TORUŃ PONIEDZIAŁEK, 29 MARCA 2010 r.

NR 2/2010 (4)

PISMO STUDENTÓW INFORMACJI NAUKOWEJ I BIBLIOTEKOZNAWSTWA

Spis treści
Słowo wstępne _______________________________________ 2
Fotograficzne gatunki dziennikarskie _____________________ 3
World Press Photo 09 _________________________________ 5
Prasa internetowa_____________________________________ 6
Czasopisma dla miłośników psów ________________________ 8
Teoria fanzinów ______________________________________ 9
Przed wysokim trybunałem ____________________________ 10
Listy z ostem: Wszelki ślad po nich zaginie _______________ 12
Muzeum Podróżników________________________________ 12
Bibliotekofobia _____________________________________ 13
O pożytkach z czystych nóg ___________________________ 14
Ach, jak zdumiewająco! Coraz zdumiewajęcej! ____________ 15
Jabberwocky _______________________________________ 16
Lista ANTYbestsellerów MR __________________________ 16

Przedjubileuszowo!
Rok – długo, mało, krótko? Niezależnie od odpowiedzi, to tyle właśnie istniejemy.
My, jako redakcja MIĘDZY REGAŁAMI. Dokładnie w poniedziałek, 23 marca 2009
roku do Waszych rąk trafił pierwszy numer naszego pisma. Nie pokusiliśmy się wtedy
o określenie jego profilu ani celu. Nie uczynimy tego i teraz. Najważniejsze, że zaba-
wa w redagowanie daje nam masę satysfakcji, że ciągle mamy na nią ochotę i już nie
możemy się doczekać, kiedy ukaże się piąty, jubileuszowy numer.
A co w czwartym? Możecie przeczytać między innymi o e-prasie, fanzinach,
jak i ździebko o fotografii. Powracamy ponadto do marudzenia trochę w Listach
z ostem. Pokazujemy objawy bibliotekofobii. Dzielimy się wrażeniami z nowości ki-
nowych. Natomiast zamiast listy bestsellerów – ANTYbestsellery. Ich znak charakte-
rystyczny? – jęk zawodu po przeczytaniu/obejrzeniu/przesłuchaniu!
Mamy nadzieję, że taki nie nastąpi (odpukać!) w trakcie lektury najnowszego numeru
MIĘDZY REGAŁAMI.

Z całkowicie wiosennym pozdrowieniem, w imieniu całej Redakcji – Asia Edwarczyk

MIĘDZY REGAŁAMI MARZEC 2010 (4)

