X L V I I I K O N F E R E N C J A N AU K O W A

KOMITETU INŻ YNIERII LĄ DOWEJ I WODNEJ PAN

I KOMITETU NAUKI PZITB
Opole – Krynica 2002

Wiesław BARAN1
Bronisław JĘ DRASZAK1

DEFORMACJA POWŁ OK OBROTOWYCH

OD WPŁ YWU TEMPERATURY

1. Wstę p

W cienkościennych konstrukcjach o kształcie powłok obrotowych z racji ich znacznych

wymiaró w geometrycznych (gdyż są to głó wnie: kominy, chłodnie kominowe, silosy,
zbiorniki...), wystę pują znaczą ce przemieszczenia wywołane zmianami temperatury. Zmiany
temperatury płaszcza powłoki są zwią zane z czynnikami meteorologicznymi
i eksploatacyjnymi. W parametrach meteorologicznych dominują cy wpływ na zmiany
temperatury powłoki wywiera temperatura powietrza atmosferycznego oraz zmiana
natę ż enia składowych promieniowania słonecznego. Długi okres eksploatacji tych
konstrukcji, przeważ nie w agresywnym środowisku powoduje, ż e coraz czę ściej
wykonywane są oceny ich stanu technicznego. Ocenę taką dokonuje się przeważ nie na
podstawie faktycznego stanu materiałó w konstrukcyjnych oraz na podstawie analizy
statycznej i dynamicznej dokonanej dla rzeczywistej geometrii powłoki, któ ra czę sto
znacznie odbiega od projektowanej. Pomiar kształtu tak duż ych obiektó w, wykonywany jest
w określonym przedziale czasowym, rozcią gają cym się niejednokrotnie na okres kilku dni.
Dlatego moż na przypuszczać, ż e opró cz deformacji wynikają cej z degradacji konstrukcji,
mierzone są chwilowe przemieszczenia bę dą ce odpowiedzią na działanie określonego pola
temperatury. Biorą c to pod uwagę zrealizowano (wykorzystują c liniową teorię powłok [1],
[2]) rozwią zanie analityczne opisują ce stan przemieszczenia wywołanego dowolnym,
stacjonarnym polem temperatury.

2. Matematyczny model przemieszczeń powłoki wywołanych zmianami temperatury

Opiszemy deformację powierzchni środkowej powłok obrotowych wywołaną działaniem

pola temperatury. Odpowiedź określimy podają c wektor przemieszczenia w, a dokładniej
składowe tego wektora w1 , w 2 , w3 odniesione do bazy kowariantnej r1, r2, m (rys. 1).
Wartości poszukiwanych wielkości uzyskano wykorzystują c:

1
Dr inż ., Wydział Budownictwa Politechniki Opolskiej
12

- zwią zki geometryczne pomię dzy tensorem odkształcenia błonowego g ij , a składowymi

wektora przemieszczenia wi , w3 w postaci:

2g ij = wk i g jk + wk j g ik - 2 w3bij , (1)
gdzie:
g ij - wspó łczynniki pierwszej formy ró ż niczkowej powierzchni środkowej,
bij - wspó łczynniki drugiej formy ró ż niczkowej powierzchni środkowej,

- wzory na tensor odkształcenia błonowego od wpływu temperatury:

g ij = e t g ij . (2)

Ró wnanie wektorowe powierzchni:

r = f (u 1 )[cos(u 2 )i + sin (u 2 )j] + u 1k , (3)

gdzie:
1
k j f(u ) – funkcja opisują ca tworzą cą
i powłoki,
1 2
r u , u - wspó łrzę dne krzywoliniowe,
u 2 Î 0,2p ) ,
r1 u 2 = 0 - wskazuje kierunek pó łnocny,
m
r2
p
u2 = - wskazuje kierunek zachodni,
2
u 2 = p - wskazuje kierunek południowy,
3p
u2 = - wskazuje kierunek wschodni.
2

Rys. 1. Przyję ty opis powierzchni środkowej powłoki obrotowej

Zależ ności (1), (2) prowadzą do układu ró wnań, rozpisanego dla przyję tej parametryzacji
krzywiznowej:
ì
ï g11 ( g11 w ) ,1 -b11 w = e t g11 ,
1 3

