Psychologia:

- w sposób naukowy bada zachowania organizmów,- pozwala ustalić co „porusza” ludźmi i

jak funkcjonuje ich psychika,- to sposób myślenia, o tym jak żywe stworzenia radzą sobie ze
swoim środowiskiem i jak zachowują się względem siebie,- zajmuje się tym, co odróżnia
ludzi od maszyn,- jest rodzajem wiedzy i sposobem ujmowania zjawisk, który można
wykorzystać do podniesienia jakości ludzkiego życia.
Termin psychologia pochodzi z języka greckiego: psyche – znaczy dusza, logos – słowo,
nauka.Psychologia oznaczała w starożytności naukę o duszy rozumianej jako siedlisko życia
psychicznego, duchowego.Do końca XIX wieku psychologia rozwijała się jako jedna z gałęzi
filozofii. W 1897r. Wilhelm Wundt otworzył w Lipsku pierwsze laboratorium
psychologiczne. Od tej pory psychologia stała się samodzielną nauką.
Cele psychologii:- opisywanie tego, co dzieje się naprawdę,- wyjaśnianie tego, co się dzieje,
- przewidywanie tego, co się zdarzy,- sterowanie tym, co się dzieje,- podnoszenie jakości
życia, przez zmienianie tego co się dzieje.
Dobry psycholog:- dokładnie obserwuje rzeczywistość,- wie jak sprawdzać swoje
przypuszczenia,- obiektywnie ocenia dowody i wyciąga uzasadnione wnioski.
Psychologia ogólna- jest to poznawanie ogólnych procesów i zjawisk psychicznych, ich
charakterystyki, przebiegu, uwarunkowań z nimi związanych, ma podać ogólna wiedzę.
Teoretyczna dziedzina psychologii zajmuje się procesami, które pozwalają się nam
orientować w otoczeniu (procesy orientacyjno- poznawcze) pozwalają poznawać otoczenie,
zdobywać doświadczenie, wiedzę. Są to: spostrzeżenie, nauka, pamięć, myślenie, mowa,
wrażenie, wyobraźnia. Druga grupa procesów to kierunkowe- nadają pewien kierunek
działalności człowieka. Mogą być motywacyjne i emocjonalne. Centralny punkt psychologii
to osobowość- to co ją stanowi, tworzy.
Psychologia rozwojowa- dział, dziedzina, która pokazuje wszystkie zjawiska psychologiczne
w kontekście rozwoju, czyli zmiany w różnych okresach rozwojowych, wyjaśnia również od
czego zależy rozwój: działania, otoczenie itd. Ściśle związana z nią jest:
Psychologia wychowawcza- pokazuje pewne aspekty wychowania
Psychologia nauczania- druga część p. wychowawczej
Psychologia kliniczna- można ją podzielić na :
- p. dzieci i młodzieży
- p. osób dorosłych
zajmuje się zaburzeniami w życiu i rozwoju człowieka (elementy defyktologii)
Psychologia społeczna- wyjaśnia relacje człowieka z grupą społeczną
Psychologia pracy- badanie predyspozycji, cech, związanych z pracą zawodową
Psychologia penitencjarna- psychologia pracy z więźniami, wiąże się z resocjalizacją
Rozwój człowieka: jest to proces w którym narastające zmiany ilościowe przechodzą
jakościowe. Ma określone tempo (jak szybko z niemowlęcia zamieniamy się w dorosłego
człowieka i rytm). Akceleracja tręd sekularny przyśpiesznie zmian z pokolenia na pokolenie
przyśpieszenie cywilizacyjne. Co wpływa na czynniki rozwoju człowieka: ukierunkowanie
gentyczne (potencjał, który przynosimy na świat); oddziaływania środowiskowe; własna
aktywnośc człowieka (na ile podejmując własne działania na tyle się rozwija); planowane
nauczanie i wychowanie (systemy przekazywania wiedzy z pokolenia na pokolenie)
dysponujemy wiedzą kulturową; oddziaływanie przestrzeni medialnej (modyfikuje pojęcia ale
i sposób myślenia). Analizując to: rozwój można przyśpieszac ale i hamowac.
