AERODYNAMIKA – utylitarny dział

Mechaniki Płynów, który zajmuje się

badaniem sił wywieranych przez
powietrze na poruszające się względem
niego ciała stałe.

Zasadnicze zadania Aerodynamiki:

określenie kształtu zgodnego z przeznaczeniem użytkowym urządzenia
i optymalnego pod względem aerodynamicznym (m. in. małe opory);
dostarczenie danych do przewidywania osiągów samolotu i jego
własności w locie dla potrzeb Mechaniki Lotu;
dostarczenia danych do projektowania aparatów lotniczych pod
względem wytrzymałościowym;
określenie warunków pracy poszczególnych części konstrukcji
(temperatur).

teoretyczna
AERODYNAMIKA doświadczalna
stosowana (metody i schematy
rachunkowe)

poddżwiękowe
OPŁYWY transoniczne
naddźwiękowe

1
 WŁASNOŚCI FIZYCZNE GAZÓW

GĘSTOŚĆ:

∆m dm m kg
ρ = lim = = gaz jednorodny = ,
∆V → 0 ∆V dV V m3

Gęstość powietrza suchego pod ciśnieniem normalnym (1013 hPa):

K 273 293 373 473 773

Temperatura
°C 0 20 100 200 500
Gęstość kg/m3 1,2930 1,2045 0,9458 0,7457 0,4564

CIĘŻAR WŁAŚCIWY:

N
γ = ρ g,
m3

OBJĘTOŚĆ WŁAŚCIWA:

dV 1 m3
v = = , ,
dm ρ kg

Gęstość gazu jest funkcją ciśnienia i temperatury oraz dodatkowo zależy od

prędkości gazu, lecz dopiero przy dużych prędkościach.

RÓWNANIE STANU GAZU DOSKONAŁEGO:

p
= RT
ρ
(dla ciśnień do ≈ 10 MPa i temperatur w zakresie 253 – 323 K - błąd kilka %)

2
LEPKOŚĆ:

n dv
dT = µ dA
v + dv dn
v + dv
C C' D D'
v
dn

dT dv

dn
τ= =µ
dA dn
n

A B
v

kg
µ - dynamiczny współczynnik lepkości (Pa·s lub ).
m ⋅s
Kinematyczny współczynnik lepkości:

µ m2
ν= ,
ρ s

2,0 22
m2/s m2/s
1,6 a) 20
hP
13
10
e(
powietrze, 10 6 ν
woda, 10 6 ν

1,2 t rz 18
ie
p ow
0,8 16

woda
0,4 14

0 20 40 60 80 oC
t

3
ŚCIŚLIWOŚĆ – zdolność do zmiany objętości (gęstości), czyli podatność na
odkształcenie objętościowe przy zmianie ciśnienia.

Miara ściśliwości:

∆p dp dp
lim = = a2 ⇒ a=
∆ρ → 0 ∆ρ dρ dρ

a – prędkość rozprzestrzeniania się małych zaburzeń zwana prędkością dźwięku

EFEKT DOPPLERA
Ośrodek doskonale sztywny: a=∞
Woda: a = 1500 m/s
Powietrze (poziom morza): a = 340 m/s

Dla przemian izentropowych gazu doskonałego:

p
a= κ = κRT
ρ
Dla powietrza (κ = 1,4; R = 287 kJ/(kg K)):
a ≈ 20 T

4
W aerodynamice stosuje się prędkość bezwymiarową:
v
= M – liczba Macha
a
M<1 przepływy poddżwiękowe
M=1 przepływy transoniczne
M>1 przepływy naddźwiękowe

Podstawowe liczby podobieństwa w aerodynamice:

LEPKOŚĆ ŚCIŚLIWOŚĆ
Liczba Reynoldsa Liczba Macha

v⋅l v
Re = M=
ν a

ATMOSFERA ZIEMSKA (do 2500 km)

Atmosfera standardowa (SA)

5
 PODSTAWOWE POJĘCIA KINEMATYKI PŁYNÓW

Uwaga: Badamy ruch płynu doskonałego !!!

