Spis treści

Wstęp Otrzeźwienie 9

Rozdział 1 Inny powód 27

Rozdział 2 Pierwsza dziesiątka 36
Rozdział 3 Czterdzieści tysięcy wyższych
dowódców 44
Rozdział 4 Typologia kadrowa 54
Rozdział 5 Stratedzy z Łubianki 67
Rozdział 6 O tym jak komisarz Dybienko
gromił Niemców nad Narwą . . . . 75
Rozdział 7 Czy komandami był
amerykańskim szpiegiem? . . . . 91
Rozdział 8 Czerwoni Kozacy i żołnierze
Pierwszej Konnej 104
Rozdział 9 Co to jest partyzantka,
czyli jak Jasza Ochotników
ochraniał Wodza 115
Rozdział 10 Czy towarzysz Jakir
był wrogiem ludu? 127

7
WIKTOR SUWOROW

Rozdział 11 Bardzo trafne określenie 137

Rozdział 12 Dekawilki i polemostrategia . . . . 152

Rozdział 13 Politruk 169

Rozdział 14 Pierwsze ostrzeżenie
Tuchaczewskiego 186
Rozdział 15 Reorganizacja 194
Rozdział 16 W granicach rozsądku 210
Rozdział 17 Drugie ostrzeżenie
Tuchaczewskiego 225
Wstęp
Rozdział 18 Niemiecki ślad 237
Rozdział 19 Analityczny umysł 255
Otrzeźwienie
Rozdział 20 Zmiana warty 272 Stalin ma wszelkie powody, by gloryfikować -jak
gwiazdy ekranu - radzieckich marszałków, którzy
Rozdział 21 Dziwny Blitzkrieg 286 wykazali doprawdy wybitne umiejętności wojskowe.'
Rozdział 22 Czy były powody do obaw? . . . . 303 Joseph Goebbels, 15 marca 1945 roku

Rozdział 23 Panika? 319

Bibliografia 334 W pierwszych dniach lutego 1945 roku oddziały Armii
Czerwonej dotarły nad Odrę, sforsowały rzekę i w kilku
miejscach uchwyciły przyczółki na zachodnim brzegu.
Do Berlina pozostało 80 kilometrów. Aby wykonać
ostatni rzut trzeba było wpierw podciągnąć służby tyło-
we, dowieźć setki tysięcy ton amunicji, części zamienne,
paliwo, ż, wność, należało uzupełnić braki w ludziach,
przerzucić punkty dowodzenia do strefy przyfrontowej,
uruchomić nowe ośrodki łączności, bazy zaopatrzenia,
przemieścić lotniska polowe, odbudować połączenia
komunikacyjne na zapleczu, mosty, szosy, linie telefo-
niczne, wreszcie przebudować tory na głównych magi-
stralach kolejowych na szeroki radziecki standard, żeby
kolej mogła dowozić zapasy bez przeładunków. Poza
tym należało zabezpieczyć wojska przed ewentualnością

1
J. Goebbels, Posliednije zaplsi, Smoleńsk 1993 - wszystkie cytaty
w książce za tym wydaniem [przyp. red.].
 WIKTOR SUWOROW
uderzenia z flanki. W tym celu zachodziła konieczność
skierowania na Pomorze 1.12. Armii Pancernej Gwar-
dii, 1. Armii Wojska Polskiego, 3. Armii Uderzeniowej
oraz sześciu armii ogólnowojskowych (19., 47., 49., 61.,
65. i 70.). To z kolei wymagało ciągłego uzupełniania
stanu osobowego w marszu, w trakcie prowadzonych
działań bojowych. Wymagało także rozwijania jednostek
wsparcia i zaopatrzenia natychmiast w ślad za nacie-
rającymi wojskami. I wszystko to robiono - energicznie,
szybko, sprawnie i odważnie. Było jasne, że zwycięski
koniec wojny jest blisko.
O czym myśleli w tych ostatnich miesiącach, tygo-
dniach i dniach członkowie najwyższych władz Trzeciej
Rzeszy: Hitler, Goebbels, Góring, Himmler, Bormann,
Ribbentrop?
Przede wszystkim rozmyślali o wojnie, dzień po dniu
analizowali jej przebieg, od samego początku. Wspomi-
nali okres poprzedzający rozpoczęcie działań wojen-
nych. Każdy z osobna starał się zrozumieć, gdzie popeł-
niono ten fatalny błąd, który w efekcie miał doprowa-
dzić do klęski Trzeciej Rzeszy. To, że wiemy o czym
myśleli, zawdzięczamy Goebbelsowi, który skrupulatnie
prowadził dziennik. Część jego notatek szczęśliwie nie
wpadła w ręce zwycięzców, bo inaczej podzieliłaby los
setek tysięcy dokumentów, które zostały ukryte w nie-
dostępnych archiwach i które za dwieście, trzysta lat
być może ujrzą światło dzienne.
Papiery porozrzucane w ruinach Ministerstwa Propa-
gandy Rzeszy zostały pieczołowicie zebrane przez pew-
nego niemieckiego kolekcjonera i wydane na Zachodzie.
W Związku Radzieckim ta publikacja, ze zrozumiałych
powodów, należała do zakazanych. Potrzeba było rozpa-
du Związku Radzieckiego, żeby te świadectwa stały się
2
dostępne również w Rosji.
Dziennik Goebbelsa nie był pisany z myślą o publika-
cji. Na tym polega jego wartość. Publiczne wypowiedzi
ministra propagandy Trzeciej Rzeszy to jedno, a dzien-
nik to zupełnie coś innego. O wartości dziennika jako
Ibid.
10
OCZYSZCZENIE
materiału źródłowego przesądza też fakt, że w ostatnich
miesiącach, tygodniach i dniach Rzeszy Goebbels wysu-
nął się na drugą pozycję w państwie - za Fiihrererp..
W schyłkowym okresie Hitler bardzo wielu ludzi pozba-
wiał władzy i wpływów: rozstrzeliwał, dymisjonował, wy-
rzucał z partii, urlopował. Niemało też zdradziło go
z własnej woli. Goebbels do samego końca pozostał u je-
go boku. Hitler w swoim testamencie wyznaczył Goeb-
belsa na swojego następcę jako kanclerza Rzeszy. Wtedy
Goebbels po raz pierwszy i ostatni nie podporządkował
się jego woli, nie przyjął stanowiska i podążył w ślad za
Fuhrerem, dzieląc jego los: zamordował własne dzieci,
po czym wraz z żoną popełnił samobójstwo.
Goebbels był najważniejszym świadkiem klęski. Żaden
z przywódców Trzeciej Rzeszy nie znajdował się wtedy
tak blisko Hitlera.
Przekartkujmy ostatnie zapiski Goebbelsa. Notatki za-
czynają się w dniu 28 lutego 1945 roku, urywają się 10
kwietnia. Do ostatniej chwili Goebbels wierzył w zwycię-
stwo Niemiec. I walczył. Co niepokoiło go najbardziej? Czy
brak czołgów, armat, samolotów? Ofensywa Armii Czer-
wonej? Załamanie się dostaw rud metali, węgla, ropy,
prądu? Katastrofalna aprowizacja? Niedostatek chleba?
Czy może amunicji? Albo uporczywe naloty aliantów?
Tak. To wszystko bardzo niepokoiło Goebbelsa. Wszys-
tko to dostrzegał, rozumiał, podejmował odpowiednie
działania, notował w dzienniku.
Jednak najbardziej go niepokoiła, irytowała i wypro-
wadzała z równowagi beznadziejna nieudolność najwyż-
szego dowództwa armii i państwa.
Zaraz na drugiej stronie: „Jeżeli ktoś na podobieństwo
Góringa nie potrafi maszerować w nogę, trzeba go do-
prowadzić do pionu. Obwieszeni orderami głupcy i na-
dęci fagasi nie powinni mieć udziału w kierowaniu dzia-
łaniami wojennymi. Albo się zreflektują, albo należy ich
eliminować".
Nie chodzi tutaj wyłącznie o Góringa. Posłużył tylko za
przykład. Chodzi o pewien typ pobrzękujących medala-
mi osobników, a więc bardzo zasłużonych przywódców,
którzy okazali się głupcami. Pech chciał, że te cechy
11
 WIKTOR SUWOROW
ujawniły się dopiero pod sam koniec wojny, tuż przed
ostatnią o*dsłoną, w chwili, gdy ważyły się losy Tysiąclet-
niej Rzeszy wraz z dziesiątkami milionów poddanych.
A w głosie Goebbelsa pobrzmiewa marzenie o oczysz-
czeniu armii z zasłużonych głupców: „należy ich elimi-
nować"!
Niestety, za późno doktor Goebbels rozmyśla o czyst-
ce. Trzeba było zająć się tym wcześniej.
Nie sposób tu przytoczyć wszystkich notatek. Warte są
wnikliwej lektury. Natomiast ich treść sprowadza się do
prostego stwierdzenia: Adolf Hitler nie ma dowódców.
3 marca 1945 roku: „Dietrich poddaje dosyć szczerej
krytyce działania Fiihrera. Skarży się, że Filhrer pozosta-
wia za mało swobody swoim towarzyszom broni, co z kolei
sprawia, że osobiście musi decydować o działaniach po-
dejmowanych przez poszczególne kompanie. Ale Dietrich
nie ma podstaw, by go osądzać. Fuhrer nie może polegać
na swoich wojskowych doradcach. Tak często go oszuki-
wali i zawodzili, że teraz jest zmuszony sam zajmować się
każdym pododdziałem. Dzięki Bogu, że to robi, w przeciw-
nym razie sprawy miałyby się jeszcze gorzej".
Jakież zaskakujące wynurzenia! Goebbels informuje, że
wojskowi doradcy Hitlera często wprowadzali Fuhrera
w błąd... Niechby tylko któryś spróbował wprowadzić
w błąd towarzysza Stalina! No i jeszcze jedno: skoro
Fuhrer wszystko robi samodzielnie, to znaczy, że nie jest
Fuhrerem. Talent każdego zwierzchnika, dowódcy, przy-
wódcy, Fuhrera sprowadza się w zasadzie do jednego: do
umiejętności znajdowania pomocników, na których moż-
na polegać. Nawiasem mówiąc, to nie rosyjska zima prze-
trąciła kręgosłup armii Napoleona, tylko jego brak zdolno-
ści kierowniczych. Kiedyś zakrzyknął zrozpaczony: „Beze
mnie zawsze narobią jakichś głupstw!". Ale kto był temu
winny? On sam. Przecież to on, nikt inny, dobierał swoich
marszałków, niezdatnych do niczego. W obecności Bona-
partego - geniusze. Zdani na własne siły - same zera.
A więc, Adolf Hitler znalazł się w podobnej sytuacji:
nie ma komu powierzyć dowodzenia wojskami, nie ma
na kim polegać, musi sam decydować o wprowadzaniu
do walki poszczególnych kompanii.
12
OCZYSZCZENIE
Kremlowska propaganda przez dziesięciolecia wpajała
nam do głów jedną myśl: Stalin pozbawił armię dowódz-
twa i dlatego w decydującym momencie był osamotnio-
ny, bez wsparcia swoich generałów. No dobrze, towarzy-
sze, w takim razie popatrzcie na Hitlera! Kogo jak kogo,
ale generałów Niemcy zawsze mieli pod dostatkiem. Za-
danie Hitlera jako przywódcy Rzeszy nie polegało na tym,
żeby samodzielnie dowodzić każdą grupą armijną, każdą
armią i korpusem (a miał ich kilkadziesiąt), każdą dywi-
zją (setki), pułkiem (tysiące), batalionem i kompanią
(dziesiątki tysięcy). Jego zadanie sprowadzało się do te-
go, by w okresie pokoju wyłowić spośród niemieckich
przywódców ludzi rozsądnych, wykształconych i odważ-
nych, a następnie, już w trakcie działań wojennych,
awansować godnych awansu i dymisjonować tych, któ-
rzy zawiedli. Lecz Hitler nie sprostał swym obowiązkom.
Dopóki wszystko szło jak po maśle, wokół niego groma-
dziły się tabuny genialnych dowódców. Ale oto Niemcy
znalazły się w sytuacji kryzysowej... Gdzie się podziali ci
wszyscy geniusze? Tu rzeczywiście mamy armię pozba-
wioną dowództwa: głównodowodzący nikomu nie ufa,
wszystko robi sam i choć swą strategią doprowadził
Niemcy na skraj przepaści, to dopuszczenie kogoś z zew-
nątrz mogłoby tylko pogorszyć sytuację.
Goebbels rozumuje podobnie: talentów mamy pod do-
statkiem, tylko trzeba je umiejętnie wyłowić. Do ostate-
cznej katastrofy pozostało jeszcze parę miesięcy. Niecałe
dwa. Czy otrzeźwienie nie przyszło za późno? Przewojo-
wali pięć i pół roku i raptem uznali, że byłoby nie od
rzeczy rozejrzeć się za jakąś rozsądną kadrą.
Goebbels chciałby nadgonić uciekający czas, nato-
miast Hitler nie zamierza się śpieszyć z wymianą do-
wódców, którzy jak dotąd wykazali się całkowitą nie-
udolnością. Cytuję za dziennikiem Goebbelsa:
3 marca 1945 roku: „Gauleiterzy są przerażeni bra-
kiem zdecydowania Fuhrera w najważniejszych spra-
wach kadrowych. Dlatego proszą mnie usilnie, abym
jak najenergiczniej starał się wpływać na Fuhrera, by
skłonić go do wprowadzenia zmian w dowództwie Luft-
waffe i na czele resortu niemieckiej polityki zagranicz-
13
 WIKTOR SUWOROW
nej. [...] Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych (OKW -
Oberkommando der Wehrmacht) i Naczelne Dowództwo
Sił Lądowych (OKH - Oberkommando des Heeres) łącz-
nie zapotrzebowały w Turyngii kwatery mogące pomie-
ścić 54.000 ludzi. W jaki sposób tak monstrualny apa-
rat militarnego dowodzenia może w ogóle dowodzić! To
nagromadzenie etatów tak bardzo mu zawadza, że nie
jest zdolny do wykonywania jakichkolwiek zadań...".
A to przecież nie wszystko. Oprócz Naczelnego Dowódz-
twa Sił Zbrojnych i Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądo-
wych w Berlinie rezydowały jeszcze Naczelne Dowódz-
two Marynarki (OKM - Oberkommando der Krtegsmari-
ne) i domena Góringa - Naczelne Dowództwo Lotnictwa
(OKL - Oberkommando der Lujtwąffe). Każdy z tych re-
sortów taszczył na sobie garb tysięcy wojskowych biu-
rokratów. A do tego doliczmy biurokrację SS, Gestapo
i wiele innych. A zatem, Hitler sam przejął dowodzenie,
bo nikomu nie ufa, a tymczasem w samych tylko OKW
i OKH zasiadają 54 tysiące darmozjadów w pułkowni-
kowskich mundurach, w pysznych akselbantach Szta-
bu Generalnego, w generalskich lampasach. Czym się
zajmuje ta armia nierobów?
5 marca 1945 roku: „Nie rozumiem, dlaczego Fiihrer,
tak trzeźwo myślący, nie potrafi podporządkować sobie
Sztabu Generalnego. Przecież to Fiihrer, więc powinien
rozkazywać!".
7 marca 1945 roku: „W południe odbyłem naradę
z odpowiedzialnymi osobami z wojskowych komend
uzupełnień. Chodzi o zdecydowane uproszczenie proce-
dury poboru. Oficerowie z tych komend sprawiali wraże-
nie całkowicie nieudolnych i zmęczonych starców! Że też
tacy ludzie przez cały czas wojny odpowiadali za pobór!".
8 marca 1945 roku: „Keitel już polecił trzymać w po-
gotowiu 110 składów kolejowych w celu ewakuacji
z Berlina Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych i Naczel-
nego Dowództwa Wojsk Lądowych. Nigdy nie nabiorą
rozumu! Bardzo chciałbym wiedzieć, kiedy w końcu
przestaną uciekać i zorganizują obronę. [...] Nie mamy
silnego centralnego kierownictwa, ani w sektorze woj-
skowym, ani cywilnym: o wszystkim trzeba meldować
14
OCZYSZCZENIE
Fiihrerowi, natomiast wykonanie czegokolwiek jest mo-
żliwe tylko w nielicznych przypadkach".
Hitler, jak wiemy, samodzielnie wydaje rozkazy. Jed-
nak komunikacja między dowódcą a podwładnymi musi
być obustronna. Dowódca może wydawać właściwe po-
lecenia tylko pod warunkiem, że zna sytuację i rozumie
wszystkie uwarunkowania taktyczne i strategiczne. Ale
jaką ma szansę każdy dowódca korpusu, dywizji, bry-
gady, pułku, batalionu itd., by dopchać się, dodzwonić,
dotrzeć do swojego Fiihrera i przedstawić mu raport sy-
tuacyjny? Czy to jest w ogóle możliwe?
10 marca 1945 roku: „Rundstedt zbyt się postarzał
i za często kieruje się schematami z czasów I wojny
światowej, dlatego nie bardzo umie sprostać sytuacji na
Zachodzie. [...] Jakże monstrualna jest nasza wojskowa
machina dowodzenia! Przy takiej liczebności nic dziwne-
go, że tak rzadkie są wszelkie twórcze pomysły. [...] Za
tchórzostwo w obliczu wroga generał pułkownik Fromm
został skazany na karę śmierci".
12 marca 1945 roku: ,Jriihrer obarcza Himmlera zna-
czną winą. [... ] Na razie Himmler nie wywiązuje się do-
brze jako dowódca. Fiihrer jest z niego bardzo nieza-
dowolony.3 Zapytałem Fiihrera, dlaczego w najważniej-
szych kwestiach związanych z prowadzeniem wojny po
prostu nie wydaje rozkazów. Powiedział, że nie byłoby
z tego pożytku, bo nawet kiedy wydaje jasne polecenia,
ich wykonanie jest z reguły skrycie sabotowane".
Oto zasadnicza różnica! Przywykliśmy uważać nas,
Rosjan, za bałaganiarzy. Ale czy potrafimy sobie wyobra-
zić sytuację, żeby ktoś nie wykonał rozkazu Stalina?
W godzinie najtrudniejszej próby, w przełomowym mo-
mencie wojny, kiedy wojska hitlerowskie stały na rogat-
kach Moskwy, a stolica mogła w każdej chwili paść - na-
wet wtedy każdy rozkaz Stalina uchodził za świętość
i był wykonywany bez wahania. Powtarzam: każdy! A my
tymczasem uznajemy Niemców za zdyscyplinowaną na-
cję. Pedantyczną.
i 3 Cztery dni wcześniej, 8 marca, Goebbels notował: „Himmler świet-
' nie się trzyma. Należy do naszych najlepszych ludzi" [przyp. aut.].
15
 WIKTOR SUWOROW
Zdumiewający przykład: nikt nie wykonuje rozkazów
Hitlera. Zaniechał nawet rozkazywania, wiedząc z góry,
że nikt nie zamierza go słuchać. Tymczasem na wojnie
musi być jeden światły rozum na szczycie władzy - i bez-
warunkowa dyscyplina na wszystkich szczeblach w dół.
Na tym polega różnica między Armią Czerwoną i Wehr-
machtem: Niemcy mają problemy z dyscypliną. Nie ma
u nich porządku. Każdy generał robi to, na co ma ocho-
tę, nie podporządkowując się najwyższej władzy.
Goebbels kontynuuje: J^hrer zamierza zwalczać
wszelkie przejawy niesubordynacji wśród generałów,
tworząc lotne trybunały kierowane przez generała
Hiibnera. Ich zadaniem będzie natychmiastowe rozpa-
trywanie wszelkich przejawów niesubordynacji wśród
dowództwa Wehrmachtu, sądzenie i rozstrzeliwanie win-
nych zgodnie z prawodawstwem wojennym. Nie można
dopuścić, żeby w tej krytycznej fazie wojny każdy pozwa-
lał sobie robić to, na co ma ochotę. Myślę jednak, że
Fiihrer nie dotyka sedna sprawy. Należałoby przeprowa-
dzić czystkę w OKW, bowiem jeżeli w dowództwie nie ma
porządku, to nie ma co się dziwić, że podlegające mu
organa też robią, co chcą".
A więc tak: należałoby przeprowadzić czystkę w OKW!
Słusznie. Ale za późno. Gdyby przed wojną przetrzebio-
no setkę lub dwie setki generałów, to w krytycznym
momencie dowództwo nie pchnęłoby niemieckiej armii
w otchłań anarchii. Nie da się zwyciężyć bez dyscypliny.
Rozkaz dowódcy musi być dla podwładnego prawem!
Ale tego właśnie Niemcy nie pojmowali. To właśnie była
ich pięta achillesowa. A swoją drogą sam Hitler też nie-
zły! To rzeczywiście nie lada osiągnięcie: najbardziej
zdyscyplinowaną armię na świecie doprowadzić do sta-
nu, w którym generałowie wypowiadają wodzowi posłu-
szeństwo.
Goebbels nalega: konieczna jest czystka w naczelnym
dowództwie. „Na to Fiihrer zaoponował, że nie ma odpo-
wiedniego człowieka, którego mógłby na przykład mia-
nować dowódcą Wojsk Lądowych. Ma rację kiedy powia-
da, że gdyby skierował tam Himmlera, wówczas kata-
strofa byłaby jeszcze większa, niż obecnie".
16
OCZYSZCZENIE
Nieźle narozrabialiście, panowie narodowi socjaliści! Po-
trzebujecie nowego dowódcę wojsk lądowych, ale kandy-
datury generałów i feldmarszałków nie są nawet brane
pod uwagę. Pada tylko jedno nazwisko - ani generała, ani
feldmarszałka, nawet nie wojskowego: SS-Reichsfiihrera
Heinricha Himmlera, najwyższego kata i oprawcy, szefa
wszystkich obozów zagłady. Człowieka, który nie dokonał
żadnych wybitnych czynów, nie zdobył żadnych odzna-
czeń. Zresztą jego nominacja nie wchodzi w rachubę, bo
tylko pogorszyłaby sytuację.
13 marca 1945 roku: „W poczekalni Fuhrera oczekują
nasi generałowie. Ta gromada umęczonych ludzi to na-
prawdę przykry widok. To hańba, że tak nieliczne jest
grono kompetentnych wojskowych współpracowników
Fuhrera. [...] Jak beznadziejni są w większości jego woj-
skowi doradcy!".
14 marca: „Mój współpracownik Lise przeprowadził
inspekcję naszych wojsk w Holandii. Stwierdził tam sie-
lankową atmosferę. W Holandii ulokowało się wiele szta-
bów, które wyniosły się z Francji i Belgii. Teraz spokojnie
sączą piwo, wiodąc w holenderskich wioskach całkiem
przyjemne życie".
21 marca: „Nie ma żadnego pożytku z tych wszystkich
generałów odkomenderowanych na front w rejonie Saary".
22 marca: „Rundstedt jest już za stary i zbyt zniedo-
łężniały".
24 marca: „Otrzymujemy za dużo wskazówek i porad.
Brakuje nam tylko jednego: energicznych ludzi".
26 marca: „Potrzebna jest gruntowna reforma - od
samej góry do samego dołu". Za chwilę zobaczymy, jaką
„reformę" Goebbels ma na myśli.
27 marca: „Nasi Gauleiterzy są za starzy. Trzeba było
kilka lat temu przeprowadzić zmiany kadrowe, ponie-
waż ludzie w wieku 60-70 lat nie potrafią już sprostać
tak wysokim wymaganiom".
28 marca: ,Fiihrer skupił wokół siebie wyłącznie ludzi
słabego charakteru, na których nie może polegać w kry-
tycznym momencie. [...] Nasi Gauleiterzy w wielu wypad-
kach wykazują całkowityparaliż decyzyjny. [...] Przera-
1
żenie ogarnia, kiedy wjd^jei^' ?^!^^- wybitnego rewo-
17
 WIKTOR SUWOROW
lucjonistę - w otoczeniu takich miernot. Dobrał sobie
doradców, którzy narażeni są na ciągłe napaści ze
wszystkich stron. On sam nazywa Jodła i Keitla ojczul-
kami, którzy są zbyt zmęczeni i wyczerpani, by w obec-
nej trudnej sytuacji podejmować ważkie decyzje".
31 marca: „W ciągu ostatniej doby Fiihrer spał zale-
dwie dwie godziny. Jedynym wytłumaczeniem jest to, że
nie ma pomocników, którzy mogliby przejąć na siebie
większość czarnej roboty. Był zmuszony wysłać Guderia-
na na urlop, bowiem ten stał się kompletnym histery-
kiem i roztrzęsionym neurastenikiem. [...] Doktor Diet-
rich - to ewidentny tchórz, nie potrafi sprostać zada-
niom, jakie stawia przed nim obecny kryzys. W takich
chwilach potrzebne są mocne jednostki. Doktor Dietrich
do takich się nie zalicza. [...] Guderian nie ma silnego
charakteru. Poza tym jest zbyt nerwowy. [...] Jasne, że
w Wehrmachcie jest jeszcze niemało ludzi o talentach
operacyjnych, ale bardzo trudno ich znaleźć".
Goebbels nic nie pisze na temat Kriegsmarine. Powód
jest prozaiczny: Kriegsmarine już przestała istnieć. Na-
tomiast w Luftwaffe panuje całkowita demoralizacja.
5 marca: „W dowództwie Luftwaffe nic się nie zmieni-
ło, co tłumaczy postępujący rozkład".
8 marca: „Himmler bardzo dosadnie wypowiada się
na temat Goringa i Ribbentropa. Zarzuca im wszelkie
możliwe błędy w ogólnym kierowaniu działaniami wo-
jennymi. Ma bezwzględnie rację. Nie potrafi natomiast
skłonić Fuhrera, żeby wreszcie rozstał się z nimi i mia-
nował na ich miejsce ludzi nowych i zdeterminowanych.
[...] Jeżeli Goring zostanie na swoim stanowisku, grozi
to doprowadzeniem - o ile to już nie nastąpiło - do kry-
zysu państwowego. [...] Skutecznemu dowodzeniu pod
każdym względem przeszkadzają Goring i Ribbentrop".
11 marca: „Luftwaffe nie jest warta złamanego grosza".
12 marca: „Goring jako człowiek całkowicie się zała-
mał, popadł w letarg. Fuhrer wypowiada się o tym nie-
dwuznacznie. [...] Jakaż tragedia dla naszego lotnictwa!
Doprowadzono je do kompletnego upadku".
14 marca: „OKL to instytucja całkowicie skorumpo-
wana, dlatego można zrozumieć propozycję Klebera, aby
18
OCZYSZCZENIE
je całkowicie rozwiązać lub zredukować do minimum,
ponieważ i tak nie jest w stanie wypełniać swoich za-
dań. [...] Lotnictwo wojskowe jest hańbą dla partii i ca-
łego państwa".
15 marca: „Nie ma już co mówić o Luftwaffe jako
o jednorodnym organizmie i rodzaju sił zbrojnych, bo-
wiem korupcja i dezorganizacja w tej części składowej
Wehrmachtu osiągnęły niespotykaną skalę".
21 marca: „W chwili obecnej w skład Luftwaffe nadal
wchodzi półtora miliona ludzi. Uważam, że 300-400 ty-
sięcy wystarczyłoby w zupełności".
22 marca: „Goring jest człowiekiem całkowicie nie-
kompetentnym, beztalenciem, ale nie majak znaleźć dla
niego następcę".
26 marca: Rachityczna struktura Luftwaffe".
Kto ponosi winę za ten stan rzeczy? Goebbels ma
odpowiedź na to pytanie.
22 marca: „Wszystko to, co Fiihrer opowiada o stanie
Luftwaffe brzmi jak jedno wielkie oskarżenie pod adre-
sem Goringa. Równocześnie jednak nie potrafi zdecydo-
wać się na ostateczne rozstrzygnięcie kwestii personal-
nej samego marszałka Rzeszy. Dlatego jego oskarżenia
są całkowicie bezprzedmiotowe, ponieważ nie pociągają
żadnych konsekwencji".
28 marca: ,Fuhrer jest skłonny w pewnej mierze tłu-
maczyć Goringa: jego zdaniem marszałkowi brakuje nie-
zbędnej wiedzy technicznej, która pozwoliłaby mu na
czas zorientować się w tendencjach rozwojowych techni-
ki lotniczej. Poza tym jego własny sztab, bez cienia skru-
pułów, zwyczajnie go dezinformuje. A teraz ten sam
sztab dezinformuje również Fuhrera, na przykład jeśli
chodzi o prędkości nowych myśliwców. Podsuwają mu
fikcyjne parametry. Jednak teraz Fuhrer jest zdecydowa-
ny jak najsurowiej ukarać każde kłamstwo w sprawach
o zasadniczym znaczeniu wojskowym. Zamierza osobi-
ście ingerować we wszystko, między innymi w sprawy
organizacyjne Luftwaffe".
Doprawdy, nie wiadomo, śmiać się, czy płakać! Właś-
nie rozstrzyga się druga wojna światowa. Zwycięża ten,
kto zdoła wywalczyć panowanie w powietrzu. Niemcy
19
 WIKTOR SUWOROW
przegrały bitwę powietrzną. Przyczyny: wspaniale przy-
gotowane lotnictwo, armia doświadczonych i walecz-
nych pilotów, naprawdę genialni niemieccy konstrukto-
rzy, wzorcowy przemysł lotniczy mający do dyspozycji
utalentowanych inżynierów i fachowców o mistrzow-
skich umiejętnościach, a nad nimi wszystkimi - żołdak-
półanalfabeta Góring. Hitler zorientował się, że Górin-
gowi „brakuje niezbędnej wiedzy technicznej" w chwili,
kiedy jemu samemu i całej Rzeszy pozostał jeden mie-
siąc życia. Ale nawet zorientowawszy się, że Góring nie
dorasta do piastowanego stanowiska, Hitler nadal nie
czyni nic. Przeciwnie, Fiihrer uznaje, że techniczny
analfabetyzm Góringa jest wystarczającym usprawiedli-
wieniem. Hitler zdaje sobie sprawę, że sztab Luftwaffe
wprowadza Góringa i jego samego w błąd, mydli im
oczy, kręci, kugluje. Ale nie obwinia o to naczelnego
dowódcy lotnictwa, lecz uznaje, iż ten stał się ofiarą
krętactw własnego sztabu. Ech, gdyby towarzysz Stalin
choć przez chwilę podejrzewał, że ktoś próbuje robić mu
wodę z mózgu...
W świetle tych rewelacji ministra propagandy Rzeszy
należałoby ponownie zweryfikować komunikaty sztabu
Luftwaffe o wielkich zwycięstwach w bitwach powietrz-
nych. Sam Goebbels - największy (po Leninie) oszust
wszechczasów - informuje nas, że sztab Luftwaffe kła-
mie w żywe oczy. A nas tymczasem nauczono bezkryty-
cznej wiary w te wymysły...
Tymczasem Adolf Hitler zaczyna się odgrażać: dobiorę
się wam, oszustom, do skóry! Na tym polega różnica.
Stalin nigdy nikomu nie groził. Kierował się prostą zasa-
dą: winnym wybaczać. Albo likwidować. Groźby są prze-
jawem głupoty, słabości, bezsilności. Wygrażają tylko
obrażalscy. I taką właśnie postawę wybrał Fiihrer. Kryje
się w betonowym bunkrze, zaciska kościste piąstki
i szczerzy kły: jest zdecydowany jak najsurowiej... Hitler
sprawował władzę dwanaście lat i jego czas minął. Wy-
biła godzina, a on zabiera się za porządkowanie spraw.
Winę za katastrofalną sytuację w lotnictwie ponosi on
sam. Hitler osobiście odpowiada za to, że postawił na
czele lotnictwa obwieszonego orderami przygłupiego nie-
20
OCZYSZCZENIE
douka, oraz za to, że do ostatniej chwili utrzymywał go
na tym stanowisku. Aż do dnia sądu ostatecznego. 29
kwietnia 1945 roku Hitler spisał swój polityczny testa-
ment, nazajutrz popełnił samobójstwo. Dopiero w testa-
mencie zdecydował się zdymisjonować Góringa ze wszys-
tkich funkcji, pozbawić go szarż i orderów, wykluczyć
z partii - która do tego czasu przestała istnieć. A skoro
zwlekał z tym do ostatniego dnia, w takim razie Hitler
osobiście odpowiada za wszystko, co działo się w Luft-
waffe.
Jeszcze większą odpowiedzialność ponosi za wszystko,
co działo się w wojskach lądowych. Hierarchia dowodze-
nia wyglądała następująco: przywódcą narodu niemiec-
kiego był Adolf Hitler. Jemu podlegał głównodowodzący
Sił Zbrojnych. Tę funkcję sprawował... Adolf Hitler. Do-
piero pod nim był głównodowodzący Wojsk Lądowych.
Również Adolf Hitler.
Powróćmy do notatek Goebbelsa. Oto kilka szczegó-
łów na temat modus operandi Hitlera.
15 marca: J^uhrer nie powinien wygłaszać swoim
współpracownikom przydługich przemówień, lecz wyda-
wać krótkie rozkazy, a następnie bezwzględnie egzekwo-
wać ich wykonanie".
28 marca: „Spostrzeżenia Fuhrera z reguły są bliskie
prawdy, ale bardzo rzadko wyciąga z nich trafne wnio-
ski. [...] Chwilami można by odnieść wrażenie, że buja
w obłokach. [...] Fiihrer w zasadzie rozumuje prawidło-
wo, ale nie wyciąga żadnych wniosków".
Kiedy Goebbels mówi o 54 tysiącach darmozjadów
w OKW i OKH, to rzuca kamyki do ogródka Hitlera. Bo
kto jest ich dowódcą, jak nie Hitler? To on we własnej
osobie stoi na czele OKW i OKH. Nikt nie właził mu
w paradę. On sam dopuścił do rozmnożenia bandy nie-
rozgarniętych generałów-biurokratów.
Dziennik Goebbelsa liczy 400 stron. Na każdej stronie
to samo: „Nad wyraz zagmatwane zależności służbowe
w Wehrmahcie", „Partia nie ma kierownictwa", „Znowu
od Bormanna spływa potężna fala zaleceń i dyspozycji",
„W Niemczech brak silnej ręki". Końcowy wniosek mini-
stra propagandy: w Rzeszy nigdy nie brakowało utalen-
21
 WIKTOR SUWOROW
towanych dowódców, ale nikt ich nie wyłowił w odpo-
wiednim czasie, a teraz gdzie ich szukać?
I tylko jedno ma na pocieszenie.
23 marca 1945 roku: „Anglo-Amerykanie wykazali
wtórność i brak efastyczności w realizowaniu własnych
celów militarnych. Niczego nie rozumieją, ani w wojsko-
wej psychologii, ani w kwestiach dowodzenia".
25 marca: „Churchill to stary drań".
A oto jak Goebbels postrzega Stalina:
8 marca: „Stalin wydaje mi się większym realistą od
tych anglo-amerykańskich szaleńców".
4 kwietnia: „Stalin postępuje z Rooseveltem i Chur-
chillem jak z głupimi chłoptasiami".
Goebbels spoziera na Stalina z zawiścią. I, jak sądzę,
z uwielbieniem.
Na stan przygotowań do wojny wpływa mnóstwo ele-
mentów. Najważniejszy, to oczyszczenie najwyższego kie-
rownictwa z głupców, tępaków, łajdaków i pieczeniarzy.
Stalin potraktował to zagadnienie serio, choć w niewy-
starczającym stopniu. I oto Goebbels, zaglądając śmierci
w oczy, nagle zrozumiał, że w 1937 roku Stalin dobrze
wiedział, co robi. Natomiast Hitler...
Otrzeźwienie przyszło zbyt późno.
16 marca 1945 roku: „Sztab Generalny przedstawia
mi księgę zawierającą biografie i portrety radzieckich
marszałków i generałów. Z tego opracowania nietrudno
zaczerpnąć rozliczne przykłady na to, jakie błędy popeł-
niliśmy w minionych latach. Ci marszałkowie i genera-
łowie są w większości bardzo młodzi, prawie żaden nie
przekroczył pięćdziesiątki. Są to ludzie wyjątkowo ener-
giczni, a z ich twarzy można wyczytać, że są ze zdrowe-
go, ludowego pnia. [...] Krótko mówiąc, zmuszony je-
stem dokonać nieprzyjemnej konstatacji, że przywódcy
Związku Radzieckiego wywodzą się z lepszych warstw
ludu, niż nasze kierownictwo".
Ten zapis stanowi najwyższą ocenę poczynań Stalina
wiatach 1937-1938.
Rozmyślania o wyższości radzieckich generałów nie
opuszczają Goebbelsa. Po paru stronach wraca do tego
wątku: „Poinformowałem Fiihrera o przedłożonym mi do
22
OCZYSZCZENIE
wglądu opracowaniu Sztabu Generalnego o radzieckich
marszałkach i generałach. Dodałem, że odniosłem wra-
żenie, iż w ogóle nie jesteśmy w stanie konkurować z ta-
kimi przywódcami. Fiihrer w pełni podziela mój punkt
widzenia. Nasza generalicja jest za stara, wypalona do
cna...". Całość zamyka stwierdzenie o „przytłaczającej
wyższości radzieckiej generalicji".
Cienko śpiewacie, gołąbeczki. Jeszcze niedawno mie-
liście całkiem inne pieśni na ustach...
Podczas narady w dniu 5 grudnia 1940 roku Hitler
oświadczył: „Rosjanin jest człowiekiem niepełnowarto-
ściowym. Armia nie ma prawdziwych dowódców".4 Te-
raz dopiero okazuje się, że człowiek jest pełnowartościo-
wy, zaś Armia Czerwona ma dowódców, o jakich Hitler
może tylko marzyć.
16 stycznia 1941 roku Hitler przedstawił swoim gene-
rałom opinię o generałach radzieckich: „Dowodzenie
szablonowe. Brak szerszych horyzontów myślowych".5
Okazało się, że horyzonty też są odpowiednie.
Niekiedy otrzeźwienie następowało szybciej. 5 marca
1945 roku Goebbels notuje: „Stalin ma do dyspozycji
cały szereg wybitnych dowódców, ale ani jednego ge-
nialnego stratega. Gdyby miał, wówczas radzieckie ude-
rzenie skierowałoby się nie na przyczółek baranowski,
lecz na Węgry. Gdyby odcięto nas od węgierskiej i au-
striackiej ropy...".
Goebbels jest w błędzie. Tego samego dnia, 5 marca
1945 roku, kiedy kreślił swoje uwagi o braku myślenia
strategicznego, dwaj marszałkowie Związku Radzieckie-
go - Rodion Malinowski, dowódca 2. Frontu Ukraińskie-
go i Fiodor Tołbuchin, dowódca 3. Frontu Ukraińskiego
- zakończyli przygotowania do operacji ofensywnej, któ-
rej głównym celem było pozbawienie Niemiec ostatnich
rezerw paliwowych na Węgrzech i w Austrii. Nie łudźmy
się, że obu marszałkom Związku Radzieckiego równo-
4
F. Halder, „Dziennik wojenny", t. 1/3, Warszawa 1971-1974, t. 2,
s. 261. Generał pułkownik Franz Halder był szefem Sztabu General-
nego Wojsk Lądowych w latach 1938-1942 Iprzyp. tłum.].
5
Ibid. s. 297.
23
WIKTOR SUWOROW
cześnie wpadł do głowy koncept tej operacji. Bynajmniej.
Po prostu, stał nad nimi jeszcze jeden marszałek Związ-
ku Radzieckiego: głównodowodzący Józef Wissariono-
wicz Stalin. Pomysł, by odciąć przeciwnika od głównych
źródeł ropy został oficjalnie ogłoszony przez Stalina już
dawno - 3 grudnia 1927 roku: „Kto ma przewagę w dzie-
dzinie nafty, ten ma szansę wygrać w przyszłej wojnie".6
Stalin już dawno temu zrozumiał, że należy odciąć
Niemcy od Rumunii, a następnie od Węgier i Austrii. To
właśnie zaprząta głowy jego marszałkom. Niemcy, w ce-
lu odparcia radzieckiej ofensywy na Węgry, skierowali
tam doborowe formacje, ich rdzeń tworzyła uzbrojona
w najlepsze czołgi 6. Armia Pancerna SS. Na jej
czele stał najlepszy ówczesny hitlerowski pancerniak -
SS-Oberstgruppenfuhrer Joseph „Sepp" Dietrich, kawa-
ler Krzyża Rycerskiego z Diamentami. W skład sił mają-
cych przeprowadzić przeciwuderzenie wchodziła elita
elit - 1. Dywizja Pancerna SS „Leibstandarte SS Adolf
Hitler", a więc straż przyboczna samego Fiihrera.
Goebbels z niemiecką skrupulatnością opisuje wyda-
rzenia: „Na węgierskim odcinku frontu sytuacja staje się
krytyczna. [...] Na Węgrzech sytuacja jest fatalna.
Znaleźliśmy się w najpoważniejszym kryzysie, który
grozi utratą węgierskich pól roponośnych. [...] Nasze
formacje SS nie popisały się. Fuhrer postanowił ukarać
żołnierzy Waffen-SS. Na jego rozkaz mają zdjąć noszone
na mankietach mundurów opaski z jego nazwiskiem,
przedmiot największej czci żołnierzy SS. [...] Gdy próbu-
ję sobie wyobrazić, że w tej właśnie chwili Himmler od-
biera dystynkcje korpusowi oficerskiemu dywizji SS,
robi mi się ciemno przed oczami".
Czytam to ze złośliwą satysfakcją. Radzieccy podlu-
dzie, nasi Untermensche, dali popalić wyższej rasie!
A skoro uderzenie na Węgry miało uchodzić za przejaw
geniuszu, to Stalin stanął na wysokości zadania. Cała
operacja była doprawdy błyskotliwa pod względem kon-
cepcji i wykonania. A wszystko to było możliwe tylko
6
Przemówienie na XV zjeździe WKP(b), [w:] J. Stalin, „Dzieła",
t. 1/13, Warszawa 1949-51, t. 10. s. 275.
24
OCZYSZCZENIE
i wyłącznie dlatego, że Stalin zaprowadził w armii i pań-
stwie porządek, jakiego zazdrości mu sam Hitler. W do-
datku, jak twierdzą świadkowie, żołnierze 1. DPanc SS
„LSSAH", najwierniejsi z wiernych, nie ograniczyli się do
bojkotu rozkazu Fuhrera. Do jakiego stopnia musiało
dojść rozprężenie w niemieckiej armii, żeby esesmanom
uszło płazem odesłanie do Berlina opasek, przy okazji
wraz ze wszystkimi odznaczeniami, zapakowanych
w nocniki? Wyobrażacie sobie, żeby Żuków wysłał coś
Stalinowi w nocniku? Ale oddajmy głos Goebbelsowi.
5 marca 1945 roku: J^iihrer ma całkowitą rację, kiedy
stwierdza, że [...] Stalin w odpowiednim czasie przepro-
wadził tę reformę i dlatego teraz może odpowiednio wy-
korzystać jej efekty. Gdyby nasze obecne porażki miały
poskutkować taką reformą, to dla ostatecznego zwycię-
stwa jest ona mocno spóźniona". Mówiąc o tej reformie
Goebbels i Hitler mają na myśli oczyszczenie armii
w drodze egzekucji.
28 marca: „Szczegółowo przedstawiłem Fiihrerowi
myśl o tym, że w 1934 roku nie dostrzegliśmy, niestety,
konieczności zreformowania armii, chociaż mieliśmy ta-
ką możliwość. To, czego chciał Rohm, miało, w zasadzie,
sens, tyle że nie można było pozwolić, by robił to homo-
seksualista i anarchista. Gdyby Rohm był człowiekiem
psychicznie normalnym i odpowiedzialnym, wówczas,
zapewne, 30 czerwca zamiast rozstrzelać kilkuset ofice-
7
rów SA rozstrzelano by kilkuset generałów. Na tym
wszystkim ciąży piętno głębokiej tragedii, której skutki
nadal odczuwamy. Był to najodpowiedniejszy moment
do zreformowania Reichswehry. Określony zbieg okoli-
czności sprawił, że Fuhrer nie wykorzystał tej sposobno-
ści. Dzisiaj pytanie brzmi: czy będziemy w stanie nadro-
bić to wszystko, co wtedy zostało zaprzepaszczone".
Nawet Hitler i Goebbels zrozumieli, że Stalin postępo-
wał słusznie. Natomiast nasi agitatorzy z uporem po-
wtarzają w kółko: dekapitacja armii, tragedia...
7
30 czerwca 1934 roku, „Noc długich noży": krwawa rozprawa
Hitlera z oponentami wewnątrz NSDAP - głównie przywódcą SA Ern-
stem Róhmem i jego ludźmi - przeprowadzona pod pretekstem rzeko-
mo organizowanego zamachu stanu [przyp. tłum.].
25
 WIKTOR SUWOROW

A może nadszedł już czas, by na spokojnie zastanowić

się nad pewną zaskakującą okolicznością. Przed wojną
Stalin likwidował genialnych dowódców, ale zakończył
wojnę z niepokonaną armią i całym korpusem wybit-
nych generałów i marszałków: Żuków, Rokossowski,
Wasilewski, Malinowski, Goworow, Koniew, Watutin,
Czerniachowski, Nowikow, Kuzniecow, Malinin, Bada-
now, Bogdanów, Antonow, Mierieckow, Rotmistrow, Ry-
bałko, Leluszenko, Katuków, Berzarin, Puchów, Purka-
jew, Gołowanow... Nie sposób wymienić wszystkich! Na-
tomiast Hitler zaniechał drastycznych kroków, ale
zakończył wojnę z rozgromionym państwem i z pokona-
ną armią bez dowódców. Dlaczego więc powstają tysiące
Rozdział 1
naukowych dzieł, opracowań i artykułów o pozbawionej
przywództwa Armii Czerwonej, natomiast nikt nie zain-
teresuje się zdekapitowaną armią Hitlera? Dlaczego
Inny powód
wszyscy wyśmiewają politykę kadrową Stalina, nato-
Podczas mobilizacji praktycznie cała kadra oficerska
miast nikogo nie zastanawia kadrowa polityka Fiihrera?
Sil Zbrojnych otrzymuje awans.'
A przecież tragedia armii niemieckiej jest faktem. Pole-
gała na tym, że Hitler nie szykował się do wojny, że nie Marszałek Związku Radzieckiego W. Sokolowski
rozstrzeliwał setkami swoich generałów. Dlatego wojnę
przegrał i dlatego był zmuszony popełnić samobójstwo. I
O wielkości lub miernocie strategów rozstrzygają wy-
niki prowadzonych przez nich wojen. A więc - sądźmy Uczono nas szablonowego myślenia. Wszelkie istotne
ich po końcowych rezultatach! problemy nasi ideolodzy rozstrzygali dzięki zwięzłym acz
Dobrze jest mieć w ręku atuty na początku rozgrywki. trafnym sformułowaniom, uważanym za aksjomaty. Te
Ale jeszcze lepiej - pod koniec. Sami oceńmy sytuację. prawdy objawione wkładano nam do głowy od dzie-
Stalin pod koniec wojny ma pod rozkazami plejadę wy- ciństwa.
bitnych, nierzadko genialnych dowódców. Hitler pozo- Mieliśmy myśleć tak, jak maszerują więźniowie w ko-
stał sam. Który z nich jest mądrzejszy? Czy nie nastał lumnie: wszyscy tak samo. Krok w bok uznawano za
już najwyższy czas, by etykietkę szaleńca przyczepić próbę ucieczki. Eskorta strzelała bez ostrzeżenia.
temu, który na nią rzeczywiście zasłużył? Oficjalna wersja czystki w Armii Czerwonej w okresie
Przez dziesięciolecia uczono nas oceniać efekty stali- 1937-1938 powstała za rządów Chruszczowa - i odtąd
nowskiej polityki emocjonalnie. Uczono nas logiki pija- konsekwentnie nam ją wpajano. Brzmiała z grubsza na-
ka, który kieruje się instynktem, a nie rozumem. A mo- stępująco:
że warto wreszcie spojrzeć na wydarzenia 1937 roku na 1. Tuchaczewski to bez mała genialny strateg;
trzeźwo, a nie przez pijackie łzy? 2. Już w 1935 roku Tuchaczewski przewidział wojnę
z Niemcami i cały czas ostrzegał przed nadciągającym
zagrożeniem;
1
W. Sokołowski, „Strategia wojenna", Warszawa 1964, s. 407.

27
 WIKTOR SUWOROW
3. Tuchaczewski konsekwentnie nalegał na przezbro-
jenie Armii Czerwonej. Głupi Stalin i jego giermek Wo-
roszyłow pozostawiali bez odpowiedzi kolejne propozy-
cje Tuchaczewskiego, nie rozumiejąc ich istoty i nie do-
ceniając ich znaczenia;
4. Bliicher, Jakir, Uborewicz, Putna, Ałksnis, Wacetis,
Dybienko etconsortes również byli gigantami myśli i czy-
nów. Naturalnie, nie przygotowywali żadnego spisku;
5. Wywiad hitlerowski chciał w przededniu wojny po-
zbawić Armię Czerwoną dowództwa. W tym celu posta-
nowił wykończyć Tuchaczewskiego i wszystkich pozo-
stałych geniuszy;
6. Czystka w armii przybrała katastrofalny rozmiar.
Zlikwidowano trzech spośród pięciu marszałków Związ-
ku Radzieckiego, wszystkich pięciu komandarmów I sto-
pnia, dwóch armijnych komisarzy I stopnia, wszystkich
dwunastu komandarmów II stopnia - i tak dalej. Ogółem
zlikwidowano 40.000 wybitnych dowódców wszelkich
rang i stopni;
7. Stalin mordował geniuszy, a głupków oszczędzał.
Klęska Armii Czerwonej w 1941 roku była bezpośrednią
konsekwencją czystki lat 1937-1938. Po hitlerowskiej
napaści na ZSRR radzieccy dowódcy w przeważającej
większości nie mieli niezbędnego doświadczenia, bowiem
znajdowali się na swoich stanowiskach niecały rok.
Ciekawe, kto wymyślił te wszystkie mądrości?
a
II
'dpowiedź dobrze znamy: wymyślił to wszystko gor-
liwy szpieg hitlerowski Walter Schellenberg. - Patrzcie,
jak jesteśmy sprawni i skuteczni! Jakie operacje potra-
filiśmy przeprowadzić! Samego Stalina otumanić, ogłu-
pić, owinąć sobie wokół palca! Spowodowaliśmy, że
w czasie pokoju Stalin własnoręcznie pozbawił Armię
Czerwoną dowództwa!
Gdy hitlerowcy wymyślali niestworzone historie o pod-
rzuconych dokumentach, nikt ani słowem nie protesto-
wał. Konfabulacje hitlerowskich socjalistów nie zasługi-
wały nawet na reakcję, a tymczasem radzieccy marksiści
28
OCZYSZCZENIE
ochoczo uczepili się tych bredni, rozpowszechniając je
i umacniając. Niebawem Zachód podchwycił te wymysły
i ogłosił całemu światu marksistowsko-hitlerowską legen-
dę o dekapitacji Armii Czerwonej. Tak się rodzą mity...
Glos zabiera generał pułkownik D. Wołkogonow, dorad-
ca prezydenta Rosji. Tłumaczy powód likwidacji marszał-
ka Związku Radzieckiego W. Bliichera: był to wyjątkowo
„silny dowódca", obdarzony „umysłem analitycznym". Ge-
nerał Wołkogonow wyraża pogląd, że „Stalin nie potrzebo-
wał takich ludzi".2 Opierając się na opinii generała Wołko-
gonowa można wnosić, że Stalin nie był człowiekiem wiel-
kiej mądrości i nie miał pojęcia o strategii. Gdyby miał,
postępowałby inaczej: byłby rozstrzeliwał głupców, osz-
czędzając geniuszy. Jest to myślenie typowe dla generała
Wołkogonowa. Wszystkie jego książki i artykuły traktują
o jednym: Stalin pozbawił armię dowództwa, Stalin zlikwi-
dował wybitnych strategów, wyeliminował ludzi myślą-
cych, z rozmysłem otoczył się przygłupami.
Wszystkie publiczne wypowiedzi też na jedną modlę.
Nic dziwnego, że za którymś razem nie wytrzymałem.
ID ni
JTodnoszę słuchawkę. Dzwonię do doradcy prezydenta
Rosji, doktora historii i filozofii (marksistowsko-leni-
nowskiej), członka korespondenta Rosyjskiej Akademii
Nauk, członka Dumy Państwowej, byłego zastępcy szefa
Głównego Zarządu Politycznego i szefa Zarządu Spec-
propagandy, byłego kierownika Instytutu Historii Woj-
skowości (w ZSRR historia wojskowości zawsze podlega-
ła pod specpropagandę), profesora, generała pułkowni-
ka Dmitrija Antonowicza Wołkogonowa. Przedstawiam
się:
- Tutaj agent wszystkich wywiadów imperialistycz-
nych, wróg ludzkości Wiktor Suworow vel Rezun.
- Dzień dobry! - odpowiada. - Znowu zamierzamy
obalać jakieś mity?
2
D. Wołkogonow, Triumf i tragiedija, Moskwa 1989, t. 1, cz II
s. 270.
29
 WIKTOR SUWOROW
- Znowu, Dmitriju Antonowiczu. Publikuje pan kolej-
ną książkę, ale to, o czym pan pisze, nie mogło się
wydarzyć.
- A to dlaczego?
- Nie mogło, i tyle.
W tym momencie mój rozmówca taktownie zwraca mi
uwagę, że ma dostęp do wszystkich tajemnic byłego
Związku Radzieckiego. On jeden otrzymał wgląd w wy-
dzielone akta Biura Politycznego. Życzliwie wypytuje
mnie, czy uzyskałem dojście do tych akt, do archiwów
Lenina, Stalina, Trockiego, Mołotowa...
Po chwili namysłu musiałem przyznać, że nie.
- No jak tam, kolego, macie coś w zanadrzu? Czy
znowu będziecie szermować wywiadowczą logiką?
- Niekoniecznie. Tym razem wystarczy chłopska logika.
- I co, ta wasza chłopska logika zdmuchnie fakty
historyczne? Obali ściśle tajne dokumenty?
- Nie ma takiej potrzeby. Natomiast co do waszych
wniosków... Przecież nie możecie wykluczyć, Dmitriju
Antonowiczu, że nietrafnie zrozumieliście treść doku-
mentów, albo opacznie je interpretowaliście...
Coś zaskrzypiało. Skrzypnęło w Moskwie, a w Bristo-
lu przeszył mnie dreszcz.
Jeden do zera.
Trzeba oddać należne Dmitrijemu Antonowiczowi. Był
człowiekiem uprzejmym. Swego czasu starliśmy się na
łamach pewnej gazety... Jego artykuły zawierały pryn-
cypialną krytykę moich obrazoburczych wystąpień, ale
nie było w nich złości. Była natomiast gotowość do wy-
słuchania opinii strony przeciwnej. Dlatego do niego
zadzwoniłem. Nieważne, czy przyzna mi rację. Ważne, że
wysłucha.
- No, dobra - mówi. - Wykładaj.
A zatem wyłożyłem. Marksistowsko-hitlerowska legen-
da o dekapitacji Armii Czerwonej zawiera siedem roz-
działów. Zacznijmy od ostatniego, to znaczy od siódme-
go. Rozdział ten głosi, że z powodu stalinowskich czystek
w chwili rozpoczęcia wojny radzieckim dowódcom za-
brakło doświadczenia, gdyż pełnili swoje funkcje niecały
rok. Zgadza się?
30
OCZYSZCZENIE
- Tak jest - odpowiada.
- No, to doskonale. Umówmy się, Dmitriju Antonowi-
czu, że przyjmuję wasz punkt widzenia. Na pięć minut.
IV
Z ałóżmy na chwilę, że Dmitrij Antonowicz Wołkogo-
now ma sto procent racji. Albo nawet dwieście procent.
Albo trzysta. Wyobraźmy sobie, że latem 1937 roku
Stalin rozstrzelał wszystkich swoich dowódców, co do
jednego: od plutonowych do marszałków Związku Ra-
dzieckiego. Zapędził ich do opuszczonych kamienioło-
mów i posiekał z cekaemów. Na ich miejsce wyznaczył
nowych dowódców. Następuje całkowita wymiana ka-
dry. Co by to oznaczało? Oto co: że latem 1941 roku
każdy nowo mianowany dowódca miałby za sobą cztery
lata stażu.
Czy jest zatem możliwe, że wymiana następuje w 1937
roku, a w 1941 roku przytłaczająca większość korpusu
dowódczego ma za sobą niecały rok stażu na zajmowa-
nych stanowiskach?
Ledwie skończyłem, a tu znów coś skrzypi na linii.
Przewidziałem to i zapobiegliwie oddaliłem słuchawkę
od ucha.
Dwa do zera.
Ale generał Wołkogonow nie składa broni:
- Przecież rozstrzeliwano nie tylko w 1937, ale też
w 1938 roku.
Zgoda. Racja. Na sto procent. Na dwieście procent,
a nawet trzysta. Załóżmy, że wszystkich dowódców mia-
nowanych w trzydziestym siódmym, po roku zapędzono
do wąwozów i tak samo rozwalono z broni maszynowej.
Długimi seriami. Załóżmy, że niebawem mianowano
trzeci rzut dowódców. I co? I nic. Tyle, że do lata 1941
roku wszyscy oni zdobędą trzyletnie doświadczenie.
Przy pełnej rotacji kadry większość dowódców nie ma co
myśleć o szybkim awansie: nie mieli gdzie awansować.
Jasne, że przez trzy lata niejeden mógł popaść w alko-
holizm, a co poniektóry utopić się w rzeczce albo stawie.
Ze dwustu, może nawet trzystu trafiło w 1939, 1940
31
 WIKTOR SUWOROW
i w pierwszej połowie 1941 roku przed plutony egzeku-
cyjne. Na pewno miały też miejsce jakieś przesunięcia
i przetasowania. Ale nawet biorąc to wszystko pod uwa-
gę, większość dowódców i tak musiała tkwić na swoich
miejscach. Jak więc wytłumaczyć ten fenomen: wymia-
na kadry nastąpiła w okresie 1937-1938, zaś po trzech,
czterech latach nowi dowódcy ponoć mają nie więcej niż
rok stażu?
M, Lożna też spojrzeć na ten problem z innej strony.
Armia Czerwona była naprawdę potężna. 40-tysięczna
rzesza dowódców to nie taka znów siła. Liczebność ka-
dry dowódczej (w dzisiejszym rozumieniu - oficerskiej)
Armii Czerwonej w lutym 1937 roku wynosiła 206.000.
Dane te podaję za źródłem zasługującym na wiarygod-
ność. Jest to ujawniony kilka lat temu stenogram wy-
stąpienia marszałka Związku Radzieckiego Klimenta
Woroszylowa, członka Politbiura, ludowego komisarza
obrony ZSRR, na zamkniętym, ściśle tajnym posiedze-
niu plenum Komitetu Centralnego. 3
Załóżmy, że spośród 206 tysięcy rozstrzelano 40 tysię-
cy, czyli niecałe 20%. Pytanie brzmi podobnie, choć
postawione jest w trochę innej formie: jak to możliwe,
że zlikwidowano niecałe 20% kadry, natomiast w 1941
roku większość dowódców odsłużyło na swoich stanowi-
skach niecały rok?
K I o, dobrze. Jakie zatem widzi pan wytłumaczenie?
vi
W głosie generała wyczuwam zainteresowanie. Jest to
ciekawość zawodowca, ciekawość badacza. Zniknęły nie-
przyjazne nutki, osobiste urazy poszły w niepamięć. O,
to już całkiem inna rozmowa! Generał pułkownik Wołko-
gonow próbuje odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego
w 1941 roku dowódcy Armii Czerwonej mieli za sobą co
„Wojenno-istoriczeskij żurnał" nr 1/1993, s. 60-63.
32
OCZYSZCZENIE
najwyżej roczny staż, skoro czystka miała miejsce 3-4
lata przed hitlerowską napaścią na ZSRR.
Przechodząc od razu do puenty, udało mi się sprowo-
kować Dmitrija Antonowicza. A potem przekonać. Jeżeli
nie uda mi się przekonać już nikogo więcej - i tak będę
usatysfakcjonowany, bo swoimi pytaniami zasiałem wąt-
pliwości w jego duszy, a następnie podsunąłem mu od-
mienne rozwiązanie zagadki, które uznał za wiarygodne.
I z tego jestem naprawdę dumny.
Zdołałem bowiem przekonać tego jednego, jedynego
człowieka, który miał dostęp do wszystkich tajemnic
Lenina, Stalina, Trockiego, do wydzielonych archiwów
Politbiura.
Każdego człowieka da się przekonać, jeżeli tylko ma
się do dyspozycji odpowiedni punkt odniesienia. Pozna-
wanie odbywa się przez porównanie. Aby móc to sobie
lepiej uzmysłowić, porównajmy sytuację kadry dowód-
czej Armii Czerwonej z... No właśnie, z kim? Ano, cho-
ciażby z hitlerowskim Wehrmachtem. W końcu tak wie-
le między nimi podobieństw!
W ZSRR zwyciężyła rewolucja socjalistyczna - w Niem-
czech tak samo. Lenin był socjalistą - Hitler tak samo. To
prawda, że Niemcy nosili brunatne koszule, ale Lenin
nosił białą koszulę. Czy przez to zaliczamy go do Białych?
Cóż, że Trocki nosił zielony frencz? To go nie zbliża do
Zielonych... Dlaczego jednych opisujemy kolorem ubio-
rów, a innych barwami transparentów? Najtrafniej jed-
nych i drugich określa kolor ideologii. Lenin, Hitler, Bu-
charin, Himmler, Trocki - wszyscy kroczyli pod krwawymi
sztandarami, dlatego wszystkich należy uznać za Czerwo-
nych. Jeżeli koniecznie chcemy ich rozróżniać, dlaczego
nie mielibyśmy ich nazwać imionami ojców-założycieli?
Socjaliści-leninowcy, socjaliści-hitlerowcy - obie nazwy
mówią wszystko.
Oba odłamy miały bardzo pokrewne ideologie. Ich cele
również były zbliżone. Niemcy byli przekonani, że tylko
u nich jest prawdziwy socjalizm, a wariant radziecki jest
wypaczeniem. Ludzie radzieccy przeciwnie, uważali, że
niemiecki socjalizm jest jednym wielkim odchyleniem od
jedynego słusznego: radzieckiego. U jednych i u drugich
2 — Oczyszczenie 33
 WIKTOR SUWOROW OCZYSZCZENIE

wszystko oparte było na nienawiści. U jednych kwitła 22 czerwca 1941 roku. Napaść na ZSRR. Jeszcze raz
nienawiść rasowa, u drugich klasowa. Jedni uznawali to samo: generałowie i oficerowie Wehrmachtu pełnią
siebie za rasę dominującą, drudzy za klasę panującą. Co swoje funkcje krócej niż rok.
za różnica? Poza tym, nie zapominajmy, że ideowym
ojcem Hitlera był Gottfried Feder, który wzywał do rewo-
lucji światowej pod dobrze znanym hasłem: „Proletariu- Marksiści i hitlerowcy nauczyli nas wyśmiewania się
sze wszystkich krajów, łączcie się!". z samych siebie.
Sceptyk mógłby mi zarzucić, że Hitler nie dochował To chwalebne, umieć zauważać własne potknięcia.
ortodoksyjnej wierności dogmatom marksizmu. Że Ale zanim zaczniemy rechotać, spójrzmy na przeciwni-
w pewnych.okolicznościach zdarzało mu się odstępować ka. Hitler zlekceważył tak istotny element przygotowań
od nauk klasyka materializmu dialektycznego. To praw- do wojny, jak oczyszczenie armii z osobników nieprzy-
da. Ale czy Marks sam pozostawał wierny własnym do- datnych i wszelkich nieudaczników. Hitler nie przepro-
gmatom? Czy nie wikłał się w rozliczne sprzeczności? wadził w tych latach żadnej czystki, ale stan i sytuacja
Czy u schyłku życia nie doszedł w końcu do zerwania jego kadry oficerskiej była zbliżona do Armii Czerwonej.
z własną Nauką? „Nie jestem marksistą!" - czy to nie Czy nie uważacie, że czas najwyższy zapytać: dlaczego?
słowa Marksa? I że czas najwyższy zrozumieć: bo inaczej nie mogło
Do ideologii niebawem powrócimy. Tymczasem zaj- być.
mijmy się siłami zbrojnymi Trzeciej Rzeszy. Obie armie
- niemiecka i radziecka - miały bardzo podobne strate-
gie, niemal identyczne czerwone sztandary, zbliżone ce-
le. Jak więc rzecz się miała z kadrą dowódczą Wehrma-
chtu w przededniu i na początku II wojny światowej?
Rzecz się miała podobnie, jak w Armii Czerwonej. Praw-
dę mówiąc, miała się jeszcze gorzej.
Oficjalna data rozpoczęcia II wojny światowej, to
1 września 1939 roku. Tego dnia jednostki Wehrmachtu
wtargnęły do Polski. W operacji uczestniczyło pięć armii,
wchodzących w skład dwóch grup armii: GA „Połud-
nie" i GA „Północ". Wszyscy dowódcy niemieckich armii
i grup armii, wszyscy ich zastępcy i szefowie sztabów
wraz z zastępcami pełnili swoje obowiązki przez okres
bez porównania krótszy niż rok. Powiem więcej - krótszy
niż miesiąc. Jeżeli to wam nie wystarczy, to - uwaga!
- powiem, że ich staż nie przekraczał... dziesięciu dni.
Niedowiarków zachęcam do przejrzenia życiorysu któ-
regokolwiek znanego hitlerowskiego generała.
W maju 1940 roku nastąpiło wtargnięcie do Fran-
cji. I znowu, przytłaczająca większość wyższych dowód-
ców i w ogóle cały korpus oficerski Wehrmachtu zajmo-
wał swoje stanowiska krócej niż rok.
34
 OCZYSZCZENIE

Na pierwszy rzut oka - to przerażające.