Psychologia społeczna dotyka wszystkich aspektów życia. Zastanawia się nad działaniem
manipulacyjnym. Zdefiniowała cechy człowieka, który jest atrakcyjny dla innych. Zastanawia
się jak się czuję człowiek w danej sytuacji. Środowisko- zespół względnie trwałych
czynników oddziałujących na człowieka. Względna stałośc środowiska przewiduje co się
dziej, zachowanie człowieka środowiska przewiduje (co się dzieje, zachowanie człowieka).
Sytuacja nie obliczalna. Człowiek musi miec świadomośc (uświadamia sobie o swojej
odrębności), musi dysponowac też psychiką (jest funkcją najwyżej zorganizowanej materii we
wszechświecie. Percepcja (spostrzeganie) człowiek dysponuje 6 zmysłami: wzroku(światło),
słuch(e. dźwięk.), smak(chem.), dotyk (e.kinetyczna), węch (chem.).
Wrażenie- elementarne zjawisko psychiczne, pierwszy proces jaki się dokonuje,
odzwierciedlenie w świadomości czegoś, co jest odbierane za pomocą narządów zmysłów.
Dotyczy to odebrania pojedynczej cechy, jakiegoś zjawisk. Wrażenia odbierane przez
receptory są zależne od odległości:
- z daleka: telereceptory
- z bliska: kontaktoreceptory
Za pomocą narządów zmysłów korzystamy ze wszystkich rodzajów wrażeń
Spostrzeżenie- to suma wrażeń, zdolność do odbierania wielu cech naraz. Mogą być:
- monosensoryczne (jednozmysłowe)
- wielosensoryczne (wielozmysłowe)
Mogą mieć właściwości obiektywne (np. jest jesień), lub subiektywne (np. jest pięknie, bo
jest jesień), dowolne (celowe, świadome), mimowolne (zachodzi mimo naszej woli, nie
zależy od nas).
Spostrzeganie zależy od doświadczeń, nastawień, preferencji, wiedzy, potrzeb, rodzaju
wrażliwości. Spostrzeganie u dzieci jest przede wszystkim mimowolne, z wiekiem
przekształca się w dowolne, początkowo jest bardzo subiektywne, wiąże się z potrzebami.
Małe dzieci poznają polisensorycznie. Im więcej narządów zmysłów działa- poznanie jest
pełniejsze. Spostrzeżenia dzieci są też synkretyczne- całościowe, globalne- nie potrafią
wyodrębniać szczegółów, części składowych(to zmienia się z wiekiem, do 6 roku życia znika
zupełnie). Procesy poznawcze: 1. wrazenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, percepcja 2. pamięc
np. zdolność uczenia się są umysły twórcze i odtwórcze 3. język i mowa (system
komunikowania się, słowa wykonują w naszych umysłach obrazy). 4. pamięc.
Osobowośc to zespół względnie trwałych cech charakteru danej osoby. Wyróżniamy
osobowości stałe: temperament, inteligencja płynna, charakter. Osobowości zmienne:
postawa, potrzeby, struktura wartości, inteligencja skrystalizowana. Spostrzeganie człowieka
odzwierciedla rzeczywistośc za pomocą zmysłów. Bodźce to każda zmienna w otaczającym
swiecie powodująca reakcje czyli zmiana zachowania psychologicznego lub fizycznego
człowieka. Podstawą funkcjonowania człowieka i jego świadomości jest funkcja centralnego
układu człowieka czyli mózg, rdzeń kręgowy, przedłużony. Receptor to pojedyńcza komórka
nerwowa o 1 wejściu i 1 wyjściu reagująca w zasadzie na wszytsko albo nic. Bodziec musi
przekroczyc próg wrażliwości abyśmy to dostrzegli. Wrażliwości to zdolnośc do odbierania
różnych bodźców. Próg dolny- minimalna siła bodźców. Próg górny- wytworzone receptory
sprawiają ból. Zjawisko habituacji- brak reakcji na monotonnie powtarzający się bodziec nie
wnoszący nic nowego do sytuacji.