Pismo Studentów Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

Adres redakcji
87-100 Toruń, ul. Gagarina 13 a Opiekun redakcji:
tel. 668 360 820 dr Dorota Degen
e-mail: pkn_umk@stud.umk.pl
Korekta:
Zespół redakcyjny: Milena Śliwińska
Joanna Edwarczyk, Paulina Kwiatkowska,
Piotr Rudera, Małgorzata Szymczyk, Skład:
Milena Śliwińska, Anna Urbanek Anna Urbanek
 Informacja zwizualizowana
Typologia fotograficznych gatunków dziennikarskich
Współczesnemu dziennikarstwu nieodzownie towarzyszy
obraz, wizualizacja. Artykuły w prasie okraszone są kolo-
rowymi zdjęciami a w każdą lukę wciska się reklamy.
Telewizja i Internet wyciągają silniejsze działa i atakują
dynamicznymi obrazami. Trudno wyobrazić sobie media
XXI wieku funkcjonujące bez tych elementów.
Na początku był rysunek, czyli szkic historii
Przeglądając stare gazety od razu rzuca się w oczy to, że
posługują się tylko słowem, bez żadnej wizualizacji.
We wczesnej fazie rozwoju prasy, jeśli pojawiał się rysu-
nek, był on przede wszystkim elementem zdobiącym wi-
nietę. W prasie polskiej rysunek jako ilustracja początko-
wo wskazywał na anons. Najczęściej była to podobizna
zaciśniętej dłoni z palcem wskazującym skierowanym na
dane ogłoszenie.
Z biegiem lat ilustracja stała się ważnym elemen-
tem prasy – nie tylko dekoracyjnym, ale także informacyj-
nym czy społecznym, a nawet politycznym. Pozwalała
zobaczyć odbiorcy to, co było prezentowane w tekście
pisanym. Ponadto dała dziennikarzom możliwość znacz-
nego skrócenia opisów, objaśniała tekst i umożliwiła
szybsze jego zrozumienie.
Historię pierwszych ilustracji prasowych tworzą
przede wszystkim drzeworyty, następnie miedzioryty
i staloryty. Natomiast do prawdziwego rozwoju ilustracji
prasowej przyczyniła się litografia.
Wraz z wynalezieniem fotograficznej techniki
utrwalania rzeczywistości pojawiło się przeświadczenie,
że tylko ona potrafi oddać prawdę o otaczającym świecie.
Zrodziło to problem – jak umiejętnie wykorzystać fotogra-
fię na łamach prasy. Tak zaczęła się współpraca fotogra-
fów z litografami, którzy przenosili – mniej lub bardziej
wiernie – obraz fotograficzny na kamień litograficzny.
Zdania wśród badaczy na temat tego, kogo należy
uznać za pierwszego polskiego fotografa prasowego (czy
bardziej fotokorespondenta, bo tak wówczas nazywano
fotoreportera) są podzielone. Wymienia się tutaj między
innymi: bliżej nieznanego Zawiszę z Tygodnika Ilustro-
wanego, Jana Mieczkowskiego, Konrada Brandla czy Ka-
rola Beyera.
Początek wieku XX przyniósł ze sobą większą
świadomość dotyczącą znaczenia fotografii prasowej.
Świadczy o tym np. powstawanie agencji fotograficznych.
W Polsce powstaje ona 1 grudnia 1910 roku pod nazwą
Pierwsza Agencja Fotograficzna Mariana Fuksa.
Fotografia dziennikarska
Fotografię samą w sobie dzieli się zazwyczaj na dokument
(który cechuje: obiektywizm, rzeczywistość, prawda, na-
uka) i sztukę (doznania estetyczne, poszukiwania twór-
cze). Fotografia dziennikarska jest pochodną fotografii
dokumentalnej. Obie charakteryzują się tym, że nie tylko
utrwalają zdarzenia i informują o nich, ale ponadto poka-
zują społeczne relacje i problemy ludzkości.
MIĘDZY REGAŁAMI
W ogólnej
chara kt er yst yc e Wraz z wynalezieniem
”
fotografii dzienni-
karskiej zwraca fotograficznej techniki
się uwagę na dwa ele- utrwalania rzeczywi-
m ent y. Pi er wsz ym
z nich jest treść – temat,
stości pojawiło się prze-
krótko mówiąc to, co świadczenie, że tylko ona
jest przedstawione. Ce- potrafi oddać prawdę
chuje ją: obrazowość,
ekspresywność i warto- o otaczającym świecie.
ściowanie obiektu foto-
grafowanego, sytuacja dokumentowana, okres powstawa-
nia zdjęć i ich przeznaczenie. Drugim elementem jest for-
ma – stylistyka, która odznacza się przede wszystkim
środkami wyrazu (czyli np. zbliżenie, półzbliżenie, detal,
sfumato czy kolor) oraz kompozycją obrazu fotograficz-
nego.
Fotograficzne gatunki dziennikarskie – typologia
Fotografia jest gatunkiem dziennikarskim, w którym cel
wypowiedzi wyznacza informowanie (prezentacja faktów)
lub wywieranie wpływu na odbiorcę. Co za tym idzie,
wśród fotografii dziennikarskiej wyróżniamy zarówno
gatunki informacyjne, jak i publicystyczne. Do grupy
pierwszej zalicza się fotografię prasową oraz fotokronikę,
natomiast do gatunków publicystycznych: infografię, foto-
reportaż, fotomontaż oraz pictorial. Przyjrzyjmy się po-
krótce każdemu z nich.
Fotografia prasowa, zwana także reporterską, ilu-
stracyjną, to pierwszy typ wśród gatunków informacyj-
nych. Cieszyła się ona dużą popularnością w Europie i na
świecie już w okresie międzywojennym.
Jako pojedyncze zdjęcie, ma ona na celu szybkie
podanie informacji adresatowi. Najczęściej nie chodzi
w niej o przekazanie emocji (choć nie zawsze się to uda-
je), a właśnie wiadomości. Podstawową jej funkcją jest
wywołanie natychmiastowej reakcji u odbiorcy, który
zobaczy jak coś/ktoś wygląda (zrodzi w nim wrażenie
jakby sam był świadkiem zdarzeń). Z racji, iż skupia się
ona na wydarzeniu, to jej autorzy nie muszą w chwili, gdy
fotografują, zwracać uwagi, czy jest odpowiednie oświe-
tlenie czy ostrość. Celem jest bowiem dbałość o realizm
i pokazanie prawdy zastanej sytuacji – bez retuszu. Często
jednak fotografia prasowa jest kadrowana – usuwa się
zbędne części obrazu, szuka się tych, które najlepiej odda-
dzą prawdę historii na zdjęciu, czasem też powiększa się
niektóre elementy.
Odznacza ją ponadto bogata kolorystyka. To ko-
lor dodaje dynamiczności i wyrazu nawet słabemu zdję-
ciu. O wiele trudniej przekazać jest temat w fotografii
czarno-białej, chociaż Ryszard Kapuściński uważał, że to
właśnie ona ma w sobie najwięcej artyzmu i przede
wszystkim dramatyzmu.
3
 Tematem fotografii prasowej jest przedmiot znaj-
dujący się na pierwszym planie (krajobraz, konkretny
człowiek znany z imienia i nazwiska czy ktoś zupełnie
anonimowy), ale zdarza się, że temat główny może być
tłem fotografii.
Ważny jej element stanowi podpis. Informuje on
odbiorcę, dlaczego drukowana jest dana ilustracja. Powi-
nien wyraźnie wskazywać na to, kogo, co widać na foto-
grafii oraz ewentualnie, gdzie dane zdjęcie zostało zrobio-
ne bądź z jakiej okazji pokazuje się czyjś wizerunek.
Każda fotografia, której towarzyszy tytuł lub niewielki
tekst sugerujący interpretację, staje się publicystyką.
Odmianą fotografii prasowej jest portret oraz
tzw. zdjęcie okładkowe. W portrecie ważne jest, aby widz
miał wrażenie, że ma do czynienia z niepozowanymi
zachowaniami. Powinien on nie tylko pokazać bohatera,
ale też coś o nim mówić – odzwierciedlać jego charakter,
pracę, zainteresowania. Portrety są ponadto ilustracją in-
nych pisanych gatunków dziennikarskich – takich jak syl-
wetka czy wywiad. Często publikowane są w ujęciu en
face lub en trois-quarte.
Zdjęcie okładkowe natomiast, to kadr, który re-
dakcja pisma wybiera na pierwszą stronę okładki danego
numeru. Zdjęcie to bywa często elementem fotoreportażu
znajdującego się wewnątrz periodyku, ale nie jest to regu-
łą. Może ono, ale nie musi, nawiązywać do któregokol-
wiek z tematów wewnątrz czasopisma. Jest jednak dobra-
ne tak, aby współgrało z całością numeru. Jego autorem
nie musi być fotoreporter, a np. artysta fotografik. Jest ono
wizytówką gazety, dlatego powinno być starannie dobrane
zarówno tematycznie jak i kompozycyjnie.
Do fotograficznych gatunków informacyjnych
zalicza się także fotokronikę. Jest to przegląd zdjęć z aktu-
alnymi wydarzeniami z kraju bądź ze świata. Każda foto-
grafia pokazuje inne zdarzenie. Fotokronikę można po-
równać do zbioru wzmianek umieszczanych w przeglą-
dach prasy na łamach pism. Jej kompozycja zależy od
inwencji redaktora jak i możliwości doboru zdjęć. Jest
newsem, flashem w czystym tych słów znaczeniu.
W fotograficznych gatunkach informacyjnych
największą rolę przykłada się do samego faktu przekaza-
nia informacji, unaocznienia. Inaczej wygląda to w przy-
padku gatunków publicystycznych.
Jednym z nich jest infografia. To połączenie
informacji słownej z informacją obrazową. Sam termin
pochodzi z połączenia wyrazów informacja i fotografia.
Do infografii zalicza się fotofelieton i fotoesej. Gatunek
ten cechuje fakt, że tekst pisany dołączony do fotografii
tłumaczy odbiorcom nie tylko obraz, ale także wyjaśnia
dlaczego widzą oni poniższe zjawisko i podpowiada im,
co powinno się z obrazem kojarzyć. W tym przypadku
tekst nie tylko opisuje fotografię, ale jest jej uzupełnie-
niem. Elementy składowe infografii to: tytuł, fotografia
oraz tekst. Tytuł ogniskuje problem, zdjęcie go pokazuje,
a tekst sugeruje interpretację. Nieodzowne jest tutaj
współdziałanie tekstu z obrazem.
Jednym z najbardziej znanych gatunków jest fo-
toreportaż. Stanowi on utrwalenie w formie obrazu pro-
blemów, jakimi żyją ludzie – pokazanie ich życia codzien-
nego, rejestracja wydarzeń powszechnych i historycznych.
To także dokumentacja społeczna opublikowana w prasie.
4 MIĘDZY REGAŁAMI
Fotoreportaż jest formą opowiadania o zdarzeniach za
pomocą obrazów. Tworzą go co najmniej trzy fotografie,
z których jedna wskazuje na miejsce, druga na przybliżo-
ny czas, a pozostałe są już odautorskim komentarzem da-
nych wydarzeń. Bohaterowie zdjęć pokazani są w swoim
naturalnym środowisku. Ważną rolę odgrywa tutaj gra
świateł, półcieni i ujęć. W fotoreportażu słowo jest ele-
mentem drugorzędnym – najczęściej ogranicza się do na-
dania tytułu przez autora, a samą legendę mogą nawet
stanowić cytaty ze znanych dzieł literackich. Fotoreportaż
opiera się na kontrastach, aluzjach, skojarzeniach autora.
Większość fotoreporterów podkreśla, że najważniejszymi
osobami do fotografowania i pokazania ich problemów są
osoby anonimowe – nie są wyreżyserowani, nikt nie pra-
cuje nad ich wizerunkiem. W fotoreportażu nie można
niczego zaaranżować, a praca fotoreportera polega na cią-
głej obserwacji świata. Najczęściej reportaże publikowane
są w czarno-białej kolorystyce. Te dwa odcienie syntety-
zują rzeczywistość, a kolor mógłby tylko rozpraszać od-
biorcę, odciągając go od zasadniczego problemu.
Kolejny gatunek publicystyczny to fotomontaż.
Jest on świadomą deformacją świata. Posiada duże walory
propagandowe – skojarzenia wywołane w świadomości
odbiorcy za pomocą odpowiednio dobranych i zestawio-
nych obrazów wycinkowych. Na rozwój jego techniki
duży wpływ miał kolaż. Autorzy fotomontażu pokazują
świat i problemy z własnego, subiektywnego punktu wi-
dzenia – deformując obraz rzeczywisty, stosują wyolbrzy-
mienia, podteksty. Co ważne – te poszczególne elementy
odbiorca odczytuje również na swój własny, indywidualny
sposób. Fotoreportaż to sztuczny świat sklejony z real-
nych części.
Jako ostatni z gatunków fotograficznych należy
wymienić pictorial. Gatunek ten wywodzi się z nurtu zwa-
nego piktorializmem (promocja fotografii jako sztuki
angażującej emocje i zmysły odbiorcy). Z biegiem lat
przybierał on różne style i podejmował różną tematykę.
Podniósł realizm do rangi symbolu. Zaczęto pokazywać
pejzaże oraz nagie ciało – akty. Pictorial od początku nie
miał nic wspólnego z pornografią. Jest zbiorem zdjęć
o zabarwieniu erotycznym, a ich autor próbuje wniknąć
w psychikę osoby fotografowanej. Jest środkiem poznania
pośrednim między sztuką a rzeczywistością. Ich autorzy
tak oświetlają i ustawiają osoby pozujące, by prowokujące
fragmenty ciała nie były zbyt widoczne. W ich przypadku
nagość nie jest utożsamiana z lubieżnością. Pictoriale ma-
ją na celu wywołać jedynie przeżycia estetyczne. Jako
gatunek dziennikarski uprawiany przez artystów fotografi-
ków i umieszczany na łamach prasy zachowuje granice
tzw. dobrego smaku. Demaskuje stereotypy kobiecości,
ekshibicjonizmu, a przy tym przedstawia bohaterki jako
postaci nierealne – wyłącznie powierzchownie piękne.
Fotografia jest pewną zakodowaną informacją,
przekazem. Jej prawdziwą sztuką jest takie pokazanie
świata przez autora zdjęcia, aby odbiorca zastanowił się
nad tym, co odczytuje i do jakich wniosków skłania go
fotoreporter. Powinno mieć to miejsce zarówno w przy-
padku gatunków publicystycznych, jak i informacyjnych.
Asia Edwarczyk
 „Jednym słowem fotografia jest tym, czym ją uczyni fotograf:
dziełem sztuki lub przedmiotem handlu”1
Styczeń, jeden z najbardziej mroźnych weekendów tej
zimy. Szeleszczący śnieg pod nogami, zamarzające po-
liczki i zaparowane okulary, gdy już docieram do ciepłego
wnętrza. Gdzie się wybrałam i co w ogóle skłoniło mnie
żeby opuścić mieszkanie w ten odstraszający chłód? Jed-
nowyrazowa odpowiedź: wystawa. Wielowyrazowa:
World Press Photo 09 w toruńskim Centrum Sztuki
Współczesnej Znaki Czasu.
Jakie właściwie one są – znaki czasu widziane obiekty-
wem fotografów z całego świata…?
Brutalność, wojny, przemoc, kataklizmy, ludzkie cierpie-
nie… Nie, nie włączyłam właśnie jednego z serwisów
informacyjnych! Takie stwierdzenie nasuwa się jedynie
po obejrzeniu 196 zdjęć. Rokrocznie to jest tematem nu-
mer jeden. Rozumiem, że głównym celem, jaki stawia się
przed fotografią prasową jest możliwie najlepsze, najpeł-
niejsze oddanie aktualnych wydarzeń. Zdjęcie, z racji swej
statyczności, jest
Tylko dlaczego jedynie rejestrem ułamka
”
sekundy, nie daje
łzy, zmasakrowane cia- fotografowi ta-
ła, zniszczone domy, wy- kich możliwości
krzywione z bólu twarze, w budowaniu
emocji, napięcia
załamane ręce mają taką jak np. kamera.
siłę przebicia? Tylko dlaczego
jedynie łzy, zma-
sakrowane ciała, zniszczone domy, wykrzywione z bólu
twarze, załamane ręce mają taką siłę przebicia? Zastana-
wiam się, czy spośród tych 96 tysięcy zdjęć (sic!), nade-
słanych w ramach konkursu, naprawdę nie można było
wybrać czegoś innego? Chociaż raz odejść od schematu?
A może wśród nich zwyczajnie nie było innych zdjęć?
Jako potwierdzenie moich słów posłużą jedynie
(!) pierwsze miejsca w poszczególnych kategoriach. Zdję-
cie roku – policjant wkraczający do domu po dokonaniu
eksmisji na zadłużonych wskutek kryzysu mieszkańców.
Wydarzenia – ekipa ratunkowa wynosi ocalonego z zawa-
lonego domu podczas trzęsienia ziemi w Chinach, niemal-
że patrzy on w obiektyw. Wydarzenia (reportaż) – powy-
borcza przemoc w Kenii. Wydarzenie ogólne – Brazylia,
kobieta z dzieckiem na rękach próbuje powstrzymać kor-
don policji przed przymusową eksmisją. Ludzie w wiado-
mościach – konflikt między plemionami w zachodniej
Kenii. Problemy współczesności – straż przybrzeżna do-
strzegła łódź z uchodźcami w pobliżu włoskiej wyspy.
Problemy współczesności (reportaż) – bezdomni z Sao
Paulo w Brazylii. Życie codzienne – na ofiarę przemocy
gangów, leżącą w kałuży krwi 200 metrów od szkoły,
matkę dwójki dzieci, spoglądają ich rówieśnicy z klasy.
Nie zaskakuje również tematyka zdjęć z drugiego czy
trzeciego miejsca.
MIĘDZY REGAŁAMI
Jednak w całym tym
nagromadzeniu brutalności
udało się niektórym autorom
zdjęć przemycić odrobinę
radości, normalności, nadziei,
że świat wokół to nie tylko
czerwień rozlanej krwi, słony
smak łez. Udało się, owszem…
ale w takich kategoriach jak:
Wydarzenie sportowe, Osobli-
wości sportu, Życie codzienne, Portrety, Sztuka i rozryw-
ka, Natura. Czyli w dziedzinach „niezaangażowanych”,
w dziedzinach, które w większości już z samej nazwy,
mają dostarczyć nam rozrywki, oderwać od problemów
współczesności…
O, na ironię!
Zatem na tym polega ten cały mechanizm?
W kategoriach, które określają współczesny świat, jego
aktualność pod żadnym pozorem nie pokazujmy tego, co
dobre? Gdyż to się, nie wiem – nie sprzeda, nie spodoba,
nie znajdzie akceptacji? W takim razie zło powinnam za-
akceptować? Przemoc powinna mi się podobać? A śmierć
mogę traktować jako towar? Właśnie z tym się nie zga-
dzam.
Nie chcę, żeby ktoś pomyślał, że przechodzę
obok tych zdjęć obojętnie. Nie! One wywierają ogromne
wrażenie swoją autentycznością, realizmem… Nadal –
mimo iż takich właśnie obrazów we współczesnych me-
diach mam pod dostatkiem.
Moje własne dwa znaki…
Być może dlatego, gdy poproszono mnie o zagłosowanie
na najlepsze, moim zdaniem, zdjęcie pojedyncze i serię
zdjęć, wybrałam te, które mnie zaskoczyły swoją innością,
niepowszedniością, ciekawym spojrzeniem, ujęciem,
tematem.
Wcale nie ze względów patriotycznych – zdjęcie
Tomasza Wiecha przedstawiające pracownika jednej
z krakowskich firm, przygotowującego sobie śniadanie tuż
przed rozpoczęciem pracy. Spodnie od garnituru, krawat,
elegancka koszula, w prawej ręce kanapka z szynką,
w lewej czarna kawa. A cała postać uchwycona od ust
w dół. Codzienność. Anonimowość. Jeden z nas.
Obraz drugi – dziewięć zdjęć drzewka brzoskwi-
niowego w Chinach autorstwa Fu Jongjun. Dwie ławeczki
po obu stronach drzewka. Ujęcia w różnych porach roku,
w różnych fazach rozkwitu, z różnymi przechodniami czy
odpoczywającymi na ławeczkach. Intrygujące pomysło-
wością.
Asia Edwarczyk
1
Cytat za: William Howe Downes
5
 Prasa internetowa
Przybliżenie pojęcia, historia
Stosunkowo niedawno pojawiły się w Internecie elektro-
niczne edycje gazet, nazywane wydaniami cyfrowymi,
e-wydaniami, e-gazetami lub e-magazynami. Przyciągają
one niższą ceną, szybkością dostawy i możliwościami
multimedialnymi, jakich nigdy nie spotkamy w tradycyj-
nych wydaniach. Nadchodzi nowa era w dziejach prasy -
era e-gazet.
Jest to stosunkowo nowa forma tradycyjnego
i dobrze znanego źródła informacji, jakim niewątpliwie
jest prasa. W związku z tym pojawiają się trudności
w precyzyjnym zdefiniowaniu elektronicznej prasy.
Według Łucji Maciejewskiej elektroniczna prasa
„to szczególny typ dokumentu, w którym informacja zo-
stała zapisana w sposób czytelny dla komputera, a więc
wyróżnia się specyficzną formą dostępu oraz charaktery-
stycznym formatem zapisu danych”. Zgodnie z inną defi-
nicją – e-prasa charakteryzuje się cyklicznością wydawa-
nia publikacji, których dystrybucja odbywa się w Interne-
cie.
Zawartość elektronicznych wydań prasy jest bar-
dzo różnorodna – od krótkich informacji o spisie treści, po
rozbudowane serwisy, zawierające kompletne wydania.
Niektóre z nich mają archiwa wcześniejszych numerów z
możliwością przeszukiwania. Spis elektronicznych czaso-
pism znajduje się w Katalogu Mediów Polskich.
Zjawisko schyłku prasy pisanej obserwowane jest
we wszystkich krajach europejskich, ale jest w nich na
ogół ciągle tematem tabu. Jest bowiem bardzo trudno
przyjąć do wiadomości, że coś, co towarzyszyło nam
przez całe życie, zostaje wypieranie przez nowe medium
informacji – w tym przypadku tylko o odmiennej formie.
Zwykle nie zdajemy sobie sprawy, do jakiego stopnia
technologie cyfrowe i nowe wektory informacji zmieniły
nasz sposób mówienia, słuchania, czytania, pisania, kon-
sumowania i komunikowania.
Pierwszą rzeczą, którą uczyniły media tradycyj-
ne, które w końcu lat 90. pojęły znaczenie rewolucji cy-
frowej, było stworzenie własnych portali internetowych,
tylko w pewnej mierze odzwierciedlających treści publi-
kowane na papierze. I swej decyzji nie pożałowały, bo
liczba wejść na te strony systematycznie rośnie. Przykła-
dem niech będą portale dwóch największych francuskich
dzienników „Le Monde” i „Le Figaro”, które mają odpo-
wiednio po 47 i 22 miliony wizyt miesięcznie i skutecznie
rywalizują z dwoma największymi portalami informacyj-
nymi: Google i Yahoo.
Czy Internet zajmie któregoś dnia miejsce prasy
tradycyjnej? Czy portale informacyjne w sieci będą
w stanie zarabiać na siebie i generować zyski bez przesad-
nego obciążania kosztami internauty? Czy sprostają kon-
kurencji prasy bezpłatnej? Jest oczywiste, że Internet staje
się ważnym źródłem informacji dla wszystkich kategorii
wiekowych. Wbrew pozorom Internet nie jest medium
wyłączenie dla młodych, seniorzy są także jego konsu-
mentami. A więc wydawcy powinni być w stanie zapropo-
nować informacje wszystkim kategoriom publiczności.
6 MIĘDZY REGAŁAMI
Popularność internetowych wydań prasy jest
w Polsce jeszcze stosunkowo mała, chociaż pierwsze takie
czasopismo – DONOSY - powstało już w 1989 roku.
Wrocławski Digital Content i jego czołowy produkt -
e-Kiosk - wykorzystali rynkową lukę i zachęcają Polaków
do czytania e-magazynów. W okresie początkowym, czyli
w lipcu 2006 roku, w ofercie znajdowało się jedynie
10 tytułów. Obecnie w e-Kiosku znajdziemy 164 tytuły
prasowe.
Wydania elektroniczne mają wady i zalety. Jedni
je uwielbiają, inni nie wyobrażają sobie, jak można czytać
ulubioną gazetę z monitora. Jedno jest pewne - w dobie
Internetu, telefonów komórkowych i wszelkich urządzeń
mobilnych, rynek elektronicznych wydań będzie się dyna-
micznie rozwijał. Niewątpliwą zaletą jest cena. Ceny wy-
dań elektronicznych są przeważnie niższe od cen wydań
papierowych o 20-30%, a niekiedy nawet o 60-70%.
Tworzenie e-wydań to dość skomplikowany i kosz-
towny proces. Polega na tym, że wydawca „papierowy”
dostarcza (w pliku PDF) swoją gazetę wydawcy elektro-
nicznemu. Ten zaś zamienia dokument PDF na inny, cy-