Na drugi - nie za bardzo.
Bo wyobraźmy sobie, że podczas czystki zginęli nie
trzej marszałkowie Związku Radzieckiego, lecz cała piąt-
ka. Wyobraźmy sobie, że razem z trzema geniuszami
Stalin rozstrzelał także dwóch idiotów, Woroszyłowa
i Budionnego. Czy byłoby to dla kraju i wojska lepsze czy
gorsze? Czy zdolność bojowa armii wskutek tego wzro-
słaby czy zmalała? Sądzę, że by wzrosła. Kto nie zgodzi
się z taką opinią? Sądzę, że taki krok Stalina wzmocnił-
by, a nie osłabił armię. Stąd wniosek: gdyby towarzysz
Rozdział 2 Stalin nie poprzestał na półśrodkach, gdyby nie zatrzy-
mał się przy tym, co już osiągnął, nie spoczął na laurach,
Pierwsza dziesiątka lecz bardziej stanowczo, konsekwentnie czyścił wojsko,
to narodowi, krajowi i samemu wojsku byłoby lepiej.
I nie oskarżajcie mnie o krwiożerczość, to nie ja mó-
Rozmaite pismaki za granicą ze zrozumiałych dla nas
wię, lecz statystyka: zbyt mało towarzysz Stalin roz-
względów usiłują przedstawić to tak, że po
strzelał tych dowódców. Trzech rozstrzelanych marszał-
zlikwidowaniu grupki łajdaków - tuchaczewskich,
ków - to źle, lepiej, gdyby rozwalono pięciu. Czy ktoś ma
gamarników, uborewiczów i innego podobnego
jakieś zastrzeżenia do statystyki?
robactwa, nie mamy w naszej Armii Czerwonej
Nawiasem mówiąc, towarzysz Stalin nie był taki głupi,
fachowej kadry dowódczej.'
jak go nam przedstawiają - Woroszyłowa z Budionnym
Komkor Grigory Sztern
też odsunął od władzy. Ani Woroszyłow ani Budionny nie
zajmowali przed wojną stanowisk, które wymagałyby do-
świadczenia, rozumu i wiedzy. O niczym nie decydowali,
N. i ajwyższym stopniem wojskowym w latach trzydzies-
tych był stopień marszałka Związku Radzieckiego.
nie wywierali żadnego wpływu na bieg wydarzeń. A za-
tem przed wojną Stalin odsunął od władzy całą piątkę.
I słusznie.
Nieco niżej plasował się komandarm I stopnia.
Zgoda, pozbywał się Stalin marszałków różnymi sposo-
Wpojono nam, że w pierwszej dziesiątce najwyższych
bami - jedni inkasowali kulę w łeb, inni awans na za-
wojskowych dowódców było pięciu marszałków Związku
szczytne, choć mało ważne stanowisko. W wojsku o takich
Radzieckiego i pięciu komandarmów I stopnia. Spośród
awansach mówi się: wykopsać na strych. W różnorodności
pięciu marszałków Stalin zlikwidował trzech, a spośród
metod ograniczania władzy marszałków ujawniła się żela-
pięciu komandarmów I stopnia - wszystkich pięciu.
zna stalinowska logika. Jeszcze wrócimy do tego tematu.
Ponadto uczono nas, że Stalin unicestwiał nie kogo po-
padło, lecz najlepszych. Trzech genialnych marszałków
- Tuchaczewski, Jegorow i Bliicher - poszło pod mur,
II
a dwaj marszałkowie-idioci pozostali cali i zdrowi.
pośród drugiej piątki, spośród pięciu komandarmów
I stopnia, rozstrzelano wszystkich pięciu. Stuprocento-
Wystąpienie na XVIII zjeździe WKP(b), 18 marca 1939 r.
wa likwidacja. Cóż za strata! Jacy to byli wspaniali
3&
37
 WIKTOR SUWOROW
dowódcy! Jacy stratedzy! Ogólna statystyka czystki
w pierwszej dziesiątce: trzech marszałków i pięciu ko-
mandarmów I stopnia. Ośmiu spośród dziesięciu.
Osiemdziesiąt procent...
W tym miejscu muszę się wtrącić: pierwsza „dziesiąt-
ka" to nie dziesięciu, lecz trzynastu dowódców wysokiego
szczebla. Marszałków istotnie było pięciu, lecz komand-
armów I stopnia - ośmiu. Pięciu komandarmów I sto-
pnia rozstrzelano, lecz trzej ocaleli, szczęśliwie przetrwali
przedwojenną czystkę, otrzymali awanse. W 1940 roku
wszyscy z tej trójki zostali marszałkami. Ich nazwiska:
B. Szaposznikow, G. Kulik, S. Timoszenko.
Ponieważ trójka ta przeczy teorii wytępienia komand-
armów I stopnia co do nogi, po prostu nie włączono jej
do statystyki. Toteż niejako umknęła uwadze naukow-
ców. Lecz gdy ich sobie przypomnimy, opowieści o total-
nej likwidacji wysokich dowódców tracą swą pierwotną
świeżość.
ra
S zloch nie cichnie - spośród pięciu wszyscy, spośród
następnych pięciu - cała piątka...
Gdy rozlegają się takie głosy, spokojnie mówię czerwo-
nym historykom: no dobrze, o Timoszence, Kuliku i Sza-
posznikowie nigdy nie słyszeliście, ale nazwiska tych
pięciu rozstrzelanych chyba pamiętacie?
Mój czytelniku, sprawdźmy naszą wiedzę, zamknijmy
oczy i w myślach powtórzmy pięć nazwisk komandar-
mów I stopnia, ofiar straszliwego bezprawia. Stopnie
mieli wszyscy jednakowe, lecz funkcje różne. Byłoby
najlepiej wymienić na pierwszym miejscu tego spośród
nich, który w naszych siłach zbrojnych zajmował naj-
wyższe stanowisko. Wszystkich sobie przypomnieliście?
Nie? Nie udaje się wam?
Wbijano nam do głów: pięciu spośród pięciu! Lecz na-
zwisk tych pięciu wspaniałych nie wymieniano. Nie spot-
kałem ani jednego zachodniego historyka, któryby przy-
pomniał sobie wszystkie pięć nazwisk. O tragedii Armii
Czerwonej krzyczy wielu, lecz nikt nie wnika w szczegóły.
38
OCZYSZCZENIE
U nas też, nie wiadomo czemu, nie lubi się szczegółów.
Dwaj czerwoni historycy - W. Rapoport i J. Aleksiejew
napisali książkę o czystce w radzieckim wojsku.2 Ukazała
się za granicą, na pozór po dysydencku odważna. Ma
ponad 500 stron. A na końcu listę zamordowanych geniu-
szy. Jest na niej tylko trzech komandarmów I stopnia. Nie
pięciu spośród pięciu, lecz tylko trzech. Już tutaj naszym
agitatorom coś się nie klei. To wielka różnica: rozstrzelano
pięciu, czy tylko trzech. Więc ilu właściwie rozstrzelano?
Tak naprawdę to pięciu, lecz komunistom głupio wymie-
niać ich nazwiska. Więc posłużyli się fortelem: wymieniają
tylko tych, których stracono w latach 1937-1938, roz-
strzelani w roku 1939 i później nie są brani pod uwagę.
Właściwie dlaczego? Logika podpowiada, że należałoby
przede wszystkim podać nazwiska dowódców, których
rozstrzelano w okresie bliższym wojnie, gdyż trudno było
ich wtedy zastąpić. A Rapoport i Aleksiejew mówią: roz-
strzeliwali nie tylko w latach 1937-1938, niektórych także
w 1939 i 1940, a nawet w 1941 roku. Jeśli tak, to podaj-
cie nazwiska. O nie - powiadają uczeni towarzysze - wy-
mieniamy tylko tych, których rozstrzelano przed rokiem
1939... Czerwoni historycy ogłosili światu, że ucięto głowę
Czerwonej Armii. Zdawać by się mogło, że w ich interesie
leży wymienienie jak największej liczby nazwisk. Im więcej
wymienią, tym bardziej ich legenda będzie prawdopodob-
na. Szczególnie ważne byłoby wymienienie dowódców, zaj-
mujących najwyższe stanowiska.
Ale nie. Nie wymieniają tych nazwisk. Ze wstydu.
Bo jest czego się wstydzić: najwyższe stanowisko spo-
śród tych pięciu wspaniałych zajmował komandarm
I stopnia Michaił Pietrowicz Frinowski.
Czy znacie tego stratega?
W, chwili aresztowania Michaił Frinowski był ludo-
iv
wym komisarzem, czyli ministrem, Marynarki Wojennej
ZSRR. Reszta spośród pięciu rozstrzelanych komandar-
2
W. Rapoport, I. Aleksiejew, Izmiena rodinie, Londyn 1989.
39
WIKTOR SUWOROW
mów I stopnia nie zajmowała równie odpowiedzialnych
stanowisk: jeden był zastępcą ludowego komisarza,
trzej byli dowódcami okręgów wojskowych.
Kim był ów ludowy komisarz Marynarki Wojennej Fri-
nowski, owa niewinna ofiara represji?
Michaił Frinowski miał stopień wojskowy, więc nie-
wtajemniczonym wydawało się, że ma coś wspólnego z Ar-
mią Czerwoną. Ale on był z innego resortu. Tego, którego
gmach znajdował się na Łubiance. Był przyjacielem ludu,
czekistą. Przeszłość Frinowskiego była równie ponura jak
przeszłość legendarnego bohatera wojny domowej, bandy-
ty i gwałciciela Grigorija Kotowskiego. Tak samo jak Koto-
wski, Frinowski wywodził się ze środowiska przestępcze-
go. Miał za sobą długą, barwną kryminalno-czekistowską
karierę. Przeszedł wszystkie szczeble kariery w organach
i 16 października 1936 roku awansował na zastępcę lu-
dowego komisarza spraw wewnętrznych. Został zastępcą
towarzysza Jeżowa. Wyznaczono go na to stanowisko,
podobnie jak Jeżowa, w przededniu czystki, właśnie po to,
by demaskował, wsadzał do więzień, torturował, wymu-
szał przyznania się do winy i rozstrzeliwał. Cały proces
czystki w partii, wojsku i w żelaznych szeregach NKWD3
miał Frinowski na swym rewolucyjnym sumieniu.
15 kwietnia 1937 roku, czyli już na początku czystki
w armii, został nie zwykłym, lecz pierwszym zastępcą Je-
żowa, a równocześnie szefem Głównego Zarządu Bezpie-
czeństwa Państwowego (GUGB - Gławnoje Uprawlenije
Gosudarstwiennoj Biezopasnosti) NKWD ZSRR. W łańcu-
chu organizatorów i kierowników czystki był czwartym
z kolei ogniwem: Stalin-Mołotow-Jeżow-Frinowski. W la-
tach 1937-1938 wszystkie sprawy ludowych komisarzy,
maszałków, komandarmów I i II stopnia, jlagmanów
4
RKKF przechodziły przez jego ręce. Frinowski osobiście
uczestniczył w aresztowaniach, przesłuchaniach, tortu-
rach i egzekucjach. Wspomnienia o nim są zadziwiająco
3
NKWD - Narodnyj Komissariat Wnutriennich Diel - Ludowy Komi-
sariat Spraw Wewnętrznych, radziecka służba bezpieczeństwa w la-
tach 1934-1946 [przyp. tłum.].
4
RKKF - Rabocze-Kriestjanskij Krasnoj Flot - Robotniczo-Chłop-
ska Czerwona Flota [przyp. tłum.].
40
OCZYSZCZENIE
monotonne: bandycka gęba, ostrzyżony jak bandzior, na
rękach tatuaże, bandycki żargon i dusza bandycka.
Nieźle się bawił towarzysz Frinowski... I im dalej, tym
żyło mu się lepiej i weselej.
Ale i na niego przyszła kolej.
29
lipca 1938 roku to apogeum terroru. Towarzysze
murzyni zrobili swoje, towarzysze murzyni mogą odejść.
W sierpniu 1938 roku kończą się rządy Jeżowa i Frino-
wskiego. Jeszcze nie formalnie, ale faktycznie. Przy-
jaciół ludu odrywał Stalin od steru władzy z wielką
ostrożnością. 8 września 1938 roku Frinowski niby to
awansował, lecz nie trzeba było zbyt wiele rozumu, by
wiedzieć: towarzysz Stalin wykopsał go na strych, tak
jak wielu innych. Powierzył mu stanowisko ludowego
komisarza Marynarki Wojennej... Ów dowódca mary-
narki niezbyt znał się na marynarce. Zarejestrowano
tylko jeden przypadek, kiedy dowódca floty Frinowski
wszedł na pokład okrętu wojennego. Stało się to w roku
1932, kontrolował wtedy barki na pogranicznej rzece
Amur.
J a k może kierować Czerwoną Flotą ktoś, kto nigdy nie
był marynarzem i nie ma o flocie zielonego pojęcia? Ale
Frinowski nie kierował. Robił to samo, co przedtem:
czyścił flotę, tępił w swoim resorcie szkodników i szpie-
gów. Aż wybiła jego godzina.
Michaiła Frinowskiego historycy radzieccy starają się
wspominać jak najrzadziej. Jego awanturnicza biografia
nie pasuje do księgi żywotów męczenników-strategów.
Bandycka gęba psuje galerię portretów genialnych my-
ślicieli wojskowości.
6 vi
kwietnia 1939 roku, gdy dzień roboczy dobiegł koń-
ca, dowódca marynarki Frinowski wsiadł do służbowej
limuzyny. Chciał jechać do domu, lecz osobisty kierow-
ca i wierni ochroniarze zawieźli gdzie indziej, do pudła.
41
WIKTOR SUWOROW
Wczorajsi podwładni z GUGB NKWD ZSRR wysunęli
przeciwko niemu oskarżenia, wszczęli sprawę kryminal-
ną. Frinowski do wszystkiego się przyznał i 4 lutego
1940 roku zainkasował wyrok. Tego samego dnia roz-
strzelano również eks-ludowego komisarza spraw we-
wnętrznych, komisarza generalnego Bezpieczeństwa
Państwowego (to odpowiednik stopnia marszałka Związ-
ku Radzieckiego w Armii Czerwonej), towarzysza Niko-
łaja Iwanowicza Jeżowa.
Jeśli zatem znów nam powiedzą, że spośród pięciu
komandarmów I stopnia rozstrzelano pięciu, ostrożnie
zaprotestujmy: pięciu spośród ośmiu. A potem ocierając
wstydliwie męską łzę przypomnimy sobie, że najwyższe
stanowisko spośród pięciu rozstrzelanych komandar-
mów I stopnia zajmował ów wybitny dowódca marynar-
ki. Wspomnimy Frinowskiego i wybuchniemy płaczem:
cóż za niewinna ofiara samowoli! Wielki strategu, gdyby
cię nie uśmiercili, z pewnością zademonstrowałbyś na
wojnie swój talent dowódczy! Dałbyś popalić admirałowi
Raederowi! 5
G VII
'zcząc pamięć jednego bandziora, odsłoniliśmy całe
zjawisko.
Skalę komunistycznego zniewolenia i rozmiary apara-
tu ścigania zawsze ukrywano. Istnieli czekiści, by tak
rzec, jawni, a obok nich utajnieni, zamaskowani. Nie-
przebrane hordy rzekomych przyjaciół ludu oficjalnie
z organami ścigania nie miały nic wspólnego. Towarzy-
sze pracowali w Komsomole, w związkach zawodowych,
w instytucjach gospodarczych. Istniało nawet specjalne
określenie tego zjawiska: pracować pod osłoną, pod pła-
szczykiem. W charakterze płaszczyka wykorzystywano
również szeregi RKKA6 i RKKF. Tabuny oprawców żyły
5
Grossadmiral Erich Raeder, naczelny dowódca Kriegsmarine
[przyp. red.).
6
RKKA - Rabocze-Kriestjanskaja Krasnąja Armya - Robotniczo-Chtop-
ska Armia Czerwona Iprzyp. tłum.].
42
OCZYSZCZENIE
sobie i funkcjonowały, udając wyższą kadrę dowódczą
Armii Czerwonej. Oprawcy uchodzili za dowódców armii
i marynarki, mieli stopnie wojskowe i dystynkcje, nawet
najwyższe, łącznie ze stopniem komandarma I stopnia.
Lecz dowódcami RKKA i RKKF nie byli.
Zatem gdy natkniemy się na dane statystyczne doty-
czące czystki w armii i we flocie, bądźmy czujni i zain-
teresujmy się: kto spośród tych niewinnie uśmierco-
nych dowódców NIE BYŁ katem i bandytą?
Nieco niżej niż pierwsza dziesiątka marszałków i ko-
mandarmów I stopnia plasowali się komandarmi II sto-
pnia. W swoim czasie komunista A. Todorski opubliko-
wał dane statystyczne o tych „niewinnych ofiarach". Na-
wiasem mówiąc: spośród 12 komandarmów II stopnia
rozstrzelano cały tuzin. Ta statystyka powtarza się
w pracach naukowych tysiące razy. I brzmi przerażają-
co... dopóty nie zaczniemy wnikać w szczegóły. A gdy
tylko zaczniemy, natychmiast zobaczymy, że coś tu nie
gra: mówią nam o 12 rozstrzelanych komandarmach II
stopnia, a wymieniają tylko 10 nazwisk. Zwróćmy uwa-
gę na dzieła wymienionych już Rapoporta i Aleksiejewa,
a także na oficjalne rejestry zamordowanych opubliko-
wane w czasopiśmie „Wojenno-istoriczeskij żurnał" -
7
podają tam tylko dziesięć nazwisk. Co się za tym kryje?
Spróbujmy zgadnąć. I gdy nam znów powiedzą, że spo-
śród 12 komandarmów II stopnia Stalin zlikwidował
wszystkich 12, pokornie poprośmy: opublikujcie całą
listę, jeśli łaska!
7
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 2/1993.

Rozdział 3
Czterdzieści tysięcy
wyższych dowódców
Gdy mówca chce porwać za sobą tłum, musi używać
bardzo często mocnych określeń. Przesada,
bezwarunkowe twierdzenie, powtarzanie tego samego
po kilka razy, niezagłębianie się w logiczne dowody
- oto sposoby zdobycia i opanowania duszy tłumu.'
Gustaw Le Bon
G, fdy zastanawiam się nad jakąkolwiek zasadą, zaw-
sze interesuje mnie wyjątek od niej.
Święta zasada naszej ukochanej Ojczyzny: prać brudy
we własnym domu. Nie pokazywać ich obcym. Choćby
wszystko było do kitu, ciągle ta sama śpiewka: jest
cudownie, szafa gra! Rozwalił się reaktor w Czarnobylu,
a my siedzimy cicho. Wiatr zaniósł promieniowanie do
Szwecji. Szwedzi je wykryli. Dopiero wtedy przyznaliśmy
się: no tak, coś tam było, ale to drobiazg... Gdyby wiatr
powiał w innym kierunku - w stronę Kazachstanu lub
na Syberię - nie pisnęlibyśmy słówka. Tak samo jak
G. Le Bon, „Psychologia tłumu", Warszawa 1994, s. 35.
44
OCZYSZCZENIE
wtedy, gdy zatajono eksperymenty jądrowe na dziesiąt-
kach tysięcy żołnierzy i oficerów, które na poligonie toc-
kim zarządził marszałek Żuków. Byliśmy przekonani, że
tylko na zgniłym Zachodzie, ludzie umierają wskutek
chorób i z głodu, bezrobotni tkwią godzinami w kolej-
kach, a społeczeństwo jest zastraszone szalejącą prze-
stępczością. Za to u nas radośnie świeci słoneczko,
śmieją się dzieci, nad naszym krajem świergocą skow-
ronki, nasze rakiety przeorują kosmos... A ich rakiety
eksplodują w chwili startu. U nas coś podobnego nigdy
się nie zdarzyło. No, raz tylko, gdy marszałek Niedielin
spalił się podczas startu rakiety, ale nigdy więcej... Spa-
lonego marszałka nie udało się ukryć, ale to, ilu wraz
z nim spłonęło ludzi, nasza prasa jakoś przemilczała.
W Związku Radzieckim nigdy nie zawalały się mosty,
nie dochodziło do eksplozji w fabrykach, nie wykolejały
się pociągi, nie było przestępczości... Właściwie to była,
ale systematycznie malała, zbliżała się do zera. Wszyst-
ko, co stawiało nas w nienajlepszym świetle, staraliśmy
się wyretuszować, upiększyć. Unicestwiliśmy miliony
chłopów, złamaliśmy kręgosłup rolnictwu, kupujemy
zboże w Ameryce. Zboże odnawia się Amerykanom co
roku, ale nam złota już nikt nie zwróci. A ile tego złota
im oddaliśmy? To tajemnica. A jak pisały o tym nasze
podręczniki? Że to postęp gospodarczy, triumf zwycię-
stwo systemu kołchozowego.
A ilu chłopów wymordowaliśmy? To też tajemnica. Ile
zburzyliśmy cerkwi? Tajemnica. Ilu arystokratów, ku-
pców, inżynierów pozbawiono życia? Tajemnica. Sło-
wem, wszystko co negatywne, trzymano w tajemnicy.
Taka była zasada. Żeby nie podrywać autorytetu naszej
kochanej Ojczyzny.
Ale po co zatajać trzęsienie ziemi? Odwrotnie, na cały
świat trzeba krzyczeć o takim kataklizmie. Można by
zrzucić na trzęsienie ziemi wszystkie nasze błędy, całą
naszą nieudolność. Otrzymalibyśmy pomoc zza grani-
cy... Ale gdzie tam! U nas nawet klęski żywiołowe utaj-
niano. Aszchabadzkie trzęsienie ziemi z 1948 roku było
tajemnicą przez długie lata. Próbowaliśmy zademon-
strować światu, że w ustroju socjalistycznym nie tylko
45
WIKTOR SUWOROW
nie istnieje przestępczość, nas nawet omijają klęski ży-
wiołowe.
Każdy literat lub dziennikarz wiedział doskonale: pisz
o tym, co pozytywne, wychwalaj. To, co złe, trzymaj
w tajemnicy! Nie zgadzam się z taką postawą. Przeciw-
nie, to, co złe, trzeba energicznie zwalczać: w naszym
kraju nie ma zjawisk negatywnych! Nie ma i być nie
może! Wynika to z istoty socjalizmu!
Taka była zasada.
Lecz nie ma zasady bez wyjątków.
II
I a pytanie: ilu wymordowano przed wojną dowódców
Armii Czerwonej, otrzymamy błyskawiczną odpowiedź:
36.761!
Nawet nie warto zadawać takiego pytania. Każdy pod-
ręcznik powtarzał: 36.761! Każdy rocznicowy wstępniak
w gazecie^ 36.761! Ale to nie wszystko. Dodawali jesz-
cze: a w Czerwonej Flocie ponad trzy tysiące! Razem
- 40 tysięcy zamordowanych dowódców!
Bracia, towarzysze, to przecież paranoja! Liczba ofiar
trzęsienia ziemi była tajemnicą państwową. Podobnie
zresztą jak samo trzęsienie ziemi. A liczba zamordowa-
nych oficerów, nie wiadomo czemu, nie jest tajemnicą.
Co było tego powodem? Gdyby nasi władcy chcieli ukryć
te liczby, zrobiliby to. Ale oni, kochani nasi opiekunowie,
z jakiegoś względu, powtarzali te dane wielokrotnie.
Zapytajmy: ile czołgów miała Armia Czerwona w 1941
roku? Odpowiedzą na to: ale czołgi były przestarzałe.
Zapytujemy: ile ich było? Odpowiadają nam na całkiem
inne pytanie. To samo z samolotami: ile? Odpowiedź:
ależ to były latające trumny. Gadał dziad do obrazu...
Tak właśnie odpowiadano na pytania o skalę przestęp-
czości. Pytanie: ile? Odpowiedź: systematycznie male-
je... Z roku na rok.
Zadziwiający ten nasz kraj. Liczby czołgów i samolotów
bojowych w Armii Czerwonej w momencie niemieckiej
agresji nikt tak naprawdę dokładnie nie określił. A liczba
40 tysięcy rozstrzelanych oficerów nie była tajemnicą.
46
OCZYSZCZENIE
W rezultacie każdy, kto o rym pisze, obwieszcza światu
z zapałem odkrywcy: 36.761! Plus jeszcze oficerowie RKKF!
Bracie-historyku, masz przed sobą rażący wyjątek od
zasady. Więc zanim znów powtórzysz tę liczbę - 40 ty-
sięcy zamordowanych dowódców - zastanów się, w ja-
kim celu ją ujawniono? Dlaczego nie jest utajniona? Po
co nasze władze tak demonstracyjnie obwieszczają ją
światu? Jaki mają w tym interes?
D, 'ługo nam powtarzano: Stalin zabijał generałów.
ni
I jeszcze: 40 tysięcy.
Trudno się więc dziwić, że informacje te zespoliły się
w jedno: Stalin zlikwidował 40 tysięcy generałów.
Wyjaśnijmy to nieporozumienie.
Oto przykład. Obecnie armia Wielkiej Brytanii dyspo-
nuje trzema dywizjami. W każdej dywizji jest jeden ge-
nerał, czyli razem trzech. Nad nimi stoi dowódca korpu-
su, jego zastępca i szef sztabu korpusu - kolejna trójka.
Kadrę oficerską kształci szkoła wojskowa. A tam jest
jeden generał. Koledż, który przygotowuje kadry inży-
nieryjno-techniczne, ma dwóch generałów. Istnieje jesz-
cze akademia, w której kształci się kadra dowódcza.
Generałów tam tylu, co kot napłakał - dwie sztuki. No,
jeszcze kilku siedzi w Ministerstwie Obrony...
A my mieliśmy 40 tysięcy generałów? Do czego byli
potrzebni?
Liczba dywizji w Armii Czerwonej w latach dwudzies-
tych i trzydziestych stale się zmieniała. Lecz było ich
około setki. I stosownie do tego stu dowódców dywizji.
Do koordynowania działań dywizji potrzeba 25-30 kor-
pusów. W sztabie każdego korpusu było trzech genera-
łów. Dodajmy do tego szefów szkół wojskowych i akade-
mii wojennych, dowódców okręgów wojskowych, ich za-
stępców i szefów sztabów, wyższą kadrę dowódczą
centralnych organów zarządzania siłami zbrojnymi -
a i tak nie doliczymy się nawet tysiąca. 40 tysięcy gene-
rałów? Gdyby to było prawdą, to bogaty język rosyjski
mógłby określić ten fenomen dosadnie: mieliśmy ich od
47
WIKTOR SUWOROW
pyty. Jeśli istotnie w Armii Czerwonej było 40 tysięcy
generałów, to należało ich unicestwiać bez litości - zbyt
wielu się ich rozmnożyło.
Liczebność Armii Czerwonej w 1937 roku wynosiła
1,1 miliona ludzi. Gdyby w Armii Czerwonej było 40
tysięcy generałów, wówczas jeden generał przypadałby
na na 27 żołnierzy, sierżantów i oficerów. W każdym
plutonie własny generał.
Oczywista, że nigdy tak nie było i być nie mogło.
Zapamiętajmy więc: nie 40 tysięcy generałów, lecz 40
tysięcy generałów i oficerów.
L iv
.stnieje w wywiadzie termin: rozwałkować źródło infor-
macji. Skąd pochodzi? Nie mam pojęcia. Jest inne okre-
ślenie, które to samo znaczy: rozwalać szafkę. Wywodzi
się ono z prehistorycznej anegdoty:
- Obywatelu Rabinowicz, skąd macie tyle pieniędzy?
- Z szafki.
- A kto je tam wkłada?
- Moja żona.
- A skąd żona je ma?
- Ja jej daję.
- A wy skąd macie?
- Obywatelu śledczy, przecież już mówiłem: z szafki.
Określenia wywiadowcze „rozwalać szafkę" i „rozwał-
kować źródło informacji" należy rozumieć następująco:
składasz raport. Wszystko w tym raporcie do siebie pa-
suje, wszystko się zgadza. A tu nagle pada pytanie: z ja-
kiej to wzięliście szafki?
Toteż należy przestrzegać zasady: nie składaj nigdy
meldunku na podstawie wiadomości niejasnego pocho-
dzenia. Staraj się dotrzeć do źródła.
Szkoda, że nikt nie zmusza naszych historyków do
„rozwalania szafek", „wałkowania źródeł informacji".
Ktoś gdzieś coś palnął, ktoś tam wymienił liczbę, i od
razu gromko obwieszczono światu: 40 tysięcy!
Oto „Komsomolska Prawda" pisze o 40 tysiącach zamor-
dowanych wyższych dowódcach. Wprawmy towarzyszy
48
OCZYSZCZENIE
w zdumienie zagadkowym pytaniem: z jakiej to wyjęliście
szafki? Z gazety „Prawda". A wy, chłopaki, skąd? Z „Ogon-
ka". A w „Ogonku" skąd to mieli? Z „Gwiazdeczki"... A wy?
Krąg w końcu się zamyka. Powtarzane tysiące razy
enuncjacje przeobraziły się w niepodważalną prawdę.
A gdzie się zrodziła?
29 lipca 1938 roku to apogeum terroru. Potem terror
gwałtownie zaczął słabnąć. 19 września 1938 roku na-
czelnik VI wydziału UKNS (Zarząd Kadry Dowódczej
i Kierowniczej) RKKA pułkownik Szyrajew dostarczył za-
stępcy ludowego komisarza obrony, komisarzowi armij-
nemu I stopnia J. Szczadence informację o liczbie do-
wódców zwolnionych z wojska między początkiem 1937
a wrześniem 1938 roku. Dokument ten znajduje się
w Archiwum Ministerstwa Obrony ZSRR.2 Opublikowali
go generał major A. Ukołow i podpułkownik W. Iwkin.3
To właśnie jest to pierwotne źródło: w 1937 roku zwol-
niono 20.643 osoby, w 1938 roku - 16.118. Oto skąd się
wzięła liczba: 36.761.
Lecz w informacji tej mowa nie o ROZSTRZELANYCH,
ale o ZWOLNIONYCH oficerach.
Przez 54 lata informacja ta była tajnym dokumentem,
dostęp do niej miał nader wąski krąg bezgranicznie cy-
nicznych ludzi. Popełnili oni zbrodnię przeciwko histo-
rii, naszemu krajowi i narodowi. Podali liczbę: 36.761.
Na tej podstawie każdy wnioskował, zdawać by się mog-
ło, logicznie: skoro ktoś został zwolniony, to pewno był
aresztowany, a skoro go aresztowali...
Ale to nie tak. Ktoś, kogo zwolniono z wojska, nie
zawsze potem był aresztowany. A jeśli nawet go areszto-
wano, nie zawsze znaczyło to, że go rozstrzelano.
Dokument ten przynosi dodatkową informację: spo-
śród zwolnionych w 1937 roku aresztowano 5.811 osób,
a w 1938 - 5.057. Razem aresztowano 10.868 osób.
2
Dział 37.837, rejestr 10, teczka 142, karta 93.
3
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 1/1993. s. 56.
49
 WIKTOR SUWOROW
To chyba różnica: 40 tysięcy ROZSTRZELANYCH lub
10.868 ARESZTOWANYCH?
Aresztowanie i rozstrzelanie to jednak dwie różne rze-
czy. Niektórych aresztowanych rozstrzeliwano. Ale nie
wszystkich. Różnicę wyjaśnię na przykładzie. W 1937
roku z szeregów RKKA został zwolniony i uwięziony do-
wódca V Korpusu Kawalerii, komdyw Konstanty Rokos-
sowski. Ale to jeszcze nie rozstrzelanie. Wsadzili go,
a potem wypuścili. Przeszedł później cały szlak bojowy.
Ukończył wojnę jako marszałek Związku Radzieckiego
i dowodził Defiladą Zwycięstwa na Placu Czerwonym,
a potem został ministrem obrony w Polsce.
W grupie 10.868 aresztowanych dowódców nie był
Rokossowski wyjątkiem: z łagrów i więzień wypuszczo-
no wielu ludzi.
Oto przykład wpływu kremlowskiej propagandy. Gdy-
by w swoim czasie dokument ten opublikowano w cało-
ści - zwolniono tylu, spośród nich aresztowano tylu,
lecz nie wszyscy aresztowani poszli na rozwałkę - nie
byłoby późniejszego pomieszania z poplątaniem. Lecz
ludzie, którzy mieli do tych materiałów dostęp, celowo
publikowali tylko część informacji: zwolniono 36.761...
Prawda częściowa jest nieprawdą. Uściślenie pominięto
celowo, dając w ten sposób punkt wyjścia do wadliwych
interpretacji.
Znacznie później, gdy tysiące historyków i agitatorów
wpisały do swych prac liczbę 40 tysięcy zamordowanych
dowódców, a setki milionów ludzi ją zapamiętały, doku-
ment opublikowano w całości. Ale to już niczego nie
zmieniło. Kto zwróci uwagę na krótką notkę w specjali-
stycznym czasopiśmie?
c. vi
' o się zatem stało z resztą oficerów, których zwolnio-
no ze służby i nie aresztowano?
Gdzie się podziali?
Nie ma w tym żadnej tajemnicy. W każdej armii stale
trwa proces wymiany, odmładzania kadry dowódczej.
Co roku szkoły wojskowe kończą dziesiątki tysięcy no-
50
OCZYSZCZENIE
wych oficerów. Lecz wojsko nie cierpi na ich nadmiar.
Co roku, przyjmując w swe szeregi jednych, zwalnia do
cywila tyle samo innych. Główna przyczyna tych zwol-
nień to wysługa lat.
Weźmy jakąkolwiek armię świata i podliczmy, ilu ofi-
cerów powinniśmy zwolnić każdego roku tylko dlatego,
że już swoje odsłużyli, że czas, by odpoczęli. Proces ten
trwa zawsze i wszędzie, we wszystkich armiach świata.
W amerykańskim, polskim, bułgarskim, rosyjskim,
ukraińskim i każdym innym wojsku rok w rok tysiące
oficerów kończy służbę i przechodzi w stan spoczynku.
Dlatego też i w Armii Czerwonej w latach 1937-1938
oficerów zwalniano z tytułu wysługi lat. Dokument, ad-
resowany do zastępcy ludowego komisarza obrony, tak
właśnie się nazywa: „Informacja o liczebności zwolnio-
nej oficerskiej kadry dowódczej w latach 1937-1938".
Kto śmie podejrzewać, że w owych latach nikt nie zwal-
niał się z Armii Czerwonej ze względu na wysługę lat?
Weterani wojny światowej, a potem domowej, w 1937
roku mieli już za sobą staż blisko 25-letni. Ponieważ
każdy rok wojny zaliczano im jako trzy lata, odsłużyli
już swoje i nie mieli w wojsku nic do roboty.
Należy jeszcze pamiętać, że nie każdy oficer dociąga
do emerytury. Druga przyczyna zwolnień to stan zdro-
wia. Ci, którzy przeszli przez dwie lub trzy wojny, mogli
być zmęczeni. Ktoś odmroził sobie nogi, ktoś inny miał
uszkodzony słuch, jeszcze innego bolą stare rany. Zwal-
nia się ludzi z wojska nie tylko dlatego, że odnieśli rany
w bojach, także wskutek wielu chorób, od płaskostopia
począwszy, a na raku kończąc.
Ponadto istnieje taki rodzaj kary, jak zwolnienie
z wojska. Minął już dawno 1937 rok, lecz oficerów wciąż
wyrzucano z armii. Zawsze wyrzucano i, mam nadzieję,
zawsze będzie się wyrzucać. Główne przyczyny to pijań-
stwo, niemoralność, łamanie dyscypliny, nadużywanie
władzy. Kto śmie twierdzić, że w 1937 roku nie było
w wojsku pijaków? Kto powie, że w 1937 roku nie wy-
rzucano z wojska za alkoholizm? Ale z tego wcale nie
wynika, że ten, kto wyleciał za pijaństwo, natychmiast
był aresztowany i dostawał kulę w łeb.
51
 WIKTOR SUWOROW
Wreszcie: nie wszyscy więzieni oficerowie stawali się
ofiarami represji politycznych. W każdej epoce istnieją
przestępstwa wojskowe, popełnione na służbie, przestę-
pstwa przeciwko mieniu itd. Jeśli szef służb wartowni-
czych opuścił posterunek i ruszył w tango, to należy go
schwytać, aresztować, oddać pod sąd i wsadzić za krat-
ki. We wszystkich epokach w gronie towarzyszy ofice-
rów trafiali się gwałciciele, zabójcy, złodzieje itd. Doku-
ment mówi o wszystkich aresztowanych nie dzieląc ich
na politycznych i na tych, co kradli. A kto śmie twier-
dzić, że w latach 1937-1938 nie było w korpusie oficer-
skim Armii Czerwonej złodziei i oszustów?
OCZYSZCZENIE
1941 roku. Przykład - późniejszy generał armii A. San-
dałów. Zresztą przykładów można przytoczyć mnóstwo.
Zadziwiająco tworzy się w naszym kraju historię.
Szczadenkę, który informuje w swoim dokumencie
o zwalnianiu dowódców, cytujemy skwapliwie. Lecz gdy
teń sam Szczadenko zawiadamia o przywróceniu do
wojska zwolnionych oficerów - cisza.
Zadanie czerwonej propagandy polegało na tym, by
ukryć rolę Związku Radzieckiego w rozpętaniu drugiej
wojny światowej. Właśnie dlatego kazali nam udawać
głupich: czołgi mieliśmy przestarzałe, samoloty przypo-
minały trumny, a wojsku odebrano dowódców.

R -zućmy okiem na półki działu wojskowego w pierw-

VII

szej lepszej dobrze zaopatrzonej bibliotece, a zadziwi nas

Szpikowano nas tymi „prawdami", oddziałując nie na
rozum, lecz na emocje. Zamiast sensownej statystyki
podsuwano podkolorowane obrazki.
obfitość generalskich wspomnień więziennych. To też O czystce w wojsku opublikowano mnóstwo książek,
jest dowód na to, że nie wszystkich spośród dziesięciu lecz wszystko to łzawe melodramaty, nic ponadto. Bra-
tysięcy aresztowanych rozstrzelano. Towarzysze dowód- kuje w tych książkach rzetelnej statystyki. Wymienia
cy po krótkiej odsiadce wrócili do szeregów. Nie ma się jedynie owe czterdzieści tysięcy.
w tym nic złego. Czy więzienie uczyniło kogoś głupszym? Chciałbym wiedzieć: dlaczego?
5 maja 1940 roku komisarz armijny I stopnia J. Szcza-
denko podpisał „Sprawozdanie naczelnika Zarządu Kadry
Dowódczej i Kierowniczej RKKA Ludowego Komisariatu
Obrony ZSRR". Ostatnie zdanie brzmi następująco: „Nie-
słusznie zwolnionych przyjęto ponownie do wojska. Ra-
zem do dnia 1 maja 1940 roku - 12.461".
Zwróćmy uwagę: liczba tych, którzy wrócili pod sztan-
dary jest wyższa od liczby aresztowanych. To też da się
łatwo wytłumaczyć: przyjmowano z powrotem do szere-
gów zarówno tych, którzy zostali uwięzieni, jak i tych,
których zwolniono, lecz nie aresztowano.
Propaganda kremlowska nieustannie powtarza histo-
ryjki o 40 tysiącach rozstrzelanych dowódców, lecz cze-
mu nikt nie wspomina, że 12.461 spośród tych „roz-
strzelanych" powróciło do szeregów? A to był dopiero
początek całego procesu. Wiadomo, że największa fala
zwolnionych z wojska wracała pod sztandary w drugiej
połowie 1940 roku, zwłaszcza zaś w pierwszej połowie
52

Rozdział 4
Typologia kadrowa
Władza radziecka opiera się na elementach
oportunistycznych, które z całych sił trzymają się życia
i gotowe są na wszystko.
Andriej Płatonow „Dziennik"
N ic nie zrozumiemy, póki nie wyjaśnimy sobie, jak to
1 łeś na naramienniki i zwracałeś się do oficera stosownie
było ze stopniami oficerskimi.
Po przewrocie październikowym zlikwidowano stopnie
wojskowe i cywilne, a także odznaczenia i rangi. Odtąd
nie było już oficerów, generałów, admirałów, posłów,
ministrów, dyplomatów. Wszyscy stali się towarzysza-
mi. Teraz byli równi. Jak deski w więziennym płocie.
Wkrótce jednak zauważono, że równość w imię której
upichcono rewolucyjny pasztet, jest mrzonką. Zoriento-
wano się, na przykład, że w wojsku ktoś musi wydawać
rozkazy, a ktoś inny je wykonywać. Nastąpiło więc
pierwsze rozwarstwienie jednolitej dotąd masy towarzy-
szy na dowódców i żołnierzy. Towarzyszy dowódców za-
częto odróżniać od towarzyszy żołnierzy za pomocą wstą-
żeczek, czerwonych szmatek i innych znaków rozpo-
znawczych. Ale tu znowu pech: jeden krzykacz wydaje
rozkazy, a tuż obok inny też wrzeszczy... Kogo więc słu-
54
OCZYSZCZENIE
chać? Jeden domaga się tego, drugi - czegoś innego.
Skąd wiedzieć, jak wygląda każdy dowódca? Byłoby
nieźle, lecz czyż każdemu jasnemu słonku można zajrzeć
prosto w oczy, czyż każde takie słonko można zapamię-
tać? Zresztą wszystko płynie, wszystko się zmienia...
Wczoraj ktoś był dowódcą pułku, wszyscy go zapamięta-
li, a dzisiaj jest zdegradowany do szeregowego. Masy żoł-
nierskie pamiętają dowódcę, a on już nim nie jest... Gdy-
by tak napisać człowiekowi na czole, że został zdegrado-
wany... Więc zaczęto dowódców odróżniać za pomocą
małych trójkątów, kwadratów, prostokątów, rombów.
Awansował - dostanie dodatkowy romb, zdegradowali go
- to mu go zerwą. Ale sęk w tym, że kadra dowódcza
składa się nie tylko z dowódców pułków i batalionów.
Jest, dajmy na to, szef sztabu armii. Jak się do niego
zwracać? No i wymyślili: szefsztarm. Naczelnik wydziału
operacyjnego sztabu armii został naczoperodsztarmem,
a jego starszy pomocnik - starpomnaczoperodsztarmem.
Były i takie stanowiska: zastępca dowódcy do spraw
morskim - w skrócie - zamkompomordzie.
Chcieli jak najlepiej i proszę jak im wyszło... Dawniej
na naramiennikach każdy wojskowy miał wypisany
swój stopień: ten to rotmistrz, a ów to kapitan. Spojrza-
do jego rangi. Lecz gdy nie ma stopni wojskowych, trze-
ba nazywać zwierzchnika zgodnie z wykonywaną prze-
zeń funkcją: towarzyszu pierwszy pomocniku naczel-
nika organizacyjno-mobilizacyjnego zarządu sztabu
okręgu! W skrócie: pierpomnaczorgmobzarzsztabokrzel
Trudne to. I nie każdy zapamięta. Nie każdy nawet po-
trafi wymówić. W dodatku zdradza tajemnicę wojskową.
Co innego nazwać kogoś pułkownikiem, a co innego
- szefem wywiadu armii. Plunęli więc na powszechną
równość i wprowadzili stopnie wojskowe.
W, połowie lat trzydziestych System ukształtował się
II
niemal ostatecznie. Ściślej, nie tyle się ukształtował, co
wrócił do stanu wyjściowego. Do tego samego kąta,
55
WIKTOR SUWOROW
z którego bolszewicy ruszyli w tan. Nie było jeszcze na-
ramienników i lampasów, dowódców nie nazywano jesz-
cze oficerami i generałami, zanadto pachniało to kontr-
rewolucją, lecz w 1935 roku wprowadzono indywidualne
stopnie wojskowe. Dystynkcje - na naszywkach umiesz-
czonych na kołnierzach munduru. Sierżantom i star-
szym sierżantom dano trójkąty. Lejtnantom - kwadraty.
Oficerom wyższego szczebla - prostokąty, zwane po-
wszechnie belkami. Kapitan (którego zaliczono do star-
szej kadry oficerskiej) nosił jedną belkę, major - dwie,
pułkownik - trzy.
1 września 1939 roku wprowadzono stopień podpuł-
kownika. (Tak jakby towarzysze z Kremla zawczasu wie-
dzieli, że tego dnia zacznie się druga wojna światowa
i z góry podjęli stosowną decyzję). Podpułkownik otrzy-
mał trzy belki, a pułkownik cztery.
Wyższych dowódców w żadnym razie nie należało na-
zywać generałami. Toteż nazwano ich kombrygami (je-
den romb), komdywami (dwa), komkoraml (trzy), ko-
mandarmami II stopnia (cztery romby) i komandarmami
I stopnia (cztery romby i gwiazda). Wyżej byli już tylko
marszałkowie Związku Radzieckiego.
Dla wygody będziemy niekiedy nazywać dowódców
najwyższego szczebla generałami, pamiętając, że for-
malnie tytuł taki nie istniał. Generał to podły kontr-
rewolucjonista. Generałowie są tylko tam, gdzie obywa-
tele nie są równi.
Tytuł marszałka nie brzmiał kontrrewolucyjnie, gdyż
przed październikowym przewrotem marszałków w Rosji
nie było. Istniało coś podobnego, ale nazywało się inaczej.
ni
zapamiętajmy jeszcze jedno: jeśli ktoś miał stopień
kombryga, nie oznaczało to bynajmniej, że zajmuje sta-
nowisko dowódcy brygady. Stopień komdyw nie ozna-
czał sprawowania funkcji dowódcy dywizji. Stopnie nie
zawsze odpowiadały zajmowanym stanowiskom. A ści-
ślej, nader rzadko były z nimi zgodne. Otóż istniało
mnóstwo stanowisk, nie związanych bezpośrednio z do-
56
OCZYSZCZENIE
wodzeniem dywizjami, korpusami i armiami: zastępca
dowódcy korpusu, szef IV Zarządu Sztabu Generalnego,
szef sztabu armii, attache wojskowy we Francji itd. To
po pierwsze. A po drugie, dowódców przerzucano ze sta-
nowiska na stanowisko, bardzo często z wyższej funkcji
na niższą. Celowo opóźniano nadawanie stopni: jeśli
dasz sobie radę na określonym stanowisku, awansujesz
na nie. Toteż zazwyczaj dywizjami dowodzili kombrydzy,
a korpusami - komdywi. Czasem było odwrotnie. Kom-
dyw D. Szmidt dowodził 8. Brygadą Zmechanizowaną.
Z wysokiego stanowiska przesunięto go na niższe, lecz
nie obniżono oficerskiego stopnia, w nadziei, że się po-
prawi. Komdyw Georgij Żuków dowodził korpusem,
a następnie, pozostając w stopniu komdywa, był zastę-
pcą dowódcy Białoruskiego Okręgu Wojskowego, po
czym, wciąż jeszcze jako komdyw, został dowódcą LVII
Specjalnego Korpusu Piechoty w Mongolii. Korpus ten
został przeformowany w grupę armijną, a komdywowi
Żukowowi nadano stopień komkora.
Jeszcze jeden szczegół. Prócz jednoznacznie dowód-
czych stopni kombrygów, komdywów itd. istniały sto-
pnie specjalne. Na przykład, odpowiednikami stopnia
kombryga były takie oto stopnie: brygkomisarz, brygwo-
jenjurist, bryginżynier, brygwojenwracz, brygintendent.
System ten istniał niecałe pięć lat. W roku 1940 Stalin
wprowadził stopnie generalskie, co prawda, na początku
bez naramienników. Naramienniki miały powrócić po
pierwszych zwycięstwach w wielkiej wojnie wyzwoleń-
czej. Wyzwolenie Europy mu nie wyszło, więc naramien-
niki pojawiły się po zwycięskiej bitwie stalingradzkiej.
Należy podkreślić, że stare stopnie komkorów i ko-
mandarmów oraz nowe generalskie nie miały ze sobą
nic wspólnego. Przede wszystkim dlatego, że wcześniej
stopień pułkownika i marszałka Związku Radzieckiego
dzieliło pięć stopni wojskowych, od kombryga do ko-
mandarma I stopnia, natomiast zgodnie z nowym syste-
mem między pułkownikiem i marszałkiem Związku Ra-
dzieckiego istniały tylko cztery stopnie wojskowe: gene-
rał major (gen. brygady), generał lejtnant (gen. dywizji),
generał pułkownik (gen. broni) i generał armii. W efek-
57
WIKTOR SUWOROW
cie bezpośredniej analogii między starymi i nowymi sto-
pniami nie było.
Po drugie, w 1940 roku wraz z wprowadzeniem stopni
generalskich dokonano całkowitej reorganizacji wyższej
kadry dowódczej. Dawne stopnie zostały zniesione i za-
pomniane, każdemu osobiście nadano nowy stopień,
w ogóle nie związany z poprzednim. Tak na przykład
komandarmi II stopnia Iwan Koniew i M. Kowalow zo-
stali generałami lejtnantami, komkor F. Remizów też
otrzymał stopień generała lejtnanta, komkor Sztern zo-
stał generałem pułkownikiem, ale już komkor Georgij
Żuków - generałem armii itd.
> IV
F amiętając o tym, wróćmy do list z nazwiskami repre-
sjonowanych strategów.
Pierwszy szczegół, który rzuca się w oczy - to mnó-
stwo komisarzy i prawników.
Przykład: odpowiednikiem stopnia komandarma II sto-
pnia był komisarz armijny II stopnia i armwojenjurist (ar-
mijny prawnik wojskowy). Na listach rozstrzelanych wy-
gląda to tak:
- komandarmowie II stopnia - 10
- armijni komisarze II stopnia - 15
- armwojenjurist - 1
Razem rozstrzelano 26 oficerów, którzy nosili po czte-
ry romby. Spośród nich tylko 10 było dowódcami. Mniej
niż 40%. Reszta - ponad 60% - to nie dowódcy. To
balast. Pozbycie się ich nie obniżyło w najmniejszym
stopniu gotowości bojowej Armii Czerwonej. Na odwrót
- dzięki temu gotowość armii się zwiększyła.
Na innych piętrach to samo: tabuny spasionych ko-
misarzy. Dlatego więc, gdy pokażą nam przerażające
liczby ofiar czystek, odejmijmy w myśli stosowny odse-
tek komisarzy i prawników, a dane te od razu przestaną
być takie straszne.
Jeśli natomiast ktoś powie, że komisarze to niewinne
ofiary stalinowskiej samowoli, zaprotestujmy: to przecież
na ich potężnych ramionach towarzysz Stalin zbudował
58
OCZYSZCZENIE
trwalszą od spiżu piramidę swej władzy. Towarzysze ko-
misarze dławili wszelką opozycję w wojsku, tłumili naj-
mniejszy przejaw wolnej myśli. A gdy myśl ta została
zdławiona i szmer niezadowolenia ucichł, towarzysz Sta-
lin zaczął bez skrupułów czyścić szeregi własnych zwo-
lenników. Tłumienie opozycyjności to przedsionek czyst-
ki. Bez tej wstępnej roboty właściwa czystka nie byłaby
możliwa. Fachowo ją wykonali towarzysze komisarze. To
oni zatkali gęby narodowi i wojsku. Bez pomocy towarzy-
szy komisarzy Stalin nie utrzymałby w posłuchu swojej
chłopskiej armii podczas kolektywizacji. Ale utrzymał.
Dzięki wam, komisarze. Świetna robota. Ale teraz wasza
kolej. Od prawej, pojedynczo, do piwnicy, na egzekucję
biegiem marsz!
.Trocz, by tak rzec, komisarzy jawnych, istnieli jeszcze
komisarze utajnieni. Oto komkor Maksym Pietrowicz Ma-
gier. Wydawać by się mogło, że ze swym stopniem dowód-
czym Magier dowodzi, tymczasem jest on członkiem rady
wojennej Leningradzkiego Okręgu Wojskowego. Czyli ko-
misarzem, który pilnuje dowódcy i karmi go bujdami
0 marksizmie-leninizmie i światowej rewolucji. Podczas
wojny domowej Magier był pomocnikiem komisarza i ko-
misarzem kolejno: 2. Pułku Kawalerii 9. Dywizji Piechoty,
65. Pułku Kawalerii 3. Brygady 111. Dywizji Kawalerii,
wreszcie Pacyfikacyjnej Brygady Kawalerii 1. Armii Kon-
nej. Po wojnie też był komisarzem - 2. Dywizji Kawalerii,
III Korpusu Kawalerii itd. Miał stopień komkora, lecz nigdy
nie dowodził korpusem. Nawet dywizją nie dowodził. No
1 rozstrzelali komkora Magiera, a naszego wojska to ani
ziębi, ani grzeje. Gotowość bojowa armii po utracie takiego
dowódcy bynajmniej się nie zmniejsza.
A oto jeszcze jeden przykład - komkor Grigorij Cha-
chanjan. Miał stopień dowódcy, lecz dowódcą nie był.
Był członkiem rady wojennej Samodzielnej Armii Dale-
kowschodniej. Czyli był komisarzem.
Na niższych szczeblach to samo: komdywi i kombry-
dzy nie zawsze byli dowódcami. Wielu z nich komisa-
59
WIKTOR SUWOROW
rzuje, czyli opowiada bajki o tym, jak wspaniale będą
żyć nasi potomkowie w roku 2000.
Jeśli ktoś powie, że likwidacja komisarzy osłabiła woj-
sko, nie zgodzę się z nim. Armia Hitlera jakoś radziła
sobie bez komisarzy. Bez komisarzy doszła do Moskwy,
Leningradu, Stalingradu. A nasze wojska, choć tylu
miały komisarzy, nie wiedzieć czemu, ciągle uciekały.
Może dlatego, że młodzi, awansowani po czystce ko-
misarze nie mieli jeszcze doświadczenia? Nie sądzę. Czy
dużo takiego doświadczenia było trzeba? A jaka to róż-
nica - bajdurzyć koszałki-opałki na szczeblu batalionu
czy armii?
Ale w końcu Armia Czerwona doszła do Berlina! Zgadza
się. Tylko bez komisarzy. Na początku 1943 roku zlikwi-
dowano te rangi. Zamiast nich wprowadzono stopień za-
stępcy dowódcy do spraw politycznych - zampolita. Czy to
wielka różnica? Wielka. Zampolit nie miał prawa pchać
nosa do planów operacyjnych. A komisarz miał. Nieprzy-
padkowy zbieg okoliczności: gdy tylko komisarze się wy-
nieśli, Armia Czerwona przestała wciąż się cofać.
Nie dość, że z komisarzy nie było żadnego pożytku.
Wielu z nich w ogóle w Armii Czerwonej nie służyło.
Przykład: dywkomisarz Sylwester Mejsak. Stanowisko
- zastępca szefa wydziału politycznego Głównego Zarzą-
du Ochrony Wewnętrznej i Pogranicznej NKWD ZSRR.
Mejsak nie był komisarzem wojskowym, lecz czekistow-
skim. Nadzorował ochronę Gułagów.
Komisarze, którzy służyli w wojsku, widzieli przynaj-
mniej działa i czołgi, bywali na manewrach. A komisa-
rze-czekiści siedzieli w moskiewskich gabinetach i po-
równywali dane statystyczne: ile też czekiści przygoto-
wali gazetek ściennych? Ci nawet manewrów nigdy nie
widzieli. A umieszczono ich w rejestrze sławnych do-
wódców. Wśród owych 40 tysięcy.
Je
I
_leśli ktoś powie, że nasi prawnicy to niewinne owiecz-
ki, to będę się spierać. Został rozstrzelany tylko jeden
armwojenjurist - Naum Rozowski. Był naczelnym pro-
60
OCZYSZCZENIE
kuratorem wojskowym Armii Czerwonej. Karę śmierci
wykonano 16 czerwca 1941 roku. Tuż przed wojną.
Przede wszystkim zauważmy, że wojskowy prawnik
w Armii Czerwonej i w ogóle prawnik w Związku Radziec-
kim - prokurator, sędzia, obrońca - to w najlepszym razie
darmozjad, pasożyt. Związek Radziecki nie kierował się
zasadami prawa, lecz decyzjami partii. Jak partia posta-
nowi, tak będzie. Czy towarzysz Rozowski rozumiał, że jest
darmozjadem, że nic nie robi, tylko pochłania to, co wy-
produkowali inni? Czy rozumiał, że od niego osobiście nic
nie zależy? Rozumiał. Inaczej nie wspiąłby się tak wysoko.
Nie dość, że prawnicy wojskowi byli pasożytami - byli też
wściekle aktywnymi współuczestnikami zbrodni. Cały
wyższy korpus dowódczy Armii Czerwonej, wszyscy winni
i niewinni, przeszli przez ręce towarzysza Rozowskiego.
Pod każdym wyrokiem widnieje jego podpis. Zgodnie ze
swoim stanowiskiem miał obowiązek uczestniczyć w egze-
kucjach i rozstrzeliwać wrogów ludu osobiście.
I uczestniczył. I rozstrzeliwał. Ale „Wojenno-istoricze-
skij żurnał" umieszcza jego nazwisko w rubryce ZGINĘLI
W LATACH BEZPRAWIA. Świetnie powiedziane! Uff! To-
warzysze, kochani, a co powinien robić prokurator woj-
skowy? Dbać o przestrzeganie prawa. Ależ my jesteśmy
skonstruowani: przeklinamy bezprawie, którego dopusz-
czał się łajdak Rozowski ze swą bandycką szajką, a rów-
nocześnie opłakujemy tę niewinną ofiarę bezprawia, któ-
re sam usankcjonował...
Mówią nam, że gdy rozstrzelano towarzysza Rozow-
skiego, Armia Czerwona osłabła. Niech sobie mówią.
A my wyobraźmy sobie, że go nie rozstrzelali. Że tkwi na
bojowym posterunku i przez całą wojnę gorliwie zabiega
o przestrzeganie praworządności w Armii Czerwonej.
Gdyby tak było, bezprawie z lat 1937-1938 szerzyłoby
się dłużej. Właśnie po to, by przywrócić choćby pozory
praworządności, trzeba było towarzysza Rozowskiego
wraz z jego bandziorami zastrzelić jak wściekłe psy.
A zatem, gdy był Rozowski, szalało bezprawie, gdy go
rozwalili, bezprawie nieco zmalało.
A wniosek z tego taki sam: za mało towarzysz Stalin
ich rozstrzelał. Niewybaczalnie mało. Poszedł pod ścianę
61
 WIKTOR SUWOROW
tylko jeden prawnik wojskowy - armwojenjurist. Jeden
korwojenjurist - prokurator wojskowy Moskiewskiego
Okręgu Wojskowego, towarzysz Leonard Pławnek i czte-
rech dywwojenjuristów oraz grupka brygwojenjuristów.
Przeraźliwie krótka jest ta lista. A wszystko to wynikało
z wręcz karygodnej łagodności Stalina. To właśnie ona
nie pozwoliła na zaprowadzenie autentycznego porząd-
ku w kraju i w wojsku.
VII
r
idziałem kiedyś fotografię: stali obok siebie przy-
wódca hitlerowskich związków zawodowych, szef mło-
dzieżowej organizacji Hitlerjugend, nazistowski dyplo-
mata i SS-Gruppenfuhrer. Przyznam uczciwie, że nie po-
trafiłem rozpoznać ich po mundurach - wszyscy byli
ubrani na czarno, wszyscy mieli czerwone opaski ze
swastykami i Żelazne Krzyże. A oto stara fotografia
z czasopisma „Ogoniok": Jagoda, Kosariew i jeszcze ja-
cyś inni - OGPU1, komsomolcy, związkowcy. Każdego
pamiętam z twarzy, lecz niepodobna ich rozróżnić po
mundurach. Wszyscy w wysokich butach, w brycze-
sach, wszyscy przepasani koalicyjkami.
Nasze proletariackie państwo było zmilitaryzowane
ponad wszelką rozsądną miarę, urzędnicy nie tylko
tłumnie nosili mundury, lecz mieli stopnie wojskowe
i uchodzili za żołnierzy Armii Czerwonej, choć ich praca
nie miała z wojskowością nic wspólnego. Stalin czyścił
aparat państwowy, likwidował biurokratów, lecz wielu
urzędników miało stopnie wojskowe. Dlatego powstaje
złudne wrażenie, że zadano zabójczy cios armii. W rze-
czywistości uderzono bynajmniej nie w wojsko.
Przykładów mogę podać mnóstwo.
Komkor Iwan Tkaczew - szef cywilnego lotnictwa.
Zdawać by się mogło, skoro jest cywilne, to niech kieru-
je nim cywil. Ale gdzie tam, cywilnym lotnictwem kieru-
ją u nas dowódcy wysokiego szczebla. Jego zastępcą był
1
OGPU - Objedinionnoje Gosudorstwiennoje Politiczeskoje Uprawlenije
- Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny, 1923-1934 [przyp. tłum.].
62
OCZYSZCZENIE
komdyw Iwan Szyrokij. A niżej - kombrydzy, pułkowni-
cy itd. To na nich spadł cios. Smutne to, pożałowania
godne. Ale mówmy w takim razie, że cios zadano Aero-
fłotowi, a nie wojsku.
Brygkomisarz Samuel Szapiro - szef Budownictwa
Specjalnego. Budownictwo Specjalne - tak właśnie trze-
ba pisać, dużymi literami. Czyżby budował podziemny
punkt dowodzenia na wypadek wojny? Skądże. Budo-
wał Teatr Centralny Armii Czerwonej. Dlaczego budow-
nictwem kierował komisarz? Czy choć trochę znał się na
budownictwie? A na strategii? Cyrk, i nic więcej...
Zajrzyjmy do dużych wydawnictw, do redakcji czoło-
wych gazet, do urzędów budowlanych, do ludowych ko-
misariatów finansów, ochrony zdrowia, przemysłu cięż-
kiego, odwiedźmy morskie i rzeczne przedsiębiorstwa
transportu wodnego, budowy zapór, kanałów, torów ko-
lejowych - tam też są dywkomisarze, bryginżynierowie,
komdywi, korintendenci i kombrydzy, brygwojenwracze
i tak bez końca.
Brygkomisarz Siemion Frumin był naczelnikiem Pań-
stwowego Centralnego Instytutu Kultury Fizycznej. Nie
wojskowego, lecz cywilnego. A niewinnie uśmiercony
dywkomisarz, Borys Kalpus był zastępcą przewodniczą-
cego Komitetu ds. Kultury Fizycznej i Sportu przy Radzie
Komisarzy Ludowych ZSRR. Wyrok śmierci wykonano
na nim 29 sierpnia 1938 roku. Ciekawe: gdyby go nie
zlikwidowano, jaki byłby jego osobisty wkład w zwycię-
stwo? Jeździłby po frontach i w przerwach między bit-
wami demonstrowałby żołnierzom i oficerom, jak należy
podnosić ręce i nogi, kręcić głową i innymi częściami
ciała? Czy zdawał sobie sprawę, że zaliczono go do wyż-
szego korpusu oficerskiego Armii Czerwonej bez żad-
nych podstaw? Czy rozumiał, że kierować kulturą fizycz-
ną można i bez tytułu generalskiego? Dlaczego nie zre-
zygnował z wysokich rang i zaszczytów? Niewykluczone,
że zabijając go zadano cios naszej marksistowskiej kul-
turze fizycznej, nie sądzę jednak, że było to uderzenie
w zdolność obronną ZSRR.
Spośród czterech rozstrzelanych dywwojenjuristów
trzech (75%) w wojsku nie służyło. Oto oni:
63
 WIKTOR SUWOROW
Dywwojenjurist Nikołaj Gomierow - prokurator Po-
granicznej i Wewnętrznej Ochrony Wojsk NKWD USRR.
Dywwojenjurist Łazarz Maller - przewodniczący Try-
bunału Wojskowego Pogranicznej i Wewnętrznej Ochro-
ny NKWD Kraju Dalekowschodniego.
Dywwojenjurist Aron Grodko - zastępca ludowego ko-
misarza sprawiedliwości ZSRR. Też niewinna ofiara.
W latach 1937-1938 dbał, by sprawiedliwości stało się
zadość. Zrobiłeś swoje, i wynocha. Nie jesteś już potrzeb-
ny. Najwyższy wymiar kary wymierzono mu 9 czerwca
1941 roku. Zlikwidowano tych ludzi na kilka tygodni
przed wojną. Nie wiem jakimi byli prawnikami, dobrymi
czy złymi, zawsze strzegli socjalistycznego prawa czy też
je łamali, ale z wojskiem nie łączyło ich nic, jeśli nie brać
pod uwagę ich udziału w zbrodniach przeciwko armii.
Prokurator czekistowski strzeże porządku wśród
strażników więziennych, zastępca ludowego komisarza
sprawiedliwości obraduje w wysokim gabinecie, udosko-
nala socjalistyczne prawo... Lecz gdzie i kiedy studiowali
oni strategię i taktykę? Zgoda: ich przedwczesna, tragi-
czna śmierć była ciosem zadanym radzieckiemu naj-
sprawiedliwszemu na świecie i do głębi humanitarnemu
sądownictwu, lecz nie zmniejszyła gotowości bojowej Ar-
mii Czerwonej.
Ilja Kitin, brygwojenjurist, był przewodniczącym Try-
bunału Wojskowego przy Wschodniosyberyjskiej Magi-
strali Kolejowej, a brygwojenjurist Ruwim Lapidus -
prokuratorem wojskowym Amurskiej Magistrali Kolejo-
wej. Na co kolejarzom własny prokurator? Po co im
własny trybunał? Przecina Syberię wielka rzeka Jenisej.
Po jednej stronie tysiące kilometrów tajgi. Po drugiej
- tysiące kilometrów tajgi. Rzeką płyną statki. Raz na
tydzień. Nikogo tu nie ma prócz niedźwiedzi. Nigdy nie
wdarł się tu żaden agresor. I nigdy się nie wedrze. Ko-
mary zjedzą każdego, kto się tu zjawi. Lecz transport
wodny nadzoruje prokuratura wojskowa. Jest tam woj-
skowy prawnik z plejady genialnych dowódców. A za
stołem zasiada surowy trybunał: zielony obrus, karafka
z mętną wodą na stole. Członkami trybunału są dowód-
cy. I na wszystkich liniach kolejowych, we wszystkich
64
OCZYSZCZENIE
ośrodkach transportu morskiego i rzecznego - wszędzie
dowódcy, dowódcy, dowódcy. Aż czterdzieści tysięcy do-
wódców.
A przecież radziecki prawnik wojskowy nie mógł być
porządnym człowiekiem. Jak dostanie z KC rozkaz „uła-
skawić", to ułaskawi, a gdy każą rozstrzelać, to kierując
się stosownymi paragrafami, wyda taki wyrok, jaki jest
potrzebny. Każą mu rozstrzelać sto osób - rozstrzela
sto. Każą postawić pod ścianą dwieście - będzie dwie-
ście. Oskarżony jasno, wyraźnie i z sensem udowadnia,
że nie ponosi żadnej winy, ale prokurator i członkowie
trybunału jeszcze przed obradami sądu otrzymali sto-
sowne wytyczne. Bez tych wytycznych nie siądą nawet
za stół. A postąpią wcale nie tak, jak dyktuje im rozum,
sumienie i przepisy prawne, lecz zgodnie z żądaniem
stosownej instancji. Człowiek normalny nie mógł tam
pracować. Zresztą to żadna praca. Ktoś, kto jest zdrowy
psychicznie, nie mógł robić czegoś takiego. Wspomnia-
ny już armwojenjurist Rozowski przed procedurą ogła-
szania wyroków malował sobie usta. Chciał podobać się
ofiarom, które posyłał na śmierć. Cała Armia Czerwona
wiedziała: jeśli naczelny prokurator RKKA towarzysz
Rozowski ma umalowane usta, oznacza to karę śmierci,
a jeśli nie - to długoletnią odsiadkę w łagrze. „Krasnaja
zwiezda" opisuje zastępcę Rozowskiego, dywwojenjuri-
sta Jakowa Kazarińskiego. Był to nadęty bufon, przyja-
ciel Mechlisa i zaufany człowiek Wyszyńskiego. Ale i on
wpadł pod ożywczy strumień czystki. Nie rozstrzelano
go, wsadzono tylko do łagru. A tam błyskawicznie do-
stosował się do sytuacji. „Gdy zaczynał mówić, na jego
twarzy pojawiał się przypochlebny uśmieszek, brązowe
maleńkie oczka biegały chytrze i czujnie".2 W łagrze
z miejsca sprzedał drogi szynel, mundur z najcieńszego
sukna i eleganckie oficerki. Sam bez rozkazu zorganizo-
wał sobie buciory na podeszwach z opon, fufajkę, wato-
wane spodnie, ostrzygł się do gołej skóry - udawał sta-
rego lagrowego wygę. Dowódcy, którzy siedli razem
z nim, plują z obrzydzenia: reedukował się, skurczybyk!
2
„Krasnaja zwiezda", 24 marca 1989 r.
3 — Oczyszczenie 65
WIKTOR SUWOROW

„Takich jak on kryminaliści zabijali bez litości. Zazwy-

czaj dusili nocą pod kocem. Czasem odpiłowali głowę.
Kazariński znał ten zwyczaj świata przestępczego, więc
zaczął swoją reedukację jeszcze w Nachodce".
Jak to się stało, że butny urzędas przeobraził się
w usłużnego łagrowego lokaja? Nic się nie stało. On był
lokajem zawsze. Tyle że w prokuraturze wojskowej
RKKA lokaje w mundurach generalskich paradowali
z wypiętymi kałdunami i wyniosłymi minami, a w ła-
grze - musieli siedzieć pod pryczą. Czystka to okres,
w którym Stalin postanowił wymienić ekipę politycz-
nych i prawniczych lokajów. Co prawda, nie odpiłowy- Rozdział 5
wał im głów, ale posyłał do łagrów, by robił to ktoś inny.
Towarzysze Rozowski, Grodko, Kazariński wraz z całą
resztą „prawników stalinowskich" z własnej woli lizali Stratedzy z Łubianki
pięty swojemu władcy, spełniali wszystkie jego życzenia
i kaprysy. Powinni byli jednak pamiętać, że za młodu Często odbywam, rozmowy ze służbami
każda dziwka mierzy wysoko, potem jednak ma coraz towarzysza Jeżowa.1
skromniejsze aspiracje. Bandzior Stalin, wykorzystaw- Kliment Woroszylow, członek Biura Politycznego,
szy owych „prawników", wysłał ich tam, dokąd popychał ludowy komisarz obrony, marszałek ZSRR
ich sam los i logika ich profesji - do lizania pięt ban-
dziorom niższej rangi.
T «
.Istniał jeszcze jeden specjalny system stopni wojsko-
Brzmi to potwornie: 40 tysięcy.
wych - dla kierownictwa Głównego Zarządu Bezpieczeń-
Jednak gdy wyłączymy z tej liczby komisarzy, prawni-
stwa Państwowego (GUGB) NKWD ZSRR.
ków, sportowców, klawiszy, macherów z ludowego ko-
Z początku system ten przewidywał dziesięć stopni:
misariatu przemysłu leśnego, budowniczych wielkich
sierżant, młodszy lejtnant, lejtnant, starszy lejtnant, kapi-
kanałów, komsomolskich przywódców, redaktorów ga-
tan, major, starszy major, komisarz III, II i I stopnia. Do
zet centralnych, okaże się, że dowódców było tak na-
każdej rangi dodawano na końcu dwa słowa: Bezpieczeń-
prawdę niewielu.
stwa Państwowego, w skrócie BP. Były to słowa wielkiej
wagi. Unicestwienie własnego narodu uważano za zadanie
znacznie ważniejsze i bardziej zaszczytne, niż zagarnięcie
obcych ziem, toteż stopnie BP miały wyższą wartość.
W tej służbie nie było starszych i młodszych sierżan-
tów. Był tylko stopień: sierżant BP. Może to dziwne, lecz
sierżant BP, zaliczany był do średniego korpusu oficer-
skiego. W przekładzie na język dzisiejszy - był oficerem.

Przemówienie na plenum KC WKP(b), luty-marzec 1937 r.