Emocje
- Emocje - (def.) jest to ustosunkowanie się do świata. Mechanizm ich powstał na drodze
ewolucji.Emocje - proces psychologiczny, świat bez emocji nie istnieje, zdolność
rozróżniania czy to jest dobre, czy złe, ważne, czy nieważne (wiedza - tak, nie). Emocje są
pierwotne, myśli są wtórne. Najpierw jest lubię, nie lubię, a dopiero później dlaczego ? To mi
się podoba - sąd emocjonalny. "Ser gouda jest taki a taki" - sąd poznawczy. Z sądem
emocjonalnym nie można polemizować, to są moje osobiste odczucia.Jaką funkcje pełnią
emocje? Emocje pomagają, jednak nie może ich być za dużo. emocja pozwala ocenić
zdarzenie, jako korzystne dla jednostki lub nie wiedza przesiąknięta jest emocją, emocje
wpływają na przetwarzanie informacji Reagowanie emocjonalne jest szybsze, odruchowe,
natomiast reagowanie poznawcze jest czasochłonne. Funkcje społeczne emocji - ekspresja, -
przybliżenie bądź oddalenie się od innych. Rola emocji: "Jak cię widzę rzygać mi się chce"
Geneza emocji: Każda silna emocja jest chorobotwórcza. Koncepcja Cannona i Barda -
zmiany w narządach wewnętrznych są opóźnione. Najpierw się przestraszyłem, a dopiero
potem szybciej biło mi serce. Podwzgórze - talamiczna teoria emocji, jeśli pobudza się
różne ośrodki w mózgu, to wywołuje sięemocje. „Boję się, bo wiem, ze wilki są
niebezpiecznymi zwierzętami" Znak emocji: Emocje mogą występować w dwóch głównych
formach:- ujemnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie) - dodatniej (rozkosz, przyjemność,
zadowolenie) cechą charakterystyczną emocji ujemnej jest wytwarzanie tendencji do Procesy
emocjonalne różnią się od siebie, co wiąże się z różnorodnością czynników je wywołujących i
różnorodnością reakcji przez emocje wywoływanych (reakcji emocjonalnych). Niektóre
emocje wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku. Znak i jakość emocji
mogą być oceniane na podstawie obserwacji zachowania się, za pomocą analizy zeznań osób
badanych, na podstawie przebiegu czynności umysłowych.
Pierwotne bodźce emocjonalne emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz
bodźców pochodzących z narządów wen. Na ogół bodźce bardzo silne i nagłe wywołują
emocje ujemne - strach, czasami gniew; bodźce słabe - emocje dodatnie. Pobudzenie
emocjonalne wywołane przez bodźce wen., których źródłem jest niezaspokojenie
potrzeb organizmu, nazywane bywa popędem. Wtórne bodźce emocjonalne Bodźce
neutralne tj. te które same przez się nie wywołują procesu emocjonalnego, bądź też bodźce
mające tylko "zabarwienie emocjonalne", mogą nabywać zdolności do wywoływania
silnych emocji dzięki powiązaniu z bezwarunkowymi bodźcami emocjonalnymi, (przykład: u
chłopca wywołano strach przed szczurem działając w chwili pokazywania szczura bardzo
silnym, powodującym strach dźwiękiem). Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą
może wywołać jedną z 3 głównych reakcji emocjonalnych: strach, gniew, przygnębienie.
Strach występuje gdy czynnik zagrażający spostrzegany jest jako silniejszy, ale jednostka ma
szansę ucieczki. Gniew - gdy jednostka odczuwa swoją przewagę wobec czynnika
zagrażającego. Przygnębienie - gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia. Emocje i
oczekiwanie U człowieka wytwarzają się oczekiwania co do mogących nastąpić zdarzeń oraz
co do wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia.
Rozbieżność miedzy oczekiwaniem a rzeczywistością jest źródłem emocji. Ważnym źródłem
emocji są relacje miedzy oczekiwaniami co do naszych działań a osiągniętymi
rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje dodatnie, nieosiągnięci
ujemne. Natężenie tych emocji zależy od stopnia niepewności co do możliwości osiągnięcia
wyniku oraz co do jego osiągniętej wartości: im większa niepewność tym silniejsze emocje
dodatnie, natomiast im większa pewność, tym silniejsze emocje ujemne w razie
niepowodzenia.
