Akademik Ara?

tirmalar Dergisi 2005, S a y i 24, S a y f a i a r 109-126

Osmanh Ar§iv Belgeleri

I I . AbdiJIhamid Doneminde
Yahudilerin Filistin'e Yerle§im gabalari
Mehmet Salih ARI*
GiRi§
Yahudiler M. Q. 586'da once Babil'e surulmu?ler; II. ve IV. asirlarda ise
Romalilar ve Hiristiyanlar tarafmdan ikinci defa ulkeierinden kovulmu?lardir.
Boylece, Yahudiler igin "Diaspora" hayati ba?lami? ve bunun sonucunda da
Asya, Avrupa ve Afrika kitalarina dagilmi?lardir. Ancak gittikleri pek 50k yer-
de, ozellikle Hiristiyan Ulkeierinde daima ikinci sinif vatanda? muamelesi gor-
mu^ler-ve horlanmi?lardir. i? bununia da kalmami?, 129O'da ingiltere'den,
1394'de Fransa'dan (kismen), 1492'de Ispanya'dan, 1496'da ise Portekiz'den
tamamen kovulmu?lardir. Bu baskilar ve surgunler sonunda pek §ok Yahudi,
Dogu Avrupa'ya ve bilhassa Osmanh Devletine siginmi§tir.' Fakat XIX. ylizyi-
lin son geyregine kadar Yahudiler, Osmanh Devleti igin problem olmami?lardir.
Yahudilerin Filistin'e gogti meselesi, ?imdiye kadar degi$ik gali^malara konu
olmujtur. Ancak bu gali^mada, ara?tirmacilann daha once ula^amadiklanni dU-
?undugUmuz Yildiz Ar?ivi Fonu ve diger fonlarda bulunan 50k sayida yeni ar$iv
belgeleri ile konu ele alinmi?tir. Bunun yaninda daha onceki ara$tirmalarda yer
alan bazi belgelerde okuma hatalari tesbit edilmi§ ve belgeleri okumada muka-
yese imkani dogmu§tur.
Qali?mamizda, bazi belgeleri ozetledik; bazilanni oidugu gibi aktardik. An-
cak soz konusu blitun belgeleri degerlendirmeye tabi tutmaya gali^tik. Bazi bel-
geleri oidugu gibi aktarmadaki amacimiz, belgelerde bulunup da bizim vurgu-
lamadigimiz ve dikkatimizi gekmeyen bazi hususlann okuyucu ve arajtirmacilar
tarafmdan farkli agilardan yeniden degerlendirilmesinin saglanmasidir.

Yahudilerin Filistin'e G69U Meselesinin Ortaya

Yahudilerin Filistin'e go? etme tarihinin bajlangici binlerce yil oncesine ka-
dar gitmektedir. Ancak XIX. ylizyilin son geyregine gelinceye kadar, Osmanh
Devletinin gUndeminde Yahudi baglantili bir Filistin meselesi yoktu. Bu do-
nemde, hatta devletin yikili?ina kadar Osmanh Devleti'nin Filistin topraklan di-
?inda bulunan bolgelerindeki Yahudiler rahat bir azinlik olarak ya?adilar. Os-
manh Devleti sinirlari igerisinde herhangi bir bolgede gogunlugu olu?turmadik-
lanndan ve aynlikgi bir hareket de geli?tirmediklerinden Osmanh tebeasindan
olan Yahudilerle devletin ciddi bir sikintisi olmami?ti.^
Filistin'de MusevTlerden olu?an koloniler meydana getirmek ve daha sonra
orada bir Yahudi devleti kurmak dU?uncesi, 1880 yillannda dlinya siyasetine gi-
ren Siyonizmden kaynaklanmi?tir. Rusya dahil olmak uzere tiim Avrupa'da
alevlenen Yahudi aleyhtarliginin (antisemitizm) a?in boyutlara ula§masiyla Ya-

109
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
 Osmanli Ar^iv Belgeleri l^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlefim Qabalari

hudiler baski ve zullim altinda kalmi§lar, hatta 9oklan hayatlanni yitirmi^leidir.

Bu yuzden Yahudiler, Arz-i Mev'ud olarak gordukleri Filistin'e g09 etmek ve
oiada yerle^mek i9in aiayi^lar i9erisine girmi§lerdir.
Filistin topraklan U9 semavT din mensuplari tarafmdan mukaddes kabul
edihnektedir. Ozellikle Yahudilik ve Hiristiyanlik bu topiaklarda dogmu§tur.
XIX. yiizyilda Osmanli Devleti'nin topraklarmda emelleri olan Rusya, Fransa
ve ingiltere gibi bliyuk devletler Filistin'in dini ozelligini istismar ederek Os-
manh Devleti'ni yipiatma yoluna gitmi$lerdir. Ancak Osmanli Devleti blitlin
zorluklara ragmen baskilara boyun egmemi^tir. Bununia birlikte kutsal toprak-
laida her devlet kendi dint ve siyasi nlifuzunu geni§letmek i9in ugra^mi^tir.
Avrupa devletleri i9in 9ozlim bekleyen bir mesele olan Yahudilerin durumu
koniisunda farkli 9ozlim onerileri uzerinde durulmu^tur. Asimila.syon. yok etme
(soykirim), hash ve zuliim uygulayarak kagmalarini saglama ve nihayet siirgiin
akia gelen 96zum yollarindan bazilari idi. Bunlardan asimilasyonun netice ver-
meyecegine inaniliyordu. Soykirim ise biraz imkansiz gorlinliyordu. Yahudileri
toptan bir yeie stirmek isteyen bu devletler, Afrika'daki Uganda ya da Osmanh
sinirlari i9erisinde bulunan Filistin lopraklari Uzerinde kafa yormaya 9ali§ildi.
Uganda'yi Yahudiler istemediginden geriye Filistin kaliyordu. Bu 9oztiin yolu
hem Yahudilere hem de Duvel-i Muazzama'ya uygun gorlinliyordu.'' Boylece
Yahudileri Filislin'e yerle^drme dli^Uncesine agirlik verildi.
XIX. asiida, Filistin'de Yahudi Devleti kuiulmasi fikrinin en reva9ta oidugu
Iilke ingiltere idi. Bunun §ampiyonlugunu ilkin bir ingiliz vatanda?i Yahudi
Moses Montefiore yapiyoidu. Montefiore, Londra'daki Yahudilerin $efi idi. in-
giliz krali9esi Victoria, 1837 de ona "Sir" unvanini vermi?, boylece 0 Bati Ya-
hudilerinin listadi haline gelmi^ti. Birka9 kez Kudlis'u ziyaret etti. Osmanli Sul-
tani ile gorli^erek, burada yeni in?aat faaliyeti ve Yahudi yerle$imi i9in izin al-
maya 9ali?ti. Siyonizm'in tarihinde ilk defa, Ingiltere'nin himayesinde Filis-
tin'de bir Yahudi devleti kurulmasi fikrini 1839'da M. Montefiore ortaya atmi$-
ti. Bu sirada Filistin ve Suriye Osmanli Devleti'ne kar^i isyan eden Misir Valisi
Mehmet Aii Pa^a'nin elinde bulunuyordu. Firsattan istifade ile Filistin ve Mi-
sii'a gelen Montefiore, Filistin'de Yahudi kolonileri kurulmasi i9in M. AM Pa-
5a'ya ciddi bir plan sunmu?, fakat, Misir kuvvetlerinin Suriye ve Filistin'i bo-
?altmasi sonucu bu plan akim kalmi^tir." Yahudi Devleti'nin kurulmasina zo-
runlu ilk ba5langi9 olarak koloniyal yerle§iiTiler uzerinde lsrar eden Montefiore,
ne yapip yapip arazi satin almak pe§ine dLi§inii§tli. Gayretleri sonucu, Kudlis'lin
batisinda bir alani satin almaya muvaffak olmu§, zirai kolonizasyonu i9in ilk
te^ebblisli ger9ekle§mi5ti.^
II. Abdulhamid (1876-1909), .saltanatinin ilk yillannda Filistin'de Yahudi is-
kanina dair bir problemie kai$ila?ti. Padi^ah'a bu konuda ingiliz Hiristiyan mis-
tik, seyyah ve eski bir diplomat olan Laurance Oliphant bir teklif sundu.
Oliphant'in bu leklifi yillar sonra Siyonist lider Teodor Herzl'in yaptigi ve
Siyonizmin ilk hedeflerinden biri olan Filistin'e Yahudi yerle?tirme planiyla bir