67
WIKTOR SUWOROW
Sierżant BP nosił na naszywkach jeden kwadrat, tak
samo jak w armii młodszy lejtnant, lecz żołd miał dwa
razy wyższy niż lejtnant w armii, ponadto miał mnóstwo
przywilejów, takich, jak dostęp do specjalnych sklepów,
gdzie po śmiesznie niskich cenach sprzedawano rzeczy
po tych, których zamordowali czekiści.
Wszyscy wyżsi rangą oficerowie Głównego Zarządu BP
nosili dystynkcje o stopień wyższe niż analogiczne dys-
tynkcje wojskowe.
Młodszy lejtnant BP - dwa kwadraty, jak lejtnant
w wojsku.
Kapitan BP - dwie belki, jak major.
Major BP - trzy belki, jak pułkownik.
Starszy major BP - to już wyższy korpus oficerski.
Nosił jeden mały romb, tak jak kombryg.
Stopień komisarza BP III, II i I stopnia odpowiadał
komdywowi, komkorowl i komandarmowi II stopnia.
Nieco później wprowadzono najwyższy czekistowski
stopień: komisarz generalny BP. Nosił on na kołnierzu
wielkie gwiazdy, tak jakt marszałek Związku Radziec-
kiego. Tylko nie na szkarłatnych, a na niebieskich
naszywkach.
O wszystkim tym opowiadam nie bez powodu. Za
chwilę przejdę do sedna sprawy.
c,
II
'hodzi mianowicie o to, iż w owych czasach NKWD
był najpotężniejszą strukturą organizacyjną na świecie.
W NKWD prócz Głównego Zarządu BP (GUGB) znajdzie-
my mnóstwo innych głównych zarządów:
GURKM - milicja robotniczo-chłopska,
GUPWO - ochrona pograniczna i wewnętrzna,
GUPO - ochrona przeciwpożarowa,
GUŁAG - tłumaczyć nie potrzeba,
GEU - gospodarka,
GTU - transport, itd.
Milicja miała własne milicyjne stopnie. GUGB - włas-
ne rangi Bezpieczeństwa Państwowego. A we wszystkich
pozostałych zarządach były takie same stopnie jak
68
OCZYSZCZENIE
w wojsku. Fakt ten pociąga za sobą daleko idące kon-
sekwencje. Mianowicie: stalinowska czystka była skiero-
wana nie przeciwko wojsku, lecz przede wszystkim prze-
ciwko aparatowi represji. Gdy jednak padają liczby, ma
się wrażenie, że armia ucierpiała bardziej niż NKWD.
Jednakże w odrębnej statystyce dotyczącej czystki
w NKWD uwzględnieni są na ogół tylko ci czekiści, któ-
rzy mieli szczególne czekistowskie stopnie, czyli współ-
pracownicy jednego tylko zarządu NKWD - GUGB.
Przytłaczająca większość czekistów nosiła nie stopnie
czekistowskie, lecz zwyczajne, wojskowe. To ich wciąg-
nięto do danych statystycznych Armii Czerwonej.
Właśnie dlatego statystyka dotycząca NKWD została
ewidentnie zaniżona, a statystyka czystki w Armii Czer-
wonej - zawyżona.
Aresztowali, dajmy na to, jakiegoś wojskowego z rom-
bami na naszywkach i wysłali pod mur. Płaczemy rzew-
nie: Stalin zamordował wysokiego dowódcę! Ale, być
może, ów towarzysz wcale nie był dowódcą. Owszem,
miał stopień wojskowy, lecz nigdy nie służył w wojsku,
o strategii i taktyce nie miał zielonego pojęcia.
Przejdźmy do przykładów.
W, ni
rejestrach niewinnie skazanych i zamordowanych
znajduje się major BP Siemion Firin-Pupko. Jasne -
czekista z krwi i kości. Figuruje w statystyce czekistow-
skiej.
A oto został fałszywie oskarżony, aresztowany i za-
mordowany w latach bezprawia dywintendent Eduard
Bierzin. Dywintendent to w przekładzie na język póź-
niejszych pojęć coś w rodzaju generała lejtnanta inten-
dentury. Sądząc po stopniu - wysoki urzędnik, funkcjo-
nujący na tyłach. Zajmowane przezeń stanowisko też
powinno być wysokie - szef zaplecza wielkiego okręgu
wojskowego, Moskiewskiego lub Kijowskiego. Sprawdź-
my, czy tak istotnie było. Ależ nie, nie tak. Nabraliśmy
się. Dywintendent Bierzin był dyrektorem zjednoczenia
„Dalstroj". Otwórzmy „Przewodnik po Gułagu" Jacąuesa
69
 WIKTOR SUWOROW
Rossiego, by sprawdzić, czy dobrze rozumiemy okre-
ślenie Dalstroj. Francuz Rossi sam odsiedział solidny
wyrok w radzieckich instytucjach penitencjarnych
w owych latach. Podczas śledztwa trzymano go w wię-
zieniach centralnych, siedział nawet w jednej celi z Nog-
tiewem - eks-naczelnikiem najbardziej znanego łagru:
Sołowek2. Oto co można znaleźć w „Przewodniku po Gu-
łagu" na temat interesującego nas obiektu:
„Dalstroj był najpotężniejszym i niemal autonomicz-
nym królestwem w imperium Gułagu. Powstał w latach
1932-1933 nad brzegiem Morza Ochockiego, w górnym
biegu Kołymy. Głównym zadaniem było wydobywanie
złota. Tutejsze lasy, węgiel i inne surowce eksploatowa-
no wyłącznie dla potrzeb Dalstroju. Wszystkie prace
wykonywali więźniowie - m.in. budowali osady i miasta
dla wolnonajemnych robotników (por. Magadan), setki
tysięcy kilometrów szos, baraków dla więźniów itd.
W początkach lat czterdziestych Dałstroj rozpościerał
się na 1.300 km z południa na północ i na 1.700 km ze
wschodu na zachód, obejmując zachodnią część Kam-
czatki i wschodnią Jakucję. Dalstroj nie podlegał lokal-
nej administracji (por. Gułag). Od końca lat trzydzies-
tych do początku pięćdziesiątych do Dalstroju co roku
przywożono 400-500 tysięcy więźniów (por. Wanino,
Dżurma), lecz wskutek wysokiej śmiertelności liczba ze-
ków w Dalstroju nigdy nie przewyższała 2-3 milionów.
Pierwszym naczelnikiem Dalstroju był E. Bierzin. Jego
zastępcą i naczelnikiem USWITŁAG-u - Garanin (por.
garaninowskie egzekucje). Bierzin został aresztowany
i rozstrzelany jako wróg ludu w 1937 roku, Garanin
3
- w 1939". I tak dalej.
Takie są fakty. Oto oni, nasi wysocy dowódcy, władcy
milionów... Stratedzy. Niewinne ofiary bezprawia. W la-
2
Solówki - Wyspy Sołowieckie na Morzu Białym. W XV-wiecznym
monastyrze GPU utworzył pierwszy radziecki obóz koncentracyjny:
Siewiernyje Łagieria Osobowo Naznaczenija (SŁOŃ) - zespół Północ-
nych Obozów Koncentracyjnych. W latach trzydziestych w łagrach
SŁOŃ przebywało ponad 60 tysięcy więźniów. Patrz: Jacąues Rossi,
Sprawocznik po Gułagu., Londyn 1987 [przyp. tłum.].
J. Rossi, Sprawocznik po Gułagu, Londyn 1987, ss. 96-97.
70
OCZYSZCZENIE
tach wojny towarzysz Bierzin i towarzysz Garanin poka-
zaliby Hitlerowi, gdzie raki zimują... Na pewno by po-
kazali...
„Wojenno-istoriczeskij żurnał" umieszcza ich na tych
samych listach, co represjonowanych bezpodstawnie do-
wódców Armii Czerwonej. Przy tym bez najmniejszego
skrępowania wymienia zajmowane przez nich stanowi-
ska. Niewinne ofiary na zawsze pozostaną w naszej pa-
mięci!
T
O e s z c z e jeden dywintendent. Towarzysz Rudolf Peter-
son. Stanowisko - były komendant moskiewskiego
Kremla. Posada nie wojskowa, lecz jednoznacznie czeki -
stowska. Rozstrzelano go 21 sierpnia 1937 roku. Nie
płaczmy jednak nad tą niewinną ofiarą i wybitnym do-
wódcą.
Jeszcze jeden rozstrzelany komendant Kremla - to-
warzysz Piotr Tkałun. Miał dowódczy stopień komdywa,
lecz pracę czekistowską.
Ale na razie próbujemy wyjaśnić, jak to było z dywin-
tendentami.
Dywintendent Borys Iwanów. Pracował dla Głównego
Zarządu PWO NKWD ZSRR. Wydaje nam się, że PWO to
Protiwowozdusznąja Oborona - obrona przeciwlotnicza,
lecz znów wpadamy w maliny. Skądże - to Ochrona We-
wnętrzna i Pograniczna, czyli klawisze.
Znowu dywintendent. Też uchodzi za oficera Armii
Czerwonej. Strateg. Izrail Pliner. Stanowisko - naczelnik
GUŁAG-u NKWD ZSRR. I to w jakich czasach! W samym
apogeum. Zdjęty ze stanowiska 14 listopada 1938 roku.
I aresztowany. Kiedy Jeżów i Frinowski wraz z kumpla-
mi spadli ze stołków, pociągnęli za sobą swych podwład-
nych. Dywintendent Pliner dostał kulkę w łeb 22 lutego
1939 roku. Dokładnie w wigilię jubileuszu Robotniczo-
-Chłopskiej Armii Czerwonej, w której nigdy nie służył.
By tak rzec, dla uczczenia tego święta.
A oto dywwojenwracz Aleksander Barków - szef Wy-
działu Medycznego Głównego Zarządu PWO NKWD
71
 WIKTOR SUWOROW
ZSRR. Dbał towarzysz doktor o czekistowską służbę
zdrowia. Rzecz ważna, lecz z wojskiem nie miała nic
wspólnego.
Te rejestry przypominają książkę telefoniczną. Jed-
nak gdy ktoś podaje liczby zlikwidowanych dowódców,
przypomnijmy sobie, że, po pierwsze, są one monstru-
alnie przekłamane i rozdęte, a po drugie, że jedna trze-
cia spośród owych niewinnie oskarżonych i zamordowa-
nych to nikomu niepotrzebni komisarze, zaś kolejna
jedna trzecia to więzienni klawisze wysokiej rangi.
JTowiem więcej. Nawet w Głównym Zarządzie Bezpie-
czeństwa Państwowego wielu funkcjonariuszy miało
zwykłe stopnie wojskowe. Przykład: sam szef GUGB,
wspomniany już Frinowski, był komkorem, a następnie
komandarmem. I figuruje towarzysz Frinowski nie w re-
jestrach NKWD, lecz na listach oficerów armii. W czaso-
piśmie „Wojenno-istoriczeskij żurnał" istnieje rubryka:
KACI I ICH OFIARY. ZGINĘLI W LATACH BEZPRAWIA.
Rubryka ta każdego zapędza w ślepy zaułek: właściwie
kto wtedy był ofiarą? Redakcja powinna była chociaż
jednego wyróżnić za pomocą gwiazdki: o, to właśnie jest
ofiara represji. Sami w żaden sposób nie potrafimy
znaleźć tam ofiar - widzimy samych katów.
Szef najważniejszego spośród wszystkich pionów
Głównego Zarządu BP - Zarządu Wydziałów Specjal-
nych, też miał zwykły wojskowy stopień kombryga. Był
to Nikołaj Fiodorow. Nie jakiś tam intendent czy pra-
wnik. Dowódca. W dodatku młody i przystojny. Rówieś-
nik stulecia. Gdy miał 37 lat, w lipcu 1937 roku został
szefem odeskiego NKWD. Świetnie sobie radził na tym
stanowisku. Toteż od stycznia 1938 roku został szefem
kijowskiego NKWD. Tam też był dobry. Więc od maja
1938 roku kombryg Fiodorow został szefem Zarządu
Wydziałów Specjalnych GUGB NKWD ZSRR. NKWD to
tajna policja. A taką tajną policją wewnątrz NKWD był
Główny Zarząd BP. Zaś wewnątrz tego zarządu - Zarząd
Wydziałów Specjalnych. To tajna policja w łonie tajnej
72
OCZYSZCZENIE
policji w łonie tajnej policji. Nią właśnie kierował kom-
bryg Fiodorow.
Młody dowódca zginął niesprawiedliwie oskarżony,
nie doczekawszy czterdziestki.
To, że był doświadczonym czekistą, nie ulega wątpli-
wości. W wieku 37 lat nie tylko stanąć na czele odeskie-
go NKWD, lecz przygotować się do sprawowania takiego
urzędu w nieprawdopodobnie krótkim czasie, a potem
utrzymać się na nim, awansować... to wyższa szkoła
jazdy.
Tylko gdzie kombryg Fiodorow mógł zdobyć doświadcze-
nie wojskowe? Doświadczenie dowódcze? Podczas wojny
domowej był kancelistą w CzK4, wpisywał nazwiska roz-
strzeliwanych do księgi, gryzmolił protokoły przesłuchań.
Gdy wojna domowa się skończyła, kancelista Fiodorow
miał 20 lat. I ani jednego dnia nie służył w Armii Czerwo-
nej, choćby tylko w stopniu szeregowego. Rozplątywał sie-
ci spisków.
A umieszczono go na liście niewinnie represjonowa-
nych dowódców.
Amerykański wielbiciel Hitlera M. Steinberg oświad-
czył kiedyś, że i w Armii Czerwonej byli mądrzy ludzie,
tyle że wytępiono ich co do nogi: „Stalin wymordował
i usunął przed wojną niemal 40 tysięcy wojskowych!
A byli to najlepsi, najbardziej doświadczeni generałowie
i oficerowie. Na ich miejsce przyszli ludzie niekompeten-
tni, bez doświadczenia bojowego".
Już chciałem polemizować. Ale machnąłem ręką.
Niech tam. Zgoda. Niech będzie, że komandarm I stopnia
towarzysz Frinowski był najlepszym i najbardziej do-
świadczonym szefem GUGB NKWD ZSRR. Jakże z nim
było dobrze! Był przecież szalenie kompetentny. A gdy go
zabrakło, przyszli niekompetentni: Berta, Mierkułow,
Goglidze, Riumin, Cinawa, Rapawa, Kobułow. Czyż któ-
4
CzK, wl. WCzK - Wsterossijskąja Czerezwycząjnąja Komissija po Bor-
bie s Kontrrewohicijej i Sabotażom - Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komi-
sja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, 1917-1922 [przyp. tłum.].
73
WIKTOR SUWOROW

regokolwiek z nich stać było na tak wielkie czyny, jakich

dokonał ich wspaniały poprzednik?
Niech tam, zgódźmy się: kombryg towarzysz Fiodorow
był najlepszym szefem Zarządu Wydziałów Specjalnych
GUGB NKWD ZSRR. Był czuły i łagodny. Oczy miał
mądre, nieco zmęczone. I wprost nieprawdopodobnie
wielkie doświadczenie bojowe.
Nie będziemy protestować: dywintendent, towarzysz
Pliner, był najlepszym naczelnikiem GUŁAG-u NKWD
ZSRR. Gdy go zlikwidowano, w łagrach nie było już ta-
kiego porządku ani takiej troski o ludzi jak w 1937 ro-
ku. Później łagrami kierowali ludzie niedoświadczeni,
niekompetentni, bez doświadczenia bojowego. A towa-
Rozdział 6
rzysz Pliner miał tego doświadczenia mnóstwo. I był nad
wyraz kompetentny. O tym jak komisarz
A jakie miał łagodne spojrzenie!
Dybienko gromił
Niemców nad Narwą
Pijanym żeś tłumem ryczała.
Muskały się prężą na torsie.
Kolbami siwych gnasz admirałów
głową w dół
1
z mostu w Helstngforsie.
Włodzimierz Mąjakowski, „Oda do rewolucji"

ĆJKJ lutego 1938 roku cały naród radziecki i świato-

we siły postępu uroczyście świętowały dwudziestą rocz-
nicę powstania Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej.
Dwadzieścia lat przedtem, 23 stycznia 1918 roku pod
Pskowem i nad Narwą oddziały Czerwonej Gwardii od-
niosły swe pierwsze zwycięstwa nad regularnymi woj-
skami kajzerowskich Niemiec. Zwycięstwa te uznano za
dzień narodzin Armii Czerwonej. Na licznych wiecach
i uroczystych akademiach, które vv lutym 1938 roku

Przeł. Bruno Jasieński.

75
WIKTOR SUWOROW
odbywały się w całym kraju, wypowiedziano wiele ciep-
łych słów o naszej Armii Czerwonej. Nie wymieniono
tylko nazwiska człowieka, który poprowadził pierwsze
czerwone oddziały ku wielkim zwycięstwom...
Na miesiąc przed jubileuszem, 24 stycznia 1938 roku,
pojawił się pierwszy radziecki medal: „20 lat RKKA".
Odznaczano nim tych, którzy wyróżnili się w bojach,
okupili pierwszy triumf własną krwią, prowadzili Armię
Czerwoną od zwycięstwa do zwycięstwa. Nagrodzono
wielu wojskowych. Tylko zastępca ludowego komisarza
przemysłu leśnego, komandarm II stopnia Paweł Jefi-
mowicz Dybienko nie otrzymał jubileuszowego medalu.
A przecież to właśnie on 23 lutego 1918 roku prowadził
czerwone oddziały do boju nad Narwą...
Wkrótce legendarny komandarm został aresztowany.
Oskarżono go o szpiegostwo na rzecz Stanów Zjedno-
czonych, sąd rozpatrywał jego sprawę siedemnaście mi-
nut. Wyrok -jak zwykle. Natychmiastowe rozstrzelanie.
Ironia losu polegała na tym, że zastępca ludowego
komisarza przemysłu leśnego, komandarm II stopnia
Dybienko pozostawał w kadrze oficerskiej Armii Czer-
wonej. Jego ostatnie stanowisko w RKKA - to stanowi-
sko dowódcy Leningradzkiego Okręgu Wojskowego. Je-
śli ktoś chciałby zdobyć Piotrogród, utrudni mu to
ogromne Jezioro Czudzkie (Pejpus). Obejść je można od
północy, przez Narwę, lub od południa, przez Psków.
Gdyby komandarm II stopnia Dybienko nie otrzymał
awansu do Ludowego Komisariatu Przemysłu Leśnego,
a potem kopniaka do lefortowskich kazamatów, gdyby
pozostał na stanowisku dowódcy Leningradzkiego
Okręgu Wojskowego, to w 1941 roku z pewnością za-
trzymałby i rozbił Niemców pod Pskowem i nad Narwą
tak, jak rozgromił ich w 1918 roku.
T. u zatrzymamy się na chwilę. Zbierzemy myśli. Co toII
±uten Ludowy Komisariat Przemysłu Leśnego? To mi-
jest
nisterstwo ds. wyrębu lasów. Kraj mamy ogromny, la-
sów najwięcej na świecie, więc wyrąbujemy je tysiącami
76
OCZYSZCZENIE
kilometrów kwadratowych i milionami metrów sze-
ściennych wysyłamy na eksport. Tylko nie jest zrozu-
miałe, dlaczego ofiarną pracą setek tysięcy drwali kieru-
je osobnik w mundurze wojskowym, posiadający w do-
datku wysoki stopień komandarma II stopnia? Przed
Pawłem Dybienką stanowisko zastępcy ludowego komi-
sarza ds. wyrębu lasów zajmował komisarz BP II stopnia
Łazarz Kogan, pierwszy naczelnik GUŁAG-u, po Dybien-
ce zaś - komisarz BP III stopnia Salomon Milszten
z GUGB NKWD ZSRR.
Oto gdzie poniosło słynnego dowódcę. Ale towarzysz
Stalin zawsze kierował się logiką. Więc jeśli drwali nad-
zorują nie jakieś tam urzędasy, lecz wysoko postawieni
bojownicy tajnego frontu, odważni rycerze BP, najlepsi
administratorzy GUŁAG-u i legendarni dowódcy wojny
domowej, to musiał być w tym jakiś sens.
Co prawda, rycerze owi nie piastowali swych stanowisk
długo. Chwytano ich za kark i wysyłano, gdzie trzeba.
Wzięli również towarzysza Dybienkę. I oto legendarny
bohater wojny domowej, zastępca komisarza ludowego
ds. wyrębu lasów, komandarm II stopnia towarzysz Dy-
bienko siedzi. Siedzi i pisze. Pisze list do towarzysza
Stalina. A w liście tym logicznie i prosto udowadnia, że
nie jest szpiegiem amerykańskim, a oskarżenia pod jego
adresem to bzdury. Udowadnia to za pomocą prostego
i jasnego sformułowania, jednym zdaniem: „Przecież na-
wet nie władam językiem amerykańskim...".
No proszę, wielki strateg, a nie włada amerykańskim.
Cóż, wybaczymy strategowi nieznajomość języka ame-
rykańskiego, a przy okazji zastosujemy jego argumenta-
cję. Przypuśćmy, że oskarżają mnie, iż jestem agentem
wszystkich wywiadów świata. Teraz z dumą mogę zapro-
testować: nie jestem szpiegiem argentyńskim, bo z ar-
gentyńskim u mnie kiepsko. Nie mogę też być szpiegiem
brazylijskim - nie znam brazylijskiego, możecie spraw-
dzić. Nie jestem też szpiegiem boliwijskim, peruwiań-
skim, paragwajskim, kolumbijskim ani ekwadorskim.
Języka algierskiego też jeszcze nie opanowałem.
To jedno zdanie geniusza strategii towarzysza Dybien-
ki odsłania nam bardzo wiele. W swoim czasie Dybienko
77
WIKTOR SUWOROW
był dowódcą Floty Bałtyckiej, więc podlegał mu jej wy-
wiad. Potem był ludowym komisarzem ds. morskich
i podlegał mu cały wywiad RKKF. Następnie dowodził
szeregiem okręgów wojskowych i za każdym razem pod-
legał mu potężny aparat wywiadowczy z własnymi za-
granicznymi siatkami agenturalnymi.
Wkrótce zobaczymy, jak towarzysz Dybienko dowodził
pułkami i dywizjami, eskadrami i flotą; na razie jednak
odnotujmy, że dość mętnie sobie wyobrażał pracę wy-
wiadu. Każdy czytelnik powieści sensacyjnych zdaje so-
bie chyba sprawę: jeśli ktoś chce zdradzać tajemnice
japońskiemu wywiadowi, nie musi znać języka japoń-
skiego. A po to, by przekazywać tajemnice wywiadowi
amerykańskiemu, niekoniecznie trzeba znać język ame-
rykański. Jeśli uzyskaniem informacji zainteresowani
są ONI, to niech ICH wywiadowcy uczą się NASZEGO
języka. Zaś agenci naszego wywiadu powinni uczyć się
ich języków. I nawet całkiem możliwe, że agent amery-
kański opanował język rosyjski i doszedł do porozumie-
nia z towarzyszem Dybienką, bez posługiwania się języ-
kiem amerykańskim. Czyżby towarzysz Dybienko tego
nie rozumiał? I czy nie pora baczniej przyjrzeć się na-
szemu bohaterowi?
> ni
F aweł Dybienko był za caratu marynarzem Floty Bał-
tyckiej. Rozpoczął służbę w karnej jednostce na okręcie
„Dźwina".2 O tym, co przeskrobał marynarz Dybienko
nasza kochana gazeta wojskowa nie informuje. Możemy
mieć pewność, że nie wysłali go tam za działalność re-
wolucyjną. Gdyby tak było, powiedzieliby nam o tym.
Podczas pierwszej wojny światowej marynarz Dybienko
był jednym z prowodyrów antywojennego wystąpienia
na pancerniku „Imperator Paweł I". Ta interesująca ce-
cha ujawni się potem wielokrotnie: nasi genialni dowód-
cy byli przeważnie pacyfistami, nie rwali się do wojaczki.
Zablokowana przez kajzerowską marynarkę na wodach
2
„Krasnaja zwiezda", 26 lutego 1989 r.
78
OCZYSZCZENIE
Zatoki Fińskiej, Flota Bałtycka tkwiła w bezczynnoś-
ci, okręty stały na redzie, marynarze siedzieli sobie
w ciepłych kubrykach i nudzili się jak mopsy, z nudów
wszczynali bunty. Zawsze we wszystkich flotach świata
zbuntowanych marynarzy wieszano na rejach. Zwłasz-
cza podczas wojny. Ale Imperium Rosyjskie było prze-
sadnie liberalne. I właśnie dlatego się rozpadło. Bun-
townika i podżegacza Pawła Dybienkę nie rozstrzelano
ani nie powieszono, lecz odziano w mundur szeregowe-
go i wysłano na front. „Radziecka Encyklopedia Wojsko-
wa" informuje, że i na froncie towarzysz Dybienko upra-
3
wiał to samo co przedtem - antywojenną agitację. Więc
znowu go aresztowali. Powiesić by takiego, ale gdzie
tam! Nie wieszali. Wreszcie doczekał się upadku caratu.
A wówczas od razu stał się niejako szefem Floty Bałtyc-
kiej. Pijani marynarze przeobrazili się w dzikie bestie.
Pod wodzą Dybienki i Raskolnikowa miały miejsce
potworne zbrodnie na oficerach floty i ich rodzinach.
W ślad za oficerami ofiarą padli ci wszyscy, których
można było nazwać „kontrą". A można było tak nazwać
każdego. Bestialskie sceny marynarskiego rozpasania
opisane zostały wielokrotnie. Jedno z takich świadectw
opublikowano w latach dwudziestych w Paryżu.4 To, co
przez dziesiątki lat nazywano oszczerstwem, „Krasnaja
zwiezda" uznaje teraz za prawdę, przytaczając relację
właśnie o pancerniku „Imperator Paweł I":
„Lejtnanta Sawińskiego zabił uderzeniem młota w gło-
wę, podkradłszy się do niego od tyłu, palacz Rudenok.
Tym samym młotem Rudenok zabił miczmana Szumań-
skiego. I miczmana Bulicza. Starszy oficer, który próbo-
wał na górnym pokładzie przemówić załodze do rozumu,
został schwytany, zbity czym popadło, zaciągnięty do
burty i wyrzucony na lód".5
Oficerów zabijano tylko dlatego, że byli oficerami. I to-
piono w przeręblach. Ale niektórych nie topiono. Pijani
3
Sowietskąja wojennąja encyklopiedija, t. 1/8, Moskwa 1976-1980,
t. 3, s. 277.
4
A. Olszański, Zapiski agienta Razwiedupra, Paryż 1927.
5
„Krasnaja zwiezda", 4 października 1997 r.
79
WIKTOR SUWOROW
bandyci, kumple Dybienki i Raskolnikowa, tratowali
oficerów saniami zaprzężonymi w konie, wdeptując tru-
py w śnieg i nawóz.
Wymazano to z naszej pamięci. Okręty Floty Bałtyc-
kiej bazowały w portach dzisiejszej Finlandii. Podczas
drugiej wojny światowej duże, potężne kraje poddawały
się totalitarnej agresji bez zbytniego oporu, natomiast
mała Finlandia wykazała takąniezłomność, że sam Sta-
lin był zaskoczony. Przyczyną tego były ciała oficerów
rosyjskich stratowane saniami pijanego rewolucjonisty.
Finlandia zapamiętała tamtych oficerów. Miejscowa
ludność wiedziała, że gdy Armia Czerwona pokona ich
kraj, to wyzwoliciele będą obdzierać ludzi żywcem ze
skóry, wbijać im gwoździe w głowy, obcinać nosy, języki
i uszy, wykłuwać dzieciom oczy, słowem, wyrabiać to
wszystko, co pijany Dybienko. Właśnie dlatego, mimo
ogromnych ofiar i strat, Finlandia nie poddała się Rosji
Radzieckiej. Towarzysza Dybienkę Finlandia pamięta je-
szcze dzisiaj. Byłem tam, przekonałem się.
A IV
Dybienko, gdy już pojeździł sobie na saneczkach,
stanął na czele Centrobałtu - organizacji, która zarzą-
dzała flotą. Tam los zetknął go z płomienną rewolucjo-
nistką, generalską córką Aleksandrą Kołłontaj, jedną
z najpiękniejszych kobiet Europy. Rewolucyjną pannę
strasznie ciągnęło na front, do opustoszałych kajut ad-
miralskich i marynarskich kubryków. Sasza Kołłontaj
nawoływała do światowej rewolucji i wolnej miłości. Jej
namiętny apel nie pozostał bez odzewu, jej wizyt na
okrętach marynarze wyczekiwali z niecierpliwością. By-
ło to dla nich wielkie święto.
W październikowych dniach 1917 roku Paweł Dybien-
ko odgrywał decydującą rolę. Krążownik „Aurora" i dzie-
sięć innych okrętów wypłynęły na Newę z rozkazu Dy-
bienki. Dziesięć tysięcy uzbrojonych marynarzy, którzy
dokonali przewrotu.
Noc, kiedy nastąpił przewrót, była największym
triumfem Dybienki. Został członkiem pierwszego rządu
80
OCZYSZCZENIE
radzieckiego. Znalazła się w nim również jego przyja-
ciółka Aleksandra Kołłontaj. Była ludowym komisarzem
opieki społecznej. Wszystko jak w bajce. On i ona. Obo-
je w rządzie. Pierwszy wpis w księdze aktów stanu cy-
wilnego w ojczyźnie światowego proletariatu był reje-
stracją ślubu Pawła Dybienki i Aleksandry Kołłontaj.
Pierwszy ślub zazwyczaj odbija się czkawką. Oboje zbyt
wysoko cenili uroki wolnej miłości. Ich ślub poprzedził
wszystkie radzieckie śluby. Ich rozwód - wszystkie ra-
dzieckie rozwody.
Nie czas na śluby, gdy dokonuje się rewolucja!
xierwszym i najważniejszym przeciwnikiem komuni-
stycznych zwycięzców był naród rosyjski. Oto gdzie tkwi
problem. Po upadku monarchii utworzono rząd tymcza-
sowy. Właśnie tymczasowy, nie żaden inny. Nie było
więc potrzeby obalania go. Nie miał zamiaru długo rzą-
dzić Rosją. O losie kraju miała zadecydować Konstytu-
anta: przegłosować taką formę rządów, taki system po-
lityczny, gospodarczy i społeczny, który zaakceptowała-
by większość ludności.
Narody zamieszkujące Rosję wybrały swoich przed-
stawicieli i wysłały ich do stolicy, by urzeczywistnili to,
czego pragnie większość. Właśnie do tego nie mogli do-
puścić Lenin i Trocki. Bolszewicy już obalili rząd tym-
czasowy. Teraz stało przed nimi kolejne zadanie - nie
dopuścić, by naród wyraził swoją wolę. Lenin i Trocki
podejmują prostą decyzję: Konstytuantę należy rozpę-
dzić, demonstrujących robotników rozstrzelać.
Wybitny historyk rosyjski J. Felsztyński pisze: „Tym-
czasem bolszewicy usiłowali znaleźć rozwiązanie mniej
ryzykowne, niż rozpędzenie Zgromadzenia Narodowego.
20 listopada, na posiedzeniu Rady Komisarzy Ludo-
wych, Stalin zaproponował przesunięcie rozpoczęcia
obrad na później". 6 Propozycja Stalina polegała na tym,
by nie rozpędzać Konstytuanty, lecz opóźnić otwarcie jej
J. Felsztyński, Kruszenije mirowoj rewolucji, Londyn 1991, s. 192.
81
 WIKTOR SUWOROW
obrad. Ale czy ktokolwiek słuchał u nas głosu rozsąd-
ku? W partii bolszewickiej niepodzielnie dominowali
ekstremiści. Felsztyński pisze dalej: „Postanowiono szy-
kować się do rozpędzenia Konstytuanty. Rada Komisa-
rzy Ludowych zobowiązała komisarza spraw morskich
P. Dybienkę, by do dnia 27 listopada skoncentrował
w Piotrogrodzie siły około 10-12 tysięcy marynarzy". 7
Dybienko z Raskolnikowem wykonali te rozkazy - ro-
botnicze demonstracje rozpędzili salwami, rozpędzili też
Konstytuantę.
Nadeszła chwila, by postawić zasadnicze pytanie: po
co właściwie marynarz Dybienko został rewolucjonistą?
Udało mi się wymyślić tylko dwie prawdopodobne od-
powiedzi.
Pierwsza: by dać ludowi wolność i szczęście.
Druga: żeby samemu dorwać się do władzy i upić się
nią.
Pierwszy wariant odpada. Dybienko nie tylko nie
chciał spełniać woli ludu, nie chciał nawet o niej sły-
szeć. Spieszno mu było rozpędzić wybrańców narodu
zanim otworzą usta. Chciał natychmiast plunąć w te
usta ogniem karabinów maszynowych.
Zatem pierwszy wariant nie wchodzi w rachubę.
Co więc pozostaje?
TJ.O. o samo pytanie warto byłoby zadać towarzyszom Le-
VI
ninowi, Trockiemu, Zinowiewowi, Kamieniewowi, Ryko-
wowi i całej reszcie, która zagarnęła władzę w paź-
dzierniku 1917 roku: po co właściwie rwaliście się do
rządzenia? Żeby uszczęśliwić lud? Lecz nikt wam nie
powierzył tej roli, nikt was do niej nie upoważnił. Naród
wybrał Konstytuantę. To jej reprezentantów trzeba było
słuchać...
I jeszcze jedno - lud na ulicach. W Piotrogrodzie odby-
wały się pokojowe demonstracje na znak poparcia dla
wybranej przez naród Konstytuanty. A bolszewicy rozpę-
Ibid.
82
OCZYSZCZENIE
dzili Zgromadzenie Narodowe na cztery wiatry. Nie robili
rewolucji dla ziemiaństwa, kupiectwa, fabrykantów,
chłopów, kleru, wielkich ani też drobnych posiadaczy.
Zatem dla kogo? Dla proletariatu? Lecz pierwszą rzeczą,
jakiej dopuścili się marynarze Dybienki, było ostrzelanie
manifestujących robotników z karabinów maszyno-
wych. Więc nie rozpętali rewolucji dla proletariatu.
W takim razie dla kogo?
Mówią nam o Bucharinie. Podobno wierzył w ideały.
Chciał, żeby ludowi żyło się lepiej. Czy ktoś strzelając do
ludu z karabinów maszynowych, dogadza temu ludowi?
O czym myślał idealista Bucharin, przyglądając się
z balkonu, jak zabijają demonstrujących robotników?
Gdy pierwsze krople robotniczej krwi spadły na bruk
Litiejnego Prospektu, system, który tak dobrze znamy od
80 lat, przybrał swój ostateczny kształt. Wynikło to z sy-
tuacji: za rozpędzenie Konstytuanty, strzelanie do de-
monstrujących robotników, każda nowa władza zaciąg-
nęłaby pod sąd Lenina, Trockiego, Dybienkę, Raskolni-
kowa i wszystkich innych „bohaterów Października".
Właśnie dlatego od tej chwili Lenin i Trocki nie mogli
nikomu władzy oddać. Nie mogli dopuścić do żadnych
wyborów, poza takimi, podczas których mieliby gwaran-
cję zwycięstwa na 99,99%. Nie mogli więc się pogodzić
z istnieniem wolnej prasy. Należało trzymać za pysk
wszystkie partie, łącznie z własną. Należało niszczyć
związki zawodowe, strzelać do demonstrujących robotni-
ków, a jeszcze lepiej, w ogóle do tego nie dopuszczać,
wykrywać prowodyrów i zabijać ich. To proste: partii
Lenina i Trockiego nikt nie wybierał, zatem jej rządy były
bezprawne. Nielegalną władzę można utrzymać tylko si-
łą. Tylko terrorem. I bynajmniej nie Stalin wprowadził
terror w 1937 roku, lecz marynarz Dybienko w roku
1917. Ściślej - Lenin, Trocki i reszta ferajny.
R, rozpędzenie Konstytuanty, salwy do robotniczych
VII
demonstracji na ulicach Pitra, wszystko to pociągnęło
za sobą określone skutki. Rosja wciąż jeszcze uczestni-
83
 WIKTOR SUWOROW
czy w pierwszej wojnie światowej, lecz nowej władzy,
która strzela do ludu, nikt nie chce bronić. Niemcy
ruszyli na Piotrogród. Na ich drodze stało Jezioro Czu-
dzkie. Można je, jak już wiemy, obejść z dwóch stron.
Przez Psków i przez Narwę.
Lecz Rosja nie ma armii. Armię zdemontowali bolsze-
wicy. To właśnie dzięki temu wsławił się Dybienko. Ura-
tować sytuację na początku 1918 roku mogli tylko ma-
rynarze bałtyccy. Cóż, towarzyszu Dybienko, komisarzu
ludowy do spraw morskich, zbieraj swoich marynarzy,
prowadź ich pod Psków i nad Narwę, ratuj rewolucję!
Zatrzymaj Niemców!
I Dybienko poprowadził marynarzy. To właśnie jego
zwycięstwo w dniu 23 lutego 1918 roku stało się pań-
stwowym świętem: Dniem Armii Czerwonej.
23 lutego 1968 roku otrzymałem pierwszy medal:
vni
„50 lat Sił Zbrojnych ZSRR". Cały radziecki naród i po-
stępowa ludzkość uroczyście świętowały rocznicę tych
pierwszych zwycięstw, dzięki którym narodziła się nie-
zwyciężona, legendarna Armia Czerwona. Uwielbiam
ordery i medale. O pierwszym odznaczeniu marzyłem
stojąc na warcie i wykonując służbowe polecenia, w ta-
jemnicy pisałem o nim wiersze. Mijał dziesiąty rok mo-
jego życia w mundurze - siedem lat nosiłem szkarłatne,
a trzy lata malinowe naramienniki. I oto otrzymałem
pierwszy medal. Był wspaniały: wielki, błyszczący,
z czerwoną emalią na gwiazdce, na atłasowej niebieskiej
wstążce z białymi i czerwonymi paseczkami w środku.
Nie nosiłem go na piersi. Nie. Wciąż trzymałem mój
medal w zaciśniętej dłoni, nie wierząc własnemu szczęś-
ciu. Tego dnia postanowiłem uczyć się jeszcze lepiej. I to
natychmiast, od tej chwili. Miną świąteczne dni,
a wkrótce potem, na seminarium, będziemy omawiać
artykuł Lenina „Dotkliwa, lecz konieczna lekcja". 8 Wer-
8
W. Lenin, „Dzieła wszystkie", t. 1/55, Warszawa 1983-1990, t. 35,
s. 380-383.
84
OCZYSZCZENIE
towaliśmy go na zajęciach dziesiątki razy. Towarzysz
Lenin uczył nas, że z przeciwnikiem t r z e b a walczyć.
Trzeba u m i e ć z nim walczyć! Wymawiając te słowa
wykładowcy zazwyczaj kładli akcent na słowie „umieć".
Znałem ten artykuł niemal na pamięć. Ale wtedy posta-
nowiłem: właściwie dlaczego „niemal"? Wykuję go na
blachę. Otworzyłem tom dzieł Lenina, siedzę i uczę się:
„Tydzień od 18 do 24 lutego [...] był dla partii i całego
narodu radzieckiego gorzką, przykrą, dotkliwą, ale ko-
nieczną, pożyteczną lekcją".9 Wczytuję się nie tylko
w artykuł, lecz także w załączone do niego przypisy:
„«Prawda» (wydanie wieczorne) nr 35, 25 lutego 1918
roku". To też trzeba zapamiętać. Zauważyłem, że takie
szczegóły komisja egzaminacyjna zawsze wysoko ceni.
Jeśli napomknę mimochodem, tak jakby to było coś
mało istotnego, „25 lutego 1918 roku w wieczornym
wydaniu...", to ręka każdego egzaminatora natychmiast
wysmaruje obok piątki tłusty plus.
I nagle jakby ktoś mnie oblał wrzątkiem. Coś do mnie
dotarło, ale nie całkiem zrozumiałem co. Pięćdziesiąt lat
temu, 23 lutego 1918 roku, Armia Czerwona pod Psko-
wem i nad Narwą odniosła pierwsze błyskotliwe zwy-
cięstwa, które już od pięćdziesięciu lat czcimy, za które
my, potomkowie, choć nigdy jeszcze nie walczyliśmy,
otrzymujemy odznaczenia. Niemal równocześnie z tym
wydarzeniem historycznym, także przed pięćdziesięciu
laty, 25 lutego 1918 roku, w wydaniu wieczornym gaze-
ty „Prawda"... W wydaniu wieczornym... A więc ukazy-
wało się też wydanie poranne, lecz tam artykuł Lenina
nie był opublikowany. Za dnia znajdował się jeszcze
w drukarni. Wynika z tego, że Lenin pisał go 24 lub
nocą, z 24 na 25 lutego 1918 roku. 23 lutego bolszewicy
odnieśli wielkie zwycięstwa, a 24 lutego, na wieść
o tym, towarzysz Lenin, klnąc i gryząc paznokcie pisał
w pośpiechu, że miniony tydzień „...był dla partii i całe-
go narodu radzieckiego gorzką, przykrą, dotkliwą [...]
lekcją". Towarzysz Lenin udziela niezwykle cennych
rad: „Z przeciwnikiem trzeba walczyć! Z nim trzeba
Ibid.
85
WIKTOR SUWOROW
umieć walczyć!". Jakże głęboki jest leninizm! Gdyby nie
było leninowskich tomów, nie wiedzielibyśmy, że z prze-
ciwnikiem trzeba walczyć... I nie tylko walczyć, ale jesz-
cze umieć. Towarzysz Lenin, nie wymieniając nazwiska,
miesza z błotem kogoś, kto nie umie walczyć: „...męczą-
co haniebna wiadomość o tym, że pułki odmówiły utrzy-
mywania pozycji, o odmowie obrony nawet linii narw-
skiej, o niewykonaniu rozkazu niszczenia absolutnie
wszystkiego w czasie odwrotu; nie mówimy już o dezer-
cji, chaosie, niedołęstwie, bezradności, niedbalstwie". 10
Zawsze podejrzewałem siebie o szaleństwo: w ciągu
pięćdziesięciu lat istnienia naszej armii służyły w jej
szeregach dziesiątki milionów ludzi. „Dotkliwa, lecz ko-
nieczna lekcja" należy do kanonu obowiązkowych dzieł
Lenina, które każdy wojskowy powinien znać jeśli nie na
pamięć, to bardzo dokładnie. Czyżby nikt nie zauważył
zbieżności dat? Nie ma tu nic do odkrycia. Tylko dlacze-
go ja widzę zbieżność, a nikt poza mną jej nie dostrze-
ga? Zwłaszcza, że Lenin nie mówi o jakimś tajemniczym
odcinku obrony, wymienia Psków i Narwę z nazwy. Czy
ja aby nie zwariowałem?
Nie mogę pojąć: czyżby wielcy szefowie Głównego Za-
rządu Politycznego, którzy nam tak stanowczo zalecają
lekturę tego dzieła, nie zauważyli, że przy zwykłym na-
łożeniu się dat, sam tytuł artykułu dezawuuje opowieści
o wielkich zwycięstwach, odniesionych jakoby 23 lutego
1918 roku?
Bo co to znaczy „lekcja"? Każdy z nas kiedyś popełnił
głupstwo, a nie miał nic na usprawiedliwienie. I właśnie
w takich sytuacjach, z braku lepszego rozwiązania, mó-
wimy ze skruchą na zebraniu kolektywu: będzie to dla
mnie lekcja...
Towarzysz Lenin rozwalił armię i marynarkę agitacją
antywojenną, Niemcy nacisnęli, front runął, więc trzeba
było przed całą Rosją świecić oczyma. I towarzysz Lenin
mamrocze: to lekcja... A potem radzi: z przeciwnikiem
trzeba walczyć, itd. itp. Geniusz Lenina polega na tym,
że wódz plótł bzdury, z którymi niepodobna dyskuto-
Ibid., s. 382.
86
OCZYSZCZENIE
wać. Kto będzie udowadniał, że z przeciwnikiem walczyć
nie trzeba? Że trzeba nie umieć walczyć?
Co ja właściwie chcę przez to powiedzieć? Ano to, że
gdyby Paweł Dybienko 23 lutego 1918 roku odniósł
wiekopomne zwycięstwa pod Pskowem i nad Narwą, to
towarzysz Lenin, dowiedziawszy się o tym 24 lutego,
przez dzień i noc pisałby całkiem inny artykuł. Tymcza-
sem pisał o przykrej, gorzkiej lekcji. I, naturalnie, nie-
zbędnej. Póki nie strzelił piorun, towarzysz Lenin, ni-
czym tyfusowa wesz, zarażał armię „Prawdą okopów"
i innym paskudztwem, publikowanym za niemieckie
pieniądze. Lecz gdy Niemcy udzielili towarzyszowi Leni-
nowi lekcji, wtedy zatroszczył się o obronność kraju.
o.
IX
'd tamtego dnia wiekopomne zwycięstwa pod Psko-
wem i nad Narwą stały się dla mnie obiektem szczegól-
nego, trochę niezdrowego zainteresowania, podobnie
zresztąjak nazwisko wielkiego stratega Pawła Dybienki.
Na szczęście książek o wojnach napisano u nas wiele,
zapchane są nimi biblioteki. I oto trzymam w ręku me-
muary generała lejtnanta S. Kalinina.
W 1918 roku żołnierz Kalinin wraca z frontu i prowa-
dzi rewolucyjną działalność w Samarze. Głód. Ruina
i rozprzężenie. Sytuacja bolszewików jest niepewna.
Brak im ludzi. „Nie pamiętam już dokładnie kiedy,
w końcu marca lub na początku kwietnia, w Samarze
nastąpiło wydarzenie, które wywołało niepokój organi-
zacji partyjnej. Nagle, bez uprzedzenia, przybył do mia-
sta eszelon marynarzy bałtyckich z Pawłem Dybienką
na czele. Ucieszyliśmy się z nowego uzupełnienia. Lecz
w tym samym dniu do komitetu gubernialnego przy-
szedł telegram podpisany przez M. Boncz-Brujewicza.
Rozkazywał on natychmiast aresztować Dybienkę
i odwieźć go pod eskortą do Moskwy, ponieważ Dybien-
ko wraz z oddziałem samowolnie opuścił stanowisko bo-
jowe nad Narwą".11
11
S. Kalinin, Razmyszlienija o minuwszem, Moskwa 1963, s. 71.
87
WIKTOR SUWOROW
Słyszeliśmy, że nad Narwą odniesiono wspaniałe zwy-
cięstwa, a tymczasem zwycięzca nie wiadomo czemu dał
drapaka i ścigają go po całym kraju. Bolszewicy samar-
scy zastanawiają się, co zrobić z marynarzami. Podjęli
decyzję: pójdzie do nich jako wysłannik sam Kalinin,
bez ochrony i bez broni. „Gdy tylko wszedłem na peron
dworca, marynarze otoczyli mnie i pod konwojem, jako
«kontrę», zaprowadzili do wagonu Dybienki. Przy stole
siedział rosły marynarz...". 1 2 Bolszewik Kalinin zawsty-
dził rewolucjonistę Dybienkę, ten okazał skruchę i po-
stanowił wrócić do Moskwy. Koniec tej historii poznałem
21 lat później. 26 lutego 1989 roku „Krasnaja zwiezda"
zamieściła długi artykuł o wybitnym dowódcy Dybien-
ce. Kilka linijek w tym artykule to relacja o tym, że za
ucieczkę spod Narwy i samowolne opuszczenie frontu
Dybienkę wykluczono z partii (z powrotem go do niej
przyjęto dopiero w 1922 roku). Stanął przed trybuna-
łem rewolucyjnym. Rada Komisarzy Ludowych postano-
wiła usunąć Dybienkę ze stanowiska. Paweł Jefimowicz
był już do tego przygotowany: „Naturalnie, to ja jestem
winien, że marynarze uciekli aż do Gatczyny".
A oto co się stało. Członkowi pierwszego radzieckiego
rządu towarzyszowi Dybience i jego dzielnym maryna-
rzom kazano zatrzymać wojska niemieckie pod Psko-
wem i Narwą. Żadnych zwycięstw płomienni rewolucjo-
niści ani pod Pskowem, ani nad Narwą nie odnieśli,
nikogo nie zatrzymali, nie uwiecznili sławą swych sztan-
darów. Na odwrót, po pierwszych starciach z przeciwni-
kiem wydelikaceni marynarze stchórzyli i uciekli - prze-
cież całą wojnę dekowali się w portach! A nasz bohater
razem z nimi. Lub może na ich czele. Obrońcy rewolucji
dobiegli aż do Gatczyny. W tym momencie trzeba rozło-
żyć mapę, by ocenić heroiczność ich szlaku bojowe-
go. 120 kilometrów nawiewali obrońcy socjalistycznej
ojczyzny. Trzy maratony w głębokim lutowym śniegu.
W Gatczynie zajęli pociąg i pomknęli w głąb kraju rato-
wać swoje rewolucyjne skóry. Boncz-Brujewicz, prze-
wodniczący Najwyższej Rady Wojennej, rozsyła w pościg
Ibid.
88
OCZYSZCZENIE
za nimi telegramy po całej Rosji: schwytać bohaterów
i pod konwojem dostarczyć do Moskwy. Mieli zatrzymać
przeciwnika, ale to ich trzeba było zatrzymywać.
Odnaleziono bohaterów dopiero w Samarze. Za Woł-
gą. Tym razem trzeba wziąć już globus, żeby docenić
heroiczny odwrót. Bohaterowie Floty Bałtyckiej zjawili
się w Samarze pod koniec marca lub na początku kwiet-
nia. Kto wie, gdzie jeszcze bawili przez cały miesiąc po
tak wielkich zwycięstwach? A teraz, na głębokich ty-
łach, bronią rewolucji: chwytają pierwszego, kto wpadł
im w ręce, i wypytują, czy aby nie jest „kontrą". Na to
wystarcza im męstwa. Interesuje mnie tylko jedno:
czym właściwie przez cały ten czas po ucieczce znad
Narwy karmił Dybienko swoich rewolucjonistów? Byli
tacy żarłoczni!
I kolejne pytanie: przed kim właściwie uciekali?
Odpowiedź: przed armią niemiecką. Wyobrażenie o tej
armii też jest dość pokrętne. Niemieccy marynarze też się
buntowali, siedząc bezczynnie w swoich portach. Niem-
cy wówczas już głodowały. Armia niemiecka była skraj-
nie wycieńczona wojną. Monarchia w Niemczech upadła
w listopadzie 1918 roku. Przetrwała do listopada głównie
dlatego, że towarzysz Lenin w marcu 1918 roku podpisał
z kajzerem pokój w Brześciu i oddał mu Ukrainę aż po
Kursk i Rostów, wraz z rudą, węglem, przemysłem hut-
niczym, wraz ze zbożem i mięsem. Lenin oddał kajzerowi
Polskę i kraje nadbałtyckie, zapłacił ogromne reparacje
w złocie i srebrze. Oto dlaczego kajzerowska armia do-
trwała do jesieni. Lecz w lutym 1918 roku nie było jesz-
cze leninowskiej pomocy dla kajzera, toteż Niemcy stali
nad przepaścią. Jurij Felsztyński pisze: „Najbardziej za-
dziwiające było to, że Niemcy ruszyli do ofensywy bez
armii. Posuwali się niewielkimi rozproszonymi oddziała-
mi po 100-200 ludzi, przy czym nawet nie były to regu-
larne jednostki, lecz oddziały ochotników. Wskutek pa-
nującej wśród bolszewików paniki i pogłosek o zbliżaniu
się mitycznych wojsk niemieckich pozostawiano bez wal-
ki miasta i stacje kolejowe jeszcze przed nadejściem
przeciwnika. Dwińsk, na przykład, zdobył oddział nie-
miecki o liczebności od 60 do 100 ludzi. Psków został
89
WIKTOR SUWOROW

zajęty przez niewielki oddział Niemców, którzy przyje-

chali na motocyklach. W Reżycy oddział niemiecki był
tak nieliczny, że nie był w stanie zdobyć telegrafu, który
pracował jeszcze przez całą dobę". 13
Przed takimi oto przeważającymi siłami dał drapaka
członek rządu radzieckiego, ludowy komisarz do spraw
morskich, dowódca floty Dybienko ze swymi bojownika-
mi, pozostawiwszy Piotrogród bez żadnej obrony. Niem-
cy nie mieli po prostu sił, by zdobyć to miasto.
Zresztą nawet nie doszli do Piotrogrodu. A Dybienko
ominął po cichu Moskwę i uciekł za Wołgę.
Rozdział 7
Ktoś może zapytać: dlaczego wciąż peroruję o Dy-
bience?
Odpowiadam na to: wśród komandarmów I stopnia
Czy komandarm był
najbardziej znany i wysoko postawiony był Frinowski.
A wśród komandarmów II stopnia najsławniejszy był
amerykańskim szpiegiem?
Dybienko: tylko on został członkiem rządu radzieckiego.
Ludzie radzieccy mają własną dumę
Pozostali komandarmi II stopnia nie mieli takiego do-
Na burżujów patrzymy wysoko z góry.
świadczenia ani nie odnieśli równie błyskotliwych zwy-
Włodzimierz Mąjakowski
cięstw.
Ale byli przecież i inni dowódcy! Tuchaczewski, Jakir,
Blucher! Ci na pewno odnosili bojowe sukcesy!
Owszem. Dojdziemy i do nich. Tylko z góry uprze- A '
dzam: ci inni nie byli tak genialni jak Dybienko. To, JTSL oto, jak zakończył się sąd nad Dybienką, biorąc
czego dokonał Dybienko 23 lutego 1918 roku, świętuje- pod uwagę pochodzenie proletariackie i wielkie zasługi
my już od osiemdziesięciu lat. A zwycięstwa Tuchaczew- dezertera Dybienki, sąd radziecki uniewinnił go. Uza-
skiego, Jakira, Bluchera, Uborewicza, Putny, Vacetisa sadnienie wyroku brzmiało tak: nie był gotów do walki.
nie były równie świetne i doniosłe. Ich zwycięstwa nie Słusznie. Potrafił niszczyć, ale nie budować. Niszczyć
stały się powodem dorocznych obchodów. armię i marynarkę niczym krętek blady... Rozbijać gło-
wy oficerskie młotem. Strzelać do demonstracji robotni-
czych. Rozpędzić wybraną przez naród Konstytuantę.
Ale żeby sam miał walczyć na froncie - nie, do tego nie
był gotów. Niewielkie zagrożenie, a rewolucjonista Dy-
bienko natychmiast daje nogę, ucieka daleko i szybko.
Z trudem go złapali.
Następnie wyrzucili z rządu leninowsko-trockistow-
skiego, z partii, ale nie rozstrzelali, nawet nie wsadzili
Felsztyński, op. cit, ss. 259-260. za kratki. I oto po wyroku sądowym zaczynają się zdu-
miewające przygody. „Radziecka Encyklopedia Wojsko-
91
WIKTOR SUWOROW
wa" informuje, że od lata 1918 roku Dybienko prowadził
działaność konspiracyjną na Ukrainie. 1
Dziwne. Wyrzucili go z partii za bałaganiarstwo, tchó-
rzostwo, dezercję i dokąd go skierowali? Do pracy kon-
spiracyjnej?
Zresztą o jakiej konspiracji mówimy? Podziemie było
partyjne, każda partia miała własne hasła, skrytki,
punkty kontaktowe: anarchiści jedne, a eserowcy inne.
Do jakiej więc pracy konspiracyjnej wysłano Paszę Dy-
bienkę, skoro był bezpartyjny? Wyobraźmy sobie, że
konspirator zjawia się w lokalu konspiracyjnym z taki-
mi oto referencjami: nie jestem już bolszewikiem, wy-
rzucili mnie za tchórzostwo, teraz chcę pracować dla
was. Komu ktoś taki jest potrzebny?
Wyobraźmy sobie, że w trakcie działań wojennych
Hitler wyrzucił za tchórzostwo z rządu i partii nazistow-
skiej, dajmy na to, Góringa, i wysłał go w charakterze
zrzutka na radzieckie tyły - niech rysuje na parkanach
swastyki, rozlepia ulotki, nocami po cichutku zawiesza
na kominach fabrycznych hitlerowskie sztandary. Nie-
stety, Góring był chłopem potężnym i każdy mógł łatwo
go rozpoznać, tak samo zresztą jak Dybienkę. Ponadto
Goringa z karykatur znała cała Rosja, więc szybko by
wpadł. Lecz Paweł Dybienko był w owych czasach w Ro-
sji i na Ukrainie bardziej znany niż później Góring: cóż,
przewodniczący Centrobałtu, członek pierwszego ra-
dzieckiego rządu, leninowsko-trockistowsko komisarz
ludowy, oprawca, który strzelał do robotniczych demon-
stracji i rozprawił się z Konstytuantą. Jego fotografie
zamieszczały wszystkie gazety. Gdy ludowi komisarze
dorwali się do władzy, przy byle okazji zamieszczali
w prasie swoje zdjęcia: spójrzcie tylko, to my, wasi
władcy - Dybienko, Kołłontaj, Raskolnikow, podziwiaj-
cie nas. I dekrety pisali towarzysze często tylko po to, by
ozdabiać je swymi podpisami: niech Rosja zna swoich
władców! Twarz Pawła Dybienki znał niemal każdy ma-
rynarz bałtycki, a ci rozbiegli się po całym kraju, każdy
więc mógł go rozpoznać. Wtedy sprawa by się rypła:
Sowietskąja wojennaja encyktopiedija, op. cit, t. 3, s. 227.
92
OCZYSZCZENIE
schwytany konspirator Dybienko szybko wydałby całą
zakonspirowaną organizację.
Więc kto go skierował do pracy konspiracyjnej? W tym
momencie biografowie sławnego rewolucjonisty nabiera-
ją wody w usta. Nikt go bowiem nie wysyłał do pracy
w podziemiu. On sam uciekł pod ziemię. W chwili zagro-
żenia, gdy władza radziecka wisiała na nitce, Dybienko
tak się zakonspirował, że nikt nie miał pojęcia, gdzie się
ukrywa.
P
X otem wynurzył się. Gdy bolszewicy zajęli Krym, Dy-
bienko został komisarzem ludowym ds. morskich i woj-
skowych Krymskiej Republiki Radzieckiej. Nie na długo.
Gdy Czerwonych wypędzono z Krymu, pozostały po
nich niezatarte ślady potwornych zbrodni.
W 1921 roku był Kronsztad. Powstanie marynarzy
bałtyckich tłumił także on: eks-przewodniczący Centro-
bałtu, eks-marynarz Floty Bałtyckiej, towarzysz Dybien-
ko. Dowodził doborową dywizją. Trzeba wyjaśnić, co to
takiego doborowa dywizja. W Kronsztadzie zbuntowali
się marynarze. I mało kto spośród komunistów chciał
przelewać krew marynarzy, którzy podarowali władzę
Leninowi i Trockiemu. Nie ma oddziałów wiernych rzą-
dowi. Wówczas partia wysyła do walki z marynarzami
swoich dowódców - Trockiego, Tuchaczewskiego, Jaki-
ra, Fiedkę, Woroszyłowa z Chmielnickim, Siediakina,
Kazanskiego, Putnę i wielu innych. Czytając biografie
owych strategów niemal zawsze się przekonujemy, że
byli pogromcami Kronsztadu. Trudno oprzeć się wraże-
niu, że nikt już nie zagrażał młodej republice radzieckiej,
gdyż większość czerwonych dowódców ściągnięto pod
Piotrogród. Tak właśnie było. Nikt nie groził komunistom
poza narodami Rosji. Powstanie kronsztadzkie mogło
stać się detonatorem. Cała Rosja mogła eksplodować.
Już zastrajkował Piotrogród. Już chłopi w guberni tam-
bowskiej przebijali widłami znanych z bestialstwa komi-
sarzy. Komuniści musieli stłumić bunt kronsztadzki. I to
natychmiast. Machnęli ręką na wszystko inne i ściągnęli
93
WIKTOR SUWOROW
pod Kronsztad całą kadrę dowódczą. Prostych żołnierzy
do czegoś takiego namówić się nie dało. Lecz sami do-
wódcy nie wystarczyli. Dlatego partia wysłała delegatów
na X zjazd. Ci znaleźli się w sytuacji bez wyjścia - jeśli
bunt się rozprzestrzeni, lud rosyjski ukarze delegatów
tak, jak tylko w Rosji karać umieją. Dowódcom i delega-
tom Trocki obiecuje mnóstwo orderów. Ale i to nie wy-
starcza. Wówczas do walki z buntownikami rzucają par-
tyjną elitę. Byli to m.in. Kalinin, Bubnow, Zatonski. Wer-
bują też początkujących literatów: idź, a zostaniesz
klasykiem. Tak, nawiasem mówiąc, kupił sobie sławę
klasyka przyszły sekretarz generalny zarządu Związku
Pisarzy ZSRR towarzysz Aleksander Fadiejew. Ale i po-
tencjalni klasycy socrealizmu nie załatwili sprawy. Po-
słano więc słuchaczy szkół wojskowych. Skoro świado-
mie wybrali nową władzę i chcą robić karierę płynąc
poprzez rzeki krwi rosyjskiej, to proszę bardzo, chłopcy,
bijcie się o zasługi! Na dodatek uformowano doborową
dywizję. Nazywała się swodnąja, lecz przekręcano to sło-
wo na sbrodnaja.2 Zbiegł się do tej dywizji najbardziej
odrażający motłoch, jaki istniał w kraju i poza granica-
mi. Zebrano komunistów-przestępców: złodziei, pijaków,
gwałcicieli, za flaszkę gotowych na wszystko. Dowódcą
dywizji został dezerter z pola walki, wyrzucony z partii za
tchórzostwo Dybienko. Wynurzył się z diabli wiedzą ja-
kiego podziemia i woła: „Naprzód, towarzysze!". Nawet
nie jest członkiem partii. Mógłby więc dać sobie spokój.
Ale on wziął się do roboty. I znów lód kronsztadzki.
I znów przeręble. I trupy - pod lód. Tylko, że teraz to już
nie trupy oficerów, lecz marynarzy. Gdy buntował się
sam Dybienko, wysłali go za to na front, ale gdy to
przeciwko niemu się buntują, on topi buntowników.
O odwadze Dybienki tak oto meldował zastępca na-
czelnika wydziału specjalnego Judin: „561. pułk prze-
szedłszy półtorej wiorsty w kierunku na Kronsztad, od-
mówił pójścia do ataku. Przyczyna tego nie jest znana.
Tow. Dybienko rozkazał rozwinąć drugą tyralierę
2
Nieprzetłumaczalna gra słów. Swodnąja znaczy połączona, a wg
terminologii wojskowej - doborowa; sbrodnaja - taka, w której skład
wchodzi sbrod, czyli zbieranina, hałastra [przyp. tłum.].
94
OCZYSZCZENIE
i strzelać do tych, którzy się wycofują. Dowódca 561.
pułku podejmuje środki represyjne przeciwko swoim
czerwonoarmistom, by zmusić ich do natarcia. Strzela-
my do własnych żołnierzy, by pod przymusem strzelali
do naszych marynarzy. Strzelanina na okrągło. [...]
Nasz kochany proletariacki sąd rozpatrywał każdy przy-
padek indywidualnie i wydał 2.103 wyroki śmierci". 3
To też wcale nie jest proste - ogłaszanie wyroków.
Jeśli na rozpatrzenie każdej sprawy stracić całą minutę,
to w ciągu dziesięciu godzin nieprzerwanej, intensywnej
pracy można ogłosić 600 wyroków. W ciągu dwudziestu
godzin, bez żadnych przerw, naturalnie, 1.200 wyro-
ków... A wykonać je? Spróbujcie zastrzelić dwa tysiące
ludzi. No, sami widzicie.
Od tego heroicznego momentu Dybienko znów szybko
zaczął się wspinać w górę, chociaż jego kariera nie była
już tak błyskotliwa jak dawniej. Dostał trzy ordery. Jak
na tamte czasy bardzo wiele. Podczas wojny domowej
nie dorobił się ani jednego. Pierwsze odznaczenie otrzy-
mał za Kronsztad. Za ekspedycję pacyfikacyjną. Za roz-
strzeliwanie. Nie było tam żadnej wojny. Okręty wma-
rzły w lód, więc były nieprzydatne. Tak samo potężne
działa okrętowe. Miały ogromny zasięg, można było
z nich strzelać do takich samych kolosów z potężnym
opancerzeniem. Strzelanie do piechoty z takich dział -
to jak strzelanie z armaty do wróbli. Są na okrętach
działa małego i średniego kalibru, są karabiny maszy-
nowe... Lecz wojna domowa to łańcuch kryzysów. Za
każdym razem, gdy taki kryzys miał miejsce, z okrętów
i milczących fortów Kronsztadu wywożono spiesznie
amunicję w skrzyniach, furmankami, na barkach, sa-
niach, ciężarówkach oraz koleją pod Carycyn, Woroneż,
Rostów, Batajsk, Warszawę. Więc zabrakło amunicji.
A karabin marynarzowi nie przysługuje. Na okrętach
karabiny mają tylko wartownicy.
I jeszcze jedno: w Kronsztadzie nie było żywności. Ko-
muniści wprowadzili takie rządy, że nie wiadomo czemu
gdzieś zniknął chleb. Masło i cukier również. Piotrogród
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 7/1991, s. 64.
95
WIKTOR SUWOROW
głodował. Toteż co jakiś czas zapasy żywnościowe Kron-
sztadu oddawano miastu. W 1919 roku wywieziono już
wszystkie zapasy Floty Bałtyckiej i twierdzy kronsztadz-
kiej. Potem podrzucano coś czasem Kronsztadowi, ale
niewiele. Głód był jedną z przyczyn powstania. Gdyby
marynarze mogli jeszcze trochę wytrzymać, to powsta-
nie powinno było się rozpocząć trzy tygodnie później,
gdy na zalewie ruszą lody. Wówczas flota byłaby realną
siłą, twierdza na wyspie stałaby się niedostępna. Ale
marynarze nie mogli czekać.
Podczas ekspedycji karnej przeciwko głodnym mary-
narzom, którzy nie mieli czym strzelać, wyróżnili się
wszyscy nasi dowódcy, owi wybitni stratedzy. Wśród
nich także Dybienko. Mając dziesięciokrotną przewagę
liczebną w ludziach, a druzgocącą pod względem posia-
danej broni, zwyciężyli bezbronnych marynarzy i krwa-
wo się z nimi rozprawili. Za te bohaterskie czyny wszys-
tkich uprzednio wyrzuconych z partii ponownie przyjęto
w jej szeregi. Po roku zastanawiania się i wątpliwości
przyjęto również Dybienkę. Dostał nawet stanowisko:
dowódca dywizji pacyfikacyjnej. Skończyła się wojna
domowa, lecz nierozumny lud wciąż nie chciał uznać
władzy ludowej. Więc Dybienko pokazał, co potrafi. I za-
pracował na jeszcze dwa odznaczenia. W czasach poko-
ju. Na froncie pacyfikacyjnym stał się legendarnym bo-
haterem, posiadaczem trzech orderów.
R. .ok 1937 zastał komandarma Dybienkę na stanowi-
sku dowódcy Nadwołżańskiego Okręgu Wojskowego
ui
w Kujbyszewie. Jego zastępcą był komkor Kutiakow.
Ten sam, który po śmierci Czapajewa dowodził czapaje-
wowską dywizją.
Nadszedł rozkaz: zgarnąć Kutiakowa. Dybienko nie
sprzeciwia się. Na odwrót, sam jest gotów pomóc czeki-
stom zatrzymać zastępcę w swoim własnym gabinecie.
Kutiakowa aresztowali 13 maja 1937 roku.
To chyba jakiś szatański zbieg okoliczności: tego sa-
mego dnia, 13 maja, Stalin przyjmował Tuchaczewskie-
96
OCZYSZCZENIE
go na Kremlu - w księdze rejestracyjnej zachował się
stosowny zapis. To, o czym Stalin rozmawiał z Tucha-
czewskim na zawsze pozostanie tajemnicą. Lecz z Krem-
la, od Stalina, Tuchaczewski udał się do miasta Kujby-
szew, by zająć gabinet Dybienki, w którym dopiero co
aresztowano Kutiakowa.
Tuchaczewski zjawia się w Kujbyszewie, rzekomo
przejmuje dowództwo Nadwołżańskiego Okręgu Wojsko-
wego, a Dybienko rzekomo je zdaje. Lecz po przekaza-
niu okręgu nigdzie się Dybience nie śpieszy. Pozostaje
na miejscu. Ubezpiecza. Tuchaczewski był tylko formal-
nie dowódcą Okręgu Nadwołżańskiego. Faktycznie wła-
dza nad okręgiem pozostała w rękach Dybienki. Jeśli
Tuchaczewskiemu strzeli do głowy jakieś szaleństwo, to
nie uda mu się nic zrobić: klucze do władzy nad Okrę-
giem Nadwołżanskim trzyma nie on, lecz Dybienko.
Lecz Tuchaczewski zostaje aresztowany i wyekspedio-
wany do Moskwy. W ślad za nim śpieszy Dybienko -
chce sądzić Tuchaczewskiego, Jakira, Putnę, Primakowa
i innych. I sądził. Wraz z Blucherem, Ałksnisem, Bieło-
wem i innymi ujawniał zbrodnie, demaskował, piętno-
wał, ferował wyroki.
I był dumny, że mu ufają. Chełpił się współuczestnic-
twem. Ilja Dubiński wspomina: „Przyjechał z Kujbysze-
wa Dybienko. [...] Chwalił się, jak to on, Dybienko, za-
prosił do swego gabinetu swojego pierwszego zastępcę
Kutiakowa, a tam ukryci za kotarami, czekali już funk-
cjonariusze NKWD".4
IV
Ja'ako teoretyk wojskowości Paweł Dybienko się nie
udzielał. Napisał mnóstwo książek: „W carskiej flocie",
„Buntownicy", „Październik na Bałtyku", „Z carskiej flo-
ty do Wielkiego Października", „Zrewoltowani marynarze
bałtyccy" i tak dalej. Wszystkie te dzieła nie są poświę-
cone strategii i taktyce, lecz bohaterskim czynom legen-
darnego rewolucjonisty Dybienki.
4
I. Dubiński, Osoby] szcziot, Moskwa 1989, s. 201.
4 — Oczyszczenie 97
WIKTOR SUWOROW
A skończyła się kariera tego dowódcy, myśliciela i orga-
nizatora współzawodnictwa pracy przy wyrębie lasów -
w więziennej celi. Pomijając wszystko inne oskarżono to-
warzysza Dybienkę o alkoholizm i rozkład moralny.
Uchwała KC WKP(b) z 25 stycznia 1938 roku stwierdza:
„Zamiast wykonywać uczciwie obowiązki związane z do-
wodzeniem okręgiem ciągle urządzał pijatyki, zdemorali-
zował się pod względem moralnym...". W liście do Stalina
Dybienko zaprzeczał oskarżeniom o pijaństwo: „Notatki
pracowników hotelu «National» zawierają część prawdy,
która polega na tym, że czasami, gdy odwiedzali mnie
w hotelu znajomi, pozwalałem sobie wraz z nimi wypić.
Ale żadnych pijatyk nie było". A rozkładu moralnego Dy-
bienko się nie wypierał. Pod tym określeniem rozumiano
wtedy u nas wykraczające poza ramy przyzwoitości adoro-
wanie cudzych żon.
Do wiadomości tych wszystkich, którzy urodzili się
później: w Związku Radzieckim wysuwano najbardziej
absurdalne oskarżenia, od szpiegostwa na rzecz Alaski
począwszy po diabli wiedzą co. Ale były dwa zarzuty,
których nigdy nie wysuwano bez podstaw: tych, którzy
nie żłopali wódy i nie podrywali cudzych żon, nie oskar-
żano o nadużywanie alkoholu i rozpustę. Jeśli zaś
oskarżano, musiały istnieć podstawy.
Na dodatek stwierdzono, że Dybienko był szpiegiem
amerykańskim. Szpiegostwo na rzecz Ameryki - to chyba
przesada. Ale towarzysz Dybienko i pod tym względem nie
był zbyt krystaliczny. W Ameryce, nie wiadomo czemu,
mieszkała jego siostra. Odbywał też oficjalne spotkania
z przedstawicielami wojsk amerykańskich, a podczas pry-
watnych rozmów prosił ich o pomoc w uzyskaniu przez
siostrę zasiłku. I osiągnął swój cel. Siostra ubogiego ko-
mandarma otrzymywała w Ameryce zasiłek.
Troska o siostrę to rzecz święta. Lecz trzeba wybrać
jedno z dwojga: albo dokonać przewrotu w Rosji i roz-
niecać rewolucję światową w nadziei, że uda się unice-
stwić wszystkich burżujów, albo naciągać tychże burżu-
jów na szmal.
Dybienko umiał godzić sprzeczności: z całej duszy nie-
nawidził obszarników, kapitalistów, oficerów i wszyst-
98
OCZYSZCZENIE
kich pozostałych ciemięzców, uważał ich za krwiopijców
i tępił bez litości wszelkimi sposobami, poświęcił życie na
walkę z nimi, gniewnie ich demaskował w swych nie-
śmiertelnych dziełach, przygotowywał armię do świato-
wej wojny wyzwoleńczej. Nie przeszkadzało mu to w tym
samym czasie naciągać kapitalistycznych wampirów na
pieniążki dla swoich krewnych.
Własnemu narodowi urządził takie życie, że nikt się
z Rosji radzieckiej nie mógł wyrwać: jej granice szczelnie
zamknięto. Lecz własną rodzinkę urządził za granicą.
A co by było, gdyby tak robol fabryczny lub zwykły żoł-
nierz poprosił kapitalistę o pieniądze? Co wtedy by z nim
zrobiła władza ludowa? Dowódca Leningradzkiego Okrę-
gu Wojskowego jakoś nie brzydził się czymś takim.
Dybienko skąpał Rosję we krwi, by wszystkim żyło się
lepiej, a doszedł do tego, że on, komisarz ludowy, do-
wódca okręgu, zastępca komisarza ludowego, nie mógł
(a może nie chciał?) pomóc własnej siostrze. Mógłby ją
przecież zabrać z kapitalistycznego piekła do radzieckie-
go raju i wszystko by grało!
T. eraz wyobraźmy sobie, że jesteśmy agentami amery-
±e
kańskiego wywiadu i na prośbę o zasiłek dla ubogiej
siostry patrzymy przenikliwym szpiegowskim okiem.
Najtrudniej w wywiadzie zagranicznym jest znaleźć
kogoś, kto ma dostęp do tajemnic. Przechodzą obok
ciebie tłumy, lecz kto z napotkanych ludzi ma dostęp do
tajemnic? W danym przypadku problem odpada sam
przez się. Gdybyśmy byli agentami amerykańskiego wy-
wiadu i stanąłby przed nami dowódca Leningradzkiego
Okręgu Wojskowego, koma.nda.rm II stopnia Dybienko,
to pierwszy kłopot mamy z głowy: kto jak kto, ale on zna
państwowe tajemnice.
Lecz jak się do niego zbliżyć, jeśli mknie obok nas
długą czarną limuzyną, strzeżony przez ochroniarzy?
Jeśli mieszka w specmieszkaniu na specpiętrze specdo-
mu? Wolny czas spędza na specletniskach? Je i pije
w specrestauarcjach? Nie chodzi do sklepów? Wszystko
99
 WIKTOR SUWOROW
mu przywożą do domu. A jeśli nawet idzie na zakupy,
to są to speczakupy w specsklepach. I gdzie go dopaść,
jeśli podreperowuje swoje rewolucyjne zdrowie w spec-
sanatoriach? Podróżuje specpociągiem? Łowi rybki
w specjalnych zbiornikach wodnych, do jeleni strzela
w specrezerwatach? Zawsze otacza go ochrona?
Okazja nadarzyła się: spotkanie delegacji amerykań-
, skich wojskowych z towarzyszem Dybienką. Kontakt już
jest. Lecz jak uda się agentowi (jeśli wślizgnął się między
członków delegacji) w trakcie oficjalnych rozmów przejść
na tematy prywatne? Jak wyciągnąć od czerwonego do-
wódcy informacje o jego zainteresowaniach, ciągotach,
pasjach? Gdy chcemy schwytać wiewiórkę, musimy jej
nasypać orzeszków, ptaszkowi - ziarenek, małpce zawie-
simy banana na sznurku. Zadanie wywiadowcy polega
na tym, by dowiedzieć się, jaką komu przynętę podsu-
nąć. Filateliście - unikatowy znaczek. Numizmatykowi
- wytartą monetę. Lecz jak dowiedzieć się, czego potrze-
buje towarzysz Dybienko? To żadna tajemnica: sam opo-
wiada o wszystkim. Osobiście oświadczył amerykańskim
delegatom: potrzebna mu amerykańska forsa. Zielone.
Szeleszczące dolarki. Baksy!
Werbując człowieka trzeba tak podsunąć przynętę, by
go nie obrazić, nie wystraszyć, nie nasuwać podejrzeń.
Nawet głupi leszcz, gdy ruszy swoim rybim móżdżkiem,
dojdzie do tego, że razem z robakiem można połknąć
haczyk i nie ruszy przynęty.
A z towarzyszem Dybienką nawet pod tym względem
nie ma problemów. Nie tylko sam opowiada, na co moż-
na go schwytać. Sam oświadcza, że złapie przynętę.
I nie trzeba zachowywać ostrożności, nie trzeba się bać,
że będzie urażony. Sam prosi: dajcie mi!
Ależ musieli się dziwować generałowie amerykańscy:
bohater rewolucji, leninowski komisarz ludowy, dowód-
ca Leningradzkiego Okręgu Wojskowego, nie może sam
pomóc siostrzyczce.
Dam sto tysięcy procent gwarancji: Amerykanie nie
skorzystali z tej możliwości pozyskania nowego agenta.
Ech, gdyby tak znalazł się tam mój własny zastępca
rezydenta, młodszy Nawigator, wirtuoz werbunku! Le-
100
OCZYSZCZENIE
ciutką rączką pozyskałby Dybienkę! Natychmiast,
w tym samym gabinecie. W obecności ochrony i tłuma-
czy. Zwerbowałby tak, jak doświadczony kieszonkowiec
wyciąga gruby portfel z wewnętrznej kieszeni - lekkim
muśnięciem. Nikt nawet by się nie domyślił, że doszło
do werbunku. Łącznie ze zwerbowanym. Dopiero potem
by się szarpał na haczyku...
N„
VI
lie o to chodzi, czy komandarm Dybienko był szpie-
giem amerykańskim. Chodzi o to, że całkowicie do tego
dojrzał, a nawet przejrzał. Zwerbować mógł go pierwszy
lepszy cudzoziemiec.
W październiku 1917 roku do władzy dorwała się
tłuszcza. Wielcy stratedzy, w rodzaju Dybienki, nie znali
pojęcia honoru. Nie mieli poczucia rewolucyjnej, klaso-
wej, proletariackiej lub narodowej dumy choćby za
grosz, za funt, za dolar. Nic ich nie kosztowało zwrócenie
się do przeciwnika z upokarzającą prośbą. I molestowali
byle cudzoziemca: załatw mi to lub tamto. Tymczasem
nie wolno prosić. Ten, kto prosi, odsłania swoje najsłab-
sze strony. Wysoki rangą petent, mający dostęp do pań-
stwowych tajemnic, toż to dla szpiega istna gratka.
Tymczasem prawie wszyscy nasi wodzowie średniej
rangi przeobrazili się w petentów. Gospodarkę rozbudo-
wali tak, że nic innego prócz czołgów i samolotów nie
.^produkowała, a oni, wyzbyci sumienia, prosili cudzo-
1
ziemców o pantofle dla żony lub kochanki...
Istnieje żelazna zasada: nie wierz, nie bój się, nie proś!
Nasi stratedzy nie znali jednak zasad.
A Stalin przygotowywał kraj i armię do wojny. Należało
więc wszystkim nikczemnikom na dowódczych stanowi-
skach przekonująco i wyraźnie uzmysłowić, że podobne
zachowanie będzie uznane za szpiegostwo. Ze wszelkimi
wynikającymi z tego konsekwencjami.
Na przykładzie Dybienki i innych petentów towarzysz
Stalin pokazał wyższemu korpusowi oficerskiemu, że to
nieładnie tak postępować.
I wszyscy zrozumieli towarzysza Stalina.
101
WIKTOR SUWOROW OCZYSZCZENIE

Rezultat czystki: Stalin zlikwidował nie tylko szpiegów
i potencjalnych szpiegów w środowisku wysokich do-
wódców wojskowych. Równocześnie tak skutecznie po-
zrywał nieusankcjonowane kontakty prywatne, że Zwią-
zek Radziecki stał się dla obcych wywiadów najtrudniej-
szym krajem do rozpracowania.
VII
. akich jak Dybienko była cała galeria, porozmawiamy
0 nich jeszcze. Ale jeden jest niemal bliźniaczo podobny
do Dybienki. Razem przeszli przez Centrobałt, we dwój-
kę dopuszczali się zbrodni w portach bałtyckich. Wspię-
li się na zawrotną wysokość, obaj mieli wspaniałe żony
1 obaj zostali przez nie porzuceni, gdy spadli z wysoko-
ści. „Litieraturnaja gazieta" opisuje go tak: „Pechowy
literat (na partyjny pseudonim wybrał sobie nazwisko
słynnego bohatera Dostojewskiego), przywódca zrewo-
lucjonizowanych marynarzy, idealny wykonawca taj-
nych poleceń Lenina, Raskolnikow był człowiekiem idei
i żołnierzem partii. Pozbawiony poczucia humoru
i skłonności do refleksji, wnosił do każdej sprawy sza-
leńczy fanatyzm, był gotów bez zastanowienia dowodzić
oddziałem marynarzy grabiących domy duchowieństwa
i osobiście przeszukiwać redakcję pogardzanej przez
bolszewików liberalno-profesorskiej gazety «Russkije
wiedomosti», rozpędzić Konstytuantę, zatopić Flotę
Czarnomorską w Noworosyjsku, dowodzić Flotą Bałtyc-
ką, kierować czasopismem, wydawnictwem, a w końcu
5
całą kulturą...".
Stalin wiedział, kogo gdzie umieścić. Dowódca floty
Raskolnikow miał kierować kulturą. Czekista Frinowski
- flotą. To nie tylko stalinowskie poczucie humoru, to
także sprawdzian. Gotowość kierowania czymkolwiek,
byle tylko kierować, świadczyła o nieuleczalnych ciągo-
tach do rządzenia. Stalin wyszukiwał ludzi bez zasad,
pazernych na władzę i nimi manipulował. Mógłby Fri-
nowski się wymówić - nigdy nie byłem na okręcie, nie
dam rady. Ale gdzie tam, chwyta za stołek i trzyma.
A w trzy miesiące później towarzysz Stalin mówi: za wy-
soko wlazłeś, nie radzisz sobie...
Dybienko należał do tego samego gatunku: wszystko
jedno gdzie, byle na kierowniczym stanowisku.
Dlatego towarzysz Stalin postanowił jeszcze raz spraw-
dzić Dybienkę. Podobnie jak Frinowskiego, tylko że ina-
czej. Czekiście Frinowskiemu kazał dowodzić Czerwoną
Flotą, a pierwszemu ludowemu komisarzowi do spraw
morskich Dybience - wyrębem lasów. Kazał mu rządzić
zekami. A Dybienko w lot chwyta rzucony mu ochłap:
choćby nawet łagrami rządzić, żeby tylko stanowisko
było eksponowane...
Zaczynał jako bandzior, a skończył jako lagrowy kon-
wojent. Wyobrażał sobie natomiast, że jest buntowni-
kiem.
Umarł jako klawisz więzienny.
Mówią, że gdyby Dybienko dożył do 1941 roku to on,
obdarzony nieprzeciętnym talentem stratega, zatrzymał-
by pod Pskowem i nad Narwą hitlerowską 4. Armię Pan-
cerną generała pułkownika Hoepnera... Nie będziemy
polemizować z takimi opiniami. W każdym razie miał do-
świadczenie walk w tych miejscowościach. Znał okolice
i przejścia...