Motywacja - ludzie działają w jakimś celu, w motywacji przyczyną jest skutek. Co powoduje
że dążę do celu ? - napięcie motywacyjne, wynik czynności musi być oceniony przez
jednostkę jako wartościowy.
Freud - podejście psychoanalityczne. Większość naszych zachowań motywacyjnych jest
nieświadoma np.: poczucie bezpieczeństwa. Podejście behawiorystów - silniejsza
motywacja jest wówczas gdy jest większa potrzeba do zaspokojenia. A. Maslow - podejście
humanistyczne - potrzeby niedoboru np.: "jestem głodny!" Mają charakter fizjologiczny.
Potrzeba wzrostu np.: "chciałbym być lepszy." - jest to potrzeba samourzeczywistnienia,
samorozwoju. Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego
Zachowanie emocjonalne jest reakcją na zaistniały bodziec emocjonalny. Organizmy wyższe
zdolne są do wykonania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie wyników. Mechanizmem
warunkującym zdolności do takiej regulacji jest mechanizm motywacyjny. Proces
motywacyjny i jego komponenty Jest to proces regulacyjny, który pełni funkcje sterowania
czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Aby
 powstał proces Motywacyjny muszą być spełnione dwa podstawowe warunki: wynik musi
być przez podmiot oceniany jako użyteczny
podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik ten da się w danych warunkach osiągnąć.
Motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości: kierunki natężenie.
Kierunek motywacji charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu zmierza
czynność. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji obniża się lub spada do
zera, powoduje też wystąpienie dodatnich emocji. Natężenie motywacji może być
scharakteryzowane za pomocą trzech do pewnego stopnia skorelowanych parametrów: siła,
wielkość, intensywność. Siła procesu motywacyjnego jest to stopień w jakim dany motyw
kontroluje zachowanie. Motyw jest tym silniejszy, im trudniej skłonić człowieka do zmiany
kierunku podjętej działalności. Wielkość motywu - od niego zależy rozmiar wyników, bądź
liczba czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu. Motyw jest tym większy im więcej
potrzeba, aby go zaspokoić. Intensywność to właściwość, od której zależy poziom
mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu. Zależy od niej ilość energii
zużytej dla osiągnięcia danego celu (wyniku): wzrostowi intensywności motywu odpowiada
zwiększenie zdolności i siły reakcji itp. intensywność motywacji wzrasta głównie w
sytuacjach, w których działalność natrafia na przeszkody lub też, gdy nie doprowadza do
spodziewanego wyniku. Ważnym czynnikiem determinującym intensywność jest sposób jej
uruchomienia Napięcie motywacyjne Jest to specyficzny stan pobudzenia aparatu regulacji
wyrażający się w tendencji do podjęcia mniej lub bardziej sprecyzowanej aktywności.
Napięcie motywacyjne jest rejestrowane w świadomości jako chęć zrobienia czegoś.
Napięcie może mieć charakterystykę ujemną lub dodatnią. Napięcie ujemne wyraża się w
postaci poczucia braku czegoś, poczucia pozbawienia czegoś, cierpienia, obaw, stanu
frustracyjnego. Napięcie dodatnie powstaje wtedy gdy formują się dążenia do lepszego niż
dotychczas zaspokojenia potrzeb, pojawia się pragnienie realizacji nowych, atrakcyjnych
zadań, pragnienie podejmowania nowych form aktywności, gdy formują się aspiracje, ideały,
nowe zadania.
Istota i funkcje uwagi; uwaga selektywna, uwaga podzielona.
