ALGEBRA MACIERZY

Definicja macierzy

Macierzą nazywamy funkcję, która każdej parze liczb naturalnych

przyporządkowuje liczbę rzeczywistą.

Funkcja A postaci A : (i, j ) → a ij ,

gdzie i ∈ {1,..., m}, j ∈ {1,..., n}, aij ∈ R , jest macierzą A o elementach aij.

1
Macierz będziemy zapisywać w postaci tablicy liczb
 a11 a12 ... a1n 
a a ... a 
 21 22 2n 

 ... ... ... ... 

 
am1 am 2 ... amn 

Macierz krótko zapisujemy też [aij ] , dodając w razie potrzeby zakres

zmienności dla i oraz j [aij ]m×n .

Macierze oznacza się też literami A, B lub Am×n .

2
Ciąg elementów

ai1 ai 2 ... ain

nazywamy i-tym wierszem macierzy Am×n , natomiast ciąg elementów
a1 j
a2 j
...
amj
nazywamy j-tą kolumną macierzy Am×n .

Jeżeli liczba wierszy macierzy jest równa liczbie kolumn, tj. m = n, to

macierz nazywamy macierzą kwadratową; liczbę m = n nazywamy w
tym przypadku stopniem macierzy.

3
Macierzą diagonalną nazywamy macierz kwadratową, w której
wszystkie elementy nieznajdujące się na głównej przekątnej są równe
zero.
4 0 0 0
0 7 0 0 
 
0 0 3 0 
 
0 0 0 1 

Macierz diagonalna, w której wszystkie elementy znajdujące się na

głównej przekątnej są równe 1, nazywamy macierzą jednostkową.
1 0 0 0
0 1 0 0 
 
0 0 1 0 
 
0 0 0 1 
4
Działania na macierzach

Transponowanie macierzy

Transponowanie macierzy polega na zamianie wierszy na kolumny, z

zachowaniem ich kolejności. Macierz otrzymaną w wyniku tej operacji
nazywamy macierzą transponowaną do macierzy A i oznaczamy AT.

Dodawanie macierzy

Sumą A + B macierzy Am×n = [aij ] i Bm×n = [bij ] nazywamy macierz

Cm×n = [cij ] , której elementy spełniają zależność
cij = aij + bij , i = 1,2,..., m, j = 1,2,..., n .

Macierze A i B muszą mieć te same wymiary, aby dodawanie było

możliwe.
5
Mnożenie macierzy przez liczbę

Iloczyn k ⋅ A liczby k przez macierz Am×n = [aij ] określamy jako

macierz Cm×n = [cij ] , której elementy spełniają zależność
cij = k ⋅ aij , i = 1,2,..., m, j = 1,2,..., n .

Iloczyn −1 ⋅ A oznaczamy symbolem − A .

Odejmowanie macierzy

Różnicę A – B macierzy Am×n = [aij ] i Bm×n = [bij ] określamy wzorem

A − B = A + (− B) .

6
Mnożenie macierzy

Iloczynem A⋅ B macierzy Am×n = [aij ] przez macierz Bm×n = [bij ]

nazywamy macierz Cm×n = [cij ] , której elementy spełniają zależność
p
cij = ∑ aik ⋅ bkj , i = 1,2,..., m, j = 1,2,..., n .
k =1

Macierz A można pomnożyć przez macierz B tylko wtedy, gdy liczba

kolumn macierzy A jest równa liczbie wierszy macierzy B.

Przykład
c11 = a11 ⋅ b11 + a12 ⋅ b21

a11 a12  b11 ... ... c11 ... ...

 ...   =
 ...  b21 ... ...  ... ... ...


7
Własności działań na macierzach

1) A + B = B + A , 8) A ⋅ ( B + C ) = A ⋅ B + A ⋅ C ,

2) ( A + B ) + C = A + ( B + C ) , 9) A ⋅ 0 = 0 ,

3) A + 0 = A , 10) 0 ⋅ A = 0 ,

4) A − A = 0 , 11) A ⋅ I = A ,

5) k ⋅ ( A + B ) = k ⋅ A + k ⋅ B , 12) I ⋅ A = A ,

6) ( A ⋅ B ) ⋅ C = A ⋅ ( B ⋅ C ) , gdzie I oznacza macierz

jednostkową, a 0 macierz zerową.
7) ( A + B ) ⋅ C = A ⋅ C + B ⋅ C ,

8
Wyznaczniki i ich własności

Każdej macierzy kwadratowej przyporządkowana jest dokładnie jedna

liczba rzeczywista, którą nazywamy wyznacznikiem macierzy i
oznaczamy symbolem |A| lub det A, czyli
a11 a12 ... a1n
a21 a22 ... a2 n
det A =| A |=
... ... ... ...
.
an1 an 2 ... ann

 a11 a12 
A=
Dla macierzy stopnia drugiego a21 a22  wyznacznik jest

a11 a12
A= = a11a22 − a12 a21
zdefiniowany w następujący sposób: a21 a22 .
9
Obliczanie wyznacznika trzeciego stopnia (metoda Sarrusa)