5
„Litieraturnaja gazieta", 25 marca 1992 r.
102

Rozdział 8
Czerwoni Kozacy
i żołnierze Pierwszej Konnej
Jeśli konieczność nie zmusza ludzi do prowadzenia
wojen, prowadząje z ambicji.'
Niccoló Machiauelli
ficjalna wersja głosi, że Stalin liczył na poparcie
kawalerzystów, a Tuchaczewskiego popierali przedsta-
wiciele broni technicznych: czołgiści, artylerzyści, lot-
nicy.
To niezupełnie tak. A raczej zupełnie inaczej. Tucha-
czewski też opierał się na kawalerzystach. Tylko że byli
to inni kawalerzyści.
Wojna domowa była wojną manewrową, główną siłą
uderzeniową i manewrową była wówczas kawaleria.
Niezmierzone przestrzenie, brak zwartego frontu, a jeśli
nawet jest, to niemal zawsze można go obejść bokiem
i zaatakować przeciwnika od tyłu. Tak właśnie postępo-
wały kawaleryjskie szwadrony, pułki, brygady, dywizje,
1
N. Machiavelli. „Rozważania o pierwszym dziesięcioksięgu historii
Rzymu Liwiusza", [w:) N. Machiavelli. „Wybór pism". Warszawa 1972,
s. 328 (przeł. K. Żaboklicki).
104
OCZYSZCZENIE
korpusy i armie konne. Piechota, choćby nawet bardzo
chciała, nie mogła wkroczyć pierwsza do zdobytych
miast i wsi. Także podczas wycofywania się, na przy-
kład spod Warszawy, kawaleryjskiej dywizji łatwiej było
brać nogi za pas niż, na przykład, dywizji piechoty.
Dowódca piechoty tracił swoich ludzi w lasach i na bag-
nach, zostawiał w okrążeniu działa i karabiny maszyno-
we, a kawalerzysta dziarsko czmychał na koniu wraz ze
swą dywizją. Właśnie dlatego, gdy rozdawano ordery,
kawalerzyści byli pierwsi, dlatego im dostawało się naj-
więcej odznaczeń.
Naturalnym skutkiem wojny manewrowej było to, że
dowódcy kawalerii mieli więcej możliwości wyróżnienia
się. Po wojnie domowej właśnie oni zajęli najwyższe
stanowiska dowódcze w Robotniczo-Chłopskiej Armii
Czerwonej. Tak samo jak czołgiści po drugiej wojnie
światowej.
Czerwona kawaleria, podobnie jak wszelkie inne for-
macje, była niejednorodna. Tak jest zawsze i wszędzie,
każdy ruch dzieli się na zwalczające się nawzajem gru-
py: bolszewicy i mieńszewicy, SS i SA, knajacy i cwele,
stalinowcy i trockiści.
W toku wojny domowej pojawiły się trzy superpotężne
formacje kawaleryjskie: 1. Armia Konna, 2. Armia Kon-
na i Czerwone Kozactwo.
Stosownie do tego ukształtowały się trzy grupy do-
wódców kawalerii. Jeśli wolicie, można nazwać te trzy
grupy trzema mafiami kawaleryjskimi. Można wymyślić
również inną nazwę, lecz sedno pozostaje to samo: ist-
niały trzy grupy dowódców, którzy dzielili ludzi na swo-
ich i obcych. We wszystkich trzech sitwach działo się to
samo: walczono o władzę wewnątrz grupy, a równocześ-
nie każda grupa walczyła z dwiema pozostałymi. Grupę
2. Armii Konnej wspólnym wysiłkiem wyeliminowano
z gry, jej przywódców ogłoszono wrogami i rozstrzelano.
Pozostały dwie koterie: weterani Pierwszej Konnej
i Czerwoni Kozacy.
Niektórzy spośród dowódców 2. Armii Konnej po roz-
gromieniu ich ugrupowania poprawili się, zmienili
sztandary i dołączyli do tych z Pierwszej Konnej lub do
105
 WIKTOR SUWOROW OCZYSZCZENIE
Czerwonego Kozactwa. Przykład: jeden z eks-dowódców ministrem obrony narodowej do 1976 roku. Zatem, od
2, Armii Konnej, Oka Gorodownikow wspominał, że za- połowy lat dwudziestych do połowy lat siedemdziesią-
czynał karierę w Pacyfikacyjnej Brygadzie Kawalerii tych klan ten miał ogromną władzę nad wojskiem.
1. Armii Konnej. Gorodownikow ogłosił, że jest żołnie- Czerwoni Kozacy też byli mocni. Z ich szeregów wyszli
rzem Pierwszej Konnej, a o swej służbie w 2. Armii Kon- marszałek Związku Radzieckiego P. Koszewoj, marsza-
nej nigdy nie wspominał. łek wojsk pancernych P. Rybałko, marszałek wojsk łą-
czności I. Pieriesypkin, marszałek lotnictwa S. Chu-
diakow, generał armii A. Gorbatow, generał pułkownik
P F. Żmaczenko i wielu innych. Lecz trzeba pamiętać - to
była młoda kadra. Głównych przywódców Czerwonej
X odczas wojny domowej towarzysz Stalin bywał często
Kozaczyzny zlikwidowano. Zostali ci, którzy zajmowali
tam, gdzie znajdowała się 1. Armia Konna. Z jej dowódz-
niższe stanowiska. Ulegli naporowi ludzi z Pierwszej
twem Stalin poznał się jeszcze przed powstaniem Pierw-
Konnej i pogodzili się z własnym losem.
szej Konnej. Z Budionnym walczyli razem w 1918 roku
w Carycynie, przyszłym Stalingradzie, a Woroszyłowa Grupa 1. Armii Konnej zwyciężyła. Widać to dziś wy-
Stalin znał jeszcze przed październikowym przewrotem. raźnie. Ale wtedy, w latach dwudziestych i trzydzies-
Nie tylko znał dowódców tej armii - przeważnie sam ich tych, trudno było odgadnąć finał tej walki. Toczył się
dobierał, popierał, popychał w górę. 1. Armia Konna od- bój, ludzie z Pierwszej Konnej wypierali wszystkich in-
wzajemniała tę miłość. W 1922 roku Stalin objął stano- nych. Nie podobało się to Czerwonym Kozakom.
wisko o dziwnej nazwie - sekretarz generalny. Nie prezy-
dent, nie przewodniczący, lecz sekretarz, a nawet - jak
i ni
Stalin pisał w listach do córki - sekretarzyna. Co praw-
da, towarzysz Lenin szybko się połapał, że po objęciu T am, gdzie wojowali Czerwoni Kozacy, bywał zazwy-
stanowiska sekretarza generalnego towarzysz Stalin
czaj towarzysz Trocki. A także Tuchaczewski. I Jakir.
„skoncentrował w swoich rękach nieograniczoną wła-
2 Większość przywódców Czerwonej Kozaczyzny została
dzę". Władza też nosiła dziwną nazwę: Uczraspried. To-
wybrana, poparta i ustawiona na stanowiskach przez
warzysz Stalin uczył, że kadry decydują o wszystkim
towarzysza Trockiego.
i zajmował się tym, co nazywano u nas „doborem i przy-
Walka dowódców obu ugrupowań kawaleryjskich to-
działami kadr". Wkrótce potem weterani faworyzowanej
czyła się na wielu płaszczyznach. Także na froncie ideo-
przez Stalina 1. Armii Konnej zajęli najwyższe stanowi-
logicznym. Weterani Pierwszej Konnej twierdzili, że to
ska we władzach wojskowych. Trzymali się razem i na
oni zwyciężali we wszystkich bitwach i potyczkach.
wojskowy Olimp obcych wpuszczać nie lubili. O sile
Czerwoni Kozacy mieli na ten temat odmienną opinię.
1. Armii Konnej świadczą późniejsze losy jej pupili.Zjej
Ludzie z Pierwszej Konnej uważali, że wszystkie zwy-
szeregów wyszli marszałkowie Związku Radzieckiego Kli-
cięstwa na frontach wojny domowej inspirował i orga-
ment Woroszyłow, Siemion Budionny, Siemion Timo-
nizował najmądrzejszy z mądrych, towarzysz Stalin.
szenko, generałowie armii I. Apanasienko, A. Chruliew
A Czerwoni Kozacy mieli co do tego wątpliwości.
i wielu innych. Minister obrony, marszałek Związku Ra-
Ci z Pierwszej Konnej, zdobywszy władzę, twierdzili,
dzieckiego A. Greczko też należał do tej koterii. Był on
że na razie trzeba się uspokoić, zająć wewnętrznymi
2
Ros. Otdleł ucziota i raspńedielienija rukowodiaszczich kadrów
sprawami kraju, zaś sfrustrowani Czerwoni Kozacy
- Wydział Ewidencji i Przydziałów Kadry Kierowniczej [przyp. tłum.]. rwali się do boju o nagrody i stołki: to jeszcze nie koniec
rewolucji! Naprzód!
106
107
 WIKTOR SUWOROW
Jeden z ideologów Czerwonego Kozactwa pułkownik
Ilja Dubiński napisał o nim mnóstwo książek : „Bojow-
nicy z żelaza", „Pancerz Sowietów", „Rajdy kawalerii",
„Przełom" i inne. Wśród jego książek jest również i taka:
„Indie walczące". Czerwoni Kozacy rwali się do walki
0 wolność uciemiężonych Hindusów. Własne problemy
im nie wystarczały. Wciąż chcieli kogoś wyzwalać, ko-
muś pomagać.
Idee dowódców Czerwonego Kozactwa były bardzo bli-
skie ideom towarzysza Trockiego: sformować konny
korpus i wysłać go z pomocą walczącym braciom w In-
diach. Towarzysz Tuchaczewski też myślał podobnie.
1 Jakir.
Nic nie zrozumiemy ze sprawy Tuchaczewskiego, jeśli
wypadnie nam z pamięci to, że podobi^e jak Czerwoni
Kozacy, Tuchaczewski czuł się urażqpy, odsunięty, wy-
rzucony. W walce o władzę postawił na Czerwonych Ko-
zaków... Na tych, których protegował nie Stalin, lecz
Trocki...
IV
Z apoznajmy się z niektórymi spośród Czerwonych
Kozaków.
Witalij Primakow. Urodził się w 1897 roku w zamoż-
nej rodzinie. W roku 1915 gimnazjalista Primakow
osiągnął wiek poborowy, lecz wcale nie chciał iść na
wojnę. Znalazł oryginalny sposób, by się od tego uchy-
lić: zaczął demonstracyjnie rozpowszechniać antywo-
jenne ulotki. Ten strateg też wywodził się spośród pacy-
fistów, jak Paweł Dybienko. Gdy rządził towarzysz Sta-
lin, za coś takiego publicznie by Primakowa powieszono.
Okrutny reżym carski poprzestał na wysłaniu gimnazja-
listy w głąb kraju. Na Syberię. Gdy monarchia runęła,
siedzący od paru lat na tyłach Primakow powrócił w au-
reoli bojownika i rewolucjonisty. W październiku 1917
roku dowodził jednym z oddziałów Czerwonej Gwardii,
który szturmował Pałac Zimowy. W styczniu 1918 roku
Primakow sformował pułk Czerwonego Kozactwa i sta-
nął na jego czele. Teraz już nie jest pacyfistą. Pułk
108
OCZYSZCZENIE
Czerwonego Kozactwa przeobraził się w brygadę, nastę-
pnie w dywizję, a potem w korpus. Primakow kolejno
dowodził pułkiem, brygadą, dywizją, I Konnym Korpu-
sem Czerwonego Kozactwa. „Krasnaja zwiezda" infor-
muje: „był surowy, a gdy było trzeba - bezlitosny". 3
Z następnego zdania wynika, że gdy nie było to konie-
czne, również bywał bezlitosny: „trafił pod sąd WCIK4 za
samowolne rozstrzelanie bandytów". 5 A kogo nasza
ukochana władza uważała za bandytów, dobrze wiemy.
Żeby jednak trafić pod sąd WCIK za takie błahostki,
należało działać ze szczególną energią. Primakow dzia-
łał. Kochana władza wybaczyła rewolucjoniście Prima-
kowowi samowolne rozstrzeliwanie wrogów ludu.
W 1922 roku odbyła się międzynarodowa konferencja
w Genui. Rosja Radziecka znalazła się w paskudnej sy-
tuacji: ze światowej rewolucji nici, kraj leży w gruzach,
trzeba zacząć, jak wyrażał się towarzysz Lenin, „pokojo-
we współistnienie" z kapitalistami. Lenin uznał za sto-
sowne, że sam pojedzie do Genui z wyciągniętą ręką
i poprosi burżujów o pieniądze. Czerwoni Kozacy Pri-
makowa na wiadomość o tym wysłali telegram: „Towa-
rzysz Lenin może pojechać do Genui tylko wtedy, gdy
wkroczy tam Armia Czerwona".
Po wojnie domowej Primakow zajmował szereg woj-
skowych i dyplomatycznych stanowisk, był dowódcą
korpusu, attache wojskowym w Afganistanie i w Japo-
nii. W 1930 roku, po powrocie z dalekich podróży,
opublikował książkę .Afganistan w ogniu". Jej główna
myśl: chwila dojrzała, zwłoka to pewna śmierć, koniecz-
na jest internacjonalistyczna pomoc dla braci klaso-
wych, pilnie należy wprowadzić do Afganistanu ograni-
czony kontyngent wojsk. Głód i śmierć milionów chło-
pów ukraińskich Primakow uznał za wymysł wroga
klasowego. Na wiadomości o głodzie odpowiedział cy-
klem wierszy:
3
„Krasnaja zwiezda". 1 października 1988 r.
4
WCIK - Wsierossijskij Centralny] IspolnUielnyj Komitiet - Wszech-
rosyjski Centralny Komitet Wykonawczy [przyp. tłum.].
8
Ibid.
109
WIKTOR SUWOROW
A dzisiaj w kraju bezkresnym
Nad morzem, co końca nie ma,
Trudzi się wolny lud robociarski
Wesołe piosnki na stepie śpiewa...
I dalej w tym samym stylu: życie stało się lepsze, życie
stało się weselsze. Motyw przewodni: wojnę domową
wygrali Czerwoni Kozacy oraz towarzysz Primakow, ich
dowódca i genialny strateg. Dzieł z zakresu strategii
i taktyki Primakow nie popełnił.
W 1935 roku komkor Primakow został powołany na
stanowisko zastępcy dowódcy Leningradzkiego Okręgu
Wojskowego. Takie traktowanie uznał za niesprawiedli-
we. Na znak protestu nie nosił trzech przyznanych sobie
rombów, lecz cztery - dystynkcje komandarma II sto-
pnia. Z czterema rombami pojawiał się demonstracyjnie
przed samym Stalinem.
Towarzysz Stalin traktował te wybryki pobłażliwie.
Nawet nie ganił Primakowa: niech się gówniarz cieszy...
A
oto portret jeszcze jednego Czerwonego Kozaka.
Oficjalna propaganda kremlowska opisuje go tak:
„Dmitrij Szmidt, syn żydowskiego szewca, kinomecha-
nik z Priłuk, wstąpił do partii w 1915 roku. Dzielnie
walczył na frontach w korpusie Czerwonego Kozactwa,
po wojnie dowodził w nim dywizją. W latach dwudzies-
tych był aktywnym trockistą. Niegdyś partyzant, czło-
wiek niebywałego męstwa, mało cenił świętości i auto-
rytety. Po prowokacyjnym wykluczeniu Trockiego z par-
tii, dosłownie w przeddzień XV zjazdu, wpadł we
wściekłość. Przyjechał do Moskwy i odnalazł Stalina
podczas przerwy w obradach. Odziany w czerkieskę,
z papachą na głowie, podszedł do sekretarza generalne-
go, zaklął i wydobywając urojoną szablę, zagroził:
«Koba, uszy ci obetnę!». Stalin musiał przełknąć tę
obelgę".6
6
Rapoport, Aleksiejew, op. cit. s. 293.
110
OCZYSZCZENIE
Nie był to jedyny wyskok Szmidta. Pozostał, tak jak
inne mu podobne, bez konsekwencji. Na odwrót,
w 1935 roku Dmitrij Szmidt otrzymał stopień komdy-
wa, chociaż dowodził wówczas tylko brygadą.
Ilja Dubiński, piewca Czerwonego Kozactwa, w latach
trzydziestych dowodził 4. Brygadą Pancerną w Kijowie,
a Dmitrij Szmidt - sąsiednią brygadą zmechanizowaną.
Dubiński opowiada, jak żyło się proletariackim dowód-
com: „Wyznaczono mi mieszkanie w domu koło teatru
Iwana Franki, piętro nad mieszkaniem Szmidta. Kiedyś
te eleganckie mieszkania z wzorzystymi parkietami,
sztukaterią i holenderskimi piecami kaflowymi należały
do ludzi z kijowskich wyższych sfer".7 Naturalnie,
Szmidtowi to nie wystarczało: „Uważał się za pokrzyw-
dzonego". 8 W pobliżu, w Wyszogrodzie, znajdował się
obóz wojskowy, a tam w namiotach mieszkali czer-
wonoarmiści z brygady pokrzywdzonego Szmidta, zaś
w drewnianych domkach - dowódcy. Dubińskiemu
przydzielono drewniany domek. „Chałupa ta nie umy-
wała się w najmniejszym nawet stopniu do willi Szmid-
ta, w której były wszystkie wygody - wodociąg, balkon
na piętrze, a nawet własna mała strzelnica." 9 Gdzie tyl-
ko, nawiasem mówiąc, trafił Czerwony Kozak Dubiński,
wszędzie jego pokrzywdzeni przyjaciele żyli naprawdę
z rozmachem. Na przykład, przyszedł do mieszkania
dywinżyniera S. Bordowskiego. Moskwa, Arbat. „Otwo-
rzył nam pan domu. Zaprowadził do salonu, który rów-
nie dobrze mógłby być maneżem." 1 0 Nie mam nic prze-
ciwko luksusowym mieszkaniom i letnim rezydencjom
z balkonami i strzelnicami. Miejcie, towarzysze dowód-
cy, baseny i łaźnie w swych mieszkaniach, tak jak to
lubił towarzysz Vacetis, miejcie ogrodników i psiarczy-
ków, jak towarzysz Tuchaczewski, lecz jeśli macie to
wszystko, nie udawajcie bojowników o powszechną
równość i braterstwo.
7
Dubiński. op. cit, s. 120.
8
Ibid., s. 208.
9
Ibid., s. 120.
10
Ibid., s. 124.
111
 WIKTOR SUWOROW
B, biografie Czerwonych Kozaków można prezentować
vi
dalej, lecz zawsze otrzymamy ten sam obraz: urażeni
ludzie. Lubili władzę i wygodne życie. Odebrano im
pierwszoplanowe role, więc w bezsilnej złości popełniali
straszne głupstwa. Po to, by wymachiwać wyimaginowa-
ną szablą przed stalinowskim nosem, rzucać mięsem
i grozić, że się obetnie stalinowskie uszy, nie trzeba zbyt
wiele rozumu. Na odwrót, przypadek ten świadczy o cał-
kowitym braku rozumu u urażonego Szmidta. Jeśli mo-
żesz obciąć Stalinowi uszy, zrób to. Po co grozisz?
Toczy się walka między Stalinem i Trackim - starcie na
najwyższym piętrze władzy politycznej. W takiej sytuacji
armia powinna była raczej zająć się własnymi sprawami,
umacniać siłę obronną, nie pchać nosa do polityki.
Chcesz, towarzyszu Szmidt, zostać politykiem? To nim
zostań. Ale przedtem obetnij naszywki z rombami, przekaż
brygadę i włącz się do walki politycznej. Jeśli zaś chcesz
dowodzić brygadą, rób to, lecz nie pchaj się do polityki.
Stalin realizuje własną linię polityczną, nikomu nie
grozi. Stalinowi natomiast grozi urażony dowódca
8. Brygady Zmechanizowanej. Grozi publicznie, pub-
licznie obraża. Szmidt grozi władcy Rosji, który podczas
wojny będzie naczelnym dowódcą. Dowódca brygady
grozi Stalinowi w czasach pokoju. A co byłoby podczas
wojny? Co by mogło się stać w atmosferze kryzysu i pa-
niki? Na co wówczas sobie pozwoli urażony Szmidt?
A w ogóle, to kto za nim stoi?
VII
Z a Czerwonym Kozakiem, komdywem Szmidtem stali
Jakir i Tuchaczewski.
Oto gabinet komandarma I stopnia Jony Jakira, do-
wodzącego najpotężniejszym w ZSRR Kijowskim Okrę-
• giem Wojskowym. „Do gabinetu wszedł Szmidt, w wyso-
kich butach myśliwskich, cywilnej kurtce do kolan i zie-
11
lonkawym filcowym kapeluszu." Może zdeprawowała
Dubiński, op. ctt. s. 101.
112
OCZYSZCZENIE
mnie epoka, w jakiej wypadło mi służyć, lecz w moich
czasach dowódca brygady w kapeluszu z bażancim pió-
rem nie tylko nie ośmieliłby się wejść do gabinetu do-
wódcy okręgu, wstyd by mu było nawet znaleźć się
w pobliżu sztabu okręgu. Zwłaszcza w godzinach pracy.
Dowódca dywizji też nie zdecydowałby się na coś takie-
go. I dowódca korpusu. Nawet dowódca armii na coś
takiego by sobie nie pozwolił. Czy komandarm I stopnia
Jakir nie rozpuścił aby swych ukochanych Czerwonych
Kozaków? I czy nie nadszedł czas, by w przewidywaniu
rychłej wojny nieco przykręcić śrubę? Bo czyż przyjaźń
komandarma I stopnia Jakira i dowódcy 8. Brygady
Zmechanizowanej Szmidta, który publicznie groził Sta-
linowi, że obetnie mu uszy, nie pogłębiła się ponad
miarę?
Albo taka scenka. W Moskwie komdyw Szmidt został
przyjęty przez ludowego komisarza obrony Woroszyło-
wa. Rzecz jasna, pokłócili się. Kłótnia urażonego kom-
dywa z ludowym komisarzem obrony to nic nad-
zwyczajnego. Szmidt wychodzi z wysokiego gabinetu,
a naprzeciwko idzie marszałek Związku Radzieckiego
Michaił Tuchaczewski. „Co, Mitia, nie lubi was ludowy
komisarz? Nie martwcie się, mnie też nie cierpi." 12
Marszałek Związku Radzieckiego Tuchaczewski nazy-
wa dowódcę brygady Mitią. Czy to nie przesada? Mar-
szałek Związku Radzieckiego na korytarzu Ludowego
Komisariatu Obrony skarży się, że go nie lubi zwierz-
chnik. Marszałek Związku Radzieckiego utyskuje na go-
rzki los do swego podwładnego, choć dzieli ich wiele
szczebli drabiny służbowej: wiecie, Mitia, nie lubią mnie
tutaj.
Urażeni Czerwoni Kozacy pragnęli słodkiego życia
i władzy dla siebie, natomiast nie uznawali władzy nad
sobą, nie chcieli się nikomu podporządkowywać. Stalin,
przyszły zwierzchnik sił zbrojnych, nie mógł dopuścić,
by istniały w jego wojsku dwa potężne, niepokorne, nie-
zbici., s. 102.
113
WIKTOR SUWOROW

nawidzące się nawzajem klany. Właśnie dlatego, szyku-

jąc się do wojny, zniszczył Czerwonych Kozaków, którzy
demoralizowali Armię Czerwoną przesadnymi preten-
sjami, nieskrywaną niesubordynacją i chuligaństwem.
Tuchaczewski sam wpisał się na listę oponentów.
Sam zbliżył się do tych, którym przyszło do łbów wska-
zywać Stalinowi, jaką ma wybrać linię polityczną.
Sam skumplował się z tymi, którzy grozili Stalinowi.
Sam nawiązał z urażonymi kontakty typu „Wasia-Mitia".
Zatem sam wydał na siebie wyrok.
Lecz istniała też poważniejsza przyczyna rozgromienia
Czerwonych Kozaków. Rozdział 9

Co to jest partyzantka,
czyli jak Jasza Ochotników
ochraniał Wodza
Wielkim szczęściem dla Rosji było to, że w latach
ciężkich doświadczeń stał na jej czele tak genialny
i nieugięty dowódca, jak Józef Stalin.
Stalin był człowiekiem o niezwykłej energii, erudycji
i nieugiętej woli, człowiekiem gwałtownym, brutalnym,
bezlitosnym zarówno w działaniu jak w rozmowie
i nawet ja, wychowany w brytyjskim parlamencie, nie
mogłem mu sprostać.1
Winston Churchill

W 1927 roku walka między Stalinem a Trockim osiąg-

nęła apogeum. Stalin stworzył aparat władzy i oparł się na
tym aparacie. Trocki własnej bazy stworzyć me potrafił,
opierał się na dawnej sławie, krzykliwych hasłach i nie-
zbyt licznych grupach swych zwolenników.

1
W. Churchill, „Druga wojna światowa", t. 1/6, Gdańsk 1994-
1996.

115
 WIKTOR SUWOROW
W gruncie rzeczy nie toczyli ze sobą walki dwaj lide-
rzy; było to starcie między dwiema koncepcjami rozwoju
socjalizmu.
Trocki, ortodoksyjny marksista, domagał się socjali-
zmu czysto marksistowskiego, koszarowego. Domagał
się, by postępować tak, jak zalecał „Manifest komuni-
styczny" Marksa: stworzyć armie pracy. Żądał military-
zacji pracy. Praca miała być przymusem, a głównymi jej
bodźcami - rozkazy i kary. Główne założenie marksi-
zmu polegało na tym, by podzielić ludzi na klasy: wład-
ców, przez nikogo nie wybieranych oraz zniewolony
tłum. Waśnie tego chciał Trocki, domagający się w za-
sadzie niewolnictwa: wy będziecie harować, a ja będę
wam wydawał rozkazy.
Trocki żądał całkowitego ujarzmienia narodu w ar-
miach pracy. Różnica między jego pomysłem a prawem
pańszczyźnianym sprowadzała się do tego, że chłop
część czasu pracował na ziemianina, a część dla siebie,
natomiast w marksistowsko-trockistowskich armiach
pracy należało pracować wyłącznie na potrzeby wład-
ców. Chłop pańszczyźniany mógł wykupić sobie wol-
ność, trockiści natomiast starali się to uniemożliwić
poprzez całkowitą likwidację własności prywatnej i pie-
niędzy.
\ II
T ak więc w latach dwudziestych w śmiertelnym star-
ciu zwarły się dwie siły: zwolennicy koszarowego mark-
sizmu, preferującego system niewolniczy, na czele
z Trockim i zwolennicy łagodniejszej formy socjalizmu
ze Stalinem na czele.
Zrozumiałe, że sympatie kraju były po stronie Stalina.
Kto chciałby być niewolnikiem w marksistowskiej armii
pracy i bezmyślnie wykonywać rozkazy nadzorców, któ-
rych wyznaczy Trocki wedle własnego widzimisię?
1927 rok to dziesiąta rocznica październikowego prze-
wrotu. Nawiasem mówiąc, właśnie w tamtym roku wy-
myślono i po raz pierwszym posłużono się określeniem
„wielka socjalistyczna rewolucja październikowa". Do
116
OCZYSZCZENIE
1927 roku wydarzenia października 1917 roku oficjal-
nie nazywano przewrotem.
Tuż przed dziesiątą rocznicą rozpalały się namiętno-
ści. Obrotny Eisenstein przygotowywał film o szturmie
na Pałac Zimowy, choć żadnego szturmu nie było. Po-
tem przez dziesiątki lat komuniści na całym świecie
pokazywali eisensteinowską lipę w charakterze kroniki
filmowej. Maj akowski pichcił poemat pod tytułem „Paź-
dziernik". Trocki zapewniał, że to on wszystko zorgani-
zował i że zwyciężył, więc teraz powinien być wodzem.
We wszystkich miastach i wsiach szykowano się do ju-
bileuszowych uroczystości. Najważniejsza impreza mia-
ła się odbyć na Placu Czerwonym: defilada wojskowa
i potężny, wielomilionowy pochód. Mieli wystąpić rów-
nież trockiści. Teraz już wiemy, co się wydarzyło tamte-
go dnia. Lecz wówczas można było się spodziewać Bóg
wie czego, od demonstrujących na ulicach wojowni-
czych wielbicieli Trockiego do zamachów na wodzów, od
bijatyk z chuliganerią trockistowską do przewrotu pań-
stwowego.
Podjęto dodatkowe środki bezpieczeństwa: pilnowali
wodzów nie tylko ochroniarze, lecz także słuchacze aka-
demii wojskowych.
Wzmocnić ochronę Stalina miała najlepsza w kraju
szkoła wojskowa - Akademia im. Frunzego. Komendant
akademii Ejdeman wybrał trzech najlepszych elewów.
Był wśród nich Jaków Ochotników.
nl
T
t-Jeśli o przestępstwie opowiada ten, kto je popełnił,
jest to całkiem inna historia niż ta, którą przedstawia
poszkodowany. Aby mnie nie posądzono o uprzedzenia,
nie opowiadam tej historii własnymi słowami; cytuję
historyków, którzy kochają Trockiego, uwielbiają biuro-
krację, którą krzewił Trocki, lubią armie pracy, koszary
i lagrowe prycze dla całej ludności kraju. Słowem, lubią
niewolnictwo.
Inna sprawa, że sami nie mieliby ochoty służyć w sze-
regach armii pracy.
117
WIKTOR SUWOROW
Otwórzmy książkę Rapoporta i Aleksiejewa „Zdrada
ojczyzny":
„W dniu święta, z rana, komendant Akademii im.
Frunzego R. Ejdeman wręczył trzem swoim wychowan-
kom specjalne przepustki i kazał natychmiast udać się
w celu wykonania zadania. Słuchacze - razem z Ochot -
nikowem wybrano Władimira Pietrenkę i Arkadija Hel-
lera - szybko pobiegli na Plac Czerwony. Na teren Krem-
la dostali się bez przeszkód, lecz przed drewnianą furtką
tunelu prowadzącego na trybunę Mauzoleum, powstał
problem. Ochraniający to miejsce Gruzin nie chciał ich
przepuścić. Energiczni chłopcy, żołnierze wojny domo-
wej, nie ulegli bezczelnemu czekiście. Odepchnęli go,
łamiąc przy tym furtkę i pobiegli naprzód. Kilka sekund
później byli już za plecami dostojników stojących na
trybunie. Ochroniarze rzucili się na nowo przybyłych.
Ochotników wyrwał się im, podbiegł do Stalina, którego
uznał za winnego prowokacji i rąbnął go od tyłu pięś-
cią w głowę... Ejdemanowi udało się zatuszować ten
skandal". 2
Z IV
acznijmy od towarzysza Roberta Ejdemana.
Komendant Akademii Wojskowej im. Frunzego otrzy-
mał od swych zwierzchników rozkaz przydzielenia
trzech słuchaczy Akademii do wykonania odpowiedzial-
nego zadania. J a k rozumiem, jego obowiązkiem było nie
tylko wybrać najlepszych, ale i odpowiednio poinstruo-
wać. Ot, choćby tak: „Przypadł wam w udziale zaszczyt-
ny obowiązek ochraniania człowieka, który rządzi na-
szym krajem. Więc go nie bijcie. A przynajmniej nie od
tyłu".
Nadgorliwość karmiąc zęby wybija - mówi ludowe
przysłowie. Ochotnikowa posłali, by ochraniał Stalina.
A on tak go ochraniał, że rozbił mu głowę.
W opowieści Rapoporta i Aleksiejewa nic nie trzyma
się kupy.
2
Rapoport, Aleksiejew, op. cit, s. 202.
118
OCZYSZCZENIE
Po pierwsze, pechowi ochroniarze spóźnili się: wodzo-
wie już dawno są na trybunie, a oni dopiero tam biegną.
Reakcja ochrony kremlowskiej jest całkiem zrozumiała:
obejdziemy się bez was, bałaganiarze, trzeba było przyjść
wcześniej.
Po drugie, Rapoport i Aleksiejew coś plączą. I chyba
celowo. Gdyby za plecami Stalina doszło do bójki, to
słysząc hałas i wrzawę odwróciłby się twarzą do przyby-
łych. Tymczasem Ochotników uderzył Stalina w głowę
z tyłu, co znaczy, że zbliżył się do niego niepostrzeżenie
i zadał cios znienacka.
Niczego, prócz podłości i głupoty w tym postępku do-
patrzyć się nie można. Przypuśćmy, że Jaków Ochotni-
ków był marksistą-trockistą, chciał wszystkich zapędzić
do armii pracy, a sam zostać panem niewolników. Po-
nieważ Stalin stał temu na przeszkodzie, Ochotników go
nienawidził. W takiej sytuacji powinien był ruszyć do
walki ze Stalinem z bronią w ręku. Ale brakło mu do
tego rozumu i odwagi. Wściekłość niedoszłego właści-
ciela niewolników znajduje ujście w zdradzieckim ciosie
pięścią w tył głowy. By coś takiego zrobić nie trzeba
rozumu. Potrzebne są tylko zaślepienie i szaleństwo.
c, ' o ma robić żołnierz wysłany przez dowódcę do wyż-
szej instancji - wszystko jedno do jakiej, na Kreml czy
do sztabu batalionu -jeśli nie wpuszczają go tam? Wia-
domo. Należy poświadczyć o przybyciu na właściwe
miejsce we właściwym czasie: byłem tam, i to wtedy,
kiedy polecono mi być. Potem trzeba połączyć się
z własnym dowódcą i zameldować: nie mogę wykonać
rozkazu, ponieważ nie pozwalają mi wejść. I koniec: zro-
biłem to, co mi kazali, reszta ode mnie nie zależy.
Każdego dnia w naszym kraju ludzie przychodzą do
obiektów chronionych i czasami kogoś ktoś nie wpusz-
cza. Nawet często tak bywa. Wyobraźmy sobie, że to nas
wartownik nie wpuścił do fabryki. Skoro nie wpuścił,
musi mieć jakiś powód: przepustkę mamy nie w porząd-
ku, coś mu się wydało podejrzane, a może w długim
119
WIKTOR SUWOROW
łańcuchu zależności coś się zacięło. Ktoś kogoś nie
uprzedził i po prostu nie zezwolono nas wpuścić. No i co
z tego? Rzucimy się na wartownika, strzelimy go
w pysk? Wyłamiemy drzwi i wedrzemy się siłą? Albo
wyśledzimy ministra stosownego przemysłu i walniemy
go pięścią w łeb. Niech go jasna krew zaleje!
Rapoport i Aleksiejew sądzą, że ochroniarz kremlo-
wski zachowywał się bezczelnie. Skoro nie przepuścił
Ochotnikowa, to znaczy, że był bezczelny. A któż to ta-
ki, ów Ochotników? Za jakie niby zasługi powinni go
wpuszczać? Jeśli wartownik ma choć najmniejszą wąt-
pliwość, nie powinien wpuszczać. We wrześniu 1941
roku, gdy decydował się los Leningradu i ważna była
każda godzina i minuta, stojący na warcie żołnierz nie
przepuścił do sztabu Frontu Leningradzkiego przybyłe-
go z Moskwy nowego dowódcy frontu, członka Sztabu
Generalnego, naczelnego dowódcy, generała armii
G. Żukowa. I miał rację. Choćby nie wiadomo kim był
Żuków, bez względu na jego stopień wojskowy, wartow-
nik i tak mu nie podlega. Nie ma prawa wykonywać
niczyich rozkazów i poleceń, poza rozkazami trzech
osób: dowódcy warty, jego pomocnika i swojego roz-
prowadzającego. I co mógł zrobić w takiej sytuacji gene-
rał armii Żuków? Wyłamywać drzwi do sztabu frontu?
Odepchnąć wartownika i wedrzeć się siłą? Byłby to na-
pad na posterunek, a w takiej sytuacji wartownik miał-
by obowiązek zastrzelić Żukowa. Jasne, że nic takiego
się nie stało, bowiem Żuków rozumiał, że wartownik ma
rację. Żuków zdawał sobie sprawę, że nie ma władzy
nad wartownikiem. Nawet z tyloma gwiazdkami na na-
szywkach nie może rozkazywać wartownikowi. Nawet
mając w kieszeni podpisany przez Stalina dokument, że
od tej chwili jest dowódcą frontu, nawet w sztabie swo-
jego frontu, Żuków nie miał władzy nad wartownikiem.
IMapad na Stalina w dniu 7 listopada 1927 roku
IMa
świadczy o tym, że Stalin w najmniejszym nawet sto-
pniu nie dbał o własne życie, niezwykle mało uwagi
120
OCZYSZCZENIE
poświęcał własnemu bezpieczeństwu. Byle wariat mógł
bez przeszkód wedrzeć się na Mauzoleum i uderzyć go
znienacka w głowę.
Jaków Ochotników najwyraźniej nie kontrolował swe-
go postępowania; gdyby w jego rękach znajdował się
nóż lub pistolet, mogłoby dojść do nieszczęścia. Trudno
nam sobie wyobrazić, co stałoby się z naszym pań-
stwem, z Europą, z pokojem na świecie, gdyby Stalin
został zabity, a jego miejsce zajęliby maniacy: Trocki,
Bucharin, Tuchaczewski i inni. O tym, co czekałoby Ro-
sję, możemy sądzić na podstawie zachowania tegoż Ja-
szy Ochotnikowa: słuchacza Akademii nie wpuścili na
Mauzoleum - a ten od razu wali wartownika po pysku,
a Stalina pięścią w głowę! Nie zastanawiając się, co, jak
i dlaczego. W hierarchii służbowej stoi sto pięter niżej
od Stalina, co byłoby, gdyby wspiął się wyżej? Na co
wtedy by sobie pozwalał? Jego kumple też byli tacy
sami.
Na wirażach dziejów niemal zawsze sprzyjało Rosji
szczęście. W grudniu 1825 roku otępiali z rozpusty i pi-
jaństwa dekabryści rzucili się do walki o władzę pod
hasłem: „pierwszy nóż, pierwszy nóż, na bojarów i pa-
nów, drugi nóż, drugi nóż, - na świętoszków, na popów,
a nóż trzeci, w imię boże, ten - na cara będzie nożem". 3
I wzywali Ruś, by chwyciła w dłonie ten dobrze sobie
znany przedmiot. A u nas wystarczy zawołać - chętnych
znajdzie się wielu. Gdy we Francji jakobini szli po wła-
dzę, wzywali do zlikwidowania kary śmierci, lecz gdy
dorwali się do tej władzy, skąpali Francję we krwi trys-
kającej z publicznie obcinanych głów. Bolszewicy też
szli do władzy pod hasłem likwidacji kary śmierci. A po-
tem wiadomo co było. Dekabryści natomiast idąc do
władzy deklarowali swój cel: utniemy głowę carowi, ro-
dzinie carskiej, kupcom, możnym, duchowieństwu.
Skoro jeszcze przed zdobyciem władzy ogłosili, że pra-
gną skąpać Rosję we krwi, to skąpaliby ją. Lecz w 1825
roku Rosji się udało, znaleźli się dobrzy ludzie, istni
humaniści - łupnęli w oszalałych dekabrystów karta-
Przeł. K. I. Gałczyński.
121
WIKTOR SUWOROW
czarni i ci się rozbiegli. Szkoda, że w 1917 roku nie było
nikogo, kto by Lenina i Trockiego potraktował szrapne-
lem... Na tym etapie dziejów nie mieliśmy szczęścia. A w
1927 roku Rosji, Europie i światu bardzo się poszczę-
ściło. Ochotników nie miał w ręku broni. A nie sposób
sobie wyobrazić, co by było, gdyby Stalin został zabity,
a najłagodniejszy nurt socjalizmu został zduszony przez
bestialski marksizm Trockiego, Bucharina, Tuchaczew-
skiego. Ich rządy zaćmiłyby wszystko, co nam wiadomo
o Hitlerze i Poi Pocie.
Ale ominęło to nas, na szczęście.
VII
'ydarzenie na Placu Czerwonym świadczy o tym,
jak fatalnie była zorganizowana ochrona Stalina. Ochot-
ników i jego przyjaciele odepchnęli wartownika, wyła-
mali furtkę i wtargnęli na teren chronionego obiektu.
Jak zakwalifikować takie działania? Napad na posteru-
nek. To właśnie ta sytuacja, gdy wartownik nie tylko ma
prawo, lecz obowiązek użycia broni, i to bez uprzedze-
nia. Napad na wartownika, przedarcie się do chronione-
go obiektu to przestępstwo.
Każdy żołnierz pierwszego rocznika, obejmując służbę
wartowniczą, już w tydzień po złożeniu przysięgi wie, że
napad na posterunek należy powstrzymać z użyciem
broni, a przestępcy, którzy ośmielili się popełnić taką
zbrodnię powinni być zastrzeleni na miejscu. Nie ma
znaczenia, czego konkretnie pilnuje żołnierz: sztabu
pułku czy magazynu z butami. Jeśli postawiono go na
warcie, znaczy to, że coś trzeba ochraniać, a dalej żoł-
nierz postępuje zgodnie z regulaminem.
Jak więc się stało, że ochroniarz na najważniejszej
warcie w kraju nie zastrzelił trzech bandziorów, którzy
przedarli się do najwyższego kierownictwa? A jeśli to
cudzoziemscy najemnicy i chcą powystrzelać członków
rządu? A jeśli to trockistowscy terroryści dokonują
przewrotu państwowego? Kto postawił takiego bęcwała
na warcie? Kto go instruował? Jasne, że wartownik
zasługuje na śmierć, lecz kto go szkolił? I kto stał za
122
OCZYSZCZENIE
jego plecami? Dla kogo było korzystne tak karygodne
niedbalstwo na służbie wartowniczej?
Uprzednio na listach rozstrzelanych widzieliśmy nazwi-
ska ludzi, którzy byli komendantami Kremla. Teraz rozu-
miemy, że rozstrzelano ich nie bez powodu. Jeśli tak trak-
towali swoje obowiązki, demonstrowali zbrodniczą lekko-
myślność. Nauczyć ich czegoś mogła tylko kula w łeb.
vni
Zadziwiające było zachowanie komendanta Akademii
Wojskowej imienia Frunzego towarzysza Ejdemana:
udało mu się zatuszować sprawę... Ach, jaki dobry! Nie
0 napaści na Stalina tu mowa, a o napaści na wartow-
nika. A przecież należało ustawić na placu słuchaczy
Akademii i wyprowadzić przed szereg trzech związanych
łajdaków. Ejdeman powinien był pojawić się przed nimi
na spienionym karym ogierze, opowiedzieć elewom, co
się stało, wydobyć szablę z pochwy i posiekać bydlaków
na drobne kawałki. Powinien był rozumować tak: niech
mi dadzą naganę za nadużycie władzy, ale nie będę
trzymał w Akademii bandytów, zasługujących na karę
śmierci. Mocno powiedziane? Gdzie tam. Ochotników
1 jemu podobni, innego języka nie rozumieli. Wartownik
jest przedstawicielem państwa, szczególnie chronionym
przez prawo. Ale oni mieli prawo gdzieś. Nawet gdyby
wartownik nie miał racji, każdy człowiek, a tym bardziej
wojskowy, powinien podporządkować się jego polece-
niom. Wyjaśniać w czym problem, z wartownikiem też
nikt nie ma prawa - wyjaśniaj u dowódcy warty. A od
wartownika odejdź natychmiast, jeśli powiedział, że cię
nie przepuści. Nie przeszkadzaj mu w wykonywaniu
obowiązków służbowych. Zresztą on nawet nie ma pra-
wa rozmawiać z kimkolwiek: „Stój! W tył zwrot!" - i po
rozmowie.
Ochotników pobił wartownika, który nie ponosił żad-
nej winy. Rzucił się też na Stalina, również nie ponoszą-
cego winy: Stalin nie wystawiał wartownika na posteru-
nek, wartownik w danej sytuacji nawet nie podlegał Sta-
linowi. Lecz niewinny Stalin oberwał po łbie.
123
WIKTOR SUWOROW
Jak w takim razie rozmawiać z przestępcą kryminal-
nym i wojskowym, który ponosi odpowiedzialność za na-
pad na posterunek i najważniejszą osobę w państwie?
Ochotników rozdaje ciosy na oślep, bez zadawania
pytań. Byle co - i w mordę. Albo po łbie. Więc czemu
kogoś takiego nie ukatrupić po ujawnieniu jego nik-
czemnych zbrodni?
IX
r>
X odczas wojny domowej władze państwowe walczyły ze
zjawiskiem, które nazywały partyzantką. Długo nie mo-
głem zrozumieć, dlaczego nadawano temu określeniu
pejoratywny sens. Dlaczego z partyzantką trzeba wal-
czyć?
A sprawa była prosta. Wynikało to stąd, że zawsze
zniekształcano u nas sens słów. Wszystko nazywano
nie tak, jak trzeba. Chodziło nie o partyzantkę, lecz
o bandytyzm. Armia Czerwona wyrosła z małych i du-
żych band, których przywódcy nie chcieli się nikomu
podporządkować. Zmusić ich do subordynacji, nauczyć
posłuszeństwa - oto zadanie, które postawił przed sobą
Stalin i świetnie je wykonał.
Jaków Ochotników i dwaj jego kumple to typowi
przedstawiciele rozzuchwalonej partyzantki czyli ban-
dytyzmu. Byli słuchaczami Akademii Wojskowej, lecz
nie chcieli się uczyć, nic nie wiedzieli o wojsku, nie
wiedzieli nawet tego, co wie każdy żołnierz pierwszego
roku służby, po świeżo zakończonym szkoleniu unitar-
nym. Jeśli to są najlepsi słuchacze Akademii Wojskowej,
to jacy są ci najgorsi? A co robi szef Akademii? Nic nie
robi. Więc komu ktoś taki jest potrzebny? Komu są
potrzebni absolwenci takiej uczelni?
W roku 1937 Stalin walczył z bandytyzmem i niesub-
ordynacją w wojsku. Możecie to nazwać wojną z żywio-
łem partyzanckim.
Przed 1937 rokiem nie mógł poważnie zająć się tym
problemem. Miał wiele innych ważnych spraw na głowie.
Lecz dopóki nie zajął się osobiście zaprowadzeniem po-
rządku w akademiach wojskowych, produkowały one wy-
124
OCZYSZCZENIE
brakowany towar - dowódców-analfabetów, dla których
czas nauki w akademii był po prostu odpoczynkiem.
Mówią, że podczas czystki zlikwidowano wielu dowód-
ców z wykształceniem akademickim, a ich miejsce zajęli
ci, którzy wykształcenia nie mieli. Słusznie. Tyle, że to
wykształcenie akademickie nic nie było warte. Słucha-
cze Akademii im. Frunzego, których kształcił Tucha-
czewski, potem Ejdeman, a następnie Kork, pod wzglę-
dem przygotowania byli na poziomie Ochotnikowa,
a może nawet jeszcze niżej.
Nie żal takich jak oni.
A, d e co ma z tym wspólnego Tuchaczewski? Co ma
z tym wspólnego Jakir?
No właśnie.
Akademia Wojskowa im. Frunzego podlegała w owych
wspaniałych latach bezpośrednio szefowi Sztabu RKKA.
Tuchaczewskiemu.
Ejdeman miał obowiązek zameldować Tuchaczew-
skiemu o wszystkim. A Tuchaczewski miał obowiązek
wszystko to wyjaśnić i podjąć stosowne działania.
Jako bezpośredni zwierzchnik Tuchaczewski powi-
nien był zadać pytania. Wiele pytań. Zaatakowano war-
townika. Czym to się skończyło? Jak ukarano przestęp-
ców? Kto ich skierował do najlepszej uczelni wojskowej
w kraju? Kto i dlaczego wybrał właśnie tych ludzi do
wykonania odpowiedzialnego zadania rządowego?
A co zrobił Tuchaczewski? Nic nie zrobił. W podległych
mu strukturach popełniane są zbrodnie przeciwko pań-
stwu i wojsku, a on o tym nie wie lub nie chce wiedzieć.
Co ma z tym wspólnego Jakir?
Ano to, że Jaków Ochotników był jego adiutantem,
człowiekiem zaufanym, wykonawcą najbardziej tajnych
poruczeń. Właśnie dzięki rekomendacji Jakira Ochotni-
ków został przyjęty do akademii.
W tym momencie tworzy się dziwny łańcuszek faktów.
Jakir był zaciekłym stalinowcem. Nawet zbyt zaciekłym.
Ale tylko w gębie...
125
WIKTOR SUWOROW

W rzeczywistości natomiast... Bliski przyjaciel Jakira,

jego zaufany człowiek, komdyw Szmidt publicznie obra-
ża Stalina, po chamsku mu wymyśla, obiecuje obciąć
stalinowskie uszy. Adiutant Jakira, jego najbardziej za-
ufany człowiek, znienacka uderza Stalina pięścią w gło-
wę. Jak więc zachowają się podwładni Jakira w sytuacji
krytycznej? Podczas wojny?

Należy podziwiać stalinowską cierpliwość.

Stalin nie domagał się ukarania Jakowa Ochotniko-
wa. Patrzył tylko na swych podwładnych i czekał, jak
zareagują na ten incydent. Tymczasem oni nie reagowa-
li. Trzech ludzi napadło na wartownika? To nic. Zdarza
się. Ktoś stuknął Stalina po głowie? Też się zdarza. Służ
dalej, drogi Jaszo. Ejdeman, Jakir i Tuchaczewski ukrę-
cili sprawie łeb. Udali, że nic się nie stało.
Minął rok, o wszystkim zapomniano.
Ejdeman, Jakir i Tuchaczewski postanowili dać Jako-
wowi Ochotnikowowi awans. Porządny człowiek, raz tyl-
ko go poniosło, każdemu może się zdarzyć.
Stalin nadal milczał. Na razie.
Lecz los Ejdemana, Jakira, Tuchaczewskiego był już
przesądzony. Wprowadzali do wojska bandytyzm, a tacy
ludzie państwu i wojsku nie są potrzebni. Należało
oczyścić wojsko z tej zgnilizny. Ale wtedy towarzysz Sta-
lin nie miał jeszcze możliwości zaprowadzenia w armii
porządku.
Jakowa Ochotnikowa przypomniał sobie Stalin osiem
lat później.
Rozdział 10
Czy towarzysz Jakir
był wrogiem ludu?
W Rosji nasze sukcesy są jeszcze większe [...]
Mamy tam komitet centralny terrorystów.'
Karol Marks
I
97
ć~t i maja 1937 roku członek Komitetu Centralnego
WKP(b), dowódca Kijowskiego Okręgu Wojskowego, ko-
mandarm I stopnia Jona Emanuiłowicz Jakir został pilnie
wezwany do Moskwy. Wodzowie takiego kalibru poruszali
się wtedy po kraju własnymi pociągami lub wagonami.
Było to wygodne. W każdym zakątku ojczyzny ma się ze
sobą fragment własnego domu, otaczają was miłe sercu
drobiazgi, ulubione książki, towarzyszy wam nie obcy, lecz
osobisty lekarz, który od wielu lat świetnie zna wasze
dolegliwości. Zawsze jedzie z wami wasz ulubiony ku-
charz, bo zna wasze gusty i potrafi im sprostać. Nie trzeba
wyjaśniać jakiemuś, choćby nawet kremlowskiemu fryzje-
rowi, jak rozumiecie piękno: możecie zabrać w drogę naj-
1
List do F. A. Sorge z 5 listopada 1880 r., [w:] K. Marks, F. Engels.
..Dzieła zebrane", t. 1/39, Warszawa 1960-1979, t. 34, s. 532.

