14.

Liczby zespolone
Def.Liczbą zespoloną nazywamy uporządkowaną parę liczb rzeczywistych(x,y), które
zapisujemy w postaci algebraicznej x+iy,gdzie i jest pierwiastkiem równania x2+1=0.
Jeśli z=x+iy jest liczbą zespoloną, to x nazywamy częścią rzeczywistą.
Liczby z i oznaczamy x=Rez, a y nazywamy jej częścią urojoną i oznaczamy y=m*z
Uwaga: Zarówno części rzeczywiste Rez, jak i części urojone mz są liczbami
rzeczywistymi.
Ozn: Zbiór liczb zespolonych oznaczamy c={x+iy; x,y€R}
Def: (Działania na liczbach zespolonych)
Niech Z1=a+ib, Z2=c+id, n€N
(1)z1=z2↔a=c i b=d2↔Rez1=Rez2 i lmz1=lmz2
(2) –z1=-a-ib=-a+i(-b)
(3) z1+z2=(a+c)+i(b+d)
(4) z1-z2=(a-c)+i(b-d)
(5) z1*z2=(a+ib)(c+id)=ac+iad+ibc+i2bd=(ac-bd)+i(ad+bc)
(6) z1/z2=a+ib/c+id=(a+ib)(c-id)/(c+id)(c-id)=ac-iad+ibc-i2bd/c2-i2d2=(ac+bd)+i(bc-
ad)/c2+d2=ac+bd/c2+d2+i*(bc-ad)/c2+d2
(7) zn1=z1*z2*…*zn
Obs: RcC, bo Vx€R: x=x+i0
Uwaga: Jeżeli lm z=O, to z€R i liczbę z=x+i*0 zapisujemy po prostu z=x
Uwaga: Wszelki prawa arytmetyki liczb rzeczywistych są prawdziwe również dla liczb
zespolonych
Tw: (prawa arytmetyki zespolonej
(1) Vz€D z+0=0+z=z
(2) Vz€D z+(-z)=-z+z=0
(3) Vz1,2€ z1+z2=z2+z1
(4) Vz1,2,3 (z1+z2)+z3=z1+(z2+z3)
(5) Vz€D z*1=1*z=z
(6) Vz€D-{0} z*1/z=1/z*z=1
(7) Vz1,2,3€D z1*z2=z2*z1
(8) Vz1,2,3€D (z1*z2)*z3=z1*(z2*z3)
(9) Vz1,2,3€D z1*(z2+z3)=z1*z2+z1*z3
(10) Vz1,2€D (z1+z2)n=(n0) z1n+(n1)*z1n-1*z2+…+(nn-1)z1z2n-1+(nn)z2n –Wzór Newtona
W szczególności: (z1+z2)2=z12+2*z1z2+z22 ; (z1-z2)2=z12-2z1z2+z2
(11) Vz1,2€D z12-z22=(z1+z2)(z1-z2)
(12) Vz1,2€D Vn€N (z1,z2)n=z1n*z2n
(13) Vz1€D Vz2€D-{0} Vn€N(z1/z2)n=z1n/z2n
(14)Vz€DVm,n€N: zm+n=zm*zn
(15) Vz€D-{0} Vm,n€N zm-n=zm/zn
(16) Vz€C Vm,n€N zm*n=(zm)n
(17) Vz1,2€D z1*z2=0↔z1=0 v z2=0
(18) Vz€D zn=0↔z=0
Uwaga: (interpretacja geometryczna liczb zespolonych) Każdą liczbę zespoloną
z=x+iy możemy w sposób jednoznaczny utożsamić z punktem o współrzędnych(x,y)
na płaszczyźnie.
Zbiór D utożsamiamy więc z płaszczyzną, którą nazywamy płaszczyzną zespoloną.
Osie współrzędnych na tej płaszczyźnie nazywamy odpowiednio osią rzeczywistą i
osia urojoną. Oś rzeczywista pokrywa się ze zbiorem R, w szczególności 0 leży na
przecięciu osi.
Uwaga: Liczbę zespoloną z=x+iy możemy traktować jako wektor zaczepiony w
środku układu współrzędnych o koncu w punkcie (0,0) zwany wektorem wodzącym
liczby z. Przy tej interpretacji sumą i różnicą dwóch liczb zespolonych możemy
znaleźć na płaszczyźnie zespolonej korzystając z reguły równoległoboku.
Def: Sprzeżeniem liczby zespolonej z=x+iy nazywamy liczbę zespolną z=x-iy
Uwaga: Geometrycznie, sprzężenie liczby z na płaszczyźnie zespolonej to
symetryczne odbicie punktu z względem osi rzeczywistej.
Tw: (Własności sprzężenia) Niech z1,z2€D, n€N
(1) z1+z2=z1+z2
(2) z1-z2=z1-z2
(3) z1*z2=z1*z2
(4) (z1/z2)=z1/z2; z2≠0
(5) z1n=(z1)n
(6) (z1)=z1
(7) Re z1=Re z1
(8) lmz1=-lmz1
(9) z1+z1=2Rez1 (10) z1-z1=2ilmz1 (11) z=z→z€R
Def: Modułem z liczby zespolonej z=x+iy nazywamy liczbę rzeczywistą z = x 2 + y 2
Uwaga: Geometrycznie, moduł liczby z na płaszczyźnie zespolonej to odległość
punktu z od środka płaszczyzny 0.