frowy format, ewentualnie ostateczny plik też ma format
PDF, jest jednak odpowiednio zabezpieczony (po pobra-
niu zostaje przyporządkowany do konkretnego komputera,
w przeciwnym razie można by go przenosić i rozpo-
wszechniać nielegalnie bez ograniczeń). Niestety prawie
każdy z polskich wydawców elektronicznych używa inne-
go formatu, a co za tym idzie innego sposobu zabezpie-
czania e-wydań. Z tego powodu, aby odczytać e-wydania
zakupione w trzech największych wydawnictwach, musi-
my mieć trzy osobne czytniki.
Czytelnicy e-wydań
Wydania w wersji elektronicznej cieszą się powodzeniem
wśród osób, które często korzystają z komputera (np. biz-
nesmeni w podróży, programiści, webmasterzy, graficy).
Wydania „bezpapierowe” popierają także ekolodzy. Zna-
jomość i korzystanie z e-wydań gazet jest najwyższe
wśród osób z wysokim wykształceniem, na wysokich sta-
nowiskach oraz w grupie wiekowej 45+. Badanie wykaza-
ło także, że im starsi wiekiem internauci, tym wyższa jest
ich świadomość istnienia e-wydań. W grupie osób powy-
żej 45. roku życia o e-wydaniach słyszało dwóch na trzech
respondentów. Czytelnicy e-prasy są na tle wszystkich
internautów starsi, lepiej wykształceni i bardziej doświad-
czeni w korzystaniu z Internetu.
Osoby zapracowane często nie mają czasu na
kupowanie codziennej prasy w kiosku, a dzięki e-prasie
mogą oszczędzić i czas i pieniądze, kupując pojedyncze
wydania lub od razu prenumerując cyfrowe wydanie ulu-
bionego tytułu,
Osoby, które prenumerują prasę papierową otrzy-
mają dzięki prenumeracie elektronicznej tą samą treść za
często niższą cenę, a dzięki cyfrowemu formatowi, można
przechowywać prywatne archiwum na dysku komputera,
zamiast na półkach w domu. To typ prasy dla osób potrze-
bujących świeżych informacji w pracy. Cyfrowe wydania
e-prasy ukazują się wcześniej, niż wydania papierowe, bo
można je kupić i pobrać już w nocy, przed otwarciem kio-
sków, więc osoby, których praca zawodowa uzależniona
jest od najnowszych informacji, mogą uzyskać je wcze-
śniej.
Ten typ prasy jest niewątpliwym udogodnieniem
dla znacznej grupy emigrantów, dla których polskojęzycz-
na prasa jest trudno dostępna, a za wydanie papierowe
trzeba więcej zapłacić w miejscowych salonach praso-
wych lub długo czekać i płacić za przesyłkę zagraniczną.
Wystarczy ściągnąć plik i czytać polską prasę codziennie,
bez dodatkowych kosztów.
Każdy, kto spóźni się do kiosku po codzienne
wydania prasy - szczególnie tej najpopularniejszej, które
znikają z kiosków dość szybko - dzięki cyfrowemu wyda-
niu nie musi się martwić o dostępność najpoczytniejszych
gazet, gdyż cyfrowy nakład po prostu się nie wyczerpuje.
Zawartość e-wydań
Tytuły zawierają dokładnie tę samą treść, co ich papiero-
we odpowiedniki. Jeśli w piśmie był jakiś dodatek tema-
tyczny, nawet w formie osobnego zeszytu, to w wydaniu
elektronicznym także go dostajemy. Tym, co wyróżnia
elektroniczne wydania od tradycyjnych, jest także ich
multimedialność. Cyfrowe wydania mają powklejane hi-
perłącza, dzięki czemu nie musimy wertować stron poje-
dynczo. Wystarczy, że klikniemy wybrany artykuł w spi-
sie treści, który przenosi nas na właściwą stronę. Niestety
taką interaktywność zapewniają tylko e-wydania stworzo-
ne w innym formacie niż PDF. Ciekawym gadżetem jest
symulacja przekładania strony, którą możemy podziwiać
w czytnikach serwisów NetPress.pl oraz e-Kiosk.pl.
W e-wydaniach mamy możliwość robienia notatek. Istnie-
je możliwość prenumeraty e-wydań, która zwykle jest
tańsza niż prenumerata wersji papierowej. Dystrybutorzy
e-wydań udostępniają także wydania archiwalne. Ich ilość
oraz cena jest ustalana indywidualnie z poszczególnymi
wydawcami. Niestety nie ma możliwości przeszukiwania
online archiwalnych numerów pod kątem jakiegoś kon-
kretnego artykułu.
Bezpłatne wydania
Ponieważ e-wydania cały czas są pewną nowością, dystry-
butorzy w porozumieniu z wydawcami udostępniają dar-
mowe fragmenty każdego numeru. Dzięki temu klienci
mogą sprawdzić, jak wygląda ich ulubione pismo w wersji
elektronicznej. Z serwisów można także pobrać pełne wy-
dania różnych tytułów (najczęściej są to wydania archi-
walne). I tak np. z eGazety.pl możemy za darmo pobrać
pełne wydanie 14 tytułów. NetPress.pl udostępnia 34 dar-
mowe wydania. W e-Kiosk.pl czekają na nas 24 numery.
E-wydania w Polsce
W naszym kraju już rok temu można było zaprenumero-
wać aż 115 gazet i magazynów w formie elektronicznej
(obecnie ponad 200). Pierwszym e-kioskiem był powstały
NetPress e-Kiosk eGazety
Liczba
dostępnych 150 164 167
tytułów
Źródło: opracowanie własne.
MIĘDZY REGAŁAMI
na początku 2005 roku serwis eGazety.pl. We wrześniu
tego samego roku na rynek wkroczył Netpress.pl,
a w lipcu 2006 roku działalność uruchomił e-Kiosk.pl.
Wielkość sprzedaży wydań
Na korzyść e-wydań przemawia ich cena. Cena poje-
dynczego egzemplarza jest tańsza od jego papierowego
odpowiednika, a starsze wydania często są przeceniane
nawet o połowę. Oprócz pojedynczych numerów e-gazet
możemy także zamówić sobie prenumeratę miesięczną,
kwartalną, roczną, także na lepszych warunkach finanso-
wych niż prenumeraty tradycyjnych gazet. Serwis eGazety
deklaruje sprzedaż na poziomie ok. 200 tys. egzemplarzy
miesięcznie, e-Kiosk ok. 170 tys., a Nexto od 10 do 50
tys. Wszyscy trzej dostawcy e-prasy zgodnie przyznają,
że największym zainteresowaniem w ich serwisach cieszą
się dzienniki, a zaraz po nich tygodniki opinii.
Wydawcy e-prasy w Polsce
Na polskim rynku prasy elektronicznej funkcjonuje kilku
wydawców, którzy oferują czytelnikom stosunkowo duży
zakres tematyczny tytułów prasowych. W tabeli poniżej
przedstawieni zostali wydawcy pod względem liczebności
tytułów, które posiadają w swojej ofercie. Spośród zapre-
zentowanych w tabeli sześciu wydawców, pięciu oferuje
bardzo zbliżoną liczbę tytułów. Różnice dostrzegalne są
w zakresie tematycznym posiadanych w ofercie periody-
ków. W przypadku e-Wydań liczba 186 tytułów plasuje
ten serwis na pozycji lidera, chociaż większość z tytułów
ma charakter naukowy. Pozostałe portale oferują stosun-
kowo różnorodną tematykę pism.
Ważnym czynnikiem przemawiającym za rozwojem
e-gazety jest – jak wielokrotnie podkreślano w wystąpie-
niu – jej cena, która jest średnio o 15-20 procent niższa od
papierowego odpowiednika, a w niektórych przypadkach
nawet o połowę. Inne zalety, jakie wymieniają jej wydaw-
cy i dystrybutorzy to:
- błyskawiczny dostęp z każdego miejsca na świecie,
- proste i szybkie wyszukiwanie potrzebnych informacji,
- interaktywność,
- aspekty ekologiczne.
Biorąc pod uwagę stały przyrost tytułów w formie
e-wydań w ofercie dystrybutorów, można przypuszczać,
że w perspektywie kilku lat staną się one przynajmniej tak
popularnym sposobem przekazywania informacji jak kilka
lat temu portale informacyjne w Internecie. Rynek prasy
internetowej rozwija się bardzo dynamicznie, stąd progno-
zowanie na temat schyłku prasy tradycyjnej, który wkrót-
ce miałby nastąpić, jest bardzo ryzykowne. Wszak wyda-
nia elektroniczne prasy cechują się wieloma udogodnie-
niami w porównaniu z prasą w tradycyjnej, statycznej
i nietrwałej formie, ale póki co o wyparciu jej przez
e-wydania nie może być mowy.
Piotr Rudera
netKiosk e-Wydania Prasa24
160 186 7
7
 Czasopisma
dla miłośników psów
Według nieoficjalnych
danych, w Polsce żyje
około 8 milionów
psów i 6 milionów
kotów. Jest to druga,
po Francji największa,
populacja zwierząt
domowych w Europie.
Już z tego powodu
należałoby przypusz-
czać, że rynek czaso-
pism w Polsce będzie
obfitował w tytuły skierowane do wielbicieli czworono-
gów. Potwierdzenie znajdziemy w bazach Biblioteki
Narodowej, gdzie od 1985 roku pod hasłami „psy”, „psy
rasowe” i „pies domowy” zarejestrowano 30 nowych pe-
riodyków. Część z nich to efemerydy (ukazało się zaled-
wie kilka numerów), jednak kilka tytułów zadomowiło się
dłużej na rynku wydawniczym. W tym artykule chciała-
bym zaprezentować pięć aktualnie ukazujących się czaso-
pism. Dwa z nich - „PIES” oraz „Kynologia” - związane
są z organizacjami kynologicznymi, natomiast kolejne
trzy „Mój Pies”, „Przyjaciel Pies” i „Dog&Sport” mają
charakter hobbistyczny i kierowane są do wszystkich mi-
łośników psów, niekoniecznie rasowych.
Najdłużej z wymienionych tytułów ukazuje się
„PIES. Kwartalnik Związku Kynologicznego w Pol-
sce”, wydawany od 1948 roku. W piśmie prezentowane są
przede wszystkim relacje z zarówno krajowych jak i za-
granicznych wystaw psów. Poza tym znajdziemy w nim
również artykuły z zakresu weterynarii, hodowli, szkole-
nia, historii kynologii oraz prezentacje ras. Niewątpliwym
plusem kwartalnika jest jego cena – 3,50 zł (roczna prenu-
merata wraz z przesyłką kosztuje 15 zł).
Kolejnym czasopismem związanym z organizacją
kynologiczną jest „Kynologia. Kwartalnik Polskiego
Klubu Psa Rasowego”, który ukazuje się od 2004 roku.
Kierowany jest przede wszystkim do
właścicieli i hodowców psów rasowych,
a ukazujące się w nim artykuły dotyczą
genetyki, weterynarii, anatomii, zoopsy-
chologii, szkolenia i praktyki hodowla-
nej. „Kynologia” jako jedyne z prezento-
wanych tu czasopism ma czarno-białą
szatę graficzną. Cena jednego numeru
wynosi 7 zł, natomiast roczna prenume-
rata kosztuje 28 zł.
Tytułem skierowanym do wszyst-
kich miłośników psów jest „Mój Pies.
Magazyn dla mądrego psa i jego
pana”, który ukazuje się od 1991 roku
i aktualnie wydawany jest przez AWR
„Wprost”. Charakterystycznym elemen-
tem miesięcznika jest okładka, na której
zawsze widnieje fotografia osoby znanej
z mediów wraz z jej czworonożnym pod-
8 MIĘDZY REGAŁAMI
opiecznym. Czasopismo cechuje również kolorowa szata
graficzna i różnorodność podejmowanej tematyki.
Wewnątrz każdego numeru publikowany jest wywiad
z gwiazdą z okładki oraz mnóstwo porad z zakresu szkole-
nia, wychowania, żywienia, a nawet fotografowania psów.
Cena jednego egzemplarza miesięcznika waha się w za-
leżności od załączonych dodatków, stały jest jednak koszt
prenumeraty – za roczną czytelnik zapłaci 54 zł. Uzupeł-
nieniem magazynu jest strona internetowa www.psy.pl –
serwis dla miłośników tych zwierząt, gdzie znaleźć można
m.in. materiały z archiwalnych numerów, forum, sklep,
galerie użytkowników oraz dział „Mój Pies TV” z krótki-
mi filmami.
Podobny profil prezentuje kolejny miesięcznik -
„Przyjaciel Pies. Dla Miłośników Psów”, ukazujący się
od 1998 roku i wydawany przez EDIPRESS. Tak samo
jak i „Mój Pies” czasopismo posiada kolorową, przyciąga-
jącą wzrok szatę graficzną i porusza różnorodną tematykę
– poczynając od charakterystyk ras poprzez porady doty-
czące wychowania i pielęgnacji, opisy psich sportów, aż
po informacje o ważnych wydarzeniach związanych
z kynologią w Polsce i na świecie. Cena jednego numeru
to 5,90 zł, a koszt rocznej prenumeraty - 55 zł. „Przyjaciel
Pies” obecny jest także w Internecie pod adresem
www.pies.pl.
Najmłodszym z wymienionych magazynów
(niedawno minął rok od ukazania się pierwszego numeru)
jest kwartalnik „Dog&Sport” wydawany przez Fundację
Przyjaciel. Czasopismo wyróżnia się podejmowaną tema-
tyką na tle pozostałych. Na jego łamach poruszane są
przede wszystkim zagadnienia związane z psimi sportami.
Na stronie internetowej magazynu (www.dogandsport.pl)
możemy przeczytać, że jest pierwszą w Polsce publikacją
dotyczącą promocji i popularyzacji aktywnego i zdrowego
trybu życia z udziałem psa. Jego główne i najważniejsze
założenie to uświadomienie społeczeństwu, że posiadanie
psa w domu nie polega tylko na zaspokojeniu potrzeby
towarzysza i kompana spacerów, ale
może mieć decydujący wpływ na zdro-
wie, rozwój fizyczny i społeczny (…).
Cena jednego numeru magazynu to 6 zł,
natomiast rocznej prenumeraty – 18 zł.
Myślę, że każdy wielbiciel psów
znajdzie wśród wspomnianych wyżej
tytułów coś dla siebie – do osób zainte-
resowanych profesjonalną hodowlą kie-
rowane są przede wszystkim „Pies”
i „Kynologia”, do zwolenników aktyw-
nego spędzania czasu - „Dog&Sport”,
a do wszystkich miłośników czworono-
gów - „Mój Pies” i „Przyjaciel Pies”.
Wymienione magazyny mogą stanowić
również źródło do badań prasoznaw-
czych dla studentów naszego kierunku,
do czego serdecznie zachęcam.
Paulina Kwiatkowska
 O ludziach, którym „się chce”,
Nietrudno zauważyć, że zjawiska plasujące się na pogra-
niczu literatury, dziennikarstwa, fantastyki i niekomercyj-
ności mają zapewnione szczególne miejsce w moim sercu.
I bynajmniej nie jest to miejsce oznaczone kredowym
konturem. Nie inaczej jest właśnie w przypadku fanzinów,
tworu znanego wszystkim, których kontakt z fantastyką
czy komiksem sięgnął nieco dalej niż do książek i filmów.
Zwłaszcza zaś tym, którym obce nie są konwenty czy koła
miłośników fantastyki.
Z czym to się je?
Fanzin, jak sama nazwa sugeruje, jest rodzajem nieprofe-
sjonalnego, niskonakładowego zwykle pisma, tworzonego
przez miłośników jakiegoś tematu - muzyki, literatury,
informatyki, gier fabularnych, polityki i innych, a skiero-
wanego do osób o tychże samych zainteresowaniach.
Szczególnie popularne były one w obrębie hippisowsko-
punkowego ruchu Do It Yourself, gdzie z radością hołu-
biono wszelkie przejawy indywidualnej twórczości - od
nadruków na koszulkach po samodzielnie poskładane
radioodbiorniki.
Cechy charakterystyczne? Specjalistyczne artyku-
ły, nonkonformistyczna publicystyka, promowanie twór-
czości debiutantów, brak „normalnej” dystrybucji, częste
dyskusje i polemiki. Do tego cena w okolicach kilku zło-
tych, wyłącznie na pokrycie kosztów druku.
Kartę dań poproszę
Niekomercyjność zinów powoduje zwykle jedno: mniej
więcej 80% wszystkich tytułów nie ukazuje się więcej niż
raz czy dwa, a nawet te najsławniejsze, jak „Czerwony
Karzeł” (wydawany od 1991 r. przez Gdański Klub Fanta-
styki, w 1999 r. na Euroconie w Dortmundzie został uzna-
ny za najlepszy fanzie w Europie), borykają się z proble-
mami finansowymi i rzadko pojawiają się częściej niż co
kwartał.
Inaczej wygląda, oczywiście, sytuacja e-zinów,
zwanych popularnie magami. Pojawiły się one w Polsce
na początku lat 90. i rozpowszechniane były początkowo
na dyskietkach, przesyłanych pocztą tradycyjną. Dotyczy-
ły głównie tzw. sceny komputerowej, czyli kolejnego nie-
formalnego zrzeszenia, w tym wypadku ludzi zajmują-
cych się grafiką komputerową, programowaniem, tworze-
niem animacji, w końcu grami komputerowymi. Temat
sam w sobie niezmiernie szeroki i fascynujący.
MIĘDZY REGAŁAMI
czyli teoria fanzinów
Obecnie większość zinów zamieszczonych jest
w Internecie, połączone są zwykle z portalami tematycz-
nymi i forami dyskusyjnymi. Dobrym przykładem jest tu
magazyn „Tawerna RPG”, od samego początku istnienia
dołączany do największego obecnie polskiego pisma dla
graczy - „CD-Action”. Obecnie „Tawerna” jest prężnie
rozwijającym się portalem, obfitym w recenzje książek,
filmów, gier i czasopism, poruszającym wiele problemów
nurtujących rzesze Polaków: czy lepiej wykorzystać moż-
liwość drugiego ataku z szansą 37% na trafienie czy
raczej wycelować i wyprowadzić jeden z szansą 47%?1.
Specjalność szefa kuchni
Oczywiście nieco trywializuję. Istnieje pewien typ zinów,
który zasługuje na szczególną uwagę: artziny. Stanowią
one głównie nośnik sztuki w niemal dowolnym jej wy-
miarze: grafiki, literatury, nawet muzyki. Historia zna
bowiem przypadki ręcznego nanoszenia grafik na każdy
kolejny egzemplarz zinu, a nawet nagrywanie danego
numeru na kasety. Na tym tle publikowanie tekstów niko-
mu nieznanych autorów wydaje się czynnością niemal
naturalną. Ponadto artziny zwykle trzymają wysoki po-
ziom artystyczny, serwując swoim czytelnikom niebanal-
ne opowiadania i grafiki. Na uwagę zasługują tu:
„Miesięcznik ŚKF”, „Widok z Wysokiego Zamku”, „Czas
Efemerydy”, „Action Mag”, „Fantom” czy poświęcona
komiksowi, wyjątkowo efektowna „Cyrkielnia”.
W ramach deseru...
Myliłby się jednak ten, kto podejrzewałby niechęć między
fanzinowymi amatorami a pisarzami czy grafikami
„zawodowymi”. Nierzadko i oni przyczyniają się do two-
rzenia tychże pism (publicystyka Ziemkiewicza i Koło-
dziejczaka w „Fantomie”) bądź zaszczycają je specjalny-
mi tekstami - jak napisane przez Sapkowskiego alterna-
tywne zakończenie wiedźmińskiej sagi: Coś się kończy,
coś się zaczyna światło dzienne ujrzało właśnie na łamach
„Czerwonego Karła”. Bo słowo „nieprofesjonalnie” wcale
nie oznacza „gorzej”, proszę państwa.
Anna Urbanek
1
Można się z tego śmiać, proszę bardzo. Ale czasami to napraw-
dę jest kwestia życia lub śmierci, a co najmniej przetrwania na-
szego wojownika/maga/kapłana/łotrzyka/kogokolwiek. Do czasu
kolejnej potyczki...
9
 Przed wysokim trybunałem
Prawo autorskie i przekazanie treści książek do domeny publicznej sprawia wiele
kłopotów natury prawnej. Niezawisłe sądy nie podzielają opinii, iż można „zapożyczać”
teksty np. haseł słownika już istniejącego do nowopowstałego dzieła.
Ochronie ustawy z 4 lutego
1994 roku, traktującej o prawie
autorskim i prawach pokrew-
nych, podlegają poza pracami
artystycznymi również publi-
kacje naukowe. Powszechnie
uważa się, iż ochronie nie pod-
lega temat pracy, ustalenia
i odkrycia naukowe oraz fakty
z dziedziny nauki. Sąd Naj-
wyższy w orzeczeniu z 1979
roku mówił, że ochronie nie
podlegają same idee, tezy
i rozwiązania naukowe w sze-
rokim sensie jako takie. Warunkiem uzyskania takiej
ochrony jest to, aby praca miała przejawy indywidualnego
ujęcia, tzn. musi spełniać przesłankę przewidzianą
w art. 1. ustawy: przedmiotem prawa autorskiego jest każ-
dy przejaw działalności twórczej o indywidualnym cha-
rakterze, ustalony w jakiejkolwiek formie. Nie ma tu zna-
czenia wartość pracy czy jej przeznaczenie. Cech utworu
oryginalnego nie ma dzieło pozbawione wartości twórczej
o indywidualnym charakterze oraz takie, w którym zawar-
te zostały treści lub elementy z innych dzieł.
Sytuacja wydaje się jasna, gdy mamy do czynienia
z dziełami artystycznymi, autorskimi. Problem zaczyna
się, gdy rozpatrujemy dzieła wydane pod redakcją, mające
autorów zbiorowych. W takiej sytuacji są np. słowniki
językowe, które sprawiają dodatkową trudność, gdyż ma-
teriał, jaki one zawierają, jest bardzo często powielany,
a znaleźć nową, autorską, twórczą definicję np. do jed-
nostki leksykalnej „matka” jest trudny. Dlatego redakto-
rzy słowników często wspierają się na słownikach już
istniejących. Jednak jest to łamanie prawa autorskiego.
Oznacza to, że wydawca od
”
chwili powstania tekstu, do-
kumentu, utworu ma te prawa.
Nie ma ich natomiast redaktor.
Prawo chroni interes wydawcy.
10
Redaktor et alli
Słowniki językowe są bez wątpienia dziełami naukowymi.
Powstanie dużego słownika jest poprzedzone latami pracy
praktycznej i teoretycznej. Redaktorzy tworzą korpus
(teksty zawierające przykłady użyć języka), który jest
następnie porządkowany, tworzy się tzw. siatki haseł (do
każdego wyrazu dopasowuje się jego realizacje języko-
we). Ponad to redaktorzy muszą m.in. opracować metodo-
logię słownika i określić budowę artykułu hasłowego.
Dopiero po tych wszystkich pracach można przystąpić do
redagowania haseł.
Słowniki autorskie tworzone są przez jedną osobę1,
ale zdecydowaną większość stanowią słowniki opracowa-
ne przez redaktorów, specjalistów, konsultantów, komite-
ty redakcyjne. Należą do kategorii utworów zbiorowych.
Ustawa w art. 11 przyznaje wydawcy majątkowe prawa
autorskie do tego typu utworów, a właścicielem pracy
staje się właściwie wydawnictwo2. Oznacza to, że wydaw-
ca od chwili powstania tekstu, dokumentu, utworu ma te
prawa. Nie ma ich natomiast redaktor. Prawo chroni inte-
res wydawcy.
Co o tym przesądziło? Wyrok Sądu Najwyższego
z dn. 15 listopada 2002 mówi tak: po pierwsze – wkład
wydawcy w przygotowanie dzieła zbiorowego, który ma
nie tylko wymiar finansowy i organizacyjny, lecz często
ma charakter własnej pracy twórczej; po drugie – ryzyko
i odpowiedzialność, jakie ponosi wydawca, z którym dzie-
ło jest kojarzone, po trzecie – względy praktyczne związa-
ne z trudnościami w oznaczeniu współtwórców utwory
zbiorowego. Chodzi również o twórczy charakter wyraża-
jący się w doborze, układzie lub zestawieniu poszczegól-
nych części składających się na utwór zbiorowy3. Artykuł
11 poza tym, że przyznaje majątkowe prawo autorskie
wydawcy, przyznaje również część praw autorom części
pracy zbiorowej. Oznacza to ni mniej ni więcej tyle, że
autor dużego hasła w słowniku może je publikować
w różnych mediach, w różnych formach.
Słowniki wstać! Sąd idzie…
Szerokim echem odbiła się sprawa sądowa między PWN
a Anną i Mieczysławem Kurpiszami o wydawanie Prak-
tycznego słownika współczesnej polszczyzny. W 1995 roku
PWN wniósł sprawę z powództwa cywilnego o zaprzesta-
nie wydawania wyżej wymienionego słownika. PWN
twierdził, że słownik Kurpiszów zapożycza definicje ze
wydawanego przez nich słownika Mieczysława Szymcza-
ka pt. Słownik języka polskiego PWN. Forma oznaczenia
MIĘDZY REGAŁAMI