127
 WIKTOR SUWOROW
lepszego spośród waszych osobistych fryzjerów. Przewrót
komunistyczny zlikwidował służbę. Bolszewicy służby nie
mieli. Mieli obsługę. Toteż pożerając kilometry bezkresnej
ojczyzny w przytulnym własnym wagonie lub pociągu ma-
cie w pobliżu własną, osobiście przez was dobraną i wy-
szkoloną obsługę i ochronę...
Już dawno minęła północ, gdy ekspres relacji Kijów-
-Moskwa zgodnie z rozkładem jazdy zatrzymał się
w Briańsku. Pociąg stoi tam dziesięć minut. Przez ten
czas osobisty wagon komandarma I stopnia Jony Jakira
ostrożnie odczepiono od składu i przyczepiono do paro-
wozu manewrowego. To nie taka prosta operacja, jak
może się wydawać. Na postojach z wagonów, w których
jadą dostojnicy, z obu stron wysiada ochrona - do urzą-
dzeń spinających wagony byle kogo nie dopuszczą. Jed-
nak udało się odczepić wagon bez hałasu i strzelaniny.
Parowóz manewrowy zawiózł salonkę na ślepy tor. Do
wagonu weszli towarzysze odziani na szaro, pokazali
swoje legitymacje ochronie i konduktorom. Drzwi do sy-
pialni komandarma były uchylone. Jeden z przybyłych
wyciągnął pistolet spod poduszki śpiącego. (Ten szcze-
gół zawsze mnie szokował: w uszczęśliwionym kraju
proletariaccy dowódcy, ulubieńcy ludu, śpią w opance-
rzonych wagonach, pod czujną ochroną, z pistoletem
pod poduszką. J a k kryminaliści.)
Teraz komandarma oślepiono latarką skierowaną
wprost w oczy i nie pozwalając ich przetrzeć, oświadczo-
no: „Jesteście aresztowani!". Obywatela Jakira wyprowa-
dzono z pociągu, wepchnięto do czarnego samochodu
i dostarczono tam, gdzie trzeba. Sądzono Jakira wraz
z grupą Tuchaczewskiego. 11 czerwca 1937 roku, tak
samo jak pozostali oskarżeni z tej grupy, otrzymał naj-
wyższy wymiar kary. Nazajutrz wyrok został wykonany.
Nazajutrz - to pewna przesada. Skoro wyrok ogłoszo-
no o godzinie 23.35.
Ćwierć wieku później przewodniczący KGB Aleksander
Szelepin zameldował na XXII zjeździe KPZR, że w trakcie
śledztwa Jakir wysłał Stalinowi list: „Umrę ze słowami
miłości do Was". Na liście tym Stalin dopisał: „Szuja
i prostytutka". Woroszyłow dodał: „Bardzo trafne okreś-
128
OCZYSZCZENIE
lenie". Mołotow złożył tam swój podpis. A Kaganowicz
dodał: „Zdrajcy, łajdakowi i (tu następuje niecenzuralne
słowo) należy się tylko jedna kara - kara śmierci".
J a k mi się udało ustalić, owo niecenzuralne słowo też
oznaczało prostytutkę, tyle uprawiającą swój fach po
amatorsku...
I zawrzało od tego dnia: szuja i prostytutka, bardzo
trafne określenie, szuja i prostytutka...
Gdy obradował XXII zjazd, nasz batalion był w Mosk-
wie. Przygotowywaliśmy się do defilady wojskowej. Pres-
nia. Punkt wojskowo-przeładunkowy czyli WPP. Tuż-tuż
obok więzienia. Na WPP byliśmy my - kadeci z Worone-
ża, a obok leningradczycy ze szkoły imienia admirała
Nachimowa. Też cały batalion. Trenowaliśmy na cen-
tralnym lotnisku. Wprost pod pustymi oknami budowa-
nego wówczas Akwarium. 2 Ćwiczenia przed każdą defi-
ladą trwały półtora miesiąca. Cztery godziny dziennie.
Do tego cztery godziny lekcji i po dwie przygotowania
indywidualnego. A w dni wolne od pracy - Galeria Tre-
tiakowska, skarbiec na Kremlu, Teatr Wielki, muzeum
w mieszkaniu Gorkiego. Tu dopiero można było stracić
głowę. Jeśli tak żył pisarz proletariacki, to jak żyli jego
protektorzy, komunistyczni wodzowie?
Złożyliśmy też wizytę zmarłym wodzom. Jak się okaza-
ło, byliśmy ostatnimi zwiedzającymi Mauzoleum Lenina
i Stalina. Gdy stamtąd wyszliśmy, Mauzoleum zamknię-
to na kilka dni. A potem, podczas nocnych ćwiczeń na
Placu Czerwonym, rytm przygotowań do defilady zała-
mał się. Mnóstwo wojska trzymano na sąsiednich uli-
cach. A nazajutrz powiedzieli nam, że Stalina wyniesio-
no z Mauzoleum...
ni
JePesień XXII zjazdu była dla nas epoką odkryć. Czytali-
śmy wtedy „Komsomolską Prawdę" od deski do deski.
Słuchaliśmy radia szeroko otwierając usta. Pomyśleć tyl-
2
Gmach centrali GRU, radzieckiego wywiadu wojskowego [przyp.
tłum.].
5 — Oczyszczenie
129
 WIKTOR SUWOROW
ko: „Szuja i prostytutka!". Okazuje się, że geniusz wszys-
tkich epok i narodów, wódz światowego proletariatu, wy-
rażał się równie dosadnie jak klawisze więzienni z Presni.
Od tego czasu, gdy któryś z nas otrzymywał nową ksywkę,
potwierdzaliśmy chórem: „Bardzo trafne określenie!".
Wtedy, podczas obrad zjazdu, usłyszeliśmy nieznane
nam nazwiska represjonowanych polityków i dowódców.
W naszej chłopięcej wyobraźni nazwiska te wywoływały
odrażające skojarzenia. Putna - to chyba jakaś rozpusta?
Tuchaczewski - coś stęchłego i kapującego, jak Stuka-
czewski.3 Bucharin - od słowa „buchnąć". Uborewicz -
coś związanego z klozetem.4 Ałksnis - ma coś wspólnego
z alkoholizmem.5 Dybienko - to chyba coś wspólnego
z dybami, czyli z izbą tortur. A o Blucherze i Stuczce
wręcz głupio było wspominać w miejscach publicznych.
Nie mogliśmy pojąć, dlaczego spośród wszystkich wro-
gów ludu tylko Jakir spotkał się z taką nienawiścią Sta-
lina. Dlaczego właśnie on miał być szują i prostytutką?
IV
JoPona Jakir urodził się w 1896 roku w Kiszyniowie. Był
niedouczonym studentem. Podczas pierwszej wojny świa-
towej udało mu się uniknąć mobilizacji na front: dzięki
pożytecznym znajomościom dostał pracę w fabryce zbro-
jeniowej, a robotników takich fabryk na front nie brali. To
jeszcze jeden strateg z rasy pacyfistów. Po rewolucji luto-
wej, gdy nie prześladowano już za działalność rewolucyj-
ną, postanowił zostać rewolucjonistą. Choć nie miał żad-
nego stażu pracy konspiracyjnej ani zasług w obalaniu
monarchii, od razu został powołany na kierownicze stano-
wiska w bessarabskim gubernialnym komitecie rewolu-
cyjnym, w odeskim gubernialnym komitecie partii. A po-
tem zaczyna się to, co najciekawsze...
Towarzysz Lenin nadzwyczajnie dbał o własne życie.
Byle komu go nie powierzał. Strzegł swego życia, jak
3
Gra słów: stukacz po rosyjsku znaczy donosiciel (przyp. tłum.].
4
Ubornąja - ros. ubikacja [przyp. tłum.].
5
Alkasz - ros. slang, pijaczek [przyp. tłum.].
130
OCZYSZCZENIE
tylko mógł. Gdyby nie syfilis, żyłby długo. Miał świetną
ochronę. Czerwona propaganda informowała, że w och-
ronie Lenina było zaledwie czterech ludzi. Lecz propa-
ganda zapomniała o kremlowskich kursantach. Oni na-
tomiast z roli ochroniarzy wodza byli bardzo dumni.
Dywizja im. Feliksa Dzierżyńskiego, która wyrosła z od-
działu pancernego im. Swierdłowa, chlubi się rolą leni-
nowskiej ochrony. Tak samo strzelcy łotewscy. Wszyst-
kie dziesięć pełnokrwistych pułków. Ale nade wszystko
dumni są z tego Chińczycy. Nie bez powodu. Pierwszy
krąg obstawy Lenina to siedemdziesięciu chińskich
ochroniarzy. Informacje na ten temat publikowano nie
tylko w Chinach, lecz także w Związku Radzieckim. 6
Chińczycy ochraniali również towarzysza Trockiego.
I Bucharina. Ale tym akurat chlubić się nie należy.
A co ma z tym wspólnego towarzysz Jakir? A to, że
właśnie on był autorem tego pomysłu. Jakir pierwszy
zorganizował w Armii Czerwonej oddziały chińskie. Pod-
czas wojny domowej w szeregach Armii Czerwonej wal-
czyło ponad 40 tysięcy chińskich najemników. Pierw-
szym dowódcą pierwszego chińskiego batalionu był Jo-
na Jakir. To on dał przykład Leninowi i Trockiemu.
-Lodczas wojny domowej zwyciężał ten, kto był bardziej
okrutny. Dowodząc chińskim batalionem Jakir nie mu-
siał martwić się o karierę. Chińczycy gwarantowali wy-
soki poziom okrucieństwa. „Wspomnienia o wojnie do-
mowej" Jakira od pierwszej linijki zaczynają się wyzna-
niem: „Nigdy nie- byłem wojskowym i niczego nie
7
rozumiałem z wojskowości". <śl natychmiast pisze
o Chińczykach, którymi dowodził. Nie informuje, czym
się zajmowali, lecz wygaduje się, jakie bodźce zachęcały
ich do tej służby: „Żołd Chińczycy traktowali bardzo
poważnie. Życie oddawali łatwo, lecz trzeba było im pła-
6
P. Min. Istorija kitąjsko-sowietskoj drużby, Moskwa 1959. ś. 213.
7
J. Jakir, Wospominanija o Grażdanskoj wojnie, Moskwa 1957,
s. 7.
131
 WIKTOR SUWOROW
cić w terminie i dobrze karmić. Przychodzą do mnie ich
pełnomocnicy i mówią, że zakontraktowano 530 ludzi,
więc za wszystkich powinienem płacić. A ilu spośród
nich poległo, to nieważne - resztę pieniędzy, które by im
przypadły, pozostali przy życiu podzielą między sobą.
Długo ich przekonywałem, że to nie w porządku, nie
po naszemu. Przecież każdy otrzymywał swoje. Przyto-
czyli inny argument - my, powiadają, musimy posyłać
pieniądze do Chin, dla rodzin zabitych". 8
Zwróćmy uwagę na termin „zakontraktowano" w tym
zdaniu. Opowiadali nam o przyjaźni radziecko-chiń-
skiej, o bojownikach-internacjonalistach, o bezintere-
sownej służbie. Jedno tylko określenie - zakontrakto-
wano - oszustwo to demaskuje.
Jakir mówi o najemnikach.
Zwróćmy uwagę na jeszcze jedno: Jakir powiada, że
sam, z własnej kieszeni, musiał płacić chińskim „ochot-
nikom". Nie jakieś tam finansowe struktury, nie wyższe
instancje - sam wynajął 500 Chińczyków, sam ich utrzy-
muje i dobrze karmi.
Inaczej być nie mogło. Jakir rozpoczął swój szlak bo-
jowy w Besarabii, za Dniestrem. Żadnej łączności z wła-
dzą centralną nie miał, więc żadnych środków z cen-
trum otrzymywać nie mógł. Mógł płacić Chińczykom
wyłącznie z własnej kieszeni.
Musiał mieć głęboką kieszeń ten niedouczony stu-
dent.
Czy jakikolwiek mafioso mógłby dzisiaj utrzymywać
bandę 530 chińskich cyngli? Ja takich przykładów nie
znam.
A Jakir potrafił.
Jeszcze chwila. Chińczycy żądają, by płacił żołd wszys-
tkim, którzy się do niego zaciągnęli, między innymi po-
ległym. Będą posyłać te pieniądze rodzinom. Podczas
wojny domowej? W trakcie totalnej anarchii i wzajemne-
go wyrzynania się? Z Odessy do prowincji Seczuan? Hie-
roglifami napiszą adres, zakleją kopertę z pieniążkami
i - do skrzynki pocztowej? Ale towarzysz Jakir jest do-
8
Ibid. s. 13.
132
OCZYSZCZENIE
y. Trzeba pomóc rodzinom poległych. Wypłaca żołd.
Dobrze karmi. I płaci zabitym. Byle tylko rewolucjoniści-
-internacjonaliści byli zadowoleni i syci.
Doświadczenie Jakira natychmiast zostało docenione
i przechwycone zarówno przez towarzysza Lenina, jak
Trockiego, Bluchera, Czapajewa i Tuchaczewskiego.
Przez innych towarzyszy również. Jakie to proste: dobrze
płać towarzyszom-internacjonalistom, odziewaj ich, na-
gradzaj szczodrze, daj do ręki karabin.
Chińczycy Jakira ujawniają nam nieskomplikowany
mechanizm nieocenionej internacjonalistycznej pomo-
cy, którą proletariusze całego świata nieśli naszej re-
wolucji.
Jakir nigdy nie był wojskowym, nie był nawet junkrem
ani elewem. Nie miał w ogóle doświadczenia w wojsku.
Nie miał też wojskowego wykształcenia. Ani doświadcze-
nia frontowego. Lecz natychmiast awansował na wyso-
kiego dowódcę. Zgoda: Jakir był geniuszem. To wcale nie
jest proste - dobrze karmić za własne pieniądze pół ty-
siąca żarłocznych Chińczyków w głodującym, zniszczo-
nym kraju. Dobrze, jeśli jedli ryż pałeczkami. A jeśli łyż-
kami? Ale przecież Jakir potrafił ich nakarmić! Geniusz,
istny geniusz!
Pięciuset chińskich cyngli - to niewiele. Lecz w sytu-
acji totalnej anarchii i rozpadu ta bezlitosna, wściekła
siła wynosiła swego przywódcę ku władzy.
W, najtrudniejszym okresie kształtowania się dykta-
tury komunistycznej Jona Jakir nie rwał się do obejmo-
vi
wania stanowisk dowódczych. Rok 1918 i początek
1919 nie zapowiadały spektakularnych zwycięstw. To-
też Jakir nie wpraszał się do elity oficerskiej, był komi-
sarzem. Nadzorował pracę innych. I coraz bardziej an-
gażował się w pracę polityczną: został komisarzem bry-
gady, naczelnikiem wydziału politycznego południowego
odcinka oddziałów osłonowych, członkiem Rewolucyjnej
Rady Wojennej 8. Armii. Wraz z nim byli Chińczycy.
Przez całą książkę przewija się niczym złota nitka taki
133
 WIKTOR SUWOROW
oto wątek: „Moi Chińczycy wciąż topnieli. Wielu utraci-
liśmy, lecz po drodze przyjmowaliśmy nowych". 9
Wyziera z tej opowieści jakaś szczególna niechęć naro-
du rosyjskiego do rewolucjonistów-internacjonalistów:
„Chińczykom nikt nie okazywał łaski. Siepacze, mówili
ludzie, bezbożnicy, szpiedzy niemieccy. Niemal wszyst-
kich zarąbali". 10 Ale Chińczyków jest wielu. Wszystkich
nie zarąbiesz. Jakir znów obrastał Chińczykami. Jeśli
ich dobrze karmić i płacić za poległych, przybiegną ze
wszystkich stron świata.
O tym, jak walczyli, jaką posługiwali się strategią
i taktyką, Jakir pisze niechętnie: O tym, jakie sam wy-
dawał rozkazy - również.
w, Odessie, gdy tylko wypędzono stamtąd Czerwo-
nych, przeprowadzono śledztwo w sprawie popełnio-
VII
nych przez bolszewików zbrodni. Pełny ich obraz znaj-
dziemy w wydanej na emigracji książce „Czerwony ter-
ror w Rosji".''
„Każda miejscowość w okresie wojny domowej miała
własną specyfikę ludzkiego bestialstwa.
W Woroneżu torturowanych wsadzano nago do be-
czek ponabijanych w środku gwoździami i turlano te
beczki. Na czołach wypalano pięcioramienne gwiazdy.
Duchownym wkładano na głowy wieńce z drutu kol-
czastego.
W Carycynie i Kamyszynie - piłowano kości.
W Połtawie i Kremieńczugu wszystkich duchownych
wbijano na pal.
W Jekatierinosławiu chętniej stosowano ukrzyżowa-
nie i ukamienowanie.
W Odessie przywiązywano oficerów łańcuchami do
desek, powoli wsuwano do paleniska w maszynowni
i smażono żywcem, innych rozrywano na pół zębatkami
9
ibid.
w 12
Ibid.
11
S. Mielgunow, Krasny/ tierror w Rossil: 1918-1923, Berlin 1924.
134
OCZYSZCZENIE
dźwigów lub opuszczano na przemian do kotła z wrząt-
kiem i do morza, a potem wrzucano do pieców".12
Ale przecież to nie Jakir osobiście smażył ludzi w pie-
cach okrętowych! Nie osobiście ich topił przywiązując
do szyi ciężary. Może i nie on. Topiła ich władza, której
Jakir bronił wraz ze swoimi chińskimi towarzyszami.
Czerwone komunistyczne bestialstwo podczas wojny
domowej przyćmiewa wszystko, co wie ludzkość o okru-
cieństwie i sadyzmie. Wszyscy degeneraci, sadyści i za-
bójcy zbiegli się pod czerwone sztandary.
To właśnie przewaga w sferze zdziczenia zagwaran-
towała bolszewikom zwycięstwo. Pod względem okru-
cieństwa nikt nie mógł z nimi rywalizować. Jakir trafił
do towarzystwa, w którym jego talent mógł się w pełni
ujawnić.
vni
'sobisty udział Jakira w krwawych orgiach potwier-
dzają dokumenty. Tyle że nie było to w Odessie, a nad
Donem, dokąd przyprowadził swoich Chiczyków.
Jewgenij Łosiew opublikował po raz pierwszy tajną
dyrektywę Jakowa Swierdłowa: „Stosować masowy ter-
ror wobec bogatych Kozaków, stosować masowy terror
wobec wszystkich Kozaków, którzy kiedykolwiek brali
bezpośredni lub pośredni udział w walce z władzą ra-
13
dziecką". Pośredni udział? Co należy przez to rozu-
mieć? Wszystko, co się chce. Swierdłow rozkazywał za-
bijać każdego, kto nawinie się bolszewikom pod rękę.
Ale i ta dyrektywa wydała się Jakirowi zbyt liberalna.
Wydał więc własną dyrektywę „procentowej likwidacji
ludności płci męskiej".
Procenty określał sam.
Jakir był wrogiem ludu. Czyż kogoś, kto kierując się
własnym kaprysem, ustala procent ludności do ekster-
minacji, można nazwać przyjacielem ludu? Jakir to je-
den z najstraszliwszych katów XX wieku. I nie zgodzę
Ibid., s. 129.
13
„Moskwa", nr 2/1989.
135
WIKTOR SUWOROW

się z tymi, którzy nazywają Jakira hitlerowcem. To nie

tak. Na odwrót: to Hitler był jakirowcem. Jakir to pio-
nier, niedościgły wzór. Filhrer szedł tylko w ślad za nim.
Gdy Jakir arbitralnie ustalał procentowe wskaźniki eks-
terminacji, nie istniał jeszcze żaden Fiihrer, był tylko
zdemobilizowany kapral Adolf Hitler.
Ale czy Jakir był zdrajcą? Czy zdradził ojczyznę?
Naturalnie.
W 1917 roku narody Rosji uzyskały możliwość samo-
dzielnego wyboru tej formy rządów, które odpowiadały-
by pragnieniom większości i takiej organizacji politycz-
nej, która satysfakcjonowałaby ludność. W takiej sytu-
acji Jakir przekupuje cudzoziemców i na ich bagnetach
Rozdział 11
wprowadza porządek, który odpowiada jemu osobiście,
lecz nie narodowi.
Czy można nazwać służbą dla narodu procentowe lub
Bardzo trafne określenie
całkowite eksterminowanie tego narodu? A jeśli ekstermi- Po tych niesłychanych zbrodniach bolszewicy nie mieli
nacja dokonuje się rękami cudzoziemców, jest to niewąt- już powrotu do narodu, który zdradzili, skazali na głód
pliwie zdrada narodowych interesów, zdrada ojczyzny. i wymarcie. Pozostawał błyskawiczny bieg w otchłań
Mówiono nam, że przeciwko narodowi wystąpili biało- - pod partyjnym sztandarem, pod wodzą Stalina.'
gwardziści i cudzoziemscy interwenci. Tymczasem było W. Rapoport, J. Aleksięjew, „Zdrada ojczyzny"
na odwrót. Przeciwko narodowi wystąpili czerwonogwar-
dziści i cudzoziemscy interwenci wojskowi. Przykład:
chińska interwencja wojskowa na czele z Jakirem i in-
nymi zdrajcami. W połowie 1919 roku sytuacja na frontach stała się
bardziej klarowna. Pojawiły się szansę na zwycięstwo.
I oto Jakir porzuca karierę komisarza, oprawcy, szefa
Od czasu XX zjazdu uważa się, że za Stalina było źle, karnych ekspedycji. Rwie się do oficerskiej elity. Naj-
a za Chruszczowa zaczęła się niemal odwilż. wyższe stopnie dowódcze są, jak zwykle, zajęte. Pozosta-
Tymczasem było odwrotnie - za Stalina niektórzy wro- ło jedynie stanowisko dowódcy dywizji. Gdy członek Re-
gowie ludu: Tuchaczewscy, Uborewicze, Putny, Jakirzy, wolucyjnej Rady Wojskowej zostaje komdywem, ozna-
doczekali się właściwego potraktowania. Karę wymierzono cza to degradację. Lecz Jakir zgadza się na niższą rangę,
im humanitarną, czysto symboliczną. Za Stalina zdraj- byle tylko teraz, pod koniec zwycięskiej wojny domowej,
ców, co prawda łagodnie, lecz jednak karano. A po XX zostać dowódcą. Otrzymuje 45. Dywizję Piechoty. Od
zjeździe, gdy szalały chruszczowowskie bestie, ogłoszono maja do sierpnia 1920 roku Jakir dowodził kolejnymi
bohaterami cudzoziemskich interwentów, zdrajców, grupami wojsk Frontu Południowo-Zachodniego. Nie
szpiegów, sadystów, katów Rosji. Za jakie niby zasługi? rozstaje się ze swymi wiernymi Chińczykami. Wszędzie
Czyżby za te procenty, które ustalał Jakir? mu towarzyszą.

Rapoport. Aleksięjew, op. cit.

137
WIKTOR SUWOROW
I oto w 1920 roku Jakir i jego oprawcy po raz pierwszy
napotykają prawdziwego przeciwnika - nie chłopów,
uzbrojonych w siekiery i kosy, lecz nie mającą jeszcze
dwóch lat, słabo uzbrojoną i wyekwipowaną, ale regular-
ną armię polską. Po tym spotkaniu resztki 45. DP Jakira
i lwowskiej grupy wojsk ratowały się ucieczką. Mieli
szczęście długonodzy. A także ci, którzy dysponowali
osobistym pociągiem pancernym i chińskim maszynistą.
I oto najciekawsze: wielki dowódca Jakir w swoich
wspomnieniach pisze o niejednym - o tym, jak dowodził
chińskim batalionem, jak uspakajał ludowe powstania
(dobrym słowem, namową, leninowską prawdą), nie
wspomniał tylko o tym, jak dowodził lwowską grupą
wojsk Frontu Południowo-Zachodniego.
Nasuwa się pytanie: czy można nazwać Jakira dowód-
cą wysokiego szczebla, skoro wstydzi się wspominać
o tym jakże krótkim, haniebnym, ale przecież jedynym
w jego życiu, okresie, kiedy naprawdę dowodził woj-
skiem na froncie?
P [...] Siedzimy w radzie wiejskiej, nagle przybiega wio-
JLo wojnie domowej Jakir niemal niezmiennie spra-
wował najwyższą władzę wojskową na Ukrainie. Stał
się on współsprawcą jednej z najstraszliwszych zbrodni
w dziejach ludzkości. Nie mam prawa opisywać zorgani-
zowanego przez komunistów głodu na Ukrainie 1 śmier-
ci milionów ludzi w jednym rozdziale. Tej tragedii nie
podobna opisać. Lecz wierzę święcie: naród ukraiński
nie zapomni swoich katów. Jednym z nich był Jakir.
Dopuszczono się tej potwornej zbrodni siłą. Siłą Armii
Czerwonej. Sami czekiści nie daliby rady. Zaś Armia
Czerwona na Ukrainie podlegała Jakirowi. Właśnie dla-
tego miał w rękach siłę. Faktycznie podczas kolektywi-
zacji to Jakir był człowiekiem numer jeden na Ukrainie.
„Krasnaja zwiezda" wyraża się oględnie: „W 1933 roku
2
na Ukrainie nastał głód". No tak, sam z siebie nastał
i tyle.
2
„Krasnaja zwiezda", 4 lutego 1989 r.
138
OCZYSZCZENIE
Tymczasem nastał wcale nie sam z siebie. Głód został
zorganizowany przez marksistów. Marks domagał się ar-
mii pracy, zwłaszcza w rolnictwie. Lecz marksizm można
wcielić w życie tylko w krajach z totalitarną przeszłością.
Tymczasem tradycje wolnościowe tak głęboko zakorzeniły
się na Ukrainie, że niepodobna było w całej pełni urzeczy-
wistnić krwawych zamysłów Marksa. Toteż tworzono nie
marksistowsko-trockistowskie armie pracy, lecz znacznie
łagodniejsze, bardziej humanitarne kołchozy. Ale i do koł-
chozów naród ukraiński, przyzwyczajony do życia na wol-
ności, iść nie chciał. Więc marksiści zorganizowali głód:
kto nie pójdzie do kołchozu, niech zdycha.
Zamiast przerażającej statystyki kolektywizacji - przy-
toczę mały fragment „Babiego jaru" Anatolija Kuzniecowa:
„My im - kołchozy albo śmierć. Oni na to: lepiej śmierć.
Nam, komunistom, wydawano co nieco na kartki, że-
byśmy nie zdechli. Wiejskim aktywistom również. Ale to,
co ONI żrą - jest wprost niepojęte. Żab, myszy już nie
ma, nie pozostał ani jeden kot, trawę i słomę sieką, korę
z sosny obdzierają, rozcierają na proszek, pieką z niej
placki. Ludożerstwo na każdym kroku...
skowy aktywista, donosi, że w takiej to a takiej chałupie
jedzą dziewuchę. Wstajemy, bierzemy broń, idziemy do
tej chaty. Rodzina cała na miejscu, nie ma tylko córki.
Siedzą senni, syci. W chacie pachnie gotowanym mię-
sem. Piec buzuje, na nim garnki.
Zaczynam przesłuchanie:
- Gdzie wasza córka?
- Do miasta pojechała...
- Po co pojechała?
- Materiału na kieckę kupić...
- A na piecu w garnkach co macie?
- Ano placek...
Wyrzucam ten «placek» na miskę - mięso, mięso,
w tłuszczu pływa dłoń z paznokciami.
- Szykujcie się, idziemy.
Posłusznie się szykują, jak senne muchy, już całkiem
niepoczytalni. Idą. Co z nimi zrobić? Teoretycznie - można
postawić przed sądem. Lecz w radzieckim kodeksie kar-
139
 WIKTOR SUWOROW
nym nie ma nawet takiego artykułu - o ludożerstwie! Moż-
na ukarać za zabójstwo, ale ile się sąd z tym namęczy,
poza tym głód to chyba okoliczność łagodząca, a może
nie? W rezultacie dali nam odgórną instrukcję: decydujcie
o wszystkim na miejscu. Wyprowadzamy z wioski, skrę-
camy gdzieś w pole, do parowu, rąbiemy z pistoletu w tył
głowy, zasypujemy nieco ziemią - potem wilki zjedzą".3
A co mógł zrobić Jakir?
ni
Wszystko, co zechciał. Kolektywizacja była możliwa
tylko pod ogniem karabinów maszynowych Robotniczo-
-Chłopskiej Armii Czerwonej. Głód zorganizowano bag-
netami tejże armii wyzwolicielki. To jej bojowe oddziały
konfiskowały i niszczyły wszystko, co można było uznać
za żywność. Nie o samym Jakirze tutaj mowa. Wszyscy
stratedzy przyłożyli rękę do tych zbrodni. Jakir to tylko
przykład. Piszę o nim również dlatego, że znajdował się
w samym centrum tragedii i miał najwięcej możliwości,
by się jej przeciwstawić. Gdyby więc Jakir nie rozstrze-
liwał głodujących tak gorliwie, to marksiści nie daliby
rady zapędzić ludności do kołchozów, nie mieliby sił
zdusić płomienia ludowego gniewu. Nie było innych
środków przeciwko narodowi prócz jakirowych karabi-
nów maszynowych. Gdyby Jakir nie był taki skory do
rozkułaczania i odbierania chłopom żywności, nie było-
by żadnej kolektywizacji, żadnego głodu.
I znów nasuwa się pytanie, jakie miał intencje? Po co
przystąpił do rewolucji? Dlaczego walczył po stronie
Czerwonych? Za caratu, w wielkim Imperium Rosyj-
skim, nigdy nie zdarzyło się nic, co przypominałoby głód
1933 roku. Po co Jakir budował ten ludożerczy reżym?
W imię czego jego Chińczycy wrzucali oficerów do pale-
nisk okrętowych? W imię świetlanej przyszłości, żeby
ludzie nawzajem smażyli się w rondelkach? Po co rwał
się do władzy? Żeby zorganizować taki głód, jakiego
jeszcze nigdy nie było?
A. Kuzniecow, Babijjar, Nowy Jork 1986, s. 121.
140
OCZYSZCZENIE
Jeśli rwał się do władzy, żeby bronić narodu, to proszę
bardzo: oto naród, broń go! Zresztą wcale nie trzeba go
bronić. Wystarczy tylko nie odbierać ludziom ziarna, nie
zarzynać krów i świń, nie zalewać chlorem mięsa, nie
palić zboża. Ale palono je. Mięso zalewano chlorem. Bydło
zapędzano do wagonów i trzymano tygodniami bez wody
i paszy, żeby zdechło i nie dostało się ludziom. Żeby uko-
rzyli się. Żeby udało się zapędzić ich do kołchozów.
A gdyby Jakir nie był taki gorliwy...
Nie chcę wszystkiego zwalać na nieszczęsnego Jakira.
Wszyscy towarzysze czerwoni dowódcy, którzy podczas
kolektywizacji służyli w Armii Czerwonej, wszyscy oni
byli wrogami ludu. Bez wyjątku. Wszyscy poszli służyć
diabelskiej władzy. Walczyli przeciwko własnemu naro-
dowi. Nie bez powodu to w 1935 roku wprowadzono
stopień marszałka. Dlaczego w czasach pokoju? Dziw-
ne. Nie toczyły się wówczas działania wojenne. I nagle
przyznają ogromne gwiazdy wysokim dowódcom. Niby
za jakie zwycięstwa?
Za kolektywizację. Za głód, który czerwoni dowódcy
zafundowali ojczyźnie. Za zwycięstwo nad chłopstwem.
Za zdradę. Przetrącono chłopstwu kręgosłup głodem.
Lecz kręgosłup chłopstwa to kręgosłup Rosji. A także
Ukrainy i Białorusi. Od tego czasu Rosja stała się gar-
bata. A także Ukraina. I Białoruś.
A przecież mógłby Jakir stanąć na czele narodu. Po
pierwszej fali konfiskat bydła, drobiu, ziarna i wszyst-
kiego, co można było jeść, kraj stanął dęba ze zgrozy
i wściekłości. Jakirowi podlegał najpotężniejszy okręg
wojskowy Związku Radzieckiego, doborowe dywizje,
najnowocześniejsza broń. Obok były dziesiątki milionów
chłopów skazanych na śmierć głodową; ci nie mieli nic
do stracenia. Gdyby Jakir sprzeciwił się tej zbrodni,
armia posłuchałaby go. Naród też by go poparł.
Sukces był gwarantowany. Gdyby jednak nie udało się
zwyciężyć marksistów, a Jakir poległby w boju, wówczas
wdzięczna Ukraina postawiłaby mu pomnik.
Lecz Jakir był katem, dowódcą ekspedycji karnych.
Na pozór tylko przestał być katem i niby został dowód-
cą. W gruncie rzeczy dowódcą nigdy nie był, zawsze
141
 WIKTOR SUWOROW
pozostawał katem. Jakir przyłączył się do bolszewików
wcale nie po to, by bronić prostych ludzi. Miał inne
cele...
K, ..remlowscy propagandziści utrzymują, że gdyby Sta-
iv
lin nie pozbawił władzy dowódcy Kijowskiego Okręgu
Wojskowego, komandarma I stopnia Jakira, to Jakir
ocaliłby Ukrainę przed niemieckim najazdem, zmiaż-
dżyłby 2. Grupę Pancerną Guderiana i nie wpuściłby do
Kijowa Gauleitera Kocha.
Może i tak. Ale czy to taka wielka różnica: rządy partyj-
niaków lub rządy czystych aryjczyków? Czy Jakir rządził
lepiej niż hitlerowcy? Zgadzam się: za Jakira likwidowano
jednych, a innych ułaskawiano, a za Kocha - odwrotnie.
Lecz ich metody niezbyt się od siebie różnią. I rozmach
mieli ten sam. I okrucieństwo szaleńców. Jeden i drugi.
Marksista Jakir i hitlerowiec Koch to bliźniacy. Pierwszy
był socjalistą, drugi również. Za socjalistycznych rządów
Gauleitera Kocha postanowiono nawet przywrócić koł-
chozy. Żeby nie z każdym chłopem z osobna wyjaśniać,
co i jak, lecz obłożyć daniną całą wieś, niech sami się
żrą, wysysają nawzajem własną krew.
Ciekawy szczegół: podczas okupacji Kijowa Gestapo
zajęło dom numer 33 przy ulicy Władymirskiej. Był to
gmach NKWD Ukrainy. Opuszczając miasto czekiści nie
wysadzili go w powietrze, choć zrobili to z Kreszczati-
kiem i Ławrą. Ale i gestapowcy, choć podczas odwrotu
spalili wszystko dookoła, swą tymczasową rezydencję
pozostawili w stanie nieuszkodzonym. Czekiści i gesta-
powcy przekazywali sobie nawzajem dom tortur, męki
i śmierci niczym sztafetę.
Jeszcze jeden szczegół. Kat Ukrainy Koch miał swoją
rezydencję za Użgorodem, w Mieżgorje. Znajdowały się
tam dacze Kosiora, Postyszewa, Piotrowskiego, Chrusz-
czowa. Lecz Kochowi nie wiadomo czemu spodobał się
pałacyk Jakira.
Swój sposób zarządzania Rosją Tuchaczewski nazwał
okupacją. Przyznawał, że „wojnę musimy prowadzić w za-
142
OCZYSZCZENIE
sadzie nie z bandami, lecz z całą miejscową ludnością".4
Sądził, że „trzeba prowadzić nie bitwy i operacje, lecz woj-
nę, która powinna się zakończyć całkowitą okupacją".5
Solidaryzując się w pełni ze swym przyjacielem i współ-
pracownikiem Jakir to samo robił na Ukrainie: prowadził
autentyczną wojnę przeciw narodowi zakończoną oku-
pacją.
Podobnie jak Tuchaczewski, Blucher i inni zdrajcy
ojczyzny Jakir był okupantem. Jeśli więc mamy stawiać
pomniki Tuchaczewskiemu, Bliicherowi, Jakirowi, to
i o Gauleiterze Kochu nie należy zapominać.
Czyżby był gorszy od Jakira i Tuchaczewskiego?
a
"brońcy Jakira twierdzą, że był on nie tylko sadystą
i katem, lecz do pewnego stopnia również strategiem.
Słyszałem takie enuncjacje, nic jednak ich nie potwier-
dza. Zwycięstw na frontach Jakir nigdy nie odnosił.
Chyba żeby zaliczyć karne ekspedycje. Nie pisał roz-
praw teoretycznych. Niczym się w nauce wojennej nie
wykazał. Za jego rządów Kijowski Okręg Wojskowy był
najpotężniejszy spośród wszystkich. Tyle, że i przed
przyjściem Jakira, i po jego usunięciu było to najpotęż-
niejsze zgrupowanie sił Armii Czerwonej. Nie dlatego, że
był tam Jakir. Po prostu jest to najwygodniejsze miej-
sce, z którego można zaatakować Zachód.
Jakir nie miał podstaw wojskowych. Jego kariera do-
wódcza posuwała się wielkimi skokami: dowódca bata-
lionu, dowódca dywizji, dowódca armii. Niedouczonego
studenta od komandarma dzielą zaledwie dwa lata. Ni-
komu takie skoki nie mogły ujść bezkarnie. Całe do-
świadczenie bojowe Jakira to trzy miesiące i haniebny
finał. Nie uwiecznił swego nazwiska na niwie badań
teoretycznych. Nie wzbogacił nauki wojennej błyskotli-
wymi odkryciami.
Borba s kontrrewolucionnymi wosstanijami, [w:] „Wojna i rewolu-
cija", nr 7-9/1926.
Ibid.
143
 WIKTOR SUWOROW
W 1927 roku Jakir studiował w akademii niemieckiej.
Pochwalił go wtedy feldmarszałek Hindenburg. Więc te-
raz nam mówią: proszę, oto potwierdzenie genialności!
Pochwalił Hindenburg? Nie taki znów zaszczyt. Hin-
denburg również Hitlera uważał za wielkiego stratega
i polityka. Wybaczmy mu: zgrzybiały feldmarszałek my-
lił się. W dodatku reprezentował państwo, które wywo-
łało dwie wojny światowe, no i obie... W 1927 roku Hin-
denburg już jedną wojnę światową przerżnął, ale przy-
gotowywał generałów do drugiej, przygotowywał tak, że
tę również haniebnie przegrali. Ktoś zaprotestuje: Niem-
cy potrafią walczyć, nie potrafią tylko zwyciężać. Można
i tak to określić. Ale dla mnie nieumiejętność zwycięża-
nia jest tożsama z nieumiejętnością wojowania.
Nie mieliśmy czego się uczyć w roku 1927 od Niem-
ców. W okresie tym (pod nieobecność Jakira) nasi teo-
retycy wojskowości mieli już gotowe fundamentalne za-
sady „głębokiej operacji". Pod tym względem Niemcy
nawet w 1933 roku byli jeszcze daleko w tyle. Wystar-
czy przewertować niemiecki regulamin „Kierowanie woj-
skami" z odpowiednich lat.
Jeśli feldmarszałek Hindenburg pochwalił Jakira, to
nie wynika z tego bynajmniej, że jego opinia była szcze-
ra. Jakir pracował z Chińczykami, więc powinien był
znać starożytny aforyzm chiński: strzeż się, gdy chwali
cię wróg.
M< vi
.ówią, że Jakir występował przeciwko stalinowskie-
mu terrorowi i za to zapłacił głową. Istotnie, słyszałem
coś w tym rodzaju. Ale w rzeczywistości było wręcz
przeciwnie. Generał pułkownik Wołkogonow czytał sta-
linowskie dokumenty. 6 Historia ta przedstawia się na-
stępująco. 1937 rok, plenum lutowo-marcowe. To samo
plenum, które stało się oficjalnym początkiem czystki
elity partyjnej, wojskowej i NKWD. Głos zabiera ludowy
komisarz spraw wewnętrznych towarzysz Jeżów i pro-
Wołkogonow, op. cit, t. 1, cz. II, s. 213.
144
OCZYSZCZENIE
ponuje wykluczyć eks-członków Politbiura Bucharina
i Rykowa z KC i z partii, następnie postawić przed są-
dem i rozstrzelać.
Tu należy podkreślić: tę propozycję wysuwa Jeżów.
Stalin jest obecny, ale jakby nie miał z tym nic wspól-
nego. Stoi ponad sprawą, nie wtrąca się. Padła propozy-
cja, by rozstrzelać Bucharina i Rykowa: cóż, przedysku-
tujcie ten temat, towarzysze.
Kim był Ryków? Lenin to pierwszy przywódca rządu
radzieckiego, Ryków - drugi.
A kim był Bucharin? Zgodnie z określeniem Lenina
- ulubieńcem partii.
I oto sprawa personalna wyżej wymienionych towa-
rzyszy oraz propozycja: nie surowa nagana z wpisem do
akt, lecz rozstrzelanie. Kto jest za? Proszę głosować,
towarzysze.
Niektórzy spośród towarzyszy zatrzęśli się ze strachu.
Nie z powodu ulubieńca partii, ani też z powodu Ryko-
wa, następcy Lenina, lecz w obawie o własną drogocen-
ną skórę: dziś idzie pod topór ulubieniec partii i były
przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych, a jutro kto?
Wśród trzęsących się ze strachu byli także ci, którzy
zawsze i wszędzie popierali Stalina: Szkiriatow i Chru-
szczow. Głosowanie imienne. Każdy pisze swoją opinię
na kartce. Jedni, jak kazano: wyrzucić z partii, postawić
przed sądem, rozstrzelać. A ci trzęsący się - ostrożniej:
wyrzucić z partii i postawić przed sądem. Co dalej, za-
decyduje nasz radziecki sąd. Towarzysz Stalin nie wtrą-
ca się, tylko bacznie obserwuje bieg wydarzeń. Zaryso-
wuje się sprzeciw, cóż z tego, że skrywany. Partyjne
kierownictwo najwyraźniej nie śpieszy się zdradzać sta-
rych towarzyszy: dziś oni, a jutro może moja kolej?...
Co Stalin powinien zrobić?
Z jednej strony nie chciał tracić poparcia tych, którzy
głosowali za terrorem, z drugiej - nie zwalczał ostrożne-
go sprzeciwu wystraszonych. Podjął decyzję godną sta-
rożytnych mędrców: nie śpieszmy się, towarzysze. Od-
dajmy sprawę z powrotem do NKWD. Przeprowadzimy
dodatkowe śledztwo. NKWD wszystko wyjaśni. Wówczas
podejmiemy decyzję.
145
 WIKTOR SUWOROW
I-wszyscy są zadowoleni.
- To dobrze - myślą zwolennicy terroru. - Jak tylko
NKWD wyjaśni, to rozstrzelamy Bucharina i Rykowa.
- To dobrze - myślą asekuranci. - Bucharina i Ryko-
wa nie rozstrzelają. Przynajmniej nie teraz.
Sekretarz Stalina Borys Bażanow dawno zrozumiał
bezgranicznie prostą i skuteczną stalinowską taktykę.
Stalin popiera tylko te rozwiązania, które z pewnością
będą zaakceptowane. Jeśli istnieje prawdopodobień-
stwo, że wygodna dla Stalina decyzja nie zostanie przy-
jęta, odkłada się ją na później. W ten sposób Stalin (w
odróżnieniu od Lenina) nigdy nie przegrywa głosowania.
Skoro i teraz towarzysze mają wątpliwości, to cóż, nie
śpieszmy się z decyzją, niech NKWD jeszcze popracuje,
towarzysz Jeżów zbierze dodatkowy materiał, wyjaśni
sytuację, a dopiero wtedy zadecydujemy. Na razie Bu-
charina i Rykowa nie będziemy ani sądzić ani rozstrze-
liwać. Kto popiera tę propozycję, towarzysze? Aha, więk-
szość. Zarówno zwolennikom terroru, jak jego ostroż-
nym przeciwnikom podoba się stalinowska propozycja.
Ale są w Komitecie Centralnym ekstremiści. Jest ich
dwóch. Najważniejszy komsomolec w państwie Kosariew
i dowódca Kijowskiego Okręgu Wojskowego, komandarm
I stopnia Jona Jakir.
Pogląd Stalina: niech NKWD wyjaśni.
Pogląd Jakira i Kosariewa: wyrzucić z KC, z partii,
sądzić i rozstrzelać.
Prawda, że interesujące? Jakir i Kosariew domagają
się równocześnie sądu i rozstrzelania. Innymi słowy, wy-
dają wyrok jeszcze przed rozprawą sądową, wiedzą z gó-
ry, że proces sądowy nada tylko formę prawną ukarto-
wanemu zabójstwu. Ani Jakir, ani Kosariew nie czują się
tym zażenowani. Wiedzą, że sąd wyda taki wyrok, jaki
mu każą wydać. I to się im podoba.
VII
/os mści się na oprawcach.
Na Bucharinie i Rykowie wykonano wyrok śmierci.
Stało się to w rok później - 13 marca 1938 roku. A oso-
146
OCZYSZCZENIE
bisty wagon Jakira odczepiono w Briańsku 28 maja
1937 roku - kilka miesięcy po tym, jak Jakir żądał kary
śmierci dla Bucharina i Rykowa. Jakir zainkasował swo-
ją kulę niemal o rok wcześniej niż ci, dla których doma-
gał się egzekucji.
Postępowanie Stalina w tej sytuacji należy ocenić bez
emocji. Wódz zmierzał do zniszczenia swoich wrogów
politycznych. W konkretnym przypadku - Bucharina
i Rykowa. Tych, którzy (Chruszczow i Szkiriatow) pro-
testowali przeciw tym działaniom, inna rzecz, że nader
ostrożnie, Stalin nie rozstrzelał. A tych, którzy wykazali
szczególną krwiożerczość (Kosariew i Jakir), kazał zli-
kwidować w pierwszej kolejności.
Stalin istotnie czyścił elitę władzy z pijanych krwią
szaleńców.
vni
.ażdego roku, 1 maja, odczytywano wojskom rozkaz
ludowego komisarza (a z czasem - ministra) obrony
i rozkaz dowódcy okręgu. Rozkazy te nie zawierały żad-
nej treści, poza żądaniem umacniania dyscypliny, przy-
gotowania się do walki, zdobywania wojskowych umie-
jętności. Rozkaz przygotowuje szef sztabu. Ściślej - któ-
ryś ze sztabowych murzynów. Szef sztabu wprowadza
do tekstu własnoręczne poprawki i daje maszynistce do
przepisania. Potem rozkaz niosą dowódcy okręgu do
podpisu. Ten czyta, coś gdera, rzuca bełkotliwe uwagi.
Tekst znów idzie na maszynę z uwzględnieniem uwag
dowódcy okręgu, ten podpisuje go i świątecznym ran-
kiem jest, zgodnie z tradycją, czytany „we wszystkich
kompaniach, bateriach, szwadronach, eskadrach i na
okrętach".
W ostatnim dniu kwietnia 1937 roku projekt świąte-
cznego rozkazu przyniesiono do podpisu dowódcy Kijow-
skiego Okręgu Wojskowego, komandarmowi I stopnia
Jakirowi. Rozkaz brzmiał standardowo: pod przewodem
wielkiego Stalina naprzód do zwycięstwa komunizmu!
Jakir przeczytał to, wykreślił Stalina i oddał kartkę ma-
szynistce. „Krasnaja zwiezda" podziwia ten czyn: oto
147
 WIKTOR SUWOROW
bojownik zwalczający kult jednostki! Cóż za śmiałość
i męstwo! 7
Ja osobiście nie widzę w tym żadnego męstwa. Jeśli
Jakir sądził, że Stalin jest nadmiernie wywyższany, to jako
członek KC powinien był o tym powiedzieć na lutowo-
-marcowym plenum. W każdym razie powinien był się
znaleźć wśród ostrożnych przeciwników terroru, takich
jak Chruszczow i Szkiriatow. Lecz Jakir domagał się krwi.
Był na tym plenum bardziej krwiożerczy niż sam Stalin.
Jeśli Jakir uważał się za przeciwnika Stalina, to po-
winien był z nim walczyć. Walczyć można otwarcie -
z bronią w ręku, pociągając za sobą wojsko i ukraińskie
masy chłopskie. Można też walczyć potajemnie: uknuć
spisek i skręcić towarzyszowi Stalinowi kark. Otwarcie
wystąpić przeciwko Stalinowi Jakir się nie odważył. Je-
śli natomiast należał do spisku, to swoim postępowa-
niem wszystko zaprzepaścił.
Postępek Jakira to nie tylko głupota, to coś znacznie
więcej.
Jakir, członek KC, miał własne plany polityczne.
Chcesz się zajmować polityką - proszę bardzo, ale nie
wystawiaj na niebezpieczeństwo innych. Jakir wystawił
na cios szefa sztabu: to on odpowiadał za przygotowanie
rozkazu. Szef sztabu to wojskowy, być może wcale mu
niepotrzebna wielka polityka. A tak za jakirowską figę
pokazywaną w kieszeni musi odpowiadać. Po co mu to?
Dobrze było Jakirowi. On, członek KC, Jakir, mógł
robić co mu się żywnie podobało. Szef sztabu nie miał
takiej pozycji, wpływu i władzy. A Jakir, nie pytając szefa
sztabu o zdanie, robi z niego wspólnika swej akcji po-
litycznej, wspólnika wystąpienia (cóż z tego, że drobne-
go) przeciwko osobie sprawującej najważniejszą funkcję
w państwie.
Rozgrywając swoje polityczne gry. Jakir wciąga do
nich również młodziutką maszynistkę nie pytając jej
o zgodę. Jeśli ktoś dowie się, co zaszło, ją też zabiorą
tam, gdzie trzeba. A po jaką cholerę, pytam, młoda i ład-
na dziewczyna ma być w to wplątana?
7
„Krasnaja zwiezda", 4 lutego 1989 i 14 sierpnia 1996 r.
148
OCZYSZCZENIE
Szef sztabu, otrzymawszy z powrotem rozkaz i widząc
co w nim skreślono, po prostu musiał zameldować
0 tym, gdzie trzeba: proszę, towarzysze, to jest mój tekst,
a oto poprawki towarzysza Jakira. Ja z tym nie mam nic
wspólnego. To jego poprawki.
A towarzysze z Bezpieczeństwa muszą o tym zamel-
dować jeszcze wyżej. Po to, by ocalić własną skórę. In-
formacja ta błyskawicznie dotrze do towarzysza Stalina.
Ten, kto ją zatrzyma, wkrótce straci życie. Szef sztabu
1 wszyscy pozostali mieli obowiązek meldować o wszys-
tkim co się stało, za pośrednictwem wszelkich kanałów:
kto wie, może to prowokacja? Może to towarzysz Stalin
przy pomocy swego koleżki i kompana od butelki, człon-
ka KC Jakira, sprawdza naszą czujność: zameldujemy
czy nie?
Młodziutka maszynistka też miała obowiązek zamel-
dować o incydencie swoimi kanałami. Przepisała tekst
wynoszący Stalina pod niebiosa, a teraz każą jej przepi-
sać to samo, tyle że z wykreślonym Stalinem. Gdy umie-
rały miliony, towarzysz Jakir nie pokazywał Stalinowi
figi. A teraz nabrał odwagi. Niby po co maszynistka ma
być jego wspólniczką? Toteż jej obowiązkiem było wy-
kręcenie odpowiedniego numeru telefonicznego i poin-
formowanie stosownych instancji. Czy towarzysz Jakir
o tym pomyślał?
Zresztą towarzysz Stalin na posadach maszynistek,
telefonistek, szyfrantek w pobliżu swoich najbliższych
współpracowników, wielkich dowódców, płomiennych
rewolucjonistów zatrudniał nie takie sobie zwykłe
dziewczęta. Były specjalnie szkolone, miały własne sy-
stemy podległości, kontroli, łączności. Czy towarzysz
Jakir o tym pomyślał? Każdy z nas w swoim czasie
smarował klejem krzesło ulubionej nauczycielki, pod-
kładał jej pineski, brzeg stołu mazał kredą, wrzucał do
kałamarza karbid, wpuszczał do klasy mysz albo za-
skrońca. Lecz każdemu starczyło rozsądku, by pomy-
śleć o własnym bezpieczeństwie. Tak trzeba było wlać
nauczycielce atrament do torebki, żeby nie tylko nie
dowiedziała się, który łotr to zrobił, ale żeby nawet się
nie domyślała!
149
 WIKTOR SUWOROW
Jakir zachował się jak kłótliwa baba w kuchni zbior-
czego mieszkania. Wrzuca do cudzej zupy mydło, lecz
zachowuje się tak, że wszyscy wiedzą, czyja to robota.
A teraz dodatkowa informacja. Czerwony Kozak Ilja
ix
Dubiński opowiada: w 1935 roku przydzielono mu no-
wy gabinet. „Któregoś dnia przyjechał do mnie Szmidt.
Pochwalił surowy wystrój gabinetu, po czym powiedział:
- Ale portret Stalina trzeba mieć". 8
W 1927 roku, gdy Trocki jeszcze uchodził za wielkiego
wodza, a Stalina uważano za „wybitną przeciętność",
ulubieniec Jakira Szmidt publicznie obiecał Stalinowi,
że obetnie mu uszy. W 1935 roku, gdy zwycięstwo Sta-
lina było już pewne, ten sam ulubieniec Jakira Szmidt
zaleca nie tylko swoim podwładnym i zwierzchnikom,
ale i dowódcy sąsiedniej brygady, by wieszali w gabine-
tach stalinowskie portrety.
A oto co pisze Szmidt o Jakirze: „Wspominam posie-
dzenie Komisji Obrony w Kijowie. Z jaką miłością Jakir
mówił o Stalinie. Tak podziwiać może tylko umiłowany
syn swojego wspaniałego ojca. Cóż to takiego było, pod-
łość pierwszego z nich czy wiarołomstwo drugiego?".
9
W moim przekonaniu: podłość tego pierwszego. Bo
zastanówmy się: z wysokiej trybuny Komisji Obrony
przemawia Jakir, wierny stalinista, czuły, kochający
syn. Lecz gdy zostaje sam, przeobraża się we wroga
Stalina. I to niezbyt mądrego. „Kochający syn" wykreśla
nazwisko Stalina z rozkazu, choć powinien zdawać so-
bie sprawę, że ukochanemu ojcu natychmiast o tym
doniosą.
W końcu Jakira aresztowano. Nie za to, że skreślił
nazwisko Stalina. Przyczyny jego aresztowania były zna-
cznie poważniejsze. Jeszcze do nich dojdziemy. Teraz
jednak zaaresztowany Jakir ponownie przeobraża się
w kochającego syna. „Umrę ze słowami miłości do Was".
9
Dubiński, op. clt, s. 128.
9
Ibid., s. 208.
150
OCZYSZCZENIE
Jakie to wszystko znane! Jakie podobne. W 1934 ro-
ku Hitler robił czystkę w swojej SA. Aresztowany przy-
wódca SA SAStabschef Ernst Rohm prosił, by przeka-
zać Adolfowi Hitlerowi, że umrze ze słowami miłości do
swego Fuhrera. To samo prosił przekazać SA-Gruppen-
fiihrer Karl Ernst.
Zbieżność całkowita: usłyszawszy zapewnienia o miło-
ści Hitler nazwał Róhma i jego współtowarzyszy prosty-
tutkami. A Goebbels skwitował te słowa Fuhrera czymś
takim, co w przekładzie na język rosyjski mogłoby ozna-
czać: „Bardzo trafne określenie".
Jeszcze jedna zbieżność: wśród naszych bandziorów
rozpowszechniła się moda tatuowania na piersiach wi-
zerunków Lenina i Stalina. Nie robili tego z miłości do
wodzów, lecz po to by ratować życie. Psychologia jak
u Jakira i Róhma: kto ośmieli się do nich strzelać, skoro
tak wielbią Wodza-Fiihrera? Kto ośmieli się strzelać do
Lenina i Stalina?
Słuszne wyrachowanie. Do Lenina i Stalina na ban-
dyckich piersiach nikt nie odważył się strzelać. U nas
w ogóle nie strzelano w pierś. Strzelano w tył głowy.
Albo pędzono tłum na wyrobisko i walono z karabinów
maszynowych nie zastanawiając się nad tym, co kto ma
wytatuowane na piersi, plecach, lub niżej.
Zagadka historii: wielbił Jakir Stalina, czy nie?
Jeśli wielbił, to o jednego stalinistę zrobiło się mniej.
Więc czego tu żałować?
Lecz chyba bardziej jest prawdopodobne, że była to
miłość fałszywa. Na pokaz.
Nie śpię po nocach, przewracam się z boku na bok,
wciąż myślę, jak nazwać kogoś, kto w oczy zaklina się
wodzowi, że go uwielbia, a gdy zostaje sam, figę w kie-
szeni pokazuje. Złapali go z tą figą, a on znów się zakli-
na, że wielbi...
Jak nazwać kogoś takiego, żeby było to trafne okre-
ślenie?

