Druk NR 629

Druk nr 629
Warszawa, 7 grudnia 2007 r.

SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Pan
Bronis!aw Komorowski
Marsza!ek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu ni"ej podpisani
pos!owie wnosz# projekt ustawy:
- o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny

i opieku!czy oraz niektórych innych
ustaw.
Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy

upowa"niamy pana pos!a Arkadiusza Mularczyka.
(-) Iwona Arent; (-) Zbigniew Babalski; (-) Barbara Bartu$; (-) Andrzej
B%tkowski; (-) Mariusz B!aszczak; (-) Jacek Bogucki; (-) Aleksander
Ch!opek; (-) Arkadiusz Czartoryski; (-) Zbigniew Dolata; (-) Marzenna
Drab; (-) Jan Dziedziczak; (-) Jacek Falfus; (-) Adam Gaw%da; (-) Szymon
Stanis!aw Gi"y&ski; (-) Marian Tomasz Goli&ski; (-) Jerzy Gosiewski;
(-) Przemys!aw Gosiewski; (-) Artur Górski; (-) Krystyna Grabicka;
(-) Czes!aw Hoc; (-) Wies!aw Janczyk; (-) Wojciech Jasi&ski; (-) Dariusz
Kaczanowski; (-) Beata Kempa; (-) Lech Ko!akowski; (-) Henryk
Kowalczyk; (-) Zbigniew Kozak; (-) Leonard Krasulski; (-) Marek Kwitek;
(-) Tomasz Latos; (-) Marzena Macha!ek; (-) Ewa Malik; (-) Gabriela
Mas!owska; (-) Jerzy Materna; (-) Marek Matuszewski; (-) Arkadiusz
Mularczyk; (-) Maria Nowak; (-) Jacek Pilch; (-) Piotr Polak; (-) Krzysztof
Popio!ek; (-) Józef Rojek; (-) Ma!gorzata Sadurska; (-) Edward Siarka;
(-) Lech Sprawka; (-) Piotr Stanke; (-) Andrzej Szlachta; (-) Stanis!aw
Szwed; (-) Krzysztof Tchórzewski; (-) Robert Telus; (-) Ryszard Terlecki;
(-) Grzegorz Tobiszowski; (-) Andrzej Walkowiak; (-) Waldemar
Wi#zowski; (-) Jadwiga Wi$niewska; (-) Micha! Wojtkiewicz; (-) Tadeusz
Wo'niak; (-) Waldemar Wrona; (-) Anna Zalewska; (-) S!awomir Zawi$lak;
(-) (ukasz Zbonikowski; (-) Jaros!aw Zieli&ski; (-) Maria Zuba;
(-) Wojciech )ukowski.
Projekt
USTAWA
z dnia ………………2007 r.
o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opieku!czy oraz niektórych innych ustaw1)
Art. 1. W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opieku&czy

(Dz. U. Nr 9, poz. 59, z pó'n. zm.2)) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany:
1) w art. 8 § 3 otrzymuje brzmienie:
„§ 3. Za$wiadczenie, o którym mowa w § 2, wraz z
za$wiadczeniem sporz#dzonym przez kierownika urz%du
stanu cywilnego na podstawie art. 41 § 1 duchowny
przekazuje do urz%du stanu cywilnego przed up!ywem
pi%ciu dni od zawarcia ma!"e&stwa; nadanie jako przesy!ki
poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora
publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do urz%du
stanu cywilnego. Je"eli zachowanie tego terminu nie jest
mo"liwe z powodu si!y wy"szej, bieg terminu ulega
zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. Przy
obliczaniu biegu terminu nie uwzgl%dnia si% dni uznanych
ustawowo za wolne od pracy.”;
2) uchyla si% art. 26;
3) art. 52 otrzymuje brzmienie:

„Art. 52. § 1. Z wa"nych powodów ka"dy z ma!"onków mo"e
"#da* ustanowienia przez s#d rozdzielno$ci
maj#tkowej.
§ 2. Ustanowienia przez s#d rozdzielno$ci
maj#tkowej mo"e "#da* tak"e wierzyciel
jednego ma!"onka, je"eli uprawdopodobni, "e
zaspokojenie wierzytelno$ci stwierdzonej
tytu!em wykonawczym wymaga dokonania
podzia!u maj#tku wspólnego ma!"onków.
§ 3. Rozdzielno$* maj#tkowa powstaje z dniem
oznaczonym w wyroku, który j# ustanawia. W
wyj#tkowych wypadkach s#d mo"e ustanowi*
rozdzielno$* maj#tkow# z dniem wcze$niejszym
ni" dzie& wytoczenia powództwa, w
szczególno$ci, je"eli ma!"onkowie "yli w
roz!#czeniu.
§ 4. Ustanowienie rozdzielno$ci maj#tkowej przez
s#d na "#danie jednego z ma!"onków nie
wy!#cza zawarcia przez ma!"onków umowy
maj#tkowej ma!"e&skiej. Je"eli rozdzielno$*
maj#tkowa zosta!a ustanowiona na "#danie
wierzyciela, ma!"onkowie mog# zawrze*
umow% maj#tkow# ma!"e&sk# po dokonaniu
podzia!u maj#tku wspólnego lub po uzyskaniu
przez wierzyciela zabezpieczenia, albo
zaspokojenia wierzytelno$ci, lub po up!ywie
trzech lat od ustanowienia rozdzielno$ci.”;
4) w art. 58:
a) § 1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. W wyroku orzekaj#cym rozwód s#d rozstrzyga o
w!adzy rodzicielskiej nad wspólnym ma!oletnim
dzieckiem obojga ma!"onków i o kontaktach
rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej
wysoko$ci ka"dy z ma!"onków obowi#zany jest do
ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania
dziecka. S#d uwzgl%dnia porozumienie ma!"onków
o sposobie wykonywania w!adzy rodzicielskiej i
utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po
2
rozwodzie, je"eli jest ono zgodne z dobrem
dziecka.”,
b) po § 1 dodaje si% § 1a w brzmieniu:
„§ 1a. S#d mo"e powierzy* wykonywanie w!adzy
rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczaj#c
w!adz% rodzicielsk# drugiego do okre$lonych
obowi#zków i uprawnie& w stosunku do osoby
dziecka. S#d mo"e pozostawi* w!adz% rodzicielsk#
obojgu rodzicom, je"eli przedstawili
porozumienie, o którym mowa w § 1. Rodze&stwo
powinno wychowywa* si% wspólnie, chyba "e
dobro dziecka wymaga innego rozstrzygni%cia”;
5) tytu! II otrzymuje brzmienie:

„Pokrewie&stwo i powinowactwo”;
6) w tytule II dzia! I otrzymuje brzmienie:

„Dzia! I.
Przepisy ogólne
Art. 617. § 1. Krewnymi w linii prostej s# osoby, z których
jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii
bocznej s# osoby, które pochodz# od wspólnego
przodka, a nie s# krewnymi w linii prostej.
§ 2. Stopie& pokrewie&stwa okre$la si% wed!ug
liczby urodze&, wskutek których pokrewie&stwo
powsta!o.
Art. 618. § 1. Z ma!"e&stwa wynika powinowactwo mi%dzy
ma!"onkiem a krewnymi drugiego ma!"onka.
Trwa ono mimo ustania ma!"e&stwa.
§ 2. Lini% i stopie& powinowactwa okre$la si%
wed!ug linii i stopnia pokrewie&stwa.”;
3
7) w tytule II dotychczasowy dzia! I oznacza si% jako dzia! Ia
i otrzymuje on brzmienie:
„Dzia! Ia.
Rodzice i dzieci
Rozdzia! I.
Pochodzenie dziecka
Oddzia! 1.
Macierzy&stwo
Art. 619. Matk# dziecka jest kobieta, która je urodzi!a.
Art. 6110. § 1. Je"eli sporz#dzono akt urodzenia dziecka
nieznanych rodziców albo macierzy&stwo
kobiety wpisanej jako matka w akcie urodzenia
dziecka zosta!o zaprzeczone, mo"na "#da*
ustalenia macierzy&stwa.
§ 2. Powództwo o ustalenie macierzy&stwa wytacza
dziecko przeciwko matce, a je"eli matka nie
"yje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu
przez s#d opieku&czy.
§ 3. Matka wytacza powództwo przeciwko dziecku.
Art. 6111. Matka nie mo"e wytoczy* powództwa o ustalenie
macierzy&stwa po osi#gni%ciu przez dziecko
pe!noletno$ci.
Art. 6112. § 1. Je"eli w akcie urodzenia wpisana jest jako
matka kobieta, która dziecka nie urodzi!a,
mo"na "#da* zaprzeczenia macierzy&stwa.
§ 2. Powództwo o zaprzeczenie macierzy&stwa
dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej
w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, a
je"eli kobieta ta nie "yje – przeciwko
kuratorowi ustanowionemu przez s#d
4
opieku&czy.
§ 3. Matka wytacza powództwo przeciwko
kobiecie wpisanej w akcie urodzenia jako
matka dziecka i przeciwko dziecku, a je"eli
kobieta ta nie "yje – przeciwko dziecku.
§ 4. Kobieta wpisana jako matka w akcie urodzenia
dziecka, wytacza powództwo przeciwko
dziecku.
§ 5. M%"czyzna, którego ojcostwo zosta!o ustalone
z uwzgl%dnieniem macierzy&stwa kobiety
wpisanej jako matka w akcie urodzenia
dziecka, wytacza powództwo przeciwko
dziecku i tej kobiecie, a je"eli ona nie "yje –
przeciwko dziecku.
Art. 6113. § 1. Matka mo"e wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie macierzy&stwa w ci#gu sze$ciu
miesi%cy od urodzenia dziecka.
§ 2. Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka
jako matka dziecka, mo"e wytoczy*
powództwo o zaprzeczenie macierzy&stwa w
ci#gu sze$ciu miesi%cy od sporz#dzenia aktu
urodzenia.
§ 3. M%"czyzna, którego ojcostwo zosta!o ustalone
z uwzgl%dnieniem macierzy&stwa kobiety
wpisanej jako matka w akcie urodzenia
dziecka, mo"e wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie macierzy&stwa w ci#gu sze$ciu
miesi%cy od dnia, w którym dowiedzia! si%, "e
kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie
jest matk# dziecka, nie pó'niej ni" do
osi#gni%cia przez dziecko pe!noletno$ci.
5
Art. 6114. Dziecko mo"e wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie macierzy&stwa w ci#gu trzech lat od
osi#gni%cia pe!noletno$ci.
Art. 6115. Ustalenie i zaprzeczenie macierzy&stwa nie jest
dopuszczalne po $mierci dziecka. Jednak"e w
razie $mierci dziecka, które wytoczy!o
powództwo, ustalenia macierzy&stwa mog#
dochodzi* jego zst%pni.
Art. 6116. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie
macierzy&stwa mo"e wytoczy* tak"e prokurator,
je"eli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona
interesu spo!ecznego; wytoczenie powództwa o
zaprzeczenie macierzy&stwa nie jest dopuszczalne
po $mierci dziecka.
Oddzia! 2.
Ojcostwo
Art. 62. § 1. Je"eli dziecko urodzi!o si% w czasie trwania
ma!"e&stwa albo przed up!ywem trzystu dni od
jego ustania lub uniewa"nienia, domniemywa
si%, "e pochodzi ono od m%"a matki.
Domniemania tego nie stosuje si%, je"eli dziecko
urodzi!o si% po up!ywie trzystu dni od
orzeczenia separacji.
§ 2. Je"eli dziecko urodzi!o si% przed up!ywem
trzystu dni od ustania lub uniewa"nienia
ma!"e&stwa, lecz po zawarciu przez matk%
drugiego ma!"e&stwa, domniemywa si%, "e
pochodzi ono od drugiego m%"a.
§ 3. Domniemania powy"sze mog# by* obalone
tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa.
6
Art. 63. M#" matki mo"e wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie ojcostwa w ci#gu sze$ciu miesi%cy od
dnia, w którym dowiedzia! si% o urodzeniu dziecka
przez "on%, nie pó'niej jednak ni" do osi#gni%cia
przez dziecko pe!noletno$ci.
Art. 64. § 1. Je"eli m#" matki zosta! ca!kowicie
ubezw!asnowolniony z powodu choroby
psychicznej lub innego rodzaju zaburze&
psychicznych, na które zapad! w ci#gu terminu
do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa, powództwo mo"e wytoczy* jego
przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia
powództwa wynosi w tym wypadku sze$*
miesi%cy od dnia ustanowienia przedstawiciela
ustawowego, a je"eli przedstawiciel powzi#!
wiadomo$* o urodzeniu si% dziecka dopiero
pó'niej – sze$* miesi%cy od dnia, w którym t%
wiadomo$* powzi#!.
§ 2. Je"eli przedstawiciel ustawowy m%"a ca!kowicie
ubezw!asnowolnionego nie wytoczy!
powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, m#" mo"e
wytoczy* powództwo po uchyleniu
ubezw!asnowolnienia. Termin do wytoczenia
powództwa wynosi w tym wypadku sze$*
miesi%cy od dnia uchylenia
ubezw!asnowolnienia, a je"eli m#" powzi#!
wiadomo$* o urodzeniu si% dziecka dopiero
pó'niej – sze$* miesi%cy od dnia w którym t%
wiadomo$* powzi#!.
Art. 65. Je"eli m#" matki zapad! na chorob% psychiczn# lub
innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ci#gu
terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa i mimo istnienia podstaw do
7
ubezw!asnowolnienia ca!kowitego nie zosta!
ubezw!asnowolniony, mo"e on wytoczy*
powództwo w ci#gu sze$ciu miesi%cy od ustania
choroby lub zaburze&, a gdy powzi#! wiadomo$* o
urodzeniu si% dziecka dopiero pó'niej – w ci#gu
sze$ciu miesi%cy od dnia, w którym t% wiadomo$*
powzi#!.
Art. 66. M#" matki powinien wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a
je"eli matka nie "yje – przeciwko dziecku.
Art. 67. Zaprzeczenie ojcostwa nast%puje przez wykazanie,
"e m#" matki nie jest ojcem dziecka.
Art. 68. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, je"eli
dziecko zosta!o pocz%te w nast%pstwie zabiegu
medycznego, na który m#" matki wyrazi! zgod%.
Art. 69. § 1. Matka mo"e wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie ojcostwa swego m%"a w ci#gu
sze$ciu miesi%cy od urodzenia dziecka.
§ 2. Matka powinna wytoczy* powództwo o
zaprzeczenie ojcostwa przeciwko m%"owi
i dziecku, a je"eli m#" nie "yje – przeciwko
dziecku.
§ 3. Przepisy art. 64 i 65 stosuje si% odpowiednio.
Art. 70. § 1. Dziecko po doj$ciu do pe!noletno$ci mo"e
wytoczy* powództwo o zaprzeczenie ojcostwa
m%"a swojej matki, nie pó'niej jednak jak w
ci#gu trzech lat od osi#gni%cia pe!noletno$ci.
§ 2. Dziecko powinno wytoczy* powództwo
przeciwko m%"owi swojej matki i matce, a je"eli
matka nie "yje – przeciwko jej m%"owi. Je"eli
m#" matki nie "yje, powództwo powinno by*
8
wytoczone przeciwko kuratorowi
ustanowionemu przez s#d opieku&czy.
Art. 71. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po
$mierci dziecka.
Art. 72. § 1. Je"eli nie zachodzi domniemanie, "e ojcem
dziecka jest m#" jego matki, albo gdy
domniemanie takie zosta!o obalone, ustalenie
ojcostwa mo"e nast#pi* albo przez uznanie
ojcostwa, albo na mocy orzeczenia s#du.
§ 2. Uznanie ojcostwa nie mo"e nast#pi* po
osi#gni%ciu przez dziecko pe!noletno$ci.
§ 3. Uznanie ojcostwa nie mo"e nast#pi*, je"eli toczy
si% sprawa o ustalenie ojcostwa.
Art. 73. § 1. Uznanie ojcostwa nast%puje gdy m%"czyzna, od
którego dziecko pochodzi, o$wiadczy przed
kierownikiem urz%du stanu cywilnego, "e jest
ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi
jednocze$nie albo w ci#gu trzech miesi%cy od
daty o$wiadczenia m%"czyzny, "e ojcem dziecka
jest ten m%"czyzna.
§ 2. Kierownik urz%du stanu cywilnego wyja$nia
osobom zamierzaj#cym z!o"y* o$wiadczenia
konieczne do uznania ojcostwa, przepisy
reguluj#ce obowi#zki i prawa wynikaj#ce z
uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz
ró"nic% pomi%dzy uznaniem ojcostwa
a przysposobieniem dziecka.
§ 3. Kierownik urz%du stanu cywilnego odmawia
przyj%cia o$wiadczenia o uznaniu ojcostwa,
je"eli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy
powzi#! w#tpliwo$* co do pochodzenia dziecka.
9
§ 4. Uznanie ojcostwa mo"e nast#pi* tak"e przed
s#dem opieku&czym a za granic# równie" przed
polskim konsulem lub osob# wyznaczon# do
wykonywania funkcji konsula, je"eli uznanie
dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo
jedno z nich s# obywatelami polskimi. Paragrafy
poprzedzaj#ce stosuje si% odpowiednio.
Art. 74. § 1. W razie niebezpiecze&stwa gro"#cego
bezpo$rednio "yciu dziecka, matki i m%"-
czyzny, od którego dziecko pochodzi,
o$wiadczenia konieczne do uznania ojcostwa
mog# zosta* zaprotoko!owane przez notariusza
albo z!o"one do protoko!u wobec wójta
(burmistrza, prezydenta miasta), starosty,
marsza!ka województwa, sekretarza powiatu
albo gminy.
§ 2. Protokó! podpisuje osoba, która przyj%!a
o$wiadczenie oraz osoby, które je z!o"y!y,
chyba "e która$ z nich nie mo"e go podpisa*.
Przyczyn% braku podpisu nale"y poda* w
protokole.
§ 3. Protokó! lub wypis aktu notarialnego
zawieraj#ce o$wiadczenie o uznaniu ojcostwa
powinny by* niezw!ocznie przes!ane do
urz%du stanu cywilnego w!a$ciwego dla
sporz#dzenia aktu urodzenia dziecka.
Art. 75. § 1. Mo"na uzna* ojcostwo przed urodzeniem si%
dziecka ju" pocz%tego.
§ 2. Je"eli dziecko urodzi!o si% po zawarciu przez
matk% ma!"e&stwa z innym m%"czyzn# ni" ten,
który uzna! ojcostwo, przepisu art. 62 nie
stosuje si%.
10
Art. 76. Uznanie ojcostwa nie mo"e nast#pi* po $mierci
dziecka.
Art. 77. O$wiadczenia konieczne do uznania ojcostwa mog#
z!o"y* osoby, które uko&czy!y szesna$cie lat i nie
istniej# podstawy do ich ca!kowitego
ubezw!asnowolnienia.
Art. 78. § 1. M%"czyzna, który uzna! ojcostwo mo"e
wytoczy* powództwo o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania w terminie sze$ciu
miesi%cy od dnia, w którym dowiedzia! si%, "e
nie jest ojcem uznanego dziecka. W razie
uznania ojcostwa przed urodzeniem si% dziecka
ju" pocz%tego bieg tego terminu nie mo"e
rozpocz#* si% przed urodzeniem si% dziecka.
Art. 79. Przepisy o ustaleniu bezskuteczno$ci uznania
ojcostwa stosuje si% odpowiednio do matki dziecka,
która potwierdzi!a ojcostwo.
Art. 80. Po osi#gni%ciu przez dziecko pe!noletno$ci
powództwo o ustalenie bezskuteczno$ci uznania
ojcostwa nie mo"e by* wytoczone ani przez matk%
dziecka, ani przez m%"czyzn%, który uzna!
ojcostwo.
Art. 81. § 1. Dziecko mo"e "#da* ustalenia bezskuteczno$ci
uznania ojcostwa, je"eli uznaj#cy m%"czyzna nie
jest jego ojcem.
§ 2. Z "#daniem tym dziecko mo"e wyst#pi* po
doj$ciu do pe!noletno$ci, nie pó'niej jednak ni"
w ci#gu trzech lat od jej osi#gni%cia.
Art. 82. § 1. M%"czyzna, który uzna! swoje ojcostwo wytacza
powództwo o ustalenie bezskuteczno$ci uznania
11
przeciwko dziecku i matce, a je"eli matka nie
"yje – przeciwko dziecku.
§ 2. Matka wytacza powództwo o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania ojcostwa przeciwko
dziecku i m%"czy'nie, który uzna! ojcostwo, a
je"eli m%"czyzna ten nie "yje – przeciwko
dziecku.
§ 3. Dziecko wytacza powództwo o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania przeciwko m%"czy'nie,
który uzna! ojcostwo i przeciwko matce, a gdy
matka nie "yje – tylko przeciwko temu
m%"czy'nie. Je"eli m%"czyzna ten nie "yje,
powództwo powinno by* wytoczone przeciwko
kuratorowi ustanowionemu przez s#d
opieku&czy.
Art. 83. Po $mierci dziecka ustalenie bezskuteczno$ci
uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne.
Art. 84. § 1. S#dowego ustalenia ojcostwa mo"e "#da*
dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec
dziecka. Jednak"e matka ani domniemany ojciec
nie mog# wyst#pi* z takim "#daniem po $mierci
dziecka lub po osi#gni%ciu przez nie
pe!noletno$ci.
§ 2. Dziecko albo matka wytacza powództwo
o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu
ojcu, a gdy ten nie "yje – przeciwko kuratorowi
ustanowionemu przez s#d opieku&czy.
§ 3. Domniemany ojciec dziecka wytacza
powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko
dziecku i matce, a gdy matka nie "yje –
przeciwko dziecku.
12
§ 4. W razie $mierci dziecka, które by!o powodem w
sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mog#
dochodzi* jego zst%pni.
Art. 85. § 1. Domniemywa si%, "e ojcem dziecka jest ten, kto
obcowa! z matk# dziecka nie dawniej ni" w
trzechsetnym, a nie pó'niej ni" w sto
osiemdziesi#tym pierwszym dniu przed
urodzeniem si% dziecka.
§ 2. Okoliczno$*, "e matka w tym okresie obcowa!a
tak"e z innym m%"czyzn#, mo"e by* podstaw#
do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z
okoliczno$ci wynika, "e ojcostwo innego
m%"czyzny jest bardziej prawdopodobne.
Art. 86. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa
oraz o ustalenie bezskuteczno$ci uznania ojcostwa
mo"e wytoczy* tak"e prokurator, je"eli wymaga
tego dobro dziecka lub ochrona interesu
spo!ecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczno$ci uznania
ojcostwa nie jest dopuszczalne po $mierci dziecka.
Rozdzia! II.
Stosunki mi%dzy rodzicami i dzie*mi
Oddzia! 1.
Przepisy ogólne
Art. 87. Rodzice i dzieci obowi#zani s# do wzajemnego
szacunku i wspierania si%.
Art. 88. § 1. Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, "e
pochodzi od m%"a matki, nosi takie samo
nazwisko obojga ma!"onków. Je"eli
ma!"onkowie maj# ró"ne nazwiska, dziecko nosi
nazwisko wskazane w zgodnych o$wiadczeniach
ma!"onków. Ma!"onkowie mog# wskaza*
13
nazwisko jednego z nich lub nazwisko
utworzone z po!#czenia nazwiska matki z
nazwiskiem ojca.
§ 2. O$wiadczenia w sprawie nazwiska dzieci
sk!adane s# jednocze$nie z o$wiadczeniami o
nazwisku przysz!ych ma!"onków. Je"eli nie
zosta!y z!o"one zgodne o$wiadczenia w sprawie
nazwiska dzieci, nosz# one nazwisko z!o"one z
nazwiska matki i do!#czonego nazwiska ojca.
§ 3. Ma!"onkowie mog# dokona* zmiany wyboru
nazwiska ich dzieci, sk!adaj#c kierownikowi
urz%du stanu cywilnego przy sporz#dzeniu aktu
urodzenia ich pierwszego wspólnego dziecka
zgodne o$wiadczenia, o których mowa w § 1.
§ 4. Przepisy powy"sze stosuje si% odpowiednio do
nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli
ma!"e&stwo po urodzeniu si% dziecka. Je"eli
rodzice zawarli ma!"e&stwo po uko&czeniu
przez dziecko trzynastego roku "ycia, do
zmiany nazwiska dziecka potrzebne jest tak"e
wyra"enie zgody przez dziecko osobi$cie.
Art. 89. § 1. Je"eli ojcostwo zosta!o ustalone przez uznanie,
dziecko nosi nazwisko wskazane przez
rodziców. Rodzice mog# wskaza* nazwisko
matki lub ojca, albo nazwisko utworzone z
po!#czenia nazwiska matki z nazwiskiem ojca.
W braku porozumienia rodziców dziecko nosi
nazwisko z!o"one z nazwiska matki i
do!#czonego nazwiska ojca. Je"eli w chwili
uznania dziecko uko&czy!o trzynasty rok "ycia,
do zmiany nazwiska dziecka potrzebne jest tak"e
wyra"enie zgody przez dziecko osobi$cie.
14
§ 2. S#d w wyroku ustalaj#cym ojcostwo albo s#d
opieku&czy w wydanym pó'niej postanowieniu
nadaje dziecku nazwisko stosuj#c odpowiednio
przepis § 1.
§ 3. Je"eli dziecko uko&czy!o lat trzyna$cie, do
nadania nazwiska ojca albo nazwiska
utworzonego z po!#czenia nazwiska matki z
nazwiskiem ojca potrzebne jest tak"e wyra"enie
zgody przez dziecko osobi$cie.
§ 4. Je"eli ojcostwa dziecka nie ustalono, dziecko
nosi nazwisko matki. Dziecku nieznanych
rodziców nazwisko nadaje s#d opieku&czy.
Art. 90. § 1. Je"eli matka ma!oletniego dziecka zawar!a
ma!"e&stwo z m%"czyzn#, który nie jest ojcem
tego dziecka, ma!"onkowie mog# z!o"y* przed
kierownikiem urz%du stanu cywilnego
o$wiadczenie, "e dziecko b%dzie nosi!o
nazwisko m%"a matki lub takie samo nazwisko
obojga ma!"onków, albo nazwisko utworzone z
po!#czenia nazwiska matki z nazwiskiem m%"a,
je"eli ma!"onkowie maj# ró"ne nazwiska. Do
zmiany nazwiska dziecka, które uko&czy!o lat
trzyna$cie potrzebne jest wyra"enie przez nie
zgody osobi$cie.
§ 2. Nadanie dziecku nazwiska m%"a matki nie jest
dopuszczalne, je"eli nosi ono nazwisko ojca lub
nazwisko utworzone z po!#czenia nazwiska
matki z nazwiskiem ojca, chyba "e nazwisko
ojca zosta!o nadane na podstawie s#dowego
ustalenia ojcostwa w braku porozumienia
rodziców.
Art. 901. § 1. Nazwisko dziecka utworzone przez po!#czenie
nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka lub
15
z nazwiskiem jej m%"a nie mo"e sk!ada* si% z
wi%cej ni" dwóch cz!onów. Z!o"one nazwisko
dziecka sk!ada si% z pierwszych cz!onów
nazwiska matki, ojca lub m%"a matki.
§ 2. Dzieci pochodz#ce od tego samego m%"a
matki nosz# takie samo nazwisko.
Art. 91. § 1. Dziecko, które ma dochody z w!asnej pracy,
powinno przyczynia* si% do pokrywania
kosztów utrzymania rodziny, je"eli mieszka u
rodziców.
§ 2. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu
rodziców i mieszka u nich, jest obowi#zane
pomaga* im we wspólnym gospodarstwie.
Oddzia! 2.
W!adza rodzicielska
Art. 92. Dziecko pozostaje a" do pe!noletno$ci pod w!adz#
rodzicielsk#.
Art. 93. § 1. W!adza rodzicielska przys!uguje obojgu
rodzicom.
§ 2. Je"eli wymaga tego dobro dziecka, s#d
w wyroku ustalaj#cym pochodzenie dziecka
mo"e orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub
pozbawieniu w!adzy rodzicielskiej jednego lub
obojga rodziców. Przepisy art. 107, art. 109-111
stosuje si% odpowiednio.
Art. 94. § 1. Je"eli jedno z rodziców nie "yje albo nie ma
pe!nej zdolno$ci do czynno$ci prawnych, w!adza
rodzicielska przys!uguje drugiemu z rodziców.
To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z
rodziców zosta!o pozbawione w!adzy
rodzicielskiej albo gdy jego w!adza rodzicielska
uleg!a zawieszeniu.
16
§ 2. Je"eli "adnemu z rodziców nie przys!uguje
w!adza rodzicielska albo je"eli rodzice s#
nieznani, ustanawia si% dla dziecka opiek%.
Art. 95. § 1. W!adza rodzicielska obejmuje w szczególno$ci
obowi#zek i prawo rodziców do wykonywania
pieczy nad osob# i maj#tkiem dziecka oraz do
wychowania dziecka, z poszanowaniem jego
godno$ci i praw.
§ 2. Dziecko pozostaj#ce pod w!adz# rodzicielsk#
winno rodzicom pos!usze&stwo, a w sprawach,
w których mo"e samodzielnie podejmowa*
decyzje i sk!ada* o$wiadczenia woli, powinno
wys!ucha* opinii i zalece& rodziców
formu!owanych dla jego dobra.
§ 3. W!adza rodzicielska powinna by* wykonywana
tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes
spo!eczny.
§ 4. Rodzice przed powzi%ciem decyzji w
wa"niejszych sprawach dotycz#cych osoby lub
maj#tku dziecka powinni je wys!ucha*, je"eli
rozwój umys!owy, stan zdrowia i stopie&
dojrza!o$ci dziecka na to pozwala oraz
uwzgl%dni* w miar% mo"liwo$ci jego rozs#dne
"yczenia.
Art. 96. § 1. Rodzice wychowuj# dziecko pozostaj#ce pod ich
w!adz# rodzicielsk# i kieruj# nim. Obowi#zani
s# troszczy* si% o fizyczny i duchowy rozwój
dziecka i przygotowywa* je nale"ycie do pracy
dla dobra spo!ecze&stwa odpowiednio do jego
uzdolnie&.
§ 2. Rodzice, którzy nie maj# pe!nej zdolno$ci do
czynno$ci prawnych uczestnicz# w sprawowaniu
17
bie"#cej pieczy nad osob# dziecka i w jego
wychowaniu, chyba "e s#d opieku&czy ze
wzgl%du na dobro dziecka postanowi inaczej.
Art. 97. § 1. Je"eli w!adza rodzicielska przys!uguje obojgu
rodzicom, ka"de z nich jest obowi#zane
i uprawnione do jej wykonywania.
§ 2. Jednak"e o istotnych sprawach dziecka rodzice
rozstrzygaj# wspólnie; w braku porozumienia
mi%dzy nimi rozstrzyga s#d opieku&czy.
Art. 98. § 1. Rodzice s# przedstawicielami ustawowymi
dziecka pozostaj#cego pod ich w!adz#
rodzicielsk#. Je"eli dziecko pozostaje pod
w!adz# rodzicielsk# obojga rodziców, ka"de z
nich mo"e dzia!a* samodzielnie jako
przedstawiciel ustawowy dziecka.
§ 2. Jednak"e "adne z rodziców nie mo"e
reprezentowa* dziecka:
1) przy czynno$ciach prawnych mi%dzy
dzie*mi pozostaj#cymi pod ich w!adz#
rodzicielsk#,
2) przy czynno$ciach prawnych mi%dzy
dzieckiem a jednym z rodziców lub jego
ma!"onkiem, chyba "e czynno$* prawna
polega na bezp!atnym przysporzeniu na
rzecz dziecka albo "e dotyczy nale"nych
dziecku od drugiego z rodziców $rodków
utrzymania i wychowania.
§ 3. Przepisy paragrafu poprzedzaj#cego stosuje si%
odpowiednio w post%powaniu przed s#dem lub
innym organem pa&stwowym.
Art. 99. Je"eli "adne z rodziców nie mo"e reprezentowa*
dziecka pozostaj#cego pod w!adz# rodzicielsk#,
18
reprezentuje je kurator ustanowiony przez s#d
opieku&czy.
Art. 100. § 1. S#d opieku&czy lub inne organy w!adzy
publicznej obowi#zane s# udziela* pomocy
rodzicom, je"eli jest ona potrzebna do
nale"ytego wykonywania w!adzy
rodzicielskiej. W szczególno$ci ka"de z
rodziców mo"e zwróci* si% do s#du
opieku&czego o odebranie dziecka od osoby
nieuprawnionej a tak"e zwróci* si% do s#du
opieku&czego lub innego w!a$ciwego organu
w!adzy publicznej o zapewnienie dziecku
pieczy zast%pczej.
§ 2. W wypadkach, o których mowa w § 1, s#d
opieku&czy lub inne organy w!adzy publicznej
zawiadamiaj# jednostk% organizacyjn#
pomocy spo!ecznej o potrzebie udzielenia
rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy.
Art. 101. § 1. Rodzice obowi#zani s# sprawowa* z nale"yt#
staranno$ci# zarz#d maj#tkiem dziecka
pozostaj#cego pod ich w!adz# rodzicielsk#.
§ 2. Zarz#d sprawowany przez rodziców nie
obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów
oddanych mu do swobodnego u"ytku.
§ 3. Rodzice nie mog# bez zezwolenia s#du
opieku&czego dokonywa* czynno$ci
przekraczaj#cych zakres zwyk!ego zarz#du ani
wyra"a* zgody na dokonywanie takich
czynno$ci przez dziecko.
Art. 102. W umowie darowizny albo w testamencie mo"na
zastrzec, "e przedmioty przypadaj#ce dziecku z
tytu!u darowizny lub testamentu nie b%d# obj%te
19
zarz#dem sprawowanym przez rodziców. W
wypadku takim, gdy darczy&ca lub spadkodawca nie
wyznaczy! zarz#dcy, sprawuje zarz#d kurator
ustanowiony przez s#d opieku&czy.
Art. 103. Czysty dochód z maj#tku dziecka powinien by*
przede wszystkim obracany na utrzymanie
i wychowanie dziecka oraz jego rodze&stwa, które
wychowuje si% razem z nim, nadwy"ka za$ na inne
uzasadnione potrzeby rodziny.
Art. 104. § 1. S#d opieku&czy mo"e nakaza* rodzicom, "eby
sporz#dzili inwentarz maj#tku dziecka i
przedstawili go s#dowi oraz zawiadamiali s#d
o wa"niejszych zmianach w stanie tego
maj#tku, a w szczególno$ci w razie nabycia
przez dziecko przedmiotów maj#tkowych o
znacznej warto$ci.
§ 2. S#d opieku&czy mo"e w uzasadnionych
wypadkach ustali* warto$* rozporz#dze&
dotycz#cych ruchomo$ci, pieni%dzy i papierów
warto$ciowych, których dziecko lub rodzice
mog# dokonywa* ka"dego roku bez
zezwolenia s#du opieku&czego, z
zastrze"eniem postanowie& art. 103.
Art. 105. Po ustaniu zarz#du rodzice obowi#zani s# odda*
dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu
zarz#dzany przez nich maj#tek dziecka. Na "#danie
dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego,
zg!oszone przed up!ywem roku od ustania zarz#du,
rodzice obowi#zani s# z!o"y* rachunek z zarz#du.
)#danie to nie mo"e jednak dotyczy* dochodów
z maj#tku pobranych w czasie wykonywania w!adzy
rodzicielskiej.
20
Art. 106. Je"eli wymaga tego dobro dziecka, s#d opieku&czy
mo"e zmieni* orzeczenie o w!adzy rodzicielskiej i
sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku
orzekaj#cym rozwód b#d' separacj%, b#d'
uniewa"nienie ma!"e&stwa, albo ustalaj#cym
pochodzenie dziecka.
Art. 107. § 1. Je"eli w!adza rodzicielska przys!uguje obojgu
rodzicom "yj#cym w roz!#czeniu, s#d
opieku&czy mo"e ze wzgl%du na dobro dziecka
okre$li* sposób wykonywania tej w!adzy.
§ 2. S#d mo"e powierzy* wykonywanie w!adzy
rodzicielskiej jednemu z rodziców,
ograniczaj#c w!adz% rodzicielsk# drugiego do
okre$lonych obowi#zków i uprawnie&
w stosunku do osoby dziecka. S#d mo"e
pozostawi* w!adz% rodzicielsk# obojgu
rodzicom, je"eli rodzice przedstawili
porozumienie o sposobie wykonywania
w!adzy rodzicielskiej i utrzymywaniu
kontaktów z dzieckiem, zgodne z dobrem
dziecka. Rodze&stwo powinno wychowywa*
si% wspólnie, chyba "e dobro dziecka wymaga
innego rozstrzygni%cia.
Art. 108. Rodzice, którzy wykonuj# w!adz% rodzicielsk# nad
dzieckiem ubezw!asnowolnionym ca!kowicie,
podlegaj# takim ograniczeniom, jakim podlega
opiekun.
Art. 109. § 1. Je"eli dobro dziecka jest zagro"one, s#d
opieku&czy wyda odpowiednie zarz#dzenia.
§ 2. S#d opieku&czy mo"e w szczególno$ci:
1) zobowi#za* rodziców oraz ma!oletniego do
okre$lonego post%powania lub skierowa*
21
rodziców do placówek albo specjalistów
zajmuj#cych si% terapi# rodzinn#,
poradnictwem lub $wiadcz#cych rodzinie
inn# stosown# pomoc z jednoczesnym
wskazaniem kontroli wykonania wydanych
zarz#dze&,
2) okre$li*, jakie czynno$ci nie mog# by*
przez rodziców dokonywane bez
zezwolenia s#du, albo podda* rodziców
innym ograniczeniom, jakim podlega
opiekun,
3) podda* wykonywanie w!adzy
rodzicielskiej sta!emu nadzorowi kuratora
s#dowego,
4) skierowa* ma!oletniego do organizacji lub
instytucji powo!anej do przygotowania
zawodowego albo do innej placówki
sprawuj#cej cz%$ciow# piecz% nad dzie*mi,
5) zarz#dzi* umieszczenie ma!oletniego w
rodzinie zast%pczej albo w placówce
opieku&czo-wychowawczej.
§ 3. S#d opieku&czy mo"e tak"e powierzy* zarz#d
maj#tkiem ma!oletniego ustanowionemu w
tym celu kuratorowi.
§ 4. W przypadku, o którym mowa w art. 109 § 2
pkt 5, s#d opieku&czy zawiadamia o wydaniu
orzeczenia powiatowe centrum pomocy
rodzinie, które udziela rodzinie dziecka
odpowiedniej pomocy i sk!ada s#dowi
opieku&czemu sprawozdania dotycz#ce
sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w
terminach okre$lonych przez s#d, a tak"e
22
wspó!pracuje z kuratorem s#dowym. S#d
opieku&czy, ze wzgl%du na okoliczno$ci
uzasadniaj#ce umieszczenie ma!oletniego w
opieku&czo-wychowawczej, mo"e tak"e
ustanowi* nadzór kuratora s#dowego nad
sposobem wykonywania w!adzy rodzicielskiej
nad ma!oletnim.
Art. 110. § 1. W razie przemijaj#cej przeszkody w
wykonywaniu w!adzy rodzicielskiej s#d
opieku&czy mo"e orzec jej zawieszenie.
§ 2. Zawieszenie b%dzie uchylone, gdy jego
przyczyna odpadnie.
Art. 111. § 1. Je"eli w!adza rodzicielska nie mo"e by*
wykonywana z powodu trwa!ej przeszkody
albo je"eli rodzice nadu"ywaj# w!adzy
rodzicielskiej lub w sposób ra"#cy zaniedbuj#
swe obowi#zki wzgl%dem dziecka, s#d
opieku&czy pozbawi rodziców w!adzy
rodzicielskiej. Pozbawienie w!adzy
rodzicielskiej mo"e by* orzeczone tak"e w
stosunku do jednego z rodziców.
§ 2. S#d mo"e pozbawi* rodziców w!adzy
rodzicielskiej, je"eli mimo udzielonej pomocy
nie usta!y przyczyny zastosowania art. 109 § 2
pkt 5, a w szczególno$ci gdy rodzice trwale nie
interesuj# si% dzieckiem.
§ 3. W razie ustania przyczyny, która by!a
podstaw# pozbawienia w!adzy rodzicielskiej,
s#d opieku&czy mo"e w!adz% rodzicielsk#
przywróci*.
23
Art. 112. Pozbawienie w!adzy rodzicielskiej lub jej
zawieszenie mo"e by* orzeczone tak"e w wyroku
orzekaj#cym rozwód b#d' separacj% lub
uniewa"nienie ma!"e&stwa.
Oddzia! 3.
Piecza zast%pcza
Art. 1121. § 1. Je"eli ze wzgl%du na dobro dziecka nie mo"e
ono lub nie powinno przebywa* u swoich
rodziców, nale"y zapewni* dziecku piecz%
zast%pcz#, umieszczaj#c je w rodzinie
zast%pczej albo w placówce opieku&czo-
wychowawczej typu rodzinnego, a gdy nie jest
to mo"liwe – w innej placówce opieku&czo-
wychowawczej – do czasu ustania przyczyn
ustanowienia pieczy zast%pczej.
§ 2. Umieszczenie dziecka w rodzinie zast%pczej
albo w placówce opieku&czo-wychowawczej
mo"e nast#pi* po wyczerpaniu mo"liwo$ci
udzielenia pomocy rodzicom dziecka, chyba
"e dobro dziecka wymaga zapewnienia mu
niezw!ocznie pieczy zast%pczej.
Art. 1122. Rodze&stwo powinno by* umieszczone w tej
samej rodzinie zast%pczej lub placówce
opieku&czo-wychowawczej, chyba "e by!oby to
sprzeczne z dobrem dziecka.
Art. 1123. Piecza zast%pcza powinna by* wykonywana z
poszanowaniem praw dziecka. Dziecku
w szczególno$ci nale"y zapewni* utrzymywanie
kontaktów z rodzicami i innymi osobami
bliskimi, ci#g!o$* wychowania, poszanowanie
jego to"samo$ci etnicznej, religijnej, kulturowej i
j%zykowej.
24
Art. 1124. § 1. W orzeczeniu o umieszczeniu dziecka
w rodzinie zast%pczej albo w placówce
opieku&czo-wychowawczej s#d wskazuje
rodzin% zast%pcz# lub typ placówki.
§ 2. W wypadkach nag!ych umieszczenie dziecka
w rodzinie zast%pczej mo"e nast#pi* na
podstawie umowy mi%dzy rodzin# zast%pcz#
i starost# zawartej na wniosek rodziców
dziecka lub za ich zgod#. O zawartej umowie
starosta powiadamia niezw!ocznie s#d.
§ 3. W wypadkach nag!ych dziecko mo"e zosta*
przyj%te do placówki opieku&czo-wy-
chowawczej zapewniaj#cej pobyt
ca!odobowy na wniosek dziecka, jego
rodziców lub opiekuna, o czym placówka
przyjmuj#ca niezw!ocznie zawiadamia s#d i
w!a$ciw# jednostk% organizacyjn# pomocy
spo!ecznej.
Art. 1125. § 1. Pe!nienie funkcji rodziny zast%pczej mo"e
by* powierzone ma!"onkom lub osobie
niepozostaj#cej w zwi#zku ma!"e&skim,
je"eli ich kwalifikacje osobiste uzasadniaj#
przekonanie, "e b%d# nale"ycie pe!ni*
funkcj% rodziny zast%pczej.
§ 2. Przy doborze rodziny zast%pczej s#d
uwzgl%dni przygotowanie kandydatów do
pe!nienia funkcji rodziny zast%pczej, mo"li-
wo$ci zaspokajania przez nich potrzeb
dziecka, odpowiedni# ró"nic% wieku mi%dzy
kandydatami do pe!nienia funkcji rodziny
zast%pczej a dzieckiem i w miar% mo"liwo$ci
uwzgl%dni wol% dziecka.
25
Art. 1126. § 1. Obowi#zek i prawo wykonywania bie"#cej
pieczy nad osob# dziecka umieszczonego w
opieku&czo-wychowawczej, jego
wychowania i reprezentowania w tych
sprawach, a w szczególno$ci w dochodzeniu
$wiadcze& alimentacyjnych, nale"# do
rodziny zast%pczej albo placówki
opieku&czo-wychowawczej. Pozosta!e
obowi#zki i prawa wynikaj#ce z w!adzy
rodzicielskiej nale"# do rodziców dziecka.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje si%, je"eli s#d
opieku&czy postanowi! inaczej.
Art. 1127. Odr%bne przepisy reguluj# tworzenie rodzin
zast%pczych i placówek opieku&czo-wycho-
wawczych, ich finansowanie, pomoc ze $rodków
publicznych na rzecz dzieci podlegaj#cych pieczy
zast%pczej oraz zasady odp!atno$ci rodziców za
pobyt ich dzieci w rodzinach zast%pczych i w
placówkach opieku&czo-wychowawczych.
Oddzia! 4.
Kontakty z dzieckiem
Art. 113. § 1. Niezale"nie od w!adzy rodzicielskiej rodzice
oraz ich dziecko maj# prawo i obowi#zek
utrzymywania ze sob# kontaktów.
§ 2. Kontakty z dzieckiem obejmuj# w
szczególno$ci przebywanie z dzieckiem
(odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka
poza miejsce jego sta!ego pobytu) i
bezpo$rednie porozumiewanie si%,
utrzymywanie korespondencji, korzystanie z
innych $rodków porozumiewania si% na
26
odleg!o$*, w tym ze $rodków komunikacji
elektronicznej.
Art. 1131. § 1. Je"eli dziecko przebywa stale u jednego
z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z
dzieckiem przez drugiego z nich rodzice
okre$laj# wspólnie, kieruj#c si% dobrem
dziecka i bior#c pod uwag% jego rozs#dne
"yczenia; w braku porozumienia rozstrzyga
s#d opieku&czy.
§ 2. Przepisy § 1 stosuje si% odpowiednio, je"eli
dziecko nie przebywa u "adnego z rodziców, a
piecz% nad nim sprawuje opiekun lub gdy
zosta!o umieszczone w rodzinie zast%pczej
albo w placówce opieku&czo-wychowawczej.
Art. 1132. § 1. Je"eli wymaga tego dobro dziecka, s#d
opieku&czy ograniczy utrzymywanie
kontaktów rodziców i dziecka.
§ 2. S#d opieku&czy mo"e w szczególno$ci:
1) zakaza* spotykania si% z dzieckiem,
2) zakaza* zabierania dziecka poza miejsce
jego sta!ego pobytu,
3) zezwoli* na spotykanie si% z dzieckiem
tylko w obecno$ci drugiego z rodziców
albo opiekuna, kuratora s#dowego lub
innej osoby wskazanej przez s#d,
4) ograniczy* kontakty do okre$lonych
sposobów porozumiewania si% na
odleg!o$*,
5) zakaza* porozumiewania si% na odleg!o$*.
Art. 1133. Je"eli utrzymywanie kontaktów rodziców
z dzieckiem powa"nie zagra"a dobru dziecka lub
je narusza, s#d zaka"e ich utrzymywania.
27
Art. 1134. S#d opieku&czy orzekaj#c w sprawie kontaktów z
dzieckiem, mo"e zobowi#za* rodziców do
okre$lonego post%powania, w szczególno$ci
skierowa* ich do placówek lub specjalistów
zajmuj#cych si% terapi# rodzinn#, poradnictwem
lub $wiadcz#cych rodzinie inn# stosown# pomoc.
Art. 1135. W razie zmiany okoliczno$ci s#d opieku&czy
mo"e zmieni* rozstrzygni%cie w sprawie
kontaktów.
Art. 1136. Przepisy niniejszego oddzia!u stosuje si%
odpowiednio do kontaktów rodze&stwa, dziadków,
powinowatych w linii prostej oraz innych osób,
które przez d!u"szy czas sprawowa!y nad
dzieckiem piecz%.”;
8) w art. 128 dotychczasow# tre$* oznacza si% jako § 1 i dodaje si%