110
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

gok benzerlikler arz etmekteydi,*^' Oliphant'in 11, Abdiilhamid'e sundugu layiha--

da Yahudileiin Filistin topraklanna yeiie§tirilmeleri teklifediliyordu,'
Siyonizm hareketi ortaya §iktigt zaman Filistin'in Osmanli yonetiminde bu-
lunmasi Siyonistlerin tum giri?imlerinin Turkiye uzerinde yogunla^masma se-
bep oldu, Siyonistler once II, Abdulhamid, daha sonra ise iktidan padi^ahtan
devralan Ittihad ve Terakki ile mlizakerelere oturdular, Filistin'de bir Musevi
yurdu kurulmasi igin Osmanlilann onayini almak isteyen Siyonistler Osmanli
hlikumetine bir dizi yararli i^leide bulunmayi va'd ettiler. Once belli bir meblag
kar§iliginda Filistin topraklanni satm almayi, ardindan da Diiyun-i
Umumiyye'nin kendileri tarafmdan konsolidasyonunu teklif ettiler, Theodor
Herzl ba?kanliginda bir heyet iki defa II, Abdulhamid nezdinde giri^imde bu-
lundu ve Herzl 190rde sultania goru^tu, Padi?ah, zulumden ka9an Yahudilere
Osmanli topraklannda yerle§me musaadesi vermekle birlikte Filistin'de yurt
kurmalari yolundaki tasanyi kabul etmedi; Filistin'de toprak satin almalanni ya-
saklamak, hac maksadiyla Kudlis'u ziyaret edeceklere sadece ge9ici izin ver-
mek, vize koymak gibi uygulamalar getirdi," Heizl'e gore, MusevTler toplu hal-
de kendilerine ait olan bir ulkeye gO9meden Yahudi sorunu gozumlenmeyecekti,
Zengin Museviler bir araya gelir de muazzam bir sei vet toplanabiliise, Filistin
topraklanni satin almak i§ten bile degildi,'^
MusevTlerin, Filistin'e yonelik yerle?me, yurt edinme ve bagimsiz bir Yahudi
devletini kurma operasyonlari Temmuz 1882'lerde resmen ba?lami?tir, Onceleri
Batili Yahudi zenginlerin Filistin'den para ile Yahudiler igin Osmanli'dan top-
rak satm alma giri^imleri ile ba$layan bu operasyonlar, Siyonizm'in lideii
Theodor Herzl'in 1896-1902 yillari arasi be? defa istanbul'u ziyaret ederek
amacina ula?mak \q\r\ yaptigi giii?imlerle yeni bir boyut kazanmi?tn,'" II,
Abdulhamid Theodor Herzl'in her teklifini -vaat ettigi para ve medya destegine
ragmen- kesin bir dille reddetmi?, padi?ah, arkada^i Newslinski araciligi ile
Theodor Heizl'e $u ultimatomu gondermi?ti:
"Eger Bay Herzl, senin arkada?m ise ona soyle, bu meselede ikinci bir adim
atmasin, Ben bir kari§ dahi olsa toprak satmam, Zira bu vatan bana degil, mille-
time aittir, Milletim bu vatani kanlaiiyla mahsuldar kilmi§lardir, O bizden ayri-
lip uzakla?madan, tekrar kanlanmizia orteriz, Benim, Suriye ve Filistin alaylari-
nin efradi birer birer Plevne'de §ehit du§mu?lerdir, Bir tanesi bile geri donme-
mek lizere hepsi muharebe meydaninda kalmi^lardir, Devlet-i Aliyye bana ait
degil, Turk milletinindir, Ben onun hi9bir pai§asini veremem, Birakalim Muse-
vTler milyonlarini saklasinlar, benim imparatorlugum pargalandigi zaman onlar
Filistin'i hi9 kar^iliksiz ele ge9irebilirler, Fakat yalniz bizim cesetlerimiz pai9a-
lanarak, bu ulke taksim edilebilir, Ben, canli bir beden uzerinde ameliyat yapil-
masina asla mlisaade edemem,""
Osmanh Ar§iv Belgeleri I$iginda Yahudilerin Filistin'de Kolonizasyon
Giri^imleri
Siyonistler, bir taraftan Osmanlilarla mlizakeielere devam ederken, diger
yandan da Filistin'de kolonizasyona giri$tiler ve tanmsal yerle^im merkezleri

111
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
 Osmanh Ar^iv Beigeieri i^iSinda II, Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle^im (Jabalari

kurmak suretiyle taraftarlanni Arz-i Mev'ud'da iskan etmeye 9ali?tilar, Osmanli

ar?iv belgeleri i?iginda meseleye bakildigmda, II, Abdulhamid'in saltanatinin
ilk yillarindan itibaren Yahudilerin gayelerini bildigi ve onlara kar$i onlemler
aldigi gorulmektedir:
"Beyrut Vilayeti dahilinde Safed Kasabasi'nda bulunan ve Hayfa'ya gelen
doit yliz kirk ecnebT MusevTnin istid'alan vechile tabi'iyet-i Devlet-i Aliyye"ye
kabulleri isttzanini havt reside-i dest-i ta'zim olan 20 Zilhicce 1308 tarihli tezki-
re-i samiye-i sadaret-penahileri manzur-i alT oldu, MusevTlerin Kudus civannda
ictima' ve iskan etmeleri ileride orada bir MusevT hlikiimeti te?ekkulunu intac
edebilecegi mulabesesiyle kat'a caiz olmadiktan ba?ka zaten Memalik-i §ahane
arazi-i haliyeden ma'dud olmadigina ve medenT Avrupalilann memleketlerinden
tardettikleri e$hasin Memalik-i §ahaneye kabulune bir sebeb olmayub hususiyle
ortada bir Ermeni fesadi mevcud iken bu suret asla caiz olamayacagina nazaran
ne merkumenin ne de sair Musevilerin kabul olunmayarak Amerika'da iskan
etmek uzere geri gonderilmeleri zimninda ba'dema ayn ayn ma'ruzata hacet
kalmayacak surette Meclis-i Vukelaca umumT bir karar ittihaziyla ba-mazbata
arz ve istizan-i keyfiyet olunmasi mukteza-i Irade-i Seniyye-i Cenab-i Hilafet-
penahT'den bulunmu? ve binaenaleyh tezkire-i samiye-i vekalet-penahileri taki-
miyla iade edilmi§ oldugundan olbabda emrti ferman hazreti men lehli'l-
emrindir, 21 Zilhicce 1308, Serkatib-i Hazret-i $ehriyarT SUreyya,"'"
Padi?ah, Avrupa'nin memleketlerinden kovduklari Yahudileri Osmanli Dev-
letine yerle§tirmenin hakli bir sebebinin olmadigini ve ortada bir Ermeni fesadi
tehlikesi varken bir de Yahudileri kabul etmenin devletin gelecegi a9ismdan
tehlikeli oldugunu belirtmektedir,'^
Yine ar^iv belgelerine bakildigmda, Avrupa'da soykinma ugratilan, kovulan
Yahudilerin Osmanli Devleti i9erisinde diger milletler gibi sulh ve sukun i9eri-
sinde ya?adiklari gorulmektedir, Hicri 1308 (m,1890)'de devrin sadrazami Ka-
mil Pa^a, Kudlis Hahamba$iligindan gelen arzuhale bir tezkire'"* Have ederek,
Kudus'te bulunan MusevTleie i'ane toplanmasina musaade edilmesini ve Padi-
$ah'in da onlara yardimda bulunmasini talep etmi?tir: ",,,Kudus'te mlitemekkin
ecnebi Musevilere Avrupa'dan daima ianeler gOnderilmekte ise de tebaa-i Dev-
let-i Aliyye'den olan MusevTler pek zaruret ve meskenet i9inde ve muhtac-i
i'ane bir halde olduklarindan saye-i refahvaye-i Hazreti CihanbanT'de bunlann
da def'-i zaruretleri i9in milel-i saire hakkinda ^ayan buyurulan inayat ve ianat-i
seniyye cumle-i celilesinden olarak muhtacTn-i merkumeye bir miktar atiyye-i
seniyye ihsani ?an-i mekarim ni?an-i 'aliye cesban ve taife-i MusevTye 'indinde
mucib-i minnet ve ?ukran olur ise de olbabda her ne vecih emru ferman
buyurulur ise hlikm-i alisi infaz olunur efendim,"'^
II, Abdulhamid, Filistin'e yerle?mek isteyen Siyonistleri ba^indan bed ciddi-
ye almi? ve saltanati boyunca bu konuda istikrarli bir siyaset izlemi?tir,"' Dun-
yanin degi?ik yerlerinde faaliyet gosteren Siyonistler ve onlarin muhalifleri
hakkinda devamli bir jekilde haberler almaya 9ali$mi$tir, Mesela Newyork'ta
tertib olunan bir mitingde Rahip Faust'un Filistin'de bir Yahudi htikumeti te?ki-

