Professional Documents
Culture Documents
109
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
Osmanli Ar^iv Belgeleri l^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlefim Qabalari
110
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
111
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
Osmanh Ar^iv Beigeieri i^iSinda II, Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle^im (Jabalari
112
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
ITni istihfaf ettigine dair gelen tahrirat devrin sadrazami tarafindan Padi?ah'a 5U
?ekilde takdim edilmi?tir: "Arz-i Filistin'de bir Yahudi hukumeti te$kilT tasav-
vurunun alafranga Eylul'lin on birinci gunii Newyork'da tertib olunan bir mi-
tingde Rahip Faust tarafindan irad olunun nutukta istihfaf edildigine ve olbabda
bazi ifadata dair Newyork $ehbenderligi'nden alinan tahrirat suretiyle melfufu
Hariciye Nezaret-i CelTIesi'nin tezkiresiyle me'an arz ve takdim kilindi efen-
dim, 12Cemaziyelevvel 1315"'^
Yahudilerin Filistin'de bir hukumet te§kili konusunda attiklari her adim hak-
kinda Osmanli devlet erkani tarafmdan Padi?aha bilgi sunulurdu, Mesela Ku-
dUs'te mukim William H, Rudy adindaki bir Amerikalinin Filistin'de bir Yahudi
hlikUmeti tesisi ile ilgili giri^imleri konusunda Hariciye Nazin, Sadaret aracili-
giyla'* Padi^ah'a §u tezkireyi sunmu?tur: ",,,Kudus-i $erifde mukim olup ahi-
ren Amerika'ya avdet etmi? olan William H, Rudy nam Amerikalinin arz-i
mezkur kurasindan biri dahilinde bundan on alti sene evvel tesis edilmi? olan
bir Yahudi mtista'meresinde el-haletu hazihi yuz doksan dort nufusu mevcud
bulunmu? oldugu ve erkan-i Museviyun igin arz-i Filistin'in intihabi vasiyetna-
me-i atik-i Musevi'nin tatbiki maksadina mubteni olup i?bu maksadin suratle
hiyez-i husule isal edilmekte idtigunu ve hatta Kudus-i $erifin ?imdi bir Yahudi
beldesi halini kesb eyiedigini ve bu musta'mere umuiu i§in agniya-yi MusevTye
tarafmdan bir9ok ianat verilmekte idugunu ve kendisinin Amerika'ya avdeti
hukumat-i muctemi'aya tabi' Massachusetts hukumeti dahilinde kain
Sipringfield 5ehrine mensub bir MusevT kadini tarafindan bu yolda teberru olu-
nan elli bin dolarin ahz ve sarfina Kudtis-i §erif Amerika konsolosu tarafindan
min cihetin muhalefet edilmekte olmasindan mutevellid ihtilafin fash emeline
mubteni bulundugu ve musta'merat-i mezkureye misyonerlerin duhulUne
mumanaat eyiiyeceklerini ve kendisiyle beraber bir takim Amerika Yahudileri-
nin tavattun etmek uzere arz-i mezkure gideceklerini bazi e§hasa beyan eyiemi?