Rozdział 12
Dekawilki i polemostrategia
Zawsze uważałem Stalina za wielkiego przeciwnika.'
Marszałek Rzeszy Hermann Góring
K to pierwszy nazwał Tuchaczewskiego genialnym
l istnieniu kuli ziemskiej. Wpadł na ten pomysł dopiero
strategiem?
Chruszczow. Ten sam, który doprowadził Związek Ra-
dziecki do kresu wytrzymałości. Który obiecywał kapita-
listom, że im pokaże, gdzie raki zimują, ale w tym sa-
mym czasie gotów był całować ich po rękach, by nakar-
mili głodną Rosję chlebem.
W czasach pokoju, w wielkim rolniczym kraju, który
od wieków nie wywoził za granicę niczego prócz zboża,
Chruszczow rządził tak, że zboża zabrakło. Propaganda
ogłosiła, że za Chruszczowa zaczęła się jakoby liberali-
zacja. Chruszczow podarował pięciu poetom wille, a oni
krzyknęli wniebogłosy: „Jesteśmy dziećmi XX zjazdu!
Nadeszła odwilż!". Żadnych dowodów, potwierdzających
ową liberalizację i odwilż, nikt nigdy nie przedstawił.
Tymczasem za Chruszczowa działy się straszne rzeczy:
nasze czołgi miażdżyły ludzi w Niemczech Wschodnich
Protokół przesłuchania w dniu 18 czerwca 1945 r.
152
OCZYSZCZENIE
i na Węgrzech, umundurowani wyzwoliciele strzelali do
demonstrantów w Nowoczerkasku. W imię świetlanej
przyszłości. A obłaskawieni krzykacze, dzieci XX zjazdu,
darły się, że życie stało się lepsze, że życie stało się
weselsze. Fanatyk Chruszczow w imię komunizmu go-
tów był zniszczyć świat, doprowadzić planetę na skraj
zagłady nuklearnej. W imię życia na tej ziemi. Świat
uratował Oleg Pieńkowski, odważny pułkownik GRU,
który poświęcił życie, by położyć kres chruszczowow-
skiemu szaleństwu. 2
Ciekawa sprawa: wznosimy w Moskwie pomnik za
pomnikiem, po prostu już nie wiemy, komu postawić
kolejny, a człowieka, który ocalił świat przed globalnym
Czarnobylem uważamy za zdrajcę. Co za łajdak! Nie
pozwolił kochanemu Nikicie Siergiejewiczowi rozpętać
trzeciej wojny światowej! Bo jak cudownie piękne byłoby
życie po trzeciej światowej!
Życie bez kapitalistów! Wspaniałe, rzecz jasna. Tylko
kto by nam wtedy dawał jeść?
Możemy mówić o Stalinie, co tylko ślina na język przy-
niesie; jednakże Stalinowi nie przyszło do głowy zagrozić
nasz drogi, miłujący pokój, liberalny Nikita Siergiejewicz.
Nic bardziej strasznego niż Chruszczow i utuczone prze-
zeń do wypęku „dzieci XX zjazdu", nic bardziej tępego,
zdziczałego i bestialskiego nie spotkaliśmy w dziejach
ludzkości. Dorównywali im chyba tylko Lenin z Mar-
ksem i Hitler z Poi Potem.
W 1961 roku Chruszczow ogłosił uroczyście, że „dzi-
siejsze pokolenie ludzi radzieckich będzie żyć w komu-
nizmie". Każdy otrzyma wszystko wedle własnych po-
trzeb. To znaczy jak? Każdy będzie miał takie mieszka-
2
Oleg Pieńkowski - pułkownik GRU, najsłynniejszy agent zachod-
nich służb specjalnych w Moskwie w czasach zimnej wojny. Na po-
czątku lat sześćdziesiątych Pieńkowski przekazał MI-6 i CIA 5,5 tys.
stron dokumentów, odsłaniających najtajniejsze plany strategiczne
ZSRR. Pozwoliło to prezydentowi J. Kennedy'emu podjąć zdecydowane
kroki podczas kryzysów berlińskiego (lato 1961) i kubańskiego (jesień
1962) i zażegnać groźbę globalnego konfliktu atomowego. Pieńkow-
skiego aresztowano i po pokazowym procesie w maju 1963 roku ska-
zano na karę śmierci [przyp. tłum.l.
153
WIKTOR SUWOROW
nie, o jakim marzy, i tam, gdzie mu się podoba? I każdy
- po stronie słonecznej? Mebli też tyle, ile zapragnie?
A jeśli wszyscy zechcą mieć meble z brzozy karelskiej?
Nie starczy tego drewna. I każdy będzie miał książki, ja-
kie tylko zechce? Każdy dostanie dom letniskowy z ba-
senem? Każdy będzie miał samochód takiej marki, która
odpowiada potrzebom szerokiej duszy rosyjskiej? A jeśli
ktoś odczuwałby potrzebę posiadania więcej niż jednego
samochodu? I każdy dostanie tyle kawioru, ile zechce?
I koniaku, żeby schlać się na umór? I kożuszków do
wyboru, do koloru? Będzie wypoczywał na Kiymie? Bę-
dzie miał taką samą opiekę lekarską jak Chruszczow?
Coś takiego mógł obiecać tylko idiota. Bowiem nasze
potrzeby i pragnienia zawsze wyprzedzają nasze możli-
wości. Zawsze. Po zaspokojeniu wszystkich potrzeb, po-
jawią się nowe. Można zaspokoić wszystkie potrzeby świ-
ni, a wtedy, zadowolona, będzie chrumkać pod płotem.
Można zaspokoić wszystkie potrzeby upodlonego czło-
wieka, który jest krewnym świni, i też będzie chrumkał
pod płotem. Lecz zaspokoić wszystkich potrzeb Człowie-
ka niepodobna. Właśnie dlatego staliśmy się ludźmi, że
zawsze nam czegoś brak. I pozostaniemy ludźmi tak dłu-
go, póki będziemy czegoś pragnąć, ku czemuś zmierzać,
o czymś marzyć. Stworzyć społeczeństwo, w którym każ-
dy otrzyma wszystko wedle potrzeb... To marzenie głup-
ca oderwanego nie tylko od życia, ale i od ludzi. Coś
takiego mogło przyjść do głowy tylko Marksowi, Lenino-
wi, Trockiemu i Chruszczowowi.
Chruszczow obiecywał rzeki miodem płynące, a cały
kraj stał w kolejce po zapałki i sól.
Na polecenie Chruszczowa dwóch cwanych Niemców
skleciło film „Rosyjski cud" o tym, jak dawniej było źle,
a teraz, za Chruszczowa, jest dobrze. Tymczasem
w kraju gdzieś zniknął chleb. Brakiem masła i mięsa
nikt nas nie zastraszy. Lecz znikło zboże. I to nie wios-
ną, lecz jesienią, tuż po zbiorach. Wybuchła panika.
Ludzie bili się o chleb. A w Moskwie, na ulicy Choro-
szewka, ktoś zdesperowany powiesił na latarni z tru-
dem zdobyty bochenek i umieścił pod nim napis: „Ro-
syjski cud".
154
OCZYSZCZENIE
Im mniej było na sklepowych półkach, tym głośniej
chruszczowowscy krzykacze demaskowali Stalina. Im
dłuższe były kolejki, tym bardziej Chruszczow musiał
odsunąć gniew ludu od swojej osoby. W byle jaką stro-
nę. Więc mówił, jak źle się żyje Murzynom w Ameryce.
Nie pomogło. Mówił, że źle się żyje Murzynom w Afryce.
Też nie pomogło. Postanowił więc wynaleźć bohatera-
-męczennika. W miejsce obalonego wodza musiał się
ktoś pojawić. Potrzebny był nowy kult. Lecz nikt nie
pasował do roli nowego bożka. Zresztą czy to nie wszys-
tko jedno z jakiego materiału rzeźbi się idola? Można
wyrzeźbić z byle czego. Bez zastanowienia (nigdy się nie
zastanawiał) Chruszczow wskazał władczym palcem
pierwszy lepszy portret: niech będzie kult Tuchaczew-
skiego. I zaczęło się. Coraz więcej marmurowych tablic
przykręcano do ścian domów.
Legenda była składna: Stalin unicestwił Tuchaczew-
skiego - największego stratega wszechczasów i naro-
dów, pozbawił armię dowódcy, więc wojna toczyła się
nie tak, jak trzeba, zginęło mnóstwo ludzi i poniesiono
gigantyczne straty materialne. Stąd tyle zniszczeń, dla-
tego nie zdołaliśmy odbudować kraju, dlatego nie ma
mięsa, masła, chleba...
Histeria wokół osoby Tuchaczewskiego rozniosła się
po kraju i świecie. Książki o tym wielkim geniuszu pro-
dukowano seryjnie, artykuły o Tuchaczewskim poja-
wiały się we wszystkich gazetach, weterani-tuchacze-
wowcy powyłazili ze wszystkich dziur, by dzielić się
wspomnieniami. To właśnie wtedy kazano zbudować
pomnik Tuchaczewskiego... Gdzie miałby stanąć? Jas-
ne, że na Placu Czerwonym. Bo niby gdzie? Ale rozległy
się protesty w kraju i za granicą: Plac Czerwony jest
zabytkiem klasy zerowej, nie wolno zmieniać jego wyglą-
du. Więc gdzie w takim razie postawić pomnik? Gdzieś
w pobliżu. Za Muzeum Historycznym, na Placu Mane-
żowym. Niech Tuchaczewski galopuje na koniu.
Doprawdy, w samą porę obalono Chruszczowa. By
realizować chruszczowowskie pomysły, wciąż obcinano
budżety. Gdyby nie to, genialny strateg harcowałby po
Placu Maneżowym.
155
WIKTOR SUWOROW
Pomnika nie ma, lecz pozostała legenda: zabrakło
chleba, bo była wojna, wojna zaś miała tragiczny prze-
bieg, gdyż zabrakło największego geniusza, towarzysza
Tuchaczewskiego. Wszystko w tej legendzie do siebie
pasuje, jedno wynika z drugiego. Lecz gdy wyciągniemy
z tego karcianego domku pierwszą z brzegu kartę, do-
mek runie.
A wyciągnąć taką kartę można łatwo: Tuchaczewski
nie był strategiem.
P sprzęt techniczny. Marszałek Biriuzow podkreślał: „Bio-
Ł ierwszą osobą, która stwierdziła, że Tuchaczewski to
geniusz, był zatem Chruszczow. Już samo to wystarczy,
by zwątpić w słuszność takiej oceny.
Chruszczow zawsze mówił to, co mu ślina na język
przyniosła. Nie odpowiadał za swe słowa. Za czyny rów-
nież. Bez skrępowania chuliganił na trybunie Zgroma-
dzenia Ogólnego ONZ, walił butem w pulpit mównicy.
Jego wyskoki Zachód wspomina do dziś.
Należy zachować szczególną ostrożność zwłaszcza wte-
dy, gdy Chruszczow mówi o strategii.
Dwie najstraszliwsze klęski w historii wojen świato-
wych to okrążenie wojsk radzieckich pod Kijowem we
wrześniu 1941 roku i okrążenie wojsk radzieckich pod
Charkowem w maju 1942 roku. Bezpośrednimi spraw-
cami pierwszej katastrofy byli Jeromienko, Kirponos,
Chruszczow. Drugiej - Timoszenko, Chruszczow, Ba-
gramian.
Spośród pięciu głównych winowajców czterech zawi-
niło tylko raz, Chruszczow zaś dwukrotnie.
Nikt na świecie nie popełnił tylu potwornych błędów
strategicznych.
Nikt na świecie nie zatracił niepotrzebnie tylu czoł-
gów, dział, samolotów, amunicji, nie ukatrupił tylu żoł-
nierzy i oficerów, co Chruszczow.
Toteż nie wierzymy Chruszczowowi, wskazującemu
kogoś palcem: o, ten to dopiero był strateg!
Zbyt podejrzany jest przebieg służby wojskowej stra-
tega Chruszczowa, by wierzyć jego rekomendacjom.
156
OCZYSZCZENIE
W 1964 roku na łamach „Wojenno-istoriczeskowo
ni
żurnała" ukazał się artykuł marszałka Związku Radziec-
3
kiego Siemiona Biriuzowa o Tuchaczewskim. Biriuzow
ogłosił światu, że już w 1927 roku szef Sztabu Robotni-
czo-Chłopskiej Armii Czerwonej (od 1935 roku - Sztabu
Generalnego) Michaił Tuchaczewski napisał do Stalina
list z propozycją głębokiej, kompleksowej reorganizacji
Armii Czerwonej. Tuchaczewski domagał się rozwoju lot-
nictwa, artylerii, wojsk powietrznodesantowych i pan-
cernych, wreszcie wyposażenia wojska w nowoczesny
rąc pod uwagę gwałtowny rozwój techniki wojskowej, jej
wpływ na charakter przyszłej wojny, M. Tuchaczewski
wykazywał wielką troskę o rozwój nowych rodzajów bro-
ni, a przede wszystkim lotnictwa, wojsk zmotoryzowa-
nych i powietrznodesantowych. Jednak propozycje Tu-
chaczewskiego nie tylko nie zostały stosownie ocenione
i poparte przez Woroszyłowa i Stalina; wszyscy oni przy-
jęli je wrogo. W swym końcowym przemówieniu, popar-
tym całkowicie przez Woroszyłowa, Stalin twierdził, że
program ten doprowadziłby do likwidacji budownictwa
socjalistycznego i zastąpienia go jakimś specyficznym
systemem «czerwonego militaryzmu». Później Tucha-
czewski nie raz zwracał się do Stalina z prośbą, by ten
rozpatrzył jego propozycje dotyczące rekonstrukcji
RKKA... Oto w jakiej skomplikowanej, trudnej sytuacji
musiał pracować Tuchaczewski...".
Tuchaczewski nalegał, a Stalin opędzał się przed nim
jak przed natrętną muchą. To wówczas Stalin zdjął go
ze stanowiska szefa sztabu i skierował na nowe, niższe
- dowódcy Leningradzkiego Okręgu Wojskowego. Propo-
zycji Tuchaczewskiego nie przyjęto. Nie oceniono ich
właściwie. Zabroniono reorganizacji. W 1937 roku wiel-
ki strateg Tuchaczewski został aresztowany. Podczas
spektaklu zwanego rozprawą sądową poza innymi grze-
chami przypomniano mu próby reformowania Armii
Czerwonej. Propozycje Tuchaczewskiego uznano za
3
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 2/1964.
157
WIKTOR SUWOROW
szkodliwe i wykorzystano przeciwko niemu jako dowód
jego wywrotowej działalności.
Oto jaką historię opowiedział za czasów Chruszczowa
marszałek Związku Radzieckiego Siemion Biriuzow.
I zaczęło się. Zaskrzypiały pióra, zaterkotały maszyny
do pisania niczym karabiny maszynowe. Zagrzmiało
IV
z wysokich trybun podczas konferencji naukowych: Sta-
lin nie znał się na strategii! Był wrogiem postępu techni-
cznego! Otoczył się tępymi rębajłami z kawalerii. Liczył
na poparcie durniów, którzy żyli dniem wczorajszym
i zwycięstwami w wojnie domowej. Kawalerzyści nie mie-
li zielonego pojęcia o nowoczesnej strategii, występowali
przeciw czołgom i samolotom, prócz koni, siodeł i uprzę-
ży nie uznawali niczego. „Lance do boju! Szable w dłoń!
Kłusem zamaszystym, lecz nie rozłożystym! Naprzód
marsz!" Woroszyłow, Budionny i Szczadenko zazdrościli
Tuchaczewskiemu starannego wykształcenia, szerokiej
wiedzy, śmiałych zamysłów. Kawaleryjskie miernoty na
wszelkie sposoby przeszkadzały wprowadzeniu reformy
wojskowej i zrobiły wszystko co możliwe, by jej nie było...
To, co napisał o Tuchaczewskim w 1964 roku marsza-
łek Biriuzow powtarzali w kółko uczeni mężowie całego
świata. To, co pisał Biriuzow, słowo w słowo powtórzył
pułkownik A. Choriew ćwierć wieku później na łamach
„Krasnoj zwiezdy": „Ludowy komisarz Woroszyłow niezbyt
lubił swego zastępcę, gdyż zazdrościł mu talentu i dogłęb-
nego wykształcenia. Wraz ze Stalinem Woroszyłow scepty-
cznie, a nawet wrogo zareagował na niektóre propozycje
przeprowadzenia reorganizacji w wojsku. Po wysłuchaniu
jednego z referatów Tuchaczewskiego Stalin oświadczył,
że przyjęcie jego programu pociągnęłoby rzekomo za sobą
likwidację budownictwa socjalistycznego i zastąpienie go
systemem «czerwonego militaryzmu»".
4
W tym miejscu warto odsapnąć. Nabrać tchu. Stoimy
na progu wielkiego odkrycia!
„Krasnaja zwiezda", 4 czerwca 1988 r.
158
OCZYSZCZENIE
Tu
L uchaczewski istotnie był postacią wyjątkową. Naszym
marszałkom zarzucano niejedno, wytykano wiele grze-
chów: nieudolność, pijaństwo, głupotę, bałaganiarstwo,
zgniliznę moralną, pazerność, złodziejstwo, łapówkar-
stwo. Naszych marszałków oskarżano o bonapartyzm,
zdradę ojczyzny, szpiegostwo na rzecz Niemiec, Japonii,
Wielkiej Brytanii, Polski, Francji. Zarzucano im zdradza-
nie tajemnic wszystkim wywiadom świata, spiskowanie
przeciwko towarzyszowi Stalinowi i towarzyszowi Chru-
szczowowi, popieranie Trockiego, prawicowe odchylenia,
lewicowe odchylenia... Marszałka Związku Radzieckiego
Ławrentija Berię poza wszystkim oskarżono podczas roz-
prawy sądowej o zgwałcenie nieletniej...
Lecz to oskarżenie naszego marszałka jest wprost nie-
zwykłe!... Zarzucono mu czerwony militaryzm!
Co jak co, lecz na broń nigdy nie żałowaliśmy pieniędzy,
czasu, ludzkich istnień. Aby posiadać broń zniszczyliśmy
Rosję i sprowadziliśmy ją do poziomu krajów Trzeciego
Świata. Dla broni zaplugawiliśmy rzeki syberyjskie odpad-
kami radioaktywnymi na wieki wieków. Dla broni niszczy-
liśmy morza, jeziora, lasy, stepy. Dla broni doprowadzi-
liśmy kraj do zwyrodnienia. Dla broni długość życia w Ro-
sji plasuje się na poziomie Górnej Wolty i Sudanu. Dla
broni unicestwialiśmy mnóstwo niewinnych ludzi. Zagra-
dzaliśmy rzeki monstrualnymi zaporami: potrzebne nam
było aluminium. Z powodu broni ludność nasza głodowa-
ła, chodziła w łachmanach, żyła w ziemiankach. Z powodu
broni ograbiliśmy nasze cerkwie. Po to by kupić broń
sprzedawaliśmy skarby z naszych muzeów. Dla broni roz-
trwoniliśmy zapasy złota naszego wielkiego kraju. By udo-
skonalać broń zmusiliśmy naszych wybitnych konstrukto-
rów i inżynierów, by myśleli wyłącznie o wojnie. I nagle
okazuje się, że byli ludzie, którzy protestowali przeciwko
temu szaleństwu, przeciwko czerwonemu militaryzmowi.
W naszym kraju zetknąć się z zarzutem czerwonego
militaryzmu?! Okazuje się, że był taki przypadek. No
nie, Tuchaczewski z pewnością był wielkim człowie-
kiem. By w ZSRR zasłużyć na taki zarzut, trzeba było
dokonać czegoś naprawdę wyjątkowego.
159
WIKTOR SUWOROW
I któż to wytyka Tuchaczewskiemu czerwony milita-
ryzm? Towarzysz Stalin. Może towarzysz Stalin był pa-
cyfistą? Może chciał pokoju i przyjaźni między naroda-
mi? Oj, jakie to ciekawe! Towarzysze generałowie i mar-
szałkowie, towarzysze kremlowscy historycy i ideolodzy,
za tym wszystkim coś musi się kryć. Dlaczego żaden
z was nie zwrócił uwagi na tak interesujące szczegóły?
I jak na zebraniu partyjnym, podczas omawiania spra-
wy personalnej dotyczącej rozkładu moralnego któregoś
z pracowników (czyli nadmiernego pociągu do płci pięk-
nej), tak i teraz chciałoby się wrzasnąć z ostatniego rzędu:
„Szczegóły podaj! Szczegóły!". Ale nie informowano nas
o szczegółach. Cóż, skoro Tuchaczewski zaproponował
reorganizację wojska, a Stalin i Woroszyłow byli temu
przeciwni, to opublikujcie stosowne dokumenty, opowie-
dzcie, co konkretnie proponował Tuchaczewski i z czym
konkretnie Stalin się nie zgadzał. Ale skąd... To tajemnica
państwowa. Jeśli Tuchaczewski proponował coś sensow-
nego, to powiedzcie nam o tym nie cudzymi słowami, nie
za pomocą ogólników, lecz podajcie konkrety! Ale nie po-
informowano nas dokładniej o propozycjach Tuchaczew-
skiego. Tajemnica! Choć od 1927 roku tyle minęło lat...
Skoro nie przyjęto tych propozycji, to po co je ukrywać?
ierwsza pomyłka ludzkości: każdemu wydaje się, że
mówi zrozumiale. Jednak przytłaczająca większość kon-
fliktów między ludźmi spowodowana jest nieumiejętnoś-
cią elementarnego porozumiewania się. Mamy na myśli
jedno, a rozumieją nas inaczej. Słabe rezultaty nauczania
w naszych szkołach nie są skutkiem skromnych zdolności
umysłowych uczniów, lecz wynikają głównie z nieumiejęt-
ności nauczycieli przekazywania materiału szkolnego łat-
wo, prosto, klarownie, dostępnie i ciekawie.
Stalin był jednym z niewielu ludzi, potrafiących jasno
i precyzyjnie wyrazić swoją myśl. Tę jego cechę dostrze-
gają wszyscy.
Wysłannik prezydenta Stanów Zjednoczonych Harry
Hopkins spotykał się ze Stalinem w najcięższych dniach
160
OCZYSZCZENIE
wojny, w czerwcu 1941 roku. Zaświadcza on: „Stalin
ani razu się nie powtarzał. Mówił prosto i celnie... Mia-
łem wrażenie, że rozmawiam z idealnie zrównoważoną
maszyną. Jego pytania były jasne, krótkie i proste. Jego
odpowiedzi były szybkie, jednoznaczne i wypowiadane
tak, jakby je przemyślał wiele lat temu". 5
Robert Conąuest utrzymuje, że siła Stalina polegała
na absolutnej klarowności jego argumentów.
Winston Churchill: „Stalin posiadał wysoce rozwinięte
poczucie humoru, ironię, a także umiejętność precyzyj-
nego wyrażania myśli. Artykuły i przemówienia pisał
sam, pobrzmiewała w nich gigantyczna siła". 6
Marszałek Związku Radzieckiego Georgij Żuków:
„Zawsze ceniłem - nie można było tego nie cenić - lako-
niczność, z jaką potrafił precyzować swoje myśli i sta-
wiać zadania, nie wypowiadając ani jednego zbędnego
słowa. Tę lakoniczność cenił też u innych, domagał się
wystąpień krótkich, lecz treściwych. Nie znosił zbęd-
nych słów i kazał w takich wypadkach natychmiast
przechodzić do sedna sprawy". 7
O Stalinie pisało wielu dowódców: marszałkowie
Wasilewski, Koniew, Rokossowski, Zacharow, Jerio-
mienko, Sawicki, generałowie Sztemienko, Jakowlew -
wszystkich niepodobna wyliczyć. I wszyscy zauważyli te
same zalety u Stalina: opanowanie, fenomenalną pa-
mięć, umiejętność analizowania i uogólniania, pod
względem której nie przerósł go nikt ze współczesnych,
siłę woli, wyraźnie nie znającą granic, a przede wszyst-
kim - umiejętność krótkiego, jasnego, zrozumiałego dla
wszystkich formułowania własnych myśli.
Tej klarowności Stalin domagał się od swoich pod-
władnych. Był zdania, że jeśli ktoś nie potrafi mówić
prosto i zrozumiale, to znaczy, że ma w głowie chaos.
Przejrzystość myśli i słów jest niezbędna zwłaszcza pod-
czas wojny. Wyobraźmy sobie bowiem: dowódca miał na
R. Sherwood, The White Hou.se Papers oj Harry L. Hopkins, t. 1/2,
Londyn 1948-1949.
6
Churchill, op. dt.
-Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 9/1987, s. 55.
6
— Oczyszczenie 161
 WIKTOR SUWOROW
myśli jedno, lecz podwładni zrozumieli go inaczej... Po-
twierdzają to liczne przykłady.
Przygotowując się do wojny Stalin dobierał sobie ta-
kich dowódców, którzy myśleli zrozumiale i równie zro-
zumiale się wysławiali oraz pisali. 1937 rok to czas,
w którym Stalin dobierał sobie ekipę dla potrzeb wojen-
nych. Głupców należało usunąć, a mądrych awanso-
wać. Stalin wybrał właściwych ludzi. Przykład - mar-
szałek Związku Radzieckiego Rodion Malinowski. Mar-
szałek ten uważał, że rozkaz trzeba pisać krótkimi
zdaniami, prosto i zrozumiale, tak by czytający zrozu-
miał go, nawet wtedy, gdy nie ma chęci rozumieć.
Tuchaczewski wyraźnie nie mieścił się w tym stan-
dardzie. Stalin, który mówił i pisał jasno i wyraźnie, do
tego stopnia przerastał Tuchaczewskiego intelektualnie,
że współpraca między nimi była niemożliwa. Klasyczny
przykład psychologicznej i intelektualnej niezgodności.
Tuchaczewski lubił przechwalać się uczonością,
uwielbiał niezrozumiałe słowa: polemostrategia! Strate-
gia według Tuchaczewskiego to jedno, a polemostrate-
gia - jeszcze coś innego. Brzmi pięknie i tajemniczo.
Nikt tego, wymyślonego przez Tuchaczewskiego termi-
nu, nie rozumiał i właśnie dlatego ten i ów uważa mar-
szałka za geniusza: takie słowa wymyślił! Niezrozumia-
łe, ale jak świetnie brzmią!
A oto termin: dekawilki. Tuchaczewski z właściwą so-
bie energią przekonywał swych czytelników, że w woj-
nach XX wieku dekawilki mają ogromne znaczenie. Kto
śmiałby wdać się w spór z geniuszem? Ja osobiście nie
spieram się. Jestem tego samego zdania. Skoro Tucha-
czewski powiedział, że dekawilki trzeba doskonalić, to
tak być powinno.
Tylko mały kłopot: nie wiem co to takiego dekawilki.
Bez zaglądania do „Radzieckiej Encyklopedii Wojskowej"
gotów jestem się założyć, że nie ma tam takiego terminu.
A słowników nie patroszę dla zasady: sądzę, że dowódca
powinien wyrażać się tak, by każdy go zrozumiał. Nawet
idiota. Ponadto mam wrażenie, że nie w każdym słowni-
ku można znaleźć owe dekawilki, o doskonalenie któ-
rych tak troszczył się Tuchaczewski.
162
OCZYSZCZENIE
Albo takie, na przykład, zdanie: „Wyjście z sytuacji za
pomocą arcypasywnego środka, jakim jest fakultatywny
system". 8
Najwięcej hałasu wywołała książka Tuchaczewskiego
„Nowe problemy wojny". Najlepsze jej fragmenty, ze zbio-
ru artykułów „Taktyka i strategia w radzieckich pracach
wojskowych", opublikował „Wojenno-istoriczeskij żur-
nał". Są tam takie określenia jak: „pozauszczelniająca
zasłona obronna". 9 Co to właściwie znaczy? Uszczelnia
ta zasłona, czy nie uszczelnia?
Tamże: „harmonia rozbicia sił". Od razu się przyznam:
czegoś takiego nie potrafię zrozumieć. Mądrzy ludzie,
wyjaśnijcie, co to za harmonia?
A Tuchaczewski znęca się nad naszymi ogłupiałymi
mózgami, przygważdża je niezrozumiałą terminologią:
„lotmotomechbomba na tyłach przeciwnika".
Istnieje gatunek ludzi, którym niezrozumiałe terminy
podobają się. Słysząc je ludzie ci kiwają głowami: mocno
powiedziane! Aleja nie mogę sobie wyobrazić, że istnieje
lotmotomechbomba. I to jeszcze na tyłach przeciwnika.
To zaledwie kilka wybranych przykładów z dwóch to-
mów dzieł wybitnego myśliciela wojskowości. Takie kwiatki
często tam można spotkać. Uczoność na każdym kroku.
W dodatku zdania Tuchaczewskiego mają potrójny
sens: można je zrozumieć tak, inaczej albo odwrotnie.
Można też w ogóle nie zrozumieć. Oto jeden przykład spo-
śród wielu tysięcy. W latach dwudziestych wyżsi oficero-
wie Armii Czerwonej zaczęli sobie skakać do oczu. Jedni
twierdzili, że prawa strategii są uniwersalne dla wszyst-
kich narodów i państw, zmieniają się tylko trochę pod
wpływem czasu i okoliczności. Inni z nie mniejszą zacie-
kłością upierali się, że wojna domowa stworzyła całkowicie
nową, doskonalszą odmianę strategii. Była to zwykła wal-
ka o stołki maskowana pięknym słowem „dyskusja". Dys-
kusja o uniwersalnych prawach strategii, tak samo jak
inne jej podobne, nie miała żadnego znaczenia praktycz-
M. Tuchaczewski, „Charakter operacji granicznych", [w:] „Pisma
wybrane", Warszawa 1966, t. 1, s. 35.
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 2/1962.
163
 WIKTOR SUWOROW
nego. Jeśli zwycięży pierwszy punkt widzenia, to podczas
wojny nic się nie zmieni w działaniach każdego konkret-
nego dowódcy. Jeśli zwycięży druga opinia - też nic się nie
zmieni w działaniach dowódców. Nie chodziło o to, jak
zachowywać się w boju. Chodziło o to, by powiedzieć: wy
jesteście osty, a my jesteśmy mądrzy; nas trzeba awanso-
wać, a was wypędzić z wysokich gabinetów. Przeciwnicy
zaś udowadniali coś wręcz przeciwnego: to wy jesteście
głupcy, was trzeba popędzić. Mądrzy ludzie nie wdawali
się w takie dyskusje: jaki z tego sens? A Tuchaczewski
wdał się. Ciekawe, co myślał na ten temat: zasady strategii
są uniwersalne, czy też podczas wojny domowej zrodziła
się nowa, unikatowa, do niczego, co istniało dotąd, niepo-
dobna strategia? Oto zdanie Tuchaczewskiego: „Nie negu-
jemy wiecznych zasad strategii, przeciwnie, analizując
istotę wojny domowej, pragniemy kierując się tymi wiecz-
nymi zasadami wskazać nowe elementy wojny domowej,
których poprzednio nie musiano uwzględniać".10
Tłumacz sobie jak chcesz. Tuchaczewski nie musiał
wypowiadać się w tej kwestii. A skoro już się wypowie-
dział, to mógłby wyjaśnić rzecz prosto i jasno: ten punkt
widzenia, moim zdaniem, jest słuszny, a tamten - błęd-
ny. Lecz u Tuchaczewskiego każde zdanie można trak-
tować jak się chce.
Wielkość Tuchaczewskiego właśnie na tym polega, że
w jego pracach każdy może odnaleźć to, czego szuka
i dostosować idee do potrzeb dnia. Jutro natomiast moż-
na udowadniać, że Tuchaczewski miał na myśli nie to,
lecz coś całkiem innego.
Była to czysta teoria. Gdy jednak Tuchaczewski takim
samym językiem próbował porozumiewać się ze swymi
podwładnymi na wojnie, to natychmiast dywizje, korpusy
i armie, a nawet cały front ponosiły katastrofalne klęski.
Poza zamiłowaniem do bełkotliwej terminologii i dłu-
gich zdań, znaczenie których można było rozumieć jak
się podoba, Tuchaczewski miał jeszcze jedną słabość:
nie rozumiał znaczenia liczb.
10
Tuchaczewski, „Strategia narodowa a klasowa", [w: 1 Tuchaczew-
ski, op. cit.
164
OCZYSZCZENIE
VII
Z awsze chciał intrygować czytelników i słuchaczy
niesamowitymi liczbami. Za czasów Chruszczowa, gdy
kult Tuchaczewskiego osiągnął apogeum, wydano dwa
tomy jego najlepszych prac. Naturalnie, że stawiano je
na półkach w prominenckich gabinetach, lecz wątpię,
czy ktoś te dzieła kiedykolwiek czytał.
Jeśli to są najlepsze prace, jakie napisał Tuchaczewski,
to jak w takim razie wyglądają najgorsze? Nie będziemy
się grzebać w przemądrych naukowych teoriach i niezro-
zumiałej terminologii. Zwróćmy uwagę tylko na liczby:
„Wielomilionowe armie wywołały na scenę fronty o długo-
ści setek tysięcy kilometrów".'' Tuchaczewski opisuje tu-
taj pierwszą wojnę światową, ale fronty długości setek
tysięcy kilometrów? Czy to aby nie są brednie? Francja,
Wielka Brytania, ich wasale z kolonii, a następnie Stany
Zjednoczone walczyły przeciwko Niemcom. Front zachod-
ni rozpościerał się od wybrzeża Morza Północnego do gra-
nicy szwajcarskiej. W linii prostej mniej niż 500 kilome-
trów, ale front, jak wiadomo, nie jest wytyczony po linii
prostej. Jednak po uwzględnieniu wszystkich zygzaków
nawet tysiąc kilometrów z tego nie wyjdzie. I wszystkie te
miliony wojsk francuskich, brytyjskich, australijskich,
nowozelandzkich, kanadyjskich, a następnie amerykań-
skich tkwiły na tych kilometrach. Iluż milionów żołnierzy
byłoby trzeba, gdyby linia frontu istotnie miała długość
setek tysięcy kilometrów!
Front wschodni rozciągnął się między Morzem Bałtyc-
kim a Morzem Czarnym. To mniej niż dwa tysiące kilo-
metrów. Front nie jest linią prostą - no dobrze, przy-
puśćmy, że miał trzy tysiące kilometrów. Gdzie więc są
fronty o długości setek tysięcy kilometrów? Gdyby pół-
kula północna walczyła przeciwko południowej i gdyby
okopy wyryto na dnie mórz i oceanów, wzdłuż równika,
to i wówczas byłoby zaledwie czterdzieści tysięcy kilo-
metrów. Czy Tuchaczewski znał długość równika? J a k
można na tak małą planetę wpakować fronty o długości
setek tysięcy kilometrów?
1
Tuchaczewski, ibid.
165
 WIKTOR SUWOROW
Podejdźmy do tej kwestii z innej strony. Do carskiej
armii zmobilizowano ponad dziesięć milionów żołnierzy.
I wszyscy oni siedzieli w okopach od Bałtyku do Karpat.
Na dwóch tysiącach kilometrów. Gdyby zaś front miał
długość setek tysięcy kilometrów, to ile milionów żołnie-
rzy należałoby zmobilizować?
20 kilometrów to odcinek obrony dywizji. By bronić
tysiąca kilometrów trzeba mieć pięćdziesiąt dywizji.
W pierwszym rzucie. I jeszcze w drugim. I w rezerwie.
A na sto tysięcy kilometrów trzeba mieć pięć tysięcy
dywizji. W pierwszym rzucie. Ale i przeciwnik na tym
samym froncie też musi mieć pięć tysięcy dywizji tylko
w pierwszym rzucie. A jeśli front to nie sto tysięcy kilo-
metrów a kilkaset tysięcy... Gdzie towarzysz Tucha-
czewski widział takie armie?
Mimo to przez całe dziesięciolecia coś podobnego publi-
kuje się nie tylko w najwybitniejszych dziełach Tucha-
czewskiego, lecz i w pracach zbiorowych demonstrujących
najlepsze osiągnięcia naszej myśli strategicznej. Przykład
- „Zagadnienia strategii i sztuki operacyjnej w radzieckich
opracowaniach wojskowych (1917-1940)". Na stronie 117
zamieszczony jest fragment artykułu Tuchaczewskiego
o frontach długości setek tysięcy kilometrów.12
Od dziesiątków lat odbywają się konferencje nauko-
we, a z wysokich trybun dygnitarze opowiadają o wiel-
kim myślicielu wojskowym, towarzyszu Tuchaczew-
skim... A na wpół uśpiona sala klaszcze w dłonie. Sam
wysiadując na takich konferencjach wysłuchiwałem na-
ukowych referatów, głośno klaskałem. Klaskałem i za-
stanawiałem się: towarzyszu prelegencie, marszałku
Związku Radzieckiego, a wy sami czytaliście genialne
dzieła Tuchaczewskiego?
O czym właściwie mówimy? Ano o tym, że w 1927
roku Tuchaczewski napisał list do Stalina i zapropono-
wał mu zreformowanie wojska. Marszałek Związku Ra-
dzieckiego Siemion Biriuzow pisząc o tym w swym pane-
girycznym artykule zauważa jakby mimochodem: „Wy-
12
Woprosy strategu i operatiwnogo iskusstwa w sowietsklch wo-
jennych trudach (1917-1940), Moskwa 1965.
166
OCZYSZCZENIE
sunięcie tych problemów przez M. Tuchaczewskiego było
słuszne i bardzo na czasie, co się zaś tyczy konkretnych
wskaźników, to należało je z czasem uściślić...". 13
Otóż to! Wszystko u genialnego Tuchaczewskiego jest
wspaniałe, problemy wysuwał słuszne i aktualne. Tylko
z liczbami, jak zawsze, trochę był na bakier... Słowem,
przedstawione Stalinowi liczby musiały zostać uściślone.
Wyobraźmy sobie taką sytuację: mądry chłopczyk roz-
wiązał zadanie dobrze, tak jak trzeba. Pochwalimy go.
Pogłaszczemy po główce. Tylko, że odpowiedź się niezu-
pełnie zgadza, trzeba ją trochę uściślić... Albo, dajmy na
to, bufetowa Niurka robi remanent bo przyjechali rewi-
denci. I wszystko wygląda wspaniale... tylko w sprawoz-
daniu finansowym cyferki się nie zgadzają... Zabrakło
kilku zer w słupkach. Ale to przecież drobiazg, prawda?
A towarzysz Tuchaczewski? Zamiast wykonywać swo-
je bezpośrednie obowiązki służbowe, zajął się opracowa-
niem jakiegoś projektu. Taki geniusz. I wszystko robi
dobrze, słusznie, wszystko to jest aktualne i bardzo po-
trzebne. Tylko coś cyfry się nie zgadzają... Czy warto
zwracać uwagę na takie drobiazgi? Sądzę, że warto.
Sztab Generalny to mózg wojska. W państwie nie może
być człowieka bardziej pedantycznego niż szef Sztabu
Generalnego. Pedanteria ta przejawia się przede wszyst-
kim podczas pracy z cyframi. Szef Sztabu Generalnego
jest zwierzchnikiem tysięcy oficerów o najwyższych kwa-
lifikacjach. Po to właśnie istnieje Sztab Generalny, żeby
wszystko obmyślić, uwzględnić i wyliczyć, a dopiero po-
tem, zważywszy uwarunkowania, wziąwszy pod uwagę
tysiące towarzyszących i przeciwdziałających okoliczno-
ści, zwracać się z tym do głowy państwa. Tuchaczewski
wysuwa propozycję reorganizacji wojska, ale liczby... Czy
on sam zdawał sobie sprawę, że liczby należało uściślić?
Jeśli zdawał sobie sprawę i żądał reorganizacji, z góry
wiedząc, że plan nie jest przemyślany, cyfry nie są wła-
ściwe, to jego działania należy zakwalifikować jako
nieodpowiedzialność, a nawet szkodnictwo. Nieodpo-
wiedzialnego szefa Sztabu Generalnego, który proponu-
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 2/1964, s. 41.
167
WIKTOR SUWOROW
je nieprzemyślany i nieuzasadniony plan, trzeba wyrzu-
cić ze stanowiska. Nie ma tam nic do roboty.
A może Tuchaczewski nie wiedział, że cyfry trzeba uści-
ślić? Jeśli tak, to był głupcem. Wszyscy rozumieją, że
trzeba uściślić cyfry, nie rozumie tego jedynie szef Sztabu
Generalnego. W takim przypadku też należałoby go wy-
rzucić ze stanowiska. Najbardziej bowiem niebezpiecznym
człowiekiem w Sztabie Generalnym jest człowiek głupi.
Głupawy szef Sztabu Generalnego to mniej więcej tak, jak
lekkomyślny operator elektrowni czarnobylskiej.
O jakich właściwie cyfrach mówimy? Co konkretnie
Tuchaczewski proponował Stalinowi? Przez dziesiątki
lat uczeni towarzysze chwalą nowatora Tuchaczewskie-
go za jego nader interesujące propozycje, tylko nikt nie
mówi, na czym one polegały.
Wkrótce dowiemy się, co konkretnie Tuchaczewski
proponował Stalinowi. A na razie zastanówmy się: czy
mógł zaproponować coś sensownego (mowa tu nie o za-
daniu szkolnym, lecz reorganizacji najpotężniejszej ar-
mii świata) ktoś, kto nie potrafił jasno wyrażać myśli
i nie rozumiał znaczenia cyfr?
Tuchaczewski ma tłumy obrońców. Lecz każdego
z nich można bez trudu zrzucić z siodła. Wystarczy za-
dać pytanie: jakie prace Tuchaczewskiego czytaliście?
To druzgocące uderzenie. Działa niezawodnie. Jak cios
młotem w szczękę. Od lat zadaję to pytanie wielbicielom
Tuchaczewskiego. Po takim uderzeniu nie wiadomo cze-
mu zapominają języka w gębie. Jest to zasada, od której
nie ma wyjątków: jeśli ktoś wychwala Tuchaczewskiego to
znaczy, że nic o nim nie wie, że Tuchaczewskiego nie
czytał. Ten, kto przeczytał przynajmniej dziesięć stron
z opusów Tuchaczewskiego, ten chwalić go nie może.
I jeszcze jedna metoda: gdy spotykam hałaśliwego
obrońcę Tuchaczewskiego, ostrożnie chwytam go za guzik
marynarki i grzecznie pytam: „A co to takiego dekawilki?".
OCZYSZCZENIE
Rozdział 13
Politruk
Me wystarczy być tylko uczciwym komunistą. Należy
jeszcze być zaangażowanym w życie polityczne
oddziału, mieć doświadczenie w pracy politycznej i być
dobrze przygotowanym marksistą.'
Michail Tuchaczewski
I stnieją dwa dowody geniuszu Tuchaczewskiego.
Pierwszy: Tuchaczewski proponował reorganizację
i przezbrojenie armii.
Drugi: na wiele lat przed napaścią Niemiec na Związek
Radziecki wielki myśliciel, gigant myśli strategicznej, prze-
widział taki rozwój wypadków i ostrzegał... Ale Stalin, jak
nam wyjaśniono, uwierzył Hitlerowi, a nie Tuchaczew-
skiemu. Nie posłuchał ostrzeżeń, uśmiercił giganta myśli
strategicznej, a rezultatem był 22 czerwca 1941 roku.
O tym, że Tuchaczewski przewidział i ostrzegał, mówią
tysiące ekspertów, a ekspertom wtórują miliony. O tym,
że Tuchaczewski przewidział i ostrzegał, napisano artyku-
ły, książki, rozprawy naukowe. W bibliotece Instytutu Sla-
wistyki Uniwersytetu Londyńskiego, jak zresztą w każdej
Okólnik Rewwojensowietu Frontu Zachodniego, luty 1922 r.
169
 WIKTOR SUWOROW
innej bibliotece naukowej, jest cała półka książek z takimi
tytułami, jak: „Tuchaczewski", „Marszałek Tuchaczewski",
„M. N. Tuchaczewski", „Czerwony marszałek", jeszcze je-
den „Tuchaczewski", i jeszcze jeden „M. N. Tuchaczewski",
itd., itp. I w każdej książce to samo: przewidział i ostrze-
gał, przewidział i ostrzegał, przewidział i... Poza tym istnie-
je całe mnóstwo książek o innych gigantach strategicznej
myśli: o Bliicherze i Jakirze, o Uborewiczu i Dybience,
o Putnie i Primakowie, a każda z nich wspomina o Tu-
chaczewskim, który przewidział i ostrzegał. Każdy autor,
opiewając swego giganta myśli, popycha go jak najbliżej
Tuchaczewskiego: Tuchaczewski przewidział i ostrzegał,
a mój geniusz też był przy tym obecny... Oprócz książek
są artykuły, artykuły, artykuły. We wszystkich językach
świata: przewidział i ostrzegał...
Można usprawiedliwić niektórych badaczy zachodnich:
piszą o naszym kraju, ale nie władają językiem rosyjskim,
nie mogą sięgnąć do źródeł. Kazano im powtarzać, że
Tuchaczewski przewidział i ostrzegał, więc powtarzają. Ale
nasi badacze mają przecież swobodny dostęp do źródeł.
Przepowiednie i ostrzeżenia Tuchaczewskiego nie są tajne,
nie ma na nich pieczęci, a jednak...
A jednak jeden po drugim ukazują się artykuły o tym,
że Tuchaczewski przewidział i ostrzegał. Na przykład
czasopismo branżowe „Nowości wywiadu i kontrwywia-
du" w 1995 roku zaskoczyło czytelników olbrzymim ar-
tykułem Władimira Kukuszkina o tym, jak przebiegły
wywiad hitlerowski oszukał głupiego Stalina i jego włas-
nymi, Stalina rękami pozbawił Armię Czerwoną wodza.
Kukuszkin wyjaśnia, dlaczego hitlerowcy chcieli wykoń-
czyć właśnie Tuchaczewskiego, a nie jakiegoś innego
giganta strategii: „Wybór Tuchaczewskiego na główną
ofiarę prowokacji był całkowicie uzasadniony. Tucha-
czewski, jeden z największych radzieckich dowódców
wojskowych i wybitnych wojskowych teoretyków tych
czasów, nigdy nie ukrywał swego niepokoju wobec nie-
mieckiego zagrożenia".2 Dla potwierdzenia swej tezy Ku-
kuszkin powołuje się na marszałka Związku Radzieckie-
2
„Nowosti razwiedkl i kontrrazwiedki". nr 40-41/1995.
170
OCZYSZCZENIE
go Żukowa, który pisał: „Jeszcze w latach trzydziestych
Tuchaczewski ostrzegał, że nasz wróg numer jeden to
Niemcy, że przygotowują się one intensywnie do wielkiej
wojny, niewątpliwie przede wszystkim ze Związkiem Ra-
dzieckim".3
Dalej nie ma sensu czytać. Złóżmy starannie gazetę
z nowościami wywiadu i kontrwywiadu i wrzućmy do ko-
sza na śmieci. A teraz usiądźmy w skupieniu i pomyślmy.
A jest o czym myśleć. Towarzyszowi Kukuszkinowi
II
polecono wychwalać wielkiego stratega Tuchaczewskie-
go. Tysiącom innych towarzyszy polecono czynić to sa-
mo. I robią, co mogą. Ale dlaczego Kukuszkin, tak jak
tysiące jego poprzedników i następców, powołuje się na
opinię jakiegoś Żukowa? Co ma do tego Żuków? Jeżeli
Kukuszkin otrzymał polecenie, by opiewać Tuchaczew-
skiego i jego genialne proroctwa i ostrzeżenia, to powi-
nien się odwoływać właśnie do tych ostrzeżeń, powinien
opowiedzieć czytelnikowi, gdzie, kiedy, kogo i w jakiej
formie Tuchaczewski ostrzegał, powinien te ostrzeżenia
opublikować. Co ma tu do rzeczy opinia obcego faceta,
choćby nawet po trzykroć genialnego? Dziwne podejście
mają niektórzy badacze: żeby nie mieć własnego zdania,
tylko powtarzać cudze, że oto marszałek Żuków na ten
temat powiedział to, a to... Chciałbym wiedzieć, dlacze-
go proroctwa i ostrzeżenia jednego marszałka musimy
koniecznie czytać w relacji innego?
W 1964 roku, u schyłku rządów Chruszczowa, na kilka
miesięcy przed obaleniem naszego drogiego Nikity Siergie-
jewicza, w momencie, kiedy tuchaczowowska histeria roz-
paliła się do białości, uczeni towarzysze zebrali najwybit-
niejsze prace genialnego proroka i wydawnictwo Wojen-
4
izdat opublikowało dwutomowe dzieło. Otwórzmy więc
dostępny powszechnie zbiór i sami przeczytajmy ostrzeże-
nia Tuchaczewskiego. Uczmy się mieć własne zdanie, nie
3
Ibid.
Tuchaczewski, op. cit
171
WIKTOR SUWOROW
powtarzajmy cudzych opinii. Przecież marszałek Związku
Radzieckiego Żuków mógł się mylić. A mogło też być i tak,
że marszałek Żuków w ogóle nie czytał marszałka Tucha-
czewskiego i nic o nim nie wiedział - wszyscy mówią, że
Tuchaczewski przewidział i ostrzegał, więc i Żuków mógł
powtórzyć za innymi. Czyż nie mogło tak być?
A kto pierwszy powiedział, że Tuchaczewski przewi-
dział i ostrzegał?
ni
Tym pierwszym był jeszcze jeden marszałek Związku
Radzieckiego Siergiej Siemionowicz Biriuzow. Napisał
przedmowę do dwutomowej książki Tuchaczewskiego.
On też w „Wojenno-istoriczeskom żurnale" oznajmił
nam, co następuje: „Michaił Nikołajewicz Tuchaczewski
apelował do narodu radzieckiego i jego żołnierzy, by byli
w pogotowiu. W artykule «Plany wojenne dzisiejszych
Niemiec», opublikowanym w 1935 roku, Tuchaczewski
podkreślał szczególne niebezpieczeństwo imperializmu
niemieckiego. Już od dłuższego czasu przed wybuchem
Wielkiej Wojny Narodowej zwracał on uwagę na agre-
sywność niemieckiego faszyzmu i czynione przez niego
przygotowania do wojny z ZSRR".5
W 1964 roku ten artykuł i ta książka wywołały szum
i zgiełk oraz powszechne potępienie. Byłem wtedy mło-
dziutkim kadetem. Rzecz jasna, że w naszej szkole nie
mogło się obejść bez seminarium, bez publicznej dysku-
sji nad pracami wielkiego wojskowego myśliciela.
A ja na parę dni przed tym seminarium miałem wy-
znaczoną służbę. Czekała mnie bezsenna noc. Postano-
wiłem więc nauczyć się tych dwóch tomów. Na szczęście
były cienkie. I tak nie mogę spać, a to rzecz potrzebna,
przyda się w życiu, w każdej sytuacji będę mógł jakieś
swoje twierdzenie poprzeć mądrą myślą wielkiego
wodza: tak powiedział Tuchaczewski, tom drugi, stro-
na 213.
5
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 2/1964. Również jako przed-
mowa do polskiej edycji „Pism wybranych", op. cit, s. 27.
172
OCZYSZCZENIE
Wziąłem te tomiki z biblioteki, zacząłem czytać i nagle
zrozumiałem, że nie potrzebuję się tego uczyć. Wszyst-
ko, co tu napisano, jest od dawna powszechny znane.
Bez Tuchaczewskiego.
Otworzyłem książkę i nagle powiało wiatrem świato-
wej rewolucji. Nagle spod propagandowych plakato-
wych i oficjalnych haseł wychyliła się kozia bródka
Trockiego. A ja miałem nadzieję, że znajdę w książce
Tuchaczewskiego coś w rodzaju podręcznika szachowe-
go, jak u Sun Tzu: oto typowa sytuacja na wojnie, wa-
rianty działań wodza takie to a takie; ten wariant jest
zły, ten lepszy, a ten - najlepszy. I kolejna sytuacja...
A u Tuchaczewskiego nie ma żadnych sytuacji. Żad-
nych wariantów i rozwiązań.
U Tuchaczewskiego, jak u Trockiego, są tylko hasła
i apele: trzeba walczyć z wrogami! Trzeba umieć z nimi
walczyć! Wrogów należy zwyciężać! Zawsze należy ich
zwyciężać!
Wyobraźmy sobie, że mistrz świata w szachach, na
przykład Gary Kasparow, napisał książkę o tym, jak
grać w szachy, ale zamiast opisów różnych sytuacji,
zamiast analizy i ewentualnych rozwiązań umieściłby
w niej apele typu: żeby dobrze grać, trzeba ćwiczyć.
Trzeba ćwiczyć z samozaparciem! Codziennie! A jeżeli
nie ćwiczysz, to przegrasz!
Czyż można sobie wyobrazić, aby dobry szachista na-
pisał taką książkę?
Nie można.
A książki Tuchaczewskiego napisane są właśnie w ta-
kim duchu. Pisał je nie wódz, ale politruk.
Oto próbki myśli strategicznej wielkiego wojskowego
mędrca: „Uprzemysłowienie ZSRR, socjalistyczna prze-
budowa wsi i sukcesy rozwoju oświaty sprawiają, że
w szeregi armii wstępuje kulturalniejszy i klasowo
świadomy żołnierz, coraz lepiej wyposażony w technicz-
ne środki walki. Czerwonoarmista powinien aktywnie
uczestniczyć w wykonaniu pięciolatki, w socjalistycznej
przebudowie wsi i opanowywać sprzęt techniczny, który
z każdym rokiem w coraz większych ilościach wpływa
na wyposażenie Armii Czerwonej. Armia Czerwona sta-
173
WIKTOR SUWOROW
nowi wielką silę zabezpieczającą budownictwo socja-
lizmu".
6
Jak się to państwu podoba?
To z Tuchaczewskiego. Tom 2, s. 184. I dalej: „Gene-
ralna linia partii zapewnia wzrost siły obronnej kraju.
[... ] Manewry - to wyższy szczebel szkolenia taktycznego
i politycznego, sprawdzian wytrwałości wojsk w polu
i osiągnięć w szkoleniu. Manewry są ukoronowaniem
całorocznej pracy szkoleniowo-wychowawczej i stano-
wią najszersze forum dla socjalistycznego współzawod-
nictwa między oddziałami wojskowymi, dla sprawdzenia
wykonania wskaźników szkolenia bojowego. [...] Prole-
tariat międzynarodowy w obronie ZSRR. [...] Robotnicy
wszystkich krajów, prowadząc zaciekłą walkę przeciwko
rodzimej burżuazji przeszkadzają zarazem imperiali-
stom w dokonaniu agresji na Związek Radziecki, świa-
domie broniąc go jako szturmową brygadę światowego
proletariatu".
7
I wszystko to znaleźć można na tej samej stronie 184.
A takich stron są setki: Hura! Naprzód! Partia naszym
sternikiem! Uczyć się, uczyć i uczyć! Nigdy się nie znie-
chęcać! Rywalizować! Wykazywać się bohaterstwem!
Hura! Hura! Hura!
A oto rada dla twórców rozmaitych kwizów: przepisz-
cie fragmenty z utworów Tuchaczewskiego i z artyku-
łów redakcyjnych w „Prawdzie" i „Krasnej zwieździe"
i niech ktoś spróbuje zgadnąć, co skąd pochodzi. Śmie-
chu będzie co niemiara!
G, [łowna problematyka książek Tuchaczewskiego to or-
iv
ganizacja agitacji partyjno-politycznej w wojskach i na
terenach okupowanych. „Jeżeli siły agitacyjne będziemy
wsączać powoli, działanie ich będzie znikome. Konieczne
jest równoczesne tchnienie świeżego prądu rewolucyjne-
„Przygotowanie nowej wojny przeciw ZSRR". [w:l Tuchaczewski,
:lt, t. 2, s. 184-185.
op. cit.
7
Ibid
174
OCZYSZCZENIE
go, zdolnego do przezwyciężenia apatii, wzbudzenie pra-
gnienia walki i dążenia do zwycięstwa.
Włączanie tego nurtu powinno jednak nastąpić w spo-
sób zorganizowany. Zawczasu trzeba opracować hasła
i tezy, z którymi aktyw agitacyjny powinien z całkowitą
jednomyślnością wejść do oddziałów. Tylko te warunki
mogą zapewnić, że propaganda będzie szturmowa i da
oczekiwane rezultaty. [...] Uderzeniom tym powinny towa-
rzyszyć jak najintensywniejsze kampanie, prowadzone za
pomocą literatury, plakatów itp. Organizowanie na wszys-
tkich etapach punktów agitacyjnych, najszersze stosowa-
nie muzyki, wykorzystanie na wielką skalę plakatów, pra-
sy, organizowanie przedstawień teatralnych - wszystko to
8
może i powinno przynieść doskonałe efekty".
I dalej w tym samym duchu: należy rozwiesić portrety
wodzów, należy okleić mury plakatami, należy zorgani-
zować agitpunkty. I niech gra muzyka! W dwóch tomach
nie ma ani jednej wskazówki na temat, jak należy prze-
łamywać front nieprzyjaciela. Za to wytycznych w spra-
wie szkolenia politycznego jest mnóstwo: „Całokształt
tych przygotowań powinien być podporządkowany pew-
nym tezom, obejmującym takie pojęcia, jak: cele wojny,
nieuchronność powstań rewolucyjnych w państwach
burżuazyjnych, które wypowiadają nam wojnę, powiąza-
nie ofensywy socjalistycznej z tymi powstaniami, zanika-
nie uczuć narodowych i rozwój klasowej świadomości".9
Wódz Tuchaczewski „akademiów nie kończył", wyższe-
go wykształcenia nie miał, a jego doświadczenie bojowe
jest niewielkie. W pierwszej wojnie światowej Tucha-
czewski walczył pół roku. A wojna domowa - to w ogóle
nie była wojna, tylko karna ekspedycja przeciw chło-
pstwu. Główne posunięcia taktyczne to: palenie wsi,
chłosta batogami i masowe rozstrzeliwania. Główne za-
danie nie tylko wojny domowej, ale każdej innej Tucha-
czewski formułował bardzo wyraźnie: „Utrzymywać żela-
zną ręką w posłuszeństwie miejscowe klasy wrogie".10
8
„Szkolenie wojsk", op. cit, t. 1, ss. 115-116.
9
Ibid.., s. 105.
„Statystyka w wojnie domowej", op. cit., t. 1, s. 63.
175
WIKTOR SUWOROW
I wszystkie wojenne rozkazy Tuchaczewskiego są nie
0 tym, jak przebiegłym manewrem obejść przeciwnika
1 uderzyć na jego flankę i tył, ale o tym, ilu brać zakład-
ników i kiedy ich rozstrzeliwać. O tym szczegółowo po-
mówimy dalej.
A na razie, dla przykładu, takie oto zalecenie dla wojsk:
Rozkaz
Komisji Pełnomocnej WCIK nr 116
Tambów, 23 czerwca 1921 r.
Dotychczasowe doświadczenia w kwestii szybkiego oczyszczenia
z bandytyzmu określonych rejonów wskazują na dużą przydatność
następującej metody czystki: wytypować gminy o szczególnie ban-
dyckich nastrojach i wysłać tam przedstawicieli powiatowej komisji
politycznej, wydziału specjalnego, delegatury trybunału wojskowe-
go i dowództwa wraz z oddziałami wyznaczonymi do przeprowadze-
nia czystki. Po przybyciu na miejsce gminę otoczyć, wziąć 60-100
najwybitniejszych osób jako zakładników i wprowadzić blokadę.
Wyjazd i wjazd na teren gminy powinny być na czas operacji zabro-
nione. Następnie należy zwołać zgromadzenie gminne w pełnym
składzie i odczytać rozkazy Komisji Pełnomocnej WCIK nr 130
i 171 oraz ujęty w formę pisemną wyrok dla danej gminy. Miesz-
kańcom dać dwie godziny na wydanie bandytów i broni oraz rodzin
bandytów, a ludność poinformować, że w razie odmowy udzielenia
wspomnianych informacji zakładnicy zostaną rozstrzelani po
dwóch godzinach. Jeżeli ludność w tym terminie nie wskaże ban-
dytów i broni, zgromadzenie zwołać powtórnie i pojmanych zakład-
ników na oczach ludności rozstrzelać, po czym wziąć nowych za-
kładników i zgromadzeniu gminnemu jeszcze raz nakazać, by wy-
dano bandytów i broń. Tych, którzy zechcą to uczynić, ustawić
oddzielnie, podzielić na grupy po sto osób; każda setka ma przejść
przez komisję przesłuchującą (przedstawicieli wydziału specjalnego
i trybunału wojskowego). Każdy powinien złożyć zeznania nie zasła-
niając się niewiedzą. W razie oporu dokonać dalszych egzekucji itd.
Po opracowaniu materiału otrzymanego na przesłuchaniach, stwo-
rzyć oddziały ekspedycyjne, do których koniecznie włączyć osoby,
które złożyły zeznania i innych spośród mieszkańców, po czym roz-
począć wyłapywanie bandytów. Po zakończeniu czystki blokady
zdjąć, ustanowić komitet rewolucyjny [rewkom) i osadzić w gminie
milicję.
176
OCZYSZCZENIE
Niniejsze Komisja Pełnomocna WCIK nakazuje natychmiast wy-
konać.
Przewodniczący Komisji Pełnomocnej (-) Antonow-Owsiejenko
Dowodzący wojskami (-) Tuchaczewski
A więc Tuchaczewski jednak udzielał wojsku rad, jak
należy postępować. Tylko że te rady nie zostały włączo-
ne do książki stratega, ale wypłynęły po siedemdziesię-
ciu latach, a i to jedynie dlatego, że w 1991 roku władza
komunistów na krótki czas osłabła.
Tuchaczewski i wszyscy inni uczestnicy owej wojny
przeciw narodowi ogłosili się bohaterami wojny domo-
wej. Syn Antonowa-Owsiejenki potem przez całe życie
opiewał ojca - wiecznego leninowca: ach, gdyby nie Sta-
lin, ach, gdyby Antonow-Owsiejenko zasiadł na Kremlu,
w dodatku z Tuchaczewskim, to by dopiero był prawdzi-
wy socjalizm!
róćmy uwagę na datę rozkazu Tuchaczewskiego
- 23 czerwca 1921 roku. Dwadzieścia lat później przyj-
dą inni okupanci, ale będą czynić prawie to samo. Róż-
nica jest tylko taka, że hitlerowcy zapędzali ofiary do
jaru i walili z karabinów na odludziu, a nie „na oczach
ludności", Tuchaczewski ponadto stosował wobec całej
ludności zasadę odpowiedzialności zbiorowej. Później ta
metoda otrzyma nazwę ssucziwanije, czyli skurwianie.
Właśnie tym zajmowali się Antonow-Owsiejenko, Tu-
chaczewski, jego zastępca Uborewicz i wszyscy inni
stratedzy - skurwiali naród, zmuszając wszystkich, by
stali się donosicielami i zdrajcami, zmuszając, by wyda-
wali sąsiada, kuma, ojca i brata, a potem jeszcze ścigali
ich po lasach. I zabijali. Tuchaczewski wprowadzał po-
wszechne donosicielstwo, dławił strachem i niszczył od-
wieczną moralność rosyjskiej wsi. Zamiast wszystkich
zasad moralnych wprowadził tylko strach o własną skó-
rę i odpowiedzialność każdego za wszystkich pozosta-
łych. Ideą Tuchaczewskiego było zduszenie w narodzie
patriotyzmu i własnej godności. Uważał, że uczucia
Oczyszczeni
177
WIKTOR SUWOROW
przynależności narodowej powinny we wszystkich naro-
dach zaniknąć. Kiedy mówimy o klęskach 1941 roku,
winą za nie obarczamy Stalina. A tymczasem to właśnie
Stalin zaczął budzić w ludziach patriotyzm. I zaczął to
robić pod koniec lat trzydziestych, dopiero po tym, jak
udało mu się częściowo oczyścić kraj z Trockich, Tucha-
czewskich i Uborewiczów. Nie zapominajmy, że skur-
wianie narodu przebiegało pod bezpośrednim kierow-
nictwem, z inicjatywy tych samych strategów, których
w latach czystki usunął Stalin.
I w 1941 roku tłuszcza, którą Tuchaczewski nauczył,
że trzeba cenić tylko własną skórę, nie mogła początko-
wo przejawiać heroizmu. Wszystko to trzeba było w na-
rodzie na nowo rozbudzać i kształcić.
I jeszcze jedno. Spostrzeżono to jeszcze na Solówkach:
ten, kto zmusza ludzi, by stali się donosicielami, sam
również nie wstydzi się donosić, sam zostaje donosicie-
lem, o ile nie był nim wcześniej. Ten, kto skurwiał prze-
stępców, sam również się skurwiał, a w zmienionych
okolicznościach wyrzekał się wszystkiego, w co wierzył,
co cenił. Uborewicze, Korkowie, Ejdemanowie nie mogli
skurwiać narodu i przy tym nie skurwić się sami. Nie
mogli, czyniąc wszystkich donosicielami, nie wdepnąć
w to samo bagno. I nie mogli Unszlichtowie, Tuchaczew-
scy, Jakirowie być ludźmi odważnymi skoro chcieli
wszystko podporządkować strachowi. To znaczy, że znali
jego siłę, to znaczy, że byli tchórzami. I dalszy przebieg
wydarzeń pokazał, że w przeważającej większości wyda-
wali się nawzajem nie mrugnąwszy okiem, szkalowali
innych i siebie i przyznawali się do wszystkiego. Sam
Tuchaczewski w śledztwie załamał się od razu, ujawnia-
jąc swą służalczą naturę i tchórzostwo.
Oto przyczyna czystek w armii w 1937 roku: Stalin szy-
kował się do wojny z Niemcami. Dlatego właśnie musiał
się uwolnić od najkrwawszych oprawców: od Antonowa-
-Owsiejenki, Tuchaczewskiego, Jakira, Uborewicza, Blii-
chera i innych im podobnych. Oni sami nazywali siebie
okupantami i naród ich nienawidził. Takich dowódców
nie można było postawić na czele mas ludowych mobili-
zowanych na wojnę. Naród nie poszedłby do walki za
178
OCZYSZCZENIE
takimi strategami, a przy okazji przypomniałby im i Tam-
bów, i Kronsztad, i Krym, i Warszawę, i Murom, i Ry-
bińsk, i Don, i Jarosław, i wszystkie inne czyny i zasługi.
Z drugiej strony, wszyscy ci stratedzy nie mogliby
poprowadzić narodu na wojnę. Od dawna wiadomo, że
armia, która splamiła swój mundur krwią własnego na-
rodu, nie jest w stanie walczyć z wrogiem zewnętrznym.
Pierwszą przyczyną rozkładu każdej armii jest użycie jej
przeciw swoim. Nikt, kto aktywnie uczestniczył w tym
procederze, nie mógł już być dowódcą.
I oto „Krasnaja zwiezda" opiewa patriotę Tuchaczew-
skiego: on by dopiero poprowadził naród na wielką wojną
w obronie ojczyzny! Tak... On by dopiero poprowadził...
Patriota Tuchaczewski chełpił się tym, że cierpi na atrofię
uczuć narodowych, sam to oznajmił w mowie i piśmie.
Patriota Tuchaczewski poprowadziłby do boju za ojczyznę
skurwione masy, z których z niewiarygodnym okrucień-
stwem wykorzeniał poczucie patriotyzmu...
Kiedy rządzący krajem okazuje okrucieństwo, którego
celem jest obrona kraju, naród akceptuje to okrucień-
stwo. Tuchaczewski zaś przejawiał dzikie okrucieństwo,
przechodzące w sadyzm, po to, by wytrzebić w ludziach
poczucie przynależności narodowej. I za to naród go
nienawidził.
I choćby muzyka grała nie wiadomo jak długo, nie
mogła zagłuszyć nienawiści narodu do zdobywcy Tu-
chaczewskiego.
VI
t-Jeszcze jedna perła ze skarbnicy doświadczeń bojo-
wych naszego wielkiego stratega:
Do szefa sztabu armii Kakurina
do podpisu przewodniczących pełnomocnych komisji politycznych
jednostek 1, 2, 3, 4, 5 i 6
8 lipca 1921 r.
Rozbite bandy ukrywają się w lasach i rozładowują swą bezsilną
złość na miejscowej ludności, paląc mosty, niszcząc zapory i inne
mienie.
179
 WIKTOR SUWOROW
W celu ochrony mostów Komisja Pełnomocna WCIK nakazuje:
1. Niezwłocznie wziąć spośród ludności wsi, w pobliżu których leżą
ważne mosty, co najmniej po pięciu zakładników, których w razie
uszkodzenia mostu należy natychmiast rozstrzeliwać.
2. Ludność miejscowa winna zorganizować pod kierunkiem rewko-
mów obronę mostów przed napaściami bandytów; jednocześnie
obarczyć ludność obowiązkiem naprawy zniszczonych mostów
w nieprzekraczalnym czasie 24 godzin.
3. Niniejszy rozkaz rozpowszechnić szeroko po wszystkich wsiach
i osadach.
Dowodzący wojskami (-) Tuchaczewski
Zdumiewająca jest logika naszego stratega: „rozbite ban-
dy ukrywają się w lasach i rozładowują swą bezsilną złość
na miejscowej ludności", Tuchaczewski więc każe rozstrze-
liwać zakładników spośród tejże miejscowej ludności.
Całe doświadczenie Tuchaczewskiego to: zakładnicy,
zakładnicy, zakładnicy, rozstrzelać, rozstrzelać, rozstrze-
lać. I żeby grała muzyka.
Tymczasem brania zakładników zakazuje Konwencja
Genewska z 1907 roku. Na procesie norymberskim
i wszystkich późniejszych procesach niemieckich socja-
listów praktykę brania zakładników uważano za zbrod-
nię wojenną i winnych skazywano na śmierć przez po-
wieszenie.
Tam właśnie byłoby odpowiednie miejsce dla Tucha-
czewskiego, Antonowa-Owsiejenki, Uborewicza, Prima-
kowa i wszystkich innych zbrodniarzy wojennych - na
ławie oskarżonych w Norymberdze, obok Góringa, Keit-
la, Jodła i innych.
Porównując jednak rosyjskich socjalistów z niemiecki-
mi zauważymy jedną różnicę: Gauleiterzy byli okupanta-
mi na obcym terytorium, zaś Tuchaczewski, Bliicher,
Putna, Dybienko i inni - we własnym kraju.
I po tym wszystkim Nikita Chruszczow ogłosił zbrod-
niarzy wojennych niewinnymi ofiarami... Są jeszcze lu-
dzie, którym żal Tuchaczewskiego, Jakira. Primakowa
i innych wrogów narodu. Są jeszcze ludzie, którzy żału-
ją, że Stalin powstrzymał terror, ukarał katów, nie po-
zwolił im dłużej przelewać krwi narodu.
180
OCZYSZCZENIE
Są jeszcze ludzie, którzy popadają w smętną zadumę
na dźwięk nazwisk Tuchaczewskiego, Hitlera, Unszlich-
ta, Rosenberga, Jakira, Himmlera, Gamarnika.
Ale dlaczego my mielibyśmy podzielać ten smutek?
Starają się nas przekonać o tym, że nasz naród lubi
cierpieć, że lubi knut i swoich oprawców. I każdemu
z nas, niby szatańską pokusę, podsuwają upiększone
gęby Tuchaczewskich i różnych innych Bliicherów: po-
kochaj swego kata, pokochaj łotra i sadystę, pokochaj
swego mordercę, pokochaj jego topór i knut...
VII
'o wojny z własnym narodem Tuchaczewski potrze-
bował dowódców szczególnego pokroju. Ważny był nie
profesjonalizm, ale polityczna prawomyślność i goto-
wość wykonywania zbrodniczych rozkazów. Dlatego
w doborze kadr dowódczych politruk Tuchaczewski kie-
rował się kryteriami nie profesjonalnymi, lecz politycz-
nymi: „Trzeba tylko stworzyć szerokie możliwości awan-
su społecznego i częściej wyznaczać komisarzy wojsko-
wych na stanowiska dowódcze, dając niektórym z nich
krótkie przeszkolenie teoretyczne. (...) Trzeba tylko rzu-
cić hasło przejścia na komunistyczny skład kadry do-
wódczej. (...) W 5. Armii hasło to już od dawna zostało
wysunięte i cała kadra dowódcza jest komunistyczna".''
Nietrudno się domyślić, że pisano to w chwili, kiedy
5. Armią dowodził sam Tuchaczewski. Stawia 5. Armię
za przykład, a wraz z nią oczywiście siebie: oto, jak na-
leży działać!
Takie podejście było całkowicie uzasadnione, dopóki
działania bojowe sprowadzały się do rozstrzeliwania za-
kładników. Rzecz polegała na tym, żeby dowódca uważał
się za marksistę i w imię marksizmu nie żałował krwi
ludu. Stąd apel Tuchaczewskiego: komisarzy na stano-
wiska dowódcze! Dając niektórym krótkie przeszkolenie.
„Referat opracowany na polecenie W. Lenina o wykorzystaniu
specjalistów wojskowych i awansie społecznym komunistycznej kadry
dowódczej (na podstawie doświadczeń 5. Armii)", [w:] Lenin, op. cit,
t- 1. s. 30.
181
WIKTOR SUWOROW
Wszystko było pięknie, dopóki Tuchaczewski i jego
komisarze, z których nieliczni mieli krótkie przeszkole-
nie, a większość - nie, nie spotkali się na polu bitwy
z polską kawalerią. I komisarze z krótkim przeszkole-
niem podali tyły...
Owa marksistowsko-trockistowska metoda Tuchaczew-
skiego naboru kadr dowódczych spośród komisarzy zosta-
ła potem okrzyknięta genialną i jedynie słuszną. Marsza-
łek Związku Radzieckiego S. Biriuzow: „W całej swojej
działalności Michaił Nikołajewicz Tuchaczewski kierował
się leninowską zasadą o kierowniczej roli partii komunis-
tycznej w budowie sił zbrojnych".12
Fascynacja marksizmem-trockizmem, jak zresztą
wszystko u Tuchaczewskiego, była rozdęta do niewiary-
godnych rozmiarów. 31 stycznia 1926 roku szef Sztabu
RKKA Tuchaczewski skierował do ludowego komisarza
obrony K. Woroszyłowa raport, w którym twierdził, że
Sztab RKKA staje się „organem apolitycznym". 13 A dla-
czego Sztab Generalny miałby się zajmować polityką?
Polityką zajmują się partie i rządy, a szef Sztabu Ge-
neralnego i wszyscy jego podwładni powinni służyć
ojczyźnie, spełniać powierzone im obowiązki i nie pchać
nosa do polityki. To nie jest żołnierska rzecz.
Ciekawe, że Woroszyłow to członek rządu, a więc po-
lityk. Poza tym profesjonalny rewolucjonista, z wielkim
przedrewolucyjnym stażem. Woroszyłow już w 1906 roku
na IV zjeździe partii sprzeciwiał się Leninowi. Woroszyłow
to członek KC, a od 1926 roku - członek Biura Polityczne-
go, a więc po trzykroć polityk. A Tuchaczewski wślizgnął
się kuchennymi drzwiami. Za cara służył carowi. Ale nie
dosłużył się nawet dowódcy kompanii. A potem przyłączył
się do bolszewików. Ale dopiero wtedy, kiedy bolszewicy
mocno siedzieli już na Kremlu. I ten Tuchaczewski, który
wkręcił się psim swędem, chce pokazać, że także jest
rewolucjonistą. I zwraca uwagę profesjonalnego polityka
na niedostateczne upolitycznienie Sztabu Generalnego,
który wcale nie powinien być upolityczniony.
12
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 2/1964, s. 44.
13
„Krasnaja zwiezda", 20 sierpnia 1994 r.
182
OCZYSZCZENIE
Czy nie za bardzo pchał się do polityki ten politruk
neofita z atrofią uczuć narodowych?
O,
vni
'publikowane prace Tuchaczewskiego to czystej wo-
dy trockizm: apele, apele, apele. I wiara w światową re-
wolucję.
Trocki: „Należy wysunąć hasło rewolucyjnego unice-
stwienia państwa narodowego. Domowi wariatów kapi-
talistycznej Europy trzeba przeciwstawić program Socja-
listycznych Stanów Zjednoczonych Europy jako etap na
drodze do Zjednoczonych Stanów całego świata". 14 I Tu-
chaczewski o tym samym: należy zapomnieć o narodo-
wościach, interesy narodowe nie istnieją. Istnieją tylko
interesy klasowe. Główne prace Tuchaczewskiego to
„Strategia narodowa a klasowa" oraz „Wojna klas". Tu-
chaczewski dowodzi, że trzeba walczyć nie o interesy
swego kraju i swego narodu - te należy poświęcić, ale
o interesy światowego proletariatu.
Tuchaczewski patrzył na każdy problem przez pry-
zmat walki klasowej. Dowodził na przykład, że party-
zanci dzielą się na dwie kategorie: ci którzy bronią inte-
resów narodowych, to źli partyzanci, ci zaś, którzy bro-
nią interesów światowego proletariatu, to dobrzy
partyzanci. „Podzielimy partyzantkę na dwie kategorie:
partyzantkę narodowościową i klasową".15 A co towa-
rzysz Tuchaczewski radzi robić z „partyzantką narodo-
wościową"? Jego zdaniem nie mogła ona „iść ręka w rę-
kę z armią o charakterze czysto klasowym. Taka party-
zantka, jeżeli się jej nie zniszczy w zarodku, wywrze
nieuniknienie katastrofalny wpływ na naszą armię". 1 6
Dziwnie się to czyta po drugiej wojnie światowej, która
obaliła wszystko, o czym pisał Tuchaczewski. Walczyli-
śmy przeciwko Niemcom, w których rządziła wybrana
14
..Biulietień opozicji", nr 84, s. 14.
5
Tuchaczewski, „Strategia narodowa a klasowa", op. cit., t. 1,
s. 50.
1
lbid.
183
 WIKTOR SUWOROW
przez cały naród, wznosząca czerwony sztandar socja-
listyczna partia klasy robotniczej. Przemysł Niemiec
w przeważającej części znajdował się pod kontrolą pań-
stwa, innymi słowy, hitlerowskie Niemcy były socjalisty-
czne nie tylko pod względem formy, ale treści. Klasa
robotnicza Niemiec była najbardziej przodującą na
świecie, najbardziej ukochaną przez Marksa, Lenina,
Trockiego i Tuchaczewskiego, ale naród rosyjski nie za-
uważył w czasie wojny żadnej klasowej solidarności ze
strony niemieckich robotników. Inne narody również.
I dzielono ludzi na wojnie nie na burżujów i proletariu-
szy, ale na Niemców i naszych. I ruch partyzancki nie
był klasowy, lecz czysto narodowy. A Tuchaczewski ra-
dził w zarodku wycinać „narodowościową partyzantkę"
w pień.
A pomagali nam na wojnie nie proletariusze wszyst-
kich krajów, lecz właśnie najgłówniejsi na świecie bur-
żuje: Churchill i Roosevelt. A wraz z nimi Rockefellero-
wie, Rotschildowie i inni bogacze. Taka to i walka klas.
Politruk Tuchaczewski od dawna zajmował się prze-
powiedniami. I żadna z jego przepowiedni się nie speł-
niła. W 1920 roku przepowiedział, że robotnicy i chłopi
Polski powstaną przeciwko swoim ciemięzcom. Przepo-
wiedział też, że powstaną proletariusze wszystkich kra-
jów Europy. Dlatego też przygotowania Tuchaczewskie-
go do wyprawy na Europę ograniczyły się do zorganizo-
wania punktów agitacyjnych oraz kolportażu ulotek
i plakatów: „Po trupie białej Polski naprzód ku Świato-
wej Rewolucji!". Ale wbrew prognozom wielkiego jasno-
widza, proletariusze Polski nie powstali. Proletariusze
Niemiec, Francji, Hiszpanii również zignorowali genial-
ne proroctwa.
„Obrona przez klasę robotniczą krajów kapitalistycz-
nych naszej międzynarodowej socjalistycznej ojczyzny,
praca najemna i bieda na wsi - wszystko to stworzy
szeroką bazę dla rewolucyjnego ruchu powstańczego na
17
tyłach naszych wrogów".
17
Nowyje woprosy wojny, [w.] Strategija i taktika w sowletskich
wojennych trudach, „Wojenno-istoriczieskij żurnał", nr 2/1962.
184
OCZYSZCZENIE
Wszystko, co pisał politruk Tuchaczewski o klasowej
strategii, o solidarności, o tym, że burżujskie tyły pójdą
w rozsypkę, że proletariusze powstaną - wszystko to
stało się tematem interesującej przedwojennej dysputy
politycznej. Niczym więcej. Tyły burżuazyjnej Ameryki
i Wielkiej Brytanii, dzięki Bogu, nie poszły w rozsypkę
i nie powstały, a my dostaliśmy spory kawałek z bur-
żuazyjnego placka.
Niemiecka klasa robotnicza w czasie drugiej wojny
światowej też się nie zbuntowała.
Tuchaczewski przepowiedział powstania u kapitalis-
tów, a tymczasem wybuchały one na tyłach robotniczo-
-chłopskiego państwa. Wszystkie zasługi Tuchaczew-
skiego wobec Lenina i Trockiego sprowadzały się wła-
ściwie do tłumienia powstań ludowych i do okupacji
własnego kraju.
Przedziwny typ: sam przecież pisze, że we własnym
kraju prowadził prawdziwą wojnę przeciw całemu naro-
dowi, a jednocześnie przepowiada, że proletariusze ca-
łego świata będą go oczekiwać z otwartymi ramionami.
Jeżeli jest okupantem we własnym kraju, to komu
jest potrzebny za granicą?
Jak więc widać, prorok Tuchaczewski nie odznaczał
się wielką precyzją.
Nie milkną głosy: ale Tuchaczewski przewidział i prze-
powiedział napaść niemiecką. Ostrzegał nas... Wszystko
przewidział... Wszystko...
Kiedy wołania obrońców wielkiego politruka-jasnowi-
dza przechodzą w krzyki i wrzaski, zadaję wciąż to sa-
mo pytanie:
Co mógł przepowiedzieć prorok, który zawsze się mylił?
 OCZYSZCZENIE

PRZYGOTOWANIE NOWEJ WOJNY PRZECIW ZSRR

Z każdym dniem coraz bardziej chwiejne stały się podstawy świata
kapitalistycznego. Niebywały w historii kryzys ekonomiczny, rozwi-
jający się na gruncie ogólnego kryzysu systemu kapitalistycznego,
objął wszystkie kraje burżuazyjne i wszystkie najważniejsze dzie-
dziny produkcji. Liczba bezrobotnych w krajach kapitalistycznych
dawno już przekroczyła 35 min ludzi i nadal wzrasta. Burżuazja
przystąpiła do szeroko zakrojonej ofensywy przeciwko klasie robot-
niczej: okrawa jej zarobki, zmniejsza zasiłki dla bezrobotnych, prze-
dłuża dzień pracy itd.
Wskutek spadku cen płodów rolnych, zwiększenia podatków,

Rozdział 14 zwiększenia opłat za dzierżawę i wysokich procentów, jakimi opo-

datkowane są długi, milionowym masom chłopskim grozi ruina.
Burżuazja całego świata, opierając się na socjalfaszystach zwiększa

Pierwsze ostrzeżenie i tak już nadmierny wyzysk mas pracujących, dławi organizacje
rewolucyjne i robotnicze, rozstrzeliwuje demonstrantów, spycha

Tuchaczewskiego w podziemie partie komunistyczne. Ale represje te nie pomagają.

Straszliwy kryzys szerzy się i wzmaga, wzmaga się też walka mas
pracujących wszystkich krajów o wyzwolenie spod jarzma wy-
Będziemy się rozrastać w socjalistyczną koalicję,
zysku.
kiedy zaczną wybuchać nowe rewolucje socjalistyczne,
Sukcesy budownictwa socjalistycznego w ZSRR coraz bardziej
albo kiedy przyjdzie nam zajmować te czy inne tereny,
przekonują masy pracujące wszystkich krajów, że z nędzy i ucisku
znajdujące się pod władzą kapitalizmu.'
można się wyzwolić tylko drogą rewolucji proletariackiej. Burzliwy
Michail Tuchaczewski
rozwój ZSRR wywołuje strach i wściekłą nienawiść burżuazji. Prze-
ciwko Związkowi Radzieckiemu, zajętemu pokojowym budownic-
twem i konsekwentnie realizującemu politykę pokoju, przygotowu-

T..uchaczewski przewidział napaść wrogów i ostrzegał

nas!
je się nową interwencję imperialistyczną. Nigdy jeszcze przygotowa-
nia do nowej napaści na nas nie odbywały się tak otwarcie
i konsekwentnie. Aby ratować swe kapitały ministrowie Ameryki,
Czyż nie jest to oznaka wielkości? Anglii, Francji i innych państw kapitalistycznych bez przerwy jeż-
Słusznie. Przewidział i ostrzegał. dżą od kraju do kraju w poszukiwaniu wyjścia z kryzysu; energicz-
Powiem więcej: ostrzegał nie raz, ale dwa razy. Prze- nie i gorączkowo klecą antyradziecką koalicję. Przygotowania do
czytajmy więc te ostrzeżenia. wojny przyjmują także postać bezpośredniej agresji zbrojnej, jak
Pierwsze ostrzeżenie Tuchaczewskiego o podstępnych np. agresja na Dalekowschodnią Kolej Żelazną. Przygotowania te
knowaniach wrogów zostało opublikowane już w 1931 prowadzone są także na płaszczyźnie ekonomicznej - walka z eks-
roku... Na dziesięć lat przed rokiem 1941! Co za przeni- portem naszych towarów. Cała prasa burżuazyjna za pomocą osz-
kliwość! czerstw i plotek bez przerwy prowadzi kampanię przeciwko naszej
Tekst wielkiej przepowiedni jest na tyle poważny i istot- partii, naszemu krajowi i naszemu budownictwu. Burżuazja otwar-
ny, że przytaczam go w całości. cie organizuje prowokacyjne zamachy i napady na naszych przed-
stawicieli za granicą.
Tuchaczewski, „Zagadnienia współczesnej strategii", op. cit.
187
186
WIKTOR SUWOROW
Wraz ze wzrostem kryzysu kapitalizmu rośnie niebezpieczeństwo
wojny. Burżuazja szuka wyjścia z sytuacji prąc do nowej wojny, do
nowej napaści na Związek Radziecki. Przemysł wojenny w krajach
kapitalistycznych nieustannie, mimo kryzysu, się rozwija.2
II
Ta
. akie to ostrzeżenie.
Dalej Tuchaczewski pisze dużo i pięknie o tym, że
partia jest naszym sternikiem, że partia prowadzi nas
w jasne jutro, że wykonanie planu pięcioletniego za-
pewni szczęśliwe i radosne życie naszemu narodowi, że
czerwonoarmiści mają obowiązek strzec szczęścia ludu
pracującego jak źrenicy oka, że czerwonoarmiści na
szkoleniach powinni współzawodniczyć, kto nie współ-
zawodniczy, ten źle się przygotowuje do obrony ojczyzny
światowego proletariatu. Tuchaczewski wyjaśnia prosto
i przystępnie, że socjalistyczne współzawodnictwo to
klucz do podniesienia zdolności bojowej oddziałów
i pododdziałów. Z naciskiem zaleca, by uczyć się pilnie
wojskowości, wszelkimi środkami wzmacniać żołnier-
ską dyscyplinę, bez szemrania i dokładnie wykonywać
rozkazy dowódców.
ni
'obrze jest być prorokiem: wymienia się wszystkie
kraje według listy, nie zapominając dodać na końcu
„i inne"! Jeżeli zdarzy się potem wojna z którymś z wy-
mienionych państw, wdzięczni potomni nie zapomną
geniusza: on przecież to przewidział! On nas przecież
ostrzegał!
Zły los jednak zrządził tak, że nie przytrafiła się woj-
na z żadnym z wymienionych przez Tuchaczewskiego
państw. Nie podejmuję się zgadywać, jaki kraj Tu-
chaczewski miał na myśli, używając zagadkowego ter-
minu „i inne", ale wymienione przezeń Ameryka, Anglia
2
Tuchaczewski, „Przygotowanie nowej wojny przeciw ZSRR", op.
dt., t. 2, ss. 183-184.
188
OCZYSZCZENIE
i Francja jakoś na nas nie napadły. Widać nie udało im
się sklecić antyradzieckiego frontu. Przeciwnie, USA
i Wielka Brytania udzieliły Związkowi Radzieckiemu
w czasie wojny nieocenionej i bezinteresownej pomocy.
Nasi lotnicy walczyli nie tylko na radzieckich samolo-
tach, ale także na brytyjskich i amerykańskich. A u ich
boku walczyli lotnicy z Francji. Właśnie z przywódcami
USA, Wielkiej Brytanii i Francji Stalin po wojnie dzielił
Europę na części. Właśnie sędziowie ZSRR, USA, Wiel-
kiej Brytanii i Francji sądzili głównych zbrodniarzy hit-
lerowskich w Norymberdze.
Tuchaczewski w swoich genialnych proroctwach
przepowiedział dokładnie wszystko na odwrót, jako
przypuszczalnych przeciwników wymienił z nazwy na-
szych przyszłych aliantów w drugiej wojnie światowej.
A Niemców w tej liczbie nie wymienił. Geniusz, nic do-
dać, nic ująć.
Istniał zresztą powód, dla którego Tuchaczewski nie
wymienił Niemiec. Chodziło o to, że Niemcy, zgodnie
z Traktatem Wersalskim, zostały rozbrojone i pozbawio-
ne prawa do posiadania czołgów, samolotów, okrętów
podwodnych, ciężkiej artylerii. Ale właśnie w tych latach
Tuchaczewski kuł ten sam faszystowski miecz, który
potem spadł na nasze głowy. W Kazaniu szkoliliśmy nie-
mieckich czołgistów, w Lipiecku - lotników, w Leningra-
dzie Niemcy projektowali czołgi i okręty podwodne, pod
Moskwą, w Filach, firma Junkers konstruowała i testo-
wała samoloty do przyszłych podbojów. I właśnie Tucha-
czewski miał w tym wszystkim bezpośredni udział. To
jego podpis figurował pod większością tajnych porozu-
mień z Niemcami.
A, ile Tuchaczewski w swoim ostrzeżeniu mówił o ja-
iv
kichś socjalfaszystach. Co to za jedni, ci socjalfaszyści?
Hitler i hitlerowcy?
Nie. Socjalfaszystami nasza propaganda nazywała so-
cjaldemokratów i okrzyknęła ich głównymi wrogami
klasy robotniczej.
189
WIKTOR SUWOROW
W swej przepowiedni Tuchaczewski powiedział: „i in-
ne". Może miał w tym wypadku na myśli Niemcy? Może
ostrzegł nas wszystkich tą aluzją?
Może i tak. Chociaż z drugiej strony, gdyby potem wy-
buchła wojna z Urugwajem, wielbiciele Tuchaczewskie-
go mogliby oznajmić, że genialny myśliciel miał na myśli
właśnie Urugwaj.
A mówiąc serio, w 1931 roku Tuchaczewski nie ostrze-
gał o zagrożeniu niemieckim i nie mógł ostrzegać, jako że
sam to niemieckie zagrożenie dopiero tworzył.
JePeżeli założymy, że przepowiednie i ostrzeżenia Tu-
chaczewskiego są genialne, to gwoli sprawiedliwości
dziejowej przyznajmy również, że cały nasz kraj zamie-
szkują wyłącznie geniusze. Każdy sierżant w naszej
kompanii na porannym przeglądzie zaczynał od ostrze-
żeń, że wrogowie knują, że się szykują, a tymczasem
szeregowy Durakow ma nie wyczyszczone buty: niech
no się coś stanie - i co wtedy? I nasze wybitne dojarki
na każdym zebraniu kołchozowym ostrzegały, że wróg
nie śpi, i że w związku z tym należy podnosić wydajność
udoju. I nasi górnicy, zjeżdżając na przodek, przysięgali
przekroczyć normy wydobycia węgla, jako że wróg nie
śpi. I Maksym Górki pisał do Stalina listy o tym, jak to
radzieccy robotnicy nagle gromadnie zaczęli się zapisy-
wać do partii w odpowiedzi na knowania światowej bur-
żuazji, która szykuje nową interwencję przeciw państwu
robotniczo-chłopskiemu.
Zawsze szeptaliśmy z obawą, że jesteśmy otoczeni
przez wrogów. Im bardziej wydłużały się kolejki po garn-
ki i naftę, tym więcej widzieliśmy wrogów, szykujących
się do ataku.
Tuchaczewski ostrzegał, że Wielka Brytania, USA
i Francja przygotowują plany inwazji na ZSRR. Owo
ostrzeżenie w dziwny sposób zbiegło się w czasie z ma-
sowym niszczeniem chłopstwa przez wojska Tucha-
czewskiego. Był to okres kolektywizacji, głodu, wysied-
leń, eksterminacji milionów ludzi. A Tuchaczewski stra-
190
OCZYSZCZENIE
szy: byle tylko nie było wojny! To nic, że dzieci padają
z głodu jak muchy, za to nie ma wojny! Bo - „Jeśli
najdzie nas wróg, jeśli ciemna zagrozi nam siła...". 3
W latach trzydziestych można było bez wielkiego tru-
vi
du wyliczyć, kto będzie naszym przeciwnikiem w wojnie.
Hiszpania? Leży zbyt daleko. Portugalia też. Stany Zjed-
noczone? W tym czasie były dla nas niedosiężne, a sama
Ameryka nie była tak głupia, żeby na kogoś napadać.
Podbijała świat nie bronią, ale dolarem.
Kto więc będzie naszym przeciwnikiem? Francja? Od-
grodziła się murem i preferowała strategię obronną.
Wielka Brytania? Również była dla nas niedosiężna,
a ona sama nie miała głowy do napadania na nas - i tak
miała tyle kolonii, że trudno je było utrzymać w ryzach.
Wówczas Tuchaczewski ostrzegał o brytyjskim zagroże-
niu, a teraz nasz Sztab Generalny zmuszony jest przy-
znać, że żadnego niebezpieczeństwa ze strony Wielkiej
Brytanii nie było. Zastępca szefa Sztabu Generalnego
generał armii M. Gariejew: „Anglia przygotowywała się
do wojny wyjątkowo pasywnie. Miała ograniczoną liczbę
wojsk lądowych i powietrznych, toteż nie była w stanie
wpłynąć w istotny sposób na przebieg działań wojen-
nych". 4
Okazywało się więc, że naszymi poważnymi przeciw-
nikami mogły być tylko Japonia i Niemcy. Nie było ni-
kogo więcej, kto mógłby przeciw nam walczyć.
Radzę wszystkim poczytać dzieła sprzymierzeńca Le-
nina, Karla Radka. Pozostawił potomnym całe tomy
o tym, że napadną na nas nie jacyś tam wrogowie, ale
właśnie Niemcy. Sam Radek był w swoim czasie aresz-
towany w Niemczech za przygotowywanie spisku mają-
cego na celu obalenie rządu i ustanowienie władzy
komunistycznej. Swoje działania komuniści zawsze
Pieśń „Jeśli jutro na bój" do słów W. Lebiediewa-Kumacza, tekst
polski L. Pasternaka.
4
, „Mużestwo", nr 5/1991, s. 149.
191
 WIKTOR SUWOROW
osłaniali strachem: na początku lat dwudziestych, kiedy
w Niemczech nie było w ogóle żadnej armii, kiedy
w kraju szalały inflacja i anarchia, Radek szykował za-
mach stanu w Berlinie, trąbiąc przy tym na cały świat,
że Niemcy zamierzają nas zaatakować.
Na Japonię Związek Radziecki napadł w 1945 roku bar-
dzo przebiegle wypowiadając wojnę: najpierw uderzono,
spalono samoloty na lotniskach, a potem, o tej samej po-
rze, tyle że czasu moskiewskiego, to jest w osiem godzin
po incydencie, wypowiedziano wojnę, naruszając wszyst-
kie zapewnienia o pokoju. Po to właśnie nasza propagan-
da krzyczała przez dziesiątki lat, że Japonia nam zagraża,
żeby wreszcie na nią uderzyć. Niemcom szykowano ten
sam los. Stąd tysiące naszych agitatorów, ale była to tylko
propaganda, jako że wedle słów tegoż generała armii Ga-
riejewa, dowództwo Armii Czerwonej przygotowywało się
do wojny jedynie na terytorium nieprzyjaciela, a „ewentu-
alność prowadzenia działań wojennych na własnym tery-
torium praktycznie wykluczono".5
Udawaliśmy zastraszonych, ogłaszaliśmy całemu świa-
tu, że lada chwila zostaniemy zaatakowani, ale szykowa-
liśmy się do walki na cudzej ziemi.
I podczas gdy Tuchaczewski ostrzegał, że napadną na
nas Wielka Brytania, Francja i USA, tysiące innych agi-
tatorów i politruków wymieniało z nazwy Niemcy i Japo-
nię. Również literaci o tym pisali. I poeci w wierszach.
I drużyny piłki nożnej mówiły nam to samo. I prelegenci
wykładający o polityce międzynarodowej. I nasi sędzio-
wie na pokazowych procesach zaczynali od oznajmienia,
że wróg nie śpi. I nazywali tego wroga po imieniu. Przy-
padkowo wpadła mi w ręce książka „Żołnierskie prze-
stępstwa". Autor, K. Sołncew, tak rozpoczyna swą opo-
wieść: „Armia Czerwona jest w każdej chwili gotowa,
w razie napaści na naszą ojczyznę, pobić każdego nie-
przyjaciela na jego własnym terytorium. [...] Faszyzm
niemiecki i japoński gorączkowo przygotowuje się do
6
wojny przeciw Związkowi Radzieckiemu".
5
Ibid. s. 247.
6
K. Sołncew, Woinskije priestuplienija, Moskwa 1938, s. 3.
192
OCZYSZCZENIE
Oto komu należałoby postawić pomnik! Można by na
murze Głównej Prokuratury Wojskowej zafundować tabli-
cę pamiątkową z napisem: „Tu pracował największy i naj-
genialniejszy prokurator wojskowy K. Sołncew, który już
w 1938 roku przewidział i ostrzegał, że Niemcy i Japonia
szykują się do inwazji na Związek Radziecki". Problem
polega na tym, że takie same tablice pamiątkowe trzeba
by powiesić na każdym budynku, albowiem wszyscy
ostrzegali, że Niemcy i Japonia szykują się do napaści.
A pisarz Szpanów popełnił książkę „Pierwszy cios"
o tym-, jak to napadli na nas Niemcy... A my natych-
miast rozbiliśmy ich w pył. Na ich własnym terytorium.
Scenariusz wojny był następujący: u nas wszystko jest
gotowe do natychmiastowego przekroczenia granicy,
brakuje tylko pretekstu... No i oni dają nam pretekst,
a my z miejsca przekraczamy granicę. Nawiasem mó-
wiąc, taki scenariusz wojny to wcale nie fantazja pisarza
Szpanowa. Właśnie tak nasza armia strzegła bezpie-
czeństwa grodu Lenina: najpierw rozwinęliśmy cztery
armie na granicy Finlandii, potem oni nie wiadomo dla-
czego walnęli w nas z armaty, a wtedy myśmy się obu-
rzyli: „Ach, to tak!". I nasza waleczna armia poniosła
sztandar wolności na obce terytorium...
A najlepszy film tych czasów to „Jeśli jutro wojna".
Zresztą nad całym krajem grzmiała pieśń z tym samym
ostrzeżeniem: jeśli jutro wojna... No i ta wojna jakoś
zawsze kończyła się tym, że nasza armia niosła czerwo-
ny sztandar socjalizmu sąsiednim narodom i krajom.
Ale przecież było jeszcze jedno ostrzeżenie Tucha-
czewskiego! Prawda? Przecież potem Tuchaczewski
wniósł poprawkę i wśród prawdopodobnych agresorów
wymienił nie tylko USA, Anglię i Francję, ale również
Niemcy... Czyż można temu zaprzeczyć?
Temu zaprzeczyć nie można. Rzeczywiście, jest jesz-
cze jedno ostrzeżenie Tuchaczewskiego z 1935 roku.
Ale czyż tego, co już wiemy o Tuchaczewskim, nie
wystarczy do określenia prawdziwej wartości jego prze-
powiedni i ostrzeżeń?
193