Jest to proces psychiczny decydujący o wybiórczości zachowania poprzez selekcjonowanie i
blokowanie bodźców. Uwaga pozwala na utrzymywanie ukierunkowanej aktywności. Uwaga
może być mimowolna i celowa. Posiada ona następujące cechy:
1. Trwałość - utrzymywanie koncentracji na jednej podniecie
2. Zakres - ilość bodźców, które można objąć percepcją w danym momencie
3. Podzielność - zdolność percepcji kilku bodźców na raz i wykonywania kilku czynności
4. Przerzutność - zdolność przenoszenia uwagi z bodźca na bodziec
Są dwa typy świadomości:
INTROSPEKCYJNA - czyli świadomość własnych procesów psychicznych ( np. wiem , że
boli mnie kolano)
RETROSPEKCYJNA - zdawanie sobie sprawy z tego, co jest treścią organów
sensorycznych, z tego co jest na zewnątrz, (inaczej świadomość percepcyjna) Są różne
natężenia świadomości percepcyjnej-mówi się o procesach tzw. przeduwagowych – to jest
tzw. słaba świadomość percepcyjna ( coś co jeszcze nie znajduje się w centrum uwagi)
CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE:
Są czynności, które łatwo sobie uświadamiamy i te, które sobie uświadamiamy trudniej, np.
nauka jazdy
samochodem - wszystko musimy kontrolować, a potem jazda staje się czynnością
automatyczną. Przywrócenie z czynności automatycznej na kontrolowaną jest trudne i
zmniejsza efektywność wykonania. Czynność kontrolowana - charakteryzuje się globalnym
sterowaniem, wszystko jest pod kontrolą, w czynność tę zaangażowany jest cały system
poznawczy. Gdy nie będziemy automatyzować czynności, to nie będzie miejsca na nowe
doświadczenia. Przy jeździe samochodem, gdy pogarszają się warunki na jezdni to trochę
wraca sterowanie kontrolowane. Czynności kontrolowanej przydzielamy dużo uwagi i na
odwrót.
Funkcje uwagi:
• 1) Selektywność - umiejętność wyboru jednego bodźca kosztem drugiego (test
Stroopa) 2) Czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle
określonego bodźca (sygnału), a ignorowanie innych ( szumu).Problem czujności polega na
tym, że cały czas jesteśmy atakowani, ale musimy z wielu rzeczy znaleźć i wychwycić to, co
ważne. Może być sytuacja, gdy reagujemy na szum - jest to błąd fałszywego alarmu, lub
lekceważymy sygnał -jest to błąd chybienia. CZUJNOŚĆ - „ to żołnierz na warcie" zdolność
do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, a ignorowanie
tego co nieważne („szum). 3) Przeszukiwanie pola percepcyjnego (scanning) - aktywna
czynność, badam pole percepcji aby wyodrębnić w nim obiekty spełniające pewne założone
kryterium;.4) Kontrola czynności jednoczesnych (równoczesnych) ZASOBY UWAGI:
każda czynność psychiczna wymaga energii , ilość energii jest ograniczona , gdy zasoby
energii ulegną wyczerpaniu , to jest problem z wykonaniem tej czynności . Gdy zasoby
energii się wyczerpują wtedy przerzucamy zasoby uwagi i spowalniamy efekty, więc
znacznie lepiej jest automatyzować.
Teoria uwagi selektywnej - procesy uwagi przechodzą blisko zmysłów.
Teoria późnej selekcji - uwaga, którą dodajemy do zmysłów. Pamięć jest podróżą w czasie.
Pamięć zbiorowa np. Niemcy. Pamięć to taki system,
wcześniejsze zachowania, jednostki, zbiorowości.
Cechy pamięci:
a. szybkość zapamiętywania - liczba powtórzeń potrzebna do utrwalenia śladu
b. zakres pamięci - ilość zapamiętanych śladów po jednorazowym spostrzeżeniu
c. wierność pamięci - zgodność odtwarzanych śladów z zapamiętanymi
d. trwałość pamięci - czas przechowywania śladów pamięciowych
e. gotowośćpamięci-szybkośćIłatwośćprzypominania
Porównanie pamięci jako zdolności i pamięci jako procesu :
pamięć jako zdolność - to pewne psychiczne wyposażenie jednostki. W tym zakresie jest
zróżnicowanie - są ludzie o lepszej lub gorszej zdolności. Owa zdolność jest składnikiem
inteligencji. Składają się na nią pewne specyficzne zdolności: pamięć wzrokowa, słuchowa,
dotykowa, węchowa . Pamięć można doskonalić. Uczenie się na pamięć rozwija pamięć
rozumianą jako „część mózgu".
pamięć jako proces -jest to pewien sposób kodowania doświadczenia, pamięć ta jest pewną
formą przetwarzania informacji , a nie składnikiem inteligencji . Musi się składać z kilku faz:
a) rejestrowania
b) zapamiętywania
c) przechowywania
d) odtwarzania informacji
Tę pamięć można doskonalić - można doskonalić którąś z tych faz.
