The Pearl of Africa

UGANDA
 UGANDA

Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay

Isinulat ni:

Isinalin ni: Jack H. Driberg sa Ingles

Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
Pinagmulan: Uganda

LAYUNIN
Pagkatapos ng talakayan, ang mga mag-aaral ay inaasahang
matatamo ang mga sumusunod na may 85% na kawastuhan
a. nakikilala ang kultura, uri ng pamumuhay, relihiyon, tradisyon, mga
pagdiriwang at literatura ng bansang Uganda; at
b. nasusuri ang akdang pampanitikan ng Uganda ang “Hele ng Ina sa
Kanyang Panganay”.

ANG UGANDA
Ang Republika ng Uganda, o Uganda, ay isang bansa sa Timog Silangang
Aprika. Naghahanggan ito sa Kenya sa silangan, sa Timog Sudan sa hilaga,
sa Demokratikong Republika ng Congo sa kanluran, sa Rwanda sa timog
kanluran, at sa Tanzania sa timog. Matatagpuan sa katimugang bahagi ng bansa
ang Lawa ng Victoria.
 Nagmula ang pangalan ng Uganda sa Kaharian ng Buganda, na
sumasakop sa malaking bahagi ng timog ng bansa kabilang ang kabisera
nitong Kampala.
Ang kabuuang lugar ng Uganda ay 241,559 sq km. Ang halos 37,000 sq km
ng lugar na ito ay ginagawa ng bukas na tubig habang ang natitira ay lupa.
Kabilang sa katimugang bahagi ng bansa ang isang malaking bahagi ng Lake
Victoria, na ibinabahagi nito sa Kenya at Tanzania.
Ang Uganda ay matatagpuan sa talampas ng East African, na may average
na 1,100 metro (3,609 piye) sa ibabaw ng dagat. Ang talampas sa
pangkalahatan ay lumubog pababa patungo sa Sudan na nagpapaliwanag sa
hilagang hilaga ng karamihan sa mga daloy ng ilog sa bansa. Kahit na sa
pangkalahatan ay equatorial, ang klima ay hindi pare-pareho dahil ang altitude
ay nagpapabago sa klima.
Ang elevation ng Uganda, mga uri ng lupa at ang nakararami na mainit at
basa na klima ay nagbibigay ng malaking potensyal na agrikultura sa bansa.
Ipinaliwanag din nila ang malaking iba't ibang mga kagubatan, damuhan at mga
reserbang hayop. Ang Uganda ay may kabuuang populasyon na mga 32 milyong
katao
Sa simula ng huling bahagi ng ika-18 daang taon, pinamunuan ang lugar
bilang isang kolonya ng mga Ingles. Natamasa ng Uganda ang kasarinlan mula
sa Britanya noong ika-9 ng Oktubre 1962.

Watawat

Mula sa tuktok, isang kabuuang anim na pahalang na guhitan ng itim,

dilaw, pula, itim, dilaw, pula. Ang itim ay sumisimbolo sa aming African pamana
at fertile lupa ng Uganda. Ang dilaw ay para sa maluwalhating maaraw na araw,
kaya katangian ng Uganda. Ang Red ay sumisimbolo sa pulang dugo na
tumatakbo sa ating mga ugat, na bumubuo ng isang pangkaraniwang bono sa
lahat ng sangkatauhan.
Ang maringal na crested crane (Regulorum gibbericeps) ay National Bird
ng Uganda

Coat of Arm

Ang motto ng Uganda ay "Para sa Diyos at Aking Bansa"