Wyznacznik stopnia trzeciego można obliczyć stosując tzw. schemat

Sarrusa
 a11 a12 a13  a11 a12
a a a a a22
 21 22 23  21

 a31 a32 a33  a31 a32

Aby obliczyć wartość wyznacznika stopnia trzeciego, należy obliczyć

iloczyny elementów po przekątnych, a następnie zaopatrzyć je w znaki
(+) lub (–).

det A = a11a22 a33 + a12 a23 a31 + a13 a21a32 − a13 a22 a31 − a12 a21a33 − a11a23 a32

10
Obliczanie wyznacznika stopnia n

Minorem M ij macierzy kwadratowej A stopnia n nazywamy

wyznacznik macierzy powstałej z macierzy A w wyniku usunięcia i-tego
wiersza oraz j-tej kolumny.

Dopełnieniem algebraicznym elementu aij , które oznaczamy symbolem

Dij , nazywamy iloczyn (−1) i + j ⋅ M ij .

Twierdzenie Laplace’a
Wyznacznik równy jest sumie wszystkich iloczynów każdego elementu
dowolnego wiersza (dowolnej kolumny) i odpowiadającego temu
elementowi dopełnienia algebraicznego, tzn.
det A = ai1 Di1 + ai 2 Di 2 + ... + ain Din , 1 ≤ i ≤ n
lub
det A = a1 j D1 j + a2 j D2 j + ... + anj Dnj , 1 ≤ j ≤ n .
11
Metody wyznaczania macierzy odwrotnej

Macierzą odwrotną do macierzy kwadratowej A, nazywamy taką

macierz B, że
AB = BA = I .

Macierz odwrotna do macierzy A istnieje tylko wtedy, gdy macierz A

jest macierzą nieosobliwą (czyli jej wyznacznik jest różny od zera).

Jeśli macierz B jest macierzą odwrotną do macierzy A, to piszemy

B = A−1 . Wówczas
AA −1 = A−1 A = I .

Wzór ten można wykorzystać do wyznaczenia macierzy odwrotnej.

12
Szukanie macierzy odwrotnej przez operacje elementarne

Operacją elementarną na macierzy nazywamy każde z następujących

przekształceń:
1) przestawienie (zamiana miejscami) dwóch dowolnych wierszy
(kolumn),
2) dodanie do wszystkich elementów dowolnego wiersza (kolumny),
odpowiednich elementów innego wiersza (kolumny),
pomnożonych przez dowolną liczbę,
3) pomnożenie wszystkich elementów dowolnego wiersza (kolumny)
przez dowolną liczbę różną od zera.

13
Jeżeli macierz A stopnia n jest nieosobliwa, to aby wyznaczyć macierz
odwrotną A należy utworzyć macierz blokową B = [A | I ] , gdzie I jest
−1

macierzą jednostkową, tego samego stopnia co macierz A.

Stosując operacje elementarne na wierszach macierzy B = [A | I ] , należy

doprowadzić ją do postaci C = [I | D ] . Powstała w ten sposób macierz D
−1
będzie macierzą odwrotną do macierzy A D = A .

14
Metoda wyznacznikowa

−1
Jeżeli macierz A stopnia n jest nieosobliwa, to macierz odwrotną A
można wyznaczyć ze wzoru
1 T
A−1 = D
A ,
gdzie DT oznacza transponowaną macierz dopełnień algebraicznych,
czyli
[ ]
D T = Dij n×n oraz Dij = (−1) i + j M ij .
T

15
Układy równań liniowych

Układ m równań liniowych o n niewiadomych x1, x2, ..., xn można

zapisać w postaci
 a11 x1 + a12 x2 + ... + a1n xn = b1
 a x + a x + ... + a x = b
 21 1 22 2 2n n 2

 ............................................ .
am1 x1 + am 2 x2 + ... + amn xn = bm
Wprowadzając oznaczenia
 a11 a12 ... a1n   x1   b1 
a a ... a  x  b 
A =  21 22 2n 
X =  2  B 2 
 ... ... ... ...  M M
 ,  ,  
am1 am 2 ... amn   xn  bm 
układ ten można zapisać w postaci macierzowej
AX = B .
16
Macierz A nazywamy macierzą współczynników przy niewiadomych
lub macierzą układu równań liniowych.

Wektor X nazywamy wektorem niewiadomych, a wektor B wektorem

wyrazów wolnych.

Jeżeli wektor B jest wektorem zerowym, to układ równań liniowych

nazywany jest układem równań liniowych jednorodnych. Gdy co
najmniej jeden element wektora B jest różny od zera, wtedy układ
nazywamy układem równań liniowych niejednorodnych.

Ze względu na liczbę rozwiązań układy równań liniowych dzielimy na:

1) układy sprzeczne (brak rozwiązań)
2) układy oznaczone (jedno rozwiązanie)
3) układy nieoznaczone (nieskończenie wiele rozwiązań).

17
Układ Cramera

Układ n równań o n niewiadomych

 a11 x1 + a12 x2 + ... + a1n xn = b1
a x + a x + ... + a x = b
 21 1 22 2 2n n 2

 ............................................
an1 x1 + an 2 x2 + ... + ann xn = bn
nazywamy układem Cramera, jeśli rząd macierzy A tego układu jest
równy n. Oznacza to, że macierz A tego układu równań jest nieosobliwa.

Ponieważ det A ≠ 0 , więc do macierzy A istnieje macierz odwrotna.

−1
Zatem mnożąc lewostronnie układ przez A , otrzymujemy
A−1 AX = A−1 B .

−1
Uzyskujemy w ten sposób rozwiązanie X = A B metodą za pomocą
macierzy odwrotnej.
18
Wzory Cramera

Układ Cramera ma dokładnie jedno rozwiązanie określone wzorem

Cramera
det A1 det A2 det An
x1 = x2 = xn =
det A , det A , ..., det A ,
gdzie det A j (j = 1, 2, ..., n) jest wyznacznikiem macierzy powstałej z
macierzy A w wyniku zastąpienia jej j-tej kolumny kolumną wyrazów
wolnych.

19
ZASTOSOWANIE W EKONOMII
Model rynku

Model rynku dwu dóbr, w którym występują powiązane ze sobą dobra,

może zostać zapisany jako
q D1 − q S1 = 0
q = a + a p + a p
 D1 10 11 1 12 2

q S 1 = b10 + b11 p1 + b12 p 2


q D 2 − q S 2 = 0
q D 2 = a 20 + a 21 p1 + a 22 p 2 ,

q S 2 = b20 + b21 p1 + b22 p 2
gdzie: qD1 – wielkość popytu na pierwsze dobro, qS1 – wielkość podaży
pierwszego dobra, qD2 – wielkość popytu na drugie dobro, qS2 –
wielkość podaży drugiego dobra, p1, p2 – ceny pierwszego i drugiego
dobra.

20
Układ równań opisujący model rynku może zostać zapisany w postaci
macierzowej

Q D = A ⋅ P + B

QS = C ⋅ P + D
Q − Q = 0 ,
 D S

a następnie rozwiązany metodą Cramera (lub inną metodą

rozwiązywania układów równań).

21
Model dochodu narodowego

Prosty model dochodu narodowego składa się z dwu równań

współzależnych
Y = C + I 0 + G0

C = C 0 + cY .

Po uporządkowaniu można je przedstawić w postaci

Y − C = I 0 + G0

− cY + C = C 0 ,

gdzie: Y – dochód narodowy, C – konsumpcja, I0 – inwestycje, G0 –

wydatki rządowe, C0 – konsumpcja autonomiczna, c – krańcowa
skłonność do konsumpcji.

22
Model ten można przedstawić w postaci macierzowej

 1 − 1 Y   I 0 + G0 
− c 1  ⋅ C  =  C  ,
     0 

a następnie rozwiązać za pomocą wzorów Cramera (lub innych metod

rozwiązywania układów równań).

Rozwiązanie modelu pozwala wyznaczyć poziom konsumpcji i dochodu

narodowego przy danym poziomie inwestycji i wydatków rządowych
oraz założonym poziomie konsumpcji autonomicznej i współczynnika
krańcowej skłonności do konsumpcji.

23