1. Pamięć sensoryczną (Ultrakrótka - sensoryczną, efekt Sperlinga) jest bezpośrednio
związana z percepcją i ma charakter określonej modalności zmysłowej (dotykowy,
wzrokowy, słuchowy itp.). Np. jeżeli położymy sobie rękę na udzie, a po chwili zdejmiemy,
pomimo zaprzestania stymulacji czujemy rękę jeszcze przez krótki czas (do kilku sekund).
2. Pamięć krótkotrwała trwa kilka sekund do kilku minut, choć przechowywanie informacji
w tej pamięci można wydłużyć dzięki powtarzaniu. Podobnie jak pamięć sensoryczną,
pamięć świeża ma charakter elektryczny - jest efektem krążenia impulsów w obwodach
neuronowych. Pojemność tej pamięci jest ograniczona -zazwyczaj mówi się, że do 7
elementów. Wprowadzenie 8 elementu powoduje "wyparcie" elementu 1. Elementem może
być liczba, litera, sylaba, wyraz, lub nawet cała historyjka, jeżeli budujące ją wyrazy
połączone są w logiczny ciąg, mają sens. Wtedy zapamiętywaniu podlega ów sens, a nie jego
składowe (podobnie jak przy zapamiętywaniu wyrazów elementem są wyrazy, a nie ich
składowe - litery). Techniki pamięciowe pozwalają na jak najbardziej wydajne wykorzystanie
pamięci krótkotrwałej poprzez łączenie składowych w większe jednostki, które mogłyby
tworzyć jeden element, np. wymyślanie historyjek łączących w logiczne ciągi elementy dotąd
nie łączące się ze sobą).
3. Pamięć długotrwała ma charakter strukturalny, fizyczny. Przechodzeniu informacji z
pamięci świeżej do trwałej towarzyszy powstawanie nowych synaps oraz synteza białek.
Pojemność tej pamięci jest nieomal nieograniczona. Pomimo to nie wszystko i nie od razu
możemy sobie przypomnieć. Wiele obserwacji wskazuje, że im więcej upływa czasu, tym
lepiej utrwalone i tym trudniej jest utracić informacje zmagazynowane w pamięci trwałej.
Fakt, że trudno czasem przypomnieć sobie fakty sprzed wielu lat wynika raczej z zaburzeń
dostępu do magazynów pamięci, niż z "ulotnienia" się informacji.
Interferencja - zaburzenia sensoryczne. Pamięć może zakłócać proces uczenia -hamowanie
proaktywne. Uczenie się czegoś nowego podobnego do poprzedniego jakiegoś materiału,
utrudnia zapamiętywanie. Zjawisko zapominania w trakcie długotrwałego przechowywania
śladu pamięciowego wiąże się z następującymi prawidłowościami:
a. najpierw zanikają ostatnio nabyte ślady pamięciowe (prawo Ribofa)
b. nowe ślady pamięciowe powodują zacieranie starych
c. stare ślady pamięciowe utrudniają przyswajanie nowych
d. silne emocje np. lęk mogą powodować wyparcie śladu pamięciowego
Rodzaje pamieci: mechaniczna, logiczna, obrazowa, słownologiczna, ruchoma, uczuciowa.

HIERARCHIA POTRZEB MASLOWA

1. potrzeby fizjologiczne - pożywienia, wody, tlenu, odpoczynku, seksu
2. bezpieczeństwa – spokoju, wolności od strachu
3. przynależność – miłości i bycia kochanym
4. szacunku – zaufania do siebie poczucia własnej wartości i kompetencji
5. potrzeby poznawcze - wiedzy, rozumienia, nowości
6. potrzeby estetyczne – harmonii, piekna
7. samorealizacja – spełnienia swojego potencjału i posiadanie sensownych celów
8. transcendencji – potrzpeby duchowe