Odwal się od moich podatków – Szwajcaria cz.

II
Zajawka> W przeciwieństwie do Polaków, Szwajcarzy sami decydują
o losie swoich podatków. Dzięki demokracji bezpośredniej,
federalizmowi i konkurencji podatkowej potrafią wycisnąć z każdego
Franka więcej niż my z naszych podatkowych złotówek. Dlaczego?

Jedna osoba płaci, druga rozporządza się jej pieniędzmi, a trzecia z nich
korzysta. Taką sytuację podręczniki nazywają instytucjonalną
inkongruencją (Institutionelle Inkongruenz1). Brzmi skomplikowanie, lecz
działa bardzo prosto, a skutki takiej niezgodności odczuwają na własnej
skórze podatnicy. Politycy z nieukrywaną przyjemnością rządzą się
„składkami” wyborców, stawiając „nieopatrznie” Świątynie, wysyłając
uzbrojonych „ochotników” na niebezpieczne wakacje do ciepłych krajów,
rozdając prezenty na „beciki”…, przy tym nie pytając się o zdanie tych,
których pieniądze sprzeniewierzają. Tak działa ten mechanizm, naturalnie
nie tylko w Polsce2.

Oczywiste jest, że inne decyzje będą podejmowane, jeśli jedna i ta sama

osoba (lub grupa osób), płaci, rozporządza i korzysta ze swoich pieniędzy.
Przecież, to ona wie najlepiej, a nie jakiś urzędas centralistycznego
państwa, czego jej naprawdę potrzeba!

Federalizm szwajcarski

Tego zdania są również Helweci i tak też jest zorganizowane ich państwo.
Szwajcaria jest podzielona na 26 Kantonów funkcjonujących niczym małe
państewko, z własną konstytucją i policją oraz 2 890 gmin, a każda z nich
poza ogromną autonomią polityczną cieszy się również swobodą fiskalną.
Jedną część podatków płaci się federacji, drugą kantonowi, a trzecią
gminie. Gminy i kantony samodzielnie ustalają wysokość swoich
podatków, zgodnie z wolą i potrzebami mieszkańców. Oni też na drodze
referendum zgadzają się, bądź nie, na zmiany podatkowe.

1
Charles B. Blankart. Öffentliche Finanzen in der Demokratie 6. Auflage. 2006 München.
S. 608
2
RP.PL In Wygodne życie za europejskim biurkiem. URL:
http://www.rp.pl/artykul/16,103657.html (08-03-2008)
Steuerwettbewerb – konkurencja podatkowa

Warto wspomnieć, że kantony i gminy konkurują między sobą, jeśli chodzi

o podatki. Ten tzw. „Steuerwettbewerb” powoduje dużą presję, aby
sensownie wykorzystywać środki. Cała zabawa polega na tym, aby za jak
najmniejsze pieniądze oferować jak najwięcej. Dlatego też wiele kantonów
eksperymentuje w różnoraki sposób, usprawniając administrację i
organizację instytucji oraz system i strategię podatkową. Niewidzialna ręka
rynku działa i jeśli któremuś z nich uda się coś ulepszyć, przejmują to inne
kantony. Skutkiem tego administracja szwajcarska należy do jednej z
najtańszych na świecie.

Poza tym, ponieważ gmina, a właściwie mieszkańcy gminy (!) sami

decydują na co chcą przeznaczyć swoje podatkowe franki, to trafiają one
tam, gdzie trafić powinny. Teoretycznie, jeśli mieszkańcy zadecydowaliby
radykalne obniżenie podatków, bądź wręcz zaprzestanie ich płacenia, oraz
organizacji dóbr publicznych (dróg, szkół, szpitali, policji etc.) w inny
sposób, to gmina musiałaby się pogodzić z taką decyzją jej mieszkańców.
Ciekawostką jest, że ta zasada panuje, nie tylko na poziomie gmin i
kantonów, ale również na poziomie federacji. Raz na dziesięć lat
przeprowadzana jest generalna rewizja i mieszkańcy mogą NIE wyrazić
zgody płacenia podatków federalnych (tzw. „Bundessteuer”).