Tw: (Własności modułu) niech z1,z2€D, n€N
(1) Iz1+z2I≤Iz1I+Iz2I
(2) Iz1-z2I≥IIz1I-Iz2II
(3) Iz1*z2I=Iz1I*Iz2I
(4) Iz1/z2I=Iz1I/Iz2I
(5) Iz1nI=Iz1In
(6) IzI=IzI=I-zI
(7) z*z=IzI2
(8) IRezI≤IzI
(9) IlmzI≤IzI
Obs: x€R→moduł zespolony z x jest równy wartości bezwzględnej z x.
Uwaga: Jeśli z1,z2€D,to Iz1-z2I oznacza geometrycznie odległość liczby z1 od z2 na
płaszczyźnie zespolonej.
Def: Argumentem liczby zespolonej z=x+iy≠0 nazywamy każdą liczbę rzeczywistą φ,
spełniającą układ równań: cosφ=x/IzI sinφ=y/IzI Obs: Jeśli y jest argumentem liczby
z€D\{0} to Vk€Z:y+2kЛ też jest jej argumentem.
Def: Jeśli φ jest argumentem liczby z€D\{0} i φ€<0,2Л), to φ nazywamy argumentem
głównym z i oznaczamy przez φ=arg z
Obs: (Postać trygonometryczna liczby zespolonej) Każdą liczbę zespoloną z=x+iy≠0
można jednoznacznie przedstawić w postaci z=r(cosφ+isinφ), gdzie r=IzI≥0 oraz
φ=arg z €<0;2Л)
Dowód: z=x+iy=IzI(x/IzI+iy/IzI)=r(cosφ+isinφ)
Tw: (Działania na liczbach zespolonych w postaci trygonometrycznej) niech
z1=r1(cosφ1+isinφ1), z1=r2(cosφ2+isinφ2), gdzie r1=Iz1I, φ1=argz1,r2=Iz2I, φ2=argz2, n€N
wtedy:
(1) z1=r1(cos(-φ)+isin(-φ))
(2) 1/z1=1/r2(cos(-φ)+isin(-φ), gdzie z1≠0
(3) -z1=r1(cos(φ1+Л)+isin(φ1+Л))
(4)z1*z2=r1*r2(cos(φ1+φ2)+isin(φ1+φ2)
(5) z1/z2=r1/r2(cos(φ1-φ2)+isin(φ1-φ2)),gdy z2≠0
(6) z1n=rn(cosφ1+isinnφ1)-wzór DE MOIVRE’A
Def: eiφ=cosφ+isinφ Vφ€R
Tw: Niech φ1,φ2€R, n€N
(1) ei(φ1+φ2)=eiφ1*eiφ2
(2) ei(φ1-φ2)=eiφ1/eiφ2
(3) (eiφ)n=einφ
(4) (eiφ)=1
(5) arg(eiφ)=φ+2kЛ, dla pewnego k€Z
(6) eiφ1=eiφ2↔φ1=φ2+2kЛ, dla pewnego k€Z
(7) eiφ=e-iφ=1/eie
Obs: (Postać wykładnicza liczby zespolonej) Każdą liczbę zespoloną
z=r(cosφ+isinφ) można jednoznacznie przedstawić w postaci z=reiφ,gdzie r=IzI≥0
oraz φ=arg z€<0,2Л)
Def: Pierwiastkiem stopnia n€N z liczby zespolonej z nazywamy każdą liczbe
zespoloną w spełniającą równość z-wn
Ozn: Zbiór pierwiastków stopnia n z liczby z oznaczamy n z = {w ∈ D : w n = z}
Tw: Każda liczba zespolona z=r(cosφ+isinφ)≠0, gdzie r>0 i φ€R ma dokładnie n
pierwiastków stopnia n. Zbiór tych pierwiastków ma postać
ϕ + 2 kπ e + 2kπ
n
r = (c o s + i sin );k = 0,1,...,n − 1}
n n
Uwaga: Zbiór pierwiastków stopnia n z liczby zespolonej z€D\{0} na płaszczyźnie
zespolonej pokrywa się ze zbiorem wierzchołków pewnego n-kata foremnego
wpisanego w okrąg ośrodu w 0 i promieniu o długości n z
Obs: Równanie kwadratowe az2+bz+c=0, gdzie a,b,c€D a≠0, o wyróżniku ∆=b2-4ac;
posiada:
− b− ∆ − b+ ∆
(a) dokladnie dwa pierwiastki rzeczywiste z1 = , z2 = , g d y∆ 〉 0
2a 2a
(b) dokładnie jeden pierwiastek rzeczywisty z=-b/2a, gdy ∆=0
− b− ∆ − b+ ∆
(c) dokladnie 2 pierwiastki zespolone z1 = , z2 = ; g d y∆ 〉 0
2a 2a
lub ∆ nie należy do R.