112
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

ITni istihfaf ettigine dair gelen tahrirat devrin sadrazami tarafindan Padi?ah'a 5U
?ekilde takdim edilmi?tir: "Arz-i Filistin'de bir Yahudi hukumeti te$kilT tasav-
vurunun alafranga Eylul'lin on birinci gunii Newyork'da tertib olunan bir mi-
tingde Rahip Faust tarafindan irad olunun nutukta istihfaf edildigine ve olbabda
bazi ifadata dair Newyork $ehbenderligi'nden alinan tahrirat suretiyle melfufu
Hariciye Nezaret-i CelTIesi'nin tezkiresiyle me'an arz ve takdim kilindi efen-
dim, 12Cemaziyelevvel 1315"'^
Yahudilerin Filistin'de bir hukumet te§kili konusunda attiklari her adim hak-
kinda Osmanli devlet erkani tarafmdan Padi?aha bilgi sunulurdu, Mesela Ku-
dUs'te mukim William H, Rudy adindaki bir Amerikalinin Filistin'de bir Yahudi
hlikUmeti tesisi ile ilgili giri^imleri konusunda Hariciye Nazin, Sadaret aracili-
giyla'* Padi^ah'a §u tezkireyi sunmu?tur: ",,,Kudus-i $erifde mukim olup ahi-
ren Amerika'ya avdet etmi? olan William H, Rudy nam Amerikalinin arz-i
mezkur kurasindan biri dahilinde bundan on alti sene evvel tesis edilmi? olan
bir Yahudi mtista'meresinde el-haletu hazihi yuz doksan dort nufusu mevcud
bulunmu? oldugu ve erkan-i Museviyun igin arz-i Filistin'in intihabi vasiyetna-
me-i atik-i Musevi'nin tatbiki maksadina mubteni olup i?bu maksadin suratle
hiyez-i husule isal edilmekte idtigunu ve hatta Kudus-i $erifin ?imdi bir Yahudi
beldesi halini kesb eyiedigini ve bu musta'mere umuiu i§in agniya-yi MusevTye
tarafmdan bir9ok ianat verilmekte idugunu ve kendisinin Amerika'ya avdeti
hukumat-i muctemi'aya tabi' Massachusetts hukumeti dahilinde kain
Sipringfield 5ehrine mensub bir MusevT kadini tarafindan bu yolda teberru olu-
nan elli bin dolarin ahz ve sarfina Kudtis-i §erif Amerika konsolosu tarafindan
min cihetin muhalefet edilmekte olmasindan mutevellid ihtilafin fash emeline
mubteni bulundugu ve musta'merat-i mezkureye misyonerlerin duhulUne
mumanaat eyiiyeceklerini ve kendisiyle beraber bir takim Amerika Yahudileri-
nin tavattun etmek uzere arz-i mezkure gideceklerini bazi e§hasa beyan eyiemi?
olduguna dair mezkur ?ehbenderlikten bu kere ahz olunan 20 Te§rin-i SanT 1313
tarihli ve u? numerolu tahriratin sureti dahi leffen arz ve tesyir olunmagia emru
ferman hazreti veliyyli'l-emrindir, 1 $aban 1315""
II, Abdulhamid Filistin'deki arazilerin yabancilara satimi ile ilgili butun ha-
berleri degerlendirmekte ve gereken tahkTkati yaptirmakta idi, Bu cumleden ol-
mak Uzere Misirli Aziz adindaki bir ^ahsin Kudus'de bazi hilelerle arazi satin
aldigini haber alan Padi?ah, sadarete gereken tahkTkatin yapilmasini emreder,
Bunun uzerine Sadaret gereken soru$turmayi yaptiktan sonra Padi?ah'a $oyle
bir tezkire arz eder: "10 Ramazan 1315 tarihli tezkire-i hususiye-i atufileriyle
teblig olunan irade-i seniyye-i Hazreti HilafetpenahT mantuk-i munifine tevfikan
Misirli Aziz'in ge^en sene Kudiis taraflanni dola$arak naib ve mufti ve vucuh-i
belde ile mulakat eyledigine ve urban-i Misriyye'den bir takim hile ile dahil-i
livada arazi aldigina ve saireye dair vuku' bulan ihbarat uzerine edilen isti'lama
cevaben Kudus-i §erif Mutasarrifligi'ndan gelen telgrafname arz ve takdim ki-
linmi$tir efendim, 11 Ramazan 1315,"^" Kudus MutasaiTifligi'ndan gelen ?ifreli

113
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
 Osmanh Ar^iv Beigeieri l§iginda II, Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle?im (Jabalari

telgrafta ise Misirli Aziz'in Kudus'te dola?tigi sirada kimlerle ne §ekilde goru?-
tugli ve ne faaliyetlerde bulundugu aynntili bir ?ekilde anlatilmaktadir,
Diger taraftan kutsal toprak olarak kabul edilen Filistin topraklannda bir?ok
devlet kendi dini ntifuz alanini geni^letmek iqin ugra?maktaydi, Almanya devle-
ti bir ara Davud (a,s,) mezannin yam ba?indaki arsayi satin almak istemi? fakat
orada bulunan Osmanli yetkilileri, bu arsanin satilmasinin caiz olamayacagini
belirtmi?lerdir, Bu konudaki Sadaret tezkiresi ?oyledir: ",,,,21 Cemadiyelula
1316 tarihli tezkire-i hususiye-i atufileri alindi, Zikrolunan arsa hakkinda Kudlis
Mutasarrifligi'na sebk eden isti'lama cevaben gelen telgrafnameler leffen arz ve
takdim kilindi, Suret-i i^'ara nazaran bu arsanin ziiiriyet vakfi olmasi cihetiyle
satilmasi caiz olamayacagi gibi Hazreti Davud'un (a,s,) merkadi ittisalinde ol-
dugundan orasi ecanib eline gegerse kilise yapilacagina nazaran mahzuru mey-
danda olup Almanya Sefareti ba? tercumaninin bu arsa hakkinda vuku' bulan
mtiracaati uzerine de bu arsa zUrriyet vakfi oldugundan satilmasi caiz olamaya-
cagi ve sahibi dahi orada bulunmadigi cevabi verilerek mahzur-i digerden bahs
olunmami? ve zikrolunan telgraf hususunca Almanyalilann istinad etmekte ol-
duklan Dersaadet'ten Rusya ve Ingiltere'ye miimted olan telgraf hututunun De-
falt-! te'sisiye ve suret-i idaresi derdest-i tahkik ve muhabere olmasiyla netice-
sinin arz-i hak-i pay-i alt kilinacagi derkar bulunmu§tur efendim, 24
Cemadiyelula 1316,"^' 1881 ve 1882 yillannda Rusya'dan Filistin'e aniden ba?-
layan ve bliyuk yekCin te§kil eden Yahudi gogleri, Osmanli Devleti'nin dikkatini
fekmekte gecikmemi?, hlikUmeti tedbirler almaya sevketmi?ti, Bununia ilgili
olarak, Temmuz 1882'de Osmanli Hariciye Nezareti bUnyesinde olu§turulan bir
komisyonda durum mUzakere edilir, Soz konusu mUzakere sonucunda Osmanli
sinirlan dahilinde Yahudi go^leri yasaklanir,'^ Buna ragmen Yahudi gogmenler
bir yolunu bulup Filistin topraklanna yeiie§meyi ba^anyorlardi, Bu yUzden Os-
manli Devlet erkani Filistin'e onlann giri^lerini yasaklama yonUnde kararlar
almi^tir, MusevT muhacirleiin kutsal topraklaida kesinlikle yerle^memelerini
saglamak amaciyla gerekli ki?i ve kurumlara direktifler verilmi^tir, Fakat ziyaret
amaciyla gelen yabancilara belli bir sUre seyahat etme imkani taninmi$tir, Onla-
rin ziyaret sQreleri sinirlandinlmi^tir,^'' Buna ragmen bu konuda bazi su-i isti-
maller gorUlmuj, ziyaret gayesi ile gelen bazi Musevilerin orada yerle?tikleri
gozlemlenmi^tir, Bu konuda Sadaiet'in, Dahiliye, Hariciye ve Defter-i HakanT
nezaretlerine gonderdigi a^agidaki tezkire manidardir:
"Muhacirin-i israiliye'nin aiz-i Filistin'e men'-i duhulU ve muteferri'ati hak-
kinda ittihaz olunan mukaneratdan tatbikatinca bir 90k su-i istimalat ve tevilat
vuku' bulaiak ve muhaciiTn-i MusevTyenin arz-i Filistin'e ziyaret bahanesiyle
yerle?memesi hakkindaki takayyudat mUrur-i zaman ile kesb-i hiffet ederek zi-
yaret tarikiyle gelen MusevTlerin bir suretle yerle^ib kaldiklari KudUs Mutasar-
nfligi'nin i?aiatindan anla§ilmasiyla ba'deizin arz-i Filistin'e muhacirin-i
MusevTyenin her ne suretle olursa olsun duhul ve kabulU kat'iyen tecvTz
olunmayub bu babdaki memnu'iyyet-i kat'iyenin temin-i muhafazasi esbabmm
istihsaline ve edna mertebe rahavet ve su-i istimale cUret eden me'murTn-i dev-

114
Journai
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 5ubat - Nisan 2005

letin ?ediden mesul tutulmalarina fevkalade itina ve dikkat olunmakla beiabei-

oteden bed yerle?mi? olan ve duhul ve kabulii memnu oimayan Osmanh ve ec-
nebi Yahudilerin muamelat-i tasarrufiye ve intikaliyece ve emlak ve arazileri
uzerine ebniye ve stikna ihdas ve in$asinca sair stifiif-i tebaadan olan emlak ve
arazi ashabi misullu ahkam-i kanuniyenin tayin ettigi bak ve salahiyetten istifa-
de eylemeleri ve muayyen olan tekalif ve vezaif ile miikellef tutulmalan ve arz-i
Filistin'de emlak ve araziyi Yahudilere icar ve fliruht etmek yuzunden umum
ashab-i arazi ve emlak mtistefid olacagi cihetle mintika-i memnua dahilindeki
emlak ve arazi alim ve satim muamelatmda mii^teri ve mefrugun leh gerek Ya-
budi gerek Muslim ve IsevT olsun eger i?tira edilecek ^ey dahil-i §ehirde ise
orada aiz-i Filistin'e muhaceretleri MusevTlerin ikametine musaade etmeyecegi-
ne ve haric-i ?ehirde ise orada Musevi mtiltecilerini yerle5tiremeyecegine dair
taahhiidu havi almasini karar-i sabik iktizasmdan olan beyannamenin ahzi sure-
tinin usul ittihazi hususunun Suriye ve Beyrut vilayetleriyle Kudus Mutasarnfli-
gi'na ve Defter-i HakanT ve Nezaret-i Celilelerine tebligi ve Defter-i HakanT
Nezaret-i Celilesine tabligi... "^'' Sadarete gonderilen bir maruzattan da anla§il-
digi gibi Banker Rothschild gibi bazi Yabudi bankerleri §am, Beyrut ve Kudiis'-
te toprak satin alaiak Rusya'dan ve diger Avrupa devletleiinden Yahudiler getir-
tip o topraklarda yei-le?tinTii?lerdir. Bu Yahudiler daha sonra Osmanli tabiiyeti-
ne girerek vergilerini ve askeri hizmet yerine gegen vergilerini (bedelat-i askeri-
ye) oderlerdi. Mahalli yoneticiler tarafindan bir zoiiukla kar^ila^tiklarmda du-
rumu Osmanli hiikumetine bildiierek bir gozum yolu bulmaya 9ali?mi?lardir.-'
Hukumet de gereken tahkikati yapaidi. Suriye ve Beyrut vilayetleriyle Kudlis
Mutasarrifligrna gonderilen ajagidaki Sadaret tezkiresinde bu konuda aydinla-
tici bilgiler bulunmaktadir: "Oralarda meskun MusevT mubacirlerinin umCii-i
vaki'alannda tas'Tbat gosterildiginden mazhar-i ma'delet olmalan istid'a edil-
mektedir. Arz-i Filistin'de Yahudi muhacirlerinin iskani memnCi' idligu ma'ICim
olub bu muhacirler memnCiiyetten evvel gelib de mi iskan edilmi?tir ve memnu-
iyetten sonra gelenler var ise iskanlarma ne suretle cevaz verilmi?tir ve bunlar
kag karyede ne kadar hane ve nlifusdan ibarettir ve tabiiyet-i Devlet-i
Aliyye'den midir yoksa tabiiyet-i ecnebiyeden midir ve hangi devlet tabiiyetin-
dedir ve tekalif-i emiriyelerini i'ta ediyorlar mi ve haklannda gosterildigi beyan
olunan tas'ibat neden ibarettir buralarinin izahen ve serian i§'an 29 Haziran
13 IS."-'
II. Abdiilhamid, I878'de Filistin'e Alman gogleri de dahil butun gogleri ya-
sakladi. Toprak alim-satimini men etti. Fakat 188O'li yillardan itibaren Sultan'm
gittikge Almanya'ya meyilli politika takip etmeye ba?lamasi, Filistin uzerinde
Almanlara konulan yasaklarin gev?etilmesine sebep oldu. Yahtidilerin Filistin'e
goqil, I883'de yasaklaninca dolamba^li yollardan birisi olan Alman tabiiyetine
girerek Filistin'e geldikleri goruldli. Aynca Almanya'nm Kudus konsoloslan,
Yahudiler lehine Osmanli yoneticileii uzerinde devamli bir baski unsuru olmu?-
lardi." Ne var ki Osmanli devlet adamlan araziyi satin alan ki^inin Yabudi ol-
dugunu fark ettikleiinde onun Alman tabiiyetinden olup olmamasina bakmaksi-

115
Akademik
Arajtirmalar
Dergisi
 Osmanii Ar^iv Beigeleri ifi§inda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim Qabalari

zin arazi sati? i^lemlerini durdurma yoluna gitmi?lerdir. 10 Temmuz 1319 tarihii
Beyrut Vilayetinden Sadaret'e gelen ?ifreli telgraftan bu konuda aydinlatici bil-
giler bulunmaktadir: "Beyrut mu'teberanindan Corci Musa Siirsuk Akka dahi-
linde on bin donUm fidanlik arazisini Almanyali bir Yahudiye furuht iqin muka-
vele istediginden bu babda Dahiliye Nezaret-i Celilesinden istihsal eyledigi 14
Agustos 1318 tarih ve 162 numerolu tahrirat mucebince mu'amele-i feragiyenin
icrasini istid'a ediyor me'zuniyet-i resmiyeye mustenid olan mu'amelat-i
feragiye hakkinda bile bir takim kil u kal vaki' olmasma ve mumaileyh Rusya
konsolosu fahri tercumani oidugundan Rusya konsolosu dahi bu babda tahriren
mliracaat etmesine nazaran irade-i celile-i Sadaretpenahileri istizan olunur
olbabda.""^ Beyrut vilayetine gonderilen cevabi telgiafta, MusevT muhacirlere
arazi sati§inin yasak oldugu ve sati? i^lemlerinin kesiniikle yapilmamasi gerek-
tigi belirtileiek ?oyle denilmektedir: "Corci Musa Slarsuk Efendi'nin Almanyali
bir Yahudiye satmak istedigi i?ar olunan arazinin muamele-i feragiyesinin icra
olunmamasi ve ba'deizin bu gibi Museviler namina yahud nam-i miisteare alin-
mak istenilur ise Bab-i Ali'den bi'1-istizan cevab alinmadik§a muamele ifa
edilmemesi lazim gelir."^' Bunun yam sira Almanya tabiiyetinden olan ki$ilere
bile arazi satildiginda oralara MusevT muhacirlerin kesiniikle yerle$tirilmemesi
?arti ko$ulmu?tur. Bu kararlan ihlal edebilecek ku?kulu ki?ilere arazi sati? i§-
lemleiinin yapilmamasi yonunde kararlar alinmi^tir.'"'
Osmanli Devleti tarafindan Yahudilere arsa satilmamasi konusunda alinan
bunca karar ve tedbirlere ragmen Yahudilerin degijik hile ve desiselerle Filis-
tin'de arsa satin almayi ba?ardiklan gozlemlenmektedir. Mesela Yildiz
Mutenevvia Fonu belgeleri arasinda ?u bilgilere rastlanmaktadir: "Bab-i AlT'de
varid olan tezkire-i samiyede Baron Ro9hild'e [Rothschild] Hayfa kazasi dahi-
linde yirmi iki bin donlimden fazla arazi tefviz edilmemesi ve tasarruf
eyiiyecegi mahalde yiiz otuzdan fazla hane yaptmlmamasi karar-i kat'i iktiza-
sindan iken mumaileyhin kaza-i mezkCirde ?imdiye kadar mikdar-i muayyenden
ziyade in?a ve o nisbette muhacirin-i memnu'a iskan ettigi ve el-an in^aatta bu-
lundugu anla^ilmasma binaen mumaileyhin taht-i tasarrufundaki arazinin temdi-
di zimninda mukaddemen i'zam olunan memurTn tarafindan fazla oldugu goste-
riien arazi hakkinda tetkTkat-i mutemmime-yi sahiha icrasi igtin...."•" Denilerek
zikredilen Baron Rothschild hakkinda gerekli tetkTkat yapilmasina karar veril-
mi^tir. Boyle durumlann online gelmek igin de Osmanli Devleti giin ge9tik9e
daha siki tedbirler almaya ba$lami?tir. Beyrut Valiliginin, Yildiz Sarayi'na 9ek-
tigi a?agidaki ?ifreli telgraf bu konuda ayrintih bilgiler ihtiva etmektedir: "25
Mayis 1323 saye-i mealTvaye-i Cenab-i Velinimet-i A'zamide Beyrut'a vuku-i
me'muriyet-i 9akeranemden beri muhacirin-i MusevTye duhul ve kabulune mey-
dan verilmemesi ve bilhassa Yahudilere muteallik ferag muamelesinin mukarre-
rat ve tebligat-i vaki'a ahkami dairesinde icrasi i9in takayylidat-i lazimeye ber
muktaza-yi sadakat ve ubudiyet itina ve dikkat edilmekte olduguna nazaran
Tabeiiye cihetlerinde MusevTlere nam-i mlistear ile arazi teferrligu hakkindaki
arz ve ihbarin klilliyen bTesas ve emsali vechile mtiretteb mlifteriyattan ibaret

116
Journal
of Academic
Studies
 Mehmet Salih An YII: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

idugu bedihT bulunmu? ve hatta on sene mukaddem Buyrut'ta mute?ekkil Cemi-

yet-i israiliyye $ubesi tedabir-i muttehize tesiratiyla iki sene evvel lagv edilmi?
ve qcnd gun akdem Kudus-i §erif de bir9ok arazinin Muslumanlardan Yahudi-
lerin yed-i tasarrufuna gegmesine sebep olan Kudus Alliance Mektebi muduru-
nun Fersan dahilinde arazi-i cesime i?tira edecegine dair taraf-i Sadaret'ten vu-
ku' bulan isti'Iam uzerine lede't-tahkik bunun da kat'iyen ash olmadigi anla?il-
mi? olmagla maruzdur ferman. 27 Mayis 1323 Beyrut Valisi Halil."'^^
Bu arada mesuliyetlerini mudrik olmayan bir kisim memurlar da bazi hilelere
ba?vurarak Yahudilere arsa satilmasina goz yummu?lardir. Osmanli Devleti far-
kina vardiginda boyle memurlar hakkinda gerekli tahkikat ve muhakemeyi ya-
parak onlari ?iddetle cezalandirmi?tir. Mesela Yahudilere arsa sati?inda yardim-
ci olan Kudus Evkaf muhasebecisi Ziya Efendi hakkinda Kudiis Mutasarnfli-
gi'ndan Mabeyn Ba? Kitabeti'ne ?oyle bir arTza sunulmu?tur: "Maruz-u 9akerle-
ridir ki Kudus Evkaf muhasebecisi Ziya Efendi hakkinda komisyon-i mahsusun-
ca cereyan eylemekte olan ve mOmaileyhin alti yedi senelik su-i istimalatina
mebni daha pek 90k zaman devam edecegi revi$-i halden anla5ilan tahkikatdan
yirmi be? maddenin muamelati hitam bulmu? olmasiyla mezkur komisyonca
tanzim olunan fezlekesi evrak-i musbitesi ile beraber Bab-i Aii'ye ve $ura-yi
Devlet'e ve Evkaf-i Humayun Nezaret-i Celilesine irsal kilinmi? ve i?bu fezle-
ke-i tahkikatin bir sureti dahi hakkindaki tahkikat neticesinin arzi mukaddemen
teblig buyuiulan irade-i seniyye-i Hazreti Hilafetpenahi mantuk-i celilesinden
olmasina mebni metviyyen huzur-i sami-i cenab-i kitabetpenahilerine takdim
olunmu?tur. Mumaileyh Ziya Efendi'nin en bUyuk cinayeti muddet-i memuriye-
tinde yuz binlerce donum arazinin ihtira' ve tertibine muvaffak oidugu hiyel-i
$er'iyye ve te'vilat-i nizamiyye sayesinde Yahudilerin ellerine ge9mesini temin
eyiemek olup bu cihet resmen tetkik olunsa kaffe-i muamelata sabikasi subut
bularak hakkinda e$edd-i mUcazat ile muamele olunacagi derkar ise de kapatil-
mi? arazi meselelerinin tekrar meydana 9ikanlmasi ecnebiler tarafmdan ?ikayet
ve sefaretlerce mUdahalat vuku'unu istilzam ederek devletin ba$ina bir gaile
tevlTd edecegi muhakkak oldugundan bu cihet hasbe's-sadaka meskutun anh bi-
rakilmi? ve 5U kadar ki mumaileyhin taht-i muhakemeye alinmasina takdim kili-
nan fezlekedeki mevadin bir adedi bile kafi ve vafi olacagi derkar olup ancak
istanbul'da para kuvvetiyle kendini kurtaracagini kendisi burada herkese ilan ve
beyan etmekte bulunmu? olmasina ve boyle ?eylerin emsali pek de ma'dum de-
recelerinde bulunmamasina nazaran hain-i din ye devlet bir ?erir-i ?akT tiynet
olan mumaileyh Ziya Efendi hakkindaki evrak-i tahkikiyenin kapatma ve 9U-
rutme usullerine tabi' tutulmayarak behemehal $ura-yi Devlet9e kamilen tetki-
kiyle netice-i hasilanin hak-i pay-i ?ahaneye arzi hususunun irade ve ferman
buyuiulmasi muvafik-i menfaat-i devlet olacagi...""
II. Abdulhamid doneminde Osmanli Devleti'nin, Yahudileri Filistin'e sok-
mamak ve kutsal topraklarda onlara arazi sati?ini yasaklamak i9in kesin karar
aldigi Osmanli Devleti'nin Washington el9isi Aii Ferruh Bey'in 1899 yihnda
Washington'dan gonderdigi tahrirattan a9ik9a anla?ilmaktadir; "Musevileiin Fi-

117
Ai<ademik
Ara^tirmalar
Dergisi
 Osmanh Ar^iv Belgeleri l§i§inda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlefim gabalari

listin kit'a-i ?ahanesi hakkmda beslemekte olduklan efkar-i istimlakiyenin mev-

ki-i icraya vaz'T gergi mlistahTl ise de bu babta cem'-i nukud ve temin-i nutuz ve
i?tira-yi aia-yi e?irra gibi hayli hazirliklan gortilmekte olmasi ve bir taraftan da
birer iki?er ve bazen otuzar kirkar olcanibe hafiyyen hareket ede geldikleri ha-
ber alinarak huklimet-i seniyyeye derhal arz-i keyfiyetle nezaket-i mesele ber-
tafsTl tefhim kilinmasi uzerine ittihaz buyurulan tedabirden olarak tebaa-i
ecnebiyeden muhacirtn-i MusevTye'nin bi-la istisna adem-i kabulu hakkinda se-
faret-i seniyyeye verilen emir uzerine keyfiyet gug hal ile Amerika hlikumetine
kabul ettirilmi? ve gazetelerle de ilan edilerek hi9bir taraftan itiraza bile hedef
olmami^tir. Ayrica bir zarf derununda olarak takdim-i huzur-i sami-i
kitabetpenahileri kilman kilabin 476. sahifesinde mtinderic fikra-yi resmiyede
Amerika hukiimeti "MusevTlerin arz-i Filistin'e duhulleri memnu'dur" serlevha-
si altmda "ecnebi Yahudilerin arz-i Filistin'e duhulleri taht-i memnuiyete alin-
digi ve memurin-i Osmaniye'nin muhacirin-i Musevtye'yi karaya gikmaktan
men' etmek iizere emir aldiklan Washington Sefaret-i Seniyyesi tarafmdan 9
Eyiul 98 tarihli nota ile Hariciye Nezaretine teblig edilmi^tir" diyor. Bundan
ba?ka Almanya Imparatoru hazretlerinin Filistin ve Suriye havalisinde bulun-
duklari sirada olcanibe gidecek ^upheli e?hasin pasaportlari vize edilmemesi
hakkinda varid olan emir uzerine refakat-i kemteianemde bulunan §ehbenderle-
re evamir ve talimat-i kat'iyye gondermi? idim. Filistin'e gitmek arzusunda bu-
lunan bir9ok Yahudinin pasaportlari vize edilmemesi uzerine Hariciye Nezare-
tine §ikayet ederler idi. Hariciye Nazinnm bu babta bendenize gonderdigi nota-
lara "merkum Yahudidir, malum-i alinizdir ki Yahudilerin Filistin'e muhacereti
memnu'dur" yolunda cevap veiir ve pasaportlarini vize ettirmezdim. SlikCit eder
idi. Bir defa yine Suriye'ye gitmek isteyen bir ?ahsin pasaportu vize edilmedi-
ginden Hariciye Nazir-i CedidT ?ikayet ederek kulunuza yazdigi notada "bu
adam ne Yahudidir ne de ?uphelidir bilakis pek maruf ve me?hur bir adamdir,
binaenaleyh pasaportunun vize ettirilmesini rica ederim" demesi uzerine derhal
pasaportun vize edilmesini Newyork ^ehbenderine emrettim, giinkli Hariciye
Nazirinin "bu adam ne Yahudidir" sozu Amerika hliklimetinin Yahudilere arz-i
Filistin'i sed etmekteki kararimizi "u9uncu defa olmak uzere" tasdik ettigini
mlieyyid idi. Hariciye Naziri devletlu pa?a hazretleii tarafina gegende gonderi-
len tahrirat-i umumiyyede ha?metli imparator hazretlerinin Filistin ve Suriye
havalisinden mufarakatlari hasebiyle ?upheli e?hasa kemakan dikkat edilmek
Iizere evvelki memnuiyetin ilgasi emir buyurulmu? ve fakat Musevilerin arz-i
Filistin'e duhulleri hakkindaki memnuiyetten kat'iyyen bahsedilmemi^tir. Ma-
mafih ?ehbenderlere gondeidigim talimatta Yahudilerin arz-i Filistin'e duhulleri
hakkindaki memnu'iyyetin kemakan baki oldugunu beyan eyledim, fakat bura
Hariciye Naziri ge§ende bendenize gonderdigi notada "Amerika'nin Deisaadet
Sefiri tarafindan aldigim haberde Hariciye Naziri Pa?a arz-i Filistin i9in Yahu-
diler hakkinda ayrica bir memnuiyet olmayip yalniz galebelik olarak ve muha-
ceiet fikriyle gelmeleri munasib olmayacagini beyan eyledigi i§ar olunuyor. Bi-
naenaleyh MusevTler pasaportlannin lutfen vize edilmesi hakkinda konsoloslara

118
Joumal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

evamir-i lazime verin" diyor. $u hal bendenizi nasil mu?kil mevkide birakaca-
gini artik merhameten siz tasavvur buyurun. Bunca emek sarfiyla ve ger§ekten
muvaffakiyet yolunda telakki edilecek surette istihsal ettigim bir netice ibraz ey-
ledigim bir hidmet Hariciye Naziri Pa?a hazretlerinin kudret-i baliga-i
siyasiyelerine boylece kurban olmu^tur. Mamafih Hariciye Nazni Mr. H'ye
verdigim cevapta bu babta hilkumetimden talimat beklemekte oldugumu beyan
eyledim. Bir taraftan da devletlu pa$a hazretlerine yazdigim telgrafta Amerika
sefirine soyledikleri sozden bahisle telgrafla talimat taleb eyledim ve bendenizi
badema boyle mu?kil mevkilerde bulundurmamak igin Amerika sefiriyle olan
muhaveresinden bendenizi habtr etmesini rica ettim. On be? gundlir cevap vei-
medi. Binaenaleyh hak-i pay-i mualla-yi velinimet-i a'zamiye Hariciye Naziri
Paja kullanndan resmen ^ikayet ederim. Yahudilerin otuzar kn^kar olarak bir
arada gelmeleriyle bir bir duhulleri beyninde ayni maksada vusul igin fark ol-
madigindan ve hig biri muhacir oldugunu bittabi' ikrar etmeyeceginden memnu-
iyet ref oiunur nazir Pa^a hazretlerinin ju mutalaa-i gafilanelerinden netayic-i
muzirra tevelludU tabiidir. Nazir-i mii^arunileyh hazretleri hilm-i berakT ile mut-
tasif olduklanndan sUferanm tahriri ve ?ifahi hakaretleriyle han (?) tercumanlari
denilen e^kiyanin terbiyesizliklerine gerdandade-i inkiyad olup dolayisiyia hay-
siyet-i hukumet-i seniyyeyi rahnedar ettikten ba§ka manu'1-aiz tamiri mti^kil
guftugularla esasen kazanilmi? ^eyleri de bilmeyerek feda edegeldiginden Hari-
ciye nazirlannin sufera ile yalnizca konu^malanndan tevellud eden bu gibi
mehazirin def'i igin badema ya Hariciye Naziri ile bir ecnebi sefirin mulakati
esnasinda tiguncu bir memurun bulundurulmasi yahut her yerde oidugu gibi se-
firin sebeb-i ziyareti olan mesele hakkinda esna-yi mulakatta not alarak "falanca
devlet sefiri bugun ?u mesele hakkinda boyle dedi ben de ?oyle cevap verdim"
yolunda o devlet nezdinde bulunan Devlet-i Aliyye sefirine ehemmiyetine gore
telgraf veya tahriratla beyan-i malumat ve i'ta-yi talimat etmesinin mecburt ve
adet hukmiinde tutulmasi hakkinda mlisaade-i merhametade-i zillullahiyi min
gayn haddin istirhama curet eylerim.
11 Te?rinievvel 1898 tarihii ve 80 numerolu ariza-i kemteranemde Amerika
sefir-i cedidi Mr. Strauss'un i? bu Filistin meselesinin murevvicleiinden bulun-
dugundan bahisle ahval ve etvarmin nazar-i dikkatten dur tutulmamasi luzumu-
nu arz eylemi^tim. §u ihtiyat-i kemteranemin ne derece lazim oldugunu
kaziyye-i hazira pekala isbat etti. Qtinkii merkumun arz-i Filistin meselesinde
gayet hafi ve musirrane ifsadatta bulunmakta oldugunu tekrar temin ve ona gore
ihtiyat ve kuyud-i ihtiraziyyeye riayet buyurulmasi istirhamini vazife addede-
rim."^"
Donemin Washington elgisi Aii Ferruh Bey'in tahriratindaki ifadelerinde de
anla^ilacagi gibi Osmanli Devleti, belli bir a?amadan sonra Yahudi gogmenleri
her ne suretle olursa olsun Filistin topraklarina girmesini yasaklami?, Filistin'e
giden $upheli ?ahislarin pasaportlarmin vize edilmemesi yonunde karar almi?,
Yahudilerin gizli emellerine alet olmak isteyen Amerika elgisi Mr. Strauss gibi
yabanci devlet memurlannm hareketlerini kontrol altmda tutmaya

119
Akademik
Ara?tirmalar
Dergisi
 Osmanh Ar^iv Beigeieri i^iginda il. Abdiiihamid Doneminde Yahudiierin Fiiistin'e Yeriejim Qabaiari

Bununia birlikte, Osmanh Devleti'nin bir gok resmi gorevlisi, hatta Ali Ferruh
Bey'in ifadesine gOre, hiq olmamasi gereken Hariciye Nazin bile, hilerek veya
bilmeyerek bu gizli emele hizmet etmijtir. Bunlardan Kudiis Evkaf Muhasebe-
cisi Ziya Efendi'nin yaptiklari yukanda ge9mi?ti; daha bir 90k gorevhnin de bu
emele hizmet etmi$ olacagini dli^Unmek normaldir.
Osmanh Devleti'nin yasak kararlanna ragmen, Filistin'e Yahudi gogleri
durmadi. Yahudiler, bu yasaklan dolambagh yollara ve ru?vete ba^vurarak zor-
ladilar. Dolambagli yollann ba?licasmi ingiliz, Alman ve Amerikan vatanda?li-
gma girerek, bu yolla, kapitulasyon imtiyazlanndan faydalanmak ^eklinde Filis-
tin'e gelip yerle?meleri tejkil ediyordu. Bu durumu onlemek iqin 1887 de ^lka-
nlan yeni bir fermanla, Yahudilerin hangi devletin tebaasindan olurlarsa olsun-
lar Filistin'e yerle?meleri yasaklaniyor, Kudus'e "haci" olmak niyetiyle gelenle-
rin kisa bir mliddet iqin kalmalarina izin veriliyordu." Buna ragmen Rothschild
gibi Yahudi bankerleri veya onlar adma hareket eden bazi zenginler Filistin ve
civannda yerle?im birimlerini satin alarak oralara Yahudi muhacirlerini iskan
etmeye 9ali?mi§lardir. A?agidaki §ura-yi Devlet mazbatasi bu durumu aq\kqa
gostermektedir:
"Dahiliye Nezaretinin §ura-yi Devlet'e havale buyurulan 8 Cemaziyelahir
1314 tarih ve uq yliz otuz iki numerolu tezkiresi Dahiliye Dairesi'nde kiraat
olundu. Mealinde Rofhild [Rothschild] namina hareket eden Almanyali Emil
Frank'in Havran Sancaginda teferrlig eyledigi kura ve mezari'de ecnebi muha-
cirleri iskan olunmak me?rut oldugu halde bir 90k MusevT muhacirlerinin bera-
yi ziyaret Kudus'e gitmek bahanesiyle istihsal eyledikleri mlirur tezkireleri uze-
rine dogrudan dogruya Beyrut iskelesine 9ikarak berren Havran'a gitmekte bu-
lunduklan beyaniyla bu misillulerin iskeleye 9ikmalanna meydan verilmemesi
Suriye Vilayetinden i$'ar olunmasi uzerine bilhavale vilayet polis komiserligin-
den yazilan derkenarda Beyrut iskelesine 9ikanlann herhangi millet ve
mezhebden olur ise olsun ale'1-usul tezkire ibraz etmedik9e saliverilmemeleri
kaide-i muttehize icabmdan bulundugu cihetle bu babdaki memnuiyet-i nizami-
yenin muhafaza-i ahkamina itina olunmakda ve ale'1-usul mtirur tezkiresini ha-
mil olan e?has hakkinda bir ?ey denilmemekte olub ancak Dersaadet ve mahall-i
saireden kaide ve nizam-i mahsusunun tarifatina tevfikan murur tezakiri istihsa-
liyle dogrudan dogruya gelenler ile ba?ka bir iskeleden tezkire alarak mtadi zar-
finda vize ettirmemek suretiyle vurud edecek e?has hakkinda edilecek muame-
lenin istizani ifade olundugundan bahisle iktizasinin ij'ari Beyrut vilayetinden
ba tahrirat izbar olunmasi ve tebe'a-i ecnebiyenin dahile mahsus murur tezkire-
siyle Memalik-i §ahane'ye ge?t u guzar edebilecekleri mlirur nizamnamesi ah-
kamindan olmagla Havran ve sair cihetlere gidenlere mumanaat olunmasi mu-
vafik-i maslahat olmayup fakat badema bera-yi ziyaret arz-i Filistin'e giden
Musevtlerin bir aydan ziyade ikamet etmemeleri hakkinda $ura-yi Devlet ve
Meclis-i Mahsus-i Vukela karanyla makam-i nezarete tastir olunan 25 Mart
1300 tarihli tahrirat-i umumiye ahkammin ve ecnebi muhacirlerinin iskan olun-
mamasi hakkindaki ?artin muhafaza ve idamesi i9in bera-yi ziyaret Kudus-i $e-

120
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

rife gidecek olan MusevT muhacirlerine verilecek miirur tezkirelerine kurbiyeti

ve azimet ve avdet igin suhuleti derkenar olan Yafa tarikiyle gitmek uzere kay-
dinin ilavesi temin-i maksada kafi olacagi sicill-i nufus idaresinden ifade kilin-
mi$ ise de ehemmiyet-i madde cihetiyle i?in bir kere $ura-yi Devletge tedktk-i
lazimeden gOrunmli? oidugu beyaniyla icra-yi icabi istizan kilinmi?tir.
iktiza-yi maslahat lede'l-muzakere i§'ar-i nezaret vechiyle oyle bir i?arette
esasen bir mahzur olmadigi gibi temin-i maksada tamamiyla hidmet edebilmesi
de me'mul olmayub asl-i maslahat mahallerince muhafaza-i hukm-i memnuiyete
tabi bulunmu? oldugundan kayd-i mezkurun miirur tezkirelerine ilavesiyle bera-
ber bu babdaki mukarrerat-i esasiyenin muhafazasina itina olunmasi iki rey tara-
fmdan dermeyan olunmu§ ise de oyle bir ijaretin miirur tezakirine kayd ve derci
esasen temin-i maksada tamamiyla hidmet edememekle beraber bu yolda pasa-
porta malik olan zuvvar ve seyyahinin takyid-i azimet ve avdetleri de muvafik-i
hal ve maslahat olamayacagina nazaran mahafaza-i hukm-i memnuiyet hakkm-
daki mukarrerat-i esasiyenin mahallerince suret-i mutlaka ve kat'iyede bir kat
daha mahfuziyetine dikkat ve itina olunmakla beraber her nevi kuyud ve
mekasidi temin etmek uzere zuvvar ve seyyahin yedinde bulunan pasaport ve
tezkirelerin hin-i muayenesinde ber muceb-i karar bir aydan ziyade ikamet
edemeyeceklerine dair bir ibaret ilavesi miinasib ve kafi olacagindan olvechile
icab edenlere tebligat-i ekide icrasi hususunun Dahiliye Nezaret-i Celilesine ha-
valesi ekseriyetle tezekkiir kilindi. Olbabda emr u ferman hazreti men lehu'l-
emrindir. 21 Receb 1324"^'^
Belgeden de anla$ildigi gibi Filistin topraklarina ayak basan MusevTlerin bir
aydan fazla oralarda kalmalari kesinlikle yasaklanmi?tir. Fakat blitun yasakla-
malara ragmen Yahudiler peyderpey Suriye'ye gitmeyi bajanrlar. Qogu zaman
Osmanh yetkililerinden habersizce bolgeye sizmayi ba?aran Yahudiler zaman
zaman da yetkililerce engellenmi?lerdir. Omegin Kasim 1882'de 180 kadar
Yahudinin Yafa'ya gitmek uzere istanbul'a ugradigini haber alan Sultan II.
Abdulhamid, derhal Sadrazam Said Pa$a'nin dikkatini gekerek Yahudilerin Su-
riye bolgesine sevklerinin engellenmesini ister. Said Pa§a da Zabtiye Naziri
Mehmed Hafiz Pa^a'yi huzuruna gagirarak gerekli tedbirlerin vakit ge9irilme-
den ahnmasini ve Yahudilerin Suriye ve Filistin'e yerle$melerinin engellenmesi
yolunda tedbirlerin artinlmasini teblig eder.'"
Yahudilerin programlan bir blitUn olarak degerlendirildiginde, ortaya Siyo-
nistlerin Filistin'e yerlejebilmeleri igin gerekli her tlirlli imkanin seferber edile-
rek, birbirine paralel, fakat degi?ik yonlerden birkag politikanm ayni anda ortak
hedefe dogru yurlitulmeye ba$landigi gergegi ortaya gikiyordu.''^ Siyonistlerin
Filistin'de koloniler kurmak igin genelde §u usulleri takip ettikleri goriilmekte-
dir: Oncelikle Osmanli Devleti'ni ge^itli yollarla ikna ederek Yahudilerin Filis-
tin'e gog etmelerine razi etmek. Bti olmazsa Avrupa devletlerinin baskisiyla
BabialT'yi, Yahudi gogmenleri Filistin'e kabule zorlamak. Bu iki yol sonug
vermez ise, gizli ve kagak yollardan Filistin'de toprak satin almak ve Yahudi
muhacirleri bir an evvel yerle§tirmek.'''''27 Agustos 1897 tarihinde i?vigre'nin

121
Akademik
Ara?tirmalar
Dergisi
 Osmanii Ar^iv Beigeieri i^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim pabalari

Basel kentinde, Birinci Siyonist kongresi toplanmi?tir. Ertesi yil ise bu toplanti-
nin ikincisi duzenlenmi$tir. II. Abdulhamid ise, Siyonistlerin bu faaliyetlerini
takip etmeye 9ali?mi5tir. Theoder Herzl liderliginde toplanti diizenleyen Siyo-
nistlerin aldiklan kararlar hakkmda Hariciye Nezareti, 5 Rebiulevvel 1316 tari-
hinde (m. 24 Temmuz 1898) Padi^ah'a bir tezkire arz etmi?tir. Tezkire ve ekle-
rinde Siyonistlerin ikinci Basel kongresi hakkinda bilgi verilmektedir. Bu kong-
rede Siyonistlerin galijmalan sayesinde orgUtun iktisadT politikasini yurlitecek
bir Yahudi Milli Bankasi kuruldugu ve bankanin tesis maksadi hiilasa edilmek-
tedir. Rusya, Avusturya ve Iskenderiye'de bulunan siyonist komiteledn harekati
ve Viyana'da yayinlanan Correspondence devlet gazetesi mudliru
Newlinski'nin giri?imleri hakkinda bazi gorli^lere yer verilmektedir. Aynca Si-
yonistlerin Avrupa, Amerika ve Afrika'nin buyiik ?ehirlerinde merkezler kur-
duklari bildirilmektedir.'"' Londra'da sinirli sorumlu bir anomim §irket olarak
kurulan bu banka daha ilk kalemde 2 milyon sterlin sermaye ve "Yahudi Mus-
temleke Vakfi" adiyla faaliyete ba§Iadi. Adi ge^en banka 19O3'de sermayesi
100.000 sterlin olan "Ingiliz-Filistin §irketi"ni kurdu. Bu ?irket Hayfa, Yafa,
Kudtis, Hebron, Beyrut ve Gazze'de §ubeler agarak Yahudi kolonizatorlerin her
turlii toprak alim-satimiyla ilgilenmeye ba^ladi.""
Londra'da toplanan Siyonistlerin aldiklan kararlar ile ilgili Avrupa basininda
gikan onemli gazete bendleri tercume edileiek Padi$ah'a arz olunmu?tur. Berlin
Sefaretinden Hariciye Nezaretine gonderilen tahriratda Munih'te yayinlanan
Allgemeine Zeitung gazetesinde Londra'daki Siyonistlerin umumi kongresi
hakkinda yayinlanan bir makalede kongrenin programi $u ?ekilde ozetlenmi?tir:
"Munih'de inti$ar eden ve oldukga haiz-i ehemmiyet bulunan Allgemeine
Zeitung gazetesi nlisah-i ahiresinden birine ?u sirada Londra'da akd-i ictima'
eden Siyonist Umum! Kongresi hakkinda bir mektub derc eylemi?dir.
Tercemesi leffen takdim-i huzur-i ali-i Nezaretpenahileri kilinan i§bu mektubun
muharriri mezkur kongre murettiblerinin efkar-i mahsusuna vakif gibi
gorunmekde ve bu babda olduk§a calib-i dikkat bazi malumat i'ta eylemektedir.
Muharrir-i mumaileyhin kavlince kongrenin programi gayet vasi' olmakla bera-
ber yalniz arz-r Filistin'i degil arazi-yi mlitecavireyi dahi §amil olmak Uzere
miistakil bir hiikumet-i Musevi te^kili esasma mustenid imi?. Mamafih muharrer
mektub bu hayal-i batilin adTmu'1-icra oldugunu tasdik etmekte ve arz-i Filistin'-
de bir melee' taharrisi ihtiyag veya arzusunda bulunan MusevTIer havali-i
mezkuiede musta'mereler te?kili ile iktifa olunmasini tavsiye eylemektedir....""^
Berlin Sefareti'nden gelen bu tahriratin sonuna bir mektub tercumesi eklenmi?-
tir. Hariciye Nezareti'ne gelen bu tahrirattan Yahudilerin o zamanlarda bile Fi-
listin topraklanyla yetinmedikleri ve gozlerinin civar topraklarda da oldugu an-
la$ilmaktadir.
Hicri 1322 (m. 1904)'de Filibe'de aleni bir $ekilde yapilan Siyonistlerin
kongresi hakkmda Bulgaristan Komiserligi, Mabeyn Ba? Kitabetine ?u bilgiler
vermi?tir: "DevletlU Efendim Hazretleri ahTren Filibe'de akd edilerek dort gUn
kadar devam eden aleni Siyonistier kongresinde altmi? kadar aza ile bir hayli

122
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

samiin bulunarak esna-yi miizakerede Yahudilerin memalik-i muhtelifede ugra-

diklan takibat ve saire mevzuu bahs olup Huklimet-i Seniyye hakk-i alTsinde bir
guna ziyanderazlikta bulunulmadigi ve hin-i mlizakerede Siyonistler iki firkaya
aynlip bir kismi arz-i Filistin'de iktiran-i amale gali^mi? ve Yahudilerin oraya
nakline sa'y olunmasi cihetini iltizam ve diger kismi da ingiltere tarafmdan irae
edilmekte bulunan Uganda miistemlekesine yerle?ilmesini tervic eyleml^lerse de
kism-i evvelin 38 rey ile ekseriyeti kazandiklari ve kongrede calib-i nazar-i dik-
kat ba$ka bir guna hadise vuku' bulmadigi Filibe Kitabeti'nin i?arina atfen ma-

II. Abdulhamid'in butun titizligine ve Osmanli hukumetinin yogun 9abalari-

na ragmen, Siyonistler binlerce taraftarlanni Filistin'e sokmayi ve orada yerle?-
tirmeyi ba?ardilar. II. Me?rutiyetin ilan edildigi 1908 yilmda kutsal topraklarda
ya?ayan MusevT nufusu gogmen akmlan sayesinde II. Abdulhamid'in tahta 51k-
tigi 1876 yilina kiyasla ilq misli artmi? ve 80.000'e yukseltmi^ti. Bu zaman
i§inde Siyonistler, 40.000 dontim toprak satin almayi ve 33 yerle5im merkezi
(koloni) kurmayi ba^armi^lardi.'*''
Gelinen durum Siyonistlerin umduklari ba?ari degildi. II. Abdlilhamid'den
istedikleri tavizleri alamayan Siyonistler 1908 inkilabini bir limit i?igi olarak
gordliler. Ba?a ge9en htihat ve TerakkT iktidan yeni hliiriyet anlayi?iyla onceleri
olumlu bir yakla$im igine girdi ve II. Abdulhamid'in Kudlis'u ziyaret edecekle-
re gegici olarak uyguladigi "kirmizi tezkire" adi verilen izin belgesini kaldirdigi
gibi Filistin'de toprak satin almayi da serbest birakti."^ 10-22 $evval 1327 (25
Ekim-06 Kasim 1909) tarihlerinde Dahiliye Nazin'nin Sadaretle yaptigi yazi?-
malarda, e^itlik ilkesini ihlal ettigi gerekgesiyle, Kudlis'e giden Musevtler igin
"kirmizi tezkire" uygulamasinin kaldirildigi a§ik§a goriilmektedir.'"' Daha sonra
ise Siyonistlerin 9abalanni Filistin'de kolonile?me yonunde planli bir ?ekilde
surmeleri ittihat9ilan ku?kulandirdi ve bu sebeple qe^'ilW yeni kisitlamalar yti-
rurluge *^

soNug
Filistin'de bir Yahudi devleti kurmak igin koloniler olu?turma fikri, XIX.
yuzyilin sonlanna dogru Avrupa'da ortaya gikan antisemitizm hareketleri sebep
olmu^tur. Eskiden beri Yahudilerin kafalannda var olan Siyon'a donii? emeli bu
hareketlerle hiz kazanmi^tir. Batida gelinen antisemitizm hareketlerinden dolayi
Yahudiler ba?larinin garelerine bakmi^lar, Filistin'e doniip bir Yahudi devleti
kurmak plani uzerine kafa yordular. Bu vesile ile Yahudiler, Avrupa'nin degi^ik
^ehirlerinde kongreler dlizenleyerek Filistin'de yerle?im merkezleri (koloniler)
kurulmasina karar verdiler. Bu gayelerle Yahudileri Filistin'e goge te?vik ettiler.
Yahudi i?adamlan bu konuda gereken malt destegi sagladilar. Bu arada nadir de
olsa Osmanli devleti tabiiyetinden olan bazi memurlarin da ihmalleri oidugu ve
II. Abdulhamid doneminde boyle ki?iler fark edildiginde derhal haklarinda ge-
rekli tahktkat ve muhakeme yapilarak cezalandirildiklari anla?ilmaktadir. Bati

123
Akademik
Ara§tirmalar
Dergisi
 Osmanii Ar^iv Beigeieri i§i§inda II. Abdulhamid DSneminde Yahudilerin Filistin'e Yerlejim Qabalan

devletleri de bu ugurda 90k gaba sarf ettiler. Tiim bu nedenlerden dolayi kuru-
lan israil devleti bati dunyasinin ve kulturiinun bir urlinudur.