§ 2 i 3 w brzmieniu:
„§ 2. Je"eli wymagaj# tego wzgl%dy s!uszno$ci obowi#zek
alimentacyjny wzgl%dem dziecka obci#"a ma!"onka
jego ojca lub matki, od którego dziecko nie pochodzi,
chyba "e rodzice dziecka mog# mu dostarczy* $rodki
utrzymania lub wychowania.
§ 3. Taki sam obowi#zek obci#"a dziecko wzgl%dem
ma!"onka jego ojca lub matki od którego dziecko nie
pochodzi, je"eli ma!"onek ten przyczynia! si% do
wychowania lub utrzymania dziecka.”;
9) w art. 133 po § 2 dodaje si% § 3 w brzmieniu:

„§ 3. Rodzice mog# uchyli* si% od $wiadcze& alimentacyjnych
wzgl%dem dziecka pe!noletniego, je"eli s# one po!#czone
z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub je"eli dziecko
nie dok!ada stara& w celu uzyskania mo"no$ci
samodzielnego utrzymania si%.”;
28
10) w art. 135:
„§ 2. Wykonanie obowi#zku alimentacyjnego wzgl%dem
dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzyma* si%
samodzielnie albo wobec osoby niepe!nosprawnej
mo"e polega* w ca!o$ci lub w cz%$ci na osobistych
staraniach o utrzymanie lub o wychowanie
uprawnionego; w takim wypadku $wiadczenie
alimentacyjne pozosta!ych zobowi#zanych polega na
pokrywaniu w ca!o$ci lub w cz%$ci kosztów
utrzymania lub wychowania uprawnionego.”,
b) po § 2 dodaje si% § 3 w brzmieniu:
„§ 3. +wiadczenia z funduszów pomocy spo!ecznej
podlegaj#ce zwrotowi przez zobowi#zanego do
alimentacji oraz $wiadczenia dla rodziny zast%pczej
nie wp!ywaj# na zakres obowi#zku
alimentacyjnego.”;

„Art. 137. § 1. Roszczenia alimentacyjne przedawniaj# si% z
up!ywem trzech lat.
§ 2. Niezaspokojone potrzeby uprawnionego
z czasu przed wniesieniem powództwa
o alimenty s#d uwzgl%dnia nakazuj#c
jednorazow# zap!at% odpowiedniej kwoty
pieni%"nej albo podwy"szaj#c na okre$lony
czas wysoko$* zas#dzonych $wiadcze&
alimentacyjnych.”;
29
13) po art. 144 dodaje si% art. 1441 w brzmieniu:
„Art. 1441. Zobowi#zany mo"e uchyli* si% od wykonania
obowi#zku alimentacyjnego wzgl%dem
uprawnionego, je"eli "#danie alimentów jest
sprzeczne z zasadami wspó!"ycia spo!ecznego.
Nie dotyczy to obowi#zku rodziców wzgl%dem ich
ma!oletniego dziecka.”;
14) w art. 148:

„§ 1. Nie mo"e by* ustanowiona opiekunem osoba, która
nie ma pe!nej zdolno$ci do czynno$ci prawnych
albo zosta!a pozbawiona praw publicznych.”,
b) po § 1 dodaje si% § 1a w brzmieniu:
„§ 1a. Opiekunem ma!oletniego nie mo"e by*
ustanowiona tak"e osoba, która zosta!a
pozbawiona w!adzy rodzicielskiej albo skazana za
przest%pstwo przeciwko wolno$ci seksualnej lub
obyczajno$ci albo za umy$lne przest%pstwo z
u"yciem przemocy wobec osoby lub przest%pstwo
pope!nione na szkod% ma!oletniego lub we
wspó!dzia!aniu z nim, albo osoba, wobec której
orzeczono zakaz prowadzenia dzia!alno$ci
zwi#zanej z wychowywaniem, leczeniem,
edukacj# ma!oletnich lub opiek# nad nimi, lub
obowi#zek powstrzymywania si% od przebywania
w okre$lonych $rodowiskach lub miejscach, zakaz
kontaktowania si% z okre$lonymi osobami lub
zakaz opuszczania okre$lonego miejsca pobytu
bez zgody s#du.”;
30
„§ 3. W braku takich osób s#d opieku&czy zwraca si%
o wskazanie osoby, której opieka mog!aby by*
powierzona, do w!a$ciwej jednostki organizacyjnej
pomocy spo!ecznej albo do organizacji spo!ecznej, do
której nale"y piecza nad ma!oletnimi, a je"eli
pozostaj#cy pod opiek# przebywa w placówce
opieku&czo-wychowawczej albo w zak!adzie
poprawczym lub w schronisku dla nieletnich s#d mo"e
si% zwróci* tak"e do tej placówki albo do tego zak!adu
lub schroniska.”;

„Art. 158. O decyzjach w wa"niejszych sprawach, które
dotycz# osoby lub maj#tku ma!oletniego opiekun
powinien informowa* jego rodziców, którzy
uczestnicz# w sprawowaniu bie"#cej pieczy nad
osob# dziecka i w jego wychowaniu.”;

„Art. 162. § 1. S#d opieku&czy przyzna opiekunowi za
sprawowanie opieki na jego "#danie stosowne
wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie
jednorazowe w dniu ustania opieki lub
zwolnienia go od niej.
§ 2. Wynagrodzenia nie przyznaje si%, je"eli nak!ad
pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy
sprawowanie opieki zwi#zane jest
z pe!nieniem funkcji rodziny zast%pczej albo
czyni zado$* zasadom wspó!"ycia
spo!ecznego.”;
31
„Art. 179. § 1. Organ pa&stwowy, który ustanowi! kuratora,
przyzna mu na jego "#danie stosowne
wynagrodzenie za sprawowanie kurateli.
Wynagrodzenie pokrywa si% z dochodów lub z
maj#tku osoby, dla której kurator jest
ustanowiony, a je"eli osoba ta nie ma
odpowiednich dochodów lub maj#tku,
wynagrodzenie pokrywa ten, kto "#da!
ustanowienia kuratora.
§ 2. Wynagrodzenia nie przyznaje si%, je"eli nak!ad
pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie
kurateli czyni zado$* zasadom wspó!"ycia
spo!ecznego.”.
Art. 2. W ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr

16, poz. 93, z pó'n. zm.3)) art. 6801 otrzymuje brzmienie:
„Art. 6801. § 1. Ma!"onkowie s# najemcami lokalu bez wzgl%du
na istniej#ce mi%dzy nimi stosunki maj#tkowe,
je"eli nawi#zanie stosunku najmu lokalu maj#cego
s!u"y* zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych
za!o"onej przez nich rodziny nast#pi!o w czasie
trwania ma!"e&stwa. Je"eli mi%dzy ma!"onkami
istnieje rozdzielno$* maj#tkowa albo rozdzielno$*
maj#tkowa z wyrównaniem dorobków do
wspólno$ci najmu stosuje si% odpowiednio
przepisy o wspólno$ci ustawowej.
§ 2. Ustanie wspólno$ci maj#tkowej w czasie trwania
ma!"e&stwa nie powoduje ustania wspólno$ci
najmu lokalu maj#cego s!u"y* zaspokojeniu
potrzeb mieszkaniowych rodziny. S#d, stosuj#c
32
odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku
rozdzielno$ci maj#tkowej, mo"e z wa"nych
powodów na "#danie jednego z ma!"onków znie$*
wspólno$* najmu lokalu.”.
Art. 3. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post%powania

cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z pó'n. zm.4)) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany:
1) w art. 17 pkt 4 otrzymuje brzmienie:
„4) o prawa maj#tkowe, w których warto$* przedmiotu sporu
przewy"sza siedemdziesi#t pi%* tysi%cy z!otych, oprócz
spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o ustanowienie
rozdzielno$ci maj#tkowej mi%dzy ma!"onkami oraz spraw o
uzgodnienie tre$ci ksi%gi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym,”;

„Art. 2161. § 1. S#d w sprawach dotycz#cych osoby dziecka
wys!ucha je, je"eli jego rozwój umys!owy,
stan zdrowia i stopie& dojrza!o$ci na to
pozwala. Wys!uchanie ma!oletniego w toku
post%powania nast%puje poza sal# posiedze&
s#dowych.
§ 2. S#d stosownie do okoliczno$ci, rozwoju
umys!owego, stanu zdrowia i stopnia
dojrza!o$ci dziecka uwzgl%dni jego zdanie i
rozs#dne "yczenia.”;

„Art. 451. Przepisy art. 444, art. 445 i art. 4451 stosuje si%
odpowiednio w sprawach o uniewa"nienie
ma!"e&stwa.”;
33
„Art. 452. W sprawach o ustanowienie rozdzielno$ci
maj#tkowej mi%dzy ma!"onkami stosuje si%
odpowiednio przepisy art. 426, art. 431, art. 432,
art. 435 § 1, art. 441 i art. 446.”;

„Art. 453. Przepisy niniejszego dzia!u stosuje si% w sprawach
o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka,
o ustalenie bezskuteczno$ci uznania ojcostwa
oraz o rozwi#zanie przysposobienia.”;

„Art. 4531. Matka lub ojciec dziecka maj# zdolno$*
procesow# w sprawach o ustalenie lub
zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania ojcostwa tak"e wtedy,
gdy maj# ograniczon# zdolno$* do czynno$ci
prawnych, jednak"e uko&czyli 16 lat.”;
7) w art. 454:
„§ 1. W sprawach o ustalenie macierzy&stwa albo ojcostwa
prokurator wytaczaj#c powództwo wskazuje w
pozwie dziecko, na którego rzecz wytacza
powództwo oraz pozywa domniemanego ojca lub
matk% dziecka, a je"eli osoby te nie "yj# – kuratora
ustanowionego na ich miejsce.”,
b) po § 1 dodaje si% § 11 w brzmieniu:
„§ 11. W sprawach o zaprzeczenie macierzy&stwa
prokurator wytaczaj#c powództwo pozywa
34
kobiet% wpisan# jako matka w akcie urodzenia
dziecka oraz m%"czyzn%, którego ojcostwo zosta!o
ustalone, a je"eli osoby te nie "yj# – kuratora
ustanowionego na ich miejsce oraz dziecko.”,
c) § 3 otrzymuje brzmienie:
„§ 3. W sprawach o ustalenie bezskuteczno$ci uznania
ojcostwa prokurator wytaczaj#c powództwo pozywa
dziecko oraz m%"czyzn%, który dziecko uzna!, a
je"eli ten nie "yje – kuratora ustanowionego na jego
miejsce, a tak"e matk% dziecka, je"eli ta "yje.”;

„Art. 4541. § 1. Powództwo wzajemne o ustalenie lub
zaprzeczenie macierzy&stwa albo o ustalenie
lub zaprzeczenie ojcostwa jest
niedopuszczalne.
§ 2. W czasie trwania procesu o ustalenie lub
lub zaprzeczenie ojcostwa nie mo"e by*
wszcz%ta odr%bna sprawa o ustalenie lub
lub zaprzeczenie ojcostwa.
§ 3. Strona pozwana mo"e jednak równie" "#da*
ustalenia lub zaprzeczenia macierzy&stwa
albo ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa.”;

„Art. 456. § 1. Post%powanie umarza si% w razie $mierci
jednej ze stron, a je"eli w charakterze tej samej
strony wyst%puje kilka osób, w razie $mierci
wszystkich tych osób, z zastrze"eniem
35
wyj#tków przewidzianych w paragrafach
nast%puj#cych.
§ 2. W sprawie o ustalenie macierzy&stwa
wytoczonej przez dziecko, w sprawie o
ustalenie ojcostwa wytoczonej przez dziecko
albo jego matk%, jak równie" w sprawie
o zaprzeczenie macierzy&stwa wytoczonej
przez dziecko, w sprawie wytoczonej przez
dziecko przeciwko m%"owi jego matki o
zaprzeczenie ojcostwa b#d' przeciwko
m%"czy'nie, który uzna! ojcostwo o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania, post%powanie
zawiesza si% w razie $mierci pozwanych do
czasu ustanowienia przez s#d orzekaj#cy
kuratora, który wst%puje do sprawy na miejsce
zmar!ego. To samo stosuje si% w sprawie o
rozwi#zanie przysposobienia w razie $mierci
przysposabiaj#cego.
§ 3. W sprawie o ustalenie lub zaprzeczenie
macierzy&stwa, ustalenie lub zaprzeczenie
ojcostwa oraz w sprawie o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania ojcostwa
post%powanie umarza si% w razie $mierci
dziecka, chyba "e dziecko, które wytoczy!o
powództwo o ustalenie macierzy&stwa albo
o ustalenie ojcostwa, pozostawi!o zst%pnych;
w takim wypadku post%powanie zawiesza si%.
Je"eli zst%pni nie zg!osz# w ci#gu sze$ciu
miesi%cy po wydaniu postanowienia o
zawieszeniu post%powania, wniosku o jego
podj%cie, s#d post%powanie umorzy.”;
36
„Art. 4561. § 1. W sprawach o ustalenie macierzy&stwa
odpis pozwu dor%cza si% m%"czy'nie,
którego dotyczy domniemanie pochodzenia
dziecka od m%"a matki i zawiadamia si% go o
terminach rozprawy.
§ 2. W sprawach o zaprzeczenie macierzy&stwa
odpis pozwu dor%cza si% m%"czy'nie,
którego ojcostwa dotyczy wynik
post%powania i zawiadamia si% go
o terminach rozprawy.”;

„Art. 457. W sprawach o zaprzeczenie macierzy&stwa, o
zaprzeczenie ojcostwa lub o ustalenie
bezskuteczno$ci uznania ojcostwa, albo o
rozwi#zanie przysposobienia odpis pozwu dor%cza
si% prokuratorowi i zawiadamia go o terminach
rozprawy.”;

„§ 2. S#d w sprawach dotycz#cych osoby lub maj#tku
dziecka wys!ucha je, je"eli jego rozwój umys!owy, stan
zdrowia i stopie& dojrza!o$ci na to pozwala,
uwzgl%dniaj#c w miar% mo"liwo$ci jego rozs#dne
"yczenia. Wys!uchanie ma!oletniego w toku
post%powania nast%puje poza sal# posiedze&
s#dowych.”;

„Art. 579. Postanowienia w sprawach o przyznanie,
powierzenie wykonywania, ograniczenie,
zawieszenie, pozbawienie i przywrócenie w!adzy
rodzicielskiej, ustalenie, ograniczenie albo
37
zakazanie kontaktów z dzieckiem mog# by*
wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
Dotyczy to tak"e zmiany rozstrzygni%* w tym
przedmiocie, zawartych w wyroku orzekaj#cym
rozwód lub uniewa"nienie ma!"e&stwa.
Postanowienia takie staj# si% skuteczne i
wykonalne po uprawomocnieniu si%.”;

„Art. 5791. § 1. Po powzi%ciu wiadomo$ci o umieszczeniu
dziecka w rodzinie zast%pczej lub
w placówce opieku&czo-wychowawczej bez
orzeczenia s#du opieku&czego s#d ten
niezw!ocznie wszczyna post%powanie
opieku&cze.
§ 2. S#d opieku&czy okresowo, nie rzadziej ni"
raz na sze$* miesi%cy, dokonuje oceny
sytuacji dziecka umieszczonego w placówce
opieku&czo-wychowawczej albo w rodzinie
zast%pczej; je"eli wymaga tego dobro
dziecka, s#d wszczyna post%powanie o
pozbawienie w!adzy rodzicielskiej jego
rodziców.”;