Z Fiskusem za pan brat

Patrząc z perspektywy niedawnych afer podatkowych u naszych

niemieckich sąsiadów, wydaje się wręcz niesamowite, że Helweci należą
do jednych z najuczciwszych podatników na świecie3! Mimo, że podatek
jest pobierany raz rocznie (a nie jak w Polsce przy każdej wypłacie) oraz
mimo faktu, że dzięki tajemnicy bankowej zawsze można „zapomnieć” o
jakimś koncie, do którego fiskus nie ma żadnego dostępu, to jednak
deklaracje podatkowe są uczciwie wypełniane. Duży wpływ mają na to,
takie czynniki jak decentralna organizacja, instytucje demokracji
bezpośredniej umożliwiające kontrolę środków, zaufanie do Parlamentu (-
ów), wysokość podatków i inne… W przeciwieństwie, do krajów
3
Finanzforum Schweiz (o.J.) In: Steuerehrlichkeit im internationalen Vergleich (IMD
World Competitiveness Yearbook 2002). URL:
http://www.forumfinanzplatz.ch/steuerehrlichkeit.jpg (07.08.2008)
totalitarnych i/lub centralistycznych, gdzie mało, kto wierzy w sens
opłacania marnotrawnego państwa i jedyną metodą egzekwowania prawa
podatkowego, są represje, kary, permanentne ograniczenie prywatności,
kontrola oraz nadzór. Szwajcarzy stawiają na „richtige Anreize” –
odpowiednie bodźce. Nagrody mają większy skutek, niż kary, wie to każdy
odpowiedzialny rodzic. Dlatego, też zamiast ścigać i karać (oczywiście
istnieją kary, Szwajcaria to nie bajka :)) nagradza się podatników za
uczciwe wypełnienie deklaracji, oddając tzw. Verrechnungssteuer, który
jest zapobiegliwie pobierany od zysków kapitałowych.

Kontrola wydatków - Rechnungshof

Jeszcze jedną ważną instytucją pilnującą efektywnego gospodarowania

środkami podatników jest tzw. Rechnugnsprüfungskommision
(Rechnungshof) . Komisja nadzorująca wydatki. W zależności od kantonu,
ma ona różne kompetencje i różne zadania. Prоf. Reiner Eichenberger,
badacz federalizmu Szwajcarskiego, wyszczególnił kilka punktów, które
mają pozytywny wpływ na prace takiej komisji4. Najważniejsze to:

 Komisja jest zobowiązana informować obywateli o kwestiach

finansowych (zapobiega to asymetrii informacji, gdzie politycy
posiadając większą wiedzę mogą przemilczeć skutki swoich
decyzji, bądź wręcz wmówić wyborcom ich nieprawdziwe wyniki)
 Komisja wysuwa własne propozycje, które konkurują z
propozycjami parlamentu (parlamentów kantonalnych). Dzięki
temu Rząd traci monopol na ustalanie terminarza dyskusji
politycznej. Zmniejsza się pole manipulacji wyborcami, lansując
wygodne dla siebie kwestie tuż przed wyborami, a niewygodne po.
 Komisja konkuruje z Rządem o propozycje bardziej odpowiadające
potrzebom obywateli (przypominam, że każda ustawa w Szwajcarii
musi/może zostać zatwierdzona w referendum)
 Komisja nie ma interesu w „interesach klasy politycznej”.
Członkowie komisji są wybierani lub/i odrzucani przez obywateli
(a nie partie!). Mogą jednak pozostać w urzędzie tak, długo jak
długo cieszą się zaufaniem obywateli. Dzięki temu są mniej
narażeni na różnego rodzaju partyjne interesy. Lepiej pełnią rolę
4
Reiner Eichenberger und Mark Schelker (2007). Staatliche Leistungsfähigkeit in
globalisierter Gesellschaft In: Leistungsfähiger Staat dank Markt für Staat. Biel. S. 110ff
 opozycji, ponieważ jedynie od ich dobrej pracy zależy los ich
stołka.
 …

Oczywiście nie każdy kanton ma tak zorganizowane komisje kontrolujące

wydatki. W zależności od tego, takie też są efekty ich pracy i mniej lub
lepiej rozporządza się środkami obywateli.

Demokracja bezpośrednia – ważna cegiełka

Pisząc o Szwajcarii nie sposób nie wspomnieć o demokracji bezpośredniej.