Rozdział 15
Reorganizacja
A w ogóle należy stwierdzić, że na podstawie szeroko
dziś dostępnych materiałów dość trudno jest
rozstrzygnąć, który z dowódców wojskowych za czym
się opowiadał w różnych okresach rozwoju sił
zbrojnych, jakie kto miał poglądy, jakie toczyły się
dyskusje na temat struktury armii Nasza historia
wojskowości została, niestety, odpersonalizowana.
„Krasnąja zwiezda", 4 kwietnia 1988 roku
ŹL/nsdilazł się jeden uczciwy człowiek i opowiedział, jaką to
reformę proponował Tuchaczewski Stalinowi. Generał
lejtnant lotnictwa W. Seriebrianikow uchylił rąbka tajem-
nicy, która od z górą siedemdziesięciu lat okrywa sekretne
propozycje Tuchaczewskiego. Okazuje się, że w grudniu
1927 roku Tuchaczewski proponował Stalinowi, między
innymi, wyprodukowanie w ciągu następnego, 1928 roku
od pięćdziesięciu do stu tysięcy czołgów.'
Porównajmy. Oceńmy.
W 1928 żaden Hitler nie doszedł jeszcze do władzy.
W Niemczech nie było też ani jednego czołgu. Cała armia
„Wojenno-istoriczeskij żurnał". nr 7/1989, s. 49.
194
OCZYSZCZENIE
niemiecka to było sto tysięcy żołnierzy, podoficerów, ofi-
cerów i generałów, a wszystko to - piechota i kawaleria.
Tuchaczewski proponował, żeby mieć po jednym czołgu
przeciw każdemu niemieckiemu generałowi, oficerowi,
przeciw każdemu niemieckiemu żołnierzowi w szeregach
i w taborze, przeciw każdemu kucharzowi przy kuchni
polowej, przeciw każdemu ordynansowi i gońcowi.
1 września 1939 roku Hitler rozpoczął drugą wojnę
światową mając 2.977 czołgów. J a s n a sprawa, mówio-
no, skoro Hitler ma takie mnóstwo czołgów, aż 2.977, to
nie w celach obronnych, na pewno nie w celach wojny
europejskiej... Skoro naprodukował tyle czołgów, to jego
plany są jasne jak na dłoni - zamierza zdobyć władzę
nad światem.
W zupełności podzielam ten pogląd. Ale wobec tego co
zamierzał robić Tuchaczewski z 50-100 tysiącami czoł-
gów?
2.977 niemieckich czołgów powstało nie w jeden rok,
ale budowano je przez wszystkie poprzedzające wojnę
lata. A Tuchaczewski proponował zbudować 50-100 ty-
sięcy w jeden rok.
Ciekawie przedstawia się porównanie planów Tucha-
czewskiego na 1928 rok z realną produkcją czołgów
i dział samobieżnych w Niemczech w czasie trwania
drugiej wojny światowej:
1939 - 743
u
1940 - 1.515
1941 - 3.113
1942 - 4.276
1943 - 5.663
1944 - 7.975
1945 - 956
Łącznie w ciągu złowrogich miesięcy przed wybuchem
wojny w 1939 roku i w ciągu wszystkich lat wojny -
24.241 czołgów.2
Interesująca jest inna liczba: w ciągu wszystkich lat
drugiej wojny światowej Japonia wyprodukowała 3.648
Encyclopedia oj German Tanks oj World War Two, Londyn 1978,
s. 261.
195
 WIKTOR SUWOROW
czołgów, same lekkie. 3 A oto wniosek: na dziesięć lat
przed wybuchem drugiej wojny światowej, kiedy ani
Niemcy, ani Japonia nie miały ani jednego czołgu, Tu-
chaczewski proponował wyprodukować w ciągu jednego
roku dwa do czterech razy więcej czołgów, niż wypro-
dukowały ich Japonia i Niemcy w ciągu całej wojny.
Wbito nam do głów formułkę: niemieccy faszyści i ja-
pońscy militaryści. Rzeczywiście, skoro wyprodukowali
tak ogromną liczbę czołgów: 24.241 i 3.648, to dla każ-
dego jest jasne, że to faszyzm i militaryzm. Ale nasuwa
się pytanie: kim był Tuchaczewski na tle faszystów i mi-
litarystów, marzących o panowaniu nad światem?
II
zczyt światowej produkcji czołgów nie tylko w okresie
wojny, ale w ogóle w całej historii powszechnej, przypa-
da na rok 1944. Do tego momentu gospodarka wszyst-
kich krajów przestawiła się na nowy, wojenny ład
i osiągnęła maksymalną wydajność. Lecz nawet w owym
szczytowym roku Związek Radziecki, USA, Wielka Bry-
tania, Niemcy, Japonia, Włochy, Kanada i wszystkie po-
zostałe kraje świata razem wzięte nie wyprodukowały stu
tysięcy czołgów.
A Tuchaczewski chciał w samym tylko Związku Ra-
dzieckim, w czasie pokoju, w jeden rok wyprodukować
więcej czołgów, niż cała światowa gospodarka wypro-
dukowała ich w najgorętszym okresie wojny. Takie oto
zamiary miał nasz strateg w 1927 roku, czyli przed roz-
poczęciem industrializacji ZSRR.
Stu tysięcy czołgów w czasie pokoju Związek Radzie-
cki nie był w stanie wyprodukować. Pięćdziesięciu tysię-
cy również. Zresztą w ogóle nie był w stanie.
Dopiero po wojnie Związek Radziecki - bez porównania
przemysłowo potężniejszy - miał pięćdziesiąt tysięcy czoł-
gów. A nawet trochę więcej. Ale czołgów tych nie wypro-
dukowano w ciągu jednego roku, gromadzono je przez
lata. Przykład: duma radzieckiego przemysłu zbrojeniowe-
3
Sowietskąja wojennąja encyklopiedija, op. cit., t. 7, s. 684.
196
OCZYSZCZENIE
go, IS-8 (czyli T-10). Do opracowania projektu przystąpio-
no w lutym 1949 roku. T-10 został przyjęty na wyposaże-
nie armii w 1953 roku. 4 Na czym polega tajemnica długo-
wieczności tego czołgu? Po pierwsze, T-10 był najlepszym
ciężkim czołgiem świata. Po drugie, przez całe swoje długie
życie nasze czołgi przebywają w wieloletniej konserwacji.
W latach sześćdziesiątych zakłady zbrojeniowe dodają ko-
lejne czołgi do tego, co wyprodukowano w latach czter-
dziestych i pięćdziesiątych. W latach siedemdziesiątych
dodają następne czołgi. W razie mobilizacji pierwsze rzuty
wyruszają na najnowocześniejszym sprzęcie. Potem, kiedy
strony walczące osłabią lub wzajemnie zniszczą swoją
gospodarkę, będziemy podrzucać kolejne dywizje, korpu-
sy i armie, uzbrojone w czołgi wypuszczone dziesięć, dwa-
dzieścia, trzydzieści lat temu.
Ale i tak to ostrożne, stopniowe gromadzenie sprzętu
wyszło nam bokiem. Runęło wielkie przemysłowe mo-
carstwo. Nogi się pod nim złamały. Niebagatelną rolę
w upadku Związku Radzieckiego odegrały właśnie owe
tysiące czołgów.
A genialny Tuchaczewski proponował Stalinowi, żeby
zamiast przez dziesięciolecia budować pancerną potęgę
od razu, w jeden rok. Wynik takich działań bardzo łatwo
przewidzieć: nogi Związku Radzieckiego złamałyby się
natychmiast.
ni
Z resztą, jak można je było wyprodukować?
Zakładów produkcji czołgów w tych czasach nie mie-
liśmy. Ale gdybyśmy nawet je mieli, i tak trzeba by było
przede wszystkim wstrzymać produkcję we wszystkich
zakładach budowy maszyn ciężkich: obrabiarek, samo-
chodów, okrętów, lokomotyw, wagonów, traktorów
i wszystkich innych, po czym przestawić je na produk-
cję czołgów. Wyobraźmy sobie, że fabryka wytwarza pa-
rowozy serii OW - „owieczki". Przychodzi polecenie:
A. Karpienko, Obozńenije otieczestwiennoj bronietankowoj tiech-
niki (1905-1995), Sankt Petersburg 1996, s. 425.
197
 WIKTOR SUWOROW
wstrzymać produkcję „owieczek", robić parowozy FD -
Feliks Dzierżyński. Czy człowiek z ulicy w ogóle może
sobie wyobrazić ile kosztuje, jak jest trudne i bolesne
takie przestawienie produkcji? W fabryce następuje
sądny dzień. Załamuje się przez lata usprawniany
system pracy. Rozpadają się procesy technologiczne.
Wszyscy się denerwują i wyrzekają. Fabryka drży w po-
sadach. W halach pojawia się jedna kontrola po drugiej:
czy to aby nie sabotaż? Nikt w tym czasie nie otrzymuje
premii. Przeciwnie - wsadzają częściej niż zwykle. Prze-
stawić się, przyuczyć do produkcji nowych części i pod-
zespołów, to mniej więcej to samo, co przyzwyczaić się
do nowej żony, ze wszystkimi jej dziwactwami i kapry-
sami. Takie przyzwyczajanie się trwa latami. Lepiej było
nie rozwodzić się z poprzednią żoną.
A teraz wyobraźmy sobie, że zakładom parowozowym
kazano się przestawić nie na produkcję nowego typu
parowozu, ale czegoś zupełnie nowego - czołgów. Stocz-
nia też ma produkować czołgi. I to nie jedna stocznia,
ale wszystkie. I zakłady produkcji wagonów też mają
robić czołgi. I wszystkie inne fabryki również.
Gdyby propozycja Tuchaczewskiego została przyjęta, to
należałoby wstrzymać cały przemysł olbrzymiego kraju
minimum na rok i przestawić go na produkcję czołgów.
Bezpośrednim następstwem takiej przebudowy były-
by ogromne straty produkcyjne, materiałowe, energety-
czne i finansowe oraz całkowite unieruchomienie
wszystkich wielkich zakładów w kraju co najmniej na
rok. Kraj w tym czasie traciłby i niczego nie produko-
wał. Takiego eksperymentu nigdy nikt na świecie nie
przeprowadził, bo dla każdego jest jasne, że oznaczałoby
to natychmiastową i całkowitą katastrofę.
Ale gdybyśmy poświęcili cały 1928 rok na przestawie-
nie gospodarki na produkcję czołgów i gdyby przez cały
następny rok przemysł produkował tylko i wyłącznie
czołgi i nic więcej, oznaczałoby to jeszcze jedną całkowi-
tą katastrofę.
Załóżmy, że wyprodukowalibyśmy wszystkie te czołgi
- to co wobec tego zrobić z fabrykami? Utrzymać pro-
dukcję czołgów i następnego roku znów wyprodukować
198
OCZYSZCZENIE
ich dziesiątki tysięcy? Ale tylu nie potrzebujemy. To co
z nimi robić? Czyli co, po wyprodukowaniu wymaganej
przez Tuchaczewskiego liczby czołgów należałoby zno-
wu zatrzymać wszystkie zakłady i przerobić je na pa-
rowozowe, samochodowe, budowy okrętów, produkcji
traktorów itd? Oznaczałoby to nieprawdopodobne na-
kłady środków i czasu na odtworzenie produkcji pa-
rowozów, traktorów, wagonów, obrabiarek i wszelkiego
innego sprzętu. Doświadczenie pokazuje, że na produk-
cję czołgów przestawiamy się stosunkowo szybko, ale
z powrotem - w żaden sposób. Konwersja to sprawa
przewlekła, męcząca i rujnująca. Trwa latami i pociąga
za sobą wciąż nowe wydatki.
D,
iv
'wieście, trzysta czołgów to - wedle standardów każ-
dej armii - dywizja pancerna. Przypominam kolejny raz:
w latach siedemdziesiątych, w czasach zimnej wojny ar-
mia amerykańska - armia najpotężniejszego kraju świa-
ta - miała w swym składzie szesnaście dywizji, w tym
cztery pancerne.
Hitler przystąpił do walki o panowanie nad światem,
mając we wrześniu 1939 roku sześć dywizji pancernych.
W roku 1927 ani Niemcy, ani USA, ani Francja, ani
Japonia dywizji pancernych nie miały. Gdyby zreali-
zowano pomysł Tuchaczewskiego i wyprodukowano
50-100 tysięcy czołgów, to trzeba by było sformować
w Związku Radzieckim w ciągu jednego roku od 166 do
500 dywizji pancernych.
Załoga czołgu w owym czasie składała się z trzech
ludzi. 50-100 tysięcy czołgów oznacza, że w wojskach
pancernych należy mieć 150-300 tysięcy żołnierzy. Zga-
dza się? Nie, nie zgadza.
Czołgiści w dywizji pancernej stanowią zdecydowaną
mniejszość. Oto dlaczego. Przede wszystkim, czołgi stale
i regularnie należy zaopatrywać w materiały pędne
i smary. Dlatego każdej kolumnie czołgów musi towarzy-
szyć kolumna samochodów z cysternami. A poza tym
w czołgach potrzebna jest amunicja. Potrzebna jest więc
199
 WIKTOR SUWOROW
kolumna samochodów z amunicją. Prócz tego czołgi
trzeba remontować. I to remontować nie w stacjonar-
nych warsztatach, ale tam, gdzie czołgi działają- w polu.
W tym celu należy mieć ruchome warsztaty naprawcze,
a ściślej ruchome zakłady naprawy czołgów. To znowu
są ludzie i samochody. Wielu ludzi, wiele samochodów.
Aby naprawić czołg, trzeba go wyciągnąć z wąwozu,
z bagna albo z pola - wyciągnąć pod ogniem nieprzyja-
ciela i dowlec do ruchomego warsztatu remontowego. Od
tego są specjalne pododdziały remontowo-ewakuacyjne.
Ale aby naprawić czołg w warunkach polowych, nale-
ży w rejon walk nieustannie dostarczać części zamien-
ne. Zastanówmy się, ile to zachodu - dostarczyć na pole
bitwy chociażby jeden silnik. A rannych, poparzonych
czołgistów trzeba wyciągać z czołgów i odstawiać do
szpitali ewakuacyjnych. A więc za naszą kolumną pan-
cerną ciągnie się długi ogon, bez którego pododdziały
pancerne nie mogą działać. Zęby smoka to ważna rzecz,
ale bez ogona smok nie przeżyje. A poza tym potrzebna
mu głowa. Sztab. I to niejedna głowa. Nasz smok ma
wiele głów. Każdy batalion ma sztab. Mały, ale jednak.
I każdy pułk ma sztab, i każda dywizja, i każdy korpus.
I wszystko to samochody, samochody, samochody.
I wszystko to należy ochraniać. I żywić całe to bractwo.
A żywność trzeba dowozić. Więc znów samochody.
Smok potrzebuje jednak oczu i uszu - potrzebuje zwia-
du. Wprawdzie ze sztabu armii i ze sztabu frontu prze-
kazują informacje o nieprzyjacielu, ale to nie wystarcza.
Wyobraźmy sobie, że zawiązano nam oczy i ktoś stojący
obok doradza, jak mamy się bić: uderz lewą, teraz pra-
wą, trochę wyżej... Nic z tego nie będzie. Dlatego każdy
pododdział, oddział, związek taktyczny, związek opera-
cyjny musi mieć własny zwiad, własne oczy i uszy. A to
znowu są ludzie i samochody.
Drogę torują czołgom saperzy, przygotowują mosty
i przeprawy, odnajdują i rozbrajają miny i inne prze-
szkody, szykują kryjówki i maskują pozycje, w razie po-
trzeby kładą pola minowe, zaopatrują milionowe armie
w wodę i wykonują całe mnóstwo innych koniecznych
prac.
200
OCZYSZCZENIE
Dlatego w pancernych związkach taktycznych należy
mieć wielu saperów i mnóstwo specjalistycznego sprzę-
tu saperskiego.
Czołgi trzeba osłaniać i asekurować w walce, ich suk-
cesy należy utrwalać. Tym zajmuje się piechota zmo-
toryzowana. Każda dywizja pancerna musi mieć własny
pułk piechoty zmotoryzowanej, a każdy korpus jeszcze
dodatkowo - własną dywizję piechoty zmotoryzowanej.
Działania czołgów należy wspomagać ogniem artyleryj-
skim. Działania czołgów, piechoty zmotoryzowanej, ar-
tylerzystów należy osłaniać przed atakiem z powietrza.
Od tego są działa przeciwlotnicze. Wszystkim tym trzeba
kierować, wszystkie działania trzeba koordynować. Kie-
rowanie wojskami to strumień informacji przesyłany
tysiącami kanałów. Te kanały obsługują pododdziały
i jednostki łączności. Wszystko to są samochody, samo-
chody i jeszcze raz samochody. I wielu, wielu ludzi.
Oto nasz standard z 1940 roku: operacje tysiąca czoł-
gów (jeden korpus zmechanizowany) wymagały współ-
działania 36.080 żołnierzy i oficerów, 358 dział
i moździerzy, 266 samochodów pancernych, 352 ciągni-
ków i 5.165 samochodów. Dotyczy to bezpośrednio pola
walki, i to nie licząc odwodów, nie licząc lotnictwa, nie
licząc urządzeń zaplecza, które będą utrzymywać całą tę
masę wojsk.
Myśleliśmy, że do obsługi jednego czołgu potrzeba
trzech czołgistów, trzech wesołych przyjaciół, a tymcza-
sem musi ich być trzydziestu sześciu. Potem wojna wy-
kazała, że przedwojenne wyliczenia były zaniżone. Aby
zagwarantować należyte działanie każdego czołgu bez-
pośrednio na polu walki, należy do niego przydzielić
70-80 ludzi, dwa razy więcej samochodów niż zakłada-
no przed wojną i trzy razy więcej artylerii.
Ale nawet gdybyśmy się oparli na zaniżonych przedwo-
jennych założeniach, to i tak dla zrealizowania progra-
mu Tuchaczewskiego powinniśmy mieć w wojskach
pancernych od 1.800.000 do 3.600.000 żołnierzy i ofice-
rów, 18.000-36.000 ciągników, tyleż dział i moździerzy,
13.000-26.000 samochodów pancernych, 250.000 do
500.000 innych pojazdów.
201
WIKTOR SUWOROW
Siły zbrojne Niemiec liczyły w tym czasie sto tysięcy
żołnierzy, podoficerów, oficerów i generałów. A w Armii
Czerwonej Tuchaczewski w samych wojskach pancer-
nych samych tylko kierowców musiałby mieć pół miliona.
Nie licząc kierowców czołgów, ciągników artyleryjskich
i samochodów pancernych. Nie licząc celowniczych, do-
wódców, łącznościowców, saperów, zwiadowców i całej
reszty.
A może Tuchaczewski uważał, że wojska pancerne
obejdą się bez samochodów? Czołgi zasuwają drogą,
a przed nimi zwiad na rączych rumakach, a piechota
biegiem za czołgami, oficerowie na trojkach z dzwonecz-
kami, a na końcu, skrzypiąc kołami - fury zaprzężone
w woły wiozą amunicję, benzynę, części zamienne...
W tamtych czasach Związek Radziecki nie był w sta-
nie dać wojskom pancernym pół miliona aut. A nawet
ćwierć miliona. I nie tylko wojskom pancernym, ale ca-
łej armii nie mógłby dostarczyć tylu samochodów.
A gdyby to zrobił, to pozbawiłby samochodów i trakto-
rów całe rolnictwo, i przemysł, i transport, i budownic-
two. A gdyby nawet skierować wszystkie samochody do
wojsk pancernych, to ile by te maszyny pożerały w cią-
gu roku benzyny, olejów i części zamiennych?
A
jak sformować takie wojska pancerne? Powszech-
nego obowiązku służby wojskowej w tym czasie w Związ-
ku Radzieckim nie było. Więc go wprowadzić? To już jest
poza kompetencjami szefa Sztabu RKKA. Tuchaczewski
proponował rekonstrukcję wojsk pancernych, a to po-
ciągało za sobą głębokie zmiany w strukturze społecznej
państwa.
Tuchaczewski po prostu nie potrafił dostrzec skutków
swoich propozycji. A przecież powinien był je przewi-
dzieć: jeżeli w armii będzie 50-100 tysięcy czołgów, to
jaka powinna być jej liczebność? Z drugiej strony, gdy-
by nawet w tym czasie wprowadzono powszechny obo-
wiązek służby wojskowej, to i tak poborowych nie wy-
starczyłoby nawet na sformowanie samych wojsk pan-
202
OCZYSZCZENIE
cernych. Gdyby jednak zgromadzono trzy miliony pobo-
rowych do wojsk pancernych od razu, to w następnych
latach nie byłoby już kogo powoływać.
Istnieje sprawdzona od wieków zasada: w siłach zbroj-
nych państwa w czasie pokoju nie może służyć więcej niż
jeden procent ludności. Jeden procent to krytyczne ma-
ksimum. Jeśli się ten procent przekroczy, nie będzie
czego bronić - państwo cofnie się w rozwoju o całe dzie-
sięciolecia, popadnie w ruinę i zbankrutuje. W swoim
czasie nasi przemądrzy stratedzy próbowali oszukać sa-
mych siebie biurokratycznymi kruczkami: to są wojska
wewnętrzne, nie mają nic wspólnego z armią, to MSW.
A to z kolei są wojska ochrony pogranicza. One również
nie mają nic wspólnego z armią - to KGB...
Takimi wybiegami mydlili oczy amerykańskiej delega-
cji na rokowaniach w Genewie. Ale gospodarki nie da
się oszukać. Te wybiegi wyszły bokiem krajowi, jego
gospodarce i narodowi. A w ostatecznym rezultacie rów-
nież całej armii. Czy Tuchaczewski znał tę prostą zasadę
jednego procenta?
Czy wiedział, że w czasie pokoju Związek Radziecki ze
stu pięćdziesięciu milionów ludności mógł mieć w armii,
w marynarce, w lotnictwie, w wojskach wewnętrznych,
ochrony pogranicza i wszystkich innych tylko półtora
miliona ludzi? Czy zdawał sobie sprawę, że jest to grani-
ca, której nie wolno przekroczyć? Czy Tuchaczewski zda-
wał sobie sprawę, że wszystkie wielkie imperia ginęły nie
pod ciosami wrogów zewnętrznych, ale właśnie z powo-
du zbyt wielkiego wysiłku militarnego?
VI
J o dobrze, załóżmy, że Tuchaczewski postanowił w sa-
mych tylko wojskach pancernych utrzymywać od 1,8 do
3,6 miliona żołnierzy. Ale gdzie ich szkolić? Praktycznie
wszyscy, którzy trafiają do wojsk pancernych, wymagają
specjalistycznego wyszkolenia. Muszą zostać radiotele-
grafistami, mechanikami, zwiadowcami, celowniczymi,
dowódcami czopów i działonów. Posłać wszystkich do dy-
wizji szkolnych? Deż to trzeba by było mieć tych dywizji?
203
WIKTOR SUWOROW
A co robić z oficerami? Tuchaczewski proponował, by
produkować czołgi natychmiast. W porządku. Wypro-
dukujemy. Ale ilu będziemy potrzebować oficerów choćby
do skompletowania stu nowych dywizji pancernych! No
dobrze. Rozbudujemy uczelnie. W czasie pokoju wyszko-
lenie oficera trwało trzy lata. Czołgi zejdą z taśm monta-
żowych, jak planuje Tuchaczewski - w 1928 roku, a ofi-
cerowie opuszczą uczelnie za trzy lata, w 1930-1931 roku.
I wszyscy oni będą młodzi i niedoświadczeni, a nam trze-
ba dowódców batalionów, pułków, dywizji, korpusów.
I gdzie ci oficerowie mają mieszkać? Nawet teraz nie
jesteśmy w stanie wybudować oficerom mieszkań. Gdy-
by zaś wówczas stworzono takie mnóstwo dywizji, gdzie
by mieszkali towarzysze oficerowie? W namiotach?
A skąd wziąć tyle namiotów?
I gdzie przechowywać te czołgi? W czasie wojny sprawa
była prosta: transporty z czołgami jechały z fabryki pro-
sto na front i czołgi od razu ruszały do akcji, życie czołgu
na wojnie jest krótkie, bardzo szybko taki czołg trafia do
remontu albo do przetopienia, a na jego miejsce pojawia
się nowy. Nie przybywa ich. Ale wyobraźmy sobie taką
sytuację: w czasie pokoju wali się z fabryk stalowa lawi-
na. Co z nią począć? Trzymać w szczerym polu? Na mro-
zie, pod śniegiem? To tak jak u Chruszczowa przy zagos-
podarowywaniu nieużytków: zawalimy Rosję zbożem!
I zawaliliśmy. Zaorano ugory, zebrano nieprawdopodob-
nie wielkie plony, a ziarna nie było gdzie zmagazynować.
Zasypano nim wszystkie drogi, wszystkie stacje kolejo-
we, gdzie ziarno w końcu zgniło. Bo dokąd je zawieźć?
A zaorane ziemie rozwiał wiatr, cała Europa zamykała
lufciki, kiedy wiał wiatr ze wschodu i niósł czarny pył.
A rezultat - ani ugorów, ani zboża.
Tuchaczewski należał do tego samego gatunku refor-
matorów, którzy nie troszczą się o jutro.
VII
S koro mamy od 166 do 500 dywizji pancernych, to
musimy nimi kierować. Trzeba je połączyć w korpusy.
Korpus pancerny to dwie dywizje czołgów i jedna pie-
204
OCZYSZCZENIE
choty zmotoryzowanej. Wobec tego należy sformować
dodatkowo 83-250 dywizji piechoty zmotoryzowanej
i 83-250 dowództw korpusów pancernych z kompletem
jednostek zaplecza i wsparcia. W sumie mielibyśmy
249-750 dywizji piechoty zmotoryzowanej i dywizji pan-
cernych.
Ale również korpusami pancernymi należy kierować.
Potrzebne by więc były sztaby armii pancernych. Od 26
do 83 armii pancernych. W latach sześćdziesiątych, sie-
demdziesiątych i osiemdziesiątych na całym świecie było
osiem armii pancernych. Oczywiście wszystkie osiem
należały do miłującego pokój Związku Radzieckiego. No
i miłujący pokój Związek Radziecki nie wytrzymał takie-
go ciężaru i rozpadł się. Tuchaczewski proponował w la-
tach dwudziestych obarczenie znacznie słabszego Związ-
ku Radzieckiego bez porównania większym ciężarem.
Ale przecież siły zbrojne tamtego okresu nie mogły się
składać tylko z korpusów pancernych i armii pancer-
nych. Na każdą dywizję pancerną i zmotoryzowaną na-
leży mieć co najmniej trzy, cztery dywizje piechoty.
A więc należy mieć od 847 do 3.000 dywizji piechoty.
W tym czasie Niemcy mieli dwanaście dywizji. Różnych.
A my powinniśmy byli mieć samych dywizji piechoty...
Jeżeli w czasie pokoju każda miałaby stan niepełny,
tylko połowę ludzi - sześć, siedem tysięcy - to wów-
czas...
Do kierowania dwiema, trzema dywizjami piechoty
trzeba mieć sztab korpusu piechoty z kompletem jedno-
stek zaplecza i wsparcia, w tym pułkami ciężkiej artyle-
rii, dywizjonami przeciwlotniczymi, batalionami łączno-
ści itd. Ileż więc powinno ich być? Tuchaczewski takimi
wyliczeniami najwyraźniej się nie zajmował. Kto ma
ochotę, niech policzy ile trzeba by mieć sztabów korpu-
sów! Niech policzy za genialnego wodza. I niech sławi
jego mądrość.
A do kierowania dwoma-trzema korpusami trzeba
mieć sztab armii z kompletem jednostek zaplecza
i wsparcia. Więc ile sztabów armii potrzeba do kierowa-
nia trzema tysiącami dywizji piechoty? I jak działania
tych armii koordynować?
205

WIKTOR SUWOROW
W. czasie wojny dywizje, korpusy i armie mieszkały
vm
w okopach, ziemiankach, schronach. A gdzie Tucha-
czewski chciał je trzymać w czasie pokoju? Nasza armia
i tak była gigantyczna. I tak sprzęt rdzewiał pod gołym
niebem. I tak oficerowie nie mieli się gdzie podziać.
„Krasnaja zwiezda" tak opisuje warunki zakwaterowa-
nia w tamtych latach: „Warunki socjalno-bytowe były
trudne. Ponad połowa dowódców, instruktorów poli-
tycznych i zaopatrzeniowców nie miała mieszkań. Do-
chodziło do absurdów. Na przykład ze Środkowoazjatyc-
kiego Okręgu Wojskowego donoszono: wielu dowódców
musiało urządzić sobie «lokum»... na drzewach, robiąc
pomosty w ich koronach". 5
Czytam i rozpoznaję własną armię, w której wypadło
mi służyć. I to, co wiem o współczesnej armii, nie różni
o się zbytnio od tego, co było wtedy.
Pod rządami szefa Sztabu RKKA panowie oficerowie
żyją na drzewach jak szympansy, a sam towarzysz Tu-
chaczewski mieszka w pałacach. Nawiasem mówiąc,
akt oskarżenia przeciw Tuchaczewskiemu zaczyna się
właśnie od podania rozmiarów jego służbowej willi.6
Każdy, kto znalazł się w jego służbowym gabinecie (na
przykład generał major Grygorenko) był wstrząśnięty
rozmiarami pomieszczenia. Proletariacki wódz lubił do-
brze sobie żyć. Nie uznawał żadnych ograniczeń.
Czerwoni oficerowie żyli jak Papuasi, a jaśnie pan Tu-
chaczewski bredził o światowej rewolucji. Chciał, żeby
nie tylko nasi oficerowie byli szczęśliwi, pragnął przymu-
sowo uszczęśliwić całą ludzkość. Nasi dowódcy zlezą
z drzew i zaniosą Europie wolność, równość, braterstwo,
szczęście i dobrobyt. Kraj nie jest w stanie zapewnić ofi-
cerom choćby namiotów, a strateg Tuchaczewski zamie-
rza dziesiątki razy powiększyć armię. Zresztą nasz kraj
jest wielki, wystarczy drzew dla wszystkich oficerów.
„M. Tuchaczewski nie tylko demaskuje prawdziwą
istotę burżuazyjnej nauki wojennej, lecz także śmiało
5 Cambrai; zwolennik wojny błyskawicznej [przyp tłum. ].
„Krasnaja zwiezda", 2 czerwca 1990 r.
6 ..Wojenno-istoriczeskij żurnał". nr 2/1964, s. 41.
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", 8/1990. s. 96.
206
OCZYSZCZENIE
wykazuje jej słabości w kwestiach strategii i taktyki.
Prace Tuchaczewskiego wykazują, jak nieprzekonujące
7
jest stanowisko Fullera, który zajmując się w swych
kalkulacjach czołgami i samolotami, nie uwzględnia
czynnika ludzkiego". 8 Tymi słowy opiewa Tuchaczew-
skiego marszałek Związku Radzieckiego S. Biriuzow.
Fuller to brytyjski teoretyk wojskowości. Fuller, jak
się okazuje, nie troszczył się o człowieka, wolał czołgi
i samoloty, a człowieka nie uwzględniał w swych kalku-
lacjach... Za to nasz Sztab Generalny i jego szefowie M.
Tuchaczewski, S. Biriuzow, N. Ogarkow, S. Achromie-
jew troszczyli się o człowieka... Marszałek Związku Ra-
dzieckiego Achromiejew w czasach pieriestrojki odwie-
dził pewien brytyjski pułk. Pokazano mu standardowe
mieszkanie brytyjskiego żołnierza: niewielki pokój, cał-
kiem mała kuchnia, łazienka, balkonik, podziemny ga-
raż dla jego auta. Marszałek nie mógł uwierzyć, że jest
to kwatera żołnierza, że oficer brytyjski tak nie mieszka.
Oficer ma dom. Zawsze piętrowy. Z ogrodem, garażem
na dwa, trzy samochody. Niekiedy z basenem. Na pię-
trze są sypialnie, na parterze część mieszkalna.
Mógłbym opowiedzieć, jak żyje brytyjski żołnierz, ile
zarabia, jak go żywią, jak ubierają. Ale mówimy nie o ar-
mii brytyjskiej, tylko o Tuchaczewskim, który troszczył
się o ludzi i uwzględniał ich w swych kalkulacjach...
I
IX
stnieją dwa sposoby organizacji sił zbrojnych.
Pierwszy - to mieć niewielką zawodową armię, zaopa-
trzyć ją we wszystko, co niezbędne, uwolnić od wszyst-
kich ubocznych trosk i skłonić, by zajmowała się tylko
tym, co do niej należy: obroną kraju.
Jest też drugi sposób: bić wroga nie wyszkoleniem, ale
liczbą. Mieć gigantyczną armię. Wszystkie środki pań-
7
John Frederick Fuller (1878-1966) - brytyjski generał, teoretyk
i historyk wojskowości; organizator natarcia czołgów w 1917 roku pod
207
 WIKTOR SUWOROW
stwowe przeznaczyć na produkcję czołgów, samolotów,
okrętów podwodnych. I wyprodukować tyle czołgów, że
ich utrzymywanie będzie dla kraju rujnujące. Więc nie
będziemy ich używać. Niech stoją. A czołgistów będzie-
my uczyć „na piechotę". I naprodukujemy tyle samolo-
tów i tyle okrętów, że taniej będzie ich nie używać! Więc
samoloty będą stały na lotniskach, a okręty w bazach.
Armię zaś, żeby się nie nudziła, poślemy na budowę
Bajkalsko-Amurskiej Magistrali, na zagospodarowywa-
nie ugorów, na wykopki, do sprzątania ulic. I dla osz-
czędności nie damy oficerom mieszkań, niech mieszkają
na drzewach, niech żołnierze kradną cegły, cement, de-
ski i tak dalej, i niech sami sobie klecą domy. I niech
wojska dorabiają na boku, a za to niech dostają z fa-
bryk i budów gwoździe, farbę, szkło i tak dalej...
Pierwszy sposób - to szkolić lotników indywidualnie.
Niech każdy zaliczy na uczelni 200 godzin w powietrzu.
Drugi sposób - to produkować dziesiątki tysięcy samo-
lotów. I lotników. Dać lotnikowi parę godzin. I niech leci
do boju. I zwiększać produkcję samolotów. No i lotników.
Zmniejszając przy tym wydatki na ich wyszkolenie.
Pierwszy sposób: w USA, Wielkiej Brytanii, Francji
załoga okrętu podwodnego, która wróciła z rejsu bojo-
wego, ma dwa zadania - odzyskać siły, to jest wypocząć,
a potem zająć się doskonaleniem swych umiejętności
i szykować się do kolejnego wyjścia w morze.
Drugi sposób: ponieważ marynarka jest tak ogromna,
a my oszczędzamy na pododdziałach pomocniczych, za-
łoga po powrocie do bazy będzie odgarniać śnieg,"odby-
wać służbę w kuchni, pójdzie na patrol, na wartę, do
wyładunku wagonów, do pracy przy węglu, kartoflach,
kapuście...
Tuchaczewski był gorącym zwolennikiem produkcji
czołgów, czołgów i jeszcze raz czołgów... Nie myślał, ile
ziemi trzeba przeznaczyć na budowę czołgowisk i poli-
gonów dla takiego mnóstwa czołgów, ile trzeba będzie
zbudować parków maszyn, warsztatów remontowych,
koszar, klubów, mieszkań, magazynów i tak dalej, i tak
dalej. Nie zastanawiał się, ilu trzeba będzie do tego
robotników... Albowiem wiedział, że robotnicy nie będą
208
OCZYSZCZENIE
potrzebni. Było jasne, że dowódcy ukradną, co potrzeba,
i rękami żołnierzyków zrobią wszystko, co będzie ko-
nieczne...
Niektórzy uważają, że siła armii leży w jej liczebności.
Tuchaczewski należał do tego właśnie gatunku stra-
tegów - walczyć ilością. Ale z liczbami, jak widać, miał
pewne trudności.
Do końca nie rozumiał znaczenia liczb. Nie nauczył
się nimi posługiwać.
Tuchaczewski nie potrafił przeprowadzić najprostsze-
go wyliczenia następstw swoich działań i propozycji.
Zdziwienie budzi cierpliwość Stalina: jak można było
tak długo trzymać takiego stratega na tak wysokich
stanowiskach państwowych?
Nie na tym polega nieszczęście, że nasze samoloty czy
czołgi są złe - to najlepsza technika na świecie. Nie na
tym polega nieszczęście, że ludzi mamy głupich. Nasi
ludzie są wyjątkowo zdolni.
Nieszczęście polega na tym, że niektórzy nasi dowódcy
tworzyli armię, na którą wydatki przewyższały możliwości
państwa. Dlatego nasi oficerowie byli zmuszeni myśleć nie
o wyszkoleniu bojowym, nie o tym, jak bić wroga w walce,
ale o drzewie, na którym przyjdzie im nocować...
Tuchaczewski był gorącym zwolennikiem właśnie ta-
kiego sposobu organizacji sił zbrojnych: wszystkie środ-
ki państwa - na produkcję broni. I zero na jej konser-
wację. Zero na jej poznawanie. Zero dla ludzi, którzy
będą tej broni używać w walce.
Dlatego najlepsza na świecie broń stawała nie nie-
efektywna.
Jeżeli Tuchaczewski nie rozumiał, do czego prowadzi
jego „reorganizacja", znaczy to, że był całkowitym i bez-
granicznie niebezpiecznym idiotą.
Jeżeli zaś rozumiał, do czego prowadzi jego „reorgani-
zacja", ale mimo to się przy niej upierał, znaczy to, że
był wrogiem ludu.
1
Oczyszczenie

Rozdział 16
W granicach rozsądku
„Plan" Tuch-go jest wynikiem fascynacji „lewicową"
retoryką, rezultatem fascynacji papierowym,
biurokratycznym maksymalizmem. Dlatego też analizę
zastępuje w nim „zabawa w liczby", a marksistowską
perspektywę rozwoju Armii Czerwonej -fantastyka.
„Realizacja" takiego „planu" oznaczałaby bez
wątpienia ruinę gospodarki kraju i armii.
Stalin, odręczna notatka na autorskim
egzemplarzu planu Tuchaczewskiego
"ziennik „Krasnaja zwiezda" oznajmia radosnym na-
główkiem: „Marynarka Wojenna Rosji zostanie zmniej-
szona do rozsądnych rozmiarów".1
Jestem dumny z mego kraju.
Jeszcze niedawno opiewaliśmy naszą marynarkę jako
wielką, potężną, niezniszczalną, niezwyciężoną. Był po-
wód do dumy. Teraz zmniejszają ją do rozsądnych roz-
miarów. Znowu jest powód do dumy. Szkoda, że wcześ-
niej jej nie zmniejszono. Sformułowanie, że dopiero te-
raz będzie ona zmniejszona do rozsądnych rozmiarów,
„Krasnaja zwiezda", 25 lipca 1997 r.
210
OCZYSZCZENIE
jest przyznaniem, że dotychczas rozmiary te były nie-
rozsądne.
Mówiąc prościej - idiotyczne.
A przecież jakby to było dobrze, gdyby każdą decyzję
naszych przywódców przedtem analizowano: czy jeszcze
jest w granicach rozsądku, czy już trochę poza nimi?
I właśnie z tej perspektywy oceńmy propozycje Tucha-
czewskiego.
Niewątpliwie był on geniuszem. Proponował wzmoc-
nienie armii. Chciał jak najlepiej. I wszystko, co propo-
nował, było słuszne, racjonalne, postępowe.
Tylko granice były nierozsądne.
Jeżeli wypuści się 50-100 tysięcy czołgów rocznie, to
jednocześnie należy wypuścić mniej więcej taką samą
liczbę samolotów, bo bez wsparcia lotnictwa czołgi za-
mienią się w trumny.
50-100 tysięcy samolotów? W jeden rok? A gdzie je
budować? W jakich fabrykach? Zamienić fabryki mebli
na zakłady lotnicze? Ale nie mieliśmy wtedy tylu fabryk
mebli. Zresztą, do dziś ich nie mamy.
Przypuśćmy jednak, że zbudowano tyle samolotów.
Sto, sto dwadzieścia samolotów to dywizja lotnicza. Sfor-
mować 416-1.000 dywizji lotniczych? Więc ile trzeba
otworzyć uczelni lotniczych i technicznych? Ile zbudo-
wać lotnisk? Samoloty zbudujemy teraz, a kiedy pojawią
się lotnicy? Za trzy lata? Nie, nie za trzy. Najpierw trzeba
będzie poświęcić kilka lat na wyszkolenie instruktorów,
a dopiero potem instruktorzy wyszkolą lotników. Samo-
loty będą teraz, a lotnicy co najmniej za pięć, sześć lat.
Cóż więc robić z dziesiątkami tysięcy samolotów, któ-
rych nie ma kto pilotować? Niech stoją w polu i czekają?
A może na razie nie produkować samolotów? Narobić
czołgów i zostawić je bez wsparcia lotniczego? Ależ to
zbrodnia. To sabotaż. Za takie coś należy rozstrzelać.
Ale jeśli nawet udałoby się sformować personel latają-
cy, to przecież nie na nim tylko opiera się lotnictwo.
Samoloty potrzebują techników, mechaników, inżynie-
rów, strażników. Pułki lotnicze, dywizje, korpusy i armie
muszą mieć zwiad, muszą mieć łączność, muszą mieć
sztaby, zakłady remontowe, zabezpieczenie meteorolo-
211
 WIKTOR SUWOROW
giczne i nawigacyjne, muszą mieć szpitale, koszary, ko-
mendantury, areszty wojskowe, przechowalnie spado-
chronów, suszarnie spadochronów i jeszcze wiele róż-
nych innych rzeczy.
Jaką więc armię chciał stworzyć Tuchaczewski? Czy
może zamierzał mieć tylko czołgi bez samolotów i artylerii?
II
. uchaczewski nalegał: musimy produkować czołgi!
Nasuwa się tu mnóstwo pytań. Oto jedno z ważniej-
szych: jakie czołgi?
Produkcja masowa wymaga nie tylko bazy przemysło-
wej, ale i prototypu maszyny, którą zamierzamy produ-
kować. Bazy przemysłowej w 1928 roku nie było, ale nie
było też prototypu czołgu, nadającego się do produkcji.
W roku 1927 na wyposażeniu Armii Czerwonej był czołg
MS-1 (T-18). Moc silnika mówi sama za siebie: 35 koni
mechanicznych. Przypomnijmy sobie dla porównania,
ile ma ich Zaporożec. Ale Zaporożec nie dźwiga na sobie
pancerza i nie codziennie jeździ po zaoranym polu...
Pancerz czołgu MS-1 jest nitowany. Prędkość maksy-
malna - 16 km/godz. Na Placu Czerwonym wyciągał do
19 km/godz. To nasz czołg pierworodny. Niewielka (we-
dle naszych kryteriów) seria tych wozów była potrzebna:
konstruktorzy zdobyli pierwsze doświadczenia w budo-
waniu czołgów, wojska mogły używać na ćwiczeniach
prawdziwych maszyn, co z tego, że jeszcze bardzo sła-
bych i niedoskonałych. W starciach granicznych ten
czołg mógł być także wsparciem dla wojska. Z braku
lepszego... Ale natrzaskać takich dziesiątki tysięcy? Po
co to komu? A może zakupić prototyp za granicą? Ale
nie było co kupić. W 1928 roku nikt na całym świecie
nie dysponował modelem czołgu godnym dłuższej serii.
Można by o tym nakręcić komedię filmową: wielki
wódz Tuchaczewski nalega, krzyczy, domaga się, żeby
produkować czołgi! Natychmiast! W tej chwili! Dziesięć
tysięcy! Dwadzieścia! Pięćdziesiąt! Sto tysięcy!
Ale wódz nie wziął pod uwagę zupełnej drobnostki: nie
było co produkować.
212
OCZYSZCZENIE
P )
rzed przybyciem gości należy upiec ciasto. Jeżeli je
m
upieczemy na miesiąc przed przybyciem gości, ciasto
nieco sczerstwieje. Tak samo jest z bronią: jeżeli wypro-
dukujemy jej dużo, a wojny nie będzie, to broń zrobi się
przestarzała. Używać w walce przestarzałej broni to tak,
jak częstować gości skamieniałym ciastem.
Dobra gospodyni piecze ciast akurat tyle, ile trzeba
rodzinie, i ma wszystkie niezbędne składniki, by upiec
więcej, gdy zajdzie potrzeba. Właśnie tak postępują mą-
dre władze z produkcją uzbrojenia. W czasie pokoju nie
potrzeba go wiele. Produkcja zbrojeniowa wymaga kolo-
salnych nakładów. Dlatego mądrzy ludzie opracowują
prototypy, wypuszczają nowe typy małymi seriami i ma-
ją moce produkcyjne i rezerwy wszystkiego, co niezbęd-
ne, by w okresie zagrożenia uruchomić masową pro-
dukcję najnowszych typów uzbrojenia.
Technika bojowa rozwija się szybko. Wciąż się poja-
wiają nowe typy uzbrojenia, przyjmujemy je na wyposa-
żenie, a starych się pozbywamy. Jeżeli broni jest niewie-
le, to ta zmiana nie jest przesadnie kosztowna. Tam,
gdzie rządzą ludzie mądrzy, armia zawsze cieszy się
szacunkiem, jako że niewielką armię można utrzymać
w porządku, można do niej wcielać ludzi najlepszych.
Niewielką armię można wyposażyć w dobre mieszkania,
można płacić żołnierzom i oficerom na tyle dobrze, by
stali oni na drabinie społecznej w każdym razie wyżej
niż bezdomni włóczędzy.
Tam, gdzie rządzą ludzie niezbyt mądrzy, armia czasu
pokoju jest ogromna. Kraj wychodzi z siebie, usiłując taką
armię obuć, odziać, wykarmić i uzbroić. Taka armia wy-
maga w czasie pokoju tytanicznych ilości broni. A broń
staje się przestarzała. Przychodzi pora, by ją wymienić
i jest to dla państwa tragedia i katastrofa. Technika roz-
wija się szybko, potworne arsenały trzeba stale odnawiać
i zamienia się to w nieustającą katastrofę. W rezultacie
pokonujemy samych siebie. Po wielkich zwycięstwach, po
dziesięcioleciach bez wojny uświadamiamy sobie nagle, że
żyjemy w kraju pokonanym. Nagle dostrzegamy swoje
zapóźnienie we wszystkich dziedzinach. I, co najdziwniej-
213
 WIKTOR SUWOROW
sze, zapóźnienie w dziedzinie uzbrojenia. A przecież, zda-
wało się, że wszystko poświęciliśmy by się zbroić...
Oto dlaczego we wszystkich państwach, w których
rządzą ludzie mądrzy, szefem Sztabu Generalnego mia-
nuje się najmądrzejszego z generałów. Praca szefa Szta-
bu Generalnego jest trudna w czasie wojny, ale nie mniej
trudna w czasie pokoju. Na czym polega trudność jego
pracy? Stąpa po linie. Z jednej strony musi zagwaranto-
wać bezpieczeństwo państwa. Z drugiej - nie może na to
wydać ani jednego zbędnego rubla.
Nie potrzeba wielkiego rozumu, by żądać dziesiątków
wciąż nowych krążowników, setek nowych okrętów pod-
wodnych, tysięcy bombowców strategicznych, dziesiąt-
ków tysięcy myśliwców i czołgów... Zażądamy tego
wszystkiego, naród zaciśnie pasa, odda ostatnią koszu-
lę, ale zbuduje okręty podwodne, czołgi i bombowce. Po
jakimś czasie uzbrojenie to stanie się kupą zardzewia-
łego żelastwa... I kto nam odda ostatnią koszulę?
Po co Tuchaczewskiemu w 1927 roku tyle broni? Set-
ki razy więcej niż mieli wszyscy potencjalni agresorzy
razem wzięci. Czy ktoś nam wtedy zagrażał? Czy ktoś
mógł na nas napaść w 1928 roku? Kto mianowicie?
Rumunia? Finlandia? Polska? Estonia w koalicji z Ło-
twą i z poparciem Litwy? Rozbrojone Niemcy? A może
Japonia? Ale Japonia leży na wyspach i po to, by nie
dopuścić do przerzutu japońskich wojsk i ich zaopa-
trzenia na kontynent, po to, by udaremnić dowóz do
Japonii surowców strategicznych, należało budować
nową flotę na Dalekim Wschodzie. Tuchaczewski był
jednak przeciwny flocie. Sto tysięcy czołgów po to, by się
bronić przed Japonią, która wtedy czołgów nie miała?
A więc po co te sto tysięcy czołgów?
Ludowy komisarz obrony Woroszyłow riie był człowie-
kiem wielkiego rozumu. Mimo wszystko jednak pozio-
mem intelektualnym bez porównania przewyższał Tu-
chaczewskiego i w kwestiach wojskowości orientował się
o wiele lepiej niż on. Czegoś takiego niepodobna sobie
wyobrazić, niemniej spróbujmy.
Wyobraźmy sobie, że Woroszyłow był równie głupi jak
Tuchaczewski, wyobraźmy sobie, że Woroszyłow popie-
214
OCZYSZCZENIE
rał inicjatywy Tuchaczewskiego. Załóżmy, że Stalin nie
wnikał w szczegóły i dał Tuchaczewskiemu zielone
światło na jego „wielki skok". W takim wypadku kraj
pogrążyłby się w głodzie o wiele straszniejszym, niż ten
z 1933 roku. Zabilibyśmy wówczas głodem więcej ludzi
niż można było stracić na wojnie, a ci, co by przeżyli,
staliby się nieodwracalnymi wrogami tego reżimu i cze-
kaliby na nadejście jakiegokolwiek agresora z niecierpli-
wością i nadzieją. Tuchaczewski swoim przezbrojeniem
zrujnowałby kraj bardziej niż każda wojna.
IV
Lasową produkcję uzbrojenia należy zaczynać w mo-
mencie, gdy postanowiliśmy na kogoś uderzyć lub gdy
otrzymaliśmy informację, że ktoś chce uderzyć na nas.
W 1928 roku Związek Radziecki nie był gotowy do wielkiej
„wojny wyzwoleńczej", toteż nie potrzebował w tym mo-
mencie stu tysięcy czołgów w celu „wyzwolenia" Europy.
Jeżeli Tuchaczewski uważał, że ktoś szykuje na nas
atak w roku 1929, 1930, 1931, to znaczy, że się strasz-
nie przeliczył, to znaczy, że nie powinien był zajmować
wysokich stanowisk. Jeżeli Tuchaczewski zdawał sobie
sprawę, że w latach 1929, 1930, 1931 nikt na nas nie
napadnie, ale mimo to proponował, by w 1928 produko-
wać nie widziane dotąd jak świat światem masy broni,
znaczy to, że chciał rozpirzyć na cztery wiatry material-
ne, energetyczne, produkcyjne i intelektualne zasoby
kraju, nie otrzymując niczego w zamian. Jest to złośliwy
i świadomy sabotaż. Tuchaczewski proponował, by zruj-
nować kraj dla uzbrojenia, które w przewidywalnej przy-
szłości nie miało być wykorzystane. Z każdym rokiem
wartość takiego uzbrojenia stawałaby się coraz mniejsza,
rosłyby natomiast wydatki na jego przechowywanie.
Marszałek Związku Radzieckiego Biriuzow pisał, że
propozycje Tuchaczewskiego były jak najbardziej na
czasie... Natłuc w 1928 roku prymitywnych czołgów,
zmajstrować samoloty z brezentu i zostawić je na trzy-
naście lat na deszczu, wietrze, śniegu i mrozie po to, by
w roku 1941 odeprzeć napaść?
215
WIKTOR SUWOROW
Oczywiście, w 1927 roku trudno było wyliczyć, kiedy
dokładnie wybuchnie wielka wojna, było jednak jasne,
że nie w ciągu najbliższych dwóch, trzech lat. A skoro
tak, nie był to odpowiedni moment dla masowej pro-
dukcji broni. Masową produkcję broni najnowszej gene-
racji należało uruchomić w 1939 roku. I tak właśnie
postąpił Stalin. Wszystko, co wyprodukowano przed
1939 rokiem, w wojnie z Niemcami miało mniejszą war-
tość. I im wcześniej znalazło się na wyposażeniu woj-
ska, tym gorzej.
Określając optymalny termin rozpoczęcia masowej pro-
dukcji uzbrojenia, Tuchaczewski pomylił się o dwie pię-
ciolatki. I ktoś ma odwagę dowodzić, że jego żądania były
na czasie?
W, całej tej historii jest mnóstwo zdumiewających
momentów. Oto jeden z nich. Plany pięcioletnie, jak
wiadomo, były planami rozbudowy sił zbrojnych. Prze-
mysł pracował na potrzeby wojenne. Najpierw resort
wojskowy sporządzał zapotrzebowania, precyzował ile
i jakiej broni zamawia, potem ekonomiści określali na
tej podstawie, czy istnieje potrzeba wybudowania no-
wych fabryk zbrojeniowych, kopalni itd. Broń była pro-
duktem finalnym. A co produkowaliśmy jeszcze, oprócz
broni? Łóżka i rondle, żelazka i sierpy - wszystko to
była produkcja uboczna zakładów zbrojeniowych. Tak
więc pierwszy plan pięcioletni rozbudowy sił zbrojnych
zaczęto opracowywać w Sztabie RKKA w 1927 roku pod
bezpośrednim kierownictwem Tuchaczewskiego. Pod-
stawy planu stanowiły następujące założenia: „Decydu-
jącym elementem przyszłej konfrontacji zbrojnej są:
a) piechota z silnie rozbudowaną artylerią;
b) kawaleria strategiczna;
c) lotnictwo". 2
O czołgach Tuchaczewski w początkach 1927 roku
w ogóle nie wspominał i nie zamawiał ich produkcji.
2
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 8/1968, s. 95.
216
OCZYSZCZENIE
Wszystko, czego zażądał Tuchaczewski, zostało włą-
czone do planu rządowego. Na podstawie zapotrzebo-
wań armii ekonomiści opracowali pięciolatkę. Komitet
Centralny zaaprobował. Zjazd partii przyjął program.
Na podstawie planu pięcioletniego zaczęto budować no-
we elektrownie, piece hutnicze i martenowskie, walcow-
nie itp., itd. Nie minął nawet rok gdy nagle Tuchaczew-
ski oznajmia, że plan jest niewłaściwy, że trzeba budo-
wać 50-100 tysięcy czołgów, i to zaraz.
Przede wszystkim, jak już widzieliśmy, jest to niemoż-
liwe. Tym bardziej niemożliwe w jeden rok. A po drugie,
co to za wolty? Co to za szarpanina? Na początku roku
Tuchaczewski nawet nie wspominał o czołgach i nie
włączył ich do planu, po czym w tym samym roku, kiedy
plan opracowano, zatwierdzono i zaczęto realizować,
strateg się opamiętał...
Opracowanie pięcioletniego planu rozwoju gospodar-
czego kraju jest rzeczą wyjątkowo trudną. Późniejsze
doświadczenia wykazały, że jest to w ogóle niemożliwe
- mieliśmy ciągle niedobory wszystkiego. Oczywiście
oprócz broni. Ekonomiści pracowali w pocie czoła przez
cały rok, jakoś sklecili wskaźniki pierwszego planu pię-
cioletniego i nagle Tuchaczewski wysuwa nowe propo-
zycje. Główną wadą systemu planowego jest to, że każda
próba zmiany obranego kursu prowadzi do ruiny całego
planu. Jeżeli ktoś nie otrzyma przewidzianego w planie
miliona ton stali, to skutki tego odbiją się na całej go-
spodarce kraju. To mniej więcej tak, jak wyjąć z mecha-
nizmu zegarka jeden trybik. A Tuchaczewski proponuje
nie tylko przeznaczenie lwiej części najlepszej stali na
produkcję czołgów, chodzi mu o przestawienie całego
przemysłu ciężkiego na nową, nieznaną mu produkcję.
Ale jeśli zamiast walcować szyny, zacznie się walcować
Płyty pancerne, odbije się to na całym systemie trans-
portu, a następnie na całej gospodarce. Jeżeli nie będzie
się produkować rur, to i ropy do czołgów w końcu za-
braknie, zabraknie też opon do samochodów. Jeżeli się
ograniczy albo w ogóle przerwie produkcję parowozów
i wagonów... Jednym słowem Tuchaczewski łamał plan,
opracowany przecież na podstawie jego zapotrzebowań.
217
WIKTOR SUWOROW
Bezpośredniego niebezpieczeństwa w tym czasie nie
było, toteż towarzysz Stalin podjął słuszną decyzję: nie
czołgi są teraz potrzebne. Stalin przeznaczył stal na
produkcję szyn. Lekkie szyny zastępowano ciężkimi,
jednotorowe linie kolejowe zamieniano na dwutorowe.
Wzmacniano konstrukcje mostów kolejowych. A obok
wznoszono nowe mosty dla drugiego toru. Stare „owie-
czki" jeszcze z czasów Mikołaja, zastępowano potężnymi
lokomotywami FD i SO, tabor dwuosiowych 20-tono-
wych wagonów energicznie uzupełniano czteroosiowymi
60-tonowymi wagonami. To wszystko stanowiło stalowy
fundament przyszłego zwycięstwa. I jeszcze Dnieproges.
Czyli aluminium na samoloty. Czyli nasze przyszłe czoł-
gowe diesle W-2, najlepsze na świecie.
Wszystkie wysiłki skierowano na Urałmasz. Na Kom-
somolsk. Na Magnitkę. Na Kuzbas. Potrzebna była baza.
VI
r
yobraźmy sobie, że plan Tuchaczewskiego został
przyjęty. Wyobraźmy sobie, że w 1928 roku wyproduko-
waliśmy te hordy słabych, prymitywnych, bardzo niedo-
skonałych czołgów. Przez trzynaście lat, do roku 1941,
wszystkie przerdzewiałyby do cna, bo nie było ich gdzie
przechowywać. I stałyby się beznadziejnie przestarzałe.
Ale przez te czołgi przystąpilibyśmy do wojny z przed-
potopową siecią kolejową, z muzealnymi parowozami
i wagonami. Wszystkie te cuda techniczne, które Zwią-
zek Radziecki zademonstrował światu w czasie wojny,
byłyby niemożliwe. Pomyśleć tylko, ile farby trzeba by
było zużywać każdego roku do zamalowywania rdzy na
niezliczonych pancerzach czołgowych. Wyobraźmy so-
bie, że przystąpiliśmy do wojny z tymi przedpotopowymi
zardzewiałymi czołgami, ale bez Magnitki, bez Tanko-
gradu, bez Kuzbasu.
Obrońcy Tuchaczewskiego twierdzą, że jego założenia
były jak najbardziej prawidłowe, tylko liczby należało
uściślić. Ale jeżeli uściśli się liczby, to z założeń Tucha-
czewskiego nie pozostanie nic. Oprócz szalonych liczb
nic w nich nie było.
218
OCZYSZCZENIE
Zresztą, jak uściślić? O tych stu tysiącach nie mówmy.
To majaczenie. Pięćdziesiąt tysięcy to też majaczenie.
Więc wobec tego ile? 49.000? 48.000? To niewielka róż-
nica. Gospodarka zawaliłaby się już przy czterdziestu
siedmiu tysiącach. No więc ile? Dwa razy mniej? 25.000?
Mniej więcej tyle miał Związek Radziecki w momencie
niemieckiej agresji. Różnica w porównaniu z propozycją
Tuchaczewskiego była taka, że tych dwadzieścia parę
tysięcy czołgów wyprodukowano nie za jednym zama-
chem, ale stopniowo. Liczba produkowanych czołgów
rosła i poprawiała się ich jakość. Stare typy zastępowano
nowymi, w czasie eksploatacji wykrywano wady i usu-
wano je w następnych modelach. Tuż przed wojną
w Związku Radzieckim stworzono prawdziwie unikato-
wą bazę konstruktorską i produkcyjną, opracowano naj-
lepsze na świecie prototypy czołgów, silników czołgo-
wych, najlepsze na świecie gąsienice, najsilniejsze na
świecie uzbrojenie czołgowe, zorganizowano pierwszą na
świecie produkcję czołgów pływających, jedyną na świe-
cie masową produkcję czołgów ciężkich, największą na
świecie produkcję czołgowych diesli. I wszystko to nie
przeszkodziło w zorganizowaniu równie silnego przemy-
słu lotniczego i artyleryjskiego, w modernizacji kolei,
stworzeniu silnej bazy paliwowej, energetycznej, meta-
lurgicznej itp., itd. - wszystkiego tego, co doprowadziło
do zakończenia wojny w Berlinie.
Ponieważ czołgi wypuszczano stopniowo, przystąpili-
śmy do wojny z parkiem czołgowym, którego trzy czwar-
te miało zaledwie pięć lat. Innymi słowy, nasz park
czołgowy był najnowocześniejszy, i moralnie, i fizycznie.
Marksistowsko-hitlerowscy uczeni śmieją się ze stali-
nowskich czołgów: wszystkie były przestarzałe... Czołgi
KW-1, KW-2, T-28, T-34, T-35, T-37, T-38, T-40 - ni-
czego w tym rodzaju nikt na świecie w 1941 roku po
prostu nie miał. A liczba tylko tych najlepszych na świe-
cie i unikatowych ze względu na swą konstrukcję czoł-
gów była większa niż wszystkich czołgów we wszystkich
krajach świata razem wziętych.
Weźmy jednak „przestarzały" BT-7M. Został przyjęty na
uzbrojenie w 1939 roku. W 1941 roku czołgi tego typu
219
WIKTOR SUWOROW
liczyły sobie rok-dwa lata. Jego 45-milimetrowe działo
przebijało pancerz każdego czołgu tamtych czasów. Do
roku 1940 nikt na świecie poza granicami naszego kraju
nie miał tak silnego działa czołgowego. Wielka Brytania
i USA osiągnęły takie wskaźniki dopiero w latach 1942-
-1943. BT-7M miał silnik o mocy 500 koni mechanicz-
nych - dwa razy silniejszy od najpotężniejszego zagranicz-
nego silnika czołgowego tego okresu. I był to diesel. Nikt
na świecie nie potrafił skonstruować tak potężnego czoł-
gowego silnika dieslowskiego aż do końca wojny. BT-7M
miał zasięg 700 km - trzykrotnie większy od najlepszego
zagranicznego czołgu tego okresu. Prędkość - dwa razy
wyższą niż jakikolwiek ówczesny czołg zagraniczny. No
a pancerz? Nie do przebicia. Ten właśnie czołg i marksiści
i hitlerowcy zaliczyli do przestarzałych, na tyle przestarza-
łych, że do roku 1991 nasi historycy w ogóle nie uwzględ-
niali tej wersji BT-7 w statystyce. Te czołgi jak gdyby nie
istniały. Po cóż więc zajmować się starzyzną?
I cały świat śmiał się z głupiego Stalina, z jego „przesta-
rzałych" czołgów, a przy okazji z nas wszystkich: zmarno-
wali geniusza, nie usłuchali jego rad... a on przecież pro-
ponował modernizację, on nalegał na przezbrojenie.
Załóżmy więc, że geniusz ocalał i wszystkie jego żądania
zostały spełnione. Kraj nasz przed wojną chodził w port-
kach, co prawda łatanych, ale w portkach. Gdybyśmy
jednak usłuchali geniusza, to przystąpilibyśmy do wojny
w przepaskach na biodrach, ale z setką tysięcy czołgów
Tuchaczewskiego - nitowanych MS-1. Czy silnik benzy-
nowy o mocy 35 KM byłby lepszy od 500-konnego diesla?
Czy prędkość 16 km/godz. byłaby lepsza niż 86? Czy
zasięg 100 km byłby lepszy niż 700? Czy 37-milimetrowe
działo o krótkiej lufie z szybkostrzelnością dwóch strzałów
na minutę byłoby lepsze niż 45-milimetrowe działa z szyb-
kostrzelnością 15 strzałów? Czy trzynastoletni czołg byłby
lepszy od takiego, który zszedł z taśmy produkcyjnej przed
półtora rokiem? Czytelniku, jeśli będziesz trzymał swój
ulubiony samochód przez trzynaście zim na ulicy pod
gołym niebem, to co z niego zostanie? A przecież nasi
żołnierze-niewolnicy, którzy tylko liczą, ile godzin i minut
pozostaje im do cywila, nie dbaliby o czołgi Tuchaczew-
220
OCZYSZCZENIE
skiego tak, jak ty dbasz o swój samochód. Więc co zosta-
łoby z czołgów w 1941 roku?
Gdybyśmy posłuchali Tuchaczewskiego, to natłukliby-
śmy w 1928 roku dziesiątki tysięcy bombowców o prędko-
ści 180 km/godz i myśliwców o prędkości 210 km/godz...
Silników lotniczych wówczas nie mieliśmy. Podobnie jak
czołgowych. Musielibyśmy dziesiątki tysięcy silników do
samolotów i czołgów kupować w Anglii albo we Francji
i płacić za to naszymi żywymi złotymi czerwońcami. Ta
nasza hojność zapewniłaby pracę proletariatowi Anglii
i Francji, burżujom - kapitały, zagranicznym konstrukto-
rom - środki na przyśpieszenie postępu technicznego,
a całej zachodniej gospodarce zagwarantowałaby rozkwit.
My zaś pozostalibyśmy w przepaskach na biodrach.
Załóżmy, że nakupilibyśmy tych silników, narobiliby-
śmy brezentowych samolotów na drewnianych szkiele-
tach... I co byśmy z nimi zrobili w 1941 roku?
I oto cały świat śmieje się z „przestarzałych" stalinow-
skich samolotów. I z nas wszystkich. I marksiści-hitle-
rowcy naszego bombowca dalekiego zasięgu DB-3f, wy-
produkowanego w 1940 roku, nie zaliczyli do nowoczes-
nych, został uznany za przestarzały. A Niemcy takiego
samolotu nie mieli do końca wojny. I przystąpiliśmy
z takimi samolotami do wojny dlatego, że Stalin miał
dość rozumu, by nie posłuchać Tuchaczewskiego. Gdy-
by go posłuchał, to sprzęt lotniczy ZSRR w roku 1941
miałby średnią wieku nie trzy i pół roku, ale trzy, cztery
razy wyższą, i byłby to sprzęt końca lat dwudziestych.
Dokładniej - produkcji 1928 roku, a konstrukcji 1927
i wcześniejszej...
VII
O a k i e były początki cywilizacji? Bardzo proste. Duże
zwierzę -już nie małpa, ale na razie jeszcze nie człowiek
- nabrało garść ziaren. Teraz miało dwie drogi. Pierwsza
była łatwa i kusząca. Włożyć je do ust, przeżuć i po-
łknąć. Druga droga była mniej pociągająca: rozgrzebać
ziemię kijem, wsypać w nią ziarno i czekać rok. Duże
zwierzę westchnęło głęboko i wsypało ziarno w ziemię.
221
WIKTOR SUWOROW
Właśnie w tym momencie stało się człowiekiem. Poświę-
ciło dzień dzisiejszy na rzecz jutrzejszego, po raz pierw-
szy pomyślało o jutrze. Nawiasem mówiąc, ta prosta
rzecz będzie też przyczyną krachu cywilizacji. Pustoszy-
my głębiny Ziemi i niszczymy przyrodę, żyje nam się
i oddycha pełną gębą. O tym, co będzie jutro, oduczyli-
śmy się myśleć. Jak małpy.
Tuchaczewski należał do gatunku małp: chciał mieć
czołgi już!
A Stalin myślał o dniu jutrzejszym.
Ale Tuchaczewski był uparty.
Stalin w 1928 roku osobiście wytłumaczył Tucha-
czewskiemu, że teraz nie są potrzebne nitowane czołgi,
których i tak nie ma gdzie trzymać, które do czasu woj-
ny i tak się zestarzeją, lecz że w danym momencie nale-
ży tworzyć bazę dla przyszłej produkcji czołgów.
Ale Tuchaczewski nie należał do ludzi, którzy troszczą
się o jutro: dawajcie sto tysięcy czołgów i do diabła z go-
spodarką.
Stalin tłumaczył mu cierpliwie, że szef Sztabu RKKA
też czasem powinien myśleć. Tuchaczewski jednak nale-
gał. Stalin zdjął go ze stanowiska szefa Sztabu RKKA
i postawił na czele Leningradzkiego Okręgu Wojskowego.
A Tuchaczewski zamiast wykonywać obowiązki służbo-
we snuł coraz to nowe fantazje.
W vm
styczniu 1930 roku narodził się jeszcze jeden pro-
jekt Tuchaczewskiego: Armia Czerwona czasu pokoju
- 260 dywizji piechoty i kawalerii, 50 dywizji artylerii,
plus ciężka artyleria i moździerze, 225 batalionów kara-
binów maszynowych, 40 tysięcy samolotów i 50 tysięcy
3 rzenie pięćdziesięciu dywizji artylerii. Nie licząc ciężkiej
czołgów w gotowości bojowej.
Pomyślmy.
40 tysięcy samolotów w gotowości bojowej, a więc nie
licząc samolotów szkolnych w każdym pułku bojowym,
nie licząc pułków szkolnych i szkół lotniczych. Według
„Krasnaja zwiezda", 20 sierpnia 1994 r.
222
OCZYSZCZENIE
pojęć współczesnych, 30-40 samolotów to pułk. 40 ty-
sięcy samolotów, to tysiąc pułków. Z hakiem. Każdy
pułk powinien mieć jedno główne lotnisko i parę rezer-
wowych. 3.000 lotnisk. Spróbujcie je ochraniać. Spró-
bujcie zorganizować ich obronę. Spróbujcie je osłonić
artylerią przeciwlotniczą. A może Tuchaczewski chciał
je pozostawić bez osłony przeciwlotniczej? To sabotaż.
A ilu trzeba by było lotników? Ile uczelni wojskowych?
Jak te tysiące lotnisk oczyszczać ze śniegu? Ile samo-
chodów miałoby obsługiwać tę powietrzną armadę?
A może paliwo i załogi dowożono by do samolotów fur-
mankami? Ile wobec tego miałoby być tych furmanek?
A ile spadochronów, futrzanych kurtek, radiostacji?
50 dywizji artylerii? Wszystkie kraje świata przystąpiły
do drugiej wojny światowej bez dywizji artylerii. W czasie
wojny w Niemczech sformowano tylko jedną taką dywizję
- 18. Dywizję Artylerii. Numer nie został wzięty z sufitu.
18. Dywizja Pancerna została rozbita na froncie wschod-
nim, pozostał tylko sztab. Przemysł niemiecki produkował
za mało czołgów, toteż Niemcy postanowili odtworzyć dy-
wizję nie jako pancerną, ale jako artyleryjską. Jasne, że
przemysł niemiecki nie mógł wypuszczać w czasie wojny
tylu dział i pocisków, żeby zaopatrzyć całą dywizję artyle-
rii. Dlatego wykorzystano zdobyte w pierwszych dniach
wojny nasze najlepsze na świecie 152-milimetrowe hau-
bicoarmaty ML-20. 18. DA istniała od 25 września 1943
4
roku do kwietnia 1944. „Z uwagi na brak sprzętu nie
można było później odtworzyć lub sformować nowych dy-
5
wizji artyleryjskich." W Niemczech taka dywizja nie mog-
ła się długo utrzymać. Pożerała zbyt wiele amunicji. Prze-
mysł niemiecki w czasie wojny nie był w stanie zaopatry-
wać w pociski choćby jednej takiej dywizji.
A Tuchaczewski w czasie pokoju proponował utwo-
i najcięższej artylerii. Nie licząc baterii artylerii w każ-
dym pułku piechoty, pułków artylerii w składzie każdej
4
B. Miiller-Hillebrand, Dos Heer, 1933-1945, Frankfurt/M. 1954-
" 1 9 6 6 , t. 3, s. 393.
5
Ibid., s. 300.
223
WIKTOR SUWOROW