„Art. 581. § 1. Uznanie ojcostwa mo"e nast#pi* tak"e przed
s#dem opieku&czym niew!a$ciwym wed!ug
przepisów ogólnych. W takim wypadku o
uznaniu zawiadamia si% w!a$ciwy s#d
opieku&czy.
§ 2. Je"eli kierownik urz%du stanu cywilnego
odmówi! przyj%cia o$wiadcze& koniecznych
do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa mo"e
38
nast#pi* przed s#dem opieku&czym,
w!a$ciwym ze wzgl%du na siedzib% urz%du
stanu cywilnego, którego kierownik odmówi!
przyj%cia tych o$wiadcze&.
§ 3. Je"eli przyczyn# odmowy przyj%cia przez
kierownika urz%du stanu cywilnego
o$wiadcze& koniecznych do uznania ojcostwa
by!a w#tpliwo$* co do pochodzenia dziecka
albo, gdy tak# w#tpliwo$* powzi#! s#d
opieku&czy, s#d ten zobowi#zuje uznaj#cego
ojcostwo, matk% i dziecko, którego uznanie
dotyczy, do przeprowadzenia badania
genetycznego we wskazanej placówce
naukowej w celu potwierdzenia ojcostwa
uznaj#cego.
§ 4. S#d opieku&czy odmawia przyj%cia
o$wiadcze& o uznaniu ojcostwa, je"eli uznanie
jest niedopuszczalne albo gdy badanie, o
którym mowa w przepisie poprzedzaj#cym,
wykluczy!o ojcostwo lub nie zosta!o
przeprowadzone.”;

„Art. 5821. § 1. W sprawach o kontakty z dzieckiem art. 582
stosuje si% odpowiednio.
§ 2. S#d opieku&czy w celu zapewnienia
wykonywania kontaktów mo"e w
szczególno$ci:
1) zobowi#za* osob% uprawnion# do
kontaktu z dzieckiem lub osob%, pod
której piecz# dziecko pozostaje, lub obie
te osoby, do pokrycia kosztów podró"y i
39
pobytu dziecka lub tak"e osoby
towarzysz#cej dziecku, w tym kosztów
powrotu do miejsca sta!ego pobytu,
2) zobowi#za* osob%, pod której piecz#
dziecko pozostaje do z!o"enia na
rachunek depozytowy s#du odpowiedniej
kwoty pieni%"nej w celu pokrycia
wydatków uprawnionego zwi#zanych z
wykonywaniem kontaktu na wypadek
niewykonania lub niew!a$ciwego
wykonania przez osob% zobowi#zan#
obowi#zków wynikaj#cych z
postanowienia o kontaktach; nie dotyczy
to rodzin zast%pczych i placówek
opieku&czo-wychowawczych,
3) odebra* od osoby uprawnionej do
kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod
której piecz# dziecko pozostaje, lub od
obu tych osób, przyrzeczenie okre$lonego
zachowania.”;

„Art. 59814. Post%powanie okre$lone w art. 5986-59812 mo"e
by* podj%te na nowo na podstawie tego samego
postanowienia, o którym mowa w art. 5985,
je"eli zobowi#zany ponownie w okresie 3
miesi%cy od wydania tego postanowienia
post#pi! sprzecznie z tre$ci# postanowienia
dotycz#cego w!adzy rodzicielskiej, miejsca
zamieszkania dziecka, opieki lub kontaktów z
dzieckiem.”;
18) w art. 755 w § 1 pkt 4 otrzymuje brzmienie:
40
„4) uregulowa* sposób roztoczenia pieczy nad ma!oletnimi
dzie*mi, tak"e na podstawie pisemnego porozumienia
rodziców o sposobie wykonywania w!adzy rodzicielskiej i
utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem;”.
Art. 4. W ustawie z dnia 29 wrze$nia 1986 r. – Prawo o aktach stanu

cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688):
1) w art. 40 po ust. 3 dodaje si% ust. 3a w brzmieniu:

„3a. Przyj%cie w sprawie nazwiska dziecka o$wiadcze&,
o których mowa w art. 88 § 3 Kodeksu rodzinnego
i opieku&czego wymaga sporz#dzenia protoko!u. Odpis
protoko!u przesy!a si% do urz%du stanu cywilnego, w
którym sporz#dzono akt ma!"e&stwa rodziców.”;
2) w art. 42 po ust. 2 dodaje si% ust. 3 w brzmieniu:

„3. Je"eli uznanie ojcostwa nast#pi!o przed urodzeniem si%
dziecka ju" pocz%tego, a dziecko urodzi!o si% martwe,
przepis ust. 2 stosuje si% odpowiednio.”;
3) w art. 43 po ust. 2 dodaje si% ust. 2a w brzmieniu:

„2a. Je"eli kierownik urz%du stanu cywilnego odmówi!
przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do uznania ojcostwa,
nie pó'niej ni" w terminie siedmiu dni na pi$mie
powiadamia m%"czyzn%, który twierdzi, "e jest ojcem
dziecka i matk% dziecka o przyczynach odmowy
i mo"liwo$ci uznania ojcostwa przed s#dem opieku&czym;
odpis pisma przesy!a do urz%du stanu cywilnego
w!a$ciwego dla sporz#dzenia aktu urodzenia dziecka.”;
4) w art. 62 po ust. 5 dodaje si% ust. 6 w brzmieniu:

„6. Przyj%cie do protoko!u o$wiadcze& o nazwisku dziecka
z!o"onych na podstawie art. 88 § 3 Kodeksu rodzinnego i
41
opieku&czego jest podstaw# wpisania wzmianki
dodatkowej do aktu ma!"e&stwa rodziców dziecka.”.
Art. 5. W ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo!ecznej (Dz. U. Nr

64, poz. 593, z pó'n. zm.5)) w art. 73 uchyla si% ust. 3.
Art. 6. Ilekro* w dotychczasowych przepisach jest mowa o uznaniu dziecka

nale"y przez to rozumie* uznanie ojcostwa, a gdy mowa jest o uniewa"nieniu uznania,
nale"y przez to rozumie* ustalenie bezskuteczno$ci uznania.
Art. 7. Nie mo"e by* ustanowiona opiekunem osoba, która zosta!a

pozbawiona praw rodzicielskich lub praw opieku&czych na podstawie przepisów
obowi#zuj#cych przed dniem wej$cia w "ycie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. –
Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z pó'n. zm.6)).
Art. 8. 1. Przepisy ustawy stosuje si% do stosunków w niej unormowanych,

chocia"by powsta!y przed jej wej$ciem w "ycie, z zachowaniem postanowienia ust. 2.
2. Do wszcz%tych przed dniem wej$cia w "ycie ustawy spraw
o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka stosuje si% przepisy dotychczasowe.
Art. 9. Ustawa wchodzi w "ycie po up!ywie 6 miesi%cy od dnia og!oszenia.
1)
Niniejsz! ustaw! zmienia si" ustawy: ustaw" z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, ustaw" z dnia
17 listopada 1964 r. – Kodeks post"powania cywilnego, ustaw" z dnia 29 wrze#nia 1986 r. – Prawo
o aktach stanu cywilnego oraz ustaw" z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo$ecznej.
2)
Zmiany wymienionej ustawy zosta$y og$oszone w Dz. U. z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1986 r. Nr 36,
poz. 180, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1998 r. Nr 117, poz. 757, z 1999 r.
Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 122, poz. 1322, z 2001 r. Nr 128, poz. 1403, z 2003 r. Nr 83, poz. 772
i Nr 130, poz. 1188 oraz z 2004 r. Nr 162, poz. 1691.
3)
poz. 122, z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147 i Nr 30, poz. 210, z 1984 r. Nr 45, poz. 242, z 1985 r.
Nr 22, poz. 99, z 1989 r. Nr 3, poz. 11, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321 i Nr 79, poz. 464,
42
z 1991 r. Nr 107, poz. 464 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 17, poz. 78, z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85,
poz. 388 i Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz. 646
i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751 i Nr 157, poz. 1040,
z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 758, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74,
poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983 i Nr 114, poz. 1191, z 2001 r. Nr 11, poz. 91, Nr 71, poz. 733, Nr 130,
poz. 1450 i Nr 145, poz. 1638, z 2002 r. Nr 113, poz. 984 i Nr 141, poz. 1176, z 2003 r. Nr 49, poz. 408,
Nr 60, poz. 535, Nr 64, poz. 592 i Nr 124, poz. 1151, z 2004 r. Nr 91, poz. 870, Nr 96, poz. 959, Nr 162,
poz. 1692, Nr 172, poz. 1804 i Nr 281, poz. 2783, z 2005 r. Nr 48, poz. 462, Nr 157, poz. 1316 i Nr 172,
poz. 1438 oraz z 2006 r. Nr 133, poz. 935 i Nr 164, poz. 1166.
4)
poz. 157 i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210, z 1983 r.
Nr 5, poz. 33, z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r. Nr 21, poz. 123,
z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88, Nr 34,
poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22, poz. 92
i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417,
z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 270,
Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770, Nr 133,
poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117,
poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552 i 554, Nr 55,
poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314, 1319 i 1322,
z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123,
poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74,
poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219,
poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109,
poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228,
poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891,
Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210,
poz. 2135, Nr 236, poz. 356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86,
poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169,
poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267,
poz. 2258 oraz z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466 i Nr 104, poz. 708 i 711.
5)
Zmiany wymienionej ustawy zosta$y og$oszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703,
z 2005 r. Nr 64, poz. 565, Nr 94, poz. 788, Nr 164, poz. 1366, Nr 175, poz. 1462, Nr 179, poz. 1487
i Nr 180, poz. 1493 oraz z 2006 r. Nr 144, poz. 1043.
6)
poz. 729 i Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027 i Nr 116, poz. 1216, z 2001 r.
Nr 98, poz. 1071, z 2003 r. Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935
i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889 i Nr 243, poz. 2426 oraz
z 2005 r. Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479
i Nr 180, poz. 1493.
43
UZASADNIENIE
Cele i zasadno"# nowelizacji
Zasadniczym celem projektowanej nowelizacji jest dostosowanie unormowa&

Kodeksu rodzinnego i opieku&czego dotycz#cych stosunków mi%dzy rodzicami i dzie*mi
do zmienionego, zw!aszcza w ostatnim pi%tnastoleciu, spo!ecznego i prawnego kontekstu
stosowania przepisów kodeksowych. W okresie ponad czterdziestoletniego obowi#zywania
Kodeks rodzinny i opieku&czy by! dziewi%ciokrotnie nowelizowany. Dwie nowelizacje
(z 2001 r. i 2003 r.) mia!y bardzo ograniczony zakres i czysto techniczno-prawny charakter
(dodanie do art. 1 paragrafu 4 normuj#cego zawieranie ma!"e&stw przed polskim konsulem
i dostosowanie w art. 8 § 3 terminologii kodeksowej do terminologii nowego Prawa
pocztowego z 2003 r.). Tylko dwie nowelizacje (z 1995 r. i 2000 r.) bezpo$rednio odnosi!y
si% do tytu!u II K.r.o. („Pokrewie&stwo”). Nowela z 1995 r. zmodyfikowa!a kodeksow#
regulacj% przysposobienia; nowe brzmienie otrzyma! dzia! II („Przysposobienie”) tytu!u II
K.r.o. („Pokrewie&stwo”). Celem „ma!ej” nowelizacji K.r.o. z 2000 r. by!o stworzenie
prawnej podstawy wspierania rodziny naturalnej dziecka umieszczonego w rodzinie
zast%pczej albo skierowanego do placówki opieku&czo-wychowawczej i zwi%kszenia szansy
szybkiego powrotu dziecka do rodziców naturalnych (art. 109 § 4 K.r.o. i art. 5791 K.p.c.),
w przypadku za$ utrzymywania si% dysfunkcji i patologii rodziny naturalnej – otwarcie
drogi do adopcji dziecka, skracaj#cej jego pobyt w placówce opieku&czo-wychowawczej
(art. 111 § 1a K.r.o. i art. 5791 K.p.c.).
Pozosta!e nowelizacje K.r.o. tylko „ubocznie” obejmowa!y przepisy normuj#ce status

prawny dziecka oraz stosunki mi%dzy rodzicami i dzie*mi, dostosowuj#c tre$* tych
unormowa& do modyfikacji innych instytucji rodzinnoprawnych. Potrzeba zmian
unormowa& K.r.o. odnosz#cych si% do sytuacji prawnej dziecka i stosunków mi%dzy
rodzicami i dzie*mi wynika z tre$ci umów mi%dzynarodowych ratyfikowanych przez Polsk%
i z postanowie& Konstytucji RP. Nale"y równie" uwzgl%dni* postulaty de lege ferenda
sformu!owane zarówno w doktrynie prawa, jak i w judykaturze oraz w wyst#pieniach
Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka. Senacki projekt nowelizacji
unormowa& K.r.o. w zakresie w!adzy rodzicielskiej, wniesiony do Sejmu RP dnia 15
listopada 1995 r. (druk sejm. nr 1357), krytycznie oceniany w $rodowiskach prawniczych,
zosta! odrzucony przez Sejm ju" w pierwszym czytaniu (18 stycznia 1996 r.).
Prawo rodzinne pozostaje pod bezpo$rednim wp!ywem panuj#cych pogl#dów
moralnych i religijnych oraz obyczajów. Mi%dzy innymi dlatego cech# charakterystyczn#
prawa rodzinnego jest jego wzgl%dna autonomia w ramach systemu prawa. Nawet istotne
zmiany prawa rodzinnego mog# dokonywa* si% mimo niezmienno$ci systemu
gospodarczego i politycznego pa&stwa, za$ przekszta!cenia stosunków gospodarczych,
spo!ecznych i politycznych nie musz# wywo!ywa* zasadniczych zmian w prawie
rodzinnym. Projektuj#c nowelizacje przepisów prawa rodzinnego, zw!aszcza odnosz#cych
si% do niemaj#tkowych stosunków rodzinnych, trzeba zatem uwzgl%dnia* pierwiastek
tradycji powszechnie wyst%puj#cy w stosunkach rodzinnych. Nie nale"y mechanicznie
kopiowa* obcych wzorców prawnych i zalecanych standardów mi%dzynarodowych albo
narzuca* apriorycznie sformu!owanych wzorców zachowa&, jako rzekomo bardziej
nowoczesnych ni" te, które zyska!y powszechn# spo!eczn# akceptacj%.
W celu utrzymania wewn%trznej spójno$ci unormowa& nowelizowanego obszaru

stosunków prawnych, zakresem projektowanej nowelizacji zosta!y obj%te przepisy
odnosz#ce si% do pochodzenia dziecka, w!adzy rodzicielskiej, kontaktów rodziców i dzieci,
stosunków alimentacyjnych mi%dzy rodzicami i dzie*mi, zast%pczej pieczy nad dzieckiem.
Projekt zawiera ponadto propozycje zmian przepisów K.r.o., K.c. i K.p.c., które
polegaj# na uzupe!nieniu lub jurydycznej korekcie unormowa& przyj%tych w ramach
poprzednich nowelizacji, a mianowicie – z 1998 r. w sprawie ma!"e&stwa konkordatowego
(art. 8 § 3 K.r.o.) i z 2004 r. w kwestii maj#tkowych stosunków ma!"e&skich (art. 52 K.r.o.),
albo maj# na celu niezb%dne dostosowanie obowi#zuj#cych przepisów do poprzednich
nowelizacji K.c. albo K.p.c. (art. 6801 K.c. oraz art. 17 pkt 4, art. 451 i 452 K.p.c.).
Pokrewie!stwo i powinowactwo – definicje ustawowe; ustalenie i zaprzeczenie

macierzy!stwa
K.r.o. nale"y uzupe!ni* przepisami, które cho*by tylko przez wzgl#d na poprawno$*
legislacji powinny znajdowa* si% w kodeksie. Tytu! II K.r.o. („Pokrewie&stwo”) nie zawiera
mianowicie unormowania, które okre$la!oby pokrewie&stwo i stanowi!oby podstaw% ustalania
linii oraz stopni pokrewie&stwa. K.r.o. nie normuje przes!anek ustalenia i zaprzeczenia
macierzy&stwa oraz legitymacji procesowej w takich sprawach. Orzecznictwo radzi sobie z t#
luk#, ale fakt ten nie zmienia negatywnej oceny stanu kodeksowej regulacji, nieobejmuj#cej
ustalenia i zaprzeczenia macierzy&stwa. Ustalenie macierzy&stwa, nie za$ ustalenie ojcostwa,
ma podstawowe znaczenie dla ustalenia stanu cywilnego dziecka, a dost%pno$* (cho*by
2
prawnie nienormowana) technik wspomaganej medycznie prokreacji ludzkiej podwa"a
uniwersalno$* twierdzenia ujmowanego tradycyjnie w formu!% paremii mater semper certa
est. W szczególno$ci, wobec braku prawnej regulacji, sporne staje si% macierzy&stwo,
w sytuacji gdy jedna kobieta dziecko urodzi!a (tzw. macierzy&stwo biologiczne, zast%pcze), a
od drugiej dziecko „pochodzi” genetycznie (tzw. macierzy&stwo genetyczne).
Uznanie ojcostwa
Wspó!cze$nie mo"liwe jest pewne ustalenie, na podstawie badania genetycznego,

pochodzenia dziecka od rodziców. Mo"liwo$* taka nie wyst%powa!a w latach sze$*dziesi#tych
ubieg!ego wieku, kiedy tworzono Kodeks rodzinny i opieku&czy. Ju" z tej przyczyny zasad#
powinno by* obecnie oparcie prawnego stosunku rodzicielskiego (macierzy&stwa, ojcostwa)
na rzeczywistym zwi#zku biologicznym mi%dzy dzieckiem a matk# i ojcem. W sytuacjach
typowych nie jest jednak celowe (z przyczyn spo!ecznych, ekonomicznych, organizacyjnych)
weryfikowanie istnienia biologicznej wi%zi pokrewie&stwa w ka"dym przypadku, w
szczególno$ci, je"eli prawdopodobie&stwo jej istnienia jest bardzo wysokie, granicz#ce z
pewno$ci#. Dobrowolno$* przyj%cia wobec pozama!"e&skiego dziecka ca!okszta!tu
obowi#zków i uprawnie&, wynikaj#cych z prawnego stosunku rodzicielskiego, stwarza
domniemanie, "e – w sytuacjach typowych – motywem dzia!ania m%"czyzny przyjmuj#cego
te obowi#zki wobec dziecka, którego nie urodzi!a jego "ona, jest jego zwi#zek genetyczny
z dzieckiem. Dlatego, obok ustalenia ojcostwa przez s#d, dopuszcza si% dobrowolne ustalenie
prawnego stosunku ojcostwa. Celowe jest jednak sformu!owanie takich przes!anek jego
skuteczno$ci, które – na tyle, na ile jest to mo"liwe bez rutynowego sprawdzenia, czy
wyst%puj# wi%zi genetyczne – w maksymalnym stopniu zapewnia!yby ustalanie prawnego
stosunku rodzicielskiego zgodnie z rzeczywisto$ci#. Zmiana koncepcji dobrowolnego
ustalenia ojcostwa jest mo"liwa w zwi#zku z rozwojem nauk przyrodniczych (badania
genetyczne) oraz po"#dana w celu dostosowania stanu prawnego do standardów
mi%dzynarodowych i spe!nienia oczekiwa& spo!ecznych.
W projekcie proponuje si% zast#pienie dotychczasowej czynno$ci prawnej uznania dziecka

uznaniem ojcostwa. Uznanie ojcostwa w projekcie jest przyznaniem przez ojca przed
wskazanym organem pa&stwowym (kierownikiem urz%du stanu cywilnego, s#dem
opieku&czym) faktu, "e okre$lone dziecko od niego pochodzi. Uznanie ojcostwa zosta!o
potraktowane jako „akt wiedzy” obojga rodziców dziecka, prze$wiadczonych, "e dziecko od
nich pochodzi. Przes!ank# konieczn# prawnej donios!o$ci uznania ojcostwa jest potwierdzenie
3
przez matk% dziecka pochodzenia dziecka od m%"czyzny przyznaj#cego ojcostwo.
O$wiadczenie matki potwierdzaj#cej ojcostwo nie b%dzie wi%c (tak jak w obecnym stanie
prawnym) jej „zgod#” na uznanie.
Konsekwencj# traktowania uznania ojcostwa jako aktu wiedzy o pochodzeniu dziecka od

okre$lonych osób, wspó!uczestnicz#cych w czynno$ciach koniecznych do uznania ojcostwa,
jest bezskuteczno$* uznania ojcostwa, je"eli dziecko nie pochodzi od m%"czyzny, który uzna!
ojcostwo.
Zmiana koncepcji uznania proponowana w projekcie spowodowa!a odmienne od

dotychczasowych kryteria oceny zdolno$ci do uznania i wp!ywu na jego skuteczno$* osób
trzecich (przedstawicieli ustawowych).
Przyj%to za!o"enie, "e uznanie mo"e nast#pi* wy!#cznie wskutek osobistego dzia!ania
m%"czyzny, od którego dziecko pochodzi, i matki dziecka. Skoro uznanie jest stwierdzeniem
faktu, mo"e by* dokonane tylko osobi$cie przez osoby, które maj# wiedz% na jego temat.
Konieczne jest jednak osi#gni%cie pewnego stopnia dojrza!o$ci intelektualnej i spo!ecznej
gwarantuj#cej zdolno$* rozumienia znaczenia uznania ojcostwa jako instytucji o okre$lonych,
donios!ych skutkach prawnych. Przyj%to, "e uko&czenie szesnastego roku "ycia stwarza
dodatni# prognoz% w tym wzgl%dzie (zob. art. 77 K.r.o. w proponowanym brzmieniu).
Osoba szesnastoletnia po trzech latach od uzyskania ograniczonej zdolno$ci do czynno$ci

prawnych nabywa pewne do$wiadczenia w korzystaniu z niej. Dzi%ki realizacji obowi#zku
szkolnego i d!u"szemu uczestnictwu w "yciu spo!ecznym ma wi%ksze mo"liwo$ci
podejmowania "yciowych decyzji, w szczególno$ci – co do uznania (potwierdzenia) ojcostwa.
Warto przypomnie*, "e kobieta, która uko&czy!a lat szesna$cie, od dawna przez polskiego
ustawodawc% jest uwa"ana za wystarczaj#co dojrza!#, aby przyzna* jej legitymacj% do
wyst#pienia z wnioskiem o zezwolenie jej przez s#d na zawarcie ma!"e&stwa, gdy z
okoliczno$ci wynika, "e b%dzie to zgodne z dobrem za!o"onej rodziny (art. 10 K.r.o.).
Skuteczno$* o$wiadczenia o uznaniu ojcostwa nie powinna by* uzale"niona od zgody

przedstawiciela ustawowego uznaj#cego, skoro – bez jego zgody – matka lub ojciec mog#
wyst#pi* o ustalenie pochodzenia lub zaprzeczenie pochodzenia swojego dziecka ju" wtedy,
gdy maj# ograniczon# zdolno$* do czynno$ci prawnych (z powodu ubezw!asnowolnienia
cz%$ciowego albo ma!oletnio$ci, pod warunkiem uko&czenia 16 lat – zob. proponowany art.
4531 K.p.c.). Nale"y te" zwa"y*, "e w niektórych przypadkach przedstawiciele ustawowi
ma!oletniego ojca (najcz%$ciej jego rodzice, dziadkowie dziecka, którego uznanie ojcostwa
4
dotyczy) mogliby, odmawiaj#c zgody na uznanie ojcostwa, kierowa* si% bardziej w!asnym
interesem (ch%* unikni%cia lub oddalenia w czasie realizacji obowi#zku alimentacyjnego
wobec wnuka) ni" dobrem swojego syna i jego dziecka.
Nie powinni mie* uprawnienia do z!o"enia o$wiadcze& przyznaj#cych i potwierdzaj#cych

ojcostwo rodzice dziecka, którzy zostali ca!kowicie ubezw!asnowolnieni lub zachodz#
podstawy do takiego ubezw!asnowolnienia dlatego, "e takie osoby nie s# w stanie nale"ycie
chroni* w!asnych interesów. Istnieje bowiem zagro"enie, "e dokonywana przez nie ocena
stanu faktycznego (tak"e odno$nie do pochodzenia dziecka) mog!aby by* mylna. Przyj%to
natomiast za!o"enie, "e osoba ubezw!asnowolniona cz%$ciowo posiada wystarczaj#ce
rozeznanie dla powzi%cia prze$wiadczenia co do pochodzenia od rodziców dziecka, którego
ojcostwo ma zosta* ustalone wskutek uznania. Skoro uznanie jest, wed!ug projektu, aktem
„wiedzy” – przyznaniem i potwierdzeniem ojcostwa – nie jest istotne, czy matce dziecka
przys!uguje w!adza rodzicielska nad nim (zob. art. 77 K.r.o. w projektowanym brzmieniu).
Nale"y przypomnie*, "e legitymacja czynna matki do "#dania ustalenia ojcostwa przez s#d nie
zale"y od tego, czy matce przys!uguje w!adza rodzicielska nad jej ma!oletnim dzieckiem (zob.
te" proponowany art. 4531 K.p.c.).
Kierownik USC wed!ug projektowanych przepisów nie jest biernym odbiorc# o$wiadcze&
sk!adaj#cych si% na uznanie ojcostwa, poniewa" ocenia dopuszczalno$* uznania, wyja$nia
zainteresowanym istot% uznania i ró"nic% mi%dzy uznaniem a przysposobieniem (art. 73 § 2).
Powinien upewni* si%, czy osoby zamierzaj#ce z!o"y* o$wiadczenia konieczne do uznania
ojcostwa zrozumia!y, "e ich o$wiadczenia stanowi# stwierdzenie faktu ojcostwa, który
stanowi przes!ank% konieczn# dla uznania, a gdy ma w#tpliwo$ci co do pochodzenia dziecka
od m%"czyzny, ma obowi#zek odmowy przyj%cia o$wiadcze& (art. 73 § 3). Powinno to sk!oni*
zainteresowanych do przeprowadzenia badania genetycznego lub do odst#pienia od zamiaru
uznania, gdy by! on podj%ty w z!ej wierze (w sytuacji gdy zainteresowani wiedzieli, "e
dziecko nie pochodzi od m%"czyzny, który zamierza! z!o"y* o$wiadczenie, "e jest ojcem
dziecka).
Projekt ustawy ustanawia zakaz uznania ojcostwa po wszcz%ciu post%powania procesowego o

ustalenie ojcostwa w celu wyeliminowania przypadków uznania w z!ej wierze (art. 72 § 3).
Projekt nie przewiduje $rodka zaskar"enia, je"eli organ uprawniony odmawia przyj%cia
o$wiadcze& koniecznych do uznania. Je"eli jednak przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do
uznania odmówi! zainteresowanym kierownik USC, to mog# oni zg!osi* zamiar ich z!o"enia
5
przed s#dem opieku&czym. Tak"e odmowa przyj%cia o$wiadcze& przez s#d opieku&czy nie
zamyka drogi do ustalenia ojcostwa, gdy" zarówno matka dziecka, jak i domniemany ojciec
mog# wszcz#* proces o ustalenie ojcostwa.
Niedopuszczalno"# wzruszenia stanu cywilnego osoby zmar$ej
W projekcie ustawy zosta!o wykluczone wszcz%cie przez kogokolwiek procesu o ustalenie lub
zaprzeczenie pochodzenia osoby zmar!ej (zob. art. 6115, 71, 83 i art. 84 § 1 zd. 2), z
wyj#tkiem prokuratora (art. 6116 i 86), który mo"e wytoczy* wy!#cznie powództwo o
ustalenie macierzy&stwa albo o ustalenie ojcostwa, je"eli wymaga tego dobro dziecka lub
ochrona interesu spo!ecznego.
Zosta!o równie" wykluczone uznanie ojcostwa po $mierci dziecka, chocia"by pozostawi!o

zst%pnych (zob. art. 76). Stan cywilny (rodzinny) jest dobrem osobistym, którego
kszta!towanie powinno by* pozostawione osobom najbardziej bezpo$rednio i niemaj#tkowo
zainteresowanym, chyba "e nadrz%dny interes spo!eczny wymaga!by wyj#tkowo interwencji
prokuratora (zob. art. 6116 i 86). Dopuszczona zosta!a wi%c kontynuacja przez zst%pnych
zmar!ego wy!#cznie procesów o ustalenie macierzy&stwa albo o ustalenie ojcostwa,
wszcz%tych przez sam# osob% najbardziej bezpo$rednio zainteresowan# (zob. projektowane
art. 6115 zd. 2, art. 84 § 4 K.r.o. i art. 456 § 3 K.p.c.). Kontynuowanie natomiast procesu o
zaprzeczenie pochodzenia dziecka po jego $mierci przez zst%pnych tego dziecka mog!oby
powodowa* brak ustalenia stanu cywilnego zarówno ich, jak i dziecka, skoro zgodnie z
przyj%t# w projekcie zasad# zosta!o wykluczone wszcz%cie przez kogokolwiek, z wyj#tkiem
prokuratora (do czego nie jest on zobowi#zany), procesu o ustalenie pochodzenia osoby
zmar!ej (zob. art. 6116 oraz art. 86), a ustawa wyklucza uznanie ojcostwa po $mierci dziecka,
chocia"by pozostawi!o zst%pnych (zob. art. 76).
Nazwisko dziecka
Obowi#zuj#ce przepisy jako zasad% przyjmuj#, "e dziecko pochodz#ce od m%"a matki (art. 88
§ 1 K.r.o.) i dziecko pozama!"e&skie uznane przez ojca (art. 89 § 1 K.r.o.) nosi nazwisko ojca
(chyba "e zosta!y z!o"one zgodne o$wiadczenia bezpo$rednio zainteresowanych, "e dziecko
b%dzie nosi* nazwisko matki). Natomiast w przypadku s#dowego ustalenia ojcostwa dziecko
otrzymuje nazwisko ojca z mocy orzeczenia s#du tylko na swój wniosek lub na wniosek jego
przedstawiciela ustawowego (art. 89 § 2 K.r.o.).
6
W dwóch pierwszych przypadkach wskazuje si% niekiedy na faworyzowanie nazwiska ojca
(zob. skierowane do Ministra Sprawiedliwo$ci wyst#pienie dnia z 10 grudnia 2004 r.
Pe!nomocnika Rz#du ds. Równego Statusu Kobiet i M%"czyzn). Natomiast przepis art. 89 § 2
K.r.o. w obecnym brzmieniu nie uwzgl%dnia dokonanej w 2004 r. zmiany przepisu art. 84
K.r.o., polegaj#cej na przyznaniu czynnej legitymacji w procesie o ustalenie ojcostwa tak"e
domniemanemu ojcu. Wydaje si%, "e zapewnieniu jednakowego statusu matki i ojca dziecka,
tak"e tego, którego ojcostwo zostaje ustalone w wyroku s#dowym, zw!aszcza ko&cz#cym
proces wszcz%ty przez ojca, s!u"y!oby przyj%cie zasady, zgodnie z któr# w braku
porozumienia rodziców dziecka co do jego nazwiska nosi!oby ono nazwisko z!o"one z
nazwiska matki i do!#czonego do niego nazwiska ojca.
W$adza rodzicielska
Termin „w!adza rodzicielska” jest utrwalony w $wiadomo$ci spo!ecznej i nie