Choć było już to omawiane w artykule „Nie znam Cię, prezydencie! -
polityka po alpejsku”
http://www.wiadomosci24.pl/artykul/nie_znam_cie_prezydencie_polityka_
po_alpejsku_52818.html, to przypomnę, że głównymi jej instytucjami są
referenda oraz inicjatywa społeczna. Referenda dzielą się na obowiązkowe,
które są „obowiązkowo” zwoływane, jeśli dokonywane są zmiany w
konstytucji. Społeczeństwo musi potwierdzić, lub odrzucić proponowane
zmiany. Drugim typem referendum, są referenda fakultatywne, które są
zwoływane na wniosek obywateli i dotyczą pozostałych decyzji rządu.
Jedynym warunkiem jest 50 tys. podpisów, które muszą zostać zebrane w
przeciągu 100 dni od oficjalnego ogłoszenia rozporządzenia (Art. 141 BV -
http://www.admin.ch/ch/d/sr/101/a141.html ). Trzecią postacią demokracji
bezpośredniej jest inicjatywa społeczna. Aby ją zwołać wystarczy zebrać
100 tys. podpisów. Może ją wylansować, każdy i może dotyczyć
praktycznie każdej kwestii (Art. 138ff BV -
http://www.admin.ch/ch/d/sr/101/a138.html). Dla porównania w Polsce
(Art. 125. Konstytucji RP -
http://www.lex.com.pl/serwis/du/1997/0483.htm ) Referendum może
zwołać jedynie Sejm, lub Prezydent za zgodą Senatu. Frekwencja musi być
na poziomie ponad 50%, a i tak o jego ważności stwierdza Sąd Najwyższy.
Natomiast referendum z inicjatywy obywateli może (ale nie musi. sic!)
postanowić Sejm i potrzeba do tego „jedynie” 500 tys. podpisów (Art. 63.
Ustawy o referendum ogólnokrajowym -
http://www.prawo.lex.pl/bap/student/Dz.U.2003.57.507.html )
Ale najbardziej boli ten wpis:

Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć:

 1) wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin
publicznych;
2) obronności państwa;
3) amnestii.

Zastanawiające jest, w takim wypadku, czego w ogóle może dotyczyć takie

referendum? Jak widać, podatnikom jest wyraźnie zabronione
decydowanie o losie własnych pieniędzy…
Źródła
Charles B. Blankart. Öffentliche Finanzen in der Demokratie 6. Auflage.
2006 München. S. 608

rp.pl In Wygodne życie za europejskim biurkiem. URL:

http://www.rp.pl/artykul/16,103657.html (08-03-2008)

Finanzforum Schweiz (o.J.) In: Steuerehrlichkeit im internationalen

Vergleich (IMD World Competitiveness Yearbook 2002). URL:
http://www.forumfinanzplatz.ch/steuerehrlichkeit.jpg (07.08.2008)

Reiner Eichenberger und Mark Schelker (2007). Staatliche

Leistungsfähigkeit in globalisierter Gesellschaft In: Leistungsfähiger Staat
dank Markt für Staat. Biel. S. 110ff

Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft (01.01.2008).

ULR: http://www.admin.ch/ch/d/sr/101/a141.html (08.03.2008)

Forum Finanzplatz Schweiz (o.J). URL:

http://www.forumfinanzplatz.ch/newsletter_d_03_2.pdf (07.03.2008)

Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym

(Dz. U. z 2003 r. Nr 57, poz. 507, Nr 85, poz. 782 oraz Dz. U. z 2007 r. Nr
112, poz 766 ) URL:
http://www.prawo.lex.pl/bap/student/Dz.U.2003.57.507.html

Konstytucja RP, Art. 125. ULR:

http://www.lex.com.pl/serwis/du/1997/0483.htm (08.03.2008)

Szczerze polecam również książkę pt. „The New Democratic Federalizm

for Europe. Functional, Overlapping and Competing Jursdictions” Bruno
S. Frey, Reiner Eichenberger
Niestety większości urzędasów centralistycznego państwa wydaje się, że
mogą, W tym wypadku

Nie jest odkrycie Ameryki to nie trzeba się wiele zastanawiać, aby
Sytuacja odwrotna tzw. instytucjonalna kongruencja (niem. institutionalle
Kongruenz)

Inicjatywa społeczna w Bernie5

Eine Initiative ist zustande gekommen, wenn innert sechs Monaten 15'000
Stimmberechtigte das Begehren unterzeichnen. Für das Begehren um
Totalrevision der Verfassung sind 30'000 Unterschriften notwendig.

i think, today i not the best day. i have to work tomorrow morning. Maybe
we will see each other another time?

5
http://www.sta.be.ch/site/index/sta-
startseite/wahlenabstimmungen/wahlenabstimmungen-initiativen.htm