identycznie brzmiących fragmentów nie była wystarczają-
cym dowodem. Sąd powołał biegłego. Znalezienie takiej
osoby było poważnym wyzwaniem – leksykograf, znający
się na prawie autorskim, nie pochodzący ze środowiska
poznańskiego bądź warszawskiego oraz niezwiązany
z PWN. Wyczyn trudny. Ostatecznie biegłym zgodził się
być profesor z krakowskiego oddziału PANu. Biegły
orzekł, że autorzy Praktycznego słownika przepisali
z popularnego Szymczaka 38 proc. haseł w całości, a
39 z niewielkimi zmianami. Redaktorzy, poza samymi
definicjami, skopiowali również budowę haseł. Biegły
zwrócił również uwagę na fakt, iż słownik Szymczaka
bazuje na wcześniejszym Słowniku języka polskiego PWN
Witolda Doroszewskiego. Biegły również stwierdził, że
praktyka zapożyczeń tekstów haseł jest powszechna, a
wzorowanie się na słowniku Doroszewskiego jest zrozu-
miałe, gdyż jest to niezaprzeczalne arcydzieło polskiej
leksykografii.
Sąd nakazał policzenie zysków ze sprzedaży
6 tomów Praktycznego słownika. PWN na tej podstawie
oszacowało kwotę rekompensaty na 524 427 zł4. Było to
60 proc. zysku, według PWN uzyskanego bezprawnie, bo
tylko 40 proc. haseł w słowniku było rzeczywiście autor-
stwa redaktorów. PWN jednak przegrał proces w I i II
instancji, a korzystny dla niego wyrok zapadł dopiero w
sądzie kasacyjnym.
Sąd sądem, ale sprawiedliwość musi być po naszej
stronie
Sąd Najwyższy w wyroku 2000 roku uznał, że słowniki
języka polskiego są dziełami zbiorowymi, a prawa do nich
należą się wydawcy. Ochronie podlega dobór haseł, ich
układ, opracowanie, uporządkowanie, wzór, siatka haseł,
sposób opracowania haseł trudnych. Jednocześnie sąd
stwierdził, iż jest zasadnicza trudność w podjęciu decyzji
odnośnie samych definicji hasłowych, gdyż jak zauważył
sąd, możliwości definicyjne haseł są ograniczone. Sąd
jednoznacznie orzekł, że siatka haseł w Praktycznym
słowniku została skopiowana ze słownika Szymczaka.
Pozwani nie mogli stworzyć własnej siatki haseł, gdyż nie
zebrali odpowiedniego materiału. Sąd orzekł również, że
wprawdzie Szymczak wzoruje swój słownik na Doro-
szewskim, ale zmiany jakich dokonuje, pozwalają do-
strzec znamiona pracy twórczej. Jednocześnie sąd orzekł,
że bliźniacza budowa haseł u Doroszewskiego i Szymcza-
ka jest bez znaczenia, gdyż wydawcą obu słowników jest
PWN. Inne wydawnictwo, kiedy chce wydawać słownik
wydany wcześniej przez inne wydawnictwo, powinno się
MIĘDZY REGAŁAMI
Biegły również stwierdził,
starać o
z g o d ę
”
tegoż wydawnic-
twa na wykorzy-
stanie ich wła-
sności. Wydaw-
że praktyka zapożyczeń
tekstów haseł jest po-
wszechna, a wzorowanie się
na słowniku Doroszewskiego
jest zrozumiałe, gdyż jest to
nictwo Kurpisz
o taką zgodę nie niezaprzeczalne arcydzieło
wystąpiło, dlate-
go nie można w polskiej leksykografii.
stosunku do nich
wykorzystać przesłanki twórczości, która zakłada możli-
wość wykorzystania elementów dzieł wydanych wcze-
śniej. Gwoździem do trumny dla Wydawnictwa Kurpisz
był fakt, iż nie posiadali oni swoich materiałów do stwo-
rzenia takiego słownika. Sąd uznał, że jest taka możli-
wość, że samoistnie powstają identyczne definicje, ale
skala zjawiska jednoznacznie przesądziła o wyroku sądu.
Po dziesięciu latach procesu sąd ustanowił zakaz
rozprowadzania tomów, które były przedmiotem sporu,
a przegrani musieli zapłacić odszkodowanie wraz z kosz-
tami procesu we wszystkich instancjach.
Prawo autorskie w dobie Internetu i powszechnej
digitalizacji staje się niezrozumiałe. Warto by bardziej
zwrócono uwagę na to, aby osoby czerpiące z wcześniej-
szych źródeł przyznawały się do tego, informując w swo-
ich tekstach, skąd dane zostały przejęte, niż histerycznie
bronić tekstów wcześniejszych. Taka sytuacja nie zmienia
faktu, że prawo należy szanować i pamiętać o tym, że
dopóki ono nie zostanie zmienione, to obowiązuje każde-
go z nas, bo każdy z nas (niezależnie czy jest studentem,
profesorem czy gigantem wydawniczym) jest równy wo-
bec prawa.
Milena Śliwińska
1
Por. M. Grochowski, Słownik polskich przekleństw
i wulgaryzmów, Warszawa 2008, s. 240.
2
Sytuacja patowa jest np. w sprawie 4. tomowego Słow-
nika polsko-starogreckiego, pod red. prof. Zofii Abramo-
wiczówny, gdzie nakład został wyczerpany, praca jest
unikatowym zabiegiem w skali kraju, a PWN (który ma
prawa do Słownika) nie chce wydać wznowień, ale rów-
nież nie chce sprzedać swoich praw autorskich.
3
J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie. Komentarz,
2005, s. 200.
4
M. Grzeszczyk, Słowniki przed sądem, „Forum Książki”
2008, nr 2, s. 25
11
 Listy z ostem
Wszelki ślad po nich zaginie…
Pragmatyzm
Semestr zimowy oficjalnie przeszedł do historii 15 marca. Egzaminy, kolokwia, zaliczenia, wpisy – znana wyliczanka.
Okazuje się jednak, że nie do końca znana – zwłaszcza dla pierwszorocznych. Od trwającego roku akademickiego nie ma
w niej bowiem miejsca na zielone maleńkie książeczki – indeksy odeszły do lamusa.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego sukcesywnie wprowadza w życie projekt całkowitego usunięcia
indeksów jako dokumentów potwierdzających przebieg studiów. Zatem żegnajcie kolejki, wyczekiwania na wpisy,
zamartwianie się, kto pofatyguje się do wykładowcy, gdy my wyjedziemy na ferie. Teraz wszystko spoczywa w rękach
prowadzącego zajęcia – kilka kliknięć w USOS-ie, wydrukowanie protokołu i po krzyku. Byle szybciej, byle łatwiej, byle
sprawniej. Praktyczniej!