wzbudza zastrze"e&. Niekiedy tylko proponuje si% zast#pienie terminu i instytucji w!adzy
rodzicielskiej terminem i instytucj# „pieczy rodzicielskiej” (por. np. senacki projekt
nowelizacji unormowa& K.r.o. w zakresie w!adzy rodzicielskiej, wniesiony do Sejmu dnia 15
listopada 1995 r.) (druk sejm. nr 1357), krytycznie oceniany w $rodowiskach prawniczych i
odrzucony przez Sejm ju" w pierwszym czytaniu). Rodzice powinni dysponowa*
„w!adczymi” kompetencjami wobec osoby i maj#tku dziecka, które ze wzgl%du na stan
swojego rozwoju fizycznego, psychicznego i intelektualnego, brak (lub skromny zasób)
do$wiadczenia "yciowego nie jest w stanie podejmowa* samodzielnie decyzji w sposób
odpowiedni dla jego dobra. W!adza rodzicielska nie wyklucza uwzgl%dniania opinii dziecka
lub wspó!decydowania o sprawach dziecka. W#tpliwe wi%c jest, czy zast#pienie terminu
„w!adza” terminem „piecza” mia!oby istotny „wychowawczy” wyd'wi%k. Nie mo"na
abstrahowa* od spo!ecznych i obyczajowych realiów (rozchwianie systemu ocen i warto$ci,
upadek i brak autorytetów moralnych w okresie przyspieszonych przemian spo!ecznych i
obyczajowych). Trzeba te" zwróci* uwag% na „w!adcze” dzia!anie rodziców w stosunkach z
osobami trzecimi przy reprezentowaniu dziecka i za!atwianiu jego spraw w ramach
przys!uguj#cej im autonomii w sprawowaniu w!adzy rodzicielskiej. Terminy „piecza”,
„odpowiedzialno$* rodzicielska” eksponuj# nadmiernie tylko niektóre aspekty kompleksu
praw i obowi#zków sk!adaj#cych si% na sytuacj% prawn# rodziców w relacji do dziecka i osób
trzecich. Proponowany w Rekomendacji RE nr R(84)4 w sprawie odpowiedzialno$ci
rodzicielskiej zakres znaczeniowy terminu „odpowiedzialno$* rodzicielska” obejmuje poza
7
tym wszelkie prawa i obowi#zki rodzicielskie, tak"e te, które wg K.r.o. elementem w!adzy
rodzicielskiej nie s# (obowi#zek alimentacyjny, prawo do osobistej styczno$ci z dzieckiem).
Termin „w!adza rodzicielska” jest okre$leniem adekwatnym do roli rodziców w sferze

wychowywania dziecka w relacji do innych podmiotów. Art. 48 Konstytucji zapewnia
rodzicom pierwsze&stwo w podejmowaniu wobec dziecka dzia!a& wychowawczych. Jak si%
wydaje, termin „w!adza rodzicielska” lepiej odzwierciedla przys!uguj#c# rodzicom autonomi%
wykonywania ich praw i obowi#zków. W!adza z natury swej jest autonomiczna, piecza –
niekoniecznie. Osoby starsze dzi%ki nabytemu do$wiadczeniu "yciowemu z natury rzeczy s#
predestynowane do kierowania osobami m!odszymi, niemaj#cymi wystarczaj#cego
do$wiadczenia "yciowego, i podejmowania w ich interesie decyzji „w!adczych”, które na
cywilnoprawnej p!aszczy'nie stosunków mi%dzy rodzicami i dzie*mi znajduj# wyraz w
sk!adaniu o$wiadcze& woli i dokonywaniu czynno$ci za dziecko i w jego imieniu. Projekt
zachowuje wymóg pos!usze&stwa ze strony dziecka, z zaakcentowaniem jednak rosn#cej
samodzielno$ci dorastaj#cych dzieci w podejmowaniu decyzji i sk!adaniu o$wiadcze& woli
(zob. projektowane brzmienie art. 95 § 2 K.r.o.). W projekcie zosta! po!o"ony nacisk na
zapewnienie racjonalnego partnerstwa rodziców i dzieci towarzysz#cego w!adzy
rodzicielskiej. Rodzice mianowicie przed powzi%ciem decyzji w wa"niejszych sprawach
dotycz#cych osoby lub maj#tku dziecka powinni je wys!ucha*, je"eli rozwój umys!owy, stan
zdrowia i stopie& dojrza!o$ci dziecka na to pozwala, oraz uwzgl%dni* w miar% mo"liwo$ci
jego rozs#dne "yczenia (art. 95 § 4 K.r.o.). Dziecko za$ w sprawach, w których mo"e
samodzielnie podejmowa* decyzje i sk!ada* o$wiadczenia woli (posiadaj#c ograniczon#
zdolno$* do czynno$ci prawnych), powinno wys!ucha* opinii i zalece& rodziców
formu!owanych dla jego dobra (art. 95 § 2 K.r.o.).
Dzia!ania rodziców w ró"nych sferach przys!uguj#cej im w!adzy rodzicielskiej, a przede

wszystkim w ramach pieczy nad osob# dziecka i jego reprezentowania, powinny by*
podejmowane z poszanowaniem godno$ci dziecka (zob. projektowane brzmienie art. 95
K.r.o.), a osobiste relacje dzieci i rodziców powinny by* oparte na wzajemnym szacunku (zob.
projektowane brzmienie art. 87 K.r.o.). Wyra'ne sformu!owanie w przepisach K.r.o.
proponowanych nakazów b%dzie mia!o nie tylko walor perswazyjny i wychowawczy, lecz
tak"e normatywny. Aczkolwiek nakazy, o których mowa, nie nadaj# si% do bezpo$redniego
egzekwowania, to ocena ich przestrzegania mo"e wp!ywa* na ocen% wykonywania praw we
wzajemnych stosunkach rodziców i dzieci (cho*by przez pryzmat konstrukcji nadu"ycia
8
prawa), a nakaz poszanowania godno$ci dziecka b%dzie stanowi! jedno z wyodr%bnionych
kryteriów oceny prawid!owo$ci wykonywania w!adzy rodzicielskiej.
Projekt przewiduje zapewnienie rodzicom niemaj#cym pe!nej zdolno$ci prawnej

uprawnienia do sprawowania bie"#cej pieczy nad osob# dziecka i jego wychowania, chyba "e
s#d opieku&czy ze wzgl%du na dobro dziecka postanowi inaczej (art. 96 § 2 K.r.o.).
Projektowane unormowania usankcjonuj# cz%ste przypadki faktycznego udzia!u rodziców
dziecka niemaj#cych pe!nej zdolno$ci do czynno$ci prawnych w sprawowaniu pieczy nad
dzieckiem. Dotyczy to zw!aszcza ma!oletnich niezam%"nych matek, a w szczególno$ci tych,
które mimo uko&czonych szesnastu lat nie mog# obecnie sprawowa* prawnie
usankcjonowanej pieczy nad dzieckiem w przeciwie&stwie do rówie$niczek pozostaj#cych w
zwi#zkach ma!"e&skich i posiadaj#cych dzi%ki zawarciu ma!"e&stwa pe!n# zdolno$* do
czynno$ci prawnych i pe!ni% w!adzy rodzicielskiej. Proponowane przepisy tworz# zarazem, w
interesie dziecka, podstaw% do s#dowych rozstrzygni%*, ograniczaj#cych lub wykluczaj#cych
ca!kowicie udzia! rodziców, o których mowa, w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem i jego
wychowywaniu. Projektowane unormowania nie tworz# jednak ograniczonej w!adzy
rodzicielskiej, lecz prawn# podstaw% wspó!udzia!u rodziców niemaj#cych pe!nej zdolno$ci
prawnej w wykonywaniu pieczy, wychowywaniu i reprezentacji dziecka przez drugiego z
rodziców, któremu przys!ugiwa!aby w!adza rodzicielska, albo przez opiekuna dziecka (zob.
te" projektowany art. 158 i jego uzasadnienie).
Przyznanie m%"czy'nie legitymacji do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa (art. 84

K.r.o.) sk!ania do zmiany art. 93 § 2 K.r.o. Po nowelizacji art. 84 K.r.o. w procesie o
ustalenie pochodzenia dziecka zarówno matka dziecka, jak i domniemany ojciec mog#
wyst%powa* w charakterze powoda albo pozwanego. Wydaje si% wi%c, "e nale"y w punkcie
pocz#tkowym nowych regulacji przyj#* nabycie w!adzy rodzicielskiej ex lege przez matk% i
ojca, zarówno w razie s#dowego ustalenia ojcostwa, jak i macierzy&stwa. W wyroku
ustalaj#cym pochodzenie dziecka s#d móg!by orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub
pozbawieniu w!adzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców (przepisy art. 107, 109, 110
i 111 K.r.o. by!yby stosowane odpowiednio). Obecnie przepis art. 93 § 2 K.r.o. tworzy tylko
alternatyw%, a mianowicie – albo ca!kowity brak w!adzy rodzicielskiej, albo pe!nia takiej
w!adzy ojca, którego ojcostwo zosta!o ustalone w wyroku s#dowym. Dzi%ki natomiast
proponowanemu unormowaniu – w interesie dziecka i jego rodziców – ju" w wyroku
ustalaj#cym pochodzenie dziecka, zw!aszcza ojcostwo, s#d móg!by dzia!a* elastycznie,
modyfikuj#c ewentualnie w!adz% rodzicielsk# w sposób odpowiedni do ka"dego
9
indywidualnego przypadku, tak"e w razie ustalenia macierzy&stwa. Proponowanej zmiany
brzmienia art. 93 § 2 K.r.o. nie wymusza natomiast postanowienie przepisu art. 48 ust. 2
Konstytucji, g!osz#ce, "e „ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich mo"e nast#pi*
tylko w przypadkach okre$lonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia
s#du”. Gwarancyjn# ochron# konstytucyjn# zosta!y bowiem obj%te prawa, które ju" istniej#,
albowiem Konstytucja stanowi wyra'nie o pozbawieniu lub ograniczeniu praw
rodzicielskich. W wyroku z dnia 28 kwietnia 2003 r. (K18/02) TK zwróci! wi%c uwag%, "e
ustalenie pochodzenia dziecka nie musi prowadzi* automatycznie do nabycia przez
rodziców w!adzy rodzicielskiej (uzasadnienie wyroku, pkt C).
Zarz#dzanie maj#tkiem dziecka jest atrybutem w!adzy rodzicielskiej, ale podlegaj#cym

ograniczeniu w sferze czynno$ci przekraczaj#cych zakres zwyk!ego zarz#du (art. 101 § 3
K.r.o.), wy!#czeniu w nast%pstwie o$wiadczenia spadkodawcy lub darczy&cy, dokonuj#cym
przysporzenia na rzecz dziecka (art. 102 K.r.o.) albo na mocy orzeczenia s#du (art. 109
K.r.o.).
Poniewa" stosowanie art. 101 K.r.o., który dotyczy zarz#du maj#tkiem dziecka, nie
nastr%cza s#dom trudno$ci, nale"y zachowa* go w niezmienionej postaci. Taksatywne
wyliczenie czynno$ci zarz#du maj#tkiem dziecka, które wymaga!yby zezwolenia s#du,
mog!oby spetryfikowa* katalog czynno$ci w sposób nieodpowiadaj#cy zmieniaj#cym si%
dynamicznie stosunkom gospodarczym i spo!ecznym. Dla zarz#du maj#tkiem dziecka nie
jest odpowiedni wzorzec zarz#du maj#tkiem wspólnym ma!"onków (art. 36 i 37 K.r.o.),
oderwany od zró"nicowania czynno$ci zarz#du na dwie kategorie i obejmuj#cy katalog
zamkni%ty czynno$ci wymagaj#cych dzia!ania obojga ma!"onków (art. 37 K.r.o.).
Ma!"onkowie bowiem oboje uczestnicz# w zarz#dzie, maj# mo"liwo$* skutecznej kontroli
swoich poczyna& (art. 361 i 40 K.r.o.). Dziecko za$ samo nie uczestniczy (poza sytuacjami
wskazanymi w art. 20-22 K.c.) w zarz#dzie swoim maj#tkiem, a czynnik szybko$ci obrotu
nie odgrywa takiej roli, jak w zarz#dzie maj#tkiem ma!"onków. W przypadku, o którym
mowa, najistotniejsze jest dobro dziecka, jego interes maj#tkowy. S#d wi%c in casu powinien
rozstrzyga* w razie w#tpliwo$ci co do charakteru czynno$ci zarz#du maj#tkiem dziecka
i wypowiada* si% w kwestii dopuszczalno$ci jej dokonania przez rodziców dziecka.
Poniewa" znaczny maj#tek dziecka nie jest obecnie rzadko$ci# ('ród!em maj#tku
dziecka s# najcz%$ciej darowizna i dziedziczenie, a sporadycznie – realizacja roszcze&
odszkodowawczych i wygrane w grach losowych), nale"y – w interesie dziecka – stworzy*
10
podstaw% formu!owania przez s#d adresowanego do obojga rodziców nakazu sporz#dzenia
inwentarza maj#tku dziecka i informowania o wa"niejszych zmianach w maj#tku dziecka.
W celu za$ u!atwienia wykonywania zarz#du maj#tkiem dziecka, zw!aszcza o znacznej
warto$ci oraz zró"nicowanym sk!adzie i zarazem w celu zabezpieczenia maj#tku przed
nieuzasadnionym jego uszczupleniem w d!u"szym okresie przez drobne nawet czynno$ci
zwyk!ego zarz#du nale"y zaproponowa* przyznanie s#dowi opieku&czemu kompetencji do
okre$lenia rocznego limitu rozporz#dze& dotycz#cych ruchomo$ci, pieni%dzy i papierów
warto$ciowych (zob. projektowane brzmienie art. 104 K.r.o.), z uwzgl%dnieniem powinno$ci
odno$nie do dysponowania czystym dochodem z maj#tku dziecka w sposób okre$lony w
ustawie (art. 103 K.r.o.).
Poniewa" w praktyce orzeczniczej do$* powszechna jest tendencja do pozostawiania

rodzicom pozostaj#cym w roz!#czeniu pe!nej w!adzy rodzicielskiej bez nale"ytego zbadania
rzeczywistych mo"liwo$ci zgodnego jej wykonywania w sposób odpowiadaj#cy dobru
dziecka, proponuje si% – w nawi#zaniu do postulatów w tej sprawie formu!owanych w
doktrynie (W. Stojanowska) – uwarunkowanie omawianych rozstrzygni%* przedstawieniem
s#dowi porozumienia rodziców o sposobie wykonywania w!adzy rodzicielskiej i
utrzymywania z dzieckiem kontaktów. Koncepcja porozumienia rodziców nawi#zuje do
ameryka&skiego wzorca tzw. „planu wychowawczego” b%d#cego wynikiem negocjacji
mi%dzy rodzicami i dobrowolnego zobowi#zania si% przez nich przed s#dem do okre$lonego
sposobu sprawowania w!adzy rodzicielskiej i utrzymywania z dzieckiem kontaktów.
Analogiczny plan („porozumienie” wg projektu) sporz#dzaj# rodzice i przedstawiaj# s#dowi
do akceptacji. Pomoc# rodzicom mogliby s!u"y* pracownicy rodzinnych o$rodków
diagnostyczno-konsultacyjnych, !#cz#c wsparcie z mediacj# i terapi# rodzinn#.
Nale"y równie" sformu!owa* zasad%, zgodnie z któr# rodze&stwo powinno wychowywa* si%
wspólnie, chyba "e dobro dziecka wymaga innego rozstrzygni%cia (podobnie – w
odniesieniu do pieczy zast%pczej – zob. ni"ej pkt 7).
Piecza zast%pcza
Do 1975 r. w K.r.o. nie by!o "adnej wzmianki po$wi%conej organizacji rodzin zast%pczych,
zakresu uprawnie& (upowa"nie&) i obowi#zków rodziców zast%pczych, placówek
opieku&czo-wychowawczych i rodziców naturalnych oraz wyboru rodziców zast%pczych.
Cz%$ciowo luk% t% wype!ni!y dodane w 1975 r. przepisy art. 1121 i 1122 K.r.o. Wed!ug art.
1122 sprawy doboru rodzin zast%pczych oraz wspó!dzia!ania s#dów opieku&czych z
11
organami administracji pa&stwowej w tych sprawach, a tak"e zakresu i form pomocy
pa&stwa na rzecz dzieci umieszczonych w rodzinach zast%pczych i zasady odp!atno$ci
rodziców za pobyt ich dzieci w tych rodzinach oraz post%powanie w tych sprawach –
reguluj# odr%bne przepisy. Zadania publiczne zwi#zane z piecz# nad dzieckiem zosta!y
przeniesione z dziedziny o$wiaty (ustawa z dnia 7 wrze$nia 1991 r. o systemie o$wiaty) do
pomocy spo!ecznej, normowanej pierwotnie ustaw# z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy
spo!ecznej, a obecnie – ustaw# z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo!ecznej (Dz. U. Nr 64,
poz. 594, z pó'n. zm.) – dalej w skrócie u.p.s. Istnieje wi%c dwutorowo$* regulacji
zast%pczej pieczy nad dzieckiem, w której nale"na K.r.o. rola wiod#ca uleg!a znacznemu
os!abieniu. Struktur% i istot% zast%pczej pieczy nad dzieckiem okre$laj# wy!#cznie przepisy
pozakodeksowe. K.r.o. nie okre$la równie" zasad umieszczenia dziecka w rodzinach
zast%pczych i placówkach opieku&czo-wychowawczych. Zasad% nierozdzielania rodze&stwa
kierowanego do placówek opieku&czo-wychowawczych powinien ustanawia* K.r.o., nie za$
(jak obecnie) odr%bne przepisy o pomocy spo!ecznej.
Zamieszczenie w K.r.o. podstawowej regulacji zast%pczej pieczy nad dzieckiem ustabilizuje

stan prawny w tym zakresie, zapobiegaj#c dora'nym, cz#stkowym i niespójnym zmianom
przepisów pozakodeksowych, usytuowanych w sferze prawa publicznego. W rozdziale II
tytu!u II K.r.o. po oddziale 2 „W!adza rodzicielska” mo"na by umie$ci* oddzia! 3
„Zast%pcza piecza nad dzieckiem”.
Projektowana nowelizacja uwzgl%dnia w szczególno$ci zasady konstytucyjne wyra"one w

art. 72 (prawo dziecka pozbawionego pieczy rodzicielskiej do opieki i pomocy w!adz
publicznych), w art. 48 (pierwsze&stwo rodziców w podejmowaniu wobec dziecka dzia!a&
wychowawczych), art. 47 (ochrona "ycia prywatnego i rodzinnego). Wzi%te pod uwag%
zosta!y postanowienia Konwencji o prawach dziecka z 1989 r., a zw!aszcza jej art. 20
stanowi#cy, "e dziecko pozbawione czasowo lub na sta!e swojego $rodowiska rodzinnego
lub gdy ze wzgl%du na swoje dobro nie mo"e pozostawa* w tym $rodowisku, ma prawo do
specjalnej ochrony i pomocy ze strony pa&stwa, które powinny zapewni* takiemu dziecku
„opiek% zast%pcz#”, w szczególno$ci przez umieszczenie dziecka w rodzinie zast%pczej lub
w „odpowiedniej instytucji powo!anej do opieki nad dzie*mi”. Projekt nowelizacji
nawi#zuje tak"e do standardów prawnych Rady Europy, zawartych w Rezolucji nr (77)33 w
sprawie umieszczania dzieci poza rodzin# (przyj%tej przez Komitet Ministrów RE
3.11.1977 r.) i rekomendacji nr R (87)6 w sprawie rodzin zast%pczych (przyj%tej przez
Komitet Ministrów RE 20.03.1987 r.).
12
+cis!y formalny i funkcjonalny zwi#zek pieczy zast%pczej z w!adz# rodzicielsk# uzasadnia
umiejscowienie regulacji pieczy zast%pczej w dziale II („Rodzice i dzieci”) tytu!u II K.r.o.
W ten sposób podkre$lona zostaje konieczno$* traktowania pieczy zast%pczej jako przede
wszystkim formy wsparcia dla rodziny naturalnej dziecka, a wi%c jako swoistego sposobu
przywracania rodzinie jej funkcji, w miejsce dominuj#cego obecnie w praktyce odbierania
dziecka niewydolnym wychowawczo rodzicom. Z regu!y ustanowienie pieczy zast%pczej
jest skutkiem ograniczenia w!adzy rodzicielskiej, a wi%c powi#zane jest z ide# reintegracji,
nie za$ definitywnego roz!#czenia rodziny. Niezbyt liczne s# natomiast przypadki !#cznego
sprawowania przez te same osoby pieczy zast%pczej i funkcji (prawnego) opiekuna.
Usytuowanie przepisów o pieczy zast%pczej w K.r.o. (nie za$ w ustawie z dziedziny prawa
publicznego) jednoznacznie b%dzie wskazywa* s#dom wi#"#ce je w sprawach opieku&czych
podstawowe i kierunkowe unormowania dotycz#ce pieczy zast%pczej.
Sprawowanie pieczy zast%pczej ma charakter s!u"ebny wobec pierwotnej i naturalnej pieczy

rodziców. W zwi#zku z tym umieszczenie dziecka w rodzinie zast%pczej lub w placówce
opieku&czo-wychowawczej – we wszystkich przypadkach, w których jest to mo"liwe –
powinno s!u"y* powrotowi dziecka do jego rodziny naturalnej (reintegracji rodziny). Piecza
zast%pcza realizowana przez rodzin% zast%pcz# nie powinna wi%c – ani pod wzgl%dem
normatywnym, ani w praktyce – upodabnia* si% do przysposobienia. Przeciwnie, nale"y
jednoznacznie te dwie instytucje prawne rozró"nia*. Konsekwencj# powy"szych za!o"e&
jest wyra"ona w proponowanych przepisach (tak jak w obowi#zuj#cych uregulowaniach
ustawy o pomocy spo!ecznej) zasada tymczasowo$ci sprawowania pieczy zast%pczej. W
takim postrzeganiu pieczy zast%pczej mie$ci si% za!o"enie o obowi#zku ochrony wi%zów
uczuciowych !#cz#cych dziecko z jego rodzicami (jako tymi, do których ma ono powróci*) i
innymi osobami bliskimi (zob. te" proponowane unormowania kontaktów z dzieckiem, a
zw!aszcza art. 1131 § 2 K.r.o.).
Umieszczenie dziecka w rodzinie zast%pczej lub w placówce opieku&czo-wychowawczej

nie powinno by* traktowane jak pe!ne odebranie go rodzinie naturalnej, lecz jak forma
pomocy udzielonej dziecku i rodzinie. Prawnym tego wyrazem powinno by* umo"liwienie
zapewnienia dziecku pieczy zast%pczej zarówno na podstawie orzeczenia s#du dotycz#cego
ingerencji w sfer% w!adzy rodzicielskiej, jak i w ramach pomocy rodzicom w sprawowaniu
przez nich w!adzy rodzicielskiej przewidzianej w art. 100 K.r.o. (zob. te" proponowane § 2 i
3 art. 1124). Zadaniem s#dów rodzinnych i innych instytucji wspieraj#cych rodzin%, w tym
13
przede wszystkim powiatowych, a tak"e gminnych, struktur pomocy spo!ecznej, jest
wspólne, skoordynowane dzia!anie na rzecz ochrony dobra dziecka i jego prawa do "ycia
w rodzinie. Prawnym obowi#zkiem s#dów i wymienionych instytucji jest ich $cis!a
wspó!praca, któr# przewiduj# § 229 rozporz#dzenia Ministra Sprawiedliwo$ci z dnia 19
listopada 1987 r. – regulamin wewn%trznego urz%dowania s#dów powszechnych oraz art.
112 ust. 10 i 11 u.p.s.
Przepis art. 113 K.r.o. nie jest wystarczaj#c# podstaw# odpowiedniego dla dobra dziecka
kszta!towania zasad i zakresu osobistych kontaktów rodziców i dzieci. Nale"y wi%c
stworzy* szersz# podstaw% orzekania o osobistej styczno$ci rodziców i dzieci, gdy wymaga
tego dobro dziecka. Niezb%dne jest unormowanie zasad i zakresu osobistej styczno$ci
dziecka oraz jego rodze&stwa, dziadków, powinowatych w linii prostej oraz innych osób,
które przez d!u"szy czas sprawowa!y piecz% nad dzieckiem. Ze wzgl%du na to, "e prawo do
kontaktów z dzieckiem nie stanowi elementu w!adzy rodzicielskiej, jego unormowanie
zosta!o zamieszczone w odr%bnym oddziale 3 rozdzia!u II („Stosunki mi%dzy rodzicami i
dzie*mi”) tytu!u II („Pokrewie&stwo”).
Uwzgl%dniaj#c dominuj#ce zapatrywanie doktryny i orzecznictwa, uj%to kontakty z

dzieckiem jako atrybut niezale"ny od w!adzy rodzicielskiej, ale nale"#cy do „praw
rodzicielskich” wskazanych w art. 48 ust. 2 Konstytucji RP. Kontakty te powinny stanowi*
przedmiot nie tylko prawa, ale i obowi#zku rodziców, co z kolei jest w pe!ni zgodne z
charakterem w!adzy rodzicielskiej i u!atwia* powinno stosowanie prawa dotycz#cego
kontaktów, jako instytucji zbli"onej w miar% mo"no$ci swoim charakterem do instytucji
w!adzy rodzicielskiej, która tak"e stanowi prawo i obowi#zek. Utrzymywanie kontaktów z
dzieckiem projekt nowelizacji ujmuje tak"e jako prawo i obowi#zek dziecka. Takie
podej$cie odpowiada postanowieniom art. 9 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka, który
stanowi, "e dziecko ma prawo do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i
bezpo$rednich kontaktów z obojgiem rodziców, z wyj#tkiem przypadków gdy jest to
sprzeczne z najlepiej poj%tym interesem dziecka. Projekt nowelizacji uwzgl%dnia równie"
art. 10 tej Konwencji, stanowi#cy, "e dziecko, którego rodzice przebywaj# w ró"nych
pa&stwach, b%dzie mia!o prawo do utrzymywania regularnych (z wyj#tkiem okoliczno$ci
nadzwyczajnych), osobistych stosunków i bezpo$rednich kontaktów z obojgiem rodziców.
14
Projekt bierze pod uwag% tak"e tre$* Konwencji w sprawie kontaktów z dzie*mi, przyj%tej
przez pa&stwa cz!onkowskie Rady Europy w Wilnie w maju 2002 r.
Obowi&zek alimentacyjny
Wspó!czesna rodzina pe!ni funkcj% ekonomiczno-zabezpieczaj#c# przede wszystkim w

ramach rodziny dwupokoleniowej (tzw. rodziny ma!ej) skupiaj#cej rodziców i dzieci. W
Polsce nadal jednak s# "ywe wi%zi z rodzin# pochodzenia, w tym z rodze&stwem, i to
zjawisko jest godne aprobaty. Kr#g osób uprawnionych i zobowi#zanych do alimentacji
obejmuj#cy krewnych w linii prostej i rodze&stwo uwzgl%dnia polsk# obyczajowo$* i
poczucie tzw. solidarno$ci rodzinnej. Trafnie ujmuje ustawodawca obowi#zek
alimentacyjny mi%dzy rodze&stwem, zaliczaj#cym si% do rodziny pochodzenia (termin
socjologiczny), jako obowi#zek s!abszy, poniewa" zobowi#zany wzgl%dem brata (siostry)
mo"e uchyli* si% od $wiadcze&, gdyby powodowa!y one nadmierny uszczerbek dla niego lub
jego najbli"szej rodziny. Chodzi tu zw!aszcza o rodzin% za!o"on# przez zawarcie
ma!"e&stwa. W razie zbiegu obowi#zku alimentacyjnego wzgl%dem ma!"onka i dziecka oraz
obowi#zku wzgl%dem rodze&stwa pierwsze&stwo ma obowi#zek z art. 27 i 133 K.r.o.
Nale"y utrzyma* obowi#zek alimentacyjny mi%dzy pasierbem oraz ojczymem lub macoch#,
poniewa" dotyczy on do$* cz%stego zjawiska, tzw. rodziny zrekonstruowanej. Równie" i w
tym przypadku w polskim spo!ecze&stwie aprobuje si% spe!nianie roli rodzicielskiej przez
ma!"onka ojca lub matki dziecka, zw!aszcza wzgl%dem dziecka ma!ego (zob. projektowane
§ 2 i 3 art. 128 K.r.o.).
Po"#dane jest jednoznaczne unormowanie odmowy wykonania obowi#zku alimentacyjnego

ze wzgl%du na sprzeczno$* z zasadami wspó!"ycia spo!ecznego "#dania alimentów (zob.
projektowany art. 1441 K.r.o.). Rozwi#zanie zagadnienia nadu"ycia prawa podmiotowego
przez "#daj#cego $wiadcze& alimentacyjnych ewoluowa!o od ca!kowitej odmowy przyj%cia
takiego zarzutu (S. Grzybowski, J. Gwiazdomorski) do jego wyra'nej akceptacji w razie
szczególnie nagannego zachowania si% uprawnionego wzgl%dem zobowi#zanego, a tak"e
zawinionego, lekcewa"#cego zachowania uprawnionego uniemo"liwiaj#cego utrzymanie si%
w!asnymi si!ami (T. Smyczy&ski, Wytyczne SN w sprawach o alimenty, OSNCP 1988,
poz. 42). Mo"liwo$* uchylenia si% od $wiadcze& alimentacyjnych z powo!aniem si% na
sprzeczno$* "#dania z zasadami wspó!"ycia spo!ecznego odpowiada poczuciu
sprawiedliwo$ci i nie jest instrumentem odp!aty za naganne zachowanie si% uprawnionego.
Odpowiednie rozwi#zanie normatywne istnieje w ustawodawstwie wielu pa&stw (Niemcy,
15
Francja, Litwa, Rosja, Estonia). Chroni si% w ten sposób równie" uzasadniony interes
zobowi#zanego i $rodki jego utrzymania przed "#daniem niezas!uguj#cym na ochron%.
Istnieje wyra'na potrzeba os!abienia obowi#zku alimentacyjnego rodziców wzgl%dem

dziecka pe!noletniego, poniewa" rodzice, nie maj#c wp!ywu na postaw% "yciow# dziecka,
nie powinni by* obci#"eni zbyt d!ugo obowi#zkiem alimentacyjnym, z uszczerbkiem dla
swojego utrzymania. Ponadto mo"liwo$* "#dania alimentów od rodziców przez pe!noletnie
dziecko, mimo braku w!asnych stara& o uzyskanie samodzielno$ci, usprawiedliwia nagann#
postaw% dziecka, tworzy z!e wzorce zachowania i jest etycznie nieusprawiedliwione (zob.
projektowany art. 133 § 2 K.r.o.).
Poniewa" w#tpliwo$ci wzbudza zagadnienie wp!ywu $wiadcze& socjalnych na istnienie i zakres

obowi#zku alimentacyjnego cz!onków rodziny, nale"y t% zale"no$* jednoznacznie unormowa*
(zob. projektowany art. 135 § 3 K.r.o.).
W interesie stron stosunków alimentacyjnych kwestia zasadno$ci "#dania alimentów za czas

miniony powinna by* jednoznacznie unormowana, z uwzgl%dnieniem tzw. kapitalizacji
renty alimentacyjnej (zob. projektowany art. 137 § 2 K.r.o.).
Opieka
Przepisy K.r.o. o opiece wymagaj# zarówno zmian dostosowuj#cych je do powi#zanych z

nimi i zmienionych lub zmienianych obecnie przepisów kodeksu i innych ustaw, jak i
cz%$ciowej zmiany obecnego modelu opieki. W szczególno$ci ze wzgl%du na zmiany prawa
karnego konieczne jest nadanie nowego brzmienia przepisowi art. 148 K.r.o., który
ustanawia bezwzgl%dnie wi#"#ce s#d opieku&czy wy!#czenia okre$lonych osób od
sprawowania opieki. Kodeks karny z 1997 r. nie przewiduje bowiem orzekania tzw. kar
dodatkowych, które mog!y by* orzekane na podstawie przepisów wcze$niej
obowi#zuj#cych, a w szczególno$ci kary pozbawienia praw rodzicielskich lub praw
opieku&czych, lecz ustanawia katalog tzw. $rodków karnych. Orzeczenie niektórych
$rodków karnych powinno bezwzgl%dnie dyskwalifikowa* jako kandydata na opiekuna
osob%, wobec której $rodek karny zosta! orzeczony. Nale"y tak"e wy!#czy* z kr%gu
potencjalnych kandydatów na opiekunów ma!oletnich osoby, które dopu$ci!y si%
przest%pstwa na szkod% ma!oletniego, zw!aszcza przeciwko wolno$ci seksualnej lub
obyczajno$ci lub przest%pstwa z u"yciem przemocy albo zosta!y pozbawione lub s#
pozbawione w!adzy rodzicielskiej.
16
Trzeba rozwa"y* wprowadzenie ogólnej zasady wynagradzania opiekuna. Niech%* do
podejmowania obowi#zków opiekuna (w szczególno$ci – wobec osoby ca!kowicie
ubezw!asnowolnionej) jest powodowana zarówno obawami przed niepodo!aniem
obowi#zkom sprawowania pieczy i zarz#du sprawami maj#tkowymi podopiecznego, jak i
obaw# przed poniesieniem kosztów sprawowania obj%tej funkcji, mimo ustawowej regulacji
dochodzenia zwrotu poniesionych nak!adów i wydatków (art. 163 K.r.o.) oraz
czasoch!onno$ci# funkcji opiekuna lub kuratora. Zasada sprawowania opieki (uznanej za
obywatelsk# powinno$*) bez wynagrodzenia, z wyj#tkiem dotycz#cym znacznego nak!adu
pracy na zarz#d maj#tkiem pupila (art. 162 § 2 K.r.o.), jest kwestionowana. Tak"e bowiem
osobiste starania o osob% podopiecznego i piecza nad nim wymagaj# cz%sto znacznego
po$wi%cenia w!asnego czasu kosztem pracy zarobkowej lub odpoczynku.
Ustanowienie rozdzielno"ci maj&tkowej w trybie s&dowym na '&danie wierzycieli