Przepływ potencjalny (bezwirowy) płynu

Wektor prędkości kątowej ruchu obrotowego elementu płynu

1
ω= rot v
2

Wirem pola nazywa się rotację wektora prędkości

 i j k 
 ∂ ∂ ∂ 
W = rot v =  .
∂ x ∂y ∂ z
 v x vy v z 

 ∂ vz ∂ vy   ∂ vx ∂ vz   ∂ vy ∂ vx 
Wx =  −  , Wy =  −  , Wz =  − 
 ∂y ∂ z   ∂z ∂x   ∂x ∂ y 

Po porównaniu ⇒ W = 2ω W3

W2
Wektor wiru jest równy podwojonemu wektorowi
ds
prędkości kątowej obrotu elementu płynu i leży
stale na chwilowej osi obrotu elementu. W1

Jeżeli w każdym punkcie obszaru zajętego przez płyn spełniony jest warunek
rot v = W = 2ω = 0
lub analitycznie
∂ vz ∂ vy ∂ vx ∂ vz ∂ vy ∂ vx
= ; = ; =
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
to przepływ taki jest niewirowy lub potencjalny

6
Spełnienie warunku W = 0 powoduje istnienie w obszarze bezwirowego
przepływu pewnej funkcji Φ (x, y, z) , takiej że

∂Φ ∂Φ ∂Φ
vx = , vy = , vz = , ⇒ v = grad Φ
∂x ∂y ∂z

Funkcja Φ nazywana jest potencjałem prędkości

Miejsce geometryczne punktów, w których Φ = const (dΦ = 0), nazywa się

powierzchnią jednakowego potencjału.

Równanie
∂Φ ∂Φ ∂Φ
dΦ = dx + dy + dz = 0 lub vx dx + vy dy + vz dz = 0
∂x ∂y ∂z

jest równaniem powierzchni jednakowego potencjału. Stanowi ono

równocześnie warunek prostopadłości wektora v do powierzchni jednakowego
potencjału w danym miejscu ⇒ linie prądu tworzą z powierzchniami
ekwipotencjalnymi układ ortogonalny.

Powierzchnia
ekwipotencjalna
90º v

Rurka prądu

Opisywanie ruchu potencjalnego sprowadza się do wyznaczenia funkcji Φ, która

jednoznacznie określa pole prędkości.

7
Przykłady przestrzennych pól potencjalnych

1. Ruch płasko-równoległy
Tak nazywany jest przepływ strugi ze stałą prędkością v0, równolegle do pewnej
prostej, np. osi 0X. Wtedy:
vx = v0 , vy = 0, vz = 0 ⇒ W=0 ⇒ Ruch potencjalny

y
Potencjał prędkości:
v0 ∂Φ ∂Φ ∂Φ
= v0 , = 0, =0
∂x ∂y ∂z
x
0 stąd
Φ = v0 x
Powierzchnie jednakowego potencjału - płaszczyzny prostopadłe do osi 0X.
Linie prądu są liniami równoległymi do tej osi.

2. Źródło (upust)
Tak nazywa się punkt w przestrzeni, z którego stale wypływa (źródło) lub do
którego stale wpływa (upust) płyn. Dla źródła przyjmuje się strumień objętości
qV, a dla upustu (–qV).
Prędkość cząstek na powierzchni kuli o
promieniu r:
z
v qV
v v=
v 4π r 2

y lub
0
x
r C
v= ,
r2
v
qV
przy czym stała C = jest nazywana
4π
natężeniem źródła (upustu).

8
Potencjał prędkości:

dΦ C dr 1
=v= 2 ⇒ d Φ= C ⇒ Φ=− C
dr r r2 r

Powierzchnie jednakowego potencjału prędkości Φ = const są powierzchniami

kulistymi, linie prądu – prostymi przechodzącymi przez źródło.
Współrzędne prędkości wynoszą
x x x
vx = v =C 3 =C
r = x 2 + y2 + z2
r r (x 2
+ y2 + z2 ) 3

y y y
vy = v =C 3 =C
x, y, z – współrzędne dowolnego r r (x 2
+ y2 + z2 ) 3

punktu na powierzchni kuli z z z

vz = v =C 3 =C
r r (x 2
+ y2 + z 2 )
3

3. Para: źródło–upust
Rozpatrywany jest ruch spowodowany jednocześnie źródłem i upustem
o jednakowych strumieniach objętości.

Jeżeli a jest odległością źródła i upustu

od y

początku układu, to dla punktu M (x, y)

dla r1 M (x, y)
r2
- źródła x
0
r1 = (x + a )
2
+ y2

- upustu a a

r2 = (x − a ) + y2
2

9
Potencjał przepływu będzie sumą potencjału źródła i upustu:

1 1
 1 1 
Φ = C  −  , ⇒ Φ = C − 
 r2 r1   (x − a) + y
2 2
(x + a )2 + y 2 

Składowe prędkości będą równe
∂Φ C (x − a ) C (x + a )
−
( (x − a ) ) ( (x + a ) )
vx = = ,
∂x 2 2
3
2 2
3
+y +y

∂Φ Cy Cy
−
( (x − a ) ) ( (x + a ) )
vy = = ,
∂y 2 2
3
2 2
3
+y +y

Płaski ruch potencjalny

Ruch płaski płynu doskonałego – ruch, który może być opisany w układzie
współrzędnych (x, y, z) takim, że vz = 0, a pozostały parametry ruchu nie zależą
od współrzędnej z (dH/dz = 0), czyli wszystkie elementy płynu leżące na
normalnej do nieruchomej płaszczyzny 0XY poruszają się jednakowo. Do
określenia tego ruchu wystarczy opisać ruch nieskończenie cienkiej warstwy
płynu po płaszczyźnie OXY – płaszczyźnie przepływu.

Typowe zagadnienia:

10
Wszystkie zależności dla ruchu potencjalnego uproszczą się, bo z założenia
vz = 0 i z = 0 ⇒ dla przepływu płaskiego równanie linii prądu przyjmuje postać
dx dy
= ⇒ –vy dx + vx dy = 0
vx vy

Lewa strona tego równania przedstawia różniczkę zupełną pewnej funkcji

Ψ (x, y) spełniającej zależności
∂Ψ ∂Ψ
−vy = , vx =
∂x ∂y
Funkcję Ψ (x, y) nazywa się funkcją prądu. Charakteryzuje ona linię prądu -
jest stała dla każdej linii prądu (dΨ = 0 – wzdłuż linii prądu).

Sens fizyczny funkcji prądu:

Niech w płaszczyźnie przepływu istnieją dwie linie prądu, dla których funkcja
prądu ma odpowiednio wartości C1 i C2. Strumień objętości przez odcinek
łączący dwa dowolne punkty leżące na tych liniach prądu A i B wynosi:

B B
q V = ∫ v n ds = ∫ v n ds =
y
A A
vn v

∫( )
B B
∂ Ψ ∂Ψ  vx
= − v y dx * + v x dy = ∫  dx + dy  B
dx ds
dy

A ∂ x ∂y  n
A
vy ds
lub
B
Ψ = C2 A
q V = ∫ dΨ = C 2 − C1 Ψ = C1
x
A
0
* znak „-” wynika z faktu, że przy poruszaniu się od A do B dx < 0.

Różnica wartości funkcji prądu w dwóch dowolnych punktach pola prędkości

jest równa jednostkowemu strumieniowi objętości płynu między dwiema liniami
prądu przechodzącymi przez obrane punkty.

11
 Potencjał zespolony

Potencjał prędkości Funkcja prądu

∂Φ ∂Φ ∂Ψ ∂Ψ
vx = , vy = −vy = , vx =
∂x ∂y ∂x ∂y
wobec tego
∂Φ ∂Ψ ∂Ψ ∂Φ ∂Φ ∂Ψ ∂Φ ∂Ψ
= , = − ⇒ + = 0.
∂x ∂y ∂x ∂y ∂x ∂x ∂y ∂y

Związki te są nazywane zależnościami Cauchy’ego–Riemanna. Jeżeli dwie

funkcje spełniają związki Cauchy’ego–Riemanna, to można je przedstawić w
postaci funkcji zmiennej zespolonej f (z), w której jedna z nich jest częścią
rzeczywistą, a druga urojoną

f (z) = Φ (x, y) + i Ψ (x, y) – potencjał zespolony

przy czym
z = x + yi = r (cos ϕ + i sin ϕ) = r eϕ i

Znając tę funkcję, można łatwo określić wszystkie wielkości kinematyczne

charakteryzujące dany ruch, bowiem pochodna funkcji f (z) jest równa

d f (z) ∂ Φ ∂ Ψ ∂ Φ ∂Φ
= + i= − i
dz ∂x ∂x ∂x ∂y
d f(z)
= vx − vy i – prędkość zespolona
dz

Moduł prędkości zespolonej jest równy modułowi prędkości

d f(z)
= v 2x + v 2y = v
dz

12
Przykłady płaskich pól potencjalnych
1. Ruch równoległy
Potencjał zespolony:
f(z) = a z, a = const
Wobec tego: y

Ψ
Φ
f (z) = a (x + yi) = ax + ayi
v
stąd Φ = ax i Ψ = ay
0 x
∂Φ ∂Φ
vx = =a, vy = = 0.
∂x ∂y
Lub inną drogą:
d f (z)
= vx − vy i = a ⇒ vx = a, vy = 0
dz
2. Źródło płaskie
Potencjał zespolony:
f (z) = C ln z, C = const
Po podstawieniu z = r eϕi :
f (z) = C ln (r eϕ i) = C ln r + C ϕ i ⇒ Φ = C ln r i Ψ=Cϕ
∂Φ 1 ∂Φ
i dalej: vr = =C , vϕ = =0
∂r r r∂ϕ
Lub inną drogą:
y
d f (z) 1  x y 
=C =C  2 2
− 2 i 
dz z x +y x + y2 
v
x y
a więc: v x = C , vy = C r ϕ
x + y2
2
x + y2
2
x
0

Φ = C ln r = const - linie ekwipotencjalne(okręgi)

Ψ = Cϕ = const - linie prądu (pęk prostych
wychodzących ze źródła)

13
3. Źródło wirowe (wir płaski)
C
Potencjał zespolony: f (z) = ln z
i
Po przekształceniu

f (z) = Φ + Ψ i =
C
i
( )
ln r e ϕ i = C ϕ − C i ln r

∂Φ 1 ∂Φ C
stąd Φ = C ϕ ; Ψ = –C ln r vr = =0 i vϕ = = .
∂r r ∂ϕ r
Lub inną drogą:
y
d f (z) C 1  x y 
v
= = C  − 2 2
− 2 i 
dz i z  x +y x + y2 

r y x
ϕ x vx = − C , vy = C .
0 x + y2
2
x + y2
2

Φ = C ϕ= const - linie ekwipotencjalne (pęk

prostych ze źródła)
Ψ = –C ln r = const - linie prądu (okręgi)

4. Dipol płaski
C
Potencjał zespolony: f (z) =
z
Po przekształceniu
C x − yi
f (z) = Φ + Ψ i = =C 2 y
x+yi x + y2
v
Cx Cy
Φ= 2 , Ψ= − 2
x + y2 x + y2
x
∂Φ y2 − x 2 0
vx = =
∂x x2 + y2
2
( )
∂Φ 2xy
vy = = −
∂y x2 + y2 ( )2

14
Superpozycja przepływów
Płaskie przepływy potencjalne podlegają zasadzie superpozycji, czyli
kombinacja liniowa (nałożenie się) typowych ruchów płaskich daje w wyniku
bardziej złożony ruch o potencjale zespolonym będącym sumą potencjałów
zespolonych poszczególnych przepływów typowych:

f (z) = C1f1 (z) + C 2 f 2 (z) + ... + C n f n (z)

Składając przepływ równoległy i źródło, otrzymuje się przepływ o potencjale

zespolonym:

Φ = a x + C ln r, gdzie r = x 2 + y2

Ruch równoległy i para źródło-upust opisuje potencjał:

Φ = a x + C (ln r1 – ln r2)
Po złożeniu przepływu równoległego i dipolu otrzyma się opływ przekroju
kołowego o potencjale:
x
Φ=ax+C
x + y2
2

Przykłady superpozycji przepływów:

a) b) c)

a) przepływ równoległy i źródło, b) ruch równoległy i para: źródło–upust,

c) przepływ równoległy i dipol

15