Sentymentalizm
Jak to do mnie przemawia? Średnio. Trzeba iść z duchem czasu, owszem! Tylko dlaczego zmieniać, likwidować coś, co
tak naprawdę było znakiem rozpoznawczym studenta? Czym można się pochwalić po sesji czy już zakończonych stu-
diach, jak nie indeksem? Nie zaloguję się przecież na swoje konto i nie powiem do 80-letniej babci: „Babciu, a tak wyglą-
dają moje oceny”. Mimo wszystko potrzebuję czegoś namacalnego. Indeks to tradycja, to historia, to przede wszystkim
pamiątka na lata, długie lata.
W tym całym pędzie za nowoczesnością przeraża mnie jeden fakt – nie pozostawiamy po sobie śladów. Jaką mo-
żemy mieć pewność, że Internet będzie istniał za 50 lat? Że dane, które tam pozostawiamy, nie znikną? Jeśli doczekamy
się wnuków, to jakie ślady naszej młodości im pokażemy? Zdjęcia? Również wątpliwe, gdyż w dobie aparatów cyfro-
wych mało kto je wywołuje. Zrzucamy na dysk, wypalamy na płytę i tyle. Jedna bardziej poważna awaria systemu, znisz-
czenie płyty i nas nie ma. Wszelki ślad po nas zaginie. Puf!
A z czystej ciekawości, pytam pierwszorocznych – czego ostatnią stronę teraz zaginacie?