ma$'onków
Wed!ug art. 41 § 1 K.r.o. w brzmieniu ustalonym przez nowel% z dnia 17 czerwca 2004 r.
wierzyciel jednego ma!"onka mo"e "#da* zaspokojenia z ca!ego maj#tku wspólnego
ma!"onków tylko wtedy, je"eli ma!"onek zaci#gn#! zobowi#zanie za zgod# drugiego
ma!"onka. Podstaw# egzekucji jest tytu! wykonawczy (art. 776 K.p.c.), który powinien by*
skuteczny wobec ma!"onka d!u"nika, je"eli egzekucja mia!aby by* skierowana do ca!ego
maj#tku wspólnego obojga ma!"onków (art. 787 K.p.c.).
Je"eli wi%c nawet maj#tek wspólny powi%ksza si% o aktywa nabyte przez jednego ma!"onka,
który zaci#gn#! zobowi#zanie bez zgody drugiego ma!"onka albo gdy zobowi#zanie nie
wynika z czynno$ci prawnej (np. z bezpodstawnego wzbogacenia), to wierzyciel ma
ograniczony dost%p do maj#tku wspólnego ma!"onków w celu zaspokojenia wierzytelno$ci.
Wierzyciel w omawianych przypadkach mo"e bowiem "#da* zaspokojenia wierzytelno$ci
tylko z okre$lonych sk!adników maj#tku wspólnego b%d#cych rezultatem dzia!alno$ci
ma!"onka – d!u"nika. S# to mianowicie: pobrane przez d!u"nika wynagrodzenie za prac% i
uzyskane dochody z innej dzia!alno$ci zarobkowej oraz korzy$ci uzyskane z jego praw
autorskich i praw pokrewnych, praw w!asno$ci przemys!owej oraz innych praw twórcy (zob.
art. 7761 § 1 K.p.c.). Je"eli za$ wierzytelno$* powsta!a w zwi#zku z prowadzeniem
przedsi%biorstwa, to wierzyciel mo"e dochodzi* ponadto zaspokojenia z przedmiotów
maj#tkowych wchodz#cych w sk!ad przedsi%biorstwa (stanowi#cego sk!adnik maj#tku
wspólnego) (art. 41 § 2 in fine i art. 7871 K.p.c.). Trzeba jednak zwróci* uwag%, "e
17
wierzyciele, o których mowa, nie mog# kierowa* egzekucji do surogatów wskazanych
wy"ej przedmiotów maj#tkowych. Tak"e korzy$ci uzyskane przez ma!"onka w nast%pstwie
$wiadczenia jego kontrahenta powi%kszaj#ce maj#tek wspólny ma!"onków (w postaci np.
$rodków pieni%"nych lub nabytych w zamian za nie praw maj#tkowych) w omawianej
sytuacji nie b%d# mog!y stanowi* przedmiotu zaspokojenia wierzyciela. Nale"y równie"
wzi#* pod uwag% ewentualn# dysproporcj% warto$ci sk!adników przedsi%biorstwa, z których
wierzyciele mog# dochodzi* zaspokojenia i zakresu zobowi#za& zaci#ganych samodzielnie
przez ma!"onka – przedsi%biorc% bez zgody drugiego ma!"onka. Takie ukszta!towanie
sytuacji wierzycieli mo"e godzi* w zasady s!uszno$ci, gdy maj#tek osobisty d!u"nika i
niektóre sk!adniki maj#tku wspólnego d!u"nika i jego ma!"onka, dost%pne dla wierzyciela
w celu zaspokojenia jego wierzytelno$ci, oka"# si% zbyt skromne, aby pokry* ca!#
wierzytelno$*, podczas gdy pozosta!a cz%$* maj#tku d!u"nika w postaci jego
nieoznaczonego u!amkiem udzia!u w maj#tku wspólnym ma!"onków jest poza zasi%giem
egzekucyjnych uprawnie& wierzyciela. Przepis art. 42 K.r.o. wyklucza mianowicie w czasie
trwania wspólno$ci ustawowej zaspokojenie wierzyciela z udzia!u, który w razie ustania
wspólno$ci przypadnie ma!"onkowi w maj#tku wspólnym lub w poszczególnych
przedmiotach nale"#cych do tego maj#tku. W unormowaniu, o którym mowa,
konsekwentnie zosta!a uwzgl%dniona !#czna wspólno$* maj#tku wspólnego i jej przejawy
okre$lone w przepisie art. 35 K.r.o.
Wierzyciele ma!"onków w obecnym stanie prawnym nie maj# kompetencji do "#dania

ustanowienia rozdzielno$ci maj#tkowej mi%dzy ma!"onkami w celu uzyskania
egzekucyjnego dost%pu do u!amkowego udzia!u ma!"onka – d!u"nika w maj#tku wspólnym
ma!"onków. Nale"y wi%c rozwa"y* stworzenie w K.r.o. podstawy dochodzenia przez
wierzycieli ustanowienia przez s#d mi%dzy d!u"nikiem i jego ma!"onkiem rozdzielno$ci
maj#tkowej, je"eli zosta!oby uprawdopodobnione, "e zaspokojenie wierzytelno$ci wymaga
dokonania podzia!u maj#tku wspólnego d!u"nika i jego ma!"onka. Takie unormowanie
powinno dotyczy* wszelkich wierzytelno$ci – zarówno wynikaj#cych z zobowi#za&
powsta!ych z czynno$ci prawnych, jak i powstaj#cych z innych zdarze& prawnych.
Obliczanie terminu dor%czenia przez duchownego za"wiadczenia do USC
Art. 8 § 3. Propozycja obliczania 5-dniowego terminu przewidzianego dla przekazania przez

duchownego do USC za$wiadczenia o z!o"eniu przez nupturientów o$wiadcze& o zawarciu
18
ma!"e&stwa w rozumieniu prawa polskiego bez uwzgl%dnienia dni uznanych ustawowo za
wolne od pracy powinna u!atwi* zachowanie krótkiego terminu, gdy" w wi%kszo$ci
przypadków ma!"e&stwa w formie wyznaniowej zawierane s# w dniu poprzedzaj#cym dzie&
wolny od pracy lub kilka dni wolnych od pracy (okres $wi#teczny).
Uchylenie art. 26 i przeniesienie jego tre"ci do nowego przepisu
Art. 26 – uchylenie art. 26 K.r.o. jest spowodowane przeniesieniem jego tre$ci do

proponowanego art. 618 w przepisach ogólnych nowego dzia!u I tytu!u II, który b%dzie
oznaczony jako „Pokrewie&stwo i powinowactwo”; zob. ni"ej.
Ustanowienie rozdzielno"ci maj&tkowej na '&danie wierzycieli ma$'onków
Art. 52. Przes!anki procesowej legitymacji wierzyciela powinny by* w p!aszczy'nie

materialnoprawnej sformu!owane w taki sposób, "eby ograniczy* do minimum ryzyko
nieusprawiedliwionej i nadmiernie dolegliwej ingerencji osób trzecich w ma!"e&ski ustrój
maj#tkowy, ale zarazem tak, aby u!atwi* wierzycielowi w miar% szybkie wszcz%cie
skutecznej egzekucji. Stosownie do powy"szych za!o"e& wierzyciel zainteresowany
ustanowieniem rozdzielno$ci maj#tkowej w ma!"e&skich stosunkach maj#tkowych d!u"nika
powinien móc tylko uprawdopodobni*, nie za$ mie* obowi#zek udowodnienia, "e
zaspokojenie jego wierzytelno$ci z zobowi#zania niewynikaj#cego z czynno$ci prawnej
wymaga dokonania podzia!u maj#tku wspólnego ma!"onków. Uprawdopodobnienie nie
wymaga zachowania szczegó!owych przepisów o post%powaniu dowodowym (art. 243
K.p.c.). Uzale"nienie ustanowienia rozdzielno$ci maj#tkowej na "#danie wierzyciela od
wykazania przez niego bezskuteczno$ci egzekucji niepotrzebnie obci#"a!oby wierzyciela
kosztami prowadzenia egzekucji i wyd!u"a!oby czas osi#gni%cia zaspokojenia
wierzytelno$ci. Projektowany § 2 art. 52 K.r.o. nawi#zuje – w p!aszczy'nie
materialnoprawnej – do unormowania procesowego zawartego w art. 7781 K.p.c. in fine.
Aby wykluczy* dzia!anie wierzyciela wy!#cznie w celu szykany, bez zamiaru prowadzenia
w przysz!o$ci egzekucji, proponowane unormowanie uzale"nia skuteczno$* "#dania
wierzyciela od stwierdzenia wierzytelno$ci tytu!em wykonawczym.
Interesy ma!"onków i ich wierzycieli powinny by* wywa"one i dlatego nale"y odpowiednio
unormowa* dopuszczalno$* zawarcia przez ma!"onków umowy maj#tkowej ma!"e&skiej po
ustanowieniu rozdzielno$ci maj#tkowej przez s#d na "#danie wierzyciela, a w szczególno$ci
umowy przywracaj#cej wspólno$* maj#tkow#. Ma!"onkowie mianowicie mogliby
19
unicestwi* korzystne dla wierzyciela nast%pstwa wyroku ustanawiaj#cego rozdzielno$*,
ustanawiaj#c niezw!ocznie w umowie wspólno$* maj#tkow# obejmuj#c# tak"e przedmioty
maj#tkowe wchodz#ce w sk!ad maj#tku wspólnego w czasie trwania ustroju wspólno$ci
zast#pionego nast%pnie przez s#d rozdzielno$ci#, ustanowion# na "#danie wierzyciela.
Wierzyciel móg!by wi%c nie zd#"y* dokona* nawet zaj%cia prawa do "#dania podzia!u
maj#tku wspólnego. Nale"y zatem zezwoli* ma!"onkom na zawarcie umowy maj#tkowej nie
wcze$niej ni" po dokonaniu podzia!u maj#tku wspólnego. Je"eli bowiem wierzyciel zaj#!
prawo "#dania podzia!u maj#tku wspólnego, to obejmuje ono to wszystko, co d!u"nikowi
przypad!o na podstawie prawomocnego dzia!owego postanowienia s#du.
Poniewa" wierzyciel jednego ma!"onka mo"e mie* wierzytelno$* o przysz!e $wiadczenia

okresowe z zobowi#zania niewynikaj#cego z czynno$ci prawnej (zobowi#zanie
alimentacyjne, zobowi#zanie rentowe – np. art. 446 § 2 K.c.), projektowany przepis zezwala
ma!"onkom na zawarcie umowy maj#tkowej ma!"e&skiej dopiero po uzyskaniu przez
wierzyciela zabezpieczenia wierzytelno$ci o $wiadczenia, których termin spe!nienia jeszcze
nie nast#pi!. Przepis art. 730 § 2 K.p.c. dopuszcza zabezpieczenie roszczenia o $wiadczenie,
którego termin spe!nienia jeszcze nie nast#pi!, tak"e po uzyskaniu przez uprawnionego
tytu!u wykonawczego.
Aby nie kr%powa* nadmiernie swobody ma!"onków w zakresie kszta!towania ustroju

maj#tkowego, projektowany § 3 art. 52 K.r.o. ustala maksymalny termin, w ci#gu którego
wierzyciel powinien dokona* czynno$ci zmierzaj#cych do zaspokojenia lub zabezpieczenia
jego wierzytelno$ci. Po up!ywie trzech lat od ustanowienia rozdzielno$ci maj#tkowej na
"#danie wierzyciela jednego z ma!"onków, ma!"onkowie mogliby zast#pi* ustrój
przymusowy ustrojem umownym. W braku takiego unormowania wierzyciel móg!by
zwleka* z podj%ciem czynno$ci, które mia!yby mu umo"liwi* ustanowienie na jego "#danie
przymusowej rozdzielno$ci maj#tkowej mi%dzy d!u"nikiem i jego ma!"onkiem.
W celu usuni%cia pojawiaj#cych si% w#tpliwo$ci co do dopuszczalno$ci zawarcia przez

ma!"onków maj#tkowej umowy ma!"e&skiej, je"eli powsta! mi%dzy nimi ustrój
przymusowy, ale ustanowiony przez s#d na "#danie jednego z nich, proponuje si%
jednoznaczne rozstrzygni%cie w zd. 1 projektowanego § 3 art. 52.
Orzekanie w wyroku rozwodowym o w$adzy rodzicielskiej i kontaktach z dzieckiem
20
Art. 58. Obligatoryjna cz%$* wyroku rozwodowego zostaje rozszerzona na orzekanie o
kontaktach z dzieckiem w zwi#zku z now# koncepcj# ich unormowania i kszta!towania,
przyj%t# w projekcie (zob. cz. I.6 i ni"ej uwagi szczegó!owe do art. 113-1136). Ponadto
stworzona zostaje podstawa zwi#zania s#du porozumieniem ma!"onków o sposobie
wykonywania w!adzy rodzicielskiej, je"eli b%dzie ono zgodne z dobrem dziecka („plan
wychowawczy – zob. cz. I.6.A). Proponowany jest nowy § 1a kompleksowo okre$laj#cy
zasady kszta!towania w!adzy rodzicielskiej rozwiedzionych ma!"onków. Pozostawiona
zostaje mianowicie tre$* zd. 2 obecnego § 1 art. 58 (powierzenie w!adzy rodzicielskiej
jednemu z ma!"onków z jednoczesnym ograniczeniem jej w odniesieniu do drugiego
ma!"onka) oraz dodane postanowienie uzale"niaj#ce powierzenie w!adzy rodzicielskiej
obojgu ma!"onkom od przedstawienia zgodnego z dobrem dziecka porozumienia o sposobie
wykonywania w!adzy rodzicielskiej (zob. te" cz. I.6) i por. (ni"ej) uwagi dotycz#ce
proponowanego nowego brzmienia art. 107 K.r.o.
Definicje ustawowe pokrewie!stwa i powinowactwa
Art. 617. Proponuje si% wprowadzi* do K.r.o. definicj% ustawow# pokrewie&stwa.

Proponowana definicja jest stylistycznie zmodyfikowan# wersj# definicji pokrewie&stwa
zawartej w art. 1 Prawa rodzinnego z 1946 r. (dekret z dnia 22 stycznia 1946 r.; Dz. U. Nr 6,
poz. 52), do której nawi#zuj# ustalenia pokrewie&stwa w obecnym stanie braku definicji
legalnej.
Art. 618. Definicja powinowactwa zosta!a przeniesiona z art. 26 K.r.o., który zostanie
uchylony. Proponowany § 2 wyja$nia sposób oznaczania linii i stopnia powinowactwa.
Ustalenie i zaprzeczenie macierzy!stwa
Art. 619. Brak bezpo$redniej regulacji kwestii macierzy&stwa wynika z istniej#cej na ogó!
pewno$ci tego stosunku prawnego opartego na fakcie urodzenia. T% pewno$* os!abiaj# coraz
bardziej mo"liwo$ci wspó!czesnej medycyny pozwalaj#ce na zap!odnienie i pocz%cie
dziecka z pomini%ciem obcowania cielesnego pary ludzkiej, a w szczególno$ci przez
zap!odnienie poza organizmem kobiety i donoszenie ci#"y przez inn# kobiet% ni" dawczyni
gamet u"ytych w medycznym zabiegu zap!odnienia (tzw. macierzy&stwo zast%pcze). Mo"e
pojawi* si% spór, która z kobiet jest matk# dziecka. Powszechny jest pogl#d, wed!ug którego
macierzy&stwo prawne przypisuje si% kobiecie, która dziecko urodzi!a. Ratyfikowana przez
21
Polsk% Europejska konwencja o statusie prawnym dziecka pozama!"e&skiego z 1975 r.
wyra'nie stanowi (art. 2), "e pochodzenie dziecka pozama!"e&skiego od matki ustala si%
wy!#cznie na podstawie faktu urodzenia.
Jednak"e w Kodeksie rodzinnym i opieku&czym oraz w Prawie o aktach stanu cywilnego

nie ma wyra'nej odpowiedzi na pytanie, kto jest matk# dziecka. Przepisy Prawa o aktach
stanu cywilnego (dalej w skrócie p.a.s.c) dotycz# tylko technicznych kwestii, tj. tre$ci aktu
urodzenia, wskazuj# termin i osoby zobowi#zane do zg!oszenia urodzenia (art. 38-52
p.a.s.c). Sam akt urodzenia sporz#dza si% na podstawie za$wiadczenia wystawionego przez
lekarza lub zak!ad s!u"by zdrowia (art. 40 ust. 1 p.a.s.c.). Staje si% on wy!#cznym dowodem
zdarze& w nim stwierdzonych, a wi%c tak"e dowodem tego, "e wskazana kobieta urodzi!a
konkretne dziecko (art. 4 p.a.s.c.).
Pojawia si% wi%c potrzeba jednoznacznego wskazania w przepisach K.r.o., kto jest matk#
dziecka, a wi%c tak"e – podstawy sporz#dzenia aktu urodzenia i jego tre$ci. Chodzi bowiem
o to, aby z norm prawnych dotycz#cych ustalenia pochodzenia dziecka wynika!o expressis
verbis, "e macierzy&stwo opiera si% na fakcie urodzenia dziecka. Nadal jednak akt urodzenia
b%dzie wy!#cznym dowodem zgodno$ci z prawd# tego zdarzenia, a podwa"enie jego
zgodno$ci z prawd# b%dzie mo"liwe tylko w post%powaniu s#dowym (art. 4 p.a.s.c.).
Art. 6110. Je"eli sporz#dzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo
macierzy&stwo kobiety wpisanej do aktu urodzenia zosta!o zaprzeczone, ustalenia
macierzy&stwa mo"e domaga* si% dziecko i jego matka. Poza prokuratorem, którego
legitymacja procesowa w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka wynika z
projektowanego art. 6116, powództwo o ustalenie stosunku prawnego macierzy&stwa mo"e
wytoczy* tylko osoba, której ten stosunek prawny bezpo$rednio dotyczy, tj. samo dziecko i
jego matka. Nawet m#" matki, która urodzi!a dziecko w czasie trwania ma!"e&stwa, nie ma
legitymacji czynnej w tej sprawie, lecz powinien by* o niej zawiadomiony (dor%czenie
odpisu pozwu), aby móg! wzi#* w niej udzia! w charakterze interwenienta ubocznego.
Stosowny przepis wprowadza si% do Kodeksu post%powania cywilnego (art. 4561 § 1). Brak
legitymacji czynnej domniemanego ojca dziecka w sprawie o ustalenie macierzy&stwa
opiera si% na przekonaniu, "e ukszta!towanie tej szczególnie osobistej i intymnej sfery "ycia
kobiety w relacji „matka – dziecko” nale"y do jej wy!#cznej decyzji. Dopiero w razie woli
kobiety – matki pozytywnego ukszta!towania stosunku prawnego macierzy&stwa,
domniemany ojciec dziecka mo"e wp!ywa* na rozstrzygni%cie s#dowe w tej sprawie.
22
W przeciwnym razie m%"czyzna mia!by mo"liwo$* kszta!towania prawnego stosunku
mi%dzy matk# a dzieckiem wbrew woli domniemanej matki, a zatem w sferze niedotycz#cej
jego osoby. Sytuacja prawna domniemanego ojca jest zjawiskiem wtórnym (pochodnym)
wzgl%dem macierzy&stwa okre$lonej kobiety.
Art. 6111. Powództwo dziecka o ustalenie macierzy&stwa nie jest ograniczone "adnym
terminem, podobnie jak powództwo o ustalenie ojcostwa. Natomiast matka dziecka mo"e
wytoczy* powództwo o ustalenie macierzy&stwa tylko do chwili osi#gni%cia przez dziecko
pe!noletno$ci (podobne rozwi#zanie dotyczy s#dowego ustalenia ojcostwa na "#danie matki
i domniemanego ojca – zob. art. 84 § 1 zd. 2 K.r.o).
Art. 6112. Powództwo o zaprzeczenie macierzy&stwa wchodzi w rachub% wtedy, gdy do aktu
urodzenia dziecka wpisano jako matk% kobiet%, która dziecka nie urodzi!a. Uprawnienie do
wytoczenia powództwa maj# osoby bezpo$rednio zainteresowane wy!#cznie osobi$cie, a nie
maj#tkowo. Oznacza to, "e uprawnienie to nie przys!uguje spadkobiercom którejkolwiek z
osób legitymowanych do wniesienia powództwa ani osobie, której dziedziczenie zale"a!oby
od istnienia lub braku stosunku prawnego macierzy&stwa. Legitymacja procesowa
przys!uguje zatem nast%puj#cym osobom:
1) dziecku,
2) kobiecie wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka,
3) kobiecie, która dziecko urodzi!a,
4) m%"owi kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako matka,
5) m%"czy'nie, który uzna! dziecko kobiety wpisanej do aktu urodzenia jako jego matka,
6) m%"czy'nie, którego ojcostwo ustalono s#downie na tej podstawie, "e obcowa! w okresie
koncepcyjnym z kobiet# wpisan# w akcie urodzenia jako jego matka,
7) prokuratorowi.
Art. 6113-6116. Z uwagi na potrzeb% zapewnienia stabilizacji stanu cywilnego, mo"liwo$*

wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzy&stwa powinna by* ograniczona niezbyt
d!ugim terminem zawitym. Podobnie jak przy zaprzeczeniu ojcostwa, wyznacza si% termin
sze$ciu miesi%cy zale"nie od zdarzenia uzasadniaj#cego rozpocz%cie biegu terminu. Dla
matki dziecka, tj. kobiety, która je urodzi!a, termin biegnie od dnia urodzenia dziecka,
podobnie jak okre$lono pocz#tek terminu dla wytoczenia przez matk% dziecka powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa. Natomiast pocz#tkiem biegu terminu do wytoczenia powództwa o
zaprzeczenie macierzy&stwa przez kobiet% wpisan# w akcie urodzenia jako matka dziecka
23
jest dzie& sporz#dzenia tego aktu. Od tej chwili kobieta ta, wiedz#c, "e nie urodzi!a dziecka,
korzysta z fa!szywego dowodu okre$laj#cego jej stan cywilny. Natomiast dla m%"czyzny,
którego ojcostwo ustalono z uwzgl%dnieniem macierzy&stwa kobiety wpisanej jako matka w
akcie urodzenia dziecka, termin do wytoczenia powództwa biegnie od chwili dowiedzenia
si%, "e kobieta ta ("ona, rzekoma matka dziecka pozama!"e&skiego) nie jest matk# dziecka,
poniewa" go nie urodzi!a. Prokurator w dochodzeniu zaprzeczenia macierzy&stwa nie jest
zwi#zany "adnym terminem (do $mierci dziecka).
Zaprzeczenie ojcostwa
Art. 63. Dodane, po przecinku, zako&czenie art. 63 wyra"a przyj%t# w projekcie zasad%
dopuszczalno$ci ustalania i zaprzeczania pochodzenia dziecka pe!noletniego tylko na jego
"#danie, z wykluczeniem w tym zakresie kompetencji matki i domniemanego ojca.
Art. 67. Dost%pno$* bada& genetycznych, które umo"liwiaj# zarówno pewne ustalenie, jak i
pewne zaprzeczenie ojcostwa, uzasadnia propozycj% przyj%cia w K.r.o. prostej i klarownej
zasady, "e zaprzeczenie ojcostwa mo"e nast#pi* tylko przez wykazanie, "e m#" matki
dziecka nie jest jego ojcem.
Art. 68. Proponowany przepis uwzgl%dnia przyj%t# w orzecznictwie SN i aprobowan# w

doktrynie zasad% niedopuszczalno$ci zaprzeczenia ojcostwa, je"eli m#" matki dziecka
wyrazi! zgod% na zap!odnienie "ony z zastosowaniem metod medycznie wspomaganej
prokreacji. Wobec wyra'nego ustawowego postanowienia, zb%dne sta!oby si% dokonywanie
oceny "#dania zaprzeczenia ojcostwa w omawianym przypadku na podstawie art. 5 K.c.
Art. 69 § 3. Proponuje si% zamieszczenie przepisu, który zapewni!by jednakowe traktowanie

w odniesieniu do mo"liwo$ci zaprzeczenia ojcostwa zarówno m%"a matki dziecka, jak i
matki dziecka w razie ich ubezw!asnowolnienia ca!kowitego lub istnienia podstaw do
takiego ubezw!asnowolnienia (odes!anie do art. 64 i 65, które odnosz# si% do m%"a matki
dziecka).
Art. 70 § 3. Propozycja uchylenia § 3 art. 70 K.r.o. jest konsekwencj# dopuszczalno$ci

zaprzeczenia ojcostwa wy!#cznie przez wykazanie, "e m#" matki dziecka nie jest jego ojcem
(zob. art. 67 K.r.o. w proponowanym brzmieniu i por. obecny art. 68 K.r.o., którego tre$*
zostanie ca!kowicie usuni%ta i zast#piona now#, o innym zupe!nie znaczeniu).
24
Uznanie ojcostwa
Art. 72 § 1. Zmiana art. 72 § 1 polega tylko na zmianie nazwy instytucji dobrowolnego,

pozas#dowego ustalenia ojcostwa z „uznanie dziecka” na „uznanie ojcostwa”. Istota
dokonanej zmiany zosta!a uzasadniona w uwagach ogólnych (zob. cz. I.3).
Art. 72 § 2. realizuje ogóle za!o"enie projektu, "e po osi#gni%ciu pe!noletno$ci przez dziecko
tylko ono (oraz prokurator na podstawie art. 86 K.r.o.) powinno decydowa*, czy chce
ustalenia swego pochodzenia. Ustalenie powinno nast#pi* w trybie s#dowego post%powania
procesowego dlatego, "e taki tryb w najpe!niejszym stopniu s!u"y realizacji zasady
zgodno$ci prawnego stosunku ojcostwa z ojcostwem genetycznym.
Art. 72 § 3. Unormowanie zaproponowane w art. 72 § 3 ma na celu wyeliminowanie

przypadków uznania w z!ej wierze maj#cego uniemo"liwi* ustalenie przez s#d ojcostwa
zgodnie z „prawd# genetyczn#” (co zosta!o ju" zasygnalizowane w uwagach ogólnych).
Propozycja ta nawi#zuje do koncepcji unormowania zawartego w art. 4541 § 2 K.p.c.
Art. 73 w projektowanym brzmieniu zawiera now# konstrukcj% uznania jako przyznania

faktu pochodzenia dziecka od m%"czyzny, który uznaje swoje ojcostwo. Potwierdzenie tego
faktu przez matk% stwarza gwarancj% zgodno$ci uznania z rzeczywisto$ci# „biologiczn#”.
Kolejnym $rodkiem zwi%kszaj#cym prawdopodobie&stwo uznania ojcostwa przez ojca
genetycznego s# uprawnienia kierownika USC, który udziela informacji o istocie i skutkach
uznania oraz mo"e przyj#* tylko takie o$wiadczenia, które s# dopuszczalne. Nie jest w
szczególno$ci dopuszczalne przyj%cie o$wiadcze& koniecznych do uznania, je"eli wcze$niej
zosta!o ustalone pochodzenie dziecka od innego m%"czyzny, które nie zosta!o skutecznie
zakwestionowane (art. 72 § 1 K.r.o.). Kierownik USC odmówi przyj%cia o$wiadcze&, gdy
zainteresowane ich z!o"eniem osoby nie osi#gn%!y wymaganego wieku lub stan ich rozwoju
albo zdrowia psychicznego budzi w#tpliwo$ci.
Zgodnie z projektem, osoby, których o$wiadczenia s# konieczne do uznania ojcostwa, mog#

zg!osi* si% w celu z!o"enia takich o$wiadcze& do USC lub do s#du opieku&czego. W
pierwszym wypadku, gdy kierownik USC odmówi przyj%cia koniecznych do uznania
ojcostwa o$wiadcze&, zainteresowani b%d# mogli si% jeszcze zwróci* do s#du opieku&czego
w celu z!o"enia tych o$wiadcze& (art. 581 § 2 K.p.c. w projektowanym brzmieniu).
25
Kierownik USC, o ile odmawia przyj%cia o$wiadcze&, powinien uczyni* to w formie
pisemnej z jednoczesnym podaniem przyczyny odmowy i uzasadnieniem zaj%tego
stanowiska. S#d opieku&czy, do którego zwróc# si% wówczas zainteresowani uznaniem
ojcostwa, b%dzie wi%c de facto pe!ni* funkcj% instancji „odwo!awczej” od negatywnej
decyzji kierownika USC.
Art. 74. W przypadku niebezpiecze&stwa gro"#cego bezpo$rednio "yciu osób, których

uznanie ojcostwa dotyczy bezpo$rednio i osobi$cie, w porównaniu ze stanem
dotychczasowym (art. 79 § 2 K.r.o.) poszerzeniu ulega:
1) kr#g osób, które znalaz!y si% w stanie zagro"enia (o matk% dziecka),
2) kr#g organów uprawnionych do przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do uznania ojcostwa.

Poszerzenie mo"liwo$ci uznania w „nadzwyczajnej”, a nie wy!#cznie „zwyk!ej” formie (a
wi%c przed kierownikiem USC, konsulem, s#dem opieku&czym), ma na celu u!atwienie
uznania w sytuacjach szczególnie dramatycznych. Projekt uwzgl%dnia stan bezpo$redniego
zagro"enia "ycia matki z uwagi na jej rol% przy uznaniu ojcostwa. Bez jej potwierdzenia, "e
ojcem dziecka jest m%"czyzna, który stwierdza swoje ojcostwo, uznanie, wg projektu, nie
jest mo"liwe.
Zgodnie z projektem o$wiadczenie o uznaniu mo"e zosta* przyj%te tak"e przez wójta
(burmistrza, prezydenta miasta), starost%, marsza!ka województwa, sekretarza powiatu albo
gminy, bowiem w niektórych przypadkach (zw!aszcza w ma!ych miejscowo$ciach) jedna z
tych osób mo"e by* dla zainteresowanych bardziej dost%pna od kierownika USC lub
notariusza.
Wymienione podmioty powinny by* zwykle dobrze znane w $rodowiskach lokalnych i

cieszy* si% wysokim zaufaniem spo!ecznym. Przyj%cie o$wiadcze& koniecznych do uznania
ojcostwa i w!a$ciwe ich udokumentowanie (protokó!) nie powinno te" im sprawi* trudno$ci,
gdy" s# to „osoby urz%dowe”, które obecnie, w takim samym trybie jak proponowany dla
o$wiadcze& sk!adanych przy uznaniu ojcostwa, przyjmuj# inne donios!e o$wiadczenia od
osób fizycznych (por. art. 951 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego).
Projekt nak!ada na podmioty, które przyj%!y o$wiadczenia konieczne do uznania ojcostwa,

udokumentowane we wskazanej formie (akt notarialny, protokó!), obowi#zek
niezw!ocznego ich przes!ania do Urz%du Stanu Cywilnego. Dzi%ki temu kierownik USC
26
b%dzie móg! podj#* stosowne czynno$ci nale"ycie zabezpieczaj#ce interesy dziecka (wpis w
jego akcie urodzenia).
Art. 75. Nadal b%dzie mo"liwe uznanie dziecka pocz%tego. Art. 75 § 2 K.r.o. w
projektowanym brzmieniu rozstrzyga w#tpliw# dotychczas kwesti% ustalenia ojcostwa
dziecka uznanego w okresie jego "ycia p!odowego, przed zawarciem ma!"e&stwa przez
ci%"arn# matk% z innym m%"czyzn# ni" ten, który dokona! uznania. Obecnie wyst%puje
bowiem w takiej sytuacji „zbieg” uznania dziecka z domniemaniem pochodzenia dziecka od
m%"a matki. Przyj%cie za!o"enia, "e uznania ojcostwa mo"e dokona* tylko taki m%"czyzna,
od którego dziecko pochodzi, przes#dzi!o, "e decyduj#ce dla ustalenia stanu cywilnego
dziecka jest jego uznanie przed urodzeniem, nie za$ domniemanie pochodzenia od m%"a
matki.
Art. 76. Przepis art. 76 jest wyrazem konsekwentnie realizowanej w projekcie zasady, "e po
$mierci dziecka nie dokonuje si% ustalenia ani zaprzeczenia jego pochodzenia od rodziców.
W obowi#zuj#cym stanie prawnym jest natomiast dopuszczalne uznanie dziecka po jego
$mierci, je"eli pozostawi!o zst%pnych.
Projekt przewiduje, "e ojcostwo mo"na uzna* tylko przed osi#gni%ciem przez dziecko
pe!noletno$ci (art. 72 § 2 K.r.o. w projektowanym brzmieniu). Dziecko ma!oletnie rzadko
ma zst%pnych. Je"eli si% zdarzy, "e osoba maj#ca dzieci umrze przed osi#gni%ciem
pe!noletno$ci, a wytoczy!a powództwo o ustalenie swojego pochodzenia od ojca – proces o
ustalenie ojcostwa b%d# mogli kontynuowa* jej zst%pni (art. 84 § 4 K.r.o. nie ulega zmianie).
Takie rozwi#zanie jest wyrazem poszanowania woli osoby zmar!ej co do ustalenia jej stanu
cywilnego. Ustalenie pochodzenia osoby zmar!ej od ojca ma bezpo$redni wp!yw na stan
cywilny jej zst%pnych. W sytuacji gdy pragn# oni ustalenia tego stanu, wbrew woli
zmar!ego, celowe jest poddanie ich "yczenia ocenie prokuratora, który mo"e wytoczy*
stosowne powództwo (art. 7 K.p.c. w zwi#zku z art. 86 K.r.o.).
Art. 77. Wed!ug projektowanego art. 77 o$wiadczenia konieczne do uznania ojcostwa mog#
z!o"y* osoby, które uko&czy!y szesna$cie lat i nie istniej# podstawy do ich ca!kowitego
ubezw!asnowolnienia. Niniejszy projekt ustawy przewiduje dla ka"dego z rodziców dziecka,
którzy uko&czyli szesna$cie lat, maj#cych ograniczon# zdolno$* do czynno$ci prawnych,
zdolno$* procesow# do "#dania ustalenia przez s#d ojcostwa (art. 4531 K.p.c.).
Szesnastoletnia matka lub szesnastoletni ojciec mo"e wi%c samodzielnie wnie$* pozew o
ustalenie ojcostwa. S#d ustali ojcostwo, zmierzaj#c do ustalenia „prawdy genetycznej”.
27
Uznanie ojcostwa weryfikowane jest jedynie przez stanowisko matki dziecka. Mimo "e
wed!ug projektu jest tylko przyznaniem faktu, powinno by* dokonywane przez osoby
zdolne do zrozumienia istoty jego skutków prawnych. Ochrona interesów tych osób
wymaga, aby osi#gn%!y pewien minimalny zasób do$wiadcze& w "yciu spo!ecznym. Wydaje
si%, "e po uko&czeniu 16. roku "ycia, w przypadkach typowych, osoby posiadaj#ce ju"
dziecko s# w stanie podj#* rozwa"n# decyzj% dotycz#c# uznania ojcostwa swojego dziecka,
o ile stan ich rozwoju b#d' zdrowia psychicznego nie odbiega na tyle od normy, "e mog!oby
by* uzasadnione ca!kowite ubezw!asnowolnienie (por. art. 13 Kodeksu cywilnego, który
stanowi, "e „osoba, która uko&czy!a lat trzyna$cie, mo"e by* ubezw!asnowolniona
ca!kowicie, je"eli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umys!owego albo innego
rodzaju zaburze& psychicznych, w szczególno$ci pija&stwa lub narkomanii, nie jest w stanie
kierowa* swym post%powaniem”).
Art. 78. Projektowany przepis art. 78 jest wyrazem kompromisu mi%dzy zasad# ustalenia
ojcostwa zgodnie z „prawd# genetyczn#” a zasad# ochrony dobra dziecka przez stabilizacj%
ustalonego stanu cywilnego. Termin sze$ciomiesi%czny na podj%cie decyzji przez
m%"czyzn%, który uzna! ojcostwo, czy powinno zosta* zakwestionowane pochodzenie
dziecka, jest wystarczaj#cy i jest stosowany w ró"nych przypadkach kwestionowania
pochodzenia dziecka od rodziców. Istotne wydaje si% podkre$lenie, "e bieg tego terminu
rozpoczyna si% od powzi%cia przez m%"czyzn%, który uzna! ojcostwo, wiadomo$ci, "e ojcem
nie jest, nie za$ od innego zdarzenia. [Aktualnie, zgodnie z art. 80 K.r.o., m%"czyzna, który
dziecko uzna!, mo"e "#da* uniewa"nienia uznania z powodu wady swojego o$wiadczenia
woli w ci#gu roku od daty uznania, niezale"nie od tego, kiedy powsta!a rzeczywista
mo"liwo$* wykrycia wady (np. b!%du) lub powo!ania si% na ni# (np. stan strachu
wywo!anego bezprawn# gro'b#).]
Dodatkowo m%"czyzna, który uzna! ojcostwo, jest chroniony, gdy ze wzgl%du na stan
psychiczny nie by! w stanie nale"ycie zadba* o ochron% w!asnych interesów (odpowiednie
stosowanie art. 64, 65 K.r.o.)
Przed urodzeniem si% dziecka niew#tpliwe ustalenie jego pochodzenia od ojca nie jest
mo"liwe. Powa"ne w#tpliwo$ci co do ojcostwa m%"czyzna, który uzna! nasciturusa (przy
za!o"eniu, "e dzia!a! w dobrej wierze), mo"e powzi#* po urodzeniu si% dziecka (dopiero
wtedy jest mo"liwe ustalenie prawdopodobnej daty pocz%cia, poznanie cech dziecka
28
wykluczaj#cych jego pochodzenie od uznaj#cego itp.). Dlatego termin do ustalenia
bezskuteczno$ci uznania nie mo"e si% rozpocz#* przed urodzeniem si% dziecka.
Art. 79. W my$l proponowanego art. 79, ze wzgl%du na rol% matki przy uznaniu ojcostwa
oraz d#"enie do realizacji ustalenia pochodzenia dziecka od ojca zgodnie z „prawd#
genetyczn#”, nale"y uzna*, "e matka, która mylnie uwa"a!a, "e ojcem jej dziecka jest
m%"czyzna, który uzna! ojcostwo, mo"e w sze$ciomiesi%cznym terminie od dowiedzenia si%
o tym zakwestionowa* uznanie. Termin ten ulega stosownemu wyd!u"eniu z uwagi na stan
psychiczny matki (stosowanie art. 64 i 65 K.r.o.). Projektowany przepis stanowi wyraz
równego traktowania matki i m%"czyzny, który uzna! ojcostwo.
Art. 80 jest konsekwencj# przyj%tego w projekcie za!o"enia, zgodnie z którym prawo do

podejmowania dzia!a& zmierzaj#cych do ukszta!towania stanu cywilnego w zakresie
pochodzenia powinna mie* wy!#cznie osoba zainteresowana, gdy osi#gn%!a pe!noletno$*, z
zastrze"eniem kompetencji prokuratora (zob. projektowane brzmienie art. 86 K.r.o.). W
przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzeb# ochrony interesów m%"czyzny, który
uzna! ojcostwo (matki, która potwierdzi!a ojcostwo uznaj#cego), osoby te mog# zwróci* si%
do prokuratora o rozwa"enie celowo$ci skorzystania przez niego z uprawnienia
przewidzianego w art. 86 K.r.o.
Art. 81. Wed!ug art. 81 istota uprawnie& w zakresie kwestionowania ojcostwa przez
dziecko, którego dotyczy uznanie ojcostwa, nie ulega w zasadzie zmianie w porównaniu z
obecnie obowi#zuj#cym unormowaniem. Wzmocnieniu ulega ochrona osoby, której dotyczy
uznanie ojcostwa, przez nakazanie odpowiedniego stosowania art. 64 i 65 K.r.o.
Art. 82. Projektowany przepis art. 82 realizuje zasad%, "e w procesie dotycz#cym ustalania
(kwestionowania) pochodzenia dziecka od rodzica w charakterze stron powinny
wyst%powa* wszystkie osoby bezpo$rednio, osobi$cie zainteresowane wynikiem sprawy
(dziecko, matka, ojciec). +mier* m%"czyzny, który uzna! ojcostwo, nie zamyka drogi do
stwierdzenia bezskuteczno$ci uznania, gdy nie by! on ojcem dziecka. Dlatego konieczne jest
ustanowienie kuratora.
Art. 83. Projekt tak"e w art. 83 realizuje zasad%, "e po $mierci dziecka nie jest dopuszczalne
kwestionowanie jego stanu cywilnego (zob. art. 6115 i 71; zob. uzasadnienie, cz. I.4).
Art. 84 i 85 – pozostaj# bez zmian.
29
Art. 86. Proponowany art. 86 zachowuje materialnoprawn# podstaw% powództw
prokuratora, których celem jest doprowadzenie do ustalenia stanu cywilnego zgodnie z
„prawd# genetyczn#”, w szczególno$ci gdy nie mog# tego uczyni* osoby bezpo$rednio
zainteresowane, z zastrze"eniem jednak braku legitymacji do wzruszenia stanu cywilnego
dziecka po jego $mierci.
Stosunki mi%dzy rodzicami i dzie#mi; przepisy ogólne
Art. 87. Zmiana brzmienia przepisu polega na wskazaniu dodatkowo powinno$ci

okazywania wzajemnego szacunku przez dzieci i rodziców (zob. te" cz. I.6.B).
Nazwisko dziecka
Art. 88. Wykluczenie oznak pozama!"e&skiego pochodzenia dziecka najpe!niej zapewnione

zostaje przez nadanie dziecku wspólnego nazwiska rodziców b%d#cych ma!"onkami. W
przypadku ró"nych nazwisk ma!"onków nale"y pozostawi* im swobod% wyboru nazwiska
dziecka. Zmierzaj#c do wykluczenia oznak pozama!"e&skiego pochodzenia dziecka i
zapewnienia równego statusu cywilnego obojga rodziców, nale"y przyj#*, "e w braku
porozumienia rodziców dziecko nosi nazwisko z!o"one z nazwiska matki i do!#czonego
nazwiska ojca. W omawianym przypadku trzeba przyj#* jednoznaczne okre$lenie
kolejno$ci po!#czonych nazwisk, wykluczaj#c w ten sposób dowolno$* !#czenia cz!onów
z!o"onego nazwiska dziecka.
W projekcie przepisu art. 88 § 1 zd. 1 K.r.o. mowa jest o „takim samym nazwisku obojga
ma!"onków” nie za$ o „wspólnym nazwisku ma!"onków”, poniewa" to drugie okre$lenie ze
wzgl%du na ratio legis projektowanego przepisu mia!oby zbyt w#ski zakres znaczeniowy.
Celem unormowania ze zd. 1 jest nadanie dziecku pochodz#cemu ze zwi#zku ma!"e&skiego
takiego nazwiska, jakie nosz# oboje ma!"onkowie (czyli takiego samego nazwiska obojga
ma!"onków). Cel ten nie zosta!by osi#gni%ty, gdyby u"yte zosta!o wyra"enie „wspólne
nazwisko ma!"onków”, poniewa" wed!ug § 2 art. 25 K.r.o. oznacza ono tylko nazwisko
b%d#ce nazwiskiem jednego ma!"onka, które ma!"onkowie postanowili nosi* po zawarciu
ma!"e&stwa. Tymczasem tak"e w innych jeszcze przypadkach ma!"onkowie po zawarciu
ma!"e&stwa b%d# nosi* takie samo nazwisko. Po pierwsze – w rzadkich przypadkach – gdy
nupturienci nosili jednakowe nazwiska (np. Jankowski, Jankowska) i postanowili je
zachowa* po zawarciu ma!"e&stwa; po drugie, gdy ka"dy z ma!"onków po!#czy! ze swoim
dotychczasowym nazwiskiem nazwisko drugiego ma!"onka w taki sposób, "e dwucz!onowe
30
nazwiska obojga ma!"onków maj# jednakowe brzmienie (np. Jankowski i Kowalska
przyj%li nast%puj#ce nazwiska: Jankowski-Kowalski i Jankowska-Kowalska).
Poniewa" ukszta!towanie nazwisk przysz!ych ma!"onków wyznacza ramy kszta!towania

nazwiska ich dzieci, o$wiadczenia w sprawie nazwiska dzieci powinny by* sk!adane
jednocze$nie z o$wiadczeniami o nazwisku przysz!ych ma!"onków. Te za$ mog# by*
z!o"one albo przed sporz#dzeniem przez kierownika USC za$wiadczenia stwierdzaj#cego
brak przeszkód ma!"e&skich (zob. art. 41 K.r.o, który dotyczy zawierania ma!"e&stw
konkordatowych), albo „bezpo$rednio po zawarciu ma!"e&stwa” (art. 25 § 1 zd. 2 K.r.o.).
Je"eli nie zosta!yby z!o"one zgodne o$wiadczenia w sprawie nazwiska dzieci, nosi!yby one
nazwisko z!o"one z nazwiska matki i do!#czonego nazwiska ojca.
Brak porozumienia przysz!ych ma!"onków co do nazwiska ich dzieci mo"e by* oznak#
waha&, nie za$ ostatecznie przemy$lanej decyzji. Jednak tak"e decyzja podj%ta przy
zawarciu ma!"e&stwa mo"e nie by* dostatecznie dojrza!a i dopiero po urodzeniu si%
pierwszego wspólnego dziecka ma!"onkowie mog# doj$* do trwa!ego przekonania o
trafno$ci wyboru dla ich dzieci innego nazwiska. Wobec tego nale"y stworzy* rodzicom
mo"liwo$* zmiany pierwotnego wyboru nazwiska ich dzieci przy sporz#dzaniu aktu
urodzenia pierwszego dziecka (art. 88 § 3). Zgodne o$wiadczenia wówczas z!o"one
wyznacza!yby nazwisko kolejnych dzieci tych samych ma!"onków (zob. art. 901 § 2 –
„Dzieci pochodz#ce od tego samego m%"a matki nosz# takie samo nazwisko.”).
Art. 89. W przypadku uznania dziecka mo"na dopu$ci* wspó!dzia!anie rodziców w

kszta!towaniu nazwiska dziecka. Rodzice mogliby wi%c wybra* nazwisko matki lub ojca
albo wskaza* nazwisko utworzone z po!#czenia (w dowolnej kolejno$ci) nazwiska matki z
nazwiskiem ojca. W braku porozumienia rodziców dziecko nosi!oby nazwisko z!o"one z
nazwiska matki i do!#czonego nazwiska ojca i, aby wykluczy* dowolno$* !#czenia cz!onów
nazwiska dziecka, nale"y przyj#* jednoznacznie okre$lon# kolejno$* !#czonych nazwisk.
Je"eli w chwili uznania dziecko uko&czy!o ju" trzynasty rok "ycia, do zmiany jego
nazwiska potrzebne by!oby tak"e wyra"enie zgody przez dziecko osobi$cie.
Zasada wyra"ona w obecnie obowi#zuj#cym art. 89 § 2 K.r.o. mog!aby by* zasadnie

stosowana nadal tylko w przypadku wszcz%cia procesu o ustalenie ojcostwa przez dziecko
lub jego przedstawiciela ustawowego, poniewa" art. 84 K.r.o. przyznaje obecnie
legitymacj% czynn# tak"e domniemanemu ojcu. W zakresie kompetencji do
wspó!decydowania o nazwisku dziecka nale"y go w zasadzie zrówna* z m%"czyzn#, który
31
z!o"y! o$wiadczenie o uznaniu ojcostwa. Dlatego w § 2 art. 89 K.r.o. zaproponowane
zosta!o odes!anie do postanowie& art. 89 § 1 K.r.o.
Art. 90. Nale"y dostosowa* brzmienie art. 90 do projektowanego nowego brzmienia art. 88
§ 1 i art. 89 K.r.o., które dotycz# kszta!towania nazwiska dziecka niepochodz#cego od m%"a
matki dziecka. Powinno to nast%powa* z uwzgl%dnieniem zarówno mo"liwo$ci wytoczenia
powództwa o ustalenie ojcostwa tak"e przez domniemanego ojca, jak i dopuszczalno$ci
ukszta!towania dwucz!onowego nazwiska dziecka przez porozumienie matki i ojca, którego
ojcostwo zosta!o ustalone w wyroku s#dowym.
Art. 901. Ograniczenie liczby cz!onów nazwiska dziecka do dwóch jest racjonalne, jak
ograniczenie zakresu z!o"ono$ci nazwiska ma!"onków (art. 25 § 2 zd. 3 K.r.o.). Nazwisko
dziecka powstaje z po!#czenia nazwisk rodziców (albo nazwiska matki i jej m%"a
nieb%d#cego ojcem dziecka), je"eli osoby upowa"nione do wskazania nazwiska tak
wyra'nie postanowi# (art. 88 § 1 zd. 3, art. 89 § 2 zd. 2, art. 90 § 1 zd. 1 K.r.o.) albo gdy nie
z!o"# zgodnych o$wiadcze& w sprawie wyboru jednocz!onowego nazwiska dziecka (art. 88
§ 2 zd. 2 i art. 89 § 1 zd. 3 K.r.o.). Poniewa" nazwiska, z których jest tworzone nazwisko
dziecka, mog# by* dwucz!onowe, nale"y przyj#* jedn# zasad% ustalania nazwiska dziecka,
aby wykluczy* dowolno$*. W przypadkach, o których mowa, nazwisko dziecka powinno
zosta* utworzone z pierwszych cz!onów nazwisk obojga rodziców (albo matki dziecka i jej
m%"a nieb%d#cego ojcem dziecka – art. 90 § 1 K.r.o.). Z regu!y bowiem pierwsze cz!ony
z!o"onych nazwisk s# nazwiskami rodowymi (aczkolwiek art. 25 K.r.o. stanowi#cy o
po!#czeniu nazwisk pozwala na odmienn# kolejno$* cz!onów z!o"onego nazwiska).
Przepis § 2 mia!by zastosowanie równie" do dzieci urodzonych w czasie separacji

orzeczonej przez s#d, tak"e wtedy gdy ojcostwo m%"a matki zosta!oby ustalone w trybie
uznania albo w trybie s#dowym. W § 5 art. 614 K.r.o. wykluczone zosta!o stosowanie art. 59
K.r.o., a wi%c ma!"onkowie, w stosunku do których zosta!a orzeczona separacja, pozostaj#
przy swoich dotychczasowych nazwiskach. Nale"y wi%c, konsekwentnie, utrzyma* zasad%
tego samego nazwiska dla wszystkich dzieci pochodz#cych od tego samego m%"a,
chocia"by ma!"onkowie pozostawali w separacji s#dowej.
Stosunki mi%dzy rodzicami i dzie#mi; w$adza rodzicielska
Art. 93 § 2. Proponuje si% jednakowe potraktowanie nabycia w!adzy rodzicielskiej przez

matk% i ojca w razie s#dowego ustalenia macierzy&stwa i ojcostwa oraz przyj%cie zasady
32
nabycia w!adzy rodzicielskiej w omawianych przypadkach ex lege w razie ustalenia
pochodzenia dziecka. S#d ustalaj#cy pochodzenie dziecka mia!by natomiast kompetencj% do
modyfikowania w!adzy rodzicielskiej (przez jej ograniczenie, pozbawienie lub zawieszenie),
na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów K.r.o. wskazanych w odes!aniu.
Art. 95. W § 1 odr%bnie sformu!owany zosta! nakaz poszanowania przez rodziców godno$ci
dziecka w ramach wykonywania w!adzy rodzicielskiej. Sformu!owanie w przepisach K.r.o.
nakazu, o którym mowa, i nakazu wzajemnego szacunku (art. 87) b%dzie mia!o nie tylko
walor perswazyjny i wychowawczy, lecz tak"e normatywny.
W § 2 in fine i w § 3 zosta!a sformu!owana idea racjonalnego partnerstwa rodziców i

dorastaj#cych dzieci. Ka"da mianowicie ze stron stosunku w!adzy rodzicielskiej powinna
wys!ucha* drug# stron%, a rodzice powinni w miar% mo"liwo$ci uwzgl%dni* rozs#dne
"yczenia dziecka. Na!o"ony na rodziców w dodanym do art. 95 paragrafie 4 obowi#zek
wys!uchania dziecka przed powzi%ciem decyzji w wa"niejszych sprawach dotycz#cych jego
osoby lub maj#tku zosta! sformu!owany w nawi#zaniu do art. 72 ust. 3 Konstytucji.
Wskazany przepis Konstytucji nakazuje m.in. osobom odpowiedzialnym za dziecko
wys!uchanie go w toku ustalania jego praw (zob. te" proponowane art. 2161 i 576 § 2 K.p.c).
Art. 96 § 2. Projektowane unormowanie usankcjonuje cz%ste przypadki faktycznego udzia!u

rodziców dziecka niemaj#cych pe!nej zdolno$ci do czynno$ci prawnych w sprawowaniu
pieczy nad dzieckiem, a zw!aszcza ma!oletnich niezam%"nych matek. Trzeba podkre$li*, "e
proponowane unormowanie nie przyznaje ograniczonej w!adzy rodzicielskiej wskazanym w
nich osobom, lecz tylko zapewnia im wspó!udzia! w sprawowaniu bie"#cej pieczy nad
dzieckiem i jego wychowywaniu, z zachowaniem wy!#cznej (cho*by nawet ograniczonej)
w!adzy rodzicielskiej drugiego z rodziców albo opieki, gdy oboje rodzice nie maj# w!adzy
rodzicielskiej. Gdy wymaga!oby tego dobro dziecka, s#d mia!by kompetencj% do
ograniczenia lub ca!kowitego wykluczenia udzia!u rodziców, o których mowa, w
sprawowaniu bie"#cej pieczy nad dzieckiem i jego wychowywaniu.
Art. 100. Celem proponowanej zmiany brzmienia art. 100 i jego uzupe!nienia jest
wyeksponowanie idei wspierania rodziców przez instytucj% pieczy zast%pczej. Sprzyja!oby
to modyfikacji praktyki s#dowej, w której art. 100 nie by! dotychczas wykorzystywany w
sposób dostateczny. Piecza zast%pcza nie powinna bowiem by* postrzegana wy!#cznie jako
forma ingerencji w sfer% w!adzy rodzicielskiej, lecz tak"e jako istotne wsparcie naturalnej
rodziny dziecka.
33
Art. 104. Zagro"enie uszczupleniem maj#tku dziecka wskutek pozbawionych podstawy
prawnej dzia!a& rodziców mo"e powsta* nie tylko wtedy, gdy brak jest wzajemnej kontroli
rodziców z tego powodu, "e w!adza rodzicielska przys!uguje tylko jednemu z nich. Nie
nale"y lekcewa"y* zagro"e& pojawiaj#cych si% tak"e w przypadku sprawowania pe!nej
w!adzy rodzicielskiej przez oboje rodziców, i to niekoniecznie z powodu podejmowanych
przez nich dzia!a& w z!ej wierze. Zarz#dzanie przez rodziców maj#tkiem dziecka – poprzez
ustawowy nakaz obracania czystego dochodu z maj#tku dziecka na utrzymanie dziecka i
wychowuj#cego si% razem z nim jego rodze&stwa oraz na inne uzasadnione potrzeby
rodziny (art. 103 K.r.o.) – sprzyja niepo"#danemu zacieraniu granic mi%dzy maj#tkiem
dziecka i maj#tkiem (maj#tkami) rodziców, a tak"e – maj#tkiem rodze&stwa, z tendencj# do
dokonywania przez rodziców czynno$ci umykaj#cych kontroli s#du ze wzgl%du na brak
okre$lenia zakresu i sk!adu maj#tku dziecka.
Proponowany § 2 w art. 104 ma natomiast u!atwi* rodzicom wykonywanie zarz#du

maj#tkiem dziecka, zw!aszcza o znacznej warto$ci oraz o zró"nicowanym sk!adzie, i
zarazem zabezpieczy* maj#tek dziecka przed nieuzasadnionym jego uszczupleniem w
d!u"szym okresie przez drobne nawet czynno$ci zwyk!ego zarz#du. S#d opieku&czy móg!by
mianowicie okre$li* roczny limit rozporz#dze& dotycz#cych ruchomo$ci,
pieni%dzy i papierów warto$ciowych z uwzgl%dnieniem powinno$ci w zakresie
dysponowania czystym dochodem z maj#tku dziecka w sposób okre$lony w ustawie (art.
103 K.r.o.).
Art. 106. Proponowane brzmienie art. 106 uwzgl%dnia kszta!towanie w!adzy rodzicielskiej
nie tylko w wyroku rozwodowym (jak obecnie), lecz tak"e – w wyroku orzekaj#cym
separacj% (zob. art. 613 § 1 K.r.o.) albo ustalaj#cym pochodzenie dziecka (zob. projektowany
§ 2 w art. 93 K.r.o.). Poza tym jako przes!ank% zmiany orzecze&, o których mowa, przepis w
nowym brzmieniu wskazuje wy!#cznie dobro dziecka jako nadrz%dne kryterium wszelkich
rozstrzygni%* dotycz#cych dziecka.
Art. 107. Przepis art. 107 w proponowanym brzmieniu jednolicie traktuje roz!#czenie
rodziców bez wzgl%du na istnienie lub nieistnienie mi%dzy nimi w chwili orzekania albo w
przesz!o$ci zwi#zku ma!"e&skiego. Dotyczy zarówno niepozostaj#cych w faktycznym
wspólnym po"yciu, jak i ma!"onków pozostaj#cych w faktycznej separacji. Aby wykluczy*
przypadkowo$* i pochopno$* rozstrzygni%* pozostawiaj#cych pe!ni% w!adzy rodzicielskiej
obojgu rodzicom niepozostaj#cym ze sob# cho*by w faktycznym wspólnym po"yciu,
34
proponuje si%, podobnie jak w przypadku roz!#czenia rodziców w nast%pstwie orzeczenia
rozwodu (zob. projektowany art. 58 § 1a zd. 2 K.r.o.), pozostawienie pe!nej w!adzy
rodzicielskiej obojgu rodzicom tylko wtedy, je"eli rodzice przedstawi# s#dowi pisemne
porozumienie o sposobie wykonywania w!adzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów
z dzieckiem, zgodne z dobrem dziecka. Projektowane unormowanie zak!ada, "e rodze&stwo
powinno wychowywa* si% wspólnie, chyba "e dobro dziecka wymaga innego
rozstrzygni%cia.
Art. 109 § 2 pkt 1. Proponowane uzupe!nienie tre$ci pkt 1 § 2 art. 109 K.r.o. ma zwróci*
uwag% s#dów opieku&czych na mo"liwo$* przeciwdzia!ania zagro"eniu dobra dziecka tak"e
przez kierowanie rodziców do placówek albo specjalistów zajmuj#cych si% terapi# rodzinn#,
poradnictwem lub $wiadcz#cych rodzinie inn# stosown# pomoc z jednoczesnym
wskazaniem kontroli wykonania wydanych zarz#dze&. S#d opieku&czy powinien
mianowicie rozwa"y* w szczególno$ci skierowanie rodziców do o$rodków diagnostyczno-
konsultacyjnych (zob. rozporz#dzenie Min. Sprawiedliwo$ci z dnia 3 sierpnia 2001 r. w
sprawie organizacji i zakresu dzia!ania rodzinnych o$rodków diagnostyczno-
konsultacyjnych (Dz. U. Nr 97, poz. 1063), a zw!aszcza § 14 rozporz#dzenia, okre$laj#cy
zadania o$rodka) i do o$rodków adopcyjno-opieku&czych (zob. art. 82 ustawy o pomocy
spo!ecznej i rozporz#dzenie Ministra Polityki Spo!ecznej z dnia 30 wrze$nia 2005 r. w
sprawie o$rodków adopcyjno-opieku&czych; Dz. U. Nr 205, poz. 1701).
Piecza zast%pcza
Art. 1121. Przepisy obu paragrafów projektowanego artyku!u wyra"aj# ide% pieczy
zast%pczej i przes!anki jej stosowania, sformu!owane w oderwaniu od oceny zachowania
rodziców dziecka (zob. te" art. 20 Konwencji o prawach dziecka). Piecza zast%pcza jest
bowiem ustanawiana równie" w sytuacjach losowych (np. niemo"no$ci wykonywania
obowi#zków rodzicielskich z powodu choroby).
Nadrz%dnym celem proponowanych przepisów jest reintegracja rodziny naturalnej dziecka,

we wszystkich tych przypadkach, w których jest to mo"liwe. Zapewnienie dziecku pieczy
zast%pczej powinno nast%powa* w razie braku pozytywnych efektów pomocy udzielanej
rodzinie dziecka. Sformu!owanie obowi#zku wspierania rodziny jako przes!anki
ewentualnego umieszczenia dziecka poza rodzin# nawi#zuje do zasady prymatu rodziców w
wychowaniu dziecka (art. 48 Konstytucji RP) i nakazie ochrony wi%zów rodzinnych (art. 8
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno$ci). Ich
35
konsekwencj# s# obowi#zki s!u"b publicznych i s#dów dotycz#ce podj%cia najpierw próby
pomocy rodzinie, a dopiero ewentualnie pó'niej (zw!aszcza wobec braku po"#danych
efektów udzielanej pomocy) odseparowania dziecka od rodziców. Obecnie ci#gle zbyt
cz%sto umieszczenie poza rodzin# jest zasadniczym i od razu pierwszym sposobem
interwencji (zob. te" art. 109 § 4 K.r.o.).
W § 1 zosta!a wyra"ona preferencja rodzinnych form pieczy zast%pczej. „Zak!adowe” formy

pieczy nad ma!oletnimi powinny by* jednak utrzymane. Konieczno$* ich zachowania
wynika chocia"by z tego, "e nierzadko nale"y roztoczy* piecz% zast%pcz# nad starszymi
dzie*mi, które nie chc#, aby je umieszczono w rodzinie zast%pczej (w kwestii wys!uchania
ma!oletniego i uwzgl%dnienia jego "ycze& zob. projektowane art. 2161 i art. 576 § 2 K.r.o.).
Niemo"no$* umieszczenia dziecka w rodzinie zast%pczej wynika te" niekiedy z potrzeby
ochrony wi%zi emocjonalnych !#cz#cych liczne rodze&stwo, dla którego niezwykle trudno
jest znale'* jedn# rodzin% zast%pcz#. Te i wiele innych sytuacji powoduje, "e formy
instytucjonalne pieczy zast%pczej s# i b%d# niezb%dne.
Art. 1122. Zakaz rozdzielania rodze&stwa kierowanego do rodzin zast%pczych albo placówek
opieku&czo-wychowawczych powinien – jako zasad% – ustanawia* K.r.o., nie za$ (jak
obecnie) ustawa o pomocy spo!ecznej. Zapewnienie ochrony pozytywnych emocji dzieci,
ich rodzinnych wi%zi, jako istotnych warto$ci osobistych (zob. art. 47 Konstytucji i art. 8
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno$ci), jest
szczególnie wa"ne w odniesieniu do dzieci umieszczanych poza rodzin# naturaln#. Jedynie
sprzeczno$* z dobrem dziecka mo"e by* argumentem za umieszczeniem dziecka w innej
rodzinie zast%pczej lub w innej placówce ni" pozosta!e rodze&stwo. B%d# to sytuacje
skrajne, ale wyklucza* ich nie nale"y. Przyk!adem mo"e by* rodze&stwo w wieku 2 i 17 lat,
gdy rodzina zast%pcza, przyjmuj#c tylko dziecko m!odsze, zapewnia mu zarazem
utrzymywanie wi%zi ze znacznie starsz# siostr#, akceptuj#c# umieszczenie m!odszego brata
w rodzinie, która gwarantuje im utrzymywanie niezak!óconych i sta!ych kontaktów (zob. te"
projektowany art. 1136).
Art. 1123. Projektowany przepis, nawi#zuj#c do podstawowych zasad prawa rodzinnego,

zasad konstytucyjnych i mi%dzynarodowych standardów praw dziecka i cz!owieka,
formu!uje zasadnicze dyrektywy sposobu wykonywania pieczy zast%pczej, które zarazem
b%d# kryteriami ocen prawid!owo$ci wykonywania pieczy zast%pczej.
36
Art. 1124. K.r.o. nie formu!uje obecnie zasad umieszczenia dziecka w rodzinach zast%pczych
i placówkach opieku&czo-wychowawczych, i to mimo ró"nic mi%dzy skierowaniem dziecka
do placówki opieku&czo-wychowawczej i rodziny zast%pczej. Placówki opieku&czo-
wychowawcze tworz# ujednolicon# struktur% organizacyjn# i dlatego s#d opieku&czy mo"e
ogólnie postanowi* o umieszczeniu dziecka w placówce, pozostawiaj#c organowi
administracyjnemu jej dobór. Dobór rodzin zast%pczych powinien by* natomiast
zindywidualizowany. S#d opieku&czy powinien mianowicie nie tylko decydowa* o
umieszczeniu dziecka w rodzinie zast%pczej, lecz kierowa* je do indywidualnie oznaczonej
rodziny, z uwzgl%dnieniem szczególnych cech i potrzeb dziecka oraz w!a$ciwo$ci
konkretnej rodziny.
Wskazane w § 2 i 3 przyj%cie dziecka do rodziny zast%pczej na wniosek rodziców na

podstawie umowy starosty z rodzin# zast%pcz# oraz przyj%cie dziecka do placówki
opieku&czo-wychowawczej przez jej dyrektora zwykle wynika z nag!o$ci zaistnia!ej sytuacji
i konieczno$ci podj%cia szybkich dzia!a&. We wszystkich jednak przypadkach
pozas#dowego zapewnienia dziecku pieczy zast%pczej niezw!ocznie powinien by*
powiadamiany s#d opieku&czy. Projekt wskazuje wi%c na konieczno$* przestrzegania
zasady s#dowego nadzoru nad systemem pieczy zast%pczej (zob. projektowane brzmienie
art. 5791 K.p.c.).
Art. 1125. Podstawowe kryteria doboru kandydatów do pe!nienia funkcji rodziny zast%pczej
powinny by* sformu!owane w Kodeksie rodzinnym i opieku&czym. Szczegó!owe okre$lenie
wymaga& stawianych kandydatom mo"e za$ znajdowa* si% w przepisach z dziedziny
pomocy spo!ecznej. Projekt (art. 5) przewiduje uchylenie ust. 3 w art. 73 u.p.s., w którym
podstawowe kryteria doboru kandydatów s# formu!owane w sposób preferuj#cy osoby
spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, „je"eli daj# gwarancj% poprawy sytuacji
dziecka” (art. 73 ust. 3 pkt 1). Kryterium tak okre$lone jest niewystarczaj#ce, albowiem
!atwo o popraw%, je"eli sytuacja "yciowa dziecka w rodzinie w!asnej by!a szczególnie z!a.
Krewni i powinowaci, je"eli chc# pe!ni* funkcje rodziny zast%pczej, musz# – tak jak inni
kandydaci – dawa* gwarancj% nale"ytego wype!niania tej funkcji, a nie tylko poprawy
sytuacji. Pokrewie&stwo i powinowactwo kandydatów na rodzin% zast%pcz# nie powinno
stanowi* – jak obecnie – przes!anki szczególnej preferencji. Odnosi si% to zw!aszcza do
tworzenia spokrewnionej (spowinowaconej) rodziny zast%pczej w przypadku nagannych
zawinionych zachowa& rodziców dziecka. Wnikliwie nale"y zweryfikowa* zw!aszcza
37
kompetencje wychowawcze dziadków, a wi%c rodziców osób, od których dziecko powinno
by* odebrane i poddane pieczy zast%pczej.
Odpowiedni# ró"nic% wieku mi%dzy kandydatami na rodzin% zast%pcz#

a dzieckiem nale"y pojmowa* odmiennie ni" przy przysposobieniu. W odniesieniu do
rodziny zast%pczej „odpowiednia ró"nica wieku” to niekoniecznie ró"nica „pokoleniowa”,
lecz taka, która pozwoli pe!ni* nale"ycie funkcj% rodziców zast%pczych. Rodzin% zast%pcz#
mo"e wi%c utworzy* tak"e starsza siostra dla swojego ma!oletniego rodze&stwa. Ostro"nie
natomiast nale"y ocenia* kompetencje wychowawcze i faktyczne mo"liwo$ci pe!nienia
pieczy nad kilkuletnim dzieckiem przez jego dziadków w podesz!ym wieku.
Uwzgl%dnianie zdania dziecka w sprawie umieszczenia go w rodzinie zast%pczej jest

obecnie niekwestionowanym standardem odzwierciedlonym zarówno w Konwencji o
prawach dziecka, jak i Konwencji Europejskiej o wykonywaniu praw dziecka (w kwestii
wys!uchania ma!oletniego w sprawach dotycz#cych jego osoby zob. tak"e projektowane art.
2161 i 576.).
Art. 1126. Pierwszy paragraf projektowanego artyku!u jest niemal dos!ownym powtórzeniem
obecnie obowi#zuj#cego art. 1121 K.r.o., którego tre$* – podzia! uprawnie&, obowi#zków i
kompetencji mi%dzy rodzin# zast%pcz# lub placówk# opieku&czo-wychowawcz# a rodzicami
dziecka, którym s#d ograniczy! w!adz% rodzicielsk# – nie budzi w#tpliwo$ci. Pomini%to
w nim jedynie pocz#tkowy fragment „je"eli s#d nie postanowi inaczej”. Pomimo obecnego
sformu!owania przepisu wskazuj#cego, "e to do kompetencji s#du nale"y ka"dorazowo
indywidualizowanie relacji mi%dzy rodzicami dziecka a jego $rodowiskiem zast%pczym, w
praktyce stosowania omawianego przepisu kompetencja, o której mowa, zwykle nie jest
uwzgl%dniana. Wyj#tkowo zapadaj# orzeczenia, w których modyfikowany jest
dyspozytywny (a nie imperatywny) wzorzec podzia!u uprawnie&, obowi#zków
i kompetencji mi%dzy rodziców dziecka i jego $rodowisko zast%pcze, i to tak"e wtedy, gdy
taka modyfikacja jest szczególnie po"#dana. Projektowany § 2 powinien zdecydowanie
usun#* w#tpliwo$ci co do dyspozytywnego charakteru unormowania zawartego w § 1 i
sprzyja* indywidualnemu kszta!towaniu przez s#dy relacji mi%dzy rodzicami naturalnymi
dziecka i podmiotami sprawuj#cymi nad dzieckiem piecz% zast%pcz#.
Art. 1127. Odr%bne przepisy wskazane w projektowanym art. 1127 K.r.o. to unormowania
zawarte obecnie przede wszystkim w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo!ecznej i
w aktach prawnych wydanych na jej podstawie.
38
Art. 113. Uwzgl%dniaj#c dominuj#ce zapatrywanie doktryny i orzecznictwa, uj%to

kontakty z dzieckiem jako atrybut niezale"ny od w!adzy rodzicielskiej. Przepis art. 113 § 1
w nowym brzmieniu stanowi ponadto, "e tak"e w odniesieniu do dziecka utrzymywanie
kontaktów powinno by* nie tylko jego prawem, ale i obowi#zkiem. Uj%cie tych kontaktów
tylko w kategorii prawa dziecka (tak np. czyni prawo niemieckie) jest niezasadne z uwagi na
to, "e prawo rodziców nie mia!oby tutaj swojego odpowiednika w postaci obowi#zku
dziecka. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do kontaktów ze starszym ju"
dzieckiem.
Projektowany przepis art. 113 § 2 zawiera katalog elementów kontaktów z dzieckiem

obejmuj#cy, po pierwsze, pobyt z dzieckiem, w którego zakres wchodz# odwiedziny,
spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego sta!ego pobytu, po drugie, bezpo$rednie
porozumiewanie si%, po trzecie, utrzymywanie korespondencji oraz, po czwarte, korzystanie
z innych $rodków porozumiewania si% na odleg!o$*, w tym ze $rodków komunikacji
elektronicznej. Katalog ten ma charakter otwarty, ale zawiera najwa"niejsze sk!adniki
kontaktów z dzieckiem i powinien u!atwi* formu!owanie rozstrzygni%cia s#dowego,
dotycz#cego tej materii.
Art. 1131. Podstawowe zasady regulowania sposobu utrzymywania kontaktów okre$lono w

art. 1131 § 1 K.r.o. Przepis ten dotyczy najcz%stszego, typowego przypadku, w którym
dziecko przebywa stale u jednego z rodziców. W takiej sytuacji przyj%to jako regu!%, "e
rodzice okre$laj# wspólnie sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Rodzice powinni
kierowa* si% dobrem dziecka i bra* pod uwag% jego rozs#dne "yczenia (zob. projektowany
art. 95 § 4 K.r.o.).
W praktyce spo!ecznej wielu rodziców z powodzeniem i bez udzia!u s#du reguluje

utrzymywanie kontaktów i taka sytuacja powinna stanowi* regu!%. Dopiero gdy
zainteresowani nie mogliby osi#gn#* porozumienia, spraw% powinien rozstrzyga* s#d
opieku&czy.
Z istoty kontaktów – nie b%d#cych elementem w!adzy rodzicielskiej – wynika, "e rodzice
nie zostaj# „zwolnieni” z obowi#zku utrzymywania kontaktów z dzieckiem, je"eli
pozbawiono ich w!adzy rodzicielskiej albo j# ograniczono, a piecz% nad ich dzieckiem
sprawuje opiekun lub gdy zosta!o ono umieszczone w rodzinie zast%pczej albo w placówce
39
opieku&czo-wychowawczej. To za!o"enie uwzgl%dnia projektowany przepis art. 1131 § 2
K.r.o., utrzymuj#cy wobec takich rodziców prawo i obowi#zek kontynuowania kontaktów z
dzieckiem. Taka regulacja pozwoli w szczególno$ci na ingerencj% s#du w sfer% kontaktów z
dzieckiem, je"eli rodzice pozbawieni w!adzy rodzicielskiej b%d# zaniedbywa* utrzymywanie
kontaktów z dzieckiem, nie chc#c lub nie potrafi#c wspólnie rozwi#za* spraw zwi#zanych
z utrzymywaniem kontaktów. W obecnym stanie prawnym utrzymywanie kontaktów z
dzieckiem nie jest elementem w!adzy rodzicielskiej i nie stanowi przedmiotu obowi#zku
rodziców. Nie ma podstawy prawnej do ingerencji s#du w przypadku rezygnacji rodzica z
utrzymywania osobistej styczno$ci z dzieckiem (poza szczególnym przypadkiem
wskazanym w art. 111 § 1a K.r.o.).
Art. 1132. Rodzice powinni dok!ada* nale"ytych stara& o w!a$ciw# jako$* kontaktów
z dzieckiem. Postawa rodzica wobec dziecka lub g!oszone przez niego pogl#dy mog#
stanowi* zagro"enie prawid!owego rozwoju dziecka. Je"eli nasilenie takiego negatywnego
wp!ywu b%dzie zagra"a!o dobru dziecka, uzasadniona b%dzie ingerencja s#du. Zawarty w
art. 1132 § 2 K.r.o. przyk!adowy katalog sposobów ograniczenia utrzymywania kontaktów z
dzieckiem powinien u!atwi* orzekanie w sprawach o kontakty rodziców i dzieci.
Art. 1133-1135. Najsurowszy $rodek w postaci zakazu utrzymywania kontaktów orzeka s#d
w przypadku powa"nego zagro"enia lub naruszenia dobra dziecka – art. 1133 K.r.o.
Wychodz#c z ogólnego za!o"enia, "e najlepsz# ewentualno$ci# jest uzdrowienie sytuacji w
rodzinie pochodzenia dziecka lub przynajmniej cz%$ciowa jej poprawa, przewidziano w art.
1135 K.r.o. zmian% rozstrzygni%cia w sprawie kontaktów w razie zmiany okoliczno$ci.
Istotn# nowo$* na gruncie polskiego prawa rodzinnego stanowi projektowany art. 1134
K.r.o., daj#cy s#dowi opieku&czemu, orzekaj#cemu w sprawie kontaktów z dzieckiem,
kompetencj% do zobowi#zania rodziców do okre$lonego post%powania. Tak"e w tym
przepisie zawarto otwarty katalog $rodków stosowanych przez s#d, ze wskazaniem
mo"liwo$ci kierowania rodziców do placówek lub specjalistów, zajmuj#cych si% terapi#
rodzinn#, poradnictwem lub $wiadcz#cych rodzinie inn# stosown# pomoc. Zmiana ta
nawi#zuje równie" do projektowanej nowelizacji art. 109 § 2 pkt 1 K.r.o.
Art. 1136. Wiele odr%bnych zagadnie& (uregulowanych w obcym ustawodawstwie)

dostrzega od dawna judykatura i doktryna w sferze kontaktów dziecka z innymi ni" rodzice
bliskimi mu osobami. Kwestie te b%d# rozstrzygane na podstawie art. 1136 K.r.o., który
odsy!a do przepisów normuj#cych kontakty dziecka z rodzicami. W ten sposób innym
40
osobom bliskim dziecku udzielona zostanie silna ochrona, naturalnie z uwzgl%dnieniem
zasady dobra dziecka.
Ze wzgl%du na prawne i faktyczne skutki rozwodu w sferze stosunków osobistych

ma!"onków jest celowe obj%cie kognicj# s#du rozwodowego rozstrzygania o sposobie
utrzymywania kontaktów z dzieckiem, z uwzgl%dnieniem porozumienia rozwodz#cych si%
rodziców (art. 58 § 1 K.r.o.).
Obowi&zek alimentacyjny
Art. 128 § 2 i 3. Uwa"a si%, "e zawarcie ma!"e&stwa z osob# maj#c# w!asne dziecko oznacza
w znacznej mierze podj%cie obowi#zków rodzinnych wobec dziecka ma!"onka. Pojawia si%
wi%c obowi#zek alimentacyjny wzgl%dem pasierba, z tym jednak zastrze"eniem, "e
wyprzedza go obowi#zek rodziców dziecka. Dopiero w razie braku drugiego rodzica
dziecka lub niemo"liwo$ci dostarczenia $wiadcze& przez niego lub przez oboje rodziców
powstaje obowi#zek powinowatych, tj . ojczyma lub macochy.
W razie wykonywania obowi#zków rodzinnych przez ma!"onka rodzica dziecka, w tym

przyczyniania si% do jego utrzymania i wychowania, istnieje wystarczaj#ca przes!anka
prawna i moralna do powstania obowi#zku alimentacyjnego pasierba wzgl%dem ojczyma lub
macochy. Wzajemny obowi#zek alimentacyjny mi%dzy ojczymem (macoch#) a pasierbem
jest jednak ponadto uzale"niony od konkretnej sytuacji rodzinnej, ocenianej w $wietle tzw.
wzgl%dów s!uszno$ci. Chodzi o to, "e w niektórych sytuacjach "#danie alimentów od
ojczyma lub macochy b#d' od pasierba mo"e wzbudza* sprzeciw, np. w razie niech%ci, a
nawet wrogo$ci stron tego stosunku rodzinnoprawnego. Innym motywem os!abienia
omawianego obowi#zku alimentacyjnego jest obawa, "e obci#"enie tym obowi#zkiem
ma!"onka nieb%d#cego rodzicem dziecka, wed!ug regu! dotycz#cych rodziców dziecka,
b%dzie powstrzymywa* od zawarcia ma!"e&stwa z osob# maj#c# dziecko. Zachowania takie
by!yby niekorzystne, poniewa" powstanie rodziny pe!nej przez zawarcie ma!"e&stwa
(rodziny zrekonstruowanej) jest zjawiskiem bardziej stabilizuj#cym stosunki spo!eczne ni"
podj%cie po"ycia konkubenckiego z osob# wychowuj#c# w!asne dziecko. Kryterium
s!uszno$ci, wprowadzone do Kodeksu rodzinnego i opieku&czego w odniesieniu do
obowi#zku wzajemnej pomocy ma!"onków b%d#cych w separacji orzeczonej przez s#d (art.
614 § 3), w!a$ciwie równie" wyrazi etyczn# ocen% "#dania alimentów od ojczyma (macochy)
lub od pasierba.
41
Art. 133 § 3. Kodeks rodzinny i opieku&czy nak!ada na rodziców obowi#zek alimentacji
dziecka od ma!oletnio$ci do czasu uzyskania przez dziecko zdolno$ci do samodzielnego
utrzymania si%. Pojawia si% wi%c do$* cz%sto w#tpliwo$*, kiedy dziecko, zw!aszcza
pe!noletnie, mo"e si% samodzielnie utrzyma*. Rodzice niesprawuj#cy ju" w!adzy
rodzicielskiej nie maj# decyduj#cego wp!ywu na decyzje pe!noletniego dziecka dotycz#ce
zdobywania wykszta!cenia b#d' rezygnacji z uzyskania kwalifikacji zawodowych. Obecna
tre$* art. 133 § 1 K.r.o. oznacza, "e obowi#zek alimentacyjny rodziców nie wygasa z dat#
uzyskania przez dziecko pe!noletno$ci, a "#danie alimentów przez pe!noletnie dziecko
cz%sto budzi w#tpliwo$ci co do istnienia nadal obowi#zku rodziców. Warto wspomnie*, "e
w wi%kszo$ci pa&stw europejskich bezwzgl%dny obowi#zek alimentacyjny rodziców odnosi
si% tylko do ma!oletnich dzieci. Dalszy obowi#zek dotyczy najcz%$ciej tych dzieci
pe!noletnich, które z powodu niepe!nosprawno$ci, choroby i kontynuowania kszta!cenia si%
nie s# w stanie utrzyma* si% samodzielnie. Odrzucaj#c koncepcj% automatycznego
wygaszania obowi#zku alimentacyjnego ju" z chwil# osi#gni%cia przez dziecko
pe!noletno$ci, w projekcie proponuje si% przyznanie rodzicom uprawnienia do uchylenia si%
od wykonania obowi#zku alimentacyjnego w razie zagro"enia nadmiernym dla nich
uszczerbkiem lub w braku stara& dziecka o osi#gni%cie "yciowej samodzielno$ci. Termin
„nadmierny uszczerbek” jest ju" terminem kodeksowym, i to w przepisach alimentacyjnych
(art. 134 K.r.o.).
Art. 135 § 2 i 3. Wykonanie obowi#zku alimentacyjnego mo"e polega* na dostarczaniu

$rodków utrzymania lub wychowania, tj. w postaci renty pieni%"nej albo przez zaspokajanie
potrzeb utrzymania w ramach wspólnego gospodarstwa domowego. K.r.o. przewiduje te"
inn# posta* wykonania obowi#zku alimentacyjnego w postaci osobistych stara& o
utrzymanie lub wychowanie dziecka przez rodziców. Uwzgl%dniaj#c sytuacj% finansow#
i rodzinn# niektórych osób zobowi#zanych do alimentacji, jest po"#dane, aby t% posta*
osobistych stara& o utrzymanie uprawnionego odnie$* do wszystkich osób
niepe!nosprawnych. Cz%ste s# bowiem sytuacje, gdy zobowi#zany ma skromne dochody,
natomiast mo"e swoj# prac# i osobistymi staraniami przyczynia* si% do zapewniania
nale"ytych warunków bytowych osoby ma!oletniej (np. wnukowi) b#d' osobie
niepe!nosprawnej (np. b%d#cemu w podesz!ym wieku ma!"onkowi, ojcu lub matce,
dziadkom itd.). Inny wspó!zobowi#zany b#d' zobowi#zany w dalszej kolejno$ci maj#cy
mo"liwo$ci zarobkowo-maj#tkowe jest wtedy obowi#zany do uzupe!niaj#cych $wiadcze&
pieni%"nych. U!atwia si% wi%c wykonanie obowi#zku alimentacyjnego stosownie do
42
mo"liwo$ci poszczególnych cz!onków rodziny. Warto zaznaczy*, "e osobiste starania o
osob% uprawnion# s# tak samo donios!e i potrzebne jak $rodki pieni%"ne, zw!aszcza dla
osoby niepe!nosprawnej lub ma!oletniego dziecka.
W#tpliwo$ci wzbudza zagadnienie wp!ywu $wiadcze& socjalnych na istnienie i zakres

obowi#zku alimentacyjnego cz!onków rodziny. Poj%cie $wiadcze& socjalnych nie jest
jednolite. +wiadczenia z ubezpieczenia spo!ecznego (emerytura, renta inwalidzka, renta
rodzinna i inne zwi#zane ze stosunkiem prawnym ubezpieczenia pracowniczego lub z tytu!u
pracy na w!asny rachunek) wspieraj# w!asne si!y uprawnionego i maj# charakter
roszczeniowy. To samo dotyczy $wiadcze& z powszechnego zaopatrzenia spo!ecznego, np.
zasi!ek z tytu!u urodzenia dziecka, zasi!ek rodzinny. Natomiast $wiadczenia pomocy
spo!ecznej maj# charakter subsydiarny i nie zmniejszaj# obowi#zku alimentacyjnego, który
wyprzedza pomoc spo!eczn#. Organ udzielaj#cy takiej pomocy ma roszczenie zwrotne do
zobowi#zanych cz!onków rodziny b#d' "#da od nich stosownej odp!atno$ci, np. za pobyt w
zak!adzie opieku&czym. Niepewno$* funkcji $wiadcze& materialnych dla rodziny zast%pczej
by!a powodem cz%stych zmian legislacyjnych. Nale"y wspiera* takie rozwi#zania prawne,
które zapobiegaj# os!abianiu obowi#zku alimentacyjnego wzgl%dem ma!oletniego dziecka
znajduj#cego si% w rodzinie zast%pczej. Pomoc z funduszów publicznych dla osób
tworz#cych rodzin% zast%pcz# nie zwalnia z obowi#zku alimentacyjnego wobec dziecka,
lecz s!u"y zaspokojeniu jego bie"#cych potrzeb, których nie mo"na zaspokoi* z alimentów
nale"nych od krewnych stosownie do ich mo"liwo$ci zarobkowych i maj#tkowych (zob.
projektowany art. 135 § 3 K.r.o). Je"eli rodzin% zast%pcz# tworz# osoby spoza kr%gu
zobowi#zanych do alimentacji, pomoc materialna dla dziecka pozwala tym osobom pe!ni*
funkcj% rodziców zast%pczych.
Art. 137. Zagadnienie dochodzenia alimentów za czas ubieg!y jest powi#zane z

przedawnieniem roszczenia. Natura prawna alimentów polega na dostarczeniu
uprawnionemu na bie"#co $rodków utrzymania. Dlatego trafna i nadal aktualna jest uchwa!a
(7) SN z dnia 28 wrze$nia 1949 r. Wa.C 389/49 OSN 1951, poz. 60, wed!ug której "#danie
dotycz#ce czasu minionego mo"e mie* na wzgl%dzie niezaspokojone potrzeby
uprawnionego, wykonanie zobowi#za& zaci#gni%tych przez niego dla zaspokojenia potrzeb,
zaleg!o$ci np. w op!atach za mieszkanie itd. Dochodzenie renty alimentacyjnej za czas
miniony powinno zosta* jednoznacznie unormowane, gdy" le"y to w interesie zarówno
uprawnionego, jak i zobowi#zanego. Niepewno$* co do obowi#zywania zasady pro
praeterito nemo alitur, nemo vivitur rozstrzyga proponowane unormowanie w § 2 art. 137
43
K.r.o.
Art. 1441. Na projektowany przepis b%d# mogli powo!ywa* si% w szczególno$ci

ma!"onkowie, a tak"e rodzice pe!noletnich dzieci domagaj#cych si% alimentów. Natomiast
wykluczony zosta! zarzut nadu"ycia prawa (sprzeczno$ci z zasadami wspó!"ycia
spo!ecznego) w odniesieniu do roszczenia ma!oletniego dziecka przeciwko rodzicom,
poniewa" ani trudno$ci wychowawcze, ani naganne zachowanie si% dziecka nie zwalniaj#
rodziców z obowi#zku troski o dziecko, a przede wszystkim z obowi#zku jego utrzymania i
wychowania.
Odwo!anie si% do zasad wspó!"ycia spo!ecznego, a nie np. do wzgl%dów s!uszno$ci, jest
uzasadnione tym, "e konstrukcja oceny "#dania alimentów nawi#zuje do konstrukcji
nadu"ycia prawa podmiotowego wyra"onej w art. 5 K.c., w którym wskazana zosta!a
klauzula generalna zasad wspó!"ycia spo!ecznego.
Opieka i kuratela
Art. 148. Obowi#zuj#cy obecnie Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 88, poz.
553, z pó'n. zm.), który wszed! w "ycie dnia 1 wrze$nia 1998 r. (art. 18 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzaj#ce Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554, z pó'n.
zm.) stanowi w art. 51, "e „s#d, uznaj#c za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia
praw rodzicielskich lub opieku&czych w razie pope!nienia przest%pstwa na szkod%
ma!oletniego lub we wspó!dzia!aniu z nim, zawiadamia o tym w!a$ciwy s#d rodzinny”. Nie
przewiduje natomiast $rodka karnego w postaci pozbawienia praw rodzicielskich lub praw
opieku&czych (art. 39), które by!o jedn# z kar dodatkowych (pozbawienie praw
rodzicielskich lub opieku&czych) przewidzianych w art. 38 pkt 2 dawnego Kodeksu karnego
(ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r.; Dz. U. z 1974 r. Nr 13, poz. 94, z pó'n. zm.). Poniewa"
nie mo"na wykluczy*, "e pozbawienie praw rodzicielskich lub opieku&czych orzeczone na
podstawie przepisów K.k. z 1969 r. w stosunku do pewnych osób nadal obowi#zuje, to
zakaz ustanowienia opiekunem osoby pozbawionej praw rodzicielskich lub praw
opieku&czych nale"y zachowa*, ale nie w tek$cie K.r.o., lecz w unormowaniach ustawy
nowelizuj#cej K.r.o. (zob. ni"ej uzasadnienie dla art. 7 ust. 3).
Opiekunem ma!oletniego nie powinna by* ustanowiona tak"e osoba, która jest lub by!a
pozbawiona w!adzy rodzicielskiej albo zosta!a skazana za przest%pstwa na szkod%
44
ma!oletniego. W zwi#zku z poszerzeniem listy $rodków karnych (art. 39 K.k.) zakaz
ustanawiania opiekunem ma!oletniego nale"y rozci#gn#* na osob%, wobec której orzeczono
zakaz prowadzenia dzia!alno$ci zwi#zanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacj#
ma!oletnich lub opiek# nad nimi, albo obowi#zek powstrzymywania si% od przebywania w
okre$lonych $rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si% z okre$lonymi osobami
lub zakaz opuszczania okre$lonego miejsca pobytu bez zgody s#du (zob. te" art. 41 § 1a i
art. 41a K.k.).
Art. 149. Proponowana zmiana brzmienia art. 149 § 3 K.r.o. polega na dostosowaniu
terminologii ustawowej w nim stosowanej do terminologii u"ywanej zarówno w samym
K.r.o., jak i w obowi#zuj#cych unormowaniach pozakodeksowych (w szczególno$ci termin
„jednostka organizacyjna pomocy spo!ecznej” jest definiowany w art. 6 pkt 5 ustawy z dnia
12 marca 2004 r. o pomocy spo!ecznej). Do w!a$ciwo$ci organów gminy przesz!o jako
zadanie zlecone wskazywanie kandydata na opiekuna prawnego (art. 3 pkt 5j ustawy z dnia
17 maja 1990 r. o podziale zada& i kompetencji okre$lonych w ustawach szczególnych
pomi%dzy organy gminy a organy administracji rz#dowej oraz o zmianie niektórych ustaw;
Dz. U. Nr 34, poz. 198, z pó'n. zm.). Do kategorii jednostek organizacyjnych pomocy
spo!ecznej u.p.s. zalicza (art. 6 pkt 5): regionalny o$rodek polityki spo!ecznej, powiatowe
centrum pomocy rodzinie, o$rodek pomocy spo!ecznej, dom pomocy spo!ecznej, placówk%
specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, placówk% opieku&czo-wychowawcz#,
o$rodek adopcyjno-opieku&czy, o$rodek wsparcia i o$rodek interwencji kryzysowej.
Wed!ug art. 112 ust. 10 u.p.s., w brzmieniu obecnie obowi#zuj#cym, kierownik
powiatowego centrum pomocy rodzinie wspó!pracuje z s#dem w sprawach dotycz#cych
opieki i wychowania dzieci pozbawionych ca!kowicie lub cz%$ciowo opieki rodzicielskiej.
Do K.r.o. wprowadzone zosta!o ustaw# z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy –

Kodeks rodzinny i opieku&czy (Dz. U. Nr 45, poz. 234) okre$lenie placówka „opieku&czo-
wychowawcza” z zachowaniem jednak terminu „zak!ad wychowawczy” w niezmienionych
przepisach (w szczególno$ci w art. 149 § 3 K.r.o.). Uwzgl%dniaj#c unormowania ustawy z
dnia z dnia 26 pa'dziernika 1982 r. o post%powaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r.
Nr 11, poz. 109, z pó'n. zm.) i rozporz#dzenia Ministra Sprawiedliwo$ci z dnia 17
pa'dziernika 2001 r. w sprawie zak!adów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz. U. Nr
124, poz. 1359), nale"y w art. 149 § 3 K.r.o. u"y* okre$le& „zak!ad poprawczy”
i „schronisko dla nieletnich”.
45
Art. 150. Uchylenie przepisu art. 150 K.r.o. b%dzie wyrazem formalnej rezygnacji z tzw.
opieki zak!adowej nad ma!oletnim. Nie bez powodu nie zosta!o wydane dotychczas
rozporz#dzenie, o którym mowa w art. 150 K.r.o. Anachroniczna koncepcja opieki
zak!adowej nie odpowiada wymaganiom i postulatom nowoczesnej pedagogiki. Tak"e
wtedy gdy dziecko przebywa w zak!adzie wychowawczym (obecnie – w placówce
opieku&czo-wychowawczej, zak!adzie poprawczym albo schronisku dla nieletnich), opieka
nad nim powinna by* powierzona osobom fizycznym, i to wywodz#cym si% spoza grona
pracowników placówki opieku&czej. Chodzi w szczególno$ci o nale"yte i obiektywne
kontrolowanie warunków pobytu ma!oletniego w placówce. Koncepcja opieki zak!adowej w
dos!ownym znaczeniu tego okre$lenia (powierzonej placówkom opieku&czym lub
organizacjom spo!ecznym) zosta!a uznana nie tylko za niekorzystn# dla ma!oletniego, lecz
tak"e za wadliw# jurydycznie ze wzgl%du na charakter podmiotu wykonuj#cego (jednostka
organizacyjna, w szczególno$ci – osoba prawna).
Art. 158. Obecna tre$* art. 158 mo"e zosta* z przepisu usuni%ta, poniewa" do sprawowania
opieki b%d# nadal stosowane odpowiednio przepisy o w!adzy rodzicielskiej (art. 155 § 2
K.r.o.), a wi%c tak"e projektowany art. 95 § 4 („Rodzice przed powzi%ciem decyzji w
wa"niejszych sprawach dotycz#cych osoby lub maj#tku dziecka powinni je wys!ucha*,
je"eli rozwój umys!owy, stan zdrowia i stopie& dojrza!o$ci dziecka na to pozwala oraz
uwzgl%dni* w miar% mo"liwo$ci jego rozs#dne "yczenia.”).
Natomiast nowe brzmienie art. 158 zosta!o dostosowane do projektowanego art. 96 § 2