olduguna dair mezkur ?ehbenderlikten bu kere ahz olunan 20 Te§rin-i SanT 1313
tarihli ve u? numerolu tahriratin sureti dahi leffen arz ve tesyir olunmagia emru
ferman hazreti veliyyli'l-emrindir, 1 $aban 1315""
II, Abdulhamid Filistin'deki arazilerin yabancilara satimi ile ilgili butun ha-
berleri degerlendirmekte ve gereken tahkTkati yaptirmakta idi, Bu cumleden ol-
mak Uzere Misirli Aziz adindaki bir ^ahsin Kudus'de bazi hilelerle arazi satin
aldigini haber alan Padi?ah, sadarete gereken tahkTkatin yapilmasini emreder,
Bunun uzerine Sadaret gereken soru$turmayi yaptiktan sonra Padi?ah'a $oyle
bir tezkire arz eder: "10 Ramazan 1315 tarihli tezkire-i hususiye-i atufileriyle
teblig olunan irade-i seniyye-i Hazreti HilafetpenahT mantuk-i munifine tevfikan
Misirli Aziz'in ge^en sene Kudiis taraflanni dola$arak naib ve mufti ve vucuh-i
belde ile mulakat eyledigine ve urban-i Misriyye'den bir takim hile ile dahil-i
livada arazi aldigina ve saireye dair vuku' bulan ihbarat uzerine edilen isti'lama
cevaben Kudus-i §erif Mutasarrifligi'ndan gelen telgrafname arz ve takdim ki-
linmi$tir efendim, 11 Ramazan 1315,"^" Kudus MutasaiTifligi'ndan gelen ?ifreli
113
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
Osmanh Ar^iv Beigeieri l§iginda II, Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle?im (Jabalari
telgrafta ise Misirli Aziz'in Kudus'te dola?tigi sirada kimlerle ne §ekilde goru?-
tugli ve ne faaliyetlerde bulundugu aynntili bir ?ekilde anlatilmaktadir,
Diger taraftan kutsal toprak olarak kabul edilen Filistin topraklannda bir?ok
devlet kendi dini ntifuz alanini geni^letmek iqin ugra?maktaydi, Almanya devle-
ti bir ara Davud (a,s,) mezannin yam ba?indaki arsayi satin almak istemi? fakat
orada bulunan Osmanli yetkilileri, bu arsanin satilmasinin caiz olamayacagini
belirtmi?lerdir, Bu konudaki Sadaret tezkiresi ?oyledir: ",,,,21 Cemadiyelula
1316 tarihli tezkire-i hususiye-i atufileri alindi, Zikrolunan arsa hakkinda Kudlis
Mutasarrifligi'na sebk eden isti'lama cevaben gelen telgrafnameler leffen arz ve
takdim kilindi, Suret-i i^'ara nazaran bu arsanin ziiiriyet vakfi olmasi cihetiyle
satilmasi caiz olamayacagi gibi Hazreti Davud'un (a,s,) merkadi ittisalinde ol-
dugundan orasi ecanib eline gegerse kilise yapilacagina nazaran mahzuru mey-
danda olup Almanya Sefareti ba? tercumaninin bu arsa hakkinda vuku' bulan
mtiracaati uzerine de bu arsa zUrriyet vakfi oldugundan satilmasi caiz olamaya-
cagi ve sahibi dahi orada bulunmadigi cevabi verilerek mahzur-i digerden bahs
olunmami? ve zikrolunan telgraf hususunca Almanyalilann istinad etmekte ol-
duklan Dersaadet'ten Rusya ve Ingiltere'ye miimted olan telgraf hututunun De-
falt-! te'sisiye ve suret-i idaresi derdest-i tahkik ve muhabere olmasiyla netice-
sinin arz-i hak-i pay-i alt kilinacagi derkar bulunmu§tur efendim, 24
Cemadiyelula 1316,"^' 1881 ve 1882 yillannda Rusya'dan Filistin'e aniden ba?-
layan ve bliyuk yekCin te§kil eden Yahudi gogleri, Osmanli Devleti'nin dikkatini
fekmekte gecikmemi?, hlikUmeti tedbirler almaya sevketmi?ti, Bununia ilgili
olarak, Temmuz 1882'de Osmanli Hariciye Nezareti bUnyesinde olu§turulan bir
komisyonda durum mUzakere edilir, Soz konusu mUzakere sonucunda Osmanli