Ang nakatayo sa isang berdeng punso ay isang kalasag at dalawang

tumawid na mga sibat. Ang berde ay sumisimbolo sa luntiang halaman ng
Uganda.
Ang pagsuporta sa kalasag ay ang Uganda Kob (Adenota kob Thomasi),
na nagsasaad ng kasaganaan ng mga hayop; at ang Crested Crane (Regulorum
gibbericeps), pambansang ibon ng Uganda.
Ang kalasag at mga sibat ay umasagisag sa kanilang pagiging handa
upang ipagtanggol ang sariling bayan laban sa lahat ng kaaway. Sa tuktok ng
kalasag ay ang mga alon ng Lake Victoria, ang ikalawang pinakamalaking lawa
ng tubig sa lupa.
Sa gitna ng kalasag ay ang araw, na kumakatawan sa maluwalhating
maaraw na araw ng Uganda. Sa ilalim ng kalasag ay ang tradisyunal na African
drum, na ginagamit para sa sayawan, seremonyal na mga ritwal, at para sa
pagpatawag sa mga tao sa pagmumuling-sigla.
Ang kape at koton, pangunahing pananim ng Uganda, ay ipinapakita sa
berdeng punso; kasama ang River Nile, pinakamahabang ilog sa mundo; na
nagsisimula sa kanyang 8 000 km (5 000 milya) na paglalakbay sa Uganda.

Pambansang Awit

"Oh Uganda, Land of Beauty" ay ang pambansang awit ng Uganda. Ito ay

pinagtibay noong 1962, na may mga salita at musika ni George Wilberforce
Kakoma. Sa 8 bar ng musika lamang, ito ay isa sa pinakamaikli sa mundo, at
karaniwan itong ginanap sa dalawang talata upang pahabain ito. Ang
pambansang awit ng Uganda ay isinalin sa dalawampu't limang mga
pangunahing wika ng Uganda.

English lyrics Swahili lyrics Luganda lyrics

Oh Uganda! Ewe Uganda! O Yuganda!
May God Mungu akutunze, Katonda
uphold Thee, Tunaweka kesho akuwanirire,
We lay our yetu mkononi Tussa
future in thy mwako, eby’omumaso
hand, Pamoja kama watu byaffe mu mikono
United, free, huru gyo,
For liberty, Kwa ajili ya uhuru, Mu bwegassi
Together we'll Tutashikamana n’obuteefu,
always stand. daima. Ku lw’obumu,
Oh Uganda! Ewe Uganda! Tujjanga bulijjo
The land of Nchi ya uhuru, kuyimirirawo!
Freedom, Tunakutolea O Yuganda!
Our love and upendo na kazi, Ensi y’eddembe,
labor we give, Pamoja na majirani Okwagala
And with wetu, n’okulusana
neighbours' all, Kwa wito wa nchi tubikuwa,
At our Country's yetu, Ne baliraanwa baffe
call, Twaishi kwa amani boona,
In peace and na undugu. Lw’omulanga
friendship, we'll Ewe Uganda! gwensi yaffe,
live. Nchi inayotulisha, Mu mirembe
Oh Uganda! Kwa jua na ardhi n’omukwano
The land that yenye rutba, tunaberawo!
Feeds us, Kwa ajili ya nchi O Yuganda!
By sun and yetu, Ensi etuliisa,
fertile soil Tutasimama daima, Lw’omusana
grown, Wewe ni lulu ya taji n’obugimu
For our own la Afrika. bw’ettaka,
dear land, Lw’obugazi bw’ensi
We'll always yaffe,
stand, Tujja kuyimirira
The Pearl of bulijjo,
Africa's Crown. Ekimasa
ky’amakula ga
Afirika!
 Wika
Opisyal na wika ang Ingles. Ang Luganda, ay malawakan ding sinasalita sa
buong bansa, at gayundin ang iba pang wika kabilang ang Swahili.

Klima ng Uganda
Ang mga kondisyon ng panahon ng Uganda ay perpekto, mula sa init ng
mga mababang lupa hanggang sa lamig ng kabundukan sa South West Kigezi.
Para sa karamihan ng taon, ang Uganda ay maaraw na may mga
temperatura na bihirang tumataas sa itaas ng 29 degrees. Ang average na
temperatura ay tungkol sa 26 degrees C, na may maximum na 18-31 degrees at
minimum na 15-23 degrees depende sa bahagi ng bansa.

Ang tag-ulan ay Marso-Mayo. Ang tag-ulan ng tag-ulan ay Nobyembre

at Disyembre. Ang wet season ay Marso -May at Oktubre-Nobyembre; Ang dry
season ay Disyembre hanggang Pebrero at Hunyo hanggang Agosto.