K.r.o. Stanowi on, "e rodzice, którzy maj# ograniczon# zdolno$* do czynno$ci prawnych,
uczestnicz# w sprawowaniu bie"#cej pieczy nad osob# dziecka i jego wychowaniu. Opiekun
o decyzjach w wa"niejszych sprawach, które dotycz# osoby lub maj#tku ma!oletniego,
powinien wi%c informowa* jego rodziców, którzy uczestnicz# w sprawowaniu bie"#cej
pieczy nad osob# dziecka i jego wychowaniu.
Art. 162, 163 i 179. Coraz cz%$ciej zdarzaj# si% przypadki ca!kowitej bezskuteczno$ci "#da&
s#dów rodzinnych kierowanych na podstawie art. 149 § 3 K.r.o. do gminnych lub miejskich
o$rodków pomocy spo!ecznej w celu wskazania osób, którym s#d móg!by powierzy* opiek%
nad osobami ca!kowicie ubezw!asnowolnionymi i kuratel% nad osobami cz%$ciowo
ubezw!asnowolnionymi. Obowi#zuj#ce obecnie przepisy K.r.o. nak!adaj# na ka"dego, kto
zostanie ustanowiony przez s#d opieku&czy opiekunem, obowi#zek obj%cia opieki i
dopuszczaj# zwolnienie od tego obowi#zku z wa"nych powodów (art. 152 K.r.o.). Zasada, o
46
której mowa, odnosi si% zarówno do opieki nad ma!oletnim, opieki nad ca!kowicie
ubezw!asnowolnionym (art. 152 w zw. z art. 175 K.r.o.), jak i do kurateli dla cz%$ciowo
ubezw!asnowolnionych (art. 152 w zw. z art. 178 § 2 K.r.o.). S#d opieku&czy mo"e
wymierzy* grzywn% osobie, która uchyla si% od obj%cia opieki (art. 598 § 1 K.p.c.). Obj%cie
opieki stanowi wi%c nie tylko obowi#zek honorowy i obywatelski, lecz jest tak"e
powinno$ci# prawn#. W zasadzie jednak nie ma mo"liwo$ci skutecznego wyegzekwowania
obj%cia opieki. Grzywna w celu przymuszenia do spe!nienia powinno$ci obj%cia opieki nie
musi spowodowa* obj%cia opieki przez z!o"enie przyrzeczenia przed s#dem opieku&czym
(art. 153 K.r.o.). Osoba przymuszana grzywn# do obj%cia opieki z regu!y nie wywi#"e si%
nale"ycie z obowi#zków opiekuna, a prawdopodobie&stwo takiego zachowania powinno
wykluczy* ustanowienie jej opiekunem (art. 148 K.r.o.).
Zmiany wskazanych przepisów nie s# potrzebne. Trzeba natomiast rozwa"y* wprowadzenie

ogólnej zasady wynagradzania opiekuna. Niech%* do podejmowania obowi#zków opiekuna
(w szczególno$ci wobec osoby ca!kowicie ubezw!asnowolnionej) jest powodowana zarówno
obawami przed niepodo!aniem obowi#zkom sprawowania pieczy i zarz#du sprawami
maj#tkowymi podopiecznego, jak i obaw# przed poniesieniem kosztów sprawowania obj%tej
funkcji, mimo ustawowej regulacji dochodzenia zwrotu poniesionych nak!adów i wydatków
(art. 163 K.r.o.) oraz czasoch!onno$ci# funkcji opiekuna lub kuratora. Zasada sprawowania
opieki (uznanej za obywatelsk# powinno$*) bez wynagrodzenia, z wyj#tkiem dotycz#cym
znacznego nak!adu pracy na zarz#d maj#tkiem pupila (art. 162 § 2 K.r.o.), jest
kwestionowana. Tak"e bowiem osobiste starania o osob% podopiecznego i piecza nad nim
wymagaj# cz%sto znacznego po$wi%cenia w!asnego czasu kosztem pracy zarobkowej lub
odpoczynku.
Nale"y zatem przyj#* zasad% odp!atno$ci za sprawowanie opieki (na "#danie ustanowionego
opiekuna) – zarówno w zakresie zarz#du maj#tkiem pupila, jak i pieczy nad jego osob#, z
zastrze"eniem odmowy przyznania wynagrodzenia, je"eli nak!ad pracy opiekuna by!by
nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki czyni!oby zado$* zasadom wspó!"ycia spo!ecznego.
Analogicznie zosta!aby okre$lona odp!atno$* us!ug kuratora, przy czym nadal
obowi#zywa!aby zasada pokrywania wynagrodzenia kuratora przez osob%, na której
wniosek kurator zosta! ustanowiony.
Art. 2 projektowanej ustawy
47
Kodeks cywilny
Art. 6801. Proponowana zmiana brzmienia art. 6801 K.c. powinna dostosowa* tre$* przepisu
do obowi#zuj#cych od dnia 20 stycznia 2005 r. unormowa& stosunków maj#tkowych
ma!"e&skich, które dopu$ci!y przyj%cie przez ma!"onków w umowie maj#tkowej
ma!"e&skiej ustroju rozdzielno$ci maj#tkowej z wyrównaniem dorobków i w konsekwencji
mo"liwo$ci istnienia takiej rozdzielno$ci maj#tkowej przewiduj# jako rezultat powstania
ustroju przymusowego nie tylko ustanie (zniesienie) maj#tkowej wspólno$ci ma!"e&skiej,
lecz tak"e powstanie (pe!nej) rozdzielno$ci maj#tkowej w miejsce ustroju rozdzielno$ci
maj#tkowej z wyrównaniem dorobków.
Kodeks post%powania cywilnego
Art. 17 pkt 4. W celu dostosowania brzmienia art. 17 pkt 4 K.p.c. do unormowa& stosunków
maj#tkowych ma!"e&skich w K.r.o., obowi#zuj#cych od dnia 20 stycznia 2005 r., zwrot
„zniesienie wspólno$ci maj#tkowej” nale"y zast#pi* zwrotem „ustanowienie rozdzielno$ci
maj#tkowej”.
Art. 2161. Unormowanie art. 72 ust. 3 Konstytucji nakazuj#ce wys!uchanie i w miar%

mo"liwo$ci uwzgl%dnienie zdania dziecka przez organy w!adzy publicznej oraz osoby
odpowiedzialne za dziecko i analogiczne postanowienia art. 12 Konwencji o prawach
dziecka powinny znale'* nale"yte odzwierciedlenie tak"e w unormowaniach K.p.c., w
szczególno$ci dotycz#cych kszta!towania kontaktów z dzieckiem (zob. te" projektowany § 4
w art. 95 K.r.o.). Wyra'ne wskazanie takiego obowi#zku odpowiada tak"e trzeciej zasadzie
Rekomendacji nr R/84/4 Komitetu Ministrów Rady Europy z dnia 28 lutego 1984 r. w
sprawie odpowiedzialno$ci rodzicielskiej, zawieraj#cej postulat, skierowany do organu
podejmuj#cego decyzje w sprawie obowi#zków rodzicielskich, zapoznania si% ze
stanowiskiem dziecka („W!a$ciwy organ zobowi#zany do podj%cia decyzji w sprawie
odpowiedzialno$ci rodzicielskiej lub jej wykonywania, dotycz#cej podstawowych interesów
dziecka, powinien zapozna* si% z jego stanowiskiem, o ile stopie& dojrza!o$ci dziecka na to
pozwala.”).
Projektowany przepis art. 2161 K.p.c. dotyczy!by ustalania w procesie praw tylko
niemaj#tkowych, w szczególno$ci w zwi#zku z kszta!towaniem w!adzy rodzicielskiej w
sprawach o rozwód, uniewa"nienie ma!"e&stwa, separacj% (425 K.p.c.), ustaleniem lub
48
zaprzeczeniem pochodzenia dziecka, uniewa"nieniem uznania dziecka i rozwi#zaniem
przysposobienia (art. 453 K.p.c.). Nie by!oby natomiast celowe stosowanie omawianego
przepisu w sprawach alimentacyjnych; por. te" proponowane nowe brzmienie § 2 w art. 576
K.p.c., który w post%powaniu nieprocesowym dotyczy wys!uchania ma!oletniego zarówno w
sprawach dotycz#cych osoby, jak i maj#tku ma!oletniego.
Art. 452. Zmiana brzmienia przepisu polega na zast#pieniu zwrotu „zniesienie wspólno$ci
maj#tkowej” zwrotem „ustanowienie rozdzielno$ci maj#tkowej”, adekwatnie do unormowa&
stosunków maj#tkowych ma!"e&skich w K.r.o., obowi#zuj#cych od dnia 20 stycznia 2005 r.
Art. 453, 454, 4541, 456, 4561 i 457. Proponowane zmiany brzmienia przepisów lub
projektowane nowe przepisy pozostaj# w zwi#zku z projektowanymi unormowaniami K.r.o.
o ustaleniu i zaprzeczeniu macierzy&stwa, o uznaniu ojcostwa i ustaleniu bezskuteczno$ci
uznania ojcostwa. Przepis § 3 w art. 456 K.p.c. jest normatywnym wyrazem przyj%tej w
K.r.o. zasady wykluczenia zmiany stanu cywilnego osoby zmar!ej z wyj#tkiem
kontynuowania przez zst%pnych zmar!ego powoda procesu o ustalenie macierzy&stwa albo
ojcostwa.
Art. 4531. Projekt ustawy przyznaje rodzicom dziecka, maj#cym ograniczon# zdolno$* do
czynno$ci prawnych (z powodu wieku albo ubezw!asnowolnienia cz%$ciowego), zdolno$*
procesow# do dochodzenia ustalenia lub zaprzeczenia pochodzenia dziecka. Jednak"e
ma!oletni tak# zdolno$* procesow# mieliby dopiero po uko&czeniu 16 lat. Dost%pno$*
pewnego dowodu biologicznego w postaci badania kodu genetycznego wyklucza ryzyko
naruszenia interesów wskazanych osób, które zechc# dochodzi* ustalenia lub zaprzeczenia
pochodzenia od nich okre$lonego dziecka.
Art. 576 § 2. Projektowany przepis jest odpowiednikiem proponowanego art. 2161 K.p.c.,
który ma mie* zastosowanie w procesie, z wy!#czeniem spraw dotycz#cych maj#tku dziecka
(zob. uzasadnienie art. 2161). W post%powaniu nieprocesowym s#d mia!by obowi#zek
wys!uchania ma!oletniego tak"e w sprawach dotycz#cych jego maj#tku (w szczególno$ci
w sprawie o zezwolenie na dokonanie czynno$ci przekraczaj#cej zakres zwyk!ego zarz#du
maj#tkiem dziecka).
Art. 579. Zmiana przepisu art. 579 K.p.c. polega jedynie na zast#pieniu zwrotu „zakazanie
osobistej styczno$ci z dzieckiem” zwrotem „ustalenie, ograniczenie albo zakazanie
kontaktów z dzieckiem”, stosownie do projektowanej w K.r.o. regulacji kontaktów z
dzieckiem (art. 113-1136 K.r.o.).
49
Art. 5791. W proponowanych przepisach § 2 i 3 art. 1124 K.r.o. sformu!owany zosta! nakaz
niezw!ocznego powiadamiania s#du opieku&czego o umieszczeniu dziecka bez orzeczenia
s#du w placówce opieku&czo-wychowawczej albo w rodzinie zast%pczej, co mo"e by*
usprawiedliwione nag!o$ci# danego przypadku. Projektowany przepis § 1 w art. 5791 K.p.c.
jest konsekwencj# wskazanych unormowa& materialnoprawnych, ustanawiaj#cych zasad%
s#dowego nadzoru nad systemem pieczy zast%pczej.
Art. 581 K.p.c. Zmiana brzmienia art. 581 K.p.c. uzasadniona jest tym, "e projekt ustawy
przewiduje, "e w sytuacji typowej do uznania ojcostwa dochodzi w Polsce przed
kierownikiem USC (zob. projektowany art. 73 § 1 i 4 K.r.o.).
W razie odmowy przez kierownika urz%du stanu cywilnego odebrania o$wiadcze&

koniecznych do uznania ojcostwa s#d opieku&czy dokonuje kontroli zasadno$ci stanowiska
kierownika USC. Takie rozwi#zanie, mimo "e nast%puj#ce w specyficznej formie,
niemaj#cej charakteru „odwo!ania” w $cis!ym znaczeniu tego poj%cia, jest zbli"one do
rozwi#zania zawartego w art. 7 ust. 2 p.a.s.c. Zgodnie z tym przepisem, je"eli kierownik
urz%du stanu cywilnego odmawia przyj%cia okre$lonego o$wiadczenia, wydania
za$wiadczenia, zezwolenia itp., powiadamia na pi$mie osob% zainteresowan# o przyczynach
odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od dnia dor%czenia jej pisma kierownika
urz%du stanu cywilnego mo"e wyst#pi* z wnioskiem do s#du rejonowego w!a$ciwego ze
wzgl%du na siedzib% urz%du stanu cywilnego o rozstrzygni%cie, czy okoliczno$ci
przedstawione przez kierownika urz%du stanu cywilnego uzasadniaj# odmow% dokonania
czynno$ci. Prawomocne postanowienie s#du wi#"e kierownika urz%du stanu cywilnego.
Projekt nie przej#! w przypadku odmowy przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do uznania

ojcostwa rozwi#zania zawartego w powo!anym art. 7 p.a.s.c. Jest to uzasadnione w
szczególno$ci tym, "e powinno nast#pi* – najszybciej, jak to mo"liwe – ustalenie stanu
cywilnego dziecka (gdy s#d uzna stanowisko kierownika USC za nieuzasadnione –
niezw!ocznie przyjmie o$wiadczenia konieczne do uznania ojcostwa). W razie w#tpliwo$ci
co do zgodno$ci uznania ojcostwa z „prawd# genetyczn#”, ewentualne uzale"nienie
przyj%cia o$wiadcze& od potwierdzenia pochodzenia dziecka od okre$lonego m%"czyzny (w
razie w#tpliwo$ci) przez badania genetyczne powinno nast#pi* w post%powaniu przed
s#dem. Ten bowiem sposób uwiarygodnienia o$wiadcze& koniecznych do uznania ojcostwa
stanowi g!%bokie wkroczenie w sfer% dóbr osobistych zainteresowanych osób i wymaga
50
odpowiedniej wiedzy umo"liwiaj#cej wskazanie w!a$ciwej placówki naukowej oraz
nale"ytego sformu!owania wniosku o przeprowadzenie bada&.
Uzale"nienie przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do uznania ojcostwa od wyniku

badania genetycznego, gdy zaistnia!y w#tpliwo$ci co do pochodzenia dziecka, jest zgodne z
wiod#cym za!o"eniem nowelizacji, "e uznanie ojcostwa powinno by* dokonane tylko przez
ojca genetycznego. Badanie genetyczne powinna przeprowadzi* wiarygodna, atestowana na
badania DNA, placówka naukowa, za$ organ, który je zleci!, powinien dysponowa* pewnym
niezb%dnym minimum wiedzy specjalistycznej umo"liwiaj#cej ocen% wyniku badania. Tak#
wiedz# dysponuj# s%dziowie rodzinni orzekaj#cy w sprawach dotycz#cych pochodzenia
dziecka od rodziców.
Mo"liwo$* zarz#dzenia przez s#d opieku&czy badania genetycznego i uzale"nienia

od jego wyniku uznania ojcostwa jest racjonalne tak"e z tej przyczyny, "e pozwala unikn#*
rozpoznania sprawy o ustalenie ojcostwa w trybie procesowym (zob. art. 84 K.r.o.), bez
zmniejszenia prawdopodobie&stwa ustalenia stanu cywilnego dziecka zgodnie z „prawd#
genetyczn#”.
Ustalenie w!a$ciwo$ci s#du ze wzgl%du na siedzib% urz%du stanu cywilnego, którego

kierownik odmówi! przyj%cia o$wiadcze& koniecznych do uznania, z regu!y jest korzystne
dla zainteresowanych, bowiem najcz%$ciej zg!aszaj# oni pragnienie ustalenia ojcostwa przez
jego uznanie w USC najbli"szym od ich miejsca zamieszkania, wobec czego tak"e
wskazany w projekcie s#d opieku&czy b%dzie dla nich s#dem najbli"ej po!o"onym.
Art. 5821. Kontakty z dzieckiem maj# taki walor jak istotne sprawy dziecka.
Rozstrzygni%cie o nich w razie braku porozumienia rodziców i innych osób uprawnionych
do kontaktów (zob. projektowany art. 1136 K.r.o.) powinno wi%c by* poprzedzone
z!o"eniem o$wiadcze& przez osoby zainteresowane, chyba "e ich wys!uchanie by!oby
po!#czone z nadmiernymi trudno$ciami.
Przepis § 2 projektowanego art. 5821 K.r.o. uwzgl%dnia postulowany w standardach

mi%dzynarodowych wymóg zapewnienia w prawie krajowym kilku (przynajmniej trzech)
zabezpiecze& wykonywania kontaktów z dzieckiem (zob. art. 10 Konwencji w sprawie
kontaktów z dzie*mi, przyj%tej przez pa&stwa cz!onkowskie Rady Europy w Wilnie w maju
2002 r.).
51
Art. 59814. Proponowany przepis powinien u!atwi* zapobieganie utrwalaniu sytuacji
zagra"aj#cych dobru dziecka lub pupila przez osoby zobowi#zane do ich oddania i znacznie
przyspieszy* ponowne odebranie dziecka lub pupila od tej samej osoby zobowi#zanej.
Przepis dotyczy ponownego naruszenia postanowienia dotycz#cego w!adzy rodzicielskiej,
miejsca zamieszkania dziecka, opieki lub kontaktów z dzieckiem w okresie 3 miesi%cy od
jego wydania, naturalnie tego postanowienia, które zosta!o uwzgl%dnione w post%powaniu o
odebranie osoby zako&czone postanowieniem, które mia!oby by* ponownie wykorzystane
do odebrania osoby. Je"eli za$ po wykonaniu postanowienia o odebraniu osoby zapad!o
nowe postanowienie dotycz#ce w!adzy rodzicielskiej, miejsca zamieszkania dziecka, opieki
lub kontaktów z dzieckiem, konieczne b%dzie – ze wzgl%du na zmian% okoliczno$ci –
uzyskanie nowego postanowienia o odebraniu osoby.
Art. 755 § 1 pkt 4. Uzupe!nienie przepisu pkt 4 § 1 art. 755 K.p.c. polega na wskazaniu
mo"liwo$ci zastosowania tak"e w post%powaniu zabezpieczaj#cym porozumienia rodziców
o sposobie wykonywania w!adzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem,
które wed!ug projektu zmian K.r.o. powinno by* uwzgl%dniane w kszta!towaniu przez s#d
w!adzy rodzicielskiej, zw!aszcza w razie powierzania pe!nej w!adzy rodzicielskiej obojgu
rodzicom pozostaj#cym w roz!#czeniu.
Prawo o aktach stanu cywilnego
Art. 40 ust. 3a. Ze wzgl%du na proponowany w obecnym projekcie nowelizacji przepis § 3

art. 88 K.r.o. nale"y w art. 40 p.a.s.c. doda* ust. 3a nak!adaj#cy obowi#zek sporz#dzenia
protoko!u z przyj%cia o$wiadcze& w sprawie nazwiska dziecka. Zdanie drugie dotyczy
zawiadomienia USC, który sporz#dzi! akt ma!"e&stwa. Zawiadomienie to jest niezb%dne,
bowiem w akcie tym nale"y wpisa* wzmiank% o zmianie nazwiska dzieci. Wi#"e si% z tym
równie" konieczno$* dodania nowego ust. 6 w art. 62 p.a.s.c.
Art. 42 ust. 3. Poniewa" urz%dnicy stanu cywilnego podnosz# w#tpliwo$*, jakie dane
dotycz# ojca dziecka, celowe jest wyra'ne wskazanie, jakie dane nale"y wpisa* do aktu
urodzenia dziecka, które urodzi!o si% martwe, lecz zosta!o uznane po pocz%ciu.
Art. 43 ust. 2a. Celem przepisu art. 43 ust. 2a jest: umo"liwienie zainteresowanym
dok!adnego przemy$lenia decyzji dotycz#cej uznania ojcostwa, rozwa"ne podejmowanie
decyzji o odmowie przyj%cia o$wiadcze& przez kierownika USC, przyspieszenie
52
ewentualnych dalszych czynno$ci, które podejmie s#d, je"eli zainteresowani, kwestionuj#cy
zasadno$* odmowy stawi# si% w s#dzie opieku&czym, aby ponowi* zamiar z!o"enia
o$wiadcze& koniecznych do uznania, ograniczenie prawdopodobie&stwa uznania
niezgodnego z „prawd# genetyczn#”, dokonywanego w z!ej wierze (w szczególno$ci – w
innym USC ni" ten, w którym sporz#dzono akt urodzenia dziecka).
Art. 62 ust. 6. Zmiana nazwiska dzieci pochodz#cych z ma!"e&stwa powinna by*

odzwierciedlona w akcie ma!"e&stwa i wydawanych odpisach. Przy rejestracji drugiego
dziecka, podstaw# wpisania do aktu urodzenia nazwiska dziecka b%dzie odpis aktu
ma!"e&stwa ze wzmiank# o nowym nazwisku dziecka.
Uchylenie art. 73 ust. 3 ustawy o pomocy spo$ecznej
Podstawowe kryteria doboru kandydatów do pe!nienia funkcji rodziny zast%pczej zostan# –

zgodnie z projektem – sformu!owane w Kodeksie rodzinnym i opieku&czym. Tylko
szczegó!owe okre$lenie wymaga& stawianych kandydatom mo"e za$ znajdowa* si% w
przepisach z dziedziny pomocy spo!ecznej. Projekt (art. 4a) przewiduje wi%c uchylenie ust.
3 art. 73 u.p.s. (zob. te" szczegó!owe uwagi do proponowanego art. 1125).
Poniewa" projektowane uznanie ojcostwa i ustalenie bezskuteczno$ci uznania ojcostwa b%d#

powodowa* takie skutki prawne jak obecne uznanie dziecka i uniewa"nienie uznania
dziecka, mo"na zrezygnowa* z niepewnej metody zmiany brzmienia wielu przepisów
usytuowanych w rozmaitych aktach prawnych, a u"ywaj#cych zmienianych oznacze& takich
samych instytucji prawnych.
Nie mo"na wykluczy*, "e pozbawienie praw rodzicielskich lub opieku&czych orzeczone na
podstawie przepisów K.k. z 1969 r. w stosunku do pewnych osób nadal obowi#zuje. Osoby
takie powinny by* wy!#czone z kr%gu kandydatów na opiekunów.
Zakres przedmiotowy art. 7 nie jest to"samy z zakresem projektowanej tre$ci art. 148 § 1a
K.r.o. Nale"y zwróci* uwag%, "e w art. 7 mowa jest o osobie pozbawionej praw
53
rodzicielskich, za$ w art. 148 § 1a K.r.o. o osobie pozbawionej w!adzy rodzicielskiej.
Kategoria pozbawienia praw rodzicielskich jest szersza od pozbawienia w!adzy
rodzicielskiej. Ponadto przepis art. 7 ma charakter mi%dzyczasowy, albowiem odnosi si% do
tej kategorii osób, które pozbawiono praw rodzicielskich lub praw opieku&czych na
podstawie nieobowi#zuj#cych ju" przepisów Kodeksu karnego. W chwili obecnej nie
istnieje taki $rodek prawny, za$ przepis odnosi si% do osób, wobec których $rodek taki zosta!
orzeczony na gruncie obowi#zuj#cych przed dniem wej$cia w "ycie ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny. A zatem przepis ten nie mo"e znale'* si% w samej ustawie
– Kodeks rodzinny i opieku&czy. Musi pozosta* w ustawie o zmianie ustawy – Kodeks
rodzinny i opieku&czy b#d' ewentualnie móg!by zosta* zamieszczony w ustawie z dnia 25
lutego 1964 r. – Przepisy wprowadzaj#ce Kodeks rodzinny i opieku&czy. To ostatnie
rozwi#zanie wydaje si% jednak by* niecelowe.
W projektowanym brzmieniu art. 148 § 1a K.r.o. nie ma mowy o osobie, która zosta!a
pozbawiona praw opieku&czych, albowiem taka instytucja na gruncie aktualnego prawa
polskiego nie istnieje. Dlatego te" kategori% t% projektowanym przepisie celowo pomini%to.
Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.
Wej$cie w "ycie ustawy nie spowoduje bezpo$rednich skutków finansowych dla bud"etu
pa&stwa i bud"etów jednostek samorz#du terytorialnego.
54
Warszawa, 14 stycznia 2008 r.
BAS – WAEM – 458/07

Pan
Marsza!ek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Opinia
w sprawie zgodno"ci z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opieku!czy (przedstawiciel
wnioskodawców: pose$ Arkadiusz Mularczyk)
Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwa!y Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Monitor Polski z 2002 r.,
Nr 23, poz. 398 ze zmianami) sporz#dza si% nast%puj#c# opini%:
1. Przedmiot projektu ustawy

Projekt ustawy zak!ada zmian% ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks
rodzinny i opieku&czy (Dz. U. nr 9, poz. 59, ze zmianami), ustawy z dnia 23
kwietnia 1964 – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zmianami), ustawy z
dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post%powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz.
296, ze zmianami), ustawy z dnia 29 wrze$nia 1986 r. – Prawo o aktach stanu
cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688), ustawy z dnia 12 marca 2004 r.
o pomocy spo!ecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, ze zmianami).
2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii obj%tej projektem

Prawo Unii Europejskiej nie reguluje materii obj%tej projektem ustawy.
3. Analiza przepisów projektu pod k&tem ustalonego stanu prawa Unii

Europejskiej
Projekt ustawy nie jest obj%ty zakresem prawa Unii Europejskiej.
4. Konkluzje
Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opieku&czy nie
jest obj%ty zakresem prawa Unii Europejskiej.
Opracowa!: Zespó! Prawa Europejskiego
Akceptowa!: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych
Micha! Królikowski
Deskryptory bazy REX: Unia Europejska, rodzina, dziecko
2
Warszawa, 14 stycznia 2008 r.
BAS – WAEM – 459/07
Pan
Marsza!ek Sejmu
Rzeczpospolitej Polskiej
Opinia
w sprawie czy poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny
i opieku!czy (przedstawiciel wnioskodawców: pose$ Arkadiusz Mularczyk)
jest projektem ustawy wykonuj&cej prawo Unii Europejskiej
Projekt ustawy zak!ada zmian% ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks

rodzinny i opieku&czy (Dz. U. nr 9, poz. 59, ze zmianami), ustawy z dnia 23
kwietnia 1964 – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zmianami), ustawy z
dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post%powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz.
296, ze zmianami), ustawy z dnia 29 wrze$nia 1986 r. – prawo o aktach stanu
cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688) oraz ustawy z dnia 12 marca
2004 r. o pomocy spo!ecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593, ze zmianami).
Projekt ustawy nie jest projektem wykonuj#cym prawo Unii Europejskiej.
Opracowa!: Zespó! Prawa Europejskiego
Akceptowa!: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych
Micha! Królikowski
Deskryptory bazy REX: Unia Europejska, rodzina, dziecko

Druk NR 629

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Druk NR 629

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Druk nr 629

Warszawa, 7 grudnia 2007 r.

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2

- o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny

Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy

Art. 1. W ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opieku&czy

2) uchyla si% art. 26;

3) art. 52 otrzymuje brzmienie:

5) tytu! II otrzymuje brzmienie:

6) w tytule II dzia! I otrzymuje brzmienie:

8) w art. 128 dotychczasow# tre$* oznacza si% jako § 1 i dodaje si%

9) w art. 133 po § 2 dodaje si% § 3 w brzmieniu:

11) art. 137 otrzymuje brzmienie:

12) uchyla si% art. 144;

14) w art. 148:

15) w art. 149 § 3 otrzymuje brzmienie:

16) uchyla si% art. 150;

17) art. 158 otrzymuje brzmienie:

18) art. 162 otrzymuje brzmienie:

Art. 2. W ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr

Art. 3. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post%powania

2) po art. 216 dodaje si% art. 2161 w brzmieniu:

3) art. 451 otrzymuje brzmienie:

5) art. 453 otrzymuje brzmienie:

6) po art. 453 dodaje si% art. 4531 w brzmieniu:

8) art. 4541 otrzymuje brzmienie:

9) art. 456 otrzymuje brzmienie:

10) po art. 456 dodaje si% art. 4561 w brzmieniu:

11) art. 457 otrzymuje brzmienie:

12) w art. 576 § 2 otrzymuje brzmienie:

13) art. 579 otrzymuje brzmienie:

14) art. 5791 otrzymuje brzmienie:

15) art. 581 otrzymuje brzmienie:

16) po art. 582 dodaje si% art. 5821 w brzmieniu:

17) po art. 59813 dodaje si% art. 59814 w brzmieniu:

18) w art. 755 w § 1 pkt 4 otrzymuje brzmienie:

Art. 4. W ustawie z dnia 29 wrze$nia 1986 r. – Prawo o aktach stanu

1) w art. 40 po ust. 3 dodaje si% ust. 3a w brzmieniu:

2) w art. 42 po ust. 2 dodaje si% ust. 3 w brzmieniu:

3) w art. 43 po ust. 2 dodaje si% ust. 2a w brzmieniu:

4) w art. 62 po ust. 5 dodaje si% ust. 6 w brzmieniu:

Art. 5. W ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo!ecznej (Dz. U. Nr

Art. 6. Ilekro* w dotychczasowych przepisach jest mowa o uznaniu dziecka

Art. 7. Nie mo"e by* ustanowiona opiekunem osoba, która zosta!a

Art. 8. 1. Przepisy ustawy stosuje si% do stosunków w niej unormowanych,

Art. 9. Ustawa wchodzi w "ycie po up!ywie 6 miesi%cy od dnia og!oszenia.

Cele i zasadno"# nowelizacji

Zasadniczym celem projektowanej nowelizacji jest dostosowanie unormowa&

Pozosta!e nowelizacje K.r.o. tylko „ubocznie” obejmowa!y przepisy normuj#ce status

W celu utrzymania wewn%trznej spójno$ci unormowa& nowelizowanego obszaru

Pokrewie!stwo i powinowactwo – definicje ustawowe; ustalenie i zaprzeczenie

Wspó!cze$nie mo"liwe jest pewne ustalenie, na podstawie badania genetycznego,

W projekcie proponuje si% zast#pienie dotychczasowej czynno$ci prawnej uznania dziecka

Konsekwencj# traktowania uznania ojcostwa jako aktu wiedzy o pochodzeniu dziecka od

Zmiana koncepcji uznania proponowana w projekcie spowodowa!a odmienne od

Osoba szesnastoletnia po trzech latach od uzyskania ograniczonej zdolno$ci do czynno$ci

Skuteczno$* o$wiadczenia o uznaniu ojcostwa nie powinna by* uzale"niona od zgody

Nie powinni mie* uprawnienia do z!o"enia o$wiadcze& przyznaj#cych i potwierdzaj#cych

Projekt ustawy ustanawia zakaz uznania ojcostwa po wszcz%ciu post%powania procesowego o

Niedopuszczalno"# wzruszenia stanu cywilnego osoby zmar$ej

Zosta!o równie" wykluczone uznanie ojcostwa po $mierci dziecka, chocia"by pozostawi!o

Termin „w!adza rodzicielska” jest utrwalony w $wiadomo$ci spo!ecznej i nie

Termin „w!adza rodzicielska” jest okre$leniem adekwatnym do roli rodziców w sferze