dywizji piechoty i w każdym korpusie, nie licząc artyle-

rii rejonów umocnionych i artylerii nadbrzeżnej w ma-
rynarce, nie licząc artylerii przeciwlotniczej. A myśmy
mówili o Niemcach, że mają armaty zamiast masła!
A Tuchaczewski proponował je zamiast czego?
Ogólna liczba dywizji piechoty, kawalerii i artylerii według
propozycji Tuchaczewskiego miała wynosić 310, czyli dwa-
dzieścia pięć razy więcej niż miały w tym czasie Niemcy.
I 50.000 czołgów w gotowości bojowej. Znowu bez czoł-
gów używanych do szkolenia w każdym batalionie i puł-
ku, bez szkolnych pułków i dywizji, bez uczelni i akade-
mii dla czołgistów.
I tu Tuchaczewski znów palnął byka. Proponuje, by
Rozdział 17
mieć 50.000 czołgów, a więc potrzebne byłyby dywizje
czołgów. A Tuchaczewski o dywizjach czołgów zapomniał.
Plan przewiduje tylko 260 dywizji piechoty i kawalerii,
Drugie ostrzeżenie
oraz 50 dywizji artylerii. Gdzie więc podziać czołgi? Jedyne
wyjście to rozdzielić je pomiędzy dywizje piechoty i kawa-
Tuchaczewskiego
lerii. Wychodzi po 192 czołgi na każdą dywizję. Ale jeżeli „Dyplomacja" marszałka Tuchaczewskiego
dywizja piechoty, otrzyma 192 czołgi, przestanie być dywi- stanowiła bezpośrednie zagrożenie dla
zją piechoty. I jeśli tyleż czołgów dać dywizji kawalerii, to polityki Stalina, a co za tym idzie, dla jego
przestanie ona być dywizją kawalerii... osobistego bezpieczeństwa. Jako że nie udało się
To nie wszystko. Dla zabezpieczenia działań czołgów ani przekonać marszałka Tuchaczewskiego,
trzeba mieć, jak już wiemy, dużo samochodów - mini- żeby zaniechał swoich kroków, ani usunąć tylko
mum pięć razy więcej niż czołgów. Wobec tego każdej jego jednego, zapadła decyzja, aby
z tych dywizji trzeba by było przydzielić po tysiąc samo- zlikwidować całe wyższe dowództwo
chodów. Jeżeli w dywizjach będzie tyle czołgów i samo- radzieckie, oczywiście z wyjątkiem
chodów, wszystkie one zamienią się w dywizje pancerne ludzi Józefa Wissarionowicza.
albo dywizje zmechanizowane. Ale bez czystej piechoty „Woprosy istorii", 6/1989, ss. 62-63
w tych czasach nie można się było obejść. A więc trzeba
by dodatkowo sformować jeszcze zwykłe dywizje piecho-
ty, o których Tuchaczewski nie pomyślał, ale bez któ-
rych nie dałoby się walczyć. -todobno Tuchaczewski ostrzegał nie tylko o niebez-
pieczeństwie francuskiego, amerykańskiego i brytyj-
skiego ataku na ZSRR, lecz zdarzyło mu się także wypo-
Obrońców Tuchaczewskiego nie przekonamy. I nie bę- wiedzieć na temat zagrożenia ze strony niemieckiej
dziemy próbować. Uważają, że był geniuszem. Propono- w artykule zatytułowanym „Plany wojenne współczes-
wał reformy, proponował modernizację. Jego projekty nych Niemiec".
wymagały tylko uściślenia liczb. Cóż, wystarczy otworzyć czasopismo „Wojennyj wiest-
W granicach rozsądku. n
ik", nr 4/1935 - i przeczytać ów artykuł. Kto nie ma
224 225
WIKTOR SUWOROW
dostępu do tego tytułu, znajdzie ten tekst w drugim
tomie „Pism wybranych" Tuchaczewskiego. 1
Otóż, drodzy państwo, Tuchaczewski bynajmniej nie
uprzedzał o ewentualnej napaści Niemiec.
Spytacie: jak to?! Przecież artykuł dotyczy niemiec-
kich planów!
Racja. Ale kto znalazł wolną chwilę, by go przeczytać?
Obrońców geniuszu Tuchaczewskiego, którzy to zrobili,
proszę o podniesienie rąk do góry! No, kto?
II
Ł^Jwrćróćmy uwagę na tytuł artykułu: „Plany wojenne
współczesnych Niemiec". A więc nie dotyczy on jakichś
przyszłych zamierzeń, lecz tych, które istniały w Niem-
czech aktualnie, Wiadomo, że żadnych planów napaści
na Związek Radziecki Niemcy w kwietniu 1935 roku nie
mieli i mieć nie mogli, po prostu dlatego, że ich państwo
nie posiadało wspólnej granicy z ZSRR. Gdyby Niemcy
zdecydowali się na przebicie korytarza do granic Związ-
ku Radzieckiego przez terytorium Polski, to natych-
miast, jak obraz w kalejdoskopie, zmieniłaby się poli-
tyczna i strategiczna sytuacja w Europie i na całym
świecie, a w nowej sytuacji, która by się wytworzyła,
wcześniej opracowane plany napaści na ZSRR nie mia-
łyby racji bytu.
Swój artykuł rozpoczyna Tuchaczewski od analizy sta-
nu sił zbrojnych w Niemczech. Uważa, że Niemcy repre-
zentują wielką potęgę militarną. Informuje, iż Kriegsma-
rine, oprócz innych jednostek, posiada 9 pancerników,
zastrzegając przy tym, że uwzględnia okręty liniowe
w budowie. W tym miejscu jednak towarzysz Tuchacze-
wski trochę przesadził. W 1935 roku Niemcy nie miały
ani jednego prawdziwego pancernika. Jedynymi dużymi
okrętami wojennymi Kriegsmarine były wówczas trzy
ciężkie krążowniki typu Deutschland: „Deutschland"
(z wiadomych względów przemianowany w pierwszych
miesiącach wojny na „Liitzow"), „Admirał Scheer" i „Ad-
Tuchaczewski, op. cit, t. 2, ss. 261-268.
226
OCZYSZCZENIE
miral Graf Spee". Jednostki te z okrętami liniowymi mia-
ły tylko tyle wspólnego, że brytyjska propaganda ochrz-
ciła je w czasie wojny mianem „pancerników kieszonko-
wych". Podobnie nie można uznać za pancerniki dwóch
krążowników typu Scharnhorst („Scharnhorst" i „Gnei-
senau"), których budowa ruszyła wiosną 1935 roku. Dla
porządku powinniśmy jeszcze wspomnieć o dwóch okrę-
tach szkolnych, zwodowanych w pierwszych latach XX
wieku pancernikach „Schlesien" i „Schleswig Holstein".
Były to jednostki przestarzałe już w chwili wybuchu
pierwszej wojny światowej, a na uwagę zasługują tylko
ze względu na rolę, jaką 1 września 1939 roku odegrał
„Schleswig Holstein". „Bismarck", pierwszy, a zarazem
przedostatni hitlerowski pancernik, wszedł do służby
dopiero w sierpniu 1940 roku, osiągnął pełną gotowość
bojową w kwietniu roku 1941, a w maju został zatopio-
ny przez Royal Navy. Kiedy Tuchaczewski w 1935 roku
pisał o dziewięciu niemieckich pancernikach, nie rozpo-
częto jeszcze budowy ani „Bismarcka", ani „Tirpitza".
Pozostałe siedem okrętów liniowych to jedynie śmiałe
zamysły niemieckich admirałów i bujna wyobraźnia ra-
dzieckiego marszałka.
I jeśli wierzyć Tuchaczewskiemu, w 1935 roku w skład
Luftwaffe wchodziło 2.100 samych tylko bombowców
i samolotów rozpoznawczych. Nie możemy wszakże być
tacy łatwowierni. Bowiem po czterech latach „szaleńcze-
go wyścigu zbrojeń", Niemcy przystąpili do drugiej wojny
światowej mając 2.765 samolotów bojowych różnych ty-
pów, w tej liczbie myśliwce.2
Informując o wojskach lądowych, Tuchaczewski jest
bliższy rzeczywistości, chociaż i tutaj prawda w dużym
stopniu miesza się ze zmyśleniami. Zmyślenia widać
gołym okiem, a prawda nikogo nie mogła przestraszyć.
Tuchaczewski pisze, że Niemcy zamierzają stworzyć „in-
wazyjne armie" w sile aż... 36 dywizji. Dalej podaje, iż
każda niemiecka dywizja piechoty będzie dysponowała
batalionami czołgów i dwoma pułkami artylerii. Ale ta-
R. Góralski, World War II Almanac: 1939-1945, Londyn 1981,
s. 89.
227
 WIKTOR SUWOROW
kle właśnie były zamierzenia radzieckie. Tuchaczewski
przypisuje owe plany Niemcom. W ten sposób zorgani-
zowane miały być nasze dywizje piechoty na wypadek
wojny. W 1939 roku, z chwilą rozpoczęcia tajnej mobi-
lizacji Armii Czerwonej, przyjęto zasadę: w każdej dywi-
zji piechoty - oprócz trzech pułków piechoty - miały
znaleźć się dwa pułki artylerii, batalion czołgów i inne
jednostki. W armii niemieckiej zaś dywizje piechoty, za-
równo w czasie wojny, jak i pokoju, miały w swym skła-
dzie wielu żołnierzy, wiele koni i wozów, lecz stosunko-
wo mało broni ciężkiej; każda dywizja dysponowała jed-
nym pułkiem artylerii, a batalionów czołgów w ogóle
w piechocie nie było.
Jeśli więc Tuchaczewski pisze, że w 1935 roku w skład
niemieckich dywizji piechoty wchodziły czołgi, to po pros-
tu fantazjuje.
Marszałek utrzymuje także, że jedna z niemieckich
dywizji jest zmotoryzowana, a poza tym istnieją 4 bry-
gady zmechanizowane oraz 12 batalionów czołgów od-
wodu naczelnego dowództwa. Jeśli chodzi o stan liczeb-
ny tych jednostek, dywizja zmotoryzowana ma w swym
składzie 15 tysięcy żołnierzy, w brygadach zmechanizo-
wanych 12 tysięcy oraz 6 tysięcy w batalionach czołgów.
Oto siła bojowa, która miałaby dokonać inwazji. Czy
takiej siły powinniśmy się byli obawiać? Jedna dywizja,
cztery brygady i dwanaście batalionów - wszakże u nas
w każdym okręgu wojskowym było więcej! Tuchaczew-
ski przytacza dane na temat liczebności wszystkich tych
jednostek, ale nie podaje, ile było czołgów. Nie bez po-
wodu, w tym czasie bowiem Niemcy ich nie mieli.
W 1935 roku armia niemiecka posiadała 219 „czołgów
lekkich" PzKpfw I Aufs. A (SdKfz 101), które zgodnie
z kwalifikacją ówcześnie stosowaną we wszystkich kra-
jach, w ogóle nie były czołgami, lecz tankietkami o ma-
sie 5 ton, ze słabym opancerzeniem, o napędzie benzy-
nowym, uzbrojonymi w dwa karabiny maszynowe. Po-
dzielmy 219 tankietek na jedną dywizję, cztery brygady
i dwanaście batalionów. Nie wychodzi tego wiele.
Tuchaczewski informuje, że oprócz tego istnieją jed-
nostki czołgów w piechocie i kawalerii. To znowu fanta-
228
OCZYSZCZENIE
zje marszałka. Żadnych jednostek pancernych w skła-
dzie piechoty i kawalerii Niemcy w 1935 roku nie mieli,
nie pojawiły się one również do samego końca woj-
ny. Gdyby niemiecka piechota i kawaleria posiadały
w swym składzie w 1935 roku pododdziały czołgów, to
219 tankietek należałoby rozdzielić nie tylko pomiędzy
jedną dywizję, cztery brygady i dwanaście batalionów,
lecz na dodatek pomiędzy dywizje piechoty i kawalerii.
Wówczas te żałosne „czołgi lekkie" uległyby zupełnemu
rozproszeniu.
Sam Tuchaczewski domagał się od Stalina 50-100
tysięcy czołgów, a straszył 219 tankietkami.
Marszałek podaje, że w Niemczech „jednostki czołgów
są regularnie uzupełniane czołgami najnowszych ty-
pów, i to w coraz większej liczbie". I znowu ponosi go
wyobraźnia. Żadnych „czołgów najnowszych typów"
w 1935 roku w Niemczech nie było, podobnie zresztą
jak najstarszych, ponieważ PzKpfw I był pierwszym nie-
mieckim czołgiem. Opisawszy tę przerażającą potęgę
militarną, wzmocnioną nie istniejącymi pancernikami,
bombowcami i czołgami najnowszych typów, Tucha-
czewski przechodzi do ostrzeżeń.
I tu właśnie zaczyna się prawdziwa zabawa.
ni
Z aden z autorów, którzy pisali o ostrzeżeniach Tu-
chaczewskiego, nie znalazł czasu, by przeczytać artykuł.
Gdyby się z nim zapoznał, nie wspominałby o ostrzeże-
niach, jako że ich tam nie ma. Tuchaczewski nie wierzył
w możliwość niemieckiej napaści na Związek Radziecki.
Pozostawił bardzo ważny dokument dotyczący tej spra-
wy, napisany odręcznie w ostatnich dwóch dniach
przed rozprawą sądową. Wrócimy jeszcze do tego tema-
tu. Artykuł Tuchaczewskiego natomiast istotnie zawiera
ostrzeżenia, ale bynajmniej nie są one skierowane pod
adresem narodu i Armii Czerwonej, lecz Francuzów, ich
wojsk i rządu. Autor pisze o odwetowych planach Hitle-
ra. Rosja jednak wycofała się z pierwszej wojny świato-
wej przed jej zakończeniem, zawierając separatystyczny
229
WIKTOR SUWOROW
pokój i tym samym nie znalazła się w grupie zwycięs-
kich państw, które pokonały Niemcy, a więc o żadnym
odwecie w stosunku do niej nie mogło być mowy. Cho-
dziło o odwet wobec zwycięskiej Francji, która dobrze
dawała się we znaki Niemcom. I właśnie do Francji kie-
ruje Tuchaczewski swoje ostrzeżenia: „Francuska ar-
mia, licząca 20 dywizji, trudna do mobilizacji i przefor-
mowania, nie może wystąpić czynnie przeciwko Niem-
com. Zanim bowiem dojdzie do konfrontacji zbrojnej,
straci ona wiele czasu na te konieczne działania... Hitler
zamierza uśpić czujność Francji i dlatego nie chce stwa-
rzać sytuacji, w której musiałaby się ona dozbroić...
Antyradzieckie wystąpienia stanowią jedynie parawan
dla odwetowych planów Niemiec wobec Zachodu (Belgii,
Francji) i sąsiadów (Polska, Czechosłowacja, Austria).
Ponadto nie można zapominać o tym, że Niemcom po-
trzebna jest francuska ruda i rozszerzenie bazy mor-
skiej. Wojna 1914-1918 roku wykazała dobitnie, że
Niemcy nie mogą zbudować potęgi na morzu bez za-
władnięcia portami Belgii i północnej Francji".
A więc w swoim artykule Tuchaczewski kieruje ostrze-
żenia pod adresem Francji, Belgii, Polski, Czechosłowacji
i Austrii, nie ma w nim wszakże choćby jednego słowa
o tym, że w następnej kolejności Hitler zwróci się prze-
ciwko Związkowi Radzieckiemu. Nic podobnego w ogóle
nie można znaleźć ani w żadnym z dwóch tomów pism
wybranych Tuchaczewskiego, ani nigdzie indziej.
IV
'to wspaniały strateg: w 1931 roku oświadczył pub-
licznie, że Francja zamierza nas zaatakować, a w roku
1935 - że nie tylko nie objawia takich zamiarów wobec
nikogo, lecz nie ma dość sił, by się bronić przed ewen-
tualną inwazją. W dodatku ostrzegł Francję, Belgię, Pol-
skę, Austrię i Czechosłowację przed zagrożeniem ze
strony Niemiec. Ostrzeżenia takiego jednak nie skiero-
wał pod adresem własnego narodu i rodzimej armii.
Przeciwnie, Tuchaczewski utrzymuje, że nie istnieją
żadne zagrożenia: Hitler jedynie szermuje przeciwko
230
OCZYSZCZENIE
nam słowami, i to tylko dla zamydlenia oczu, gdyż
w rzeczywistości jego agresja skierowana jest zupełnie
gdzie indziej...
Towarzysz Tuchaczewski posunął się trochę za daleko.
Wyobraźcie sobie państwo, że obcy człowiek zaczyna
wam raptem udzielać wskazówek, jak wychowywać
dzieci i prowadzić dom. Niewykluczone, że są to bardzo
rzeczowe i rozsądne rady, ale nieproszonych doradców
zwykle posyła się do diabła... Jeszcze mniej mile są oni
widziani w sferze stosunków międzynarodowych. Naj-
cenniejsze nawet, lecz niepożądane rady ze strony ofi-
cjalnych osobistości jednego państwa, udzielane inne-
mu państwu, traktowane są jako ingerencja w jego
sprawy wewnętrzne i zniewaga. I oto zastępca ludowego
komisarza obrony ZSRR, który całkiem niedawno pro-
wadził hordy czerwonych żołdaków do Europy, by zruj-
nować i zdeptać wszystkie kraje, a potem przekształcić
je w radzieckie republiki, teraz lekką ręką udziela po-
uczeń, kogo powinny się obawiać i na czyj atak być
przygotowane. W istocie jest to swego rodzaju zniewaga:
założenie, że pięć suwerennych państw to ślepe kocięta,
które nie widzą zagrożenia, a mędrzec Tuchaczewski
dostrzega je i wskazuje palcem! I czyni to publicznie, na
łamach prasy.
Gdyby marszałek był choć trochę psychologiem, nie
wyrywałby się ze swoimi ostrzeżeniami, będąc świadom
tego, że niepożądane rady zawsze bywają odrzucane.
Nie wolno ich też publikować w prasie, zwłaszcza
w znanym z najbardziej agresywnego tonu czasopiśmie
wojskowym, lecz przekonywać ostrożnie kanałami dy-
plomatycznymi, nie odkrywając przed całym światem
swoich kart. Tak więc wszystkie kraje odniosły się do
ostrzeżeń Tuchaczewskiego z rezerwą. W 1935 roku
świat jeszcze nie wiedział, co to Hitler. Tuchaczewski
natomiast był znany wszędzie, dlatego też w sposób nie-
unikniony rodziły się wątpliwości i pytania: z jakich to
powodów wy, komunista, martwicie się o bezpieczeń-
stwo takich burżujów jak my? Czy to wy, czy nie wy?
A może zupełnie zmieniliście poglądy? Na waszej piersi
błyszczy Order Czerwonego Sztandaru, a na nim wid-
231
WIKTOR SUWOROW
nieje złocony napis: PROLETARIUSZE WSZYSTKICH
KRAJÓW, ŁĄCZCIE SIĘ! Czyżbyście odżegnywali się od
tego wezwania? Jeśli tak, to po co nosicie odznaczenie?
A jeśli nie, to wsadźcie sobie, drogi towarzyszu, wasze
rady, wiecie gdzie...
Szczególnie odrażająco brzmieć musiały takie ostrze-
żenia w uszach Polaków. W 1920 roku Tuchaczewski
podpisywał rozkazy, używając w nich określenia: „trup
białej Polski", i depcząc owego trupa, wiódł swoich ko-
misarzy pod mury Berlina i Paryża. Teraz nagle tę Pol-
skę znów polubił i troszczył się o jej bezpieczeństwo...
TX.oowarzysz Tuchaczewski grubo przesadził. Na to, by
udzielać bezcennych wskazówek obcym państwom,
każdy, kto zajmuje oficjalne stanowisko, powinien po-
siadać odpowiednie pełnomocnictwa. Ambasador po
przybyciu do kraju swego przeznaczenia składa wizytę
głowie państwa i składa listy uwierzytelniające: proszę,
oto mój rząd upoważnił mnie, bym zabierał głos w jego
imieniu. Jeśli ambasador choćby na jotę odstąpi od
zaleceń swojego rządu, zostaje natychmiast odwołany,
a państwo, w którym pełnił obowiązki dyplomatyczne
- przeproszone za jego niewłaściwe zachowanie. Czy Tu-
chaczewski został upoważniony przez rząd radziecki do
udzielania pouczeń suwerennym państwom? Czy miał
takie pełnomocnictwa? Czy była to w ogóle jego sprawa?
Polityka zagraniczna to domena rządu, który realizuje
ją poprzez ministerstwo spraw zagranicznych i inne po-
wołane do tego ciała. Zastępca ludowego komisarza
obrony towarzysz Tuchaczewski mógłby wdać się w roz-
mowy z przedstawicielami rządów innych państw tylko
wówczas, gdyby został powołany w skład oficjalnej dele-
gacji i otrzymał odpowiednie pełnomocnictwa. Każdy
powinien wiedzieć, co do niego należy. Dla zastępcy
ludowego komisarza obrony to rzecz szczególnie nie-
bezpieczna wtrącać się do spraw, które nie podlegają
jego kompetencji i do których w ogóle nie powinien się
mieszać.
232
OCZYSZCZENIE
VI
uchaczewski hojną ręką rozdawał cenne wskazówki
suwerennym państwom, tym samym wsadzając szpry-
chy w koła naszej propagandy. Wydział Propagandy
i Agitacji przez całe lata utrzymywał, że wrogowie chcą
nas zaatakować. W podobnym duchu wypowiadał się
Tuchaczewski, aż tu raptem oświadczył, że Hitler nam
nie zagraża, a antyradzieckie wypowiedzi i plany Niem-
ców to jedynie parawan służący do tego, by osłonić ich
prawdziwe zamiary wobec Francji i uśpić jej czujność.
Tak właśnie Tuchaczewski się wyraził: parawan. Nie
nawoływał bynajmniej naszego narodu do obrony, prze-
ciwnie, gasił jego zapał. Cały artykuł Tuchaczewskiego
poświęcony jest planom niemieckiej agresji przeciwko
Francji. Któż wobec tego miałby nas zaatakować?
Towarzysz Stalin wzywa naród do rewolucyjnej czuj-
ności, wszędzie słychać patriotyczne pieśni:
Jeśli w kraj nasz spokojny
Wedrą nowe się wojny
I posypie się na nas grad kul.
Na każdym rogu wiszą ostrzegawcze plakaty:
TRZYMAJ JĘZYK ZA ZĘBAMI! WRÓG NIE ŚPI!
Aż tu nagle pojawia się wielki dowódca, który oświad-
cza wszem i wobec, że nikt nam nie zagraża, obawiać się
powinna jedynie Francja, bo Hitler nie może się obejść
bez francuskiej rudy i francuskich portów. Jego antyra-
dzieckie wypowiedzi natomiast to zwykłe mydlenie oczu,
chodzi po prostu o uśpienie czujności Francuzów...
Tuchaczewski podjął niebezpieczną grę. Co najcie-
kawsze, nie zdawał sobie sprawy z własnej lekkomyśl-
ności. Nie wyczuwał, że głosi opinie sprzeczne z całą
polityką państwa.
VII
I ie wiedział też, jak bardzo mu to zaszkodzi.
Plan Stalina był następujący: niech Hitler całym im-
petem zmiażdży Europę, niech unicestwi wszystkie ar-
233
WIKTOR SUWOROW
mie, partie, rządy, a my ją potem wyzwolimy. Oczywi-
ście, nikt się nie spodziewał, że Francja skapituluje tak
szybko. Zaskoczyło to zarówno Francuzów, jak i sa-
mych Niemców. Dla Stalina byłoby korzystniejsze, gdy-
by uporanie się z Francją zajęło Hitlerowi ze dwa lata.
Tak czy owak jednak, kapitulacja Francji urządzała Sta-
lina - niech teraz Hitler posunie się jak najdalej na
zachód i południe, w stronę Wielkiej Brytanii, Hiszpa-
nii, Gibraltaru i Afryki. Im dalej, tym lepiej.
Tuchaczewski nie orientował się w zamysłach Stalina
i pchał się ze swoimi niepotrzebnymi radami, które mia-
ły sprawić, żeby Francja oparła się niemieckiej agresji.
Czy zatem warto byłoby, z punktu widzenia Stalina,
puszczać w ruch „lodołamacz rewolucji", jeśli miałby on
ugrzęznąć u granic Francji?
Gdyby Francja i inne kraje usłuchały rad Tuchaczew-
skiego i wzmocniły swoje siły obronne, działania Hitlera
nie okazałyby się tak skuteczne i niszczycielskie, jak
tego pragnął Stalin. Tuchaczewski przejawiał równie
wielką agresję, jak Stalin. Jednakże plany Stalina były
mądre i podstępne, Tuchaczewskiego zaś - naiwne
i prymitywne. Jego ograniczenie stanęło na przeszko-
dzie realizacji planów Józefa Wissarionowicza.
Tuchaczewski wszakże nie zdawał sobie z tego sprawy.
Ukraińcy mają dobre przysłowie: nie pchaj się przed
ojcem do piekła.
Jeśli podkomendny nie rozumie zamysłów dowódcy,
a nie ma dość rozumu, by milczeć, gdy nie proszą go
0 radę, należy go odsunąć. Po prostu po to, by przez
swoją głupotę nie utrudniał realizacji planu.
Czy Stalin kazał rozstrzelać Tuchaczewskiego natych-
miast po opublikowaniu przez niego owego nierozważ-
nego artykułu?
Oczywiście, że nie. Gdyby to zrobił, odkryłby swoje
karty.
Stalin tylko pobłażliwie się uśmiechnął. W tym sa-
mym roku wprowadził stopień marszałka Związku Ra-
dzieckiego i nadał go pięciu dowódcom, wśród nich
1 Tuchaczewskiemu. Niech się nim cieszy!
Do czasu.
234
OCZYSZCZENIE
vm
. uchaczewski jednak nie był sam. Przyczyną pogro-
mu Czerwonych Kozaków nie stało się wcale to, że licy-
towali się z żołnierzami Pierwszej Konnej o zasługi bojo-
we podczas wojny domowej.
Nie, sprawa była o wiele poważniejsza.
Ci z Pierwszej Konnej, od Budionnego, Woroszyłowa
i Apanasienki, nie wtrącali się do spraw polityki między-
narodowej i nie podpowiadali Francji ani Polsce, czego
powinny się obawiać. Byli żołnierzami, znali dyscyplinę
i woleli milczeć. Polityka? To nie na ich rozum, od tego
są inni.
Tuchaczewski zaś i jego Czerwoni Kozacy mieli własny
pogląd na sprawę przyszłej wojny. Polegał on na tym, by
dokładnie odwzorować sytuację z pierwszej wojny: po-
środku Niemcy, a z dwóch stron Rosja i Francja. Fran-
cja się broni, nam zaś w zwycięskim natarciu udaje się
rozgromić Niemcy.
Ten wariant Tuchaczewski niejednokrotnie przedsta-
wiał kolegom Francuzom. Francuscy oficerowie i gene-
ralicja coraz częściej pojawiali się w radzieckich dywi-
zjach i korpusach, gorąco zapraszani przez Tuchaczew-
skiego. Weszła w modę wymiana delegacji, stażystów
itd., itp.
Zgodnie z przewidywaniami Tuchaczewskiego, Jaki-
ra, Primakowa i innych Czerwonych Kozaków, Francja
miała zajmować pozycje za swoimi umocnieniami nad
Renem, a Armia Czerwona - przeć na zachód przez całą
Polskę i Niemcy...
Rosja podczas pierwszej wojny światowej próbowała
już zrealizować ten wariant, ale skręciła sobie na nim
kark. Przez trzy lata rosyjskie armie parły na zachód,
tracąc miliony doborowych żołnierzy, a dekownikom,
którzy przesiedzieli całą wojnę w Moskwie, w decydują-
cym momencie odechciało się wojaczki. Oto cała przy-
czyna rewolucji i upadku caratu. Niemcy wykrwawiły
się na wschodnim froncie, a Wielka Brytania i Francja
wykorzystały to i odniosły zwycięstwo.
Stalin postanowił tego scenariusza nie powtarzać. Ob-
myślił wszystko o wiele lepiej. Nie ukrywał zresztą swo-
235
 WIKTOR SUWOROW

ich planów. Zamierzał przystąpić do wojny ostatni i do-

piero wtedy, „kiedy kapitaliści pokłócą się między sobą".3
Przez pierwsze dwa lata druga wojna światowa toczyła
się całkowicie zgodnie z zamysłami Stalina. Dopiero po-
tem nastąpił zwrot.
Tuchaczewski i Czerwoni Kozacy nie słuchali Stalina,
nie rozumieli jego planów i nie starali się ich zrozumieć.
Sami zaś nie wymyślili nic lepszego niż powtórzenie
scenariusza z pierwszej wojny światowej.
Wyobraźmy sobie następującą sytuację: oto przywód-
ca bandy wymyślił sprytną kombinację, dzięki której
jego przeciwnicy z innych band powystrzelają się na-
wzajem... Wszystko idzie doskonale, dopóki pewien
Rozdział 18
człowiek z bliskiego otoczenia herszta nie zaczyna wy-
gadywać głupstw, które niweczą genialny plan. Co byś-
cie zrobili z takim pleciugą? Moim zdaniem, należałoby
Niemiecki ślad
mu zatkać gębę, i to w taki sposób, żeby odwrócić uwa- Osobiście nigdy nie wykorzystywałem do swoich
gę tamtych od jego gadaniny. No bo zaraz zaczęłyby się celów wywiadu i nie widziałem anijednego szpiega.
dociekania: a co on właściwie powiedział nie tak? A tym bardziej szpiega-kobiety. Jest w tym coś
Wszystko szło zgodnie z planem Stalina, aż tu nagle prawdziwie odrażającego!
objawił się Tuchaczewski, który ponad jego głową wzy- Hitler, 10 marca 1942 roku
wał graniczące z Niemcami państwa, by szykowały się
do odparcia agresji Hitlera...
Tuchaczewski wtrącał się w sprawy, o których nie
miał pojęcia. bardzo długo głośna była na świecie historia o tym, że
Chociaż nikt go o to nie prosił. niemiecki wywiad podrzucił Stalinowi pewien dokument...
Chociaż nie miał do tego prawa. Wrócimy do tej sprawy, ale najpierw musimy się cof-
nąć w czasie. Całe dzieje bolszewizmu - to dzieje czys-
tek. Sam bolszewizm także zaczął się od rozłamu. To
„nasi", czyli bolszewicy, a to „nie nasi", czyli mieńszewi-
cy. Lenin w gruncie rzeczy nie robił nic innego, tylko
oczyszczał swoją partię z tych, którzy byli dla niego nie-
wygodni. Przekartkujmy tomy dzieł Lenina, a trudno
nam będzie powstrzymać okrzyk zdziwienia: oto wódz,
niczym pies pośród sfory, nieustannie gryzie się ze swy-
mi współtowarzyszami walki, natomiast znienawidzone-
go caratu wcale nie atakuje. Obelgi, którymi Lenin czę-
stuje socjalistów, ludzi o zbliżonych poglądach, prze-
3 wyższają ilością setki razy te, skierowane przez Lenina
Przemówienie na XV zjeździe WKP(b) w 1927 roku, [w:l Stalin, op.
cit. t. 10, s. 286. pod adresem cara Mikołaja.

237
WIKTOR SUWOROW
Zagarnąwszy władzę, Włodzimierz Iljicz zajmował się
wyłącznie dokonywaniem czystek. Jego partia wyrosła
w walce - to prawda. Wymordowano rodzinę carską.
Zlikwidowano burżujów. Arystokrację, kupiectwo, inte-
ligencję, chłopstwo... Jak leciało. Współpracownicy Le-
nina wszyscy co do jednego również zajmowali się czyst-
kami. Pozbyli się swoich sprzymierzeńców eserowców.
Anarchistów. Mieńszewików. A potem zaczęła się walka
z nacjonalizmem, z religią, wymyślono „partię przemy-
słową". Rozprawiano się ze wszystkimi i wszystkich uni-
cestwiano. Kirowa zamordowano po to, by mieć pretekst
do ukarania rzekomych sprawców. Od razu wszak na-
stąpiła czystka w NKWD: nie ustrzegliście Kirowa! Dalej
czystka Leningradu: odpowiecie nam, sukinsyny, za Ki-
rowa! Następnie - całego kraju, pod hasłem poszukiwa-
nia zbrodniarzy, którzy przygotowywali zamach na Ki-
rowa. Wykryto tysiące organizacji przestępczych -
wszyscy ich członkowie polowali na Kirowa. W łonie
partii także nastąpiły aresztowania: musimy pomścić
śmierć Kirowa! Zresztą w szeregach partyjnych walka
z wrogami nie ustawała nigdy. Towarzysz Stalin wymy-
ślił odchylenie prawicowe i wyrzucił z partii wszystkich
tego zwolenników. Potem było odchylenie lewicowe i ta-
ki sam los spotkał oskarżonych o nie. Ale jak uderzyć
w tych, którzy pozostawali całkowicie wierni partii
i każdy kurs, jaki przyjęła, uznawali za swój? Genialny
Stalin znalazł rozwiązanie i tego problemu: ogłosił, że
w partii istnieje nader niebezpieczne odchylenie prawi-
cowo-lewackie. W tej sytuacji nikt już nie mógł uniknąć
ciosu. Gdy nie można komuś udowodnić odchylenia
prawicowego ani też lewicowego, można go oskarżyć
0 prawicowo-lewackie wypaczenie linii partii. Pozosta-
wali jeszcze centryści. Kiedy już zupełnie nie było się do
czego przyczepić, pytano: a cóż to wy, towarzyszu, wciąż
się tak trzymacie centrum? Taka postawa w istocie wy-
daje się podejrzana - wszyscy ulegają odchyleniom
1 wahają się - a wy zawsze z partią? Oto prawdziwie
wrogie nastawienie!
Podczas dokonywania tych czystek nie ruszano armii,
stanowiła ona jakby wyjątek. Towarzysz Stalin pilnował
238
OCZYSZCZENIE
jedynie, by na jej czele stał zawsze jego człowiek. Dzięki
zabiegom Stalina ze stanowiska ludowego komisarza do
spraw wojska i marynarki został odwołany Trocki. Jego
zastępcę Sklańskiego wysłano do Ameryki z jakimś zle-
ceniem służbowym. Tam Sklański, dla odpoczynku, wy-
płynął samotnie łódką na jezioro. Dziwnym trafem łódka
się przewróciła, a towarzysza zastępcę ktoś wciągnął pod
wodę. Skutecznie.
Miejsce Trockiego zajął Frunze. Na polecenie Stalina
zrobiono mu operację, chociaż on się na to nie zgadzał.
Zabieg się nie udał. Lekarze nie uratowali towarzysza
Frunzego, odpowiedzieli więc za to, sądzeni z całą suro-
wością prawa. Tak w pierwszych latach wyglądały naj-
istotniejsze zmiany personalne w Ludowym Komisaria-
cie Obrony. Ale przecież towarzysz Stalin musiał się
kiedyś dobrać i do armii. Czy by tego zaniechał? Czy
- gdyby nie otrzymał niemieckiej fałszywki - zostawiłby
wojsko w spokoju i nie oczyścił jego szeregów?
Czystki - to jedna z form walki o umocnienie władzy.
O jej utrzymanie. O osobiste bezpieczeństwo wodza.
Czystki - to zażegnanie niebezpieczeństwa przewrotu.
A przewrotów zawsze i wszędzie dokonuje wojsko. Dla-
tego też mówimy zwykle: „przewrót wojskowy".
Czyż Stalin sam nie pomyślałby o tym, żeby uchronić
się przed najgroźniejszym niebezpieczeństwem?
Z pewnością wpadłby na to i bez niemieckiej podpo-
wiedzi.
II
Walczyć o władzę można na wiele sposobów. Są
wśród nich dobre, świetne, genialne. Ale również złe,
głupie, idiotyczne.
Najbardziej niedorzeczny - to jawnie głosić, że czło-
wiek jest najmądrzejszy pośród swych towarzyszy (a
zarazem rywali), że posiada zasługi stokroć większe niż
oni - i dlatego właśnie on, a nie kto inny, powinien
zostać wyniesiony na sam szczyt.
Tak postąpił Lew Dawidowicz Trocki. W 1924 roku
zmarł Lenin. W tym samym roku Trocki opublikował
239
WIKTOR SUWOROW
1
książkę „Nauki Października". Nawołuje w niej do ana-
lizy październikowych wydarzeń. Nie wszyscy jeszcze
bowiem uświadamiają sobie, kto był największym boha-
terem Października. W tekście książki wciąż pojawiają
się uwagi w rodzaju: „Lenin nie zrozumiał i nie doce-
nił...", „Lenin wahał się...", „Lenin nie wiedział..." Nazwi-
ska Stalina w „Lekcjach Października" w ogóle się nie
wymienia. Zinowiew i Kamieniew to zdrajcy. Najwięk-
szym zaś bohaterem Października, który wszystko rozu-
miał i nigdy się nie wahał, był oczywiście sam Lew Da-
widowicz.
Jeśli nawet tak się sprawy miały, ze względów czysto
taktycznych nie należało krzyczeć o tym na cały świat.
Nie chodziło bowiem o lekcje Października, lecz o wła-
dzę. Obwoławszy się bohaterem i pretendentem numer
jeden do honorów i zaszczytów (oraz do władzy), Trocki
spowodował, że inni pretendenci zwarli szeregi. Odpo-
wiedź nastąpiła szybko i była druzgocząca. Opubliko-
wano książkę „O «Lekcjach Października"". Jej autorami
byli Zinowiew, Kamieniew, Kwiring, Kuusinen, Sokolni-
kow, Stalin, zespół redakcyjny „Prawdy" i Centralny Ko-
mitet Komsomołu.
Książka ta rozpoczęła skierowaną przeciwko Trockie-
mu jawną kampanię prasową, która trwała nawet
po śmierci Lwa Dawidowicza. Ciekawe, że artykuł Stalin
na zamieszczony we wspomnianej książce jest bardzo
łagodny w tonie: „Mówi się o represjach wobec opo-
zycji... Jeśli chodzi o represje, jestem zdecydowanie
przeciw".2
Inni autorzy są mniej łagodnie usposobieni, wyśmie-
wają i lżą Trockiego.
Dla całej partyjnej biurokracji był to sygnał, że sfora
zwróciła się przeciwko dotychczasowemu przywódcy.
Wszyscy więc czym prędzej pragnęli okazać niezachwia-
ną wierność sforze i nienawiść do pokąsanego przy-
wódcy.
' L. Trocki, „Nauki Października", wyd. Kret - Nurt Lewicy Rewolu-
cyjnej, Warszawa 1990.
2
Ob „Urokach Oktiabria", Moskwa 1926, s. 95.
240
OCZYSZCZENIE
F )
rzykład Lwa Dawidowicza nie nauczył Tuchaczew-
O I
skiego niczego.
Tuchaczewski rwał się do władzy w ten sam, najgłupszy
z możliwych, sposób. Podczas wojny domowej skompro-
mitował się jak nikt inny. I oto nagle ogłosił się jej zwycięz-
cą. Postanowił sam zredagować trzytomową publikację
„Wojna domowa 1918-1921", przedstawiając się tam jako
najwybitniejszy strateg i oskarżając innych o swoje poraż-
ki. Trzeba tu wyraźnie podkreślić: Tuchaczewski pragnął
właśnie redagować historię, a nie ją tworzyć. Każdy, kto
czytał jego książkę „Pochód za Wisłę", musi przyznać, że
autor nie potrafi formułować własnych myśli. Marszałek
Józef Piłsudski, pogromca Tuchaczewskiego, w swojej
książce „Rok 1920" wykazał nieudolność Tuchaczewskie-
go zarówno w walce, jak i w przedstawianiu wypadków:
„...niezwykła abstrakcyjność pracy daje nam obraz czło-
wieka, który -jak mówiłem - miele tylko własny mózg czy
własne serce, wyrzekając się lub nie umiejąc dowodzić
codziennie wojskiem w jego pracy, która to praca nie tylko
nie zawsze odpowiada myślom i zamierzeniom wodza, lecz
nieraz mu zaprzecza lub zmuszona jest zaprzeczyć przez
działanie i pracę wojsk nieprzyjacielskich. Nie chcę przez
to powiedzieć, że p. Tuchaczewski istotnie tak dowodził,
nie chcę w całej pełni korzystać z przewagi, mnie w ten
sposób danej, lecz nie mogę się oprzeć wrażeniu, że bar-
dzo wiele zjawisk w operacjach 1920 r. zawdzięczać należy
nie czemu innemu, jak wielkiej skłonności p. Tuchaczew-
skiego do dowodzenia wojskiem w ten właśnie abstrakcyj-
ny sposób". 3 Piłsudski pierwszy wykpił próby Tuchaczew-
skiego zrzucenia winy na innych za klęskę poniesioną
w bitwie warszawskiej.
Tuchaczewski jednak nie dawał za wygraną. Rzeczy-
wiście zabrał się za redagowanie wspomnianej książki,
w której tak opiewał własną chwałę, że było to aż nie-
przyzwoite. Nie chodziło jednak o peany. Toczyła się
walka o władzę i w tej walce spory o dawne zasługi były
jedynie przykrywką dla przetargów o stołki.
3
J. Piłsudski, „Rok 1920", Warszawa 1924, s. 5.
9
— Oczyszczenie 241
WIKTOR SUWOROW
Stalin rozumiał lepiej niż inni, że za owym ekspono-
waniem wojennych zasług Tuchaczewskiego kryją się
o wiele niebezpieczniejsze intencje. To wyraźne zgłosze-
nie pretensji do władzy. Dlatego też Stalin uznał, że
należy pokonać Tuchaczewskiego jego własną bronią.
Sam nie wszczynał zwady, ale każda próba wynoszenia
zasług Tuchaczewskiego przez niego i jego popleczni-
ków spotykała się z niezbyt głośnym, i nie wiadomo
skąd pochodzącym, lecz silnym odporem.
Teraz przyjrzyjmy się datom.
Niemiecka wersja jest następująca: w grudniu 1936
roku Hitler ostro zganił pracowników wywiadu i zażądał
od nich konkretnych wyników działań. W styczniu roku
1937 zrodził się pomysł podrzucenia Stalinowi fałszywki.
Następnie długo ją przygotowywano, szukano rytownika,
maszyny do pisania „takiej jak na Kremlu", przygotowy-
wano potrzebne dokumenty, rozpuszczano plotki, które
doszły do uszu prezydenta Czechosłowacji, a potem Sta-
lina, później odbyły się rozmowy między resortem Jeżo-
wa i Niemcami, aż wreszcie na początku maja 1937 roku
fałszywka znalazła się na biurku Stalina.
To wersja Schellenberga.
A oto nieco inna wersja wydarzeń.
W styczniu 1935 został aresztowany Władimir Iwano-
wicz Newski, dyrektor Biblioteki im. Lenina. Zarzuty:
w największej bibliotece kraju znajdują się nie te książ-
ki, które powinny, książki opiewające niewłaściwych bo-
haterów. Oprócz Newskiego aresztowano także dyrekto-
rów najważniejszych wydawnictw i bibliotek w całym
Związku Radzieckim. Mógł to być sygnał dla Tucha-
czewskiego: daj spokój! Już zbyt natrętnie kreujesz się
na bohatera!
13 lipca 1935 roku aresztowano komkora G. Gaja.
W bitwie warszawskiej główną siłą uderzeniową i ma-
newrową był III Korpus Konny, którym dowodził Gaj.
W 1935 roku Gaj był kierownikiem katedry historii wo-
jen w Akademii Wojsk Lotniczych im. Żukowskiego.
W owym czasie w ZSRR nie istniała historia żadnych
innych wojen oprócz historii wojny domowej. Wszystko,
co poprzedzało wojnę domową, było jedynie wstępem.
242
OCZYSZCZENIE
Przyczyna aresztowania: wykładał historię w sposób
szkodliwy. Aresztowanie Gaja powinno było stanowić
ostatni sygnał ostrzegawczy dla Tuchaczewskiego.
17 kwietnia 1936 roku aresztowano N. Murałowa. Do-
wódcą Moskiewskiego Okręgu Wojskowego został jeszcze
w roku 1917, a więc na kilka miesięcy przed utworze-
niem Armii Czerwonej. Właśnie Murałow osłaniał uciecz-
kę rządu Lenina i Trockiego z Piotrogrodu do Moskwy.
W 1936 roku Stalin zaczął rozprawiać się ze wszystkimi,
którzy rozpoczęli kariery za Lenina i Trockiego, a teraz
zajmowali wysokie stanowiska w wojsku.
9 lipca 1936 roku aresztowano Czerwonego Kozaka,
komdywa D. Szmidta, przyjaciela Tuchaczewskiego, Ja-
kira i Primakowa, tego samego Szmidta, który obiecał,
że obetnie Stalinowi uszy. Od tej chwili los Tuchaczew-
skiego, Jakira i Primakowa był przesądzony.
12 sierpnia 1936 roku został aresztowany sam komkor
Primakow, najważniejszy z Czerwonych Kozaków. Pri-
makow - później sądzony i rozstrzelany razem z Tucha-
czewskim, Jakirem i Uborewiczem, był związany z mar-
szałkiem przez wiele lat - był jego podkomendnym jesz-
cze w 1920 roku podczas „pochodu za Wisłę".
20 sierpnia 1936 roku aresztowano komkora nazwi-
skiem Putna, który w przyszłości podzielić miał los Tu-
chaczewskiego. Dwóch z ośmiu oskarżonych tak zwanej
grupy Tuchaczewskiego już siedziało. Koło historii zo-
stało wprawione w ruch.
2 września 1936 roku został aresztowany komkor
S. Turowski.
25 września - komdyw J. Sablin.
I oto dopiero w grudniu 1936 roku Hitler rzekomo
zażądał od swoich służb specjalnych większej aktywno-
ści. A pracownicy niemieckiego wywiadu łamią sobie
głowy, co by tu wymyślić...
24 stycznia 1937 roku zostaje zwołana konferencja
partyjna Białoruskiego Okręgu Wojskowego, którym kie-
ruje komandarm I stopnia Uborewicz. Jego podkomen-
dni naraz jakby się zerwali z łańcucha. Na wyścigi, jeden
przez drugiego, zaczynają atakować swego szefa, zarzu-
cając mu różne, rzeczywiste i urojone przewiny. Ten, kto
243
 WIKTOR SUWOROW
choć raz uczestniczył w zebraniu partyjnym w Związku
Radzieckim, wie, że tak łatwo podwładni nie zwracają się
przeciwko zwierzchnikowi. Zwłaszcza jeśli jest nim do-
wódca jednego z najsilniejszych okręgów wojskowych.
Dziwnym zbiegiem okoliczności dokładnie tego same-
go dnia cios o miażdżącej sile został wymierzony rów-
nież w samego Tuchaczewskiego. 24 stycznia 1937 roku
podczas jawnej rozprawy sądowej oskarżony o szpiego-
stwo, szkodnictwo i przygotowywanie spisku Karl Ra-
dek wymienił nazwisko Tuchaczewskiego.
Ten, kto wie cokolwiek o publicznych stalinowskich
procesach, ten, kto zastanawiał się nad ich sensem
i celem, musi przyznać, że zwykle nie wymieniano tam
nazwisk.
Według słów oskarżonego Radka, Tuchaczewski wy-
słał Putnę do Berlina, gdzie ten prowadził rozmowy
z trockistami. Samego Tuchaczewskiego na razie o nic
nie obwiniano: wydelegował przecież Putnę w sprawach
służbowych, a ten skorzystał z okazji... Jeśli jednak Tu-
chaczewski nie miał żadnego udziału w tajemniczych
machinacjach, po co na jawnej rozprawie sądowej,
w obecności obserwatorów zagranicznych, wymieniać
jego nazwisko w bezpośrednim związku z działalnością
spiskowców? Można było przecież powiedzieć: „podczas
delegacji służbowej Putna dopuścił się niedozwolonych
czynów". Komuś jednak zależało na uściśleniu, że dzia-
łał z polecenia Tuchaczewskiego.
W tej chwili Tuchaczewski mógł śmiało palnąć sobie
w łeb - jego los był nie tylko przesądzony, lecz fakt ten
oficjalnie podano do publicznej wiadomości.
W owym czasie niemiecki wywiad wciąż jeszcze szukał
rytownika. A przecież można było zaniechać poszuki-
wań. Wszystko i tak zostanie zrobione jak należy. Hitle-
rowskiemu wywiadowi wystarczył dobry analityk w nie-
mieckiej ambasadzie w Moskwie. Z faktu wymienienia
nazwiska Tuchaczewskiego na procesie pokazowym
można było wyciągnąć odpowiednie wnioski.
Tymczasem aresztowania w wojsku nasilały się.
19 lutego 1937 roku aresztowano dywkomisarza
J. Nieżyczeka.
244
OCZYSZCZENIE
20 lutego 1937 roku - dywkomisarza A. Gusiewa.
11 marca 1937 roku - całe wyższe dowództwo Ural-
skiego Okręgu Wojskowego, w tym dowódcę, komkora
J. Garkawego i jego zastępcę, komkora M. Wasilenkę.
25 marca 1937 roku - dywlntendenta P. Kurkowa.
Lista jest o wiele dłuższa, daty aresztowań znane.
Każdy może sam uzupełnić ten spis i wyciągnąć odpo-
wiedni wniosek. Jest on zresztą bardzo prosty: bez
względu na to, czy Stalin otrzymał w maju 1937 roku
fałszywkę spreparowaną przez niemiecki wywiad, czy
też nie, czystka w szeregach wyższego dowództwa Armii
Czerwonej była prowadzona na całego, główne ofiary
były już upatrzone i wymienione publicznie z nazwiska,
a świadkowie składali komandarmowi I stopnia Frinow-
skiemu takie zeznania, jakich ten od nich zażądał.
IV
Le/egendy o pozbawionej dowódców armii szerzą się już
od pół wieku. Oto najnowsze publikacje na ten temat
w piśmie „Nowości wywiadu i kontrwywiadu": ogromny
artykuł Władimra Kukuszkina „«Sprawa» Tuchaczewskie-
go - fałszywka nazistowskich służb specjalnych".4 Jakież
to rewelacje prezentuje nam towarzysz Kukuszkin?
Otóż dokładnie powtarza to, co wymyślił wredny hitle-
rowiec SS-Brigadefuhrer Walter Schellenberg. Wszystko,
co ten mówił pięćdziesiąt lat temu, Kukuszkin recytuje
słowo w słowo, przedstawiając brednie Schellenberga ja-
ko swoje odkrycia naukowe. Plotkom, od pół wieku eks-
ploatowanym przez brukową prasę całego świata, towa-
rzysz Kukuszkin nadaje rangę najnowszych informacji
wywiadu.
Czytając artykuł, człowiek przestaje rozumieć, gdzie
kończy się Schellenberg, a zaczyna Kukuszkin. Cały
tekst naszpikowany jest gęsto cytatami z Schellenber-
ga, któremu autor wierzy bez zastrzeżeń, nie podając
w
wątpliwość ewidentnych nieścisłości i sprzeczności.
Wersja Schellenberga-Kukuszkina jest następująca:
-Nowosti razwiedki i kontrrazwiedki", nr 40-41/1994 r.
245
WIKTOR SUWOROW
„Początek tej złowieszczej akcji miał miejsce w grudniu
1936 roku na zebraniu u Hitlera. Uczestniczyli w nim
także Hess, Bormann i Himmler. Fiihrer z irytacją...".
Stop. W tym miejscu muszę przerwać pasjonującą re-
lację towarzysza Kukuszkina i zrobić małą dygresję.
Wymienieni są więc czterej najwyżsi dostojnicy niemiec-
cy, skupiający w swych rękach całą władzę. Czterej spi-
skowcy, od których wszystko się zaczęło. Trzej spośród
nich to politycy, a jeden - przedstawiciel służb specjal-
nych, SS-Reichsfiihrer Himmler. Pod koniec wojny Him-
mler próbował się wymknąć, ale rozpoznano go. Popeł-
nił więc samobójstwo, rozgryzając ampułkę z trucizną.
A było tak.
Setki tysięcy, a nawet miliony niemieckich żołnierzy
poddawało się Amerykanom i Anglikom, byle tylko nie
dostać się do radzieckiej niewoli. W rękach zachodnich
sojuszników znalazły się nieprzebrane rzesze niemiec-
kich jeńców wojennych. Wyobraź sobie, czytelniku,
ogrodzone drutem, olbrzymie pola, kipiące od ludzi. Mo-
rze głów... Właśnie w tym morzu postanowił się rozpły-
nąć Himmler. Włożył mundur prostego żołnierza, spro-
kurował odpowiednie dokumenty... Cóż dla niego zna-
czyło zażądać wystawienia książeczki wojskowej na
nazwisko jakiegoś Hansa czy Fritza? Przygotowano mu
po mistrzowsku podrobione papiery. I to go właśnie
zgubiło. Dokumenty frontowych żołnierzy są zniszczone
i rozmazane. Ci żołnierze płonęli w czołgach, forsowali
wpław rzeki, przedzierali się przez lasy i bagna, tarzali
w błocie i krwi. Ich papiery przesiąkły dymem podziem-
nych schronów, żołnierskim potem i tytoniem, wonią
lazaretów, objazdowych burdeli i kuchni polowych, po-
mięły się, wystrzępiły, przetarły. Aż tu nagle jeden żoł-
nierzyk legitymuje się nowiuteńką, szeleszczącą, pach-
nącą jeszcze farbą drukarską książeczką wojskową...
Wzięto go na oko w tym ludzkim mrowisku i zażądano
dokumentu dlatego, że wszyscy frontowi żołnierze wciąż
jeszcze mieli na mundurach ślady walk i zapach klęski,
byli obszarpani, cuchnący, obrośnięci, ten bez nogawki,
inny bez pagonów, jeszcze inny z oderwanym rękawem,
w brudnych bandażach, obwiązani szmatami... A po-
246 —«
OCZYSZCZENIE
między nimi - podstarzały, siwiejący żołnierz w nowiu-
teńkim mundurze, skrzypiących butach, wymyty,
ostrzyżony i pachnący francuską wodą kolońską. Więc
zawrócono go: „Ano, chodź tu, kolego! Coś z tobą chyba
nie tak!". Rozpoznano go. Popełnił samobójstwo rozgry-
zając ampułkę z trucizną.
Do tępego, policyjnego łba SS-Reichsfuhrera nie przy-
szło, że buty powinny być zdeptane, dokumenty wystrzę-
pione, a pieczątki na dokumentach rozmyte. I oto nasz
towarzysz Kukuszkin snuje teraz zadziwiającą opowieść
o tym, jak ów wybitny profesjonalista oraz trzech ama-
torów w grudniu 1936 roku zamierzali oszukać samego
towarzysza Stalina, podrzucając mu fałszywkę.
Lukuszkin kontynuuje swoje relacje o tym, jak wy-
bitny profesjonalista i trzej amatorzy wezwali Heydri-
cha, zbesztali go i ten wpadł na pomysł podrobienia
dokumentu... Co ów dokument miał zawierać? Informa-
cję, że radzieccy generałowie z Tuchaczewskim na czele
zwąchali się z generałami niemieckimi. Radzieccy przy-
gotowują przewrót, żeby obalić Stalina, niemieccy - Hit-
lera. Niemieckie służby specjalne rzekomo dowiedziały
się o spisku, zdobyły odpowiednie dokumenty i gotowe
są przekazać je Stalinowi... „Wkrótce z Moskwy przybył
wysłannik Jeżowa, który wyraził chęć nabycia materia-
łów dotyczących «spisku»... Heydrich zażądał 3 milio-
nów rubli w złocie... Wymieniona suma została przeka-
zana. Inicjatorzy politycznego fałszerstwa dokumentów
chełpili się tym, że zadali ciężki cios zdolności bojowej
Armii Czerwonej, jednocześnie zarabiając na tym 3 mi-
liony rubli... Część "judaszowych srebrników* Schellen-
berg polecił zniszczyć, kiedy kilku niemieckich agentów
posługujących się tymi pieniędzmi zostało aresztowa-
nych przez GPU. Stalin zarządził wypłacenie żądanej
sumy w wysokich nominałach, których numery były
znane GPU".
Na tym kończy się opowiastka.
Pośmiejmy się z niej, ale najpierw...
247
WIKTOR SUWOROW
VI
'ceńmy sytuację z perspektywy gabinetu Stalina.
Józefowi Wissarionowiczowi zameldowano: hitlerow-
ska tajna policja wykryła spisek niemieckich i radziec-
kich generałów. Niemieccy generałowie chcą obalić Hit-
lera, radzieccy - Stalina. Cóż w tej sytuacji (zdaniem
Stalina) powinien uczynić Hitler? Powinien rozprawić
się z niemieckimi spiskowcami. Aresztować ich, stawiać
przed sądem, rozstrzeliwać i wieszać.
Tymczasem, o dziwo, chociaż Hitler wie o spisku,
w Niemczech nic się nie dzieje, generałowie nadal pozo-
stają na stanowiskach, nie ma mowy nawet o degrada-
cji. Wywiad niemiecki troszczy się o bezpieczeństwo
Stalina, zdobywa dokumenty, zachęca do rozprawienia
się z radziecką generalicją, a Hitler i jego służby spe-
cjalne nie myślą o bezpieczeństwie Fuhrera i nie zamie-
rzają rozstrzeliwać generałów-spiskowców.
Stalin miałby uwierzyć w taką bzdurę?
Następna sprawa. Jeśli Hitler istotnie dowiedział się
0 spisku niemieckich i radzieckich generałów, to powi-
nien się zwrócić do Stalina bezpośrednio. Osobiście
1 niezwłocznie.
Wyobraźmy sobie, że w mieście rywalizują dwie ban-
dy. I oto członkowie jednej i drugiej spiknęli się, nie
powiadamiając o tym hersztów, i postanowili więcej ze
sobą nie wojować, a szefów, którzy są temu przeciwni,
po prostu załatwić. Przypuśćmy teraz, że przywódca
jednej bandy zwietrzył, co się święci. Co powinien zro-
bić? Gdzie szukać pomocy? Oczywiście, że u herszta
drugiej bandy. I tylko u niego. Na jakiś czas stać się
przyjacielem w biedzie. Więc jeden powiada do drugie-
go: mów, co wiesz o całej sprawie, a ja ci powiem, co ja
wiem. A następnie każdy robi porządek we własnej ban-
dzie. Potem mogą znowu ze sobą wojować.
Tak więc jeśli Hitler dowiedział się o spisku radziec-
kich i niemieckich generałów, powinien był porozumieć
się bezpośrednio ze Stalinem, nie ufając nikomu. Obu
groziło to samo. Hitler jednak nie szuka kontaktu ze
Stalinem. Zamiast tego jakieś płotki usiłują sprzedać
Stalinowi materiały kompromitujące Tuchaczewskiego.
248
OCZYSZCZENIE
Żądają pieniędzy, a nie zależy im na materiałach, które
by skompromitowały niemieckich generałów...
Trudno w to uwierzyć.
Najwyższa pora coś przedsięwziąć, a Hitler nie ratuje
własnej skóry, lecz troszczy się o bezpieczeństwo Stali-
na i targuje się o pieniądze. Jakby w Niemczech w ogóle
nie istniał żaden spisek...
Wniosek: próbę wprowadzenia w błąd Stalina, jeśli
rzeczywiście miała ona miejsce, należy ocenić jako głu-
pią i naiwną, całą historię zaś uznać za nieprawdopo-
dobną i niczym nie potwierdzoną.
w, VII
odróżnieniu od Lenina i Trockiego, Stalin przywią-
zywał wagę do formalnej strony procesów sądowych. Nie
chciał uchodzić za pospolitego zbrodniarza, zwłaszcza
w oczach swojej armii. Za Stalina na rozprawach wszy-
scy przyznawali się do winy, bez względu na to, czy
proces był jawny, czy tajny. Ten, kto się nie przyznał, po
prostu nie stawał przed sądem. Jeśli jednak już się tam
znalazł, przyznawał się do winy. Stalin wymuszał to na
wszystkich, uważając za bardzo istotne, by całe społe-
czeństwo uwierzyło, że rzeczywiście zdemaskowani zo-
stali prawdziwi spiskowcy i szpiedzy. Jeśli zatem Józef
Wissarionowicz otrzymał dokument od wywiadu nie-
mieckiego, należało przedstawić go sądowi. Rozprawa
była zamknięta, a sędziowie - wyżsi dowódcy Armii
Czerwonej - umieli dochować tajemnicy.
Stenogramy z procesu grupy Tuchaczewskiego zos-
tały opublikowane. Żadnych niemieckich dokumentów
składowi sędziowskiemu nie przedstawiono, ba, nawet
o nich nie wspomniano. Opublikowano również frag-
menty protokołów przesłuchań i konfrontacji, ale i tam
o niemieckim dokumencie nie ma nawet wzmianki.
O jaki właściwie dokument chodzi? O list Tuchaczew-
skiego, który rzekomo napisał do niemieckich gene-
rałów.
Mówi się na ogół, że Stalin „uwierzył w sfałszowany
dokument". W porządku. Załóżmy, że Stalin otrzymał
249
WIKTOR SUWOROW
list, który Tuchaczewski skierował do niemieckiej gene-
ralicji i że wierzył, iż ten rzeczywiście go napisał. Dlacze-
go zatem stalinowski sąd przedstawił Tuchaczewskiemu
ewidentnie spreparowane zarzuty, listu zaś, który jest
dowodem jego zdrady i w którego autentyczność uwie-
rzył sam Stalin, nie zechciał wykorzystać?
I najważniejsze pytanie: dlaczego Stalin nikomu nie
pokazał tego listu? Dlaczego?
Długo myśleli kremlowscy historycy, aż wreszcie wy-
myślili odpowiedź: list dotarł do Stalina kanałami agen-
turalnymi, a on nie chciał ujawniać siatki!
Bardzo przekonujące wyjaśnienie. Tyle że radziecka
agentura nie miała z całą sprawą nic wspólnego. Ofi-
cjalny przedstawiciel strony radzieckiej spotkał się jako-
by z Niemcami, odkupił od nich list i wrócił z nim do
stolicy światowego proletariatu. Gdyby pokazano ów list
naszym dowódcom, to komu i w jaki sposób mogłoby to
zaszkodzić? Przeciwnie, gdyby Stalin przedstawił list
Tuchaczewskiego, gestem tym zademonstrowałby swoją
siłę: proszę, ja wszystko widzę! O wszystkim wiem! Nie
wdając się w zbędne szczegóły, dałby do zrozumienia
swoim marszałkom, żeby nawet nie myśleli o zawiązy-
waniu jakiegokolwiek spisku, gdyż wszystkie ich listy są
przechwytywane i kontrolowane przez niego osobiście.
Ale z jakichś powodów tego nie zrobił.
Jeśli w sprawę była zaangażowana jakakolwiek agen-
tura, to tylko niemiecka. Jeśli niemiecki wywiad sprze-
dał Stalinowi list Tuchaczewskiego, tym samym przeka-
zał mu prawo do dysponowania dokumentem w dowol-
ny sposób. Ten, kto za coś zapłacił, może z tym robić,
co mu się podoba. Niemcy, przekazując list, nie martwili
się bynajmniej o to, że jego treść odsłoni tajemnice ich
siatki agenturalnej. Tymczasem towarzysz Stalin jak się
okazuje, bardzo dbał o to, by nie ujawniać jej powiązań.
vni
Wn'róćmy jednak do relacji Schellenberga-Kukuszkina.
Pierwsza sprawa: pieniądze otrzymane od GPU wy-
wiad niemiecki przeznaczył na operacje agenturalne
250
OCZYSZCZENIE
i od razu nastąpiła wpadka, jako że numery banknotów
zostały zarejestrowane.
Wywiad nie może działać bez pieniędzy, podobnie jak
parowóz bez wody, ale wywiadowca nie ma prawa podej-
mować ich w banku i płacić nimi swemu agentowi. Dla
celów operacji agenturalnych można się jedynie posłu-
giwać pieniędzmi wypranymi, to znaczy takimi, które
w specjalny, całkowicie utajniony sposób ktoś gdzieś
wprowadza do obrotu. A dzielny wywiad niemiecki
otrzymał pieniądze nie przez bank, lