1.

Definicja prawa międzynar publicznego

Termin „prawo międzynarodowe” jest to zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim
znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe ale także stosunki miedzy państwami a innymi podmiotami
oraz miedzy tymi innymi podmiotami, tzn. ogólne stosunki miedzy różnymi, niezależnymi od siebie i nie
podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

2.Różnice między prawem międzynar publicznym a prywatnym

Prawo międzynarodowe prywatne nie jest w swojej istocie prawem międzynarodowym a prawem
wewnętrznym poszczególnych państw. Prawo międzynarodowe prywatne można określić jako zespół norm
których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego, właściwego dla dokonania oceny prawnej
konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. Konieczność istnienia tego rodzaju norm powodują stosunki
cywilne, rodzinne, opiekuńcze lub stosunki pracy tzw. Element obcy. Element obcy polega na tym, że np.
uczestnikiem stosunku prawnego jest obywatel obcego państwa lub przedmiot stosunku prawnego znajduje
się za granicą albo że czynności prawne lub zdarzenia prawne miały miejsce za granicą. Prawo
międzynarodowe prywatne rozstrzyga kwestię jakiego państwa prawo należy stosować do ich oceny, Jest to
w pewnym sensie zespół norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach
cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych i stosunkach pracy sfery działania systemów prawnych
poszczególnych państw przez określenie które z nich należy stosować. Poza nazwą niewiele łączy prawo
międzynarodowe publiczne i prawo międzynarodowe prywatne. Prawo międzynarodowe patrz pkt. 1

3. Charakterystyka prawa międzynar publicznego jako systemu

Systematyka prawa międzynarodowego
- żadna z przedstawionych dotychczas propozycji nie uzyskała powszechnej akceptacji; co jest
konsekwencją jego ciągłego dynamicznego rozwoju;
- H. Grocjusz zaproponował podział na: wojna – pokój., system ten obecnie odrzucono
- polskie propozycje: L. Ehrlich – 4 działy
– prawo międzynarodowe,
– nauka o prawie międzynarodowym
– podmioty prawa międzynarodowego
– mechanizm stosunków między podmiotami prawa międzynarodowego
- Nahlik
– o społeczności międzynarodowej
– o wspólnotach międzynarodowych
– konferencje międzynarodowe

4. Brak przymusu sądowego w prawie międzynarodowym publicznym.

Zagadnienie przymusu w prawie międzynarodowym kształtuje się odmiennie niż w prawie wewnętrznym

 Sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową, kompetencja ich musi

zawsze opierać się na zgodzie państw. Państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich
swoich sporów lub określonej kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi, nie jest to
często zjawisko, państwa niechętnie poddają swoje spory sądom międzyn. i dlatego sądownictwo
międzynarodowe nie odgrywa znaczącej roli w rozstrzyganiu sporów między państwami.
 z chwilą gdy państwo zdecyduję się oddać spór do rozstrzygnięcia pod sąd międzynarodowy jego
wyrok jest bezwzględnie wiążący.
 Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w
Hadze
(przez wiele wieków nie było w ogóle stałego sądownictwa a państwa powierzały rozstrzyganie sporów
sądom polubownym, które powoływano do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy)

5.Brak ponadnarodowego ustawodawcy w prawie międzynar publicznym

 w stosunkach międzynarodowych nie ma takiego ustawodawcy jak w systemie
wewnątrzpaństwowym.
 nie istnieje żaden organ międzynarodowy powołany do tworzenia prawa wiążącego dla państw.

1
  prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami
 podstawą obowiązywania normy prawnej w stosunku do określonego państwa musi być jego zgoda
(obojętnie czy wyraźna czy dorozumiana i obojętnie w jakiej formie) tworzenie prawa
międzynarodowego jest niesformalizowane i zdecentralizowane.
 Występowanie partykularyzmu prawa – normy prawa wewnętrznego maja z reguły charakter
powszechnie obowiązujący, natomiast jeżeli chodzi o prawo międzynarodowe to obok norm
powszechnych istnieje również wiele norm partykularnych, zwłaszcza umownych, wiążących tylko
te państwa które są stronami konkretnej umowy.
partykularne prawo międzynarodowe – normy o ograniczonym zasięgu terytorialnym, tworzone ze
względu na istnienie odrębności wynikających z położenia geograficznego, różnic w rozwoju
kulturowym, ekonomicznym. Partykularyzm niedostrzeganie ogółu.

6. Decentralizacja tworzenia prawa międzynarodowego.

 Decentralizacja polega na tym, że prawo międzynarodowe tworzone jest przez same państwa, nie
istnieje ponadpaństwowy organ międzynarodowy do tworzenia prawa wiążącego dla państw.
 prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami, tworzenie
następuje poprzez zawieranie umowy oraz praktykę, która przekształca się potem w prawo
zwyczajowe.
 nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy wewnątrzpaństwowego.

7.Główne koncepcje wzajemnego stos prawa międzynar do prawa wewnętrznego

Do zagadnienia stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego można odnieść się z różnych
punktów widzenia.

1. Teoretycznego – są to rozważania dotyczące samej istoty prawa oraz charakteru prawa

międzynarodowego i prawa wewnętrznego. Na rezultaty tych badań będą miały znaczący wpływ
przyjęte założenia teoretyczne.

2. Normatywnego
a)wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego – uzyskamy w ten sposób
odpowiedź na pytanie, co prawo międzynarodowe stanowi w danej materii.

b)wychodząc od prawa wewnętrznego – ponieważ istnieje wiele państw trzeba badać tą

problematykę prawa wewnętrznego każdego z państw z osobna, gdyż w różnych systemach
prawnych może to być ujmowane odmiennie

8. Teorie monistyczne wzajemnej relacji prawa międzynar do krajowego

Teoria monistyczna – PM i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają
względem siebie w porządku hierarchicznym.

1. monizm z prymatem prawa międzynarodowego – Szkoła wiedeńska (Kelsenowska) przekreślała zasadę

suwerenności państw głosząc „suwerenność” prawa międzynarodowego. Jej twórcy uważają prawo
wewnętrzne za pochodne od międzynarodowego. Normy prawa wewnętrznego wydawane się z
upoważnienia PM. Prace szkoły wiedeńskiej : wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w
obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM
ogranicza swobodę działania państwa).

2. monizm z prymatem prawa wewnętrznego- Szkoła bolońsak (Zorn, Kaufmann)

Głosili poglądy że prawno wewnętrzne jest miało wyższość nad prawem miedzynarodowym. W razie
przyjęcia tej tezy PM przestało by być jednolitym systemem prawnym a stało by się zewnętrznym prawem
państw.
traktuje PM jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego
działań.
Teza ta jest sprzeczna z praktyka międzynarodową. Można wskazać normy PM i PW, które nie pozostają ze

2
sobą w żadnym związku.

9. Teorie dualistyczne wzajemnej relacji prawa międzynar do krajowego

Teoria dualistyczna – H. Triepl „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” 1899r.;
Dualiści przyjmują że PM i PW są zupełnie odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi,
które nie mają punktów stycznych, jedno działa w sferze stosunków międzynarodowych drugie zaś w sferze
stosunków wewnętrznych. Nie uznają oni możliwości stosowania prawa międzynarodowego jako takiego
wewnątrz państw, lecz twierdzą, że aby prawo to mogło być stosowane wewnątrz państw musi zostać
przekształcone a więc ulec „transformacji”. Słabość tej teorii polega na tym, że dopuszcza ona możliwość
stosowania prawa międzynarodowego wewnątrz państwa z tym, że pozostaje ono w istocie prawem
międzynarodowym a nie częścią prawa wewnętrznego.( Czyli teoretycznie dopuszczają po zmianie ale
jednak dalej jest to odrębne prawo)

10. Podmiotowość w prawie międzynar publicznym

Podmiotem prawa nazywa się z reguły osobę (fizyczną lub prawną), która posiada prawa i obowiązki
wynikające z określonego systemu prawnego, a więc ma zdolność prawną. Analogicznie definicję tą można
przyjąć dla określenia podmiotu prawa międzynarodowego. Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten
kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.

Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa
międzynarodowego, toteż rozpatrywana jest jedynie w sferze doktrynalnej. Zwraca się uwagę na dwa
elementy:

• zdolność prawną (prawnomiędzynarodową), rozumianą jako możliwość posiadania praw i

obowiązków międzynarodowych
• zdolność do czynności prawnych (prawnomiędzynarodowych), rozumianą jako możliwość
nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

• ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius
tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że
tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,
• ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania
(legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,
• ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa
międzynarodowego

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się:

• państwa - jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi. Do tej kategorii należy
zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategorii niesuwerennych
organizacji terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy,
terytorium (bez względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów
międzynarodowych. Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii
państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ,
do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć
państwa nie mają obowiązku należenia do tej organizacji).
• Stolicę Apostolską - jest podmiotem sui generis (szczególnego rodzaju). Z punktu widzenia
ustrojowego Stolica Apostolska jest podmiotem bezterytorialnym, który sprawuje zwierzchnictwo
nad Watykanem, który - jako państwo - także może być traktowany jako podmiot prawa
międzynarodowego. Na płaszczyźnie międzynarodowej najczęściej występuje Stolica Apostolska -
zazwyczaj pod taką nazwą utrzymuje ona stosunki dyplomatyczne i zawiera umowy
międzynarodowe

3
 • Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami
(np. z Polską od 1990),
• organizacje międzynarodowe - są to podmioty wtórne, niepełne i niesuwerenne,
• partyzanci i strony walczące
• narody - wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym
samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do
utworzenia państwa (np. Polska i Czechy w 1917-1918)

• osoby fizyczne i prawne - jednak ich podmiotowość prawnomiędzynarodowa budzi wiele

wątpliwości, często uważa się je co najwyżej za beneficjentów praw przewidzianych w niektórych
umowach międzynarodowych.
11. Państwo jako podmiot prawa międzynar
Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są
następująco: (artykuł 1.)
"Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
 stałą ludność,
 suwerenną władzę –oznacza ono niezależność wladzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy,
 określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych
granicą,
 zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,
Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem
przyznania podmiotowości prawno międzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą
należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć państwa nie mają
obowiązku należenia do tej organizacji).
Decydującym elementem odróżniającym państwa od innych organizacji państwowych jest suwerenność
władzy państwowej.
Państwo i nie tylko ma następujące atrybuty podmiotowości :
 ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach
ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych,
jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,
 ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania
(legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych
podmiotów,
 ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa
międzynarodowego

12. Rodzaje państw i konsekwencje typologii dla podmiotowości w prawie miedzynar

1. Ze względu na strukturę państw:
PAŃSTWA JEDNOLITE- reprezentowane są przez jeden centralny urząd, który nabywa uprawnienia
oraz zaciąga zobowiązania w imię całego państwa. Wewnętrzna struktura państwa, która występuje jako
jednolity podmiot prawa międzynarodowego jest z punku widzenia stosunków międzynarodowych
obojętna.
PAŃSTWA ZŁOŻONE- dzieli się je na państwa związkowe- całość jest podmiotem prawa
międzynarodowego, a części składowe mogą mięć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymania
stosunków zewnętrznych oraz na związki państw- w których podmiotami prawa międzynarodowego są
części składowe a całości albo w ogóle nie ma albo ma ograniczoną zdolność do czynności w stopniu
określonym odpowiednik aktem leżącym u podstaw połączenia (dawniej unie realne i personalne) Teraz:
Federacja (Państwo związkowe) jego część składowe (stany, kraje, kantony) mogą mieć szeroko
rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię (autonomiczne systemy prawne), z
punktu widzenia prawa międzynarodowego będą one uważane za państwo jednolite jeżeli jego
kompetencje w z zakresie stosunków międzynarodowych będą należały wyłącznie do rządku
centralnego.
Konfederacje(związek państw)- luźny związek państw powstały na podstawie umowy
międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Z reguły nie ma centralnej
władzy wykonawczej. Części składowe konfederacji, pozostają państwami suwerennymi, a ich stosunki

4
 miedzy sobą oraz relacje z państwami innymi okresla prawo międzynarodowe. Sama konfederacja nie
jest państwem.

2. Ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych:

PAŃSTWA ZALEŻNE- w rozumieniu PM zależne jest państwo którego zdolność do utrzymywania
stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego
podmiotu, zależność prawno międzynarodowa to przejęcie reprezentacji zewnętrznej jednego państwa
przez inne, występujące w jego imieniu. Nie pozbawia ono podmiotowości prawno międzynarodowej,
ale ogranicza zdolność do czynności prawnych.
Państwami zależnymi są protektoraty oraz państwa wasalskie:
Protektoraty- wyróżnia się międzynarodowe i kolonialne, Międzynarodowe dotyczą państw a drugie
odnoszą się do terytoriów i obszarów nie mających statutów. Państwo zrzeka się swoich praw na rzecz
państwa protektora. Współcześnie Butan- Indie.
Państwa wasalskie- stosunek wasalny charakteryzuje istnienie państwa wasalnego i suwerennego.
Zewnętrzną demonstracją stosunku wasalnego odróżniającego go od protektoratu są różne zobowiązania
charakterystyczne dla stosunków feudalnych, w szczególności zaś składane daniny. Do niedawna
Angora.
MINI PAŃSTWA – pkt 18
PAŃSTWA TRWALE NEUTRALNE-
Trwale neutralne - Nie mogą one podejmować pewnych działań, przede wszystkim takich które mogły
by wciągnąć je w działania wojenne, mają więc ograniczoną zdolność do działania, Ograniczenia są
dobrowolnie przyjęte. Statut państwa neutralnego zapewnia im pewne korzyściw zamian za uzyskaną w
umowie międzynarodowej gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej państwa te zobowiązują
się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do toczących się działań
wojennych, z wyjątkiem samoobronynp. ( Szwajcaria, Austria).

3.Kryterium geograficzne
 Państwa śródlądowe – bez dostępu do morza- mają prawo do korzystania z wolności órzm ale
nie mogą ustanawiać żadnych strf przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych.
Rekompensata w postaci ułatwień tranzytowcy.
 Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym – mają dostęp do morza ale nie mogą
ustanowić 200 milowej strefy ekonomicznej, a wiec nie mogą w pełni korzystać z bogactw
morskich. Posiadają szczególne uprawnienia w tym preferencje w dosępie do żywych zasobów
strfe ekonomicznych innych państw
 Państwa archipelagowe – złożone z wysp- przywilejami jest ustalanie dodatkowej strefy
morksiej.

13. Elementy państwowości w prawie międzynar publicznym

Elementy państwości:
 stała ludność,
 suwerenna władza –oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy,
 określone terytorium -oddzielone od innych granicą, obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne
(wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa
oraz podziemie pod nimi.
 zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

14. Suwerenność jako cecha państwa w prawie międzynar publicznym

Pojęcie suwerenności państwowej występuje zarówno w prawie wewnętrznym jak i międzynarodowym.
Najogólniej oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy.
W prawie międzynarodowym przez pojęcie to rozumie się, że władza państwowa jest władzą najwyższą,
która nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej, a zarazem jest władzą pierwotna w tym sensie że swoich
uprawnień nie czerpie od żadnej innej władzy. Suwerenność oznacz również pełnię władzy sprawowanej
przez państwo na jego terytorium. Państwo nie uznaje nad sobą wyższej władzy zewnętrznej która mogła by
dyktować mu prawa i obowiązki a w sprawach międzynarodowych ma pełnię kompetencję do ich
regulowania.

5
Przy czym suwerenność nie oznacza że może ono w stosunkach miedzynarodowych postępować zupełnie
dowolnie.

15. Prawa i obowiązki państw w prawie międzynar

• Zdolność prawna – zdolność do tego aby być podmiotem praw i obowiązków
międzynarodowych
• Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań
międzynarodowych w drodze własnego działania, a więc:
o Zdolność traktatowa – zdolność do zawierania umów międzynarodowych
o Utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych
o Uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych
o Zdolność do występowania w charakterze strony przed sadami międzynarodowymi
(zdolność sądowa)
o Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej z tytułu naruszenia prawa
międzynarodowego (zdolność deliktowa)
Obowiązki:
 przestrzeganie umów międzynarodowych,
 poszanowanie suwerenności innych państw
 Wywiązywanie się z zobowiązań międzynarodowych
 Przestrzeganie postanowień Karty narodów zjednoczonych
 Przyczynianie się do rozwojów przyjaznych stosunków międzynarodowych
 Utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego
 Poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka

16.Państwa neutralne w prawie międzynar

Obecnie państwami trwale neutralnymi jest Szwajcaria I Austria
Państwa trwale neutralne (w czasie pokoju) mają szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej.
 nie mogą podejmować pewnych działań przede wszystkim takich, które mogły by je wciągnąć w
działania wojenne,
 ograniczenia te są dobrowolnie przyjęte, a status neutralności zapewnia im pewne korzyści
 status neutralności opiera się na woli zainteresowanego państwa oraz na uznaniu go przez innych.

Państwo trwale neutralne zobowiązane jest :

1) nie brać udziały w konfliktach zbrojnych miedzy innymi państwami
2) nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę, a więc przede wszystkim nie
może uczestniczyć w sojuszach wojskowych oraz zezwalać na budowę obcych baz wojskowych na
swoim terytorium
3) musi powstrzymać się od udziału w blokach politycznych
4) może bronić swojego terytorium w wypadku ataku zbrojnego.

17. Podmiotowość stolicy apostolskiej i Watykanu w prawie międzynar

Za odrębny podmiot PM uważana była Stolica Apostolska, po włączeniu państwa kościelnego do Włoch
stolica Apostolska nadal miała ius cotrahendi i zawierała szczególne umowy międzynarodowe
(konkordaty) jak również wykonywała czynne i bierne prawo legacji, Wysyłają swoich przedstawicieli
którzy mieli status przedstawicieli dyplomatycznych oraz przyjmowała przedstawicieli dyplomatycznych
państw.
Na podstawie Traktatu Laterańskiego zawartego między Włochami a Stolicą Apostolską utworzone
zostało Państwo Watykan, znajdujące się pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej. Państwo Watykan
posiada ius contrahendi i jest stroną np. umów pocztowych i telekomunikacyjnych. Traktat Laterański
wyposażył SA w atrybuty państwowości stworzył możliwość występowania w stosunkach
międzynarodowych w postaci miasta- państwa Watykan.
Pomimo odrębnej podmiotowości Stolicy Apostolskiej i Watykanu są one ze sobą w nierozerwalny
sposób związane m.in. papieżem jak i faktem że Watykan nie ma własnych celów państwowych, lecz

6
 jest tylko narzędziem i gwarantem swobody wykonywania Stolicy Apostolskiej. W praktyce
podmiotowość Państwa Watykańskiego oraz Stolicy Apostolskiej nie jest ściśle odróżniana, SA może
zawierać umowy zarówno we własnym imieniu jak i w imieniu Państwa Watykańskiego.
Stolica Apostolska jest stroną np. w konwencji genewskiej o ochronie ofiar wojny, lub konwencji
wiedeńskiej w stosunkach dyplomatycznych.

18. Mini państwa jako podmioty prawa międzynar?????????

Minipaństwa to- Liechtenstein, Monako i San Marino można by uznać je za protektoraty międzynarodowe.
Odróżnienie ich od innych protektoratów jest konsekwencją w szczególności ich sytuacji: maleńkiego
terytorium i niewielkiej liczy ludności, co uniemożliwia im niejako fizycznie występ w stos międzynar w
pełnym wymiarze i dlatego też przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.

19. Podmiotowość org międzynarodowych

Wiele organizacji międzynarodowych których członkami są państwa posiada pewne uprawnienia i
obowiązki na płaszczyźnie prawno międzynarodowej, Uprawnienia te wynikają przede wszystkim ze
statutów poszczególnych organizacji międzynarodowych, więc umów powołujących je do życia oraz innych
umów międzynarodowych. W swej działalności organizacje międzynarodowe z reguły korzystają z
przywilejów i immunitetów. Obejmują one zazwyczaj nietykalność siedziby organizacji, immunitet sądowy i
egzekucyjny jej majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne itd. Niektóre
organizacje korzystają z biernego prawa do legacji, mogą występować w sotusnku do państw z roszczeniami
międzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy,
Mogą one także ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody spowodowane ich działalnością.

20. Podmiotowość narodu i ruchu walczącego o niepodległość

Zasadniczymi podmiotami PM są państwa, a nie narody. Jednak już dawniej uznano, że naród walczący o
swą niepodległość i utworzenie państwa który w tym celu stworzył jakąś organizację może stać się
podmiotem PM. Podmiotowość prawno międzynarodowa narodu nabrała innego charakteru po
powszechnym uznaniu prawa narodów do samostanowienia- każdy naród jest podmiotem tego prawa.
Powstańcy i strony wojujące- jeżeli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i toczy się wojna
domowa wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się w
ograniczonym zakresie podmiotem PM zanim jeszcze utworzy państwo:
1)Uznanie za powstańców następuje wówczas gdy ze względów politycznych państwo nie chce uznać
grupy walczącej za stronę wojującą. Państwo uznające stwierdza, że grupa walcząca sprawuje faktyczną
władzę na pewnym obszarze i że jest gotowa nawiązać z daną grupą stosunki o ograniczonym charakterze ze
względu na konieczność ochrony swoich interesów.
2)Uznanie za stronę wojującą następuje kiedy spełnione są warunki:
- grupa powstańcza jest zorganizowana (posiada władzę)
- sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium
- przestyga praw i zwyczajów wojennych.
Uznanie za stronę wojującą powoduje, że grupa prowadząca walkę zbrojną musi być traktowana jak podmiot
międzynarodowych praw i obowiązków przysługujących państwu prowadzącemu wojnę.
Podmiotowość powstańców i strony wojującej jest podmiotowością czasową – albo tocząca się walka
doprowadzi do powstania nowego państwa albo powstanie zostanie stłumione.

21. Podmiotowość osoby fizycznej w prawie międzynar

Zagadnienie podmiotowości prawno międzynarodowej osób fizycznych jest bardzo sporne. Jednostka
mogłaby być uznana za podmiot PM tylko wówczas, gdy można było dowieść, że posiada prawa i obowiązki
wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Z reguły jednostka nie posiada praw wynikających
bezpośrednio z prawa międzynarodowego, ponieważ państwa nie dopuszczają swoich obywateli do udziału
w stosunkach międzynarodowych. Jeśli idzie o ochronę ich interesów w stosunkach międzynarodowych to
państwa występują w ich imieniu z tytułu sprawowania tzw. Opieki dyplomatycznej. Dopuszczanie
jednostek do bezpośredniego udziału w stosunkach międzynarodowych stanowiłoby pewne ograniczenie
wykonywania suwerenności państwowej.
Istnieją jednak wyjątkowe przypadki kiedy jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące
bezpośrednio z prawa międzynarodowego, nawet uzyskuje zdolność do działania w sferze prawno
międzynarodowej:

7
1)Gdy państwo zgadza się żeby obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum
międzynarodowym a tym samym zgadza się na ograniczenie wykonywania swojej suwerenności.
2)Gdy suwerenność jakiegoś państwa jest tymczasowo ograniczona
3)Z praw tego rodzaju mogą niekiedy korzystać także jednostki zamieszkujące terytoria nie podlegające
suwerenności żadnego państwa
4)W stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami.
5)Jednostka nigdy nie może brać udziału w tworzeniu norm PM tak jak inne jego podmioty.
22. Rodzaje źródeł prawa międzynar publicznego
Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu
a) materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa
międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw, które doprowadziły do
powstania norm prawa międzynarodowego
b) w znaczeniu formalnym – formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, formy,
w których przejawia się wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących
prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe
c) w znaczeniu poznawczym – zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa
międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie
stosunków międzynarodowych
Teorie źródeł prawa
− teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona
wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący (dorozumiany) (D. Anzilotti)
− teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników
niezależnych od woli państw (np. przyrodzony porządek rzeczy)
Źródła prawa międzynarodowego to:
• umowy międzynarodowe
• zwyczaj międzynarodowy
• ogólne zasady prawa
• doktryna i judykatura (charakter pomocniczy)
doktryna- zdania najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowego
judykatura – orzeczenia sądownictwa międzynarodowego

23.Art. 38 statutu MTS jako katalog źródeł prawa międzynar

MTS wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu MTS.
Artykuł 38
1. Trybunał którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą
mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez
państwa wiodące spór
b) zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo
c) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
d) wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do
stwierdzenia przepisów prawnych.
2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody , aby Trybunał mógł orzekać "ex aequo et bono", jeśli
strony się na to zgodzą. Nie było jednak przypadku, kiedy strony się na taką zasadę zgodziły.
Artykuł 38 wymienia podstawy lub źródła wyrokowania Trybunału. Art. 38 nie musi być koniecznie uznany
za wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa międzynarodowego. Podstawą wyrokowania Trybunału stanowią
umowy i zwyczaj , które są zarazem głównymi źródłami prawa międzynarodowego. Główna kontrowersja
dotyczy punktu c. Zarówno są sformułowanie jak i interpretacja systematyczna punktu c wskazują, że nie
chodzi w nim p ogólne zasady prawa międzynarodowego. Tekst mówi wyraźnie o „zasadach ogólnych ”bez
przymiotnika międzynarodowe inaczej niż w punktach a i b. Ogólne zasady prawa międzynarodowego
mieszczą się w zwyczaju i umowach więc punkt c nie wnosiłby nic nowego do punktów a i b. Obecnie
uznaje się za źródła także akty jednostronne i uchwały organizacji międzynarodowych.

24.Umowa międzynar a traktat

8
UMOWA – zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które rodzi
prawa i obowiązki skuteczne w PM Umowa międzynarodowa jest wynikiem wyraźnego wyrażenia woli (nie
oznacza to jednak, że musi zawsze przybrać
formę pisemną) oraz aktem dwu- lub wielostronnym.
 mogą być zawierane między różnymi podmiotami
 bez względu na to czy są zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra
 nazwa nie ma znaczenia z punktu widzenia pm.

TRAKTAT
Regulacja z Kongresu Wiedeńskiego o prawie traktatów 1969
 Traktat oznacza międzynarodowe porozumienie państw zawarte w formie pisemnej
i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest to umieszczone w zwartym
dokumencie, czy w dwóch lub więcej powiązanych ze sobą dokumentach, i bez względu na jego
szczególną nazwę
 zawierane tylko pomiędzy państwami
 wyłączenie umów cywilnoprawnych które są regulowane przez prawo cywilne danego państwa
 nazwa – do umów bardziej uroczystych, doniosłych
 nie obejmuje wszystkich umów tylko te międzypaństwowe
 zazwyczaj zawierane w formie pisemnej chociaż art3 potwierdza możliwość ustnej

25. Kodyfikacja prawa traktatów

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów, - konwencja uchwalona w Wiedniu 22 maja 1969 r. a otwarta
do podpisu 23 maja 1969 r.[1] Weszła w życie 27 stycznia 1980 r. Jest konwencją kodyfikującą prawo umów
międzynarodowych. Konwencja kolejno reguluje kwestie zawierania umów międzynarodowych, składania
do nich zastrzeżeń, wejścia w życie i tymczasowego stosowania umów, ich przestrzegania i stosowania, a
także interpretacji, wygaśnięcia i nieważności
Konwencja Wiedeńska z 1986 definiuje traktat jako porozumienie międzynarodowe i zawarte w formie
pisemnej między jednym lub więcej państwami, lub miedzy organizacjami, lub państwem a organizacją,
ujęte bądź jednym dokumencie bądź też w dwóch lub więcej bez względu na jego nazwę.

Aspekt podmiotowy:
− dotyczy umów między państwami (art. 1),
− nie jest bezpośrednio stosowana do umów zawartych przez państwa i inne podmioty prawa
międzynarodowego.

Aspekt przedmiotowy:
− jest dokumentem kompleksowym – kodyfikuje całość prawa traktatów,
− wyłączono tylko trzy zagadnienia (art. 73):
1) sukcesja państw – uregulowana w konwencji z 1978 r. (Wiedeń) – dotąd przystąpiło 17 państw
2) odpowiedzialność państw – projekt konwencji opracowany i przedstawiony w 2001 r. przez Komisję
Prawa Międzynarodowego,
3) wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są
traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także
takie, które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas).

Aspekt czasowy:
Art. 4. „Konwencja nie działa wstecz”. Lex retro non agit.
Konwencja ma zastosowanie do umów zawieranych pisemnie niezależnie od nazwy dokumentu i
niezależnie od ilości dokumentów. Nie obejmuje porozumień dżentelmeńskich (gentlemen’s agreement).
Dotyczy praktyki traktatowej państw.

26. Rodzaje umów międzynar

9
Umowy międzynarodowe można podzielić według różnych kryteriów:
1)Ze względu na tryb zawierania umowy:
a) ZŁOŻONE - wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
b) PROSTE - bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

2) Ze względu na organ występujący w imieniu państwa

a) PAŃSTWOWE – podpisywane są w imieniu prezydenta, są to umowy mające zasadnicze
znaczenie(traktaty o pokoju, układy przyjaźni. Umowy te podlegają ratyfikacji prezydenta.
b) RZĄDOWE – podpisywane w imieniu Rady Ministrów. Są to umowy które nie spełniają
warunków bycia umowami państwowymi a ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch
lub większej liczby ministrów. Jeżeli mają doniosłych charakter podlegają ratyfikacji
prezydenta, a jeżeli nie to zatwierdzeniu przez rade ministrów
c) RESORTOWE- są podpisywane przez właściwego ministra. Dotyczą umów których
przedmiot należy do właściwego jednego ministra. Zatwierdzane są jedynie przez Radę
Ministrów lub przez Prezesa RM.
3) Z punktu widzenia liczy stron
a) Bilateralne- dwustronne
b) Multiliteralne – wielostronne
4) Ze względu na możliwość przystąpienia do umowy
a) ZAMKNIĘTE- mają ograniczoną liczbę stron i nie przewidują możliwości przystąpienia do
nich państw trzecich(z reguły są to umowy dwustronne) niemożliwość przystąpienia wynika
głównie z ich treści, bo np. regulują przebieg granic między dwoma państwami
b) OTWARTE dzielą się na:
 otwarte bezwarunkowo- może przystąpić każde państwo w każdy czasie mocą
jednostronnego aktu przystąpienia.
 otwarte warunkowo- możliwość przystąpienia mają tylko te państwa które spełniają
określone warunki.
5) Podział ze względu na treść: polityczne komunikacyjne, gospodarcze, prawne itp.
6) Podział ze względu na pewien element treści
na zgodność normy z powszechnym prawem międzynarodowym lub na jej brak.
Umowy RÓWNOPRAWNE-
Umowy NIERÓWNOPRAWNE- stwarzają jednostronne uprawnienia uciążliwe dla jednej
strony, naruszają zasadę suwerenności i równości.

27. Struktura umowy międzynar

PM nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy ani budowy umowy. O formie tej decydują
zainteresowane strony. Długotrwała praktyka wytworzyła pewne wzory które są naśladowane i powtarzane.
W pełnie rozwinięta umowa składa się z 5 podstawowych części:
1.TYTUŁ – mogą one być bardzo różne(np. pakt, traktat, kartel, konwencja) Przy tytule dodaje się
przymiotnik miasta w którym zostaje podpisana umowa, a w umowach dwustronnych wymienia się strony.
2.PREAMBUŁA (część składowa wstępu) –
o intytulacja czyli określenie stron umowy,
o arenga czyli określenie motywów z których umowa zostaje zawarta,
o narracja czyli krótki opis okoliczności w jakich podpisano umowę –narracja często obejmuje
: stwierdzenie zgody stron na zawarcie umowy, info o pełnomocnikach.

3. POSTANOWIENIA MATERIALNO PRAWNE-Jest to meritum sprawy, konkretne ustalenia.Różnią się

w treści w zależności od przedmioty umowy. Poszczególne postanowienia ujęt są w artykułu, dłuższe w
ustępy i paragrafy. Ważnym elementem są załączniku np mapy, wykazy
4. POSTANOWIENIA FORMALNE
Stanowią część końcową umowy. Istniej powszechna tendencja do ich rozbudowy. Powinny być
dokładnie sformułowane żeby nie budziły zastrzeżeń. Katalog postanowień może być różny. Zwykle są
to:
o o sposobie rozstrzygania ewentualnych sporów
o postanowienia mające zapewnić kontrolę nad wykonywaniem umowy

10
 o określające sposób nabycia przez umowę mocy wiążącej
o dotyczące stosunku do innych umów
o sposobu wygaśnięcia umowy
o postanowienia zezwalające na wypowiedzenie umowy
o przewidujące możliwość rejestracji umowy w organizacji międzynarodowej
o informacje o języku bądź językach umowy.

5. KOŃCOWY ELEMENT PODPISY DATY I PECZĘCIE

 reguła alternatu – reguła określająca kolejność składania podpisów, jest wyrazem
zasady równości państw.
 reguła alfabetyczna przy umowach wielostronnych
 reguła pele-mele - jakkolwiek

28. Procedura zawarcia umowy międzynar

Procedura zawierania umów międzynarodowych miedzy państwami:
1.ROKOWANIA (negocjacje)prowadzą one do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania
teksu. Prowadzone są przez przedstawicieli stron, bardziej skomplikowanych charakter mają umowy
wielostronne z uwagi na obszerny tekst i problem uzgodnienia intersów- najcześciej w takich
przypadkach wykorzystuje się konferencje.

2.PRAFOWANIE – czyli złożenie parafy pod tekstem w postaci swoich inicjałów. Oznacza to jedynie że
tekst został przygotowany do podpisu, a nie jest to tożsame z wyrażeniem zgody.

3.PODPISANIE – podpis musi być dokonany przez upoważnionego pełnomocnika. Wyjątek stanowi
MOPracy nie są podpisywane ale podlegają odrazu ratyfikacji oraz wymiana not w formie werbalnej.

5.RATYFIKACJA – Zatwierdzenie umowy przez kompetenty do tego organ. Oznacza również

wyrażenie zgody na związanie się umową
Wyróżniamy 3 rodzaje ratyfikacji:
1. Dużą – która wymaga wcześnie jeszcze zgody wyrażonej w ustawie (zgoda Sejmu i Senatu) o
dnosi się do umów zawieranych w sprawach ; pokoju, sojuszy, układów polit i wojskowych,
wolności i praw obywatelskich, członkostwa RP w org. międzyn, znacznego obciążania państwa
kosztami finansowymi
2. Ratyfikacja w trybie art 90 – przewiduję ona szczególną procedurę ratyfikacyjną w odniesieniu do
umów na podstawie których Polska może przekazać org. międz. kompetencjeorganów władzy
państwowej w niektórych sprawch. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi
zostać uchwalona 2/3 głosów przez Sejm oraz przez Senat
3. Mała - dokonywana na podstawie art 89 Konst czyli Prezez Rady ministrów musi poinformować
Sejm że ma zamiar przedłożyć umowę do ratyfikacji prezydentowi.

5. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW DO RATYFIKACJI – dokonywana jest przez

przedstawicieli stron, którzy w ten sposób uzyskują potwierdzenia że strona ratyfikowała umowę a tym
samym definitywnie zgodziła się na związanie umową. Przy umowach wielostronnych najczęściej składa
się takie dokumenty depozytariuszowi.
6. REJESTRACJA UMOWY – jest to obowiązek jeżeli nie będzie zarejestrowana to żadna ze stron nie
będzie mogła powołać się na taki traktat albo układ przed którymkolwiek organem ZN.
7. PUBLIKACJA WEWNĘTRZNA – z punktu prawa międzynarodowego taka publikacja jest obojętna.

29. Zastrzeżenia do umów międzynar

Zastrzeżenie jest to jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji,
przyjęcia, zatwierdzania lub przystąpienia do umowy, z pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub
modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa
 zastrzeżenia mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania umowy, nigdy jednak po
ostatecznym wyrażniu zgody na związanie umową

11
  w zasadzie zastrzeżenia mogą być składane wyłącznie do umów wielostronnych bo w bilateralnych
musi być wyrażona wola państw
 zgłaszanie zastrzeżeń jest możliwe jeżeli przewiduje to umowa jeżli nie to nie możlna ich zgłaszać,
jeżeli umowa milczy to według MTS są one dopuszczalne pod warunkiem że nie są one sprzeczne z
przedmiotem i celem umowy
 istnieje również możliwość zgłoszenia sprzeciwu przeciwko zastrzeżeniu, wyróżnia się sprzeciw
kwalifikowany- umowa wogólnie nie wchodzi w życie miedzy tymi państwami, sprzeciw zwykły –
powoduje że postanowienia co do których zgłoszono zastrzeżenia a potem sprzeciw nie maja
zastosowania wobec tych państw.

30. Zasada pacta sunt servanda

Konwencja wiedeńska ujmuje tą zasadę w art. 26. W tytule umieszcza łacińską wersję tej zasady. Natomiast
postanowienia tego artykułu mówią, że zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy i przewiduje że
taki traktat wiąże strony i powinien być stosowany w dobrej wierze.
Zasada dobrej wiary (bona fides) jest jedną z istotnych reguł prawa traktatów. Pojawia się kilkakrotnie w
postanowieniach konwencji wiedeńskiej. Dla wzmocnienia zasady art. 26. w art. 27. podkreślono iż państwo
nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu.
Zasada ta wymaga dostosowania porządku wewnętrznego do przyjętych zobowiązań międzynarodowych.
Jeśli państwo nie doprowadzi do zgodności swojego prawa wewnętrznego z tymi zobowiązaniami,
wynikającymi z umów międzynarodowych to nie ma prawa potem wobec innych kontrahentów twierdzić, że
nie wykonanie tej umowy wynika z niezgodności z jego prawem wewnętrznym.

31. Zgoda na związanie się traktatem???

Zgoda państwa na związanie się traktatem zostaje wyrażona w drodze podpisania przez jego
przedstawiciela, gdy:
a) traktat postanawia, że podpis będzie miał taki skutek;
b) w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż podpis ma mieć taki skutek, lub
c) zamiar państwa nadania podpisaniu takiego skutku wynika z pełnomocnictw jego przedstawiciela lub
został wyrażony w czasie negocjacji
2. W rozumieniu ustępu 1:
a) parafowanie tekstu stanowi podpisanie traktatu, gdy ustalono, że państwa negocjujące tak się
umówiły;
b)podpisanie traktatu ad referendum przez przedstawiciela państwa uważa się za ostateczne podpisanie
traktatu w wypadku potwierdzenia tego przez jego państwo

32. Nieważność umowy międzynar

Konwencja wiedeńska określa możliwe przyczyny nieważności umów i przewiduje szczególny tryb
postępowania jaki należy stosować w związku z nieważnością umowy, chodzi o to aby nie omijać zasady
pacta sunt servanta.
Dzieli się na przyczyny nieważności
1. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów –
zazwyczaj prawo wewnętrzne nie ma może usprawiedliwiac niewykonania umowy to stanowi
jednak wyjątek związany z postanowieniami prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do
zawierania umów. Przyczyną może być sytuacja kiedy zgoda została wyrażona z pogwałceniem
normy prawa wewnętrznego która ma zasadnicze znacznie w tej dziedzinie.
2. wady oświadczenia woli- błąd, podstęp, przekupstwo, przymus wobec przedstawiciela, przymus
wobec państwa – ale tylko te rodzaje przymusu mogą być przyczyną nieważności które polegają na
groźbie lub użyciu siły, nie każde użycie siły czyni umowę nieważną ale tylko takie użycie
niezgodne z zasadami PM
3. niezgodność z ius cogens- sprzeczna jest umowa która w chwili zawarcia jest sprzeczna z
bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego.

33.Nadzwyczajna zmiana okoliczności

Clausula rebus sic stantibus – zmiana okoliczności jakie istniały w czasie zawarcia umowy może być
przyczyną jednostronnego wycofania się z umowy lub jej wygaśnięcia, o ile zmiana ta jest istotna i nie była
przewidziana przez strony i nie powoduje niekorzystnych skutków dla jednego kontrahentów.

12
Konwencja wiedeńska w art62 przewiduję taką możliwość jednak muszą zostać spełnione równocześnie
następujące warunki:
- zmiana musi być zasadnicza
- nie była przewidywana przez strony
- skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków jakie na podstawie umowy
pozostają do wypełnienia

nie można natomiast zastosować nadzwyczajnej zmiany okoliczności nawet jeżeli spełnione są powyższe
warunki jeżeli:
- jeżeli idzie o umowę ustanawiającą granic
- albo jeżeli zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje, bądź
obowiązku wynikającego z umowy.

34. Depozytariusz umowy międzynar

Depozytariusz- w prawie międzynarodowym państwo, organizacja międzynarodowa lub organ organizacji
międzynarodowej przechowujący oryginał UM (wielostronnej) oraz dokumenty z nią związane.
Depozytariusz informuje strony umowy o wszelkich zmianach dotyczących tej umowy, np. o przystąpieniu
kolejnego państwa, wypowiedzeniu przez inne państwo umowy itd.

35. Rejestracja i publikacja umów międzynar

W Pakcie Ligii Narodów państwa zobowiązały się do rejestrowania umów w Sekretariacie Ligi,
zapowiedziano że żadna z umów nie będzie obowiązująca zanim nie zostanie zarejestrowana. Geneza tego
postanowienia związana była z ówczesnymi poglądami, że jedna z przyczyn wojny była tajna dyplomacja.
Po ujawnieniu przez rząd radziecki tajnych archiwów i pod naciskiem opinii publicznej państwa koalicji
zamieściły wśród celów wojny zasadę jawności stosunków międzynarodowych. Art. . 102 Karty NZ nakłada
na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów. Każda umowa zawarta przez członka ONZ powinna
być możliwie najprędzej zarejestrowana w Sekretariacie i przezeń ogłoszona. Sankcja nie zarejestrowana jest
jedynie niemożność powoływania się na nią przez strony wobec jakiegokolwiek organu ONZ.

36. Język umowy międzynar

Dawniej UM były spisywane po łacinie. W XVIII językiem dyplomacji i umów międzynarodowych stał się
francuski. Po 1 wojnie światowej również angielski.
Obecnie umowy dwustronne spisywane są w językach obydwu kontrahentów. Uznanymi językami
światowymi stosowanymi w umowach wielostronnych są: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński.
Jeśli tekstami autentycznymi są teksty w różnych językach i wszystkie mają jednakową moc wiążącą
prowadzi to czasami do dodatkowych trudności interpretacyjnych, zwłaszcza gdy między tekstami występują
rozbieżności.

37. Ius cogens w prawie miedzyanr

Obecnie przyjmuje się że w stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu
istotnym dla społeczności międzynarodowej, że mają one moc obowiązującą bezwzględną i nie mogą być
uchylone żadną UM. Należy do nich zakaz użycia siły, z wyjątkiem przypadków dozwolonych w karcie NZ,
zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne państwa, zasada wolności morza otwartego, przepisy o treści
moralnej i humanitarnej, jak i zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, zakaz handlu
niewolnikami, kobietami czy dziećmi. Tego rodzaju imperatywne normy nazywane są ius Cogens. Ius
Cogens ogranicza w znacznym stopniu swobodę państw w zakresie zawierania umów. Konwencja
wiedeńska określa imperatywną normę powszechnego p. międzynarodowego jako normę przyjętą i uznaną
przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest
dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa
międzynarodowego o tym samym charakterze. Jednocześnie w konwencji stwierdzono , że nie ważna jest
umowa która w chwili zawarcia jest sprzeczna z imperatywną normą powszechnego prawa
międzynarodowego (art. 53). Z chwilą pojawienia się normy ius cogens każda umowa pozostająca z nią w
sprzeczności traci ważność lub wygasa (art. 64)

13
38. Ius cogens w prawie miedzyanrodowym
Ius cogens (Imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego) W stosunkach
międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu tak istotnym dla społeczności
międzynarodwej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone żadną umową
międzynarodową.
Do norm ius cogens należą:

 zakaz użycia siły (z wyjątkiem przypadków dozwolonych przez Kartę Narodów

Zjednoczonych)
 zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw
 zasada wolności morza otwartego
 zakaz zabijania jeńców wojennych
 zakaz ludobójstwa
 zakaz handlu niewolnikami, kobietami i dziećmi

Normy ius cogens ograniczają swobodę państw, ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z
silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada suwerennej równości.
"Konwencja wiedeńska o prawie traktatów" z 1969 roku uznaje ius cogens za normę od której żadne
odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania
prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa,
która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens.

38. Zwyczaj jako źródło prawa międzynarodowego.

Zwyczaj można określić jako zgodne, jednolitego postępowanie państw tworzących prawo, czyli praktyki.
Zwyczaj może więc powstać wówczas kiedy w podobnych sytuacjach państwa zachowują się podobnie i
postępują jednakowo.
Jednolita praktyka musi być prawotwórcza czyli musi się z nią łączyć przekonanie że postępowanie takie jest
konieczne i wymagane przez prawo.
dla istnienia zwyczaju niezbędne jest równocześnie zgodna praktyka państw(element obiektywny) oraz
przeświadczenie państw(element subiektywny)
MTS W art 38 orzeka- że zwyczaj międzynarodowy będzie stosowany jako dowód istnienia powszechnej
praktyki przyjętej jako prawo.

Najczęściej podaje się cztery elementy zwyczaju międzynarodowego pogrupowane w dwóch kategoriach:
elementy konieczne: (praktyka i opinio iuris) oraz elementy uzupełniające (element geograficzny i element
czasowy).
Elementy konieczne:
- Praktyka
- Opinio juris

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne,
jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych
sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że
państwo może działać jedynie poprzez swoje organy;
Opinio iuris – niezbędny element zwyczaju
Opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi
słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane
(posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).
Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak
jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów - może ono wynikać z milczącego uznania,

14
postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach
organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony umowy
zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;
Elementy uzupełniające
Element geograficzny
Zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne
normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw. Przykładowo
w Ameryce Południowej istnieje norma zwyczajowa azylu dyplomatycznego, przewidująca możliwość
udzielania schronienia w misji dyplomatycznej na obcym terytorium, podczas gdy takiej instytucji nie
akceptują państwa na innych kontynentach (akceptują natomiast tzw. azyl terytorialny vel polityczny, czyli
udzielanie schronienia, ale dopiero na własnym terytorium);
Element czasowy
Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący
zwyczaj międzynarodowy. Nie można jednak wskazać żadnej określonej długotrwałości takiej praktyki.
Trywialnie można powiedzieć, że praktyka musi trwać tak długo, aby zdążyło się wykształcić opinio iuris.
Niektóre normy zwyczajowe kształtowały się kilka wieków (np. ochrona dzieł sztuki i wyłączenie ich spod
prawa łupu), niektóre kilka lat (np. prawo do szelfu kontynentalnego), a niektóre tylko kilka dni, a może
wręcz kilkanaście godzin (np. wolność przestrzeni kosmicznej).

39. Praktyka jako element zwyczaju międzynar

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne,
jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych
sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że
państwo może działać jedynie poprzez swoje organy.
- pojęcie praktyki należy rozumieć szeroko będą to :
umowy miedzyn., oświadczenia składane w różnych okolicznościach, konferencje miedzyn.,
korespondencja i praktyka dyplomatyczna
- aby praktyka tworzyła prawo musi być zgodna, a więc jednolita i nieprzerwana

40.Opinio juris jako element psychologiczny

Opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem
Przeświadczenie że konkretna praktyka jest wymagana przez prawo, miomo że nazywana jest elementem
subiektywnym, niejste jednak czymś nieuchwytnym i może być badana w sposób obiektywny. Nie ma ona
również nic wspólnego ze sferą psychologiczną choć bywa tak nazywana. Jeśli przedstawiciel danego
państwa motywując swoje postępowanie stwierdza że postępuje tak bo takie jest prawo to wyraża opinio
juris. Nie ma znacznia czy on tak uważa liczy się fakt że występuje w imieniu swojego państwa.
Opinio iuris może przejawiać się :
1. może być zawarte w samej praktyce państwa
2. może być zawarte w oficjalnych oświadczeniach państw, kiedy stwierdzają ze istaniej konkretna
norma pm.
3. może być zawarta w uchwałach org. międzyn. ale tylko tyczy się to tych których umowy dotyczą.
4. może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały potwierdzić w nich istniejące
normy zwyczajowe.

41. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane jako źródła prawa międzynar
Określenie „Ogólne zasady prawa [międzynarodowego] uznane przez narody cywilizowane” jest
zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 38).. Obecnie
podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje
(formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

Dwie zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:

1) W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego
(choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38).
Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów
uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to
także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić

15
 jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Ogólne zasady prawa
międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej
interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne,
traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.
2) Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne
zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są
zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku
prawnomiędzynarodowym.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym i
mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są
zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom:

− Lex retro non agit,

− Lex posterior derogat legi priori,
− Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet,
− Zasada Res iudicata,
− Zasada dobrej wiary (bona fides) – przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze,
− Zasada słuszności,
− Zasada sprawiedliwości,
− Zasada estopel – polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie
międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju
postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.
− Suwerenność państw
− Równość państw wobec prawa
− Niezależność państw od siebie
− Pacta sunt servanda – państwo nie może powoływać się na swoje ustawodawstwo wewnętrzne (nawet
na konstytucję) dla uzasadnienia uchylenia się od wykonania zobowiązań międzynarodowych (art. 27
Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 V 1969 r.). Nie jest to sprzeczne z zasadą suwerenności
ponieważ państwo samo decyduje, jakie zobowiązania międzynarodowe chce przyjąć.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych,
które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane
są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

42. Pomocnicze źródła prawa

Pomocnicze środki ustalania norm prawa międzynarodowego (orzecznictwo, doktryna, kodyfikacje,
praktyka państw, zasada sprawiedliwości, prawo natury)

Art. 38 wymienia w ramach źródeł prawa międzynarodowego umowę, zwyczaj i ogólne zasady prawa, a
jako środki pomocnicze są w skazane w art. 38 doktryna (zdanie najznamienitszych przedstawicieli nauki
prawa międzynarodowego) oraz judykatura.(orzecznictwo sądowe).

Doktryna i judykatura nie są zaliczane do źródeł prawa międzynarodowego (są to środki pomocnicze
ułatwiające interpretacje treści norm prawa).
Doktryna bywa niejednolita i trudno znaleźć przedstawicieli nauki, którzy zajmują takie samo stanowisko
odnośnie określonych problemów.
Orzeczenia sądowe w niektórych systemach prawnych (np. anglosaski) mają moc wiążącą w odniesieniu do
linii orzeczniczej różnych sądów. W przypadku orzeczeń międzynarodowych orzeczenie wiąże strony, ale
tylko w odniesieniu do określonej sprawy, nie wiążą więc na przyszłość.

43. Pochodne źródła prawa międzynar

Prawo stanowione przez poszczególne organy Wspólnot jest nazywane prawem pochodnym (wtórnym) a
akty prawne będące efektem procesu decyzyjnego są okreslane jakoś pochodne źródła prawa Wspólnot.
Parlament Europejski działając razem z radą oraz komisja mże wydawać pięć rodzajów uchwał są to :
- rozporządzenia
- dyrektywy

16
 - decyzje
- zalecenia
- opinie
44. Notyfikacja jako akt jednostronny państwa w prawie międzynar
Notyfikacja (z łaciny notificatio – zawiadomienie), jest to akt jednostronny polegający npisemny
powiadomieniu drugiego podmiotu prawa miedzynarodowego o pewnym wydarzeniu z którym prawo to
łączy określone skutki prawne. W wielu wypadkach notyfikacja jest konieczna dla wywołania określonego
skutku prawnego.

notyfikacja → (kontrowersje) nie powinna być zaliczana do tych aktów, gdyż sama przez się nie ma żadnej
określonej treści, gdyż wysłanie noty może być wyrazem zarówno uznania jak i innych aktów, jest więc
formą aktu, wymaganą czasem przez p.m., ale o jej charakterze decyduje jej treść;

45. Uznanie jako oświadczenie państwa w prawie międzynar

Uznanie – to jednostronny akt prawny, w którym jedno państwo lub ich grupa przyjmuje oficjalnie lub
milcząco do wiadomości powstanie nowego państwa oraz określa charakter i zakres stosunków z tym
państwem. Jest to więc uznanie osobowości prawno międzynarodowej nowego państwa. Uznanie państwa
nie pociąga za sobą konieczności nawiązania z nim stosunków dyplomatycznych. Uznanie ma charakter
deklaratywny: nie tworzy ono nowego podmiotu prawa międzynarodowego, gdyż istnienie państwa nie
należy do uznania go. Jest natomiast rzeczą dyskusyjną w jakim stopniu przyjęcie państwa do organizacji
międzynarodowej stanowi uznanie go przez członków tej organizacji. Uznanie może być wyrażone poprzez
notyfikowanie tego zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznacznie; bądź dorozumienie które
wynika z nawiązania stosunków dyplomatycznych lub zawarcia bilateralnej umowy.

46.Definicja i podstawowe zasady obywatelstwa

Obywatelstwo- więź prawna łącząca jednostkę z państwem, na mocy której jednostka ma określone
prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo –analogicznie- ma obowiązki i prawa wobec jednostki.
Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie
także utraty, należy do samego państwa, Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące
spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania sytuacji bezpaństwowości i
wielokrotnego obywatelstwa.
Prawa i obowiązki jednostki wynikające z obywatelstwa- jednostce przysługują prawa konstytucyjne, a
także inne uprawnienia wynikające z ustawy, Będąc poza granicami państwa, jednostka może liczyć na
ochronę dyplomatyczną i opiekę konsularną ze strony swojego państwa. Z więzi obywatelstwa wynika
poddanie jednostki prawu państwa, którego jest obywatelem i obowiązek jego przestrzegania a w
związku z tym spełnienie powinności przez państwo określonych np. płacenie podatków.
Nabycie obywatelstwa- można nabyć poprzez zasadę krwi, albo poprzez zasadę ziemi,
Nabycie dzielimy na wtórne i pierwotne
Pierwotne( poprzez urodzenie się):
- zasada prawa ziemi- dziecko nabywa obywatelstwo państwa na terytorium którego się urodziło
- zasada prawa krwi- dziecko nabywa obywatelstwo, które posiadają jego rodzicie bądź jedno z nich (art.
34 Konstytucji RP).
Wtórne: naturalizacja, reintegracja, repatriacja, prawo opcji.
Utrata obywatelstwa: Część państw ustanawia odrębne przepisy utraty np. przez zdradę kraju, ucieczki
itd. W Polsce jedynym sposobem utraty obywatelstwa jest jego zrzeczenie się za zgodą prezydenta RP.
Państwo samo nie może odebrać obywatelstwa jednostce. Osoba która traciła jedynie posiadane
obywatelstwo staje się apatrydą (bezpaństwowcem).
Obywatelstwo UE- każdy obywatel państwa członkowskiego posiada obywatelstwo UE. Obywatelstwo
UE nie zastępuje obywatelstwa krajowego a jedynie go uzupełnia.

47. Efektywne obywatelstwo w prawie międzynar

Zasada rzeczywistej więzi. Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt
przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków.
Jest ono, można powiedzieć, prawnym wyrazem faktu, że jednostka, której je nadano bądź bezpośrednio
działaniem ustawy, bądź aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej nadaje
obywatelstwo, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa.

17
48. Prawa człowieka i ich ochrona w prawie międzynar
Traktowanie przez państwa własnych obywateli należało dawniej do kompetencji każde państwa. Stopniowo
zaczęto jednak zajmować się ochroną grup ludzkich praw podstawowych praw człowieka w prawie
międzynarodowym. Pierwsze umowy w tej dziedzinie dotyczyły ochrony mniejszczości.
Karta Narodów- znajdują się tam postanowienia wymagające od wszystkich członkó ONZ stosowania
zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich. Postanowienia te mieszczą w sobie zakaz
jakiej kolwiek dyskryminacji stosowanej wobec własnych lub obcych obywateli nzajdujących się pod
władzą danego państwa.
Powszechan Deklaracja Praw Człowieka – uzupełnienie KN.Głosi ona wolność i równość jednostek,
mówi o braku dyskryminacji rasowej, koloru skóry języka, religii, przekonań politycznych. zakaz
niewolnictwa.
Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka – mają one charakter wiążący dla stron bo są umowami
zawierają bardziej pełny niż deklaracja katalog praw człowieka
potwierdzają prawo narodów do samostanowienia
ich postanowienia dotyczą także zabezpieczenia i poszanowania praw człowieka

Historyczny rozwój ochrony praw człowieka

• Jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r.
(wolność religijna)
• XIX/XX w – umowy dotyczące praw mniejszości
• Rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka zaczął się
kształtować po II wojnie światowej (dokumenty o charakterze uniwersalnym)
• Charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
• Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym.
• W dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia dotyczące
ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:
o Karta Atlantycka z 1941 r
o Deklaracja narodów Zjednoczonych z 1942
o Deklaracja Teherańska z 1943

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948

• Zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie ma
charakteru prawnie wiążącego
• Katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych
• Deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ

Niektóre z postanowień Deklaracji:

• każdy człowiek jest wolny

• niestosowanie dyskryminacji
• prawo do sądu
• prawo do sprawiedliwego procesu
• prawo do własności
• prawo do zrzeszania się
• wyrzeczenie się niewolnictwa
• zagwarantowanie ochrony prywatności
• zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

Inne wartości potwierdzone przez Deklarację to:

• wolność sumienia
• wolność wyznania i wolność do zmiany wyznania
• równość płci

Pakty Praw Człowieka

18
  Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych 1966 (Międzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich i Politycznych)
o Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach
własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje
także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami
Karty Narodów Zjednoczonych.
o Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego
postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i
mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe
ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być
adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na
rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.
o Część III(art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz
dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności
osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca
zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i
trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia
prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów,
prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych),
ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość
wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych.
o Zgodnie z Paktem Praw Cywilnych i Politycznych powołany został Komitet Praw
Człowieka w Genewie. Został stworzony do przyjmowania zawiadomień indywidualnych i
zawiadomień od państw.
 Międzynarodowy pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966
o Jego artykuły obejmują prawo narodów do samostanowienia i gwarancje równości
wszystkich grup wobec stanowionego prawa. Zostało w nim ujęte prawo do pracy, do
korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych jej warunków (zarobki, wypoczynek,
bezpieczeństwo), do tworzenia związków zawodowych i ich swobodnej działalności, do
zabezpieczenia społecznego, specjalnej ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia na
odpowiednim poziomie (wolność od głodu, nędzy), do ochrony zdrowia, do korzystania z
nauki (podstawowe bezpłatne i powszechne nauczanie, dostępność średniego nauczania,
wolność rodziców w wyborze szkół), do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z postępu
naukowego, ochrony interesów wynikających z twórczości.
 Protokół dodatkowy, który określał możliwości zgłaszania zawiadomień indywidualnych przez
osoby, które uważają się za ofiary naruszenia praw przez państwo-stronę tego paktu do Komitetu
Praw człowieka

49.Uniwersalny system ochrony praw człowieka

Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka, ukształtował się po II wojnie światowej, kiedy
zaczęto dążyć do objęcia całości praw człowieka (kompleksowa kodyfikacja) w skali światowej (ochrona
uniwersalna). Obejmuje on uniwersalny system ochrony praw człowieka, który ma charakter globalny, i
zawiera prawa o charakterze powszechnym i cząstkowym, chroniące pewne kategorie podmiotów i
szczegółowe przedmiotowo (głównie tworzy go ONZ), a także systemy regionalne, budowane przez
organizacje działające na ograniczonych obszarach (Rada Europy, KBWE, OPA, OJA, ASEAN).

Oba te systemy stanowią podstawę traktatów generalnych i szczegółowych, natomiast trzecia forma –
systemy wyspecjalizowane – koncentruje się na procedurach sankcjonujących prawa ze względu na obszar
ich działania, czyli odnoszą się do specyficznej sytuacji lub określonej grupy podmiotów (np. prawa
humanitarne tworzone w ramach Czerwonego Krzyża).

Na Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka składają się obecnie takie dokumenty, jak
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966), szereg
szczegółowych konwencji, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948), statusie uchodźców
(1951), eliminacji wszystkich form dyskryminacji rasowej (1965), eliminacji wszystkich form dyskryminacji

19
kobiet (1979), Konwencja Praw Dziecka (1989).

W obręb Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka wchodzą też środki kontroli przestrzegania
praw człowieka (sprawozdania, skargi państw, petycje) oraz instytucje powołane przez ONZ czy regionalne
organizacje służące tym celom, np. w systemie ONZ te zadania spełnia Zgromadzenie Ogólne ONZ, Rada
Gospodarczo-Społeczna, Komisja Praw Człowieka, Komitet Praw Człowieka, w ramach Rady Europy jest to
Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka.
forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych.
W obecnej chwili opiera się ona na 75 umowach międzypaństwowych, podzielonych na trzy kategorie:
 umowy ogólne, takie jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r., Europejska
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.;
 umowy dotyczące konkretnych kwestii, takich jak ludobójstwo, zbrodnie wojenne, praca
przymusowa, zapobieganie dyskryminacji, polityka azylowa, wolność informacji, np.
Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r.,
Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.;
 umowy poświęcone ochronie poszczególnych grup: cudzoziemców, bezpaństwowców,
uchodźców, kobiet, dzieci, jeńców, np. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r., Konwencja dotycząca
statusu uchodźców z 1951 r.
Zadania, przed którymi stoi międzynarodowy system ochrony praw człowieka, najogólniej wyraża już
sama preambuła Karty Narodów Zjednoczonych. W celu "przywrócenia wiary w podstawowe prawa
mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych", ONZ ma doprowadzić do
współpracy między państwami w popieraniu i ochronie swobód dla "wszystkich ludzi, bez różnicy
rasy, płci, języka lub religii.

Regulacje znajdujemy w :
1. Powszechna Deklaracja Praw Czławieka
2. Konwencje i deklaracje ONZ
3. Europejski system ochrony praw człowieka
- Europejska Konwencja Praw Człowieka
- Konwencja o zapobieganiu Torturom
- Ochrona mniejszości
- Zwalczanie rasizmu i nietolerancji

50.Regionalne systemy ochrony praw człowieka

Regionalny system ochrony praw człowieka - element międzynarodowego systemu praw człowieka,
uzupełnia uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ w zakresie praw człowieka. Celem jest
zwiększenie efektywności międzynarodowej ochrony praw człowieka, gdyż państwa danego regionu
łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne, faktyczna współpraca i gotowość akceptacji
wspólnych wartości i norm. Ochrona praw człowieka jest jednym z zadań OJA, OPA, najlepiej rozwinięty
system istnieje jednak w Europie. Składają się nań wzajemnie przenikające i uzupełniające się instytucje i
umowy międzynarodowe podpisywane w ramach Rady Europy, KBWE/OBWE, Unii Europejskiej.

Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system regionalny
ochrony praw człowieka

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności 1950

 Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu
zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw
Człowieka.
 Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka.
 Skargi do tego Trybunału mogą składać :
o państwa (tzw. skarga międzypaństwowa),
o osoby indywidualne, grupy osób, organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

20
51. Grupy ludzkie chronione na podstawie prawa międzynar
Pierwsze postanowienia zawierały się w Traktacie Berlińskim i miały na celu ochronę mniejszości
narodowych czyli części ludności która różni się od pozostałej ludności danego państwa, pochodzeniem,
religia, językiem.
Od okresu po II wojnie światowej były dołączane nowe postanowienia o przeciwdziałaniu dyskryminacji
rasowej, językowej.
W Karcie NZ znajdują się postanowienia wymagające od wszystkich członków ONZ stosowania zasady
równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich, są to zobowiązania wszystkich państw. Są one ujęte
dosyć ogólnie i wymagały rozszerzenia w innych aktach.
Są one chronione na podstawie:
- Kary NZ
- Powszechnej deklaracji Praw Człowieka
- Międzynarodowych PAKTY Praw Człowieka

52. Ochrona praw obywatelskich, ekonomicznych, kulturalnych i politycznych jednostki UNESCO rozdziały
o ludności, i org międzynarodowe

53. Definicja org międzynarodowej

Organizacje międzynarodowe:

ORG rządowa:
Organizację rządową można określić jako formę współpracy pastw, ustaloną w wielostronnej umowie
międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie
stały organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów

ORG Pozarządowe:
Forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i stowarzyszeń pochodzących z
różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. porozumień nieformalnych, niekiedy
aktów prawa wewnętrznego.

54. Organy konstytuujące org, międzynarodową – tworzące:

Rządowe - określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy.
Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane
z mocy umowy międzynarodowej. Żeby powstała i działa musi być na podstawie umowy międzyn.

Pozarządowe - zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające w sferze
stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowe. Też
umowy tylko że mogą być dorozumiane, werbalne.

55. Organizacje międzyn. jako element współpracy państw

Niewątpliwie org. miedzy są formą współpracy państw przy czym jest to współpraca stała i
zinstytualizowana. Oznacza to że państwa powołując do życia organizację muszą mieć pewien zakres
wspólnych celów, dla których realizacji gotowe są współpracować bez tego nie uczestniczyły by we
wspólnej organizacji.

56. Org rządowe i poza rządowe

organizajca pozarządowa (inne nazwy: org. niepaństwowa, prywatna)- forma współpracy różnych związków,
instytucji, osób prawnych i fizycznych różnych państw, ustalona na podstawie porozumienia nieformalnego
lub porozumienia o charakterze wewnątrzprawnym, obejmująca względnie stały zakres uczestników i której
podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach,
działających dla realizacji wspólnych celów (Nie jest podmiotem PMP)

21
organizacja rządowa (inne nazwy: org. międzyrządowa, państwowa, publiczna) - forma współpracy państw,
ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres uczestników i której
podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach,
działających dla realizacji wspólnych celów (jest podmiotem PMP)

57. Organy regionalne

Zagadnienie to zostało ujęte w KN z której wynika, że są to umowy polityczne zawarte przez państwa
okreslonego geograficznie regionu, jednak nie precyzuje się dokładnie słowa region może to być cały
kontynent. Natomiast nie jest i nie może być układem regionalnym
1. umowa zawarta miedzy państwami z innych kontynentów jeżeli ich terytoria nie tworzą
żadnego geograficznego regionu,
2. umowa państw należących do tego samego regionu geograficznego lecz nie mających na
celu utrzymanie pokoju a tworzenie militarnego bloku.
Układy takie są zgodne z KN jeżeli mają na celu utrzymanie bezpieczeństwa i pokoju w regionie.
Obrona w określony regionie może nastąpić za pomocą dozwolonych środków przymusu ale tylko za
uprzednią zgodą Rady Bezpieczeństwa i wtedy nazywa się to że jest to pomoc dla akcji zbrojnej ONZ.

58. Organu wyspecjalizowane

Mówi o nich KN że różnego rodzaju org. wyspecjalizowane, utworzone na podstawie umów zawartych
miedzy rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach
gospodarczych, społecznych, kulturalnych, wychowawczych, zdrowotnych będą związane z ONZ.
Wraz z ONZ tworzą one tzw. Rodzinę ONZ (system ONZ).
1.Rządowy charakter
2.Powszechny charakter
3.Posiadać określone kompetencje w ramach dziedzin wymienionych w Art. 57 Karty NZ
(gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i inne pokrewne)
4.Musi być związana z ONZ formalną umową międzynarodową (określoną w Art. 63), którą w imieniu ONZ
zawiera Rada Gospodarcza i Społeczna. – to jest najważniejszy element

Organy wyspecjalizowane podlegają kontroli i koordynacji ONZ(Rada Gospodarczo- społeczne) i jest to

element niezbędny chociażby po to żeby uniknąć dublowania pracy i osiągnąć większe korzyści.

59. Rola ogr pozarządowych we współczesnej społeczności międzynar

W jednych org dominuje czynnik kształtowania opinii publicznej, inne są nastawione na ułatwianie
kontaktów pomiędzy określonymi grupami społecznymi i profesjami. Działalność org pozarządowych
stanowi często nieoficjalną stronę stos międzypaństwowych, przy czym ta rola wykazuje tendencję wzrostu.

60. ONZ i system NZ

Karta narodów zjednoczonych to wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca
ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).
 Podstawą prawną do istnienia i działania ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych, która jest
wielostronną umową międzynarodową, otwartą warunkowo,
 ONZ jest powszechną organizacją międzyn, o bardzo szerokich celach i zadaniach. Jest podmiotem
prawa międzynarodowego, korzysta z prawa przywilejów i immunitetów i biernego prawa legislacji
 Siedziba ONZ to Nowy Jork
 ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezp międzynar, rozwój współpracy między
narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. ONZ powstał po II wojnie światowej

Na System Narodów Zjednoczonych składają się:

Organizacja Narodów Zjednoczonych, zbudowana z sześciu organów - Zgromadzenia Ogólnego, Rady
Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej, Rady Powierniczej, Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwości i Sekretariatu. Pięć z nich ma swoją siedzibę w Nowym Jorku, a tylko Międzynarodowy
Trybunał Sprawiedliwości rezyduje w Hadze, Holandia.
Programy i fundusze Narodów Zjednoczonych, takie jak Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz
Dzieci (UNICEF), Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP), Światowy Program
Żywnościowy (WFP). Działają one dla rozwoju, pomocy humanitarnej oraz praw człowieka

22
Wyspecjalizowane organizacje Narodów Zjednoczonych, które zajmują się tak zróżnicowanymi
dziedzinami jak ochrona zdrowia, rolnictwo i meteorologia. Instytucje te koordynują swoją pracę z ONZ
dzięki specjalnym umowom, ale pozostają osobnymi, autonomicznymi organizacjami. Należą do nich m.in.
Międzynarodowa Organizacji Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia
i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

61. Karta NZ jako akt konstytuujący miedzynar ogr o char uniwersalnym

wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów
Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).
Karta NZ ma pierwszeństwo przed umowami międzynar. Jest traktowana jako pewnego rodzaju prawo
konstytucyjne społeczności międzynar. Wszystkie ustawy powinny być z nią zgodne (podobnie jak ustawy
w państwie zgodne z konstytucją)

62. Struktura ONZ i kompetencje jej organów

ONZ posiada 6 głównych organów:
1. Zgromadzenie Ogólne- składa się ze wszystkich państw- członków, z których każde
posiada jeden głos, choć może mieć do pięciu delegatów. Zgromadzenie ma charakter
konferencji międzynar zajmującej się wszystkimi sprawami z zakresu Karty NZ. Może
podejmować uchwały, mające char zaleceń. Zatwierdza budżet i ustala składki
członkowskie, nadzoruje RGS i RP, zatwierdza porozumienia i układy, wybiera
członków organów ONZ. Rozpatruje ogólne zasady utrzymania pokoju i bezp. ma
najszersze kompetencje
2. Rada Bezpieczeństwa- ponosi opow. za utrzymanie międzynar pokoju i bezp, zajmuje
się wszelkimi sporami, stosuje sankcje, przymus. Składa się z pięciu stałych członków
(Rosja, Chiny, Francja, USA i UK) oraz 10 niestałych wybieranych przez ZO co dwa
lata. Ważne uchwały zapadają większością dziesięciu głosów;
3. Rada Gosp- Społ.- jest podstawowy, organem zajmującym się sprawami gosp i społecz
oraz koordynacją działań NZ. Liczy 54 członków wybier na 3 lata;
4. Rada Powiernicza- Rada Powiernicza – przez wiele lat Rada sprawowała nadzór nad
terytoriami niesamodzielnymi, przygotowując je do niepodległości. Odegrała istotną
rolę w procesie dekolonizacji państw Trzeciego Świata. Po ogłoszeniu w 1994 r.
niepodległości przez ostatnie terytorium powiernicze, Republikę Palau – Rada zawiesiła
działalność. W skład Rady Powierniczej wchodzili stali członkowie Rady
Bezpieczeństwa
5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – jest to organ sądowy składający się z
piętnastu sędziów wybieranych na dziewięcioletnią kadencję, ale obowiązuje zasada
rotacji, dlatego co trzy lata zmienia się 1/3 składu sędziów. Sędziowie jednak mogą
zostać wybrani ponownie – reelekcja. Trybunał rozpatruje sprawy sporne miedzy
państwami, ale tylko wówczas, gdy same zwrócą się do Trybunału lub, gdy ten tryb
rozstrzygania sporów jest przez te państwa zastrzeżony w umowie międzynarodowej.
Wyroki Trybunału są dla państw wiążące. Ponadto Trybunał wydaje opinie prawne w
sprawach kierowanych do niego przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa.
Siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jest Haga.
6. Sekretariat – na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ, który jest wybierany na pięć
lat przez Zgromadzenie Ogólne z rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Administruje
oraz zarządza Sekretariatem, reprezentuje Narody Zjednoczone w kontaktach z
państwami i innymi organizacjami, koordynuje działania systemu ONZ, prezentuje
działania ONZ światowej opinii publicznej, pełni funkcję mediatora w sporach
międzynarodowych.
7. I inni - Z ONZ związane są tzw. organizacje wyspecjalizowane, połączone z nią
umowami międzynarodowymi. Realizują one zadania szczegółowe. Jest ich kilkanaście
m. in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja do spraw Wyżywienia

63 i 64 opieka dyplomatyczna i opieka konsularna państwa nad obywatelami

23
 • jednym z najważniejszych zadań, które spoczywają na konsulu jest sprawowanie
opieki nad obywatelami swojego państwa, którzy znajdują się na terytorium
państwa przyjmującego; wynika to m.in. z funkcji, które pełni; jedna z jego grup
funkcji wynika z przepisów prawa administracyjnego państwa wysyłającego;
muszą być one także potwierdzone w umowie konsularnej; można wyróżnić tu
m.in. wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i
zgonów, a także przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź
utraty obywatelstwa, czy prowadzenie ewidencji wojskowej;
• druga grupa funkcji konsula ma charakter uprawnień o charakterze sądowym,
można zaliczyć tu m.in. porozumiewanie się z własnymi obywatelami, którzy
zostali aresztowani, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz
państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, wykonywanie uprawnienia
w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz sprawowanie opieki i
kurateli;
• trzecia grupa funkcji dotyczy żeglugi powietrznej i morskiej, polegają one m.in. na
prawie nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych statków i samolotów,
udzielanie im pomocy, przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statków, badanie
i poświadczanie dokumentów pokładowych, stosowanie środków dyscyplinarnych,
rozstrzyganie sporów kapitan-członek załogi, udzielanie pomocy lekarskiej oraz
wszelkiej innej w razie uszkodzenia statku lub samolotu;

65. Organy państwa w stos międzynar

Pyt 66 i 67
66.Wewnętrzne ograny państwa w stos międzynar
Działające i mające swą stałą siedzibę w granicach państwa.
a) Parlament - najwyższy organ reprezentujący wolę, interesy i w ogóle suwerenne prawa narodu, do
jego kompetencji należą sprawy zagraniczne państwa. Konstytucja zazwyczaj określa treść i zakres
uprawnień parlamentu w dziedzinie wykonywania zewnętrznych funkcji państwa. Zakres tych
kompetencji zależy w dużej mierze od ustroju państwa, systemu społeczno - gospodarczego w nim
panującego tradycji itd. W większości państw do parlamentu należy ogólny nadzór i uchwalenie
głównych kierunków polityki zagranicznej, parlament decyduje lub uczestniczy w wyborze najwyższych
organów państwowych jak głowa państwa, szef rządu, członkowie rządu, minister SZ, w niektórych
państwach zgoda parlamentu jest wymagana do nominacji szefów misji dyplomatycznych. Zatwierdzanie
umów międzynarodowych, uchwalenie budżetu resortu spraw zagranicznych sprawowanie kontroli nad
rządem zazwyczaj poprzez interpelacje posłów i dyskusje na forum parlamentu. Ważną rolę spełnia
Komisja Spraw Zagranicznych każdego parlamentu.
b) Głowa państwa ? W zależności od ustroju obowiązującego w państwie głowa państwa może być
jednoosobowa lub być ciałem zbiorowym (to tak jak u nas...!). Głowa państwa bez względu na formę
reprezentuje państwo w stosunkach międzynar czyli posiada kompetencję mnar i prawo
przedstawicielstwa wszechstronnego, do czego nie musi mieć specjalnego pełnomocnictwa. kompetencje
głowy państwa w zakresie stosunków międzynar opierają się na normie prawa zwyczajowego i
konstytucji, zgodnie z którymi oświadczenie głowy państwa w sprawach miedzynar jest równoznaczne z
oświadczeniem woli państwa i powoduje powstanie skutków prawnych w stos mnar. w niektórych
państwach głowa państwa ma bardzo szerokie kompetencje ale istnieją też kraje, gdy funkcja sprowadza
się do reprezentacyjnej.
c) Premier i rząd - premier wraz z rządem na czele którego stoi jest naczelnym wykonawczym i
zarządzającym organem władzy państwowej, ustalającym i jednocześnie ustalającym, koordynującym i
nadzorującym stosunki państwa z zagranicą bądź bezpośrednio bądź za pomocą poszczególnych
członków, głównie za pośrednictwem ministra spraw zagranicznych i jego resortu. Premier sprawuje w
imieniu rządu nadzór nad realizacją i operatywnie kieruje polityką zagraniczną państwa. Podobnie jak
głowa państwa, jest on upoważniony bez specjalnych pełnomocnictw do prowadzenia rokowań z
przedstawicielami obcych państw. Ma prawo oświadczenia woli państwa. Zakres kompetencji premiera
zależy od wewnętrznego ustawodawstwa państwa i zazwyczaj jest określony w konstytucji. Zasadą jest
ze podpisywane przez premiera porozumienia międzynarodowe są zatwierdzane bądź przez sam rząd
bądź też wyższe od niego organy państwowe. Polityka zagr, nad którą premier sprawuje ogólne

24
 kierownictwo i nadzór, realizowana jest głównie przez ministra spraw zagranicznych i jego resort, jak
również za pośrednictwem innych ministrów. Premier jest upoważniony do przeprowadzania
bezpośrednio rozmów z przedstawicielami dyplomatycznymi obcych państw.
d) Minister i MSZ zajmują szczególne miejsce w dziedzinie stosunków zewnętrznych państwa.
Minister jest członkiem rządu, przed którym odpowiada za działalność kierowanego przez siebie resortu.
Dla niego i jego resortu jako ważnego działu administracji państwowej należy kierowanie i
koordynowanie działalności państwa w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz realizacja polityki
wytyczonej przez kompetentne organy.

67.Zewnętrzne organy państwa w stos międzynar

Działające poza granicami państwa.

68. Misja dyplomatyczna

Misja dyplomatyczna, stały, oficjalny organ państwowy reprezentujący dany kraj w państwie
przyjmującym. Wyróżnia się dwa rodzaje misji dyplomatycznej:
a) ambasady,
b) poselstwa (ze względów protokolarno-prestiżowych stoi niżej niż ambasada).

Do głównych zadań misji dyplomatycznej należy reprezentowanie swojego państwa w kraju przyjmującym,
ochrona interesów własnego państwa i obywateli w kraju goszczącym oraz prowadzenie rokowań z
reprezentantami rządu państwa przyjmującego. Zarówno personel, jak i obiekty cieszą się pewnymi
przywilejami i posiadają immunitet. Status prawny placówek zagranicznych normowany jest przez prawo
międzynarodowe, skodyfikowane w konwencji wiedeńskiej z 1961 oraz normy prawa zwyczajowego, a także
wewnątrzpaństwowe akty prawne.

W zależności od funkcji danej misji w jej strukturze można wyróżnić: biura, attachaty, wydziały, działy i
inne komórki organizacyjne. Misja dyplomatyczna posiada w swoim składzie działy: polityczny, kulturalny,
prasowy, ekonomiczny, handlowy, naukowo-techniczny, wojskowy, wywiadowczy, konsularny,
administracyjny, nadto sekretariat szefa misji oraz służby techniczne.
Działalnością misji kieruje w ambasadzie ambasador, w poselstwie poseł, w wyjątkowych wypadkach na czele
obu rodzajów może stać chargé d’affaires akredytowany przy ministra spraw zagranicznych.
Personel placówki zagranicznej dzieli się na dyplomatyczny (radcowie, sekretarze, attachés),
administracyjny, techniczny oraz służbę misji. Jej działalność oparta jest na ścisłych dyrektywach i
poleceniach rządu wysyłającego.

69. Status głowy państwa w stos miedzynar

Głowa państwa- rola tradycyjna, suweren reprezentował państwo na zewnątrz. Prawo do
nieograniczonego reprezentowania państwa, immunitet dyplomatyczny, nietykalność osobista. Obecnie
uprawnienia określa konsytuacja, są one ograniczone:
Kompetencje podstawowe:
- wysyła ambasadorów i przyjmuje ambasadorów obcych państw
- nominacja ambasadora przez głowę państwa
- prawo zawierania umów międzynarodowych
- ratyfikacja- związanie, ostatni akt związania najważniejszych umów
- wypowiada wojnę i zawiera pokój w imieniu państwa
- posiada prawo przedstawicielstwa wszechstronnego
Kompetencje głowy państwa w zakresie stosunków międzynarodowych opierają się na normie prawa
zwyczajowego i konstytucji, zgodnie z którymi oświadczenie głowy państwa w sprawach
międzynarodowych jest równoznaczne z oświadczeniem woli państwa i powoduje powstanie skutków
prawnych w stosunkach międzynarodowych.

72. Immunitet dyplomatyczny

Uzasadnieniem uprzywilejowanej sytuacji członków misji dyplomatycznej jest konieczność swobodnego
wykonywania funkcji. Potwierdza to wstęp Konwencji Wiedeńskiej „celem tych immunitetów i

25
 przywilejów nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego
wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa”.
Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
- Nietykalność osobista- zapewnienie nietykalności osobistej nakłada na państwo przyjmujące dwa
rodzaje obowiązków
a) organy państwa nie mogą wobec przedstawiciela dyplomatycznego stosować przymusu w
jakiejkolwiek formie, naruszać bezpieczeństwa lub swobody osobistej oraz nie mogą podejmować
niczego co stanowiłoby naruszenie godności lub obrazę przedstawiciela dyplomatycznego.
b) organy państwa przyjmującego obowiązane są zapewnić przedstawicielom dyplomatycznym należytą
ochronę osobistą aby osoby postronne nie mogły naruszać nietykalności osobistej.
-Immunitet jurysdykcyjny- przedstawiciel dyplomatyczny korzysta w państwie przyjmującym z
immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych:
- najbardziej pełny immunitet w sprawach karnych, znaczy to że nie ma wyjątków sąd musi umorzyć
takie postępowanie przeciwko osobie posiadającą immunitet dyplomatyczny
- immunitet jurysdykcyjny w sprawach cywilnych dotyczy w zasadzie wszystkich spraw, w których
przedstawiciel dyplomatyczny mógłby być stroną zarówno z tytułu działalności urzędowej jak i
prywatnej.
- Immunitet w sprawach administracyjnych obejmuje wszelkiego rodzaju postępowanie administracyjne,
w tym również karnoadministracyjnej. Immunitet ten jest także określony jako niepodleganie jurysdykcji
policyjnej.
Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego- zrzec może tylko państwo wysyłające
Inne przywileje i immunitety dyplomatyczne:
- przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka
- przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu podatkowego i celnego. Zgodnie z art. 34
Konwencji Wiedeńskiej jest on zwolniony z wszelkiego rodzaju opłat i podatków, osobistych i
rzeczowych, zarówno państwowych jak i regionalnych i komunalnych, z pewnymi wyjątkami, które
obejmują m.in. podatki pośrednie wliczane w ceny towarów i usług.
Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych (zakres podmiotowy)- z pełnych
przywilejów i immunitetów dypl. Korzystają szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego
oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami
państwa przyjmującego.

71. Osobowe immunitety dyplomatyczne

Jeżeli chodzi o immunitety osobowe to należy określić
a. ich treść , w więc zakres przedmiotowty, czyli jakie konkretnie
przysługują przywileje
b. ich zakres podmiotowy czyli komu dokładnie
c. zakres czasowy – od kiedy do kiedy
d. zakres terytorialny

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

• prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego
rezydencji prywatnej i w środkach transportu),
• nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, środki transportu, mienie,
dokumenty i korespondencję,
• immunitet jurysdykcyjny, czyli – co do zasady – niepodleganie prawu kraju, w którym się jest
akredytowanym,
• zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,
• zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

72.Konsul honorowy
Obok służby konsularnej składającej się z urzędników i pracowników państwa wysyłającego, którzy
pełnią swe funkcje zawodowo, pobierają stałe uposażenie i nie mogą zajmować się żadną inną
działalnością zarobkową poza funkcjami konsularnymi, wykształciła się praktyka powoływania tzw.
Konsulów honorowych.

26
 Konsul honorowy może być obywatelem państwa wysyłającego lub państwa trzeciego, ale najczęściej
jest obywatelem państwa przyjmującego. Funkcje swe wykonuje z upoważnienia państwa wysyłającego,
ale nie pobiera żadnego uposażenia. Możne natomiast tytułem rekompensaty za swoje czynności
pobierać opłaty konsularne oraz otrzymywać od państwa wysyłającego częściowy lub całkowity zwrot
wydatków związanych z utrzymaniem honorowego urzędu konsularnego. Konsul honorowy może obok
funkcji konsularnych prowadzić działalność zarobkową. Na przykład często kupcy przemysłowcy lub
inni przedstawiciele miejscowych sfer gospodarczych podejmowali się funkcji konsula honorowego,
uważając, że zapewnienia im to szczególną pozycję społeczną.
Nie wszystkie państwa uznają konsulów honorowych. Konwencja Wiedeńska stwierdza, że instytucja ta
ma charakter fakultatywny i każde państwo ma swobodę w decyzji czy będzie powoływało lub
przyjmowało konsulów honorowych

73.Funkcje misji dyplomatycznych

- Reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym
- Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli
- Prowadzenie rokowań z państwem pobytu
- Informacje o państwie pobytu, zdobywane legalnymi sposobami zdobywanie rzetelnych i prawdziwych
informacji na temat państwa przyjmującego
-Rozwijanie przyjaznych stosunków

74.Funkcje misji konsularnych

Podstawową funkcją konsula jest ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i obywateli w
państwie pobytu. (przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje państw a konsul ochrania interesy)

Konwencja Wiedeńska reguluje funkcje konsula w następujący sposób:

e. Grupa funkcji o charakterze różnorodnym i ogólnym – czuwa nad
wykonywaniem umów miedzynarodowych w państwie przyjmującym,
ma uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki i sportu, wykonuje
też zadania specjalne (polityczne) a czasami w zastępstwie funkcje
dyplmatyczne.
f. Funkcje administracyjne – prowadzenie rejstrów obywateli, zgonów
urodzeń małżeństw, wydawanie paszportów i wiz, o utracie i
odzyskaniu obywatelstwa
g. Uprawnienia o charakterze sądowym – porozumiewanie się z
obywatelami państwa wysyłającego, aresztowanymi w państwie pobytu
konsula, przesłuchiwanie własnych obywateli, doręczanie pism
procesowych, uprawnienia notarilany, opieka i kuratela
h. Funkcję związanie z żeglugą morską – nadzór, inspekcje nad statkami
państwa wysyłającego, wszelka pomoc dla załogi, przy wypadkach,
przesłuchiwanie kapitanów załogi, rozwiązywanie sporów miedzy
załogą.
Funkcja związana z żeglugą powietrzną – takie same jak wyzeje.

75. Klasy szefów misji dyplomatycznych i procedencja

W myśl artykułu 14 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. szefowie
misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:
1. ambasadorów i nuncjuszów apostolskich, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów misji
równorzędnego stopnia;
2. posłów, ministrów i internuncjuszów apostolskich, akredytowanych przy głowach państw;
3. chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

Państwa uzgadniają między sobą klasę, do której powinni należeć szefowie ich misji, przy czym obowiązuje
zasada wzajemności (raczej nie spotyka się sytuacji, gdy państwo X wysyła do państwa Y ambasadora, a
państwo Y do państwa X posła).

27
Precedencja - proces ustalania pierwszeństwa pomiędzy szefami misji dyplomatycznych, ustalony zasadami
protokołu dyplomatycznego. W przypadku dyplomatów tej samej rangi, zazwyczaj decyduje data złożenia
listów uwierzytelniających w państwie przyjmującym.
Precedencja to także porządek pierwszeństwa (witania, przemawiania, zajmowania miejsc) podczas
oficjalnych spotkań władz państwowych. W Polsce precedencja uzależniona jest od zajmowanego
stanowiska. W niektórych krajach uzależniona jest od posiadanych tytułów szlacheckich, honorowych lub
posiadanych odznaczeń.

76. Odpowiedzialność międzynar

 Podmiot który dopuszcza się czynu zakazanego poprzez działanie lub zaniechanie ponosi
odpowiedzialność międzynarodową. Do powstania odpowiedzialności miedzyn. potrzebne są 2
elementy:
i. naruszenie zobowiązania międzynarodowego
ii. możliwość przypisania tego naruszenia określonemu
podmiotowi prawa międzynarodowego.
 w prawie międzynarodowym odpowiedzialność nie jest oparta na zasadzie winy ale na podstawie
złamania, naruszenia zobowiązanie umowy.
 odpowiedzialność polega na ty że czyn zakazany przez prawo międzynarodowe powoduje powstanie
nowych stosunków prawno międzynarodowych.
 wyróżnia się czyny zakazane - zbrodnie miedzyn np. agresja i delikty – naruszenia zobowiązań
 podmiot który szkodę wyrządził zobowiązaniu jest do jej naprawienia szkody w taki sposób aby
usunąć wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan przedni.
 odpowiedzialności podlegają państw ale także mogą jednostki
 spowodowanie szkody komuś sam przez się nie stanowi deliktu jeżeli nie wynika z zobowiązań
międzynarodowych
 odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie wynikająca z naruszenia p.m

77. Odpowiedzialność państwa

 opiera się na prawie zwyczajowym
 utrzymując stos. z innymi państwami zobowiązane jest dochować zobowiązań i naprawić niesłusznie
wyrządzone szkody.
 naruszenie czyli delikt może molegać na zaniechaniu lub działaniu
 zaniechanie polega na tym że państwo nie dołożyło należytych starań aby zapobiec naruszeniu
prawa
ODPOWIADA ZA
 odpowiedzialność ponosi wobec innego państwa, jednostki lub organizacji. Odpowiedzialność
wobec jednostki może przekształcić się w odpowiedzialność międzynarodową wobec innego
państwa jeżeli państwo zobowiązane nie zadośćuczyni jednostce
 Państwo odpowiada za swoje własne postępowanie, skutki prawne działania organów państwa
przypisuje się państwu – odpowiada za wszystkie organy
 odpowiedzialność za organy prawotwórcze – ponosi za to że wydały albo nie wydały aktów
sprzecznych z p.m albo wymagane przez pm.
 państwo nie może uwolnić się od odp. za organy ustawodawcze przez powołanie się na ich
konstytucyjną niezawisłość
 państwo odp. za bezprawny wyrok oraz bezprawną bezczynność organów sądowych.
 odp. także za organy wykonawcze czy administracyjne
 odp, także nawet jeżeli organy przekroczyły swoje uprawnienia lub działyły niezgodnie z
poleceniem

78. Odpowiedzialność jednostki w prawie międzynar

jednostkę można pociągnąć do odp. za zbrodnię międzynarodową i podlega ona ukaraniu na podstawie p.m.,
a fakt, że prawo krajowe nie przewiduje takiego przestępstwa ani że jednostka działa jako szef rządu/głowa
państwa nie zwalnia od odp.;
podział zbrodni na:

28
  zbrodnie przeciwko pokojowi,
 zbrodnie wojenne,
 zbrodnie przeciwko ludzkości.
79. Jurysdykcja międzynar i zasady na których jest oparta

W prawie międzynarodowym sądy działają na podstawie p.m czyli umów, dlatego po za główną rolą
rozstrzygania sporów międzynarodowych i wydawania opinii doradczych w konkretnych prawach
działalność ich nie może przyczynić się do wyjaśnienia i uściślania norm prawa międzynarodowego.
Działają na podstwie Karty narodów, statutów, oraz regulaminów

80. MTS
 MTS –Międzynarodowy trybunał sprawiedliwości, jeden z głównych organów sądowych NZ
 podstawą jego działalności są statuty KN, oraz regulaminy
 stronami statutu mogą być wszyscy członkowie ONZ jak i ci co nie należą
 Funkcje: sądzenie i wydawania opinii
 opinie doradcze mogą być wydawane na wniosek Zgromadzenia Ogólnego i Rady bezpieczeństwa
oraz za zgodą zgromadzenia na żądanie Rady gospodarcze i społecznej ja również powierniczej i
org. wyspecjalizowanych.
 państwa nie mogą żądać wydania opinii doradczej
 organizacja: składa się z 15 niezależnych sędziów wybranych bez względu na ich przynależność
państwową , wybierani na 9 lat, co trzy lata następuje częściowe odnowienie 5 sędziów. wybiera ich
Rada bezpieczeństwa o zgromadzenie ogólne.

MTS orzeka zgodnie z prawem międzynarodowym. Podstawy orzekania są uregulowane w art. 38 Statutu
MTS. Są to:
 umowy międzynarodowe
 zwyczaj międzynarodowy
 ogólne zasady prawa
oraz pomocniczo
 orzeczenia sądowe
 opinie doktryny.
 Jeżeli strony się na to godzą, Trybunał może orzekać ex aequo et bono, czyli w oparciu o zasady
słuszności, a nie normy prawne.

81. MTK
Międzynarodowy Trybunał Karny, MTK (ang. International Criminal Court, ICC) – pierwszy w historii
ludzkości stały sąd międzynarodowy powołany do sądzenia pojedynczych osób oskarżanych o popełnienie
najcięższych zbrodni, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku. Siedzibą trybunału jest Haga. Powstał na
podstawie Statutu Rzymskiego,
MTK sądzi następujące zbrodnie:
ludobójstwo (na podst. definicji zaczerpniętej z konwencji o ściganiu zbrodni ludobójstwa z 1948)
zbrodnie przeciwko ludzkości (definicje zaczerpnięte ze statutów trybunałów: norymberskiego, haskiego
dla byłej Jugosławii oraz trybunału w Arushy)
zbrodnie wojenne na podstawie: konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny (1949) wraz z protokołami
dodatkowymi (1977), deklaracje haskie o zakazie używania pocisków z gazami oraz rozszerzających się lub
spłaszczających w ciele ludzkim (1899), IV konwencji haskiej o zasadach wojny lądowej (1907), protokołu
o zakazie używania broni chemicznej i gazowej (1925)
agresja (ale rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone do czasu wypracowania jasnej definicji
terminu "agresja")
Trybunał może sądzić wyłącznie osoby fizyczne i tylko za czyny popełnione po wejściu w życie statutu lub
po jego przyjęciu przez dane państwo.

82. Międzynarodowe trybunały karne ah hoc (MTKJ i MTKR)

29
(MTKJ)Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii został utworzony w
1993 r. na mocy rezolucji 827 Rady Bezpieczeństwa ONZ.Zakres działania
Trybunał sądzi zbrodnie wojenne popełnione na terytorium byłej Jugosławii od dnia 1 stycznia 1991 r. Jego
siedzibą jest Haga w Holandii.
Jurysdykcji ICTY podlegają sprawcy 4 kategorii czynów:
• naruszenia konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny z 1949
• naruszenia praw i obyczajów wojennych
• ludobójstwo
• zbrodnie przeciwko ludzkości
Wśród dokumentów, na których Trybunał szczególnie często opiera swe oskarżenia, należy wymienić:
• konwencję o karaniu zbrodni ludobójstwa z 1948
• IV konwencja haska o zasadach wojny lądowej z 1907
• statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego z 1945
• konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny z 1949
Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (MTKR)
Został powołany pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych do zbadania i rozliczenia zbrodni
popełnionych w Rwandzie podczas masowego ludobójstwa które miało miejsce od stycznia do grudnia 1994
roku.Prezesem Trybunału jest od 2003 norweski prawnik Erik Møse.
Historia i podstawa prawna

Struktura
Organami Trybunału są:
• Izby
• Izba Apelacyjna,
• Biuro Prokuratora
• Rejestr
Biuro Prokuratora mieści się w Hadze, zaś jego zastępcy w Kigali w Rwandzie. Izby, Izba Apelacyjna,
Rejestr mieszczą się w Aruszy w Zjednoczonej Republice Tanzanii
Trybunał składa 14 sędziów wybieranych na 4 lata przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na podstawie listy
przedłożonej przez Radę Bezpieczeństwa.
Zakres jurysdykcji
Mogą być przed nim sądzone osoby oskarżone o następujące czyny:
• zbrodnie na terytorium Rwandy (niezależnie od obywatelstwa podejrzanego)
• zbrodnie popełnione przez obywateli Rwandy na terytorium państw sąsiednich
Jurysdykcja Trybunału obejmuje wyłącznie czyny popełnione w roku 1994.
Kategorie ściganych zbrodni:
• zbrodnie przeciw ludzkości
• zbrodnia ludobójstwa
• naruszenia art. 3 konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny z 1949 i II protokołu fakultatywnego
do nich

83.Europejski trybunał praw człowieka

Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołach
dodatkowych do niej. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są
nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji oraz, że to ta Konwencja i dołączone do
niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania. W skład Trybunału wchodzą
wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. Sędziowie Trybunału, od wielu lat
zajmujący się tą tematyką, stanowią gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. W
Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji.
Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47. Sędziowie są wybierani na
okres dziewięciu lat, bez możliwości reelekcji. Kadencja sędziów upływa także z chwilą osiągnięcia
przez nich wieku 70 lat. Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali
sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane wymogi. W
okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakichkolwiek działalności, która
mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków

30
 sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej
ze stron sporu przed Trybunałem - byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością.
Co jest warte podkreślenia - w Trybunale sędziowie zasiadają we własnym imieniu. Mimo że
kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, sędziowie po wyborze nie
reprezentują swojego państwa, nie mogą też przyjmować od niego instrukcji. Sędzią wybranym z Polski
jest Leszek Garlicki.

84.Arbitraż międzynar
Inaczej rozjemstwo, polega na załatwianiu sporów za pomocą orzeczenie wydanego przez jednego lub
więcej arbitrów wybranych przez strony; cechą char jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu
sądzącego; procedura może mieć char poufny, a tym samym strony mają możność ograniczenia
politycznych reperkusji sporu. Może mieć char fakultatywny- jeśli na oddanie sporu wymagana jest
zgoda obu stron lub obowiązkowy- jeśli strony w umowie zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór
zostaje oddany pod arbitraż. Arbitrzy rozstrzygają spór w oparciu o obowiązujące prawo; dwa systemy
wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych: europejski- tradycyjny, polega na przekazaniu
sporu do rozstrzygnięcia szefowi trzeciego państwa; amerykański- oddanie sporu komisji mieszanej- 5
lub 3 osobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane przez państwa uczestniczące
w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron; zaletą pierwszego jest pełna niezależność i
większy autorytet sądu rozjemczego, wadą niefachowość- zazwyczaj orzeczenie wydawane jest przez
doradców; komisja mieszana zapewnia wyższy stopień fachowości, ale członkowie komisji czują się
bardziej adwokatami swoich państw.
85. Tytuł państwa do terytorium

86. Rola i rodzaje granicy państwa

Granic jest to prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych
obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności –
definicja granic bocznych. Granic również rozgranicza przestrzeń powietrzną i podziemie. Terytorium
państwa stanowi trójwymiarową przestrzeń.

Rodzaje granic:
 granice naturalne – są to te które przebiegają zgodnie z formacjami geograficznymi, pasma gór,
rzeki, morza
 granice sztuczne – stworzone przez człowieka, bez uwzględniania charakterystyki człowieka
- granice geometryczne- przebiegające odcinkami linii prostych
@ (granice astronomiczne)

87. Suwerenność terytorialna – zwierzchnictwo terytorialne

Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium.

Jest to władza najwyższa, pełnia i wyłączna. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy
znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować
na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy ale uwzględniając normy
miedzynarodowe. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna
inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy
na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne)
nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

 że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i
kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa
międzynarodowego, wiążącej dane państwo

 że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne
zobowiązania międzynarodowe

31
  Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo
międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na

rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub
immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy
tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które
może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może
korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną
drugiego państwa.

Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie

terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś – na zapobieganiu
wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.

88.Sposoby nabycia przez państwo dodatkowego terytorium

Wyróżniamy swa sposoby nabycia terytorium:

1. PIERWOTNE- jeżli państwo nabywa terytorium do

nikogo nie należące

- Zawłaszczenie ziemi niczyjej- tzw. okupacja terenów nie należących do nikogo

- Przyrost – na skutek działania sił przyrody lub człowieka poprzez np. wypiętrzenie się
terenu lub osuszenie części morza, terytorium morze także ulec powiększeniu na skutek
budowy falochronów i portów

2. POCHODNE – jeżeli państwo nabywa terytorium które

należało do innego państwa

- Cesja – polega na odstąpieniu przez państwo części swojego terytorium na rzecz drugiego
w drodze umowy międzynarodowej. Państwo oddające zrzeka się wszelkich swoich praw i
tytułów na rzecz innego. Treścią cesji jest przeniesienie suwerenności terytorialnej.

- Cesja wzajemne – kiedy państw w drodze umowy międzynarodowej zobowiązują się do

wymiany. Państwo A odda jakieś terytorium wzamian B odda inne.

- Cesja odpłatna – zwana umową kupna sprzedaży ale nie dokońca bo nie nabywa się tytułu
własności a suwerenność terytorialną, Państwo A zobowiązuje się zapłacić państwu B jaką
kwotę za terytorium.

- Plebiscyt – ludność zamieszkała na danym obszarze decyduje o przynależności do

terytorium, uzależnia się odstąpienie danego obszaru od wypowiedzi ludności.

89.Okupacja terytorialna

Okupacja terytorialna to inaczej zawłaszczenie ziemi niczyjej – obecnie straciła już swoje znacznie bo nie
ma obszarów niczyich. Istotną rolę pełniła w okresie kolonializmu. Okupacja w tamtym czasie polegała na
zatknięciu flagi i uroczystym ogłoszeniu o wzięciu w posiadanie nowego terytorium.

Wyróżniamy:

- Zasada rzeczywistości – dokonania efektywnej okupacji czyli rzeczywistego rozciągnięcia

władzy na ziemi niczyjej, wykonywanie władzy suwerennej na tym terytorium

32
 - zasada jawności – był to obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym
zawłaszczeniu.

90. Wykonywanie efektywnej kontroli nad terytorium

Prawdopodobnie chodzi o wykonywanie rzeczywistej kontroli nad terytorium czyli władzy faktycznej nad
danym terytorium oraz wykonywanie tam władzy suwerennej.

91. Status prawny regionów polarnych

W odniesieniu do Arktyki (obszar polarny północny), część państw zgodziła się na zastosowanie tzw. Teorii
sektorów polarnych. W przypadku Arktyki pomiędzy państwami, które sąsiadują z tym obszarem i zgłaszały
wobec niego roszczenia terytorialne, dokonano podziałów głównie drogą aktów jednostronnych na sektory
polarne, które mają kształt trójkątów (ich wierzchołkiem jest biegun północny) ograniczonych bokami,
ramionami (południkami przebiegającymi przez zewnętrzne granice granic tych państw). Państwa te należą
do Rady Państw Arktycznych.
Przyjęte są oczywiście szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony środowiska arktycznego. W ramach
obszaru Arktyki niektóre uregulowania dotyczą archipelagu Spitsbergen i Grenlandii.

Archipelag Spitsbergen, który był przedmiotem sporów między wieloma państwami w 1920 r. na mocy
traktatu paryskiego został przyznany Norwegii. Sprawuje ona nad nim zwierzchnictwo ale o pewne
uprawnienia eksploatacyjne upominała się Rosja, a ZSRR powołała się na prawa Rosji i Norwegia zgodziła
się przyznać uprawnienia eksploatacyjne dotyczące węgla kamiennego Rosjanom, ale nie zgodzili się na
dalsze propozycje dotyczące wspólnej obrony.
Na Spitsbergen Norwegia rozciągnęła swoją strefę ekonomiczną i wykorzystuje ten obszar zgodnie z
założeniami traktatu paryskiego w celach pokojowych i jest to obszar zneutralizowany i zdemilitaryzowany.

Grenlandia została na mocy orzeczenia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1933 r.

przyznana Danii. W 1953 r. odbyło się referendum i mieszkańcy Grenlandii opowiedzieli się za integracją z
Danią.
Pewne różnice stanowisk między Grenlandią a Danią powstały z przystąpieniem Danii do Wspólnot
Europejskich. Duńczycy zaakceptowali członkostwo w Unii a mieszkańcy Grenlandii członkostwo odrzucili
i w efekcie traktaty wspólnotowe na terytorium Grenlandii......? W 1979 r. Grenlandia uzyskała status
terytorium autonomicznego w ramach państwa Duńskiego.

Status prawny Antarktyki.

Antarktyka obejmuje obszar lądowy i morski do 60 stopnia szerokości geograficznej południowej. Status
prawny Antarktyki został uregulowany traktatem waszyngtońskim z 1959 r., który przewiduje, że
roszczenia terytorialne do tego obszaru nie wygasają, ale w czasie obowiązywania tego układu nie można
zgłaszać nowych roszczeń lub poszerzać roszczeń zgłoszonych.
Traktat wyróżnia grono państw konsultatywnych, które mają prawo podejmowania decyzji w stosunku do
Antarktyki i państw niekonsultatywnych, które takiego uprawnienia nie posiadają. Zawarto także inne
porozumienia dotyczące Antarktyki:
1) w 1980 r. konwencję z Canbery dotyczącą ochrony środowiska morskiego (żywych morskich
zasobów Antarktyki).
2) W 1988 r. konwencja z Wellington dotycząca eksploatacji bogactw mineralnych
3) w 1991 r. protokół madrycki o ochronie środowiska Antarktyki.
Antarktyka jest ważnym obszarem z ekologicznego punktu widzenia, w jej lodach znajduje się ok. 90%
zasobów wody pitnej znajdującej się na całej kuli ziemskiej. Polska należy do grona państw
konsultatywnych (w 2002 r. w Warszawie odbyło się posiedzenie konsultatywne).

91Status przestrzeni powietrznej

Każde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim
terytorium. Żadne państwo nie dopuszcza do korzystania ze swojej przestrzeni powietrznej przez obce

33
samoloty bez wyraźnej zgody. Przestrzeń powietrzna położona nad morskimi wodami wew oraz nad morzem
terytorialnym podlega suwerenności państwa nadbrzeżnego.
Status przestrzeni powietrznej- pełna suwerenność państwa nad jego terytorium. Nie dotyczy wód
archipelagowych. Samoloty mogą przelatywać tylko za zgodą państwa terytorialnego. Zgoda:
- na nieregularne loty statków cywilnych w konwencji chicagowskiej, wyrażona przez strony konwencji,
może być także lądowanie dla celów technicznych
- loty o charakterze regularnym- zgoda wyrażona w załącznikach konwencji chicagowskiej
Układ o 2 wolnościach (wolności tranzytowe):
-przelotu bez lądowania
-przelotu z lądowaniem dla celów technicznych (niehandlowych)
Układ o 5 wolnościach (wolności handlowe):
-pr.przywożenie pasażerów i ładunku z kraju przynależności statku powietrznego
-pr. zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego
-pr. zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich oraz pr. przywożenia pasażerów i ładunku z

93.Status przestrzeni kosmicznej

Przestrzeń kosmiczna wraz z wszelkimi znajdującymi się w niej ciałami niebieskimi nie może być
zawłaszczana przez państwa i jest otwarta dla badań i użytkowania na równych zasadach przez wszystkie
kraje. Do przestrzeni kosmicznej nie wolno wprowadzać jakichkolwiek obiektów przenoszących broń
masowego zniszczenia. Każdy obiekt wyniesiony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w
którym jest zarejestrowany i na jego pokładzie obowiązuje prawo tego państwa. Jednocześnie
astronautów uważa się za wysłanników całej ludzkości i w razie potrzeby każde państwo powinno
udzielić im pomocy.

94. Status rzek międzynar

Rzeka znajdująca się na terytorium państwa i tylko na nim podlega pełnemu zwierzchnictwu danego
państwa
Rzeka międzynarodowa (rzeka umiędzynarodowiona)- rzeka spełniająca określone warunki:
- geograficzne- przepływa kolejno przez terytoria co najmniej 2 państw lub stanowi granicę między nimi
- żeglowność- jest spławna, żeglowana, wpada do morza lub jest z nim połączona pośrednio przez kanał
lub inną rzekę. Wolność żeglugi (na rzekach) jest to zabezpieczone umową miedzynarodową prawo do
nieskrępowanego poruszania się po nurcie rzeki statków wszystkich państw
- prawne- na mocy UM została ustanowiona na rzece wolność żeglugi dla statków handlowych
wszystkich państw.
Prawo międzynarodowe reguluje ono przede wszystkim problematykę prawnej klasyfikacji i podziału
rzek a także poruszania się po nich co ma oczywiste znaczenie dla transportu wodnego. Oprócz tego,
prawo międzynarodowe publiczne podejmuje kwestię metod wyznaczenia granicy na rzece.
Katalog podstawowych zasad charakteryzujących rzekę międzynarodową:
- określenie rzeki międzynarodowej jest oparte na elementach geograficznych i prawnych
- państwa nadbrzeżne zachowują zwierzchnictwo terytorialne i związane z nim uprawnienia nad
odcinkami rzeki międzynarodowej, przepływającej przez jej terytorium.
- żegluga na całym biegu międzynarodowej rzeki jest wolna i dobywa się na podstawie jednolitych
przepisów.
- system poboru opłat na rzece międzynarodowej jest sprawiedliwy
- skład i kompetencje komisji międzynarodowej, powołanej do zarządzenia rzeką miedzynarodową,
określa umowa międzynarodowa
Pozostaje jeszcze kwestia sposobu ustalania granicy na rzece międzynarodowej, W przypadku żeglownej
a rzeka międzynarodowa musi być rzeką spławną ustala się ją w miejscu największej głębokości (tzw.
Talweg). Nadmienić należy że na rzekach nieżeglownych granice ustala się na medianie tj. pośrodku
nurtu rzeki.

95. Podstawa prawna statusu morza w prawie międzynar

Prawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których
najpowszechniej stosowaną[1] jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10
grudnia 1982 w Montego Bay (tzw. Konwencja jamajska
Prawo morza określa sytuację prawną:p

34
obszarów morskich,
statków,
reguluje zasady korzystania z obszarów morza pełnego znajdującego się poza zasięgiem zwierzchnictwa
terytorialnego państw nadbrzeżnych,
dokonuje unifikacji przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego.

Dopiero III Konferencja Prawa Morza doprowadziła w 1982r. do przyjęcia Konwencji Prawa Morza z
Montego Bay ( Kingston, Jamajka), która rozwinęła, ustaliła i kodyfikowała większość zagadnień prawa
morza, w tym również takie, które już były objęte konwencjami brukselskimi. Konwencja z Montego Bay
wymagała ratyfikacji 60 państw i weszła w życie 16.11.1994r. III Konwencja Prawa Morza ustala zasady
międzynarodowego prawa morza, między innymi określa status prawny wód wewnętrznych i innych
obszarów morskich (zasady delimitacji). Państwa nadbrzeżne, które są członkami Konwencji wprowadzają
ją w życie, wydając szczegółowe ustawy , rozporządzenia i zarządzenia.

96. Status morza terytorialnego

pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany
odcinek wybrzeża. Pod względem prawnym status morza terytorialnego nie różni się od statusu terytorium
lądowego państwa nadbrzeżnego, z wyjątkiem obowiązywania na tym morzu prawa nieszkodliwego
przepływu. W skład terytorium państwa (wód terytorialnych), poza morzem terytorialnym, mogą wchodzić
wody wewnętrzne (morskie wody wewnętrzne) i wody archipelagowe (w przypadku państw
archipelagowych). Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekroczyć 12 mil morskich – art. 3
konwencji o prawie morza) od linii podstawowej. W pasie wód morza terytorialnego wszystkie statki (statki
handlowe, rybackie, sportowe i inne, w tym pozostające w niehandlowej służbie państwowej, jak okręty,
statki straży granicznej) mogą korzystać z prawa nieszkodliwego przepływu (bez potrzeby uzyskania
zezwolenia czy notyfikacji - patrz: konwencja genewska o morzu terytorialnym

97. Status morza pełnego i jego wolności

Morze pełne, morze otwarte (ang. High Seas) – zgodnie z art. 86 konwencji o prawie morza, są to wszelkie
części morza, które nie stanowią wyłącznej strefy ekonomicznej, morza terytorialnego, wód wewnętrznych
ani wód archipelagowych żadnego państwa. W strefie tej żadne państwo nie posiada zwierzchnictwa
terytorialnego, w związku z czym mogą z niej korzystać na równych zasadach wszystkie państwa.
Według art. 87 Konwencji na morzu otwartym państwom przysługują następujące wolności:

1. wolność żeglugi,
2. wolność rybołówstwa,
3. wolność przelotu,
4. wolność układania kabli podmorskich i rurociągów,
5. wolność badań naukowych,
6. wolność budowania wysp i innych instalacji.
98. Status zatok i wysp w prawie międzynar
Wodami wewnętrznymi są zatoki których brzegi należą tylko do jednego państwa jeśli odległość między
punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil.
Do wód wewnętrznych zalicza się także wody tzw. Zatok historycznych choć szerokość ich rozwarcia
jest większa niż 24 mile. Z powodu długotrwałego i efektywnego wykonywania zwierzchnictwa
terytorialnego przez państwo nadbrzeżne uznawane przez inne podmioty. Za zatoki historyczne
uznawane są min. Zatoka Laholm, Hudsona, Morze białe.

99. Cechy państwa archipelagowego

Charakteryzują się tym, że całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp. Państwami takimi są np.
Filipiny, Indonezja, Fidżii, Zgodnie z Konwencja prawa morza mogą one zawłaszczać obszary morskie
położone między wyspami archipelagów, które stanowią tzw. wody archipelagowe.

Państwem archipelagowym może być na podstawie jednostronnej deklaracji jedynie państwo, które spełnia
następujące przesłanki:

35
 • położone jest w całości na wyspach co najmniej jednego archipelagu, a więc grupie wysp nie
różniących się między sobą w sposób zasadniczy wielkością czy pochodzeniem geologicznym,
tworzących całość geograficzną, polityczną, oraz gospodarczą (art. 46)
• stosunek powierzchni wód archipelagowych do terytorium lądowego nie jest większy niż 9:1 (art.
47.1)
• odległość między wyspami nie przekracza 100 mil morskich, a wyjątkowo zaś - 125 mil (art. 47.2)

Korzyści wynikające ze statusu państwa archipelagowego polegają na:

• możliwości rozciągnięcia suwerenności nad dużo szerszym akwenem, niż w ramach tradycyjnego
reżimu morza terytorialnego - państwa archipelagowe grodzą spore fragmenty oceanu pomiędzy
wyspami zamiast kreślić 12-milowe okręgi wokół każdej z wysp
• zakresie uprawnień przysługujących państwu na jego wodach archipelagowych - sytuują się one
pomiędzy statusem wód wewnętrznych a statusem morza terytorialnego; państwo archipelagowe
posiada pełną suwerenność nad zasobami naturalnymi tych wód, oraz sprawuje jurysdykcję nad
przebywającymi tam statkami.

100. Wyłączna sfera ekonomiczna

Strefą ekonomiczną w Konwencji prawa morza nazywaną wyłączną strefą ekonomiczną jest obszar
rozciągający się poza morzem terytorialnym nad którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne
prawa do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi zarówno
żywymi jak i mineralnymi, wód morskich , jak również dna morskiego i jego podziemia.
 strefa nie stanowi części terytorium, lecz obszar szczególnego rodzaju nie będący ani morzem
terytorialnym ani morzem pełnym
 szerokość nie może przekraczać 200mil od linii podstawowej, od kótrej mierzy się morze
terytorialne.
Prawa państwa nadbrzeżenego w strefie:
 mają charakter gospodarczy, są jednak inaczej uregulowane co do korzystania z zasobów
mineralnych i żywych.
NIEODNAWIALNE czyli Mineralne i podziemia –(odesłanie do praw szelfu) prawa tych państw mają charakter
wyłączny. Jeśli państwo ich nie eksploatuje to nikt inny bez jego zgody robić tego nie morze, nawet jeżeli sami z nich
nie korzystają.
ODNAWIALNE czyli żywe – konwencja wprowadza zasady optymalnego wykorzystania,
nie określa wyłączności. Jeżeli państwo nie może pozyskać dopuszczalnego odłowu to
powinno dopuścić innych rybaków na określonych przez siebie zasadach do nadwyżki
połowowej.
Prawa innych państw do korzystania ze strefy:
 przede wszystkim wolności komunikacyjne takie jak na morzu pełnym( w szczególności żegluga,
przeloty, układanie kabli, rurociągów), ale nie mają one tak bezwzględnego charakteru jak na morzu
pełnym i powinny być wykonywane z uwzględnieniem prawa państwa nadbrzeżnego.

101. Szelf kontynentalny

 Są to płytkie obszary dna morskiego, zazwyczaj do głębokości 200 m, i jego podziemia, leżące poza
granicami morza terytorialnego.
 Prawna regulację praw do szelfu określa konwencja genewska o szelfie kontynentalnym z 1952r.
 Każde państwo, które ma dostęp do szelfu sprawuje nad nim suwerenną władzę w celu poszukiwania
i eksploatacji jego zasobów naturalnych.
 Granica szelfu jest z jednej strony określona przez głębokość dna morskiego (200 m) a z drugiej -
przez możliwość eksploatacji zasobów naturalnych szelfu, szerokość szelfu 200mil
 prawa państwa nadbrzeżnego mają charakter wyłączny tzn. tylko osoby upoważnione przez to prawo
mogą prowadzić poszukiwania i je eksploatować.
 Prawa państwa do szelfu nie wpływają na sytuacje prawną wód porywających szelf jako wód morza
pełnego, ani na syt. powietrzną nad tymi wodami.

36
102. Międzynar trybunał prawa morza
Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza został utworzony w roku 1996 zgodnie z art. 287
Konwencji Narodów Zjednoczonych z dnia 10 grudnia 1982 r. o prawie morza. W jego skład wchodzi 21
niezawisłych sędziów, reprezentujących główne systemy prawne świata, wybieranych przez strony
konwencji na specjalnie w tym celu zwoływanych spotkaniach. Jego kompetencja obejmuje spory dotyczące
interpretacji lub stosowania Konwencji o prawie morza. Decyzje trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla
stron sporu i tylko w danej sprawie. Siedziba trybunału mieści się w Hamburgu. Wyroki najczęściej dotyczą
one nielegalnego połowu ryb w strefie ekonomicznej, połowu pewnych gatunków ryb z pewnymi
ograniczeniami oraz ochrony środowiska morskiego.

103.Spór międzynar
 Przez spór rozumiemy taką sytuację, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi,
sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami.
 Elementem, który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu.
 Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje
groźba użycia siły lub siła została zastosowana.

104.Rodzaje sporów międzynarodowych

Spory międzynarodowe mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:
a) powszechne (wielostronne lub regionalne)
b) bilateralne (dwustronne)

Podział na spory:
a) zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)
b) kwalifikowane (stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania

Podział na spory:
a) polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na
drodze sądowej) nie a reguł prawnych które mogły by być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu .

b) prawne - spór ma charakter prawny jeżeli strony opierają swoje pretensje na argumentach natury
prawnej, na obowiązującym przepisie prawnym.
(obejmują cztery kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących:
− wykładni traktatów
− wszelkich kwestii prawa międzynarodowego
− faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa wysokości i charakteru odszkodowania

105.Pokojowe załatwianie sporów

Jest to nie uciekanie się do drogi wojennej. To rozstrzyganie sporów za pomocą rokowań bezpośrednich-
negocjacji, dobrych usług i mediacji, za pomocą komisji badań, koncyliacji.
Jest ważną zasadą, w myśl której środki dążące do użycia siły są uważane za bezprawne. Współczesne
prawo międzynarodowe nakazuje załatwiać spory międzynarodowe metodami pokojowymi, bez uciekania
się do siły lub groźby użycia siły.
Spory zwykłe (nie zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu) państwa mogą pozostawić
niezałatwione

37
106. Zakaz użycia siły w prawie międzynar i zakaz agresji (LN i ONZ)
 Pierwszą umową międzynarodową, wielostronną, która zawierała bezwzględny zakaz wszczynania i
prowadzenia wojny agresywnej był podpisany w Paryżu w 1928 roku pakt Brianda – Kellogga. Była
to umowa otwarta, która obowiązywała ok. 60 państw w 1939 roku,
Już w pierwszym art. państwa oświadczyły, iż potępiają: „uciekanie się do wojny w celu załatwienia sporów
międzynarodowych i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach.”.
Ponadto strony w art. drugim uznały, że: „załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów i konfliktów bez
względu na ich naturę i pochodzenie, które mogłyby powstać między nimi, powinno być osiągane za pomocą
tylko środków pokojowych.”. Ta deklaracja krajów podpisujących pakt oznaczała, że wojna agresywna stała
się nielegalna. Pakt ten nie wykluczał jednak możliwości prowadzenia wojny obronnej. Państwo, które
złamało tą zasadę (rozpoczęło wojnę z innym krajem z paktu) automatycznie przestawało korzystać z
ochrony paktu. Jako, że kraje wyrzekły się wojny jako narzędzia polityki narodowej, pakt dopuszczał akcję
zbiorową Ligi Narodów, tzw. wojnę sankcyjną.

 Na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system ONZ.

„uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości
niewypowiedziane cierpienia”.: „postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju jak dobrzy sąsiedzi,
zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”.
Pierwszy art. Karty Narodów Zjednoczonych mówi o tym, że podstawowym zadaniem ONZ jest utrzymanie
międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W tym samym art. wspomniane jest, że wszelkie akty agresji
i inne naruszenia pokoju należy łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami
sprawiedliwości i prawa międzynarodowego. Natomiast art. 2 ust. 4 głosi, że: „Wszyscy członkowie
powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko
integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny
sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów Zjednoczonych.”.
Karta dopuszcza jednak samoobronę i zbiorową akcję przeciw agresorowi. Wyrażone jest to w art. 51, w
którym wyraźnie przeczytać możemy: „Żadne postanowienie niniejszej Karty nie narusza naturalnego
prawa każdego członka Organizacji Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej
napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki,
konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.”.
Drugim wyjątkiem art. 42, który wyraźnie definiuje możliwości Rady Bezpieczeństwa i zezwala
tejże Radzie na stosowanie sankcji militarnych w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa. Art. ten informuje, iż: „Akcja ta może obejmować demonstrację, blokadę i inne
operacje sił zbrojnych, powietrznych, morskich lub lądowych członków Organizacji Narodów
Zjednoczonych.”.

107. Legalne środki użycia siły w prawie międzynarodowym

1. Siły pokojowe
2. Samoobrona wyprzedzająca na podstawie określonych warunków
3. Samoobrona w przypadku napaści zbrojnej

Wspomnieć należy także o szczególnym przypadku użycia siły zbrojnej na

podstawie upoważnienia organów ONZ. Rada Bezpieczeństwa albo Zgromadzenie
Ogólne powołują w pewnych przypadkach tzw.
 siły pokojowe (tzw. błękitne hełmy,
peacekeeping forces) dla zrealizowania oznaczonych celów rozjemczych lub
stabilizacyjnych (a zatem zasadniczo innych, niż określone w art. 42 Karty).
Powstanie ich zwykle wiąże się z wyrażeniem zgody przez państwo, w którym dana
misja ma działać. Jakkolwiek kontyngenty wojskowe partycypujących państw
zachowują swoją narodową odrębność, to jednak pozostają one pod zwierzchnią władzą
i kontrolą Organizacji. Co do zasady członkowie sił pokojowych mogą używać siły
zbrojnej wyłącznie w samoobronie. Jednak w szczególnych przypadkach Rada
upoważnia uczestników misji pokojowych do używania siły zbrojnej dla realizacji
pewnych określonych celów (np. zabezpieczenia bezpieczeństwa dostaw pomocy
humanitarnej, rozbrajania członków lokalnych band, którzy destabilizują sytuację w

38
danym państwie; np. The United Nations Operation in Somalia)

 Powszechnie przyjmuje się, że zgodna z prawem międzynarodowym jest tzw.

samoobrona wyprzedzająca (anticipatory self-defence), o ile łącznie spełnione są
następujące warunki: (a) państwu zagraża bezpośrednio atak zbrojny na wielką skalę
(np. ruchy wojsk przeciwnika wskazują na rozpoczęcie ataku, choć nie dotarł on jeszcze
do granic państwa będącego celem; atak już został przeprowadzony a istnieje
niebezpieczeństwo jego ponowienia); (b) istnienie tego niebezpieczeństwa jest
udowodnione ponad wszelką wątpliwość; (c) niebezpieczeństwu nie można inaczej
zapobiec, jak tylko przez użycie siły.

 Zgodnie z art. 51 Karty, każdemu państwu przysługuje niepozbywalne prawo do samoobrony w

przypadku napaści zbrojnej.

108. Rola rady bezpieczeństwa w stwierdzaniu zagrożenia dla pokoju lub akt agresji
Rada Bezpieczeństwa jest organem ONZ, na którym spoczywa główna
odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W
przypadku stwierdzenia przez Radę wszelkiej okoliczności zagrażającej pokojowi,
zakłócenia pokoju lub aktu agresji może ona podjąć decyzję w przedmiocie
zastosowania odpowiednich środków, aby utrzymać albo przywrócić międzynarodowy pokój i
bezpieczeństwo. Środki, o których mowa określone zostały w art. 41 i 42
Karty. Art. 41 stanowi podstawę do zastosowania środków nie polegających na użyciu siły zbrojnej (np.
nałożeniu sankcji ekonomicznych na państwo, którego czyny
zagrażają pokojowi lub na zerwaniu z nim stosunków dyplomatycznych). Jeżeli Rada
uzna jednak, że środki przewidziane w art. 41 Karty mogłyby się okazać
niewystarczające dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa, bądź takimi się okazały, wówczas - na podstawie art. 42 Karty –
może podjąć decyzję o przeprowadzeniu akcji zbrojnej.

109. System sankcji międzynar

Obecnie instytucją dysponującą prawem stosowania przymusu (sankcji|) jest ONZ. System Narodów
Zjednoczonych nie wykluczając jeszcze indywidualnego lub zbiorowego użycia siły do odparcia zbrojnego
ataku, przewiduje, że ONZ na podstawie decyzji jednego ze swoich głównych organów- Rady
Bezpieczeństwa może zastosować środki sankcji wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju,
naruszenia pokoju lub aktów agresji. Nie dysponuje prawem do użycia siły w każdym przypadku, tylko w
wyżej określonych.

Wyróżniamy 3 rodzaje sankcji prawa międzynarodowego:

1)Natury psychologicznej – stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie państwa które naruszyło prawo
przez światową opinię publiczną poprzez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego.

2)natury odwetowej – stosowane indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale
innych państw. Środkami odwetowymi mogą być np. retorsje lub represalia i embargo

3)Sankcje zorganizowane – stosowane nie przez pokrzywdzone państwo ale przez właściwy organ
międzynarodowy. Mogą mieć charakter organizacyjny (np. wykluczenie z organizacji), gospodarczy,
polityczny a nawet wojskowy.

to nie jest takie istotne- wyjaśnienie pojęcia

(Retorsje - symetryczna, zgodna z prawem międzynarodowym (ale nieprzyjazna) działalność podejmowana
przez państwo jako odwet - w odpowiedzi na nieprzyjazne działanie innego państwa. Określenie używane w
języku dyplomatycznym oraz w stosunkach gospodarczych pomiędzy państwami
Retorsje powinny ograniczyć się do środków tego samego rodzaju, jak zastosowane przez to inne państwo.
Mogą być stosowane, jeśli działanie powodujące ich zastosowanie nie jest naruszeniem prawa

39
międzynarodowego (np. uznanie przedstawiciela dyplomatycznego persona non grata, niekiedy też
podniesienie ceł). Stosowaniem retorsji winna rządzić zasada proporcjonalności.
Działanie mające charakter retorsji powinno zakończyć się natychmiast po ustaniu działania, które
stanowiło jego przyczynę.)
Represalia – symetryczna działalność odwetowa będąca odpowiedzią na bezprawną działalność drugiego
państwa środkami takimi samymi (czyli także bezprawnymi), lecz usprawiedliwionymi w konkretnej sytuacji
(np. zajęcie majątku drugiego państwa). Stosowaniem represaliów rządzą zasady proporcjonalności i
humanitaryzmu.
Jako przykładowe formy represaliów wymienić można:
zajęcie majątku drugiego państwa (np. zamrożenie środków na rachunku bankowym innego
państwa);zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej przez jedną ze stron w odpowiedzi na
niewykonywanie przez drugą stronę innej umowy między nimi obowiązującej (zgodnie z zasadą In
adimplenti non est adimplendum (nie ma obowiązku szanowania własnych zobowiązań, jeżeli druga strona
nie szanuje swoich)

110. Zbrodnia agresji

Wojna agresywna uznawana jest za największe zagrożenie dla międzynarodowego pokoju oraz za
„najcięższą zbrodnię prawa międzynarodowego, gdyż z niej wynikają inne zbrodnie, a sama pochłania
największą liczbę ofiar i powoduje największe zniszczenie”. Dopiero w 1974 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ
przyjęło rezolucję w sprawie definicji agresji jako „użycia siły zbrojnej przeciwko suwerenności,
integralności terytorialnej lub politycznej niezależności drugiego państwa, albo w jakikolwiek inny sposób
niezgodny z Kartą Narodów Zjednoczonych”. Rezolucja stanowi co prawda, że agresja pociąga za sobą
odpowiedzialność międzynarodową, ale nie odnosi się do odpowiedzialności indywidualnej i dlatego też nie
może stanowić podstawy pociągnięcia jednostki do odpowiedzialności. w połowie 1999 r. państwa
uczestniczące w pracach nad Statutem MTK przedstawiły propozycje co do znamion przedmiotowych
zbrodni agresji. Uznano, że zbrodnia agresji „obejmuje planowanie, przygotowanie, wszczynanie lub
prowadzenie wojny napastniczej”. Natomiast koordynator ds. Zbrodni Agresji w „Szkicu podsumowania
dyskusji” przedstawionym w 2002 r. zaproponował uznanie za zbrodnię agresji tylko takie użycie sił
zbrojnych, które z uwagi na

111. Ludobójstwo jako zbrodnia międzynar

Ludobójstwo – zbrodnia przeciwko ludzkości, obejmująca celowe wyniszczanie całych lub części narodów,
grup etnicznych, religijnych lub rasowych, zarówno poprzez fizyczne zabójstwa członków grupy, jak i
kontrolę urodzin, przymusowe odbieranie dzieci czy stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne
wyniszczenie.
Artykuł I.
Umawiające się Strony potwierdzają, że ludobójstwo, popełnione zarówno w czasie pokoju jak podczas
wojny, stanowi zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego, oraz zobowiązują się zapobiegać tej zbrodni i
karać ją.
Artykuł II.
W rozumieniu Konwencji niniejszej ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonany w
zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako
takich:
a) zabójstwo członków grupy,
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich
całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,
e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.
Artykuł III.
Następujące czyny podlegają karze:
a) ludobójstwo,
b) zmowa w celu popełnienia ludobójstwa,
c) bezpośrednie i publiczne podżeganie do popełnienia ludobójstwa,
d) usiłowanie popełnienia ludobójstwa,

40
e) współudział w ludobójstwie
Artykuł IV.
Winni ludobójstwa lub któregokolwiek z czynów, wymienionych w Artykule III, będą karani bez względu
na to, czy są konstytucyjnie odpowiedzialnymi członkami rządu, funkcjonariuszami publicznymi czy też
osobami prywatnymi.

112.Zbrodnie przeciwko ludności

Zbrodnie przeciwko ludzkości – ogólna nazwa używana dla określenia pewnych zachowań
skierowanych przeciwko określonej grupie społecznej, np. narodowościowej, etnicznej, rasowej,
wiekowej, religijnej lub światopoglądowej.

Nie ma określonej, powszechnie przyjętej definicji zbrodni przeciwko ludzkości. W doktrynach

filozoficznych i prawnych zazwyczaj podkreśla się, że zachowania będące zbrodniami przeciwko ludzkości
muszą dotyczyć określonej społeczności i łamać podstawowe prawa człowieka.

Obecnie prawo międzynarodowe uznaje za zbrodnię przeciw ludzkości rażące naruszenie dowolnego punktu
Karty Praw Narodów ONZ oraz dodatkowo kilka innych zbrodni, które zostały zdefiniowane w Kodeksie
Zbrodni przeciw Ludzkości, który jest częścią Traktatu Rzymskiego, podpisanego przez wszystkie kraje
członkowskie ONZ w 1998 r i stanowi podstawę działania Międzynarodowego Trybunału Karnego.

ZAŁĄCZNIK V do Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego

Art. VI. Trybunał ustanowiony na mocy Porozumienia wspomnianego w art. I niniejszej Karty, mający
sądzić i karać głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, władny będzie sądzić i karać osoby, które
działając w interesie państw Osi Europejskiej bądź osobiście, bądź jako członkowie organizacji, popełniły
jakiekolwiek z poniżej wymienionych przestępstw.

Czyny niżej wymienione albo niektóre z nich podlegają jurysdykcji Trybunału i pociągają za sobą
odpowiedzialność osobistą:

a. zbrodnie przeciw pokojowi...

b. zbrodnie wojenne...
c. zbrodnie przeciw ludzkości, mianowicie: morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników,
deportacja i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej, przed
wojną lub podczas niej, albo prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy
popełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią,
niezależnie od tego, czy było to zgodne, czy też stało w sprzeczności z prawem kraju, w którym zbrodni
dokonano.

(W przeciwieństwie do np. ludobójstwa czy zbrodni wojennych, "zbrodnie przeciw ludzkości" przed
powstaniem Międzynarodowego Trybunału Karnego nie były pojęciem zbyt dobrze zdefiniowanym, co
wprowadzało większą możliwość nadużywania tego pojęcia w celach propagandowych.

Za zbrodnie przeciwko ludzkości często uważa się zbrodnie nazistowskie w okupowanych krajach Europy w
czasie II wojny światowej, eksterminację narodu żydowskiego, zbrodnie stalinowskie, masowe morderstwa
na Bałkanach w latach 90. i inne.)

113.Humanitarna interwencja
Według D. Murphy’ego „humanitarna interwencja jest groźbą lub użyciem siły przez państwo, grupę
państw, organizację międzynarodową przeciwko innemu państwu głównie w celu ochrony jego obywateli
przed masowymi naruszeniami uznanych międzynarodowo praw człowieka”.
Zasadniczo na interwencję humanitarną składają się następujące elementy:
1. faktyczne użycie siły,
2. podmiot (organizacja międzynarodowa, państwo lub grupa państw),
3. przyczyna (masowe naruszenie praw człowieka – kryterium ilościowe, musi dojść do „katastrofy
humanitarnej”),
41
 4. cel i motyw (powstrzymanie naruszeń praw człowieka, ochrona obywateli państwa, w którym
następuje interwencja).

Charakter instytucji interwencji humanitarnej podlega ewolucji, dlatego wprowadzono różne kryteria
klasyfikacji tego typu działań.
 Podział interwencji ze względu na czas opiera się na cezurze końca zimnej wojny.
 Z kolei kryterium uzyskania autoryzacji RB ONZ wyróżnia interwencje, w przypadku
których zgoda Rady Bezpieczeństwa została wyrażona przed podjęciem akcji (Rwanda,
Somalia) i takie, które odbyły się bez autoryzacji (Kosowo).

114.Ochrona humanitarna
Międzynarodowe prawo humanitarne nazwane także prawem konfliktów zbrojnych
to zbiór przepisów zaakceptowanych przez społeczność międzynarodową dotyczących sposobów
prowadzenia konfliktów zbrojnych, ochrony ich ofiar oraz uczestników.
Określa ono w jaki sposób i jakimi środkami wolno prowadzić działania wojenne, jak w czasie wojny należy
traktować ludność cywilną, jakie prawa przysługują jeńcom, itd. Prawo konfliktów zbrojnych zostało
skodyfikowane przede wszystkim w szeregu konwencji genewskich i haskich.
Główną część międzynarodowego prawa humanitarnego stanowią konwencje genewskie 1949 i konwencje
haskie1954 a także:
• Deklaracja paryska z 1856 rok, dotyczy prowadzenia wojny na morzu
• Deklaracja petersburska z 1868 roku, dotyczy korzystania z pocisków małego kalibru
• Konwencja haska IV i Regulamin haski z 1907 roku, dotyczy prowadzenia wojny na lądzie
• Protokół genewski z 1925 roku, dotyczy gazów bojowych, broni chemicznej i biologicznej
• Protokół londyński z 1936 roku, dotyczy korzystania w walce z łodzi podwodnych

115.Ochrona ludności cywilnej

Ludność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych
(IV Konwencja Genewska z 1949 r. dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny)

• Ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw
walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, wyznanie, narodowość czy przekonania
polityczne.
• Szczególną ochronę Konwencja przewiduje dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci
• Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje
• Sposoby ochrony ludności stron walczących:
• Strefy bezpieczeństwa
• Strefy zneutralizowane
• Ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych
• Ochrona szpitali cywilnych
Wolność przewozu pomocy dla ludności

116. Ochrona jeńców wojennych.

Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy
nieprzyjaciela
Prawo dotyczące traktowania jeńców wojennych mieści się w Regulaminie Haskim z 1907 i III Konwencji
Genewskiej z 1949r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych

• Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną
prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską do czasu ich

42
 uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań
wojennych
• Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, nie może umieszczać ich w pobliżu
działań wojennych
• Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego. Jeśli państwo zatrzymujące weźmie ponownie do
niewoli jeńca, który uciekł, może go ukarać za poprzednią ucieczkę
• W czasie niewoli jeńcy wojenni podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w
państwie zatrzymującym
• Mogą być zatrudnieni jako robotnicy, ale ta praca nie może być niebezpieczna lub szkodliwa dla ich
zdrowia
• Mają prawo do poszanowania swego honoru i czci
• Państwo zatrzymujące ma traktować wszystkich jeńców wojennych na zasadzie równości

117. Zbrodnie wojenne

 Zbrodnie wojenne, określone zostały w 1919 roku w traktacie wersalskim. Wszystko, co narusza
prawa i zwyczaje wojenne (artykuł 228) a także bulwersujące międzynarodową moralność i powagę
traktatów (artykuł 227).
 nie ulegają przedawnieniu
 prawo londyńskie uznało za nie odpowiedzialność indywidualną

43