*Yrd. D09. Dr., Yuzuncu Yil Universitesi ilahiyat FakUltesi, islam Tarihi ABD.
' Kodaman, Bayram - ipek, Nedim, "Yahudilerin Filistine Yerle§tirilmeleriyle ilgili
Olarak II. Abdulhatnid'e 1879'da Sunulan Layiha", Belleten, LVII/219 (Agustos 1993),
s. 565.
^ Buzpinar, §. Tufan, "II. Abdulhamid Doneminde Filistin'e Yahudi Gofti Meselesi
(1878-1908)", TUrkler (Editorler: Hasan Celal Guzel ve digerleri), I-XXI, Ankara 2002,
XIII, s. 78.
f Kodaman-lpek, s. 566.
'•. Kocaba?, Suleyman, "Vaat Edilmi^ Toprak Filistin /gin Mucadele Turkiye ve Siyo-
nizm, Vatan Yaymlari, Istanbul 1987, s. 126.
•^ Kocaba?, s. 129-130.
'' Oliphant'm Yahudileri Filistin'e yerlejtirmek i9in gosterdigi ^abalar hakktnda daha
geni$ bilgi i§in bkz. Buzpinar, $. Tufan, "II. Abdulhamid Doneminin ilk Yillarmda Fi-
listin'de Yahudi Iskani Girijimleri (1879-1882), Turkiye Gunlugu, 30/EyIul-Ekim 1994,
s. 58-65.
' Bu layihanm ash ve genel bir degerlendirmesi hakkinda bkz. Kodaman-lpek, s. 565-
587.
^ Karaman, M. Lutfullah, "Filistin", Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi (D!A),
istanbul, 1996, XIII, s. 93.
•'Oke, Mim Kemal, Siyonizm'den Uygarliklar (^ati^masina Filistin Sorunu, Ufuk Kitap-
lan, 4.bsk., istanbul 2002, s. 34-35.
'"Oke,s. 41-44.
" Kutluay, Ya^ar, Turkiye ve Siyonizm, istanbul 1973, s. 108-109.
'- Ba?bakanlik Osmanli Ar?ivi (BOA), trade-i Meclis-i Vala, No. 5276.
'•* Akgundiiz, Ahmed, Belgeler Gergekleri Konu^uyor, I-V, Istanbul 1997,1, 93-94.
''' Genelde "tezkere" olarak kullanilan bu kelimenin dogrusu "tezkire" ?eklindedir. Bkz.
$emseddin Sami, Kamus-i Tiirki, "tezkire", Dersaadet 1317, s.391.
'•^ BOA, Y.A.HUS, 243/33.
'^ Dogu?tan Gunumuze BUyuk Islam Tarihi, (Editor: Hakki Dursun Yildiz), I-XV, is-
tanbul 1992, XII, 226.
'^BOA, Y.A.HUS, 377/51.
"* Sadaret tezkiresi i§in bkz. BOA, Y. A. HUS. 380/18, 1
" B O A , Y.A.HUS. 380/18, 3.
-"BOA, Y.A.HUS. 381/21.
-' BOA, Y. A. HUS. 389/111; Aynca bkz. Y.A. HUS. 391/85,1,2; Y. A. HUS. 384/101;
Y.A.HUS. 393/23,1.
"Kocaba?, 140.
" Bkz.: BOA, BEO, 118385; BOA, BEO, SYS, 2/2 122613.

124
Journal
of Academic
Studies
Mehmet Salih An Yil: 6, Sayi: 24 §ubat - Nisan 2005

-"BOA, BEO, 118385.

^•' Bkz.: BOA, BEO SYS, 2/2 100304.
-" BOA, BEO SYS, 2/2 100304.
"Kocaba?, s. 132.
^* BOA, BEO SYS, 2/2 159600.
-' BOA, BEO SYS, 2/2 159600, Sadaret'ten Beyrut vilayetine gonderilen jifreli telgraf.
Aynca daha aynntili bilgi i9in ayni gomlek i^erisindeki Dahiliye Nazin Memduh'un
Sadaret'e gonderdigi tezkireye bakiniz.
^ Bkz.: BOA, BEO., SYS., 155346.
"BOA, Y. MTV. 200/41.
" B O A , Y. MTV. 298/141.
•" BOA, Y. MTV. 303/14.
•''' BOA, YEE. Q. II, 136 54, 275-276. Filistin sorunu konusunda onemli ara?tirmalaida
bulunan Prof. Dr. M. Kemal Oke, bu belgeyi ve 9ali5mamizda kullandigimiz ba^ka bel-
geleri yukanda adi gefen eserine (s. 95-97) almi?ti. Osmanh Arjivi'nde bu belgelerin
asillanna ula^tik ve birkag tanesini kar$ila§tirdik. Belgelerde ge^en bazi kelime ve cum-
leleri yazardan tamamen farkh okudugumuzu burada belirtmek isteriz. Saym Oke, oriji-
nal belgenin 1. sayfanin 3. satinnda gejen ve mCimkun olmayan aniamindaki "mlistahTI"
kelimesini, "miistahyel (hayalT)" ^eklinde; 4.str'daki "nufuz" kelimesini "hufus" jeklin-
de; 5.str'daki "i§tira-yi ara-yi ejirra" terkibini "ijtirak-i ara (mujterek) Iijerra" jeklinde;
2. sayfa 18. str'daki "merkum Yahudidir" sozunli "merhum Yahudiler" 5eklinde; 3. say-
fa 20. str'daki "ve muhaceret fikriyle" sozlinu "velev hareket fikri" ^eklinde; ayni sayfa-
nin sonundaki "hidmet" kelimesini "netice" ^eklinde; 4. sayfa 1. str'daki "kudret-i
baliga-yi siyasiyelerine" terkibini "kudret-i bilgayeyi siyasilerine" 5eklinde; 8. str'daki
"hakaretleriyle" kelimesini "hareketlerile" $ekiinde; 10. str'daki "marru'1-arz" terkibini
"marulvecih" ^eklinde; 20. str'daki "tuzumunu" kelimesini "defaten" jeklinde okumu?-
tur. Aynca orijinal beigenin 4. sayfa 11-12. satirlannda bulunan "Hariciye nazirlarinm
siifera ile yalnizca konujmalarmdan tevellud eden bu gibi mehazirin defi i^in badema
ya.." ifadeleri, Saym Oke tarafmdan -sehven olsa gerek- aktanimami§tir. Asil yeri 4.
sayfanin 7. satinna ilave edilmek Uzere, bir i§aret konarak, sayfa altma yazilan a^agidaki
ifadeler, Sayin Oke tarafmdan belgenin sonuna kaydirilmi^tir. "Yahudiierin otuzar kir-
kar olarak bir arada gelmeleriyle bir bir duhulleri beyninde ayni maksada vusui i9in fark
olmadigindan ve hig biri muhacir oldugunu bittabi' ikrar etmeyeceginden memnuiyet
ref olunur nazir Paja hazretlerinin ju mutalaa-i gafilanelerinden netayic-i muzirra tevel-
ludu tabiidir." Bu jekilde cumlelerin yer degijtirilmesi, belgenin yanli? anlajilmasina
sebep olmaktadir: Kr?. Oke, 95-97.
"Kocaba?, s. 141.
^'^BOA, BEO, 66814.
" BOA, Y.A. Hus. 172/1, 2 Muharrem 1330/13 Kasim 1882'den naklen Buzpinar, Tiir-
kiye GUnliigU, s. 62.

125
Akademik
Ara§tirmalar
Dergisi
 Osmanh Ar^iv Belgeleri l^iginda II. Abdulhamid Doneminde Yahudilerin Filistin'e Yerle?im Qabalari

•^* Oke, 39.

^'' Kodaman-ipek, s. 567.
""Tezkire ve eklerinin asillan i^in bkz. BOA, Y.MTV. 181/22.
"' Oke, 39.
"- BOA, Y.MTV. 207/38.
,, Y.MTV. 259-1.

" Karaman, "Filistin", DM, 93.

' BOA, BEO. SYS, 273933.
" Karaman, "Filistin", DJA, s. 93-94.

Ozet
Osmanli Ar^iv Belgeleri I^iginda II. Abdiilhamid Doneminde
Yahudilerin Filistin'e Yerlefim

Bti galtfinada, Yahudilerin Filistin topraklartna yerle§niek igln vermi§ ol-

duklan miicadele. uyguladiklan taktikler ve Osmanli devlet erkammn onlara
kar.^1 izledikleri politika ar^iv belgeleri i§igtnda incelenmi^tir. XIX. yiizytlm son
geyreginde Avrupa'da baflayan antisemitizm hareketlerinden dolayi Siyonistle-
rin, kiitsal kabtd ettikleri Filistin topraklarinda bir Yahudi devleti kurmak ama-
ciyla nasd yogun gali§malar yiirilttiikleri; bu yiizden de II. Abdulhamid nezdin-
de ne tiir girifimlerde bultinduklari ve degi^ik yollar kullanarak Filistin ve ci-
varinda nasd toprak .satin clip orada koloniler olu^ttirduklari belgeler n^iginda
ele alinmi^tir.
Anahtar Kelimeler: Yahudiler, Filistin. II. Abdulbamid, Siyonizm, Anti.semitizm.

Abstract
The Jew's Struggle To Establish Settlements In Palestine In The Period Of
Abdulhamid Ii In View Of Ottoman Archives

The aim of this .study is to investigate,with the aid of Ottoman arhives. the
tactics and strttggle of Jews to establish .settlements in Palestine and the
counter-tactics and the policies of the Ottoman Empire to prevent them. It also
aims to bring into light how the Zionists, due to anti-semitic activities starting
during the last quarter of 19th century, strived to establish a Jewish State on
Pale.stmian lands which they conceived as sacred, and how they .spent immense
efforts to persuade Abdiilhamid II for help for their plans and how they
developed tactics to btiy lands and establish settlements there.
Key Words: Jews, Palestine, Abdulhamid II, Zionism, anti-Semitism.

126
Journal
of Academic
Studies