sinirlan dahilinde Yahudi go^leri yasaklanir,'^ Buna ragmen Yahudi gogmenler
bir yolunu bulup Filistin topraklanna yeiie§meyi ba^anyorlardi, Bu yUzden Os-
manli Devlet erkani Filistin'e onlann giri^lerini yasaklama yonUnde kararlar
almi^tir, MusevT muhacirleiin kutsal topraklaida kesinlikle yerle^memelerini
saglamak amaciyla gerekli ki?i ve kurumlara direktifler verilmi^tir, Fakat ziyaret
amaciyla gelen yabancilara belli bir sUre seyahat etme imkani taninmi$tir, Onla-
rin ziyaret sQreleri sinirlandinlmi^tir,^'' Buna ragmen bu konuda bazi su-i isti-
maller gorUlmuj, ziyaret gayesi ile gelen bazi Musevilerin orada yerle?tikleri
gozlemlenmi^tir, Bu konuda Sadaiet'in, Dahiliye, Hariciye ve Defter-i HakanT
nezaretlerine gonderdigi a^agidaki tezkire manidardir:
"Muhacirin-i israiliye'nin aiz-i Filistin'e men'-i duhulU ve muteferri'ati hak-
kinda ittihaz olunan mukaneratdan tatbikatinca bir 90k su-i istimalat ve tevilat
vuku' bulaiak ve muhaciiTn-i MusevTyenin arz-i Filistin'e ziyaret bahanesiyle
yerle?memesi hakkindaki takayyudat mUrur-i zaman ile kesb-i hiffet ederek zi-
yaret tarikiyle gelen MusevTlerin bir suretle yerle^ib kaldiklari KudUs Mutasar-
nfligi'nin i?aiatindan anla§ilmasiyla ba'deizin arz-i Filistin'e muhacirin-i
MusevTyenin her ne suretle olursa olsun duhul ve kabulU kat'iyen tecvTz
olunmayub bu babdaki memnu'iyyet-i kat'iyenin temin-i muhafazasi esbabmm
istihsaline ve edna mertebe rahavet ve su-i istimale cUret eden me'murTn-i dev-
114
Journai
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 5ubat - Nisan 2005
115
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
Osmanii Ar^iv Beigeleri ifi§inda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim Qabalari
zin arazi sati? i^lemlerini durdurma yoluna gitmi?lerdir. 10 Temmuz 1319 tarihii
Beyrut Vilayetinden Sadaret'e gelen ?ifreli telgraftan bu konuda aydinlatici bil-
giler bulunmaktadir: "Beyrut mu'teberanindan Corci Musa Siirsuk Akka dahi-
linde on bin donUm fidanlik arazisini Almanyali bir Yahudiye furuht iqin muka-
vele istediginden bu babda Dahiliye Nezaret-i Celilesinden istihsal eyledigi 14
Agustos 1318 tarih ve 162 numerolu tahrirat mucebince mu'amele-i feragiyenin
icrasini istid'a ediyor me'zuniyet-i resmiyeye mustenid olan mu'amelat-i
feragiye hakkinda bile bir takim kil u kal vaki' olmasma ve mumaileyh Rusya
konsolosu fahri tercumani oidugundan Rusya konsolosu dahi bu babda tahriren
mliracaat etmesine nazaran irade-i celile-i Sadaretpenahileri istizan olunur
olbabda.""^ Beyrut vilayetine gonderilen cevabi telgiafta, MusevT muhacirlere
arazi sati§inin yasak oldugu ve sati? i^lemlerinin kesiniikle yapilmamasi gerek-
tigi belirtileiek ?oyle denilmektedir: "Corci Musa Slarsuk Efendi'nin Almanyali
bir Yahudiye satmak istedigi i?ar olunan arazinin muamele-i feragiyesinin icra
olunmamasi ve ba'deizin bu gibi Museviler namina yahud nam-i miisteare alin-
mak istenilur ise Bab-i Ali'den bi'1-istizan cevab alinmadik§a muamele ifa
edilmemesi lazim gelir."^' Bunun yam sira Almanya tabiiyetinden olan ki$ilere
bile arazi satildiginda oralara MusevT muhacirlerin kesiniikle yerle$tirilmemesi
?arti ko$ulmu?tur. Bu kararlan ihlal edebilecek ku?kulu ki?ilere arazi sati? i§-
lemleiinin yapilmamasi yonunde kararlar alinmi^tir.'"'