ï
í g11 w ,2 + g 22 w ,1 = 2e t g12 , (4)
1 2

ï1
ï g 22 ,1 w1 + g 22 w 2 , 2 -b22 w3 = e t g 22 .
î2

Do wzoru (2) na tensor odkształcenia błonowego podstawiono odkształcenia jednostkowe e t

obliczone ze wzoru:
ε t = a tts , (5)
 13

gdzie:
a t - wspó łczynnik liniowej rozszerzalności termicznej.
Temperaturę powierzchni środkowej powłoki ts przyję to z rozkładu liniowego
dla temperatury powierzchni wewnę trznej i zewnę trznej płaszcza powłoki t w i t z opisanej
zależ nościami:
n
t w = å [Cyw (u 1 ) cos(ψ u 2 ) + Syw (u 1 )sin (ψ u 2 )] , (6)
y =0
n
t z = å [Cyz (u 1 ) cos(ψ u 2 ) + Syz (u 1 ) sin (ψ u 2 )] . (7)
y =0

Dla uzyskania cią głej funkcji opisują cej pole temperatury, wykorzystano interpolacje
zdefiniowanego w sposó b dyskretny pola temperatury po wspó łrzę dnych ró wnoleż nikowych
za pomocą funkcji trygonometrycznych dla wybranych ró wnoleż nikó w, a po wspó łrzę dnych
południkowych za pomocą wielomianu interpolują cego lub aproksymują cego wspó łczynniki
wystę pują ce w opisie funkcji trygonometrycznych. Podejście takie dało nam funkcję cią głą ,
ró ż niczkowalną ż ą daną ilość razy po wspó łrzę dnych u 1 i u 2 w postaci wzoró w (6), (7).

2.1. Przemieszczenia przy obcią żeniu osiowo-symetrycznym

Temperaturę zewnę trzną i wewnę trzną na powierzchni powłoki opisano po obwodzie

za pomocą szeregó w trygonometrycznych. Biorą c pod uwagę pierwsze wyrazy szeregó w (6),
(7) dla y = 0 otrzymano opis obcią ż enia osiowo-symetrycznego, któ ry jest czę ścią składową
opisywanego działania. Układ ró wnań (4) dla tej czę ści obcią ż enia uprościł się i przyją ł
postać:
ì
( )
ï g11 g11 wo ,-b11 wo = g11ε t ,
1 3 o

ï
í g 22 wo ,1 = 0, (8)
2

ï1
ï g 22 ,1 w1o - b22 wo3 = g 22 ε to ,
î2
gdzie:
C w0 (u 1 ) + C z0 (u 1 )
ε t0 = α t . (9)
2

Rozwią zują c układ ró wnań (8) otrzymano wzory na składowe w10 , w02 i w03 wektora
przemieszczenia od czę ści obcią ż enia osiowo-symetrycznego:

1 é 0æ b ö ù
g11 êë ò è
w10 = ε t ç g11 - 11 g 22 ÷du 1 + C ú, (10)
b22 ø û

wo2 = 0, (11)

w03 =
1 æç 1 g , w1 - g ε 0 ö÷ . (12)
22 t
b22 è 2 22 1 0 ø
14

2.2. Przemieszczenia przy obcią żeniu osiowo-niesymetrycznym

Dokonują c rozdzielenia zmiennych dla czę ści obcią ż enia niesymetrycznego opisanego
szeregiem trygonometrycznym (6) i (7) przy y ¹ 0 na składniki szeregu zwią zane z funkcją
cos(yu 2 ) oraz na składniki zwią zane z funkcją sin(yu 2 ) , układ ró wnań (4) przyją ł postać:

ì
ï g11 ( g11 w ) ,1 -b11 w = g11ε t ,
1 3 ψ

ï
ím ψ g11 w ψ + g 22 wψ ,1 = 0 , (13)
1 2

ï
ï 1 g 22 ,1 wψ1 ± g 22 wψ2 - b22 wψ3 = g 22e tψ ,
î2

gdzie znaki gó rne odnoszą się do wyrazó w szeregu zwią zanych z funkcją cos(yu 2 ) ,
natomiast dolne z funkcją sin(yu 2 ) . Układ ró wnań (13) sprowadzono do ró wnania
ró ż niczkowego rzę du drugiego o wspó łczynnikach funkcyjnych:

wψ1 ,11 + p (u 1 )wψ1 ,1 + qψ (u 1 )wψ1 = u ψ (u 1 ) , (14)

gdzie:
b11 g 22 é æb g11 ö b g , g , ù
p (u 1 ) = ê g11 çç 22 ÷ + 22 11 1 - 22 1 ú ,
÷ (15)
b22 g11 ë è b11 g 22 ø ’1 b11 g 22 2 g 22 û

b11 g 22 éæ g11 ,1 b22 g11 ö æ g 22 ,1 ö 2 g 11 ù

qψ (u 1 ) = êçç ÷÷ - ç ÷ - (ψ ) , (16)
b22 g11 ëè 2 g11 b11 g 22 ø ’1 è 2 g ø
22 ’1 g 22 úû

b11 g 22 æ b11 g 22 ψ
u ψ (u 1 ) = ç e t - e tψ ö÷ . (17)
b22 g 11 è b22 g 11 ø ’1

Z ró wnania (14) wyznaczono składową wψ1 wektora przemieszczenia dla poszczegó lnych
wyrazó w rozwinię cia obcią ż enia w szereg trygonometryczny, pozostałe składowe wektora
przemieszczenia wyznaczono z wzoró w:

1 æ1
ç g11’1 wψ + g11 wψ '1 - g11ε t ö÷ ,
ψ
wψ3 = 1 1
(18)
b11 è 2 ø

1 æ
ç g 22 ε t - g 22 ’1 wψ + b22 wψ ö÷ .
ψ 1
wψ2 = 1 3
(19)
± ψ g 22 è 2 ø

2.3. Przemieszczenia od odkształceń jednostkowych

Ł ą czne przemieszczenia w uję ciu tensorowym od czę ści obcią ż enia osiowo-symetrycznego
i osiowo-niesymetrycznego wyznaczono sumują c wartości uzyskanych wynikó w
dla poszczegó lnych wyrazó w szeregu opisują cego rozkłady temperatury zgodnie z wzorami:
 15

n
w1 (u 1 , u 2 ) = w10 (u 1 ) + å [w1cψ (u 1 ) cos(ψ u 2 ) + w1sψ (u 1 )sin (ψ u 2 )],
ψ =1
n
w 2 (u 1 , u 2 ) = w02 (u 1 ) + å [wc2ψ (u 1 )sin (ψ u 2 ) + ws2ψ (u 1 ) cos(ψ u 2 )], (20)
ψ =1
n
w3 (u 1 , u 2 ) = w03 (u 1 ) + å [wc3ψ (u 1 ) cos(ψ u 2 ) + ws3ψ (u 1 )sin (ψ u 2 )].
ψ =1

Wielkości fizyczne z uję cia tensorowego uzyskano korzystają c z wzoró w transformacyjnych

w postaci:
w1Ø = g11 w1 , w2Ø = g 22 w 2 , w3Ø = w3 . (21)

3. Przykład obliczeniowy

Na podstawie opisanego w p. 2. modelu matematycznego opracowano program

komputerowy do wyznaczania przemieszczeń powłoki poddanej wpływom termicznym.
Do obliczeń przyję to powłokę hiperboloidalną o wymiarach jak na rys. 2a.

2
æ u ö
1
f (u 1 ) = 27 . 5 1 + ç ÷
è 67 . 17 ø
a) b)
Rys. 2. Geometria powłoki hiperboloidalnej i oznaczenie punktó w na gó rnym jej brzegu

3.1. Przyję te rozkłady pola temperatury

Jako obcią ż enie przyję to przyrosty temperatury zewnę trznej i wewnę trznej powierzchni
płaszcza powłoki od temperatury scalenia konstrukcji t0 = 10 o C . Korzystają c z danych
dotyczą cych rozkładu temperatury zawartych w pracach [3], [4] oraz otrzymanych od ich
autora (któ re określały pola temperatury w sposó b dyskretny), opisano obcią ż enie wzorami
(6), (7). Jeden z rozkładó w pó l temperatur wzię tych do obliczeń pokazano na rys. 3. i rys. 4.
16

22
u1 [m]
-9

-40

-71

40
o
tw [ C]
30

20
0
90
o o 180
Max ( 12.7m, 279 ) = 41.6 C
o o 270
Min (-102.0m, 144 ) = 21.6 C o
u2 [ ] 360

Rys. 3. Przyrosty temperatury na powierzchni wewnę trznej powłoki chłodni nieczynnej

dla 21 czerwca godz. 17 00

22
u1 [m]
-9

-40

-71

40
o
tz [ C]
30

20
0
90
o o 180
Max ( -61.7m, 99 ) = 41.3 C
o o
Min (-102.0m, 333 ) = 25.1 C 270
o
u2 [ ] 360

Rys. 4. Przyrosty temperatury na powierzchni zewnę trznej powłoki chłodni nieczynnej

dla 21 czerwca godz. 17 00
 17

3.2. Wyniki obliczeń przemieszczeń wybranych punktó w powłoki

Na rys. 5. pokazano poziome, a na rys. 6. pionowe przemieszczenia wybranych punktó w na

gó rnym brzegu powłoki w okresie jednej doby (dla 21 czerwca) obliczone co godzinę .
Przemieszczenia poziome przedstawiono w układzie topograficznym, gdzie oś (E) wskazuje
przemieszczenia w centymetrach na kierunku wschodnim, natomiast oś (N) na kierunku
pó łnocnym.
N
1

0,5

0 E
1000 400
-0,5
1700
-1

-1,5

-2
-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5
punkt (S) punkt(S/W) punkt (W)

Rys. 5. Obliczone dobowe przemieszczenia poziome gó rnego brzegu powłoki

(z )
5
4 ,5
4
3 ,5
3
2 ,5
2
1 ,5
(g o d z .)
1
0 6 12 18 24
p u n k t (S ) p u n k t (S /W ) p u n k t (W )

Rys. 6. Obliczone dobowe przemieszczenia pionowe gó rnego brzegu powłoki

4. Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonych obliczeń otrzymano dla analizowanej powłoki nastę pują ce

ekstremalne wartości składowych wektora przemieszczenia:
18

· dla okresu 1 roku od kształtu wyjściowego powłoki wyznaczonego dla temperatury

scalenia konstrukcji:
- kier. styczny do południka powłoki: -5.8, +5.8 cm,
- kier. styczny do ró wnoleż nika powłoki: -1.3, +1.2 cm,
- kier. prostopadły do powierzchni środkowej powłoki: -2.1, +2.1 cm,
· dla okresu jednej doby (21 czerwca) od kształtu wyjściowego powłoki wyznaczonego
dla pola temperatur określonego dla godziny 400:
- kier. styczny do południka powłoki: -0.0, +3.1 cm,
- kier. styczny do ró wnoleż nika powłoki: -1.3, +1.2 cm,
- kier. prostopadły do powierzchni środkowej powłoki: -1.2, +1.6 cm.
W zależ ności od wymaganej dokładności pomiaró w kształtu powłoki moż na minimalizować
wpływ przemieszczeń od zmian temperatury poprzez wybó r do pomiaró w dni
z maksymalnym zachmurzeniem i minimalnymi wahaniami dobowymi temperatury
powietrza atmosferycznego. W przypadku konieczności prowadzenia pomiaró w kształtu
powłoki w czasie dni o duż ym nasłonecznieniu i znacznych amplitudach temperatury
powietrza atmosferycznego należ y uwzglę dnić przemieszczenia od tego działania. Trzeba
jednak zaznaczyć, ż e dla powłok o duż ym stopniu degradacji, dokładność obliczeń
przeprowadzonych zgodnie z podanym modelem moż e być znacznie mniejsza niż dla
powłoki nieuszkodzonej, ze wzglę du na znacznie wię ksze odstę pstwa rzeczywistej pracy
takiej powłoki od modelu sprę ż ystego.

Literatura

[1] BIELAK S., Nieliniowa teoria powłok cz. I, Wydawnictwo TiT, Opole 1994.
[2] BIELAK S., Nieliniowa teoria powłok cz. II, Wyż sza Szkoła Inż ynierska w Opolu,
Studia i monografie, zeszyt 83, Opole 1995.
[3] TARCZYŃ SKI L., The temperature load of the cooling tower shel subjected to climatic
actions, 3rd International Symposium on Natural Draught Cooling Towers , IASS, Paris,
1989.187-196.
[4] TARCZYŃ SKI L., Rozkład temperatury w powłoce ż elbetowej hiperboloidalnej chłodni
kominowej, Archiwum Inżynierii Lądowej, Tom XXX, z. 1, 1984, str. 146-169.

DEFORMATION OF SHELL
OF REVOLUTION CAUSED BY TEMPERATURE
Summary

Problem of influence of stationary, non-symmetric field of temperature on deformations of

thin-walled elastic shell of revolution is discussed in the paper. Analytical solution
describing state of displacement for shell subjected to field of temperature is presented. The
solution allowed to evaluate extremal values of components of vector of displacement for
hyperboloidal cooling tower shell that can appear in a span of whole year and one day
(i.e. on the 21-st of June). Obtained results prove that shape of the shell can be highly
influenced by field of temperature. So it is important to take this influence into consideration
during determination of actual shape of shell.