Ang mga ulan ay umaabot sa pagitan ng 500mm hanggang 2500 mm at

ang kamag-anak na kahalumigmigan ay 70 - 100%. Pinahihintulutan ng
rehimeng ulan ang dalawang panahon ng pagtatanim at pag-aani sa isang taon
sa karamihan ng mga bahagi ng bansa, nang walang paggamit ng patubig.

Humigit-kumulang 34% ng bansa ang nasasakop sa mga basang lupa

na may makapal na network ng mga ilog, lawa at swamp.
Sa pangkalahatan, ang bansa ay pinagkalooban ng malulusog na mga lupa. Ang
Uganda ay ilan sa mga pinakamalaking lawa sa kontinente kabilang ang Lake
Albert at Lake Victoria

Relihiyon

Muslim

Christian
 Indigenous Beliefs

Pagdiriwang
Ang mga pangunahing pista opisyal ay Araw ng Bagong Taon, Enero 1;
Liberation Day, Enero 26; International Women's Day, Marso 8; Araw ng
Paggawa, Mayo 1; National Heroes Day, Hunyo 9; at Araw ng Kalayaan,
Oktubre 9.
Nakasanayan
Ang pag-alog ng kamay ay ang normal na paraan ng pagbati. Itinuturing
na naaangkop ang kaswal na damit sa araw at gabi. Ito ay kaugalian upang
magbigay ng mga waiters at taxi driver ng 10 porsiyento tip. Mahalaga ang
etiketa sa mga pagkain sa pamilya. Kapag ang pagkain ay handa, ang lahat ng
mga miyembro ng sambahayan ay maghuhugas ng kanilang mga kamay at
umupo sa mga banig na sahig. Ang mga bisita at mga kapitbahay na bumababa
ay inaasahang sumapi sa pamilya sa isang pagkain. Karaniwan ang maikling
panalangin ay sinabing bago magsimula ang pagkain ng pamilya. Sa panahon
ng pagkain, ang mga bata ay nagsasalita lamang kapag tinanong ang isang
tanong. Ito ay itinuturing na walang kalayaan na umalis sa silid habang ang iba
ay kumakain. Ang pagkahilig sa kaliwang kamay o pagbatak sa mga binti sa
pagkain ay tanda ng kawalang paggalang. Kapag natapos na ang pagkain, ang
bawat isa naman ay nagbibigay ng papuri sa ina

Kasuotan
Para sa babae:
Ang gomesi ay isang floor-length, maliwanag na kulay na damit na tela
na may isang parisukat na neckline at maikli, may puffed sleeves. Ang damit ay
nakatali sa isang sintas na nakalagay sa ibaba ng baywang sa ibabaw ng hips.
Ang gomesi ay may dalawang mga pindutan sa kaliwang bahagi ng neckline.
Karamihan sa mga gomesi ay gawa sa sutla, koton, o linen na tela, na may
pinakamahal na sutla. Ang isang kikooyi o kanga ay nakatali sa ilalim ng linen
gomesi upang matiyak na ang tela ay hindi mananatili sa katawan. Ang isang
mahusay na ginawa Gomesi ay maaaring mangailangan ng hanggang sa anim
na metro ng tela.
 Ang gomesi ay maaaring magsuot ng anumang okasyon, at sa mga
rural na lugar ito ang anyo ng araw-araw na damit. Ang mga residente ng mga
lungsod at mga lunsod ay malamang na magsuot ito sa mga espesyal na
okasyon tulad ng mga funeral, at kasal. Ang gomesi ay isinusuot sa mga
seremonya sa kasal sa panahon ng pagpapakilala, na kilala rin bilang Kwanjula.
Sa Kwanjula, ang lahat ng babaeng miyembro ng pamilya ng groom ay
kailangang lumitaw na nakadamit sa Gomesi.