Osmanli Devleti tarafindan Yahudilere arsa satilmamasi konusunda alinan
bunca karar ve tedbirlere ragmen Yahudilerin degijik hile ve desiselerle Filis-
tin'de arsa satin almayi ba?ardiklan gozlemlenmektedir. Mesela Yildiz
Mutenevvia Fonu belgeleri arasinda ?u bilgilere rastlanmaktadir: "Bab-i AlT'de
varid olan tezkire-i samiyede Baron Ro9hild'e [Rothschild] Hayfa kazasi dahi-
linde yirmi iki bin donlimden fazla arazi tefviz edilmemesi ve tasarruf
eyiiyecegi mahalde yiiz otuzdan fazla hane yaptmlmamasi karar-i kat'i iktiza-
sindan iken mumaileyhin kaza-i mezkCirde ?imdiye kadar mikdar-i muayyenden
ziyade in?a ve o nisbette muhacirin-i memnu'a iskan ettigi ve el-an in^aatta bu-
lundugu anla^ilmasma binaen mumaileyhin taht-i tasarrufundaki arazinin temdi-
di zimninda mukaddemen i'zam olunan memurTn tarafindan fazla oldugu goste-
riien arazi hakkinda tetkTkat-i mutemmime-yi sahiha icrasi igtin...."•" Denilerek
zikredilen Baron Rothschild hakkinda gerekli tetkTkat yapilmasina karar veril-
mi^tir. Boyle durumlann online gelmek igin de Osmanli Devleti giin ge9tik9e
daha siki tedbirler almaya ba$lami?tir. Beyrut Valiliginin, Yildiz Sarayi'na 9ek-
tigi a?agidaki ?ifreli telgraf bu konuda ayrintih bilgiler ihtiva etmektedir: "25
Mayis 1323 saye-i mealTvaye-i Cenab-i Velinimet-i A'zamide Beyrut'a vuku-i
me'muriyet-i 9akeranemden beri muhacirin-i MusevTye duhul ve kabulune mey-
dan verilmemesi ve bilhassa Yahudilere muteallik ferag muamelesinin mukarre-
rat ve tebligat-i vaki'a ahkami dairesinde icrasi i9in takayylidat-i lazimeye ber
muktaza-yi sadakat ve ubudiyet itina ve dikkat edilmekte olduguna nazaran
Tabeiiye cihetlerinde MusevTlere nam-i mlistear ile arazi teferrligu hakkindaki
arz ve ihbarin klilliyen bTesas ve emsali vechile mtiretteb mlifteriyattan ibaret
116
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An YII: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
117
Ai<ademik
Ara^tirmalar
Dergisi
Osmanh Ar^iv Belgeleri l§i§inda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlefim gabalari
118
Joumal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
evamir-i lazime verin" diyor. $u hal bendenizi nasil mu?kil mevkide birakaca-
gini artik merhameten siz tasavvur buyurun. Bunca emek sarfiyla ve ger§ekten
muvaffakiyet yolunda telakki edilecek surette istihsal ettigim bir netice ibraz ey-
ledigim bir hidmet Hariciye Naziri Pa?a hazretlerinin kudret-i baliga-i
siyasiyelerine boylece kurban olmu^tur. Mamafih Hariciye Nazni Mr. H'ye
verdigim cevapta bu babta hilkumetimden talimat beklemekte oldugumu beyan
eyledim. Bir taraftan da devletlu pa$a hazretlerine yazdigim telgrafta Amerika
sefirine soyledikleri sozden bahisle telgrafla talimat taleb eyledim ve bendenizi
badema boyle mu?kil mevkilerde bulundurmamak igin Amerika sefiriyle olan
muhaveresinden bendenizi habtr etmesini rica ettim. On be? gundlir cevap vei-
medi. Binaenaleyh hak-i pay-i mualla-yi velinimet-i a'zamiye Hariciye Naziri
Paja kullanndan resmen ^ikayet ederim. Yahudilerin otuzar kn^kar olarak bir
arada gelmeleriyle bir bir duhulleri beyninde ayni maksada vusul igin fark ol-
madigindan ve hig biri muhacir oldugunu bittabi' ikrar etmeyeceginden memnu-
iyet ref oiunur nazir Pa^a hazretlerinin ju mutalaa-i gafilanelerinden netayic-i
muzirra tevelludU tabiidir. Nazir-i mii^arunileyh hazretleri hilm-i berakT ile mut-
tasif olduklanndan sUferanm tahriri ve ?ifahi hakaretleriyle han (?) tercumanlari
denilen e^kiyanin terbiyesizliklerine gerdandade-i inkiyad olup dolayisiyia hay-
siyet-i hukumet-i seniyyeyi rahnedar ettikten ba§ka manu'1-aiz tamiri mti^kil
guftugularla esasen kazanilmi? ^eyleri de bilmeyerek feda edegeldiginden Hari-
ciye nazirlannin sufera ile yalnizca konu^malanndan tevellud eden bu gibi
mehazirin def'i igin badema ya Hariciye Naziri ile bir ecnebi sefirin mulakati
esnasinda tiguncu bir memurun bulundurulmasi yahut her yerde oidugu gibi se-
firin sebeb-i ziyareti olan mesele hakkinda esna-yi mulakatta not alarak "falanca
devlet sefiri bugun ?u mesele hakkinda boyle dedi ben de ?oyle cevap verdim"
yolunda o devlet nezdinde bulunan Devlet-i Aliyye sefirine ehemmiyetine gore
telgraf veya tahriratla beyan-i malumat ve i'ta-yi talimat etmesinin mecburt ve
adet hukmiinde tutulmasi hakkinda mlisaade-i merhametade-i zillullahiyi min
gayn haddin istirhama curet eylerim.
11 Te?rinievvel 1898 tarihii ve 80 numerolu ariza-i kemteranemde Amerika
sefir-i cedidi Mr. Strauss'un i? bu Filistin meselesinin murevvicleiinden bulun-
dugundan bahisle ahval ve etvarmin nazar-i dikkatten dur tutulmamasi luzumu-
nu arz eylemi^tim. §u ihtiyat-i kemteranemin ne derece lazim oldugunu
kaziyye-i hazira pekala isbat etti. Qtinkii merkumun arz-i Filistin meselesinde
gayet hafi ve musirrane ifsadatta bulunmakta oldugunu tekrar temin ve ona gore
ihtiyat ve kuyud-i ihtiraziyyeye riayet buyurulmasi istirhamini vazife addede-
rim."^"
Donemin Washington elgisi Aii Ferruh Bey'in tahriratindaki ifadelerinde de
anla^ilacagi gibi Osmanli Devleti, belli bir a?amadan sonra Yahudi gogmenleri
her ne suretle olursa olsun Filistin topraklarina girmesini yasaklami?, Filistin'e
giden $upheli ?ahislarin pasaportlarmin vize edilmemesi yonunde karar almi?,
Yahudilerin gizli emellerine alet olmak isteyen Amerika elgisi Mr. Strauss gibi
yabanci devlet memurlannm hareketlerini kontrol altmda tutmaya
119
Akademik
Ara?tirmalar
Dergisi
Osmanh Ar^iv Beigeieri i^iginda il. Abdiiihamid Doneminde Yahudiierin Fiiistin'e Yeriejim Qabaiari
Bununia birlikte, Osmanh Devleti'nin bir gok resmi gorevlisi, hatta Ali Ferruh
Bey'in ifadesine gOre, hiq olmamasi gereken Hariciye Nazin bile, hilerek veya
bilmeyerek bu gizli emele hizmet etmijtir. Bunlardan Kudiis Evkaf Muhasebe-
cisi Ziya Efendi'nin yaptiklari yukanda ge9mi?ti; daha bir 90k gorevhnin de bu
emele hizmet etmi$ olacagini dli^Unmek normaldir.
Osmanh Devleti'nin yasak kararlanna ragmen, Filistin'e Yahudi gogleri
durmadi. Yahudiler, bu yasaklan dolambagh yollara ve ru?vete ba^vurarak zor-
ladilar. Dolambagli yollann ba?licasmi ingiliz, Alman ve Amerikan vatanda?li-
gma girerek, bu yolla, kapitulasyon imtiyazlanndan faydalanmak ^eklinde Filis-
tin'e gelip yerle?meleri tejkil ediyordu. Bu durumu onlemek iqin 1887 de ^lka-
nlan yeni bir fermanla, Yahudilerin hangi devletin tebaasindan olurlarsa olsun-
lar Filistin'e yerle?meleri yasaklaniyor, Kudus'e "haci" olmak niyetiyle gelenle-
rin kisa bir mliddet iqin kalmalarina izin veriliyordu." Buna ragmen Rothschild
gibi Yahudi bankerleri veya onlar adma hareket eden bazi zenginler Filistin ve
civannda yerle?im birimlerini satin alarak oralara Yahudi muhacirlerini iskan
etmeye 9ali?mi§lardir. A?agidaki §ura-yi Devlet mazbatasi bu durumu aq\kqa
gostermektedir:
"Dahiliye Nezaretinin §ura-yi Devlet'e havale buyurulan 8 Cemaziyelahir
1314 tarih ve uq yliz otuz iki numerolu tezkiresi Dahiliye Dairesi'nde kiraat
olundu. Mealinde Rofhild [Rothschild] namina hareket eden Almanyali Emil
Frank'in Havran Sancaginda teferrlig eyledigi kura ve mezari'de ecnebi muha-
cirleri iskan olunmak me?rut oldugu halde bir 90k MusevT muhacirlerinin bera-
yi ziyaret Kudus'e gitmek bahanesiyle istihsal eyledikleri mlirur tezkireleri uze-
rine dogrudan dogruya Beyrut iskelesine 9ikarak berren Havran'a gitmekte bu-
lunduklan beyaniyla bu misillulerin iskeleye 9ikmalanna meydan verilmemesi
Suriye Vilayetinden i$'ar olunmasi uzerine bilhavale vilayet polis komiserligin-
den yazilan derkenarda Beyrut iskelesine 9ikanlann herhangi millet ve
mezhebden olur ise olsun ale'1-usul tezkire ibraz etmedik9e saliverilmemeleri
kaide-i muttehize icabmdan bulundugu cihetle bu babdaki memnuiyet-i nizami-
yenin muhafaza-i ahkamina itina olunmakda ve ale'1-usul mtirur tezkiresini ha-
mil olan e?has hakkinda bir ?ey denilmemekte olub ancak Dersaadet ve mahall-i
saireden kaide ve nizam-i mahsusunun tarifatina tevfikan murur tezakiri istihsa-
liyle dogrudan dogruya gelenler ile ba?ka bir iskeleden tezkire alarak mtadi zar-
finda vize ettirmemek suretiyle vurud edecek e?has hakkinda edilecek muame-
lenin istizani ifade olundugundan bahisle iktizasinin ij'ari Beyrut vilayetinden
ba tahrirat izbar olunmasi ve tebe'a-i ecnebiyenin dahile mahsus murur tezkire-
siyle Memalik-i §ahane'ye ge?t u guzar edebilecekleri mlirur nizamnamesi ah-
kamindan olmagla Havran ve sair cihetlere gidenlere mumanaat olunmasi mu-
vafik-i maslahat olmayup fakat badema bera-yi ziyaret arz-i Filistin'e giden
Musevtlerin bir aydan ziyade ikamet etmemeleri hakkinda $ura-yi Devlet ve
Meclis-i Mahsus-i Vukela karanyla makam-i nezarete tastir olunan 25 Mart
1300 tarihli tahrirat-i umumiye ahkammin ve ecnebi muhacirlerinin iskan olun-
mamasi hakkindaki ?artin muhafaza ve idamesi i9in bera-yi ziyaret Kudus-i $e-
120
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
121
Akademik
Ara?tirmalar
Dergisi
Osmanii Ar^iv Beigeieri i^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim pabalari
Basel kentinde, Birinci Siyonist kongresi toplanmi?tir. Ertesi yil ise bu toplanti-
nin ikincisi duzenlenmi$tir. II. Abdulhamid ise, Siyonistlerin bu faaliyetlerini
takip etmeye 9ali?mi5tir. Theoder Herzl liderliginde toplanti diizenleyen Siyo-
nistlerin aldiklan kararlar hakkmda Hariciye Nezareti, 5 Rebiulevvel 1316 tari-
hinde (m. 24 Temmuz 1898) Padi^ah'a bir tezkire arz etmi?tir. Tezkire ve ekle-
rinde Siyonistlerin ikinci Basel kongresi hakkinda bilgi verilmektedir. Bu kong-
rede Siyonistlerin galijmalan sayesinde orgUtun iktisadT politikasini yurlitecek
bir Yahudi Milli Bankasi kuruldugu ve bankanin tesis maksadi hiilasa edilmek-
tedir. Rusya, Avusturya ve Iskenderiye'de bulunan siyonist komiteledn harekati
ve Viyana'da yayinlanan Correspondence devlet gazetesi mudliru
Newlinski'nin giri?imleri hakkinda bazi gorli^lere yer verilmektedir. Aynca Si-
yonistlerin Avrupa, Amerika ve Afrika'nin buyiik ?ehirlerinde merkezler kur-
duklari bildirilmektedir.'"' Londra'da sinirli sorumlu bir anomim §irket olarak
kurulan bu banka daha ilk kalemde 2 milyon sterlin sermaye ve "Yahudi Mus-
temleke Vakfi" adiyla faaliyete ba§Iadi. Adi ge^en banka 19O3'de sermayesi
100.000 sterlin olan "Ingiliz-Filistin §irketi"ni kurdu. Bu ?irket Hayfa, Yafa,
Kudtis, Hebron, Beyrut ve Gazze'de §ubeler agarak Yahudi kolonizatorlerin her
turlii toprak alim-satimiyla ilgilenmeye ba^ladi.""
Londra'da toplanan Siyonistlerin aldiklan kararlar ile ilgili Avrupa basininda
gikan onemli gazete bendleri tercume edileiek Padi$ah'a arz olunmu?tur. Berlin
Sefaretinden Hariciye Nezaretine gonderilen tahriratda Munih'te yayinlanan
Allgemeine Zeitung gazetesinde Londra'daki Siyonistlerin umumi kongresi
hakkinda yayinlanan bir makalede kongrenin programi $u ?ekilde ozetlenmi?tir:
"Munih'de inti$ar eden ve oldukga haiz-i ehemmiyet bulunan Allgemeine
Zeitung gazetesi nlisah-i ahiresinden birine ?u sirada Londra'da akd-i ictima'
eden Siyonist Umum! Kongresi hakkinda bir mektub derc eylemi?dir.
Tercemesi leffen takdim-i huzur-i ali-i Nezaretpenahileri kilinan i§bu mektubun
muharriri mezkur kongre murettiblerinin efkar-i mahsusuna vakif gibi
gorunmekde ve bu babda olduk§a calib-i dikkat bazi malumat i'ta eylemektedir.
Muharrir-i mumaileyhin kavlince kongrenin programi gayet vasi' olmakla bera-
ber yalniz arz-r Filistin'i degil arazi-yi mlitecavireyi dahi §amil olmak Uzere
miistakil bir hiikumet-i Musevi te^kili esasma mustenid imi?. Mamafih muharrer
mektub bu hayal-i batilin adTmu'1-icra oldugunu tasdik etmekte ve arz-i Filistin'-
de bir melee' taharrisi ihtiyag veya arzusunda bulunan MusevTIer havali-i
mezkuiede musta'mereler te?kili ile iktifa olunmasini tavsiye eylemektedir....""^
Berlin Sefareti'nden gelen bu tahriratin sonuna bir mektub tercumesi eklenmi?-
tir. Hariciye Nezareti'ne gelen bu tahrirattan Yahudilerin o zamanlarda bile Fi-
listin topraklanyla yetinmedikleri ve gozlerinin civar topraklarda da oldugu an-
la$ilmaktadir.
Hicri 1322 (m. 1904)'de Filibe'de aleni bir $ekilde yapilan Siyonistlerin
kongresi hakkmda Bulgaristan Komiserligi, Mabeyn Ba? Kitabetine ?u bilgiler
vermi?tir: "DevletlU Efendim Hazretleri ahTren Filibe'de akd edilerek dort gUn
kadar devam eden aleni Siyonistier kongresinde altmi? kadar aza ile bir hayli
122
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
soNug
Filistin'de bir Yahudi devleti kurmak igin koloniler olu?turma fikri, XIX.
yuzyilin sonlanna dogru Avrupa'da ortaya gikan antisemitizm hareketleri sebep
olmu^tur. Eskiden beri Yahudilerin kafalannda var olan Siyon'a donii? emeli bu
hareketlerle hiz kazanmi^tir. Batida gelinen antisemitizm hareketlerinden dolayi
Yahudiler ba?larinin garelerine bakmi^lar, Filistin'e doniip bir Yahudi devleti
kurmak plani uzerine kafa yordular. Bu vesile ile Yahudiler, Avrupa'nin degi^ik
^ehirlerinde kongreler dlizenleyerek Filistin'de yerle?im merkezleri (koloniler)
kurulmasina karar verdiler. Bu gayelerle Yahudileri Filistin'e goge te?vik ettiler.
Yahudi i?adamlan bu konuda gereken malt destegi sagladilar. Bu arada nadir de
olsa Osmanli devleti tabiiyetinden olan bazi memurlarin da ihmalleri oidugu ve
II. Abdulhamid doneminde boyle ki?iler fark edildiginde derhal haklarinda ge-
rekli tahktkat ve muhakeme yapilarak cezalandirildiklari anla?ilmaktadir. Bati
123
Akademik
Ara§tirmalar
Dergisi
Osmanii Ar^iv Beigeieri i§i§inda II. Abdulhamid DSneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim Qabalan
devletleri de bu ugurda 90k gaba sarf ettiler. Tiim bu nedenlerden dolayi kuru-
lan israil devleti bati dunyasinin ve kulturiinun bir urlinudur.
*Yrd. D09. Dr., Yuzuncu Yil Universitesi ilahiyat FakUltesi, islam Tarihi ABD.
' Kodaman, Bayram - ipek, Nedim, "Yahudilerin Filistine Yerle§tirilmeleriyle ilgili
Olarak II. Abdulhatnid'e 1879'da Sunulan Layiha", Belleten, LVII/219 (Agustos 1993),
s. 565.
^ Buzpinar, §. Tufan, "II. Abdulhamid Doneminde Filistin'e Yahudi Gofti Meselesi
(1878-1908)", TUrkler (Editorler: Hasan Celal Guzel ve digerleri), I-XXI, Ankara 2002,
XIII, s. 78.
f Kodaman-lpek, s. 566.
'•. Kocaba?, Suleyman, "Vaat Edilmi^ Toprak Filistin /gin Mucadele Turkiye ve Siyo-
nizm, Vatan Yaymlari, Istanbul 1987, s. 126.
•^ Kocaba?, s. 129-130.
'' Oliphant'm Yahudileri Filistin'e yerlejtirmek i9in gosterdigi ^abalar hakktnda daha
geni$ bilgi i§in bkz. Buzpinar, $. Tufan, "II. Abdulhamid Doneminin ilk Yillarmda Fi-
listin'de Yahudi Iskani Girijimleri (1879-1882), Turkiye Gunlugu, 30/EyIul-Ekim 1994,
s. 58-65.
' Bu layihanm ash ve genel bir degerlendirmesi hakkinda bkz. Kodaman-lpek, s. 565-
587.
^ Karaman, M. Lutfullah, "Filistin", Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi (D!A),
istanbul, 1996, XIII, s. 93.
•'Oke, Mim Kemal, Siyonizm'den Uygarliklar (^ati^masina Filistin Sorunu, Ufuk Kitap-
lan, 4.bsk., istanbul 2002, s. 34-35.
'"Oke,s. 41-44.
" Kutluay, Ya^ar, Turkiye ve Siyonizm, istanbul 1973, s. 108-109.
'- Ba?bakanlik Osmanli Ar?ivi (BOA), trade-i Meclis-i Vala, No. 5276.
'•* Akgundiiz, Ahmed, Belgeler Gergekleri Konu^uyor, I-V, Istanbul 1997,1, 93-94.
''' Genelde "tezkere" olarak kullanilan bu kelimenin dogrusu "tezkire" ?eklindedir. Bkz.
$emseddin Sami, Kamus-i Tiirki, "tezkire", Dersaadet 1317, s.391.
'•^ BOA, Y.A.HUS, 243/33.
'^ Dogu?tan Gunumuze BUyuk Islam Tarihi, (Editor: Hakki Dursun Yildiz), I-XV, is-
tanbul 1992, XII, 226.
'^BOA, Y.A.HUS, 377/51.
"* Sadaret tezkiresi i§in bkz. BOA, Y. A. HUS. 380/18, 1
" B O A , Y.A.HUS. 380/18, 3.
-"BOA, Y.A.HUS. 381/21.
-' BOA, Y. A. HUS. 389/111; Aynca bkz. Y.A. HUS. 391/85,1,2; Y. A. HUS. 384/101;
Y.A.HUS. 393/23,1.
"Kocaba?, 140.
" Bkz.: BOA, BEO, 118385; BOA, BEO, SYS, 2/2 122613.
124
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005
125
Akademik
Ara§tirmalar
Dergisi
Osmanh Ar^iv Belgeleri l^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle?im Qabalari
Ozet
Osmanli Ar^iv Belgeleri I^iginda II. Abdiilhamid Doneminde
Yahudilerin Filistin'e Yerlefim
Abstract
The Jew's Struggle To Establish Settlements In Palestine In The Period Of
Abdulhamid Ii In View Of Ottoman Archives
The aim of this .study is to investigate,with the aid of Ottoman arhives. the
tactics and strttggle of Jews to establish .settlements in Palestine and the
counter-tactics and the policies of the Ottoman Empire to prevent them. It also
aims to bring into light how the Zionists, due to anti-semitic activities starting
during the last quarter of 19th century, strived to establish a Jewish State on
Pale.stmian lands which they conceived as sacred, and how they .spent immense
efforts to persuade Abdiilhamid II for help for their plans and how they
developed tactics to btiy lands and establish settlements there.
Key Words: Jews, Palestine, Abdulhamid II, Zionism, anti-Semitism.
126
Journal
of Academic
Studies