Asia Edwarczyk

MUZEUM PODRÓŻNIKÓW
„Wyobraź sobie stary, ile on stuffu wypalił z tymi wszystkimi plemionami, które odwiedził” - zdanie to padło
z ust jednego z bohaterów filmu „Chłopaki nie płaczą” i dotyczy urodzonego w Toruniu znanego podróżnika, jakim był
Tony Halik. Tym wszystkim, którzy chcieliby dowiedzieć się na jego temat czegoś więcej, polecam odwiedziny
w Muzeum Podróżników.
Muzeum Podróżników im. Tony'ego Halika jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Toruniu i mieści się
w niewielkim, zabytkowym spichrzu przy ulicy Franciszkańskiej 11 (niedaleko Planetarium). Na dwóch piętrach budynku
rozmieszczono stałą wystawę pt. „Tony
Halik. Urodzony dla przygody”. Odwie-
dzający mogą obejrzeć kolekcję pamią-
tek, przekazaną mieszkańcom Torunia
przez żonę podróżnika – Elżbietę Dzi-
kowską. Uwagę przykuwają przede
wszystkim fotografie oraz etniczna biżu-
teria i ozdoby. Obok nich można zoba-
czyć też m.in.: ceramikę, broń, walizki
podróżne i kolekcjonowane przez Halika
nakrycia głowy.
Muzeum czynne jest codziennie oprócz
poniedziałków, w godzinach od 10 do 16.
Bilety kosztują 8 zł za normalny
i 5 zł za ulgowy, w każdą środę wstęp jest
bezpłatny.
Paulina Kwiatkowska

12 MIĘDZY REGAŁAMI
 Bibliotekofobia
Lęk przed biblioteką czy lęk przed nową sytuacją?
Co roku powtarza się ten sam schemat: na początku paź-
dziernika pojawiają się, w połowie przestraszeni, a w po-
łowie niezorientowani, studenci pierwszego roku, szukają-
cy biblioteki, katalogów, list lektur, z przerażeniem
w oczach proszący o pomoc.
Człowiekiem jestem i lęk nie jest mi obcy
Boimy się i to jest naturalne. Trzeba odróżnić jednak
strach od lęku. Ten drugi jest irracjonalny, niemający po-
krycia w rzeczywistości, nieuzasadniony. Strach jest zwy-
kle bardziej wytłumaczalny. Marzena Świgoń w drugim
zeszycie „Przeglądu Bibliotecznego” z 2009 roku tak pi-
sze o lęku przed biblioteką: „Dokładniejsza analiza
(korelacja kanoniczna) dowiodła, że studenci nisko oce-
niający własne kompetencje, kreatywność oraz możliwo-
ści akceptacji społecznej mieli tendencje do odczuwania
lęku przed biblioteką”1. Obawa przed biblioteką jest oba-
wą przed nowymi procedurami i nieznanymi technikami.
Lęk ten jest podsycany dodatkowo przez wstyd, który
często jest udziałem niewprawionych czytelników. Wstyd
rodzi się z myślenia, że inni w bibliotece radzą sobie le-
piej niż ja. Niepowodzenie w znalezieniu informacji czy
książki dodatkowo sprawiają, że czytelnik czuje się
w bibliotece obco, bo każdy boi się narażenia na kompro-
mitację. To zaś prowadzi do niższej samooceny. Błędy
wyszukiwawcze popełniane w samotności, bez udziału
publiczności są łatwiejsze do przełknięcia – bibliotekarz
nie patrzy na nas wilkiem (jak nam się wydaje), a inni
czytelnicy nie zerkają na nas z politowaniem. Człowiek
niechętnie podchodzi do uczenia się nowych rzeczy, lepiej
czuje się w środowisku znanym, nowe budzi obawy, które
jednak wcześniej czy później trzeba pokonać.
Czytelnika portret własny
Kiedy siedzę za biurkiem w bibliotece, już po sposobie
otwierania drzwi wiem, z kim mam do czynienia. Ener-
giczne, szybkie szarpnięcie – charyzmatyczny pracownik
naukowy; swobodne otwarcie drzwi – student, który zja-
wia się w bibliotece prawie codziennie; powolne i delikat-
ne – student będący w bibliotece pierwszy raz. Kilka nie-
pewnych kroków w stronę bibliotekarza i rozbrajające
pytanie: „Szukam czegoś o…, czy może mi pani to po-
dać?” Studenci, przychodzący z nawykiem wyrobionym
przez bibliotekarki (bo kobiet jest większość) w szkole
średniej, zawsze myślą, że bibliotekarz ma w głowie
60 tys. tytułów, autorów i haseł przedmiotowych, i książ-
kę im potrzebną wyciągnie z kapelusza jak iluzjonista
królika. Kiedy odpowiedzą moją jest to, że w pokoju obok
znajduje się katalog (wyjaśniam jego budowę), widzę wte-
dy strach w ich oczach. Niektórzy studenci proszą o po-
moc przy pierwszym przeszukaniu ogromnej przecież
liczby szufladek katalogowych i tym studentom się poma-
ga. Są jednak i tacy, którzy ze zdecydowaniem dziękują za
1
M. Świgoń, Lęk przed biblioteką, „Przegląd Biblioteczny” 2009, z. 2, s. 183.
MIĘDZY REGAŁAMI
informację i… już nigdy nie wracają, albo wracają po
długich tygodniach, na chwilę przed pierwszą sesją i mają
nadzieję, że istnieje idealne kompendium wiedzy o litera-
turze staropolskiej, z którego dowiedzą się wszystkiego,
co jest niezbędne do egzaminu. Rzeczywistość jest jednak
inna. Około 120 pozycji z listy lektur literatury staropol-
skiej nie da się przeczytać w tydzień przed sesją. Na to nie
pomoże kurs szybkiego czytania. Jednak studenci pierw-
szego roku zwykle wiedzą lepiej. Nieprzełamanie lęku
związanego z nową sytuacją, z nową biblioteką, gdzie
bibliotekarz nie podaje książki na podstawie rzuconego
tytuł, grozi wyrzuceniem ze studiów. Z katalogiem trzeba
się szybko zaprzyjaźnić, umiejętność poprawnego wypeł-
niania rewersów też jest wskazana. Choć już dla niektó-
rych roczników za chwilę to będzie zdolność nieprzydat-
na, a sam rewers powoli odchodzi do lamusa, Zamawianie
książek on-line z pewnością ułatwi pracę i bibliotekarzo-
wi, i czytelnikowi.
Quo vadis biblioteko? Quo vadis czytelniku?
Przyznaję – szkoleń bibliotecznych jest mało. Szkolenia
on-line nie są wyjściem idealnym. Co prawda są wygod-
ne, jednak czytelnik z maszyną nie porozmawia, nie zapy-
ta komputera, jak w rzeczywistości wyglądają niektóre
procedury biblioteczne. Biblioteka organizująca wyłącznie
szkolenia on-line zamyka się na użytkownika, na jego
uwagi i propozycje, które po wysłuchaniu przecież mogą
usprawnić pracę dla bibliotekarza i udogodnić wyszuki-
wanie informacji dla czytelnika. Bibliotekarze ciągle wie-
rzą w rygorystyczne zakazy i nakazy regulaminów oraz
w rozmowę z czytelnikiem osadzoną leksykalnie w tylko
sobie znanej nomenklaturze, w tylko sobie znanych sche-
matach. Jednak każdy kij ma dwa końce. Bo czy bibliote-
karz nie powinien bardziej „straszyć”, widząc kolejnego
czytelnika piszącego pracę magisterską, a niemającego
pojęcia o katalogach bibliotecznych, nie odróżniającego
czasopisma od książki i serii wydawniczej od cyklu. Trud-
no również nie „straszyć” czytelników, kiedy widzi się
doktoranta nieznającego podstawowych źródeł informacji
ze swojej dziedziny wiedzy. Albo może z drugiej strony –
lęk przed biblioteką był dla tych czytelników tak duży, że
ci nigdy go nie przełamali.
Przed czytelnikami trzeba się otworzyć, trzeba
spojrzeć na organizację biblioteki z punktu widzenia czy-
telnika i zweryfikować zasady, bo dla bibliotekarzy są one
oczywiste, a dla czytelników niekoniecznie mogą być
przejrzyste. Trzeba zamienić niezrozumiałe stwierdzenia
na proste i jasne treści, uczynić przyjaznymi interfejsy
bibliotecznych stron. To wszystko zagwarantuje, że czy-
telnicy podejmą trud przełamania lęku przed biblioteką.
Milena Śliwińska
13
 Polecamy,
odradzamy...
O pożytkach z czystych nóg,
czyli wampiry w czasie kryzysu
Wampiry nie istnieją, a pisanie o nich, kręcenie filmów
i wszelkie dywagacje na ich temat pozbawione są sensu.
Wie to każdy poważny człowiek, dlatego też powinien
zająć się czymś rozsądniejszym niż czytanie recenzji fil-
mu, który niszczy wspaniałą tradycję polskiej kinemato-
grafii - produkowanie filmów głębokich, możliwie wojen-
no-peerelowskich, ambitnie patetycznych. Ewentualnie
komedii, równie jednak osadzonych w rzeczywistości. Bo
rzeczywistość, proszę państwa, to krew, pot i znój, a nie
fidrygałki o elfach, smokach i innym niepłacącym podat-
ków elemencie1. Poważnych ludzi, którzy mają w tej
chwili poważne sprawy na głowach, uprasza się więc
o niemarnowanie swego czasu na lekturę poniższych kilku
akapitów. Po co mają się męczyć.
Nadeszła chwila szczerości: przyznaję, że nie przy-
wykłam do zawodzenia się na filmach Juliusza Machul-
skiego. Kołysanka miała być komedią „pełnokrwistą”,
całkowicie polską odpowiedzią na wampirzy fenomen
w literaturze i kinematografii. Obiecywano fenomenalną
grę aktorską, świeże potraktowanie tematu i niebanalne
rozwiązania fabularne. W efekcie otrzymaliśmy film...
Cóż, co najmniej charakterystyczny.
Od razu ostrzegam: choć Kołysankę recenzenci
z lubością reklamują jako czarną komedię, czarne są tylko
ubrania członków rodziny Makarewiczów. Spodziewałam
się filmu zbliżonego do uwielbianej przeze mnie Rodziny
Addamsów (ech, filmy mojej młodości!), czyli więcej ma-
kabry i żartów wagi półciężkiej - zaserwowano mi jednak
opowieść dość lekkostrawną, lecz pełną drobnych, cieszą-
cych mnie niezwykle smaczków, przyprawioną miarką
polskiego poczucia humoru i udekorowaną garścią ironii.
Nic, tylko siedzieć i się rozkoszować. Jest czym.
Mała wioska, zgubiona wśród mazurskich jezior
i pól, gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała...
Lub biała jak cera „nowych”, którzy właśnie wprowadzili
się do domu, opuszczonego nagle przez poprzedniego
właściciela. Wielopokoleniowa i obfita w potomstwo
rodzina Makarewiczów boryka się z problemami dobrze
znanymi każdemu Polakowi: a to dziadkowi zęby wypa-
dają, a to dorastający syn przechodzi okres Sturm und
Drang, a to najmłodsze dziecko płacze przez kolki. Czym
więc zajmują się członkowie rodziny, by (nie)żyć z god-
nością w tych trudnych czasach? Tym, co dumnym wam-
pirom przystoi: strugają ptaszki i lepią zajączki w ramach
ludowego rękodzielnictwa. Machulski jako jedyny znany
mi reżyser nie przyjął, że nieśmiertelne wampiry mają
wielomilionowe fortuny i rabat u fałszerza dokumentów -
i ma za to u mnie wielki plus.
14
Fabuła filmu nie należy do nadmiernie skompliko-
wanych. Podstawą dla scenariusza były zaplanowane już
epizody serialu (do którego powstania nie doszło z powo-
dów finansowych), dlatego też Kołysanka stanowi raczej
zlepek poszczególnych scen, z których część można by
usunąć bez szkody dla logiki snutej przez reżysera historii.
Można by - ale nie bez żalu. Wiele osób zarzuca obrazowi
Machulskiego „przegadanie”, brak trzymającej w napięciu
akcji, brak porządnego policyjnego śledztwa oraz rzecz
chyba dla filmu najgorszą - letniość uczuć. Fakt, tempo
wydarzeń nie wbija widza w fotel. Nie uświadczy on wal-
ki na krzyże, czosnek i automatyczną kołkownicę. Nie
podskoczy z przestrachu, bo miast wampira zza stodoły
wyskoczy mu kura. Zamiast tego dostanie coś znacznie
lepszego: atmosferę.
Kołysanka jest filmem nastrojowym. Filmem, który
mógł zostać kompletnie zniszczony złą grą aktorską, mar-
ną charakteryzacją, scenografią czy muzyką. A jednak
wszechobecny ostatnio Robert Więckiewicz był fenome-
nalny, Małgorzata Buczkowska przykuwała nie tylko mę-
skie spojrzenia (ach, brawa dla charakteryzatorów, bra-
wa!), Janusz Chabior zachwycał całym sobą. Pozostali
aktorzy nie psuli dobrego wrażenia, nawet najmłodsi grali
z rzadko spotykaną naturalnością. Całości dopełniała mu-
zyka Michała Lorenca, która nawet miesiąc po obejrzeniu
przeze mnie filmu, gdzieś mi się w podświadomości przy-
czaiła i wypełza zawsze wtedy, gdy się tego zupełnie nie
spodziewam. Niczym montypythonowska hiszpańska
inkwizycja.
Będę więc Kołysankę zachwalać, mimo efektów
specjalnych, które pozostawiały do życzenia więcej, niż
mogłaby w tydzień spełnić firma Dżin&Rybka sp. z o.o.
Muszę jednak oddać sprawiedliwość twórcom: czołówkę,
stylizowaną na średniowieczne ryciny, z chęcią obejrzała-
bym jeszcze kilka razy. I jeszcze raz dla pewności, że się
napatrzyłam do woli.
Jeśli pozostał ktoś, kto nie domyśla się wciąż, jakiż
jest ten pożytek z czystych nóg, może być pewien, że ode
mnie się tego nie dowie. Zagadki samodzielnie rozwiązy-
wane zawsze sprawiają człowiekowi większą radość.
A film wciąż jeszcze można obejrzeć w kinie...
Anna Urbanek
1
Nie wiedzą bowiem poważni ludzie o Magicznym
Podatku Liniowym, od którego nawet sam Cthulhu by się
nie wywinął. Gdyby istniał, rzecz jasna. Patrz: powieść
Mileny Wójtowicz, Podatek.
MIĘDZY REGAŁAMI

Ach, jak zdumiewająco!
Coraz „zdumiewającej”!
W zasadzie już na tym, że zgadzam się ze słowami Alicji,
mogłaby się zakończyć moja refleksja na temat Burto-
nowskiej wersji Alicji w Krainie Czarów. Nie ukrywam,
że odliczałam najpierw miesiące, potem dni do premiery.
Dorzuciłam do tego wersję 3D, z którą moje wadliwe
oczy mogły się zetknąć po raz pierwszy i wyszła z tego
mieszanka iście wybuchowa.
Może po prostu dałam się zaczarować? Ale kiedy
byłam jeszcze na ziemi i nie wpadłam do Wonderlandu,
zdążyłam jeszcze przeczytać, że mało jest Burtona
w Burtonie. Cóż… Zgodzić się nie mogę! Po pierwsze –
nie oczekujmy, że bądź co bądź z bajki dla dzieci
(kluczowe słowa), reżyser nagle uczyni charakterystyczny
dla niego mroczny obraz. Dzieło Lewisa Carrolla to jeden
z najbardziej pobudzających wyobraźnię utworów – pełen
kolorów, dziwacznych stworzeń i nieprzewidywalnych
wydarzeń. Tim Burton zadbał, aby jego film był równie
magiczny – to raz, a dwa – pozostawił w nim charaktery-
styczne dla siebie elementy – chociażby ścięte głowy, po
których musi przeprawić się Alicja w drodze do zamku
Czerwonej Królowej, poskręcane, ogołocone drzewa, nie-
banalny humor, blade twarze bohaterów i ulubione trio
Burtona: Johnny Depp, Helena Bonham Carter i Danny
Elfman.
Film nie jest wierną adaptacją książki, scenarzyst-
ka Linda Woolverton lekko zamieszała w całej historii
głównie za sprawą stworzenia dorosłej Alicji. Czy to prze-
szkadza? Nie. Wydawać by się mogło, że w pełen dziwów
świat może trafić tylko dziecko ze swoją nieograniczoną
wyobraźnią. A tu mile się zaskoczymy, knyplówkę, a na-
stępnie kolosankę spożyje dziewiętnastoletnia blondynka
– panna na wydaniu – Alicja.
Obraz Tima Burtona przykuwa nie tylko niesa-
mowitą scenerią w połączeniu z efektami 3D, które nota-
bene nie były przesadzone i jakby na siłę – słowem – po-
jawiały się w odpowiednich momentach (scena wpadania
Alicji w króliczą norę spowodowała u mnie zaciśnięcie
MIĘDZY REGAŁAMI
dłoni na oparciu fotela), ale także bardzo wyrazistymi
postaciami oraz dialogiem.
Spośród tych wszystkich dziwów nad dziwami
trudno jest zdecydować się, kogo polubiłam najbardziej –
Helena Bonham Carter jako Czerwona Królowa w swojej
naiwności i rozkapryszeniu z powtarzanym z uporem ma-
niaka off with the head; pojawiający się i znikający z mru-
czeniem wiecznie uśmiechnięty Kot z Cheshire. postrzelo-
ny do granic możliwości Marcowy Zając; eteryczna
i sprawiająca wrażenie rozpływającej się Anne Hathaway
jako Biała Królowa; Absolem z przeszywającym głosem
Alana Rickmana i sentencjami typu więc chyba, czy na
pewno, głupie dziecię? I jakżeby inaczej – Kapelusznik –
rewelacyjnie zagrany przez Johnnego Deppa (scena z tań-
cem, przepraszam – z frigidrygami – to trzeba zoba-
czyć!).
Alicję w polskich kinach można oglądać w trzech
wersjach, powiedzmy, językowych – w oryginale, w ory-
ginale z napisami oraz z dubbingiem. Wybrałam opcję
numer dwa i nie żałuję. Nie mogłam sobie wyobrazić,
że Kapelusznik przemówi do mnie głosem Cezarego
Pazury (chociaż podobno Katarzyna Figura jako Czerwo-
na Królowa dała radę). Polskie tłumaczenie może nie do
końca, ale w 90% oddało humor i niesamowitą grę słów,
jaka pojawia się w filmie. Dlatego tym bardziej polecam
wersję z napisami – jakoś You’ve lost your muchness bar-
dziej do mnie przemawia niż Jesteś mniej bardziej. Ale
w trudniejszych zestawieniach słów warto spojrzeć w dół
ekranu (a w zasadzie w głąb) i się upewnić.
Sto osiem minut filmu wprowadziło mnie w nie-
samowity stan oderwania od rzeczywistości. Rozbudziło
wręcz ochotę na matrixowskie follow the white rabbit.
Pokazało, że tylko wariaci są coś warci, że jeśli wierzy się
w sześć niemożliwych rzeczy przed śniadaniem, życie jest
łatwiejsze i że coś jest niemożliwe tylko wtedy, gdy wie-
rzymy, że takie jest. A na dokładkę dowiedziałam się, że
można zrezygnować ze standardowego jak masz na imię/
jak się nazywasz? na rzecz przykuwającego jakiego imie-
nia używasz?
Zatem – frajwędru do kin!
Asia Edwarczyk
15

„Dżabbersmok”
Wiersz „Jabberwocky” Lewisa Carolla
w tłumaczeniu Macieja Słomczyńskiego
Było smaszno, a jaszmije smukwijne
Świdrokrętnie na zegwniku wężały,
Peliczaple stały smutcholijne
I zbłąkinie rykoświstąkały.
Ach, Dżabbersmoka strzeż się, strzeż!
Szponów jak kły i tnących szczęk!
Drżyj, gdy nadpełga Banderzwierz
Lub Dżubdżub ptakojęk!
W dłoń ujął migbłystalny miecz,
Za swym pogromnym wrogiem mknie…
Stłumiwszy gniew, wśród Tumtum drzew
W zadumie ukrył się.
Gdy w czarsmutśleniu cichym stał,
Płomiennooki Dżabbersmok
Zagrzmudnił pośród srożnych skał,
Sapgulcząc poprzez mrok!
Raz-dwa! Raz-dwa! I ciach! I ciach!
Miecz migbłystalny świstotnie!
Łeb uciął mu, wziął i co tchu
Galumfująco mknie.
Cudobry mój; uściśnij mnie,
Gdy Dżabbersmoka ściął twój cios!
O wielny dniu! Kalej! Kalu!
Śmieselił się rad w głos.
Było smaszno, a jaszmije smukwijne
Świdrokrętnie na zegwniku wężały,
Peliczaple stały smutcholijne
I zbłąkinie rykoświstąkały.
Il. John Tenniel.
16
Lista ANTYbestsellerów
MIĘDZY REGAŁAMI
(kolejność przypadkowa)
Dorota Masłowska - Wojna polsko ruska pod flagą
biało-czerwoną. Tutaj nie można być obojętnym –
albo się spodoba, albo nie. U mnie zdecydowane
NIE! Nie podzielałam i nie podzielam entuzjazmu.
I nie czepiam się wcale braku interpunkcji.
The Dark Knight (reż. Christopher Nolan). Gdyby
nie Joker w wykonaniu Ledgera zasnęłabym,
a sepleniący Batman (Christian Bale) rozbawiał mnie
do łez.
Święci z Bostonu 2 (reż. Troy Duffy). Przez ostatnie
osiem lat bracia Connor i Murphy MacManus
mieszkali wraz ze swoim ojcem na jednej z irlandz-
kich farm… i nie wyszło im to chyba na dobre. W
porównaniu do części pierwszej sprzed 10 lat – ta
wypada zwyczajnie słabo. W mojej ocenie 9 na 10
filmów, które doczekały się kolejnych odsłon, spra-
wia wrażenie kręconych niezdarnie i w tym przypad-
ku także nie zostaliśmy zaskoczeni niczym nadzwy-
czajnym.
Marzena Domaros - Erotyczne immunitety. Pamięt-
nik Anastazji P. Książka zdecydowanie nieaktualna
(wyd. w roku 1991), ale z szacunku do materiału,
z którego została stworzona i formy, na którą nie
zasługuje, nadaje się co najwyżej do pobieżnego
przeglądu w poszukiwaniu zabawnych, trochę naiw-
nych i czasami trywialnych opowieści korespondent-
ki „Le Figaro” na temat jej prywatnych kontaktów
z czołowymi polskimi politykami lat 90.
Andrzej Stasiuk - Taksim. Książka o niczym. Iden-
tyczna na pierwszych siedmiu stronach, w okolicach
setnej i na ostatnich - a pośrodku nic lepiej. Marazm,
monotonia, dekadencja, tanie piwo oraz „smród, brud
i ubóstwo”. Odkładałam ze wstrętem.
Dmitrij Strelnikoff - Ruski miesiąc. Inteligentne
i przewrotne rozważania Rosjanina, który postanowił
poślubić Polkę. Ponoć. W praktyce powieść grafo-
mańska, z wyzierającym z każdego kąta rosyjskim
imperializmem i skrywanej w alkierzu polonofobii.
Miałkie i nudne.
Solista (reż. Joe Wright). Wiem, że ten film wiele
osób zachwycił. Ceni się w nim brak oczywistych
rozwiązań, podejmowanie ważnych problemów...
Ale dlaczego musi być przy tym tak niezajmujący?!
Trudno obejrzeć „za jednym posiedzeniem”.
Carlos Ruiz Zafon - Marina. Powiedzmy sobie
szczerze - to nie jest zła książka. Gdyby jej autorem
nie był Zafon, gdyby mnie nie rozpieszczono wcze-
śniej Cieniem wiatru i Grą anioła, gdybym nie miała
aż takich oczekiwań, byłoby to całkiem przyjemne
czytadło.
MIĘDZY REGAŁAMI