Para sa lalaki:
Kanzu: Ang panlalaki na damit na ito ay katulad ng isang tunika at karamihan ay
binubuo ng isang puting tela o cream. Ginagawa ito mula sa sutla, koton, poplin,
o linen. Ang linyang kanzus ang pinakamahal. Ang Kanzu ay hindi katulad ng iba
pang mga partikular na kasuotan sa pagbawas sa ilang mga tribo at halos lahat
ng mga lalaki sa mga lalaki ay nagsuot nito sa mga function ng kultura. Ang
Kanzu ay may isang damit ng damit at ang mga lalaki ay karaniwang nagsusuot
ng pantalon sa ilalim nito kasama ang isang balabal sa kanilang mga balikat
upang tumugma dito. Gayunpaman mahalagang malaman na ang tradisyunal na
Kanzu ay naiiba mula sa pagod ng mga Muslim na lalaki at ang iyong tindero sa
tindahan ay tutulong sa pag-uunawa sa iyo dahil ang pangunahing pagkakaiba
ay nasa kanilang mga disenyo
 Pagkain

Chapati Grasshoppers

Matoke Posho

Atraksyon

1. Bwindi Impenetrable Forests National Park

Bwindi Impenetrable National Park ay matatagpuan sa timog-
kanluran ng Uganda sa gilid ng Rift Valley. Ang mga burol na sakop ng mist ay
sakop ng isa sa mga pinakalumang at pinaka-biologically magkakaibang
rainforests, na petsa pabalik higit sa 25,000 taon. Ang kagubatan ay isa sa
pinakamayamang ekosistema sa Africa, naglalaman ng halos 400 species ng
halaman. Isang tinantyang 320 bundok gorilya - halos kalahati ng populasyon ng
mundo, 350 species ng ibon, 120 mammal at marami pang iba ..
 2. Rwenzori Mountain National Park
Ang Rwenzori Mountain na kilala rin bilang "Mountains of the Moon" isang
UNESCO World Heritage Site, na matatagpuan sa western Uganda sa kahabaan
ng hangganan ng Uganda-Congo. Kabilang sa mga ekwador ng snow sa
ekwador ang ikatlong pinakamataas na punto sa Africa, habang ang mas
mababang mga dalisdis ay naka-blanket sa moorland, kawayan at mayaman,
mamasa-masa na kagubatan ng montane. Ang pambansang parke ay nagho-
host ng 70 mammals at 217 species ng ibon kabilang ang 19 endemic Albertine
Rift, pati na rin ang ilan sa mga rarest vegetation sa mundo

3. Murchison Falls National Park

Ang Murchison Falls National Park ay pinakamalaking pambansang
parke ng Uganda. Sinusukat nito ang humigit-kumulang 3,840 square kilometers
(1,480 sq mi). Ang parke ay nagho-host ng 76 species ng mammals at 451 na
ibon at marami pang iba ...

4. Queen Elizabeth National Park

Ang Queen Elizabeth National Park ay matatagpuan sa kanlurang
Uganda, at ang pinaka-binisita na National Park ng Uganda. Pinangalanan
 pagkatapos ng Queen Elizabeth II at itinatag noong 1954. Ang magkakaibang
ekosistema ng parke, na kinabibilangan ng nababaluktot na savannah,
makulimlim, mahigpit na kagubatan, sparkling na lawa at matabang lupa,
ginagawa itong ideal na tirahan para sa klasikong malaking laro, sampung uri
ng unggoy kabilang ang chimpanzees at higit sa 600 mga uri ng ibon

ALAM MO BA

Ang tula ay anyo ng panitikan at ito ay ninubuo ng mga taludtod at

saknong. Ang tula ay isang anyo ng panitikan na nagpapahayag ng
damdamin ng isang tao. Ito ay nagpapahayag ng magagandang kaisipan
at pananalita sa pamamagitan ng mga taludtod. Ang tula ay
nagpapahayag ng damdamin, gamit ang marikit na salita.
 Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay
A Song of a Mother to Her Firstborn salin sa Ingles ni Jack H. Driberg
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora

Mangusap ka, aking sanggol na sinisinta.

Mangusap ka sa iyong namimilog at nagniningning na mga mata,
Wangis ng mata ng bisirong-toro ni Lupeyo.

Mangusap ka, aking musmos na supling.

Ang iyong mga kamay na humahaplos sa akin.
Na puno ng tibay at tatag bagaman yari’y munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin:
Nagbabalak nang humawak ng panulag na matalim.
Aking giliw, ngalan ng mandirigma sa’yo ilalaan,
at mamumuno sa kalalakihan.
At ika’y hahalikan sa yapak ng mga kaapo-apohan,
Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa akin,
Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
Kapag ika’y itinanghal na gererong marangal,
Ako’y malulunod sa luha ng paggunita.

Munting mandirigma, paano ka namin pangangalanan?

Masdan ang pagbubuskala sa pagkakakilanlan.
Hindi hamak na ngalan sa iyo’y ibibigay,
Hindi ka rin ipapangangalan sa iyong amang si Nawal sapagkat ika’y
panganay.
Higit kang pagpapalain ng poon at ang iyong kawan.
Ikaw ba’y tatawaging “Hibang” o “Kapusugan?”
Ikaw ba’y tatawaging waring dumi ng baka na “anak ng kamalasan?”
Ang poo’y di marapat na pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan.
Ika’y kanilang pinaliguan at dinamitan ng kagandahan.
Ika’y biniyayaan ng mga matang naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday?
Yaman ni Zeus at Aphrodite sa iyo’y kanilang inalay.
At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata,
Maging sa iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi na iyong lahi o naiibang nilalang?

Munting mandirigma, sinong anito sa iyo’y nananahan?

Kaninong mapagpalang kamay ang sa aking dibdib dumadantay?
Sinong yumuyungyong sa iyo’t nagpapasigla ng buhay?
Ikaw ba’y kanlong ng kapayapaan?
Ngunit ika’y tila leopardong nasa palumpong at tumatanaw.
Hayaan, sa araw na yao’y iyong ibubuyangyang.
Aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon, ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak.
Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas sa iyong pag-iingat,
Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.
 Samakatuwid, ako’y minahal.
Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal.

Iingatan mo ang kaniyang libingan kung siya’y nahimlay.

Tuwinang gugunitain yaring kaniyang palayaw.
Aking supling, mananatili siya sa iyong panambitan,
Walang wakas sa kaniya’y daratal mula sa pagsibol ng ‘yong kabataan.
Ikaw ang kaniyang kalasag at sibat, pag-asa’t kaligtasan sa hukay.
Sa iyo, siya’y muling mabubuhay tulad ng suwi sa kalupaan.
At ako ang ina ng kaniyang panganay.
Ika’y mahimbing, supling ng leon, nyongeza’t nyumba.
Ika’y mahimbing,

Ako’y wala nang mahihiling.

GAWAIN I.
PANUTO: Basahin at unawaing mabuti ang tanong. Isulat ang tamang sagot sa
sagutang papel.

A.
1. Saan nagmula ang pangalang Uganda?
2. Ano ang pambansang awit ng Uganda?
3. Tinaguriang Pearl of Africa
4. Ito ang tradisyonal na kasuotan ng babae at lalaki.
5. Pambansang ibon ng Uganda.
6. Ang pula ay sumisimbolo sa ano?
7. Ang itim ay sumisimbolo sa ano?
 8. Magbigay ng isang kasanay mayroon ang mga taga Uganda.
9. Ano ang opisyal na wika ng Uganda?

Magbigay ng isa sa mga pagdiriwang ng Uganda.

GAWAIN II:
PANUTO: Papangkatin ang grupo sa apat. Bawat grupo ay pipili ng miyembro na
kakatawan sa kanilang pangkat. Ang gawain ay pamamagatang “Bek Lavan”.
Bubunot ng mga katanungan ang mga represntante at magpapagalingan silang
sagutin ito. Matapos masagot ang tanong ay magkakaroon ng elimination at ang
matitirang representate ang siyang tatanghaling panalo.

B.
1. Sa ano-anong bagay inihambing ang sanggol? Bakit ito ang mga
ginamit sa paglalarawan sa katangiang taglay niya?
2. Anong kaugalian at kultura ng mga taga-Uganda ang lumulutang sa
tula? Ibigay ang inyong pananaw ukol dito.
3. Alin sa mga kaugaliang ito ang naiiba sa kaugalian ng mga Pilipino?
Sang-ayon ka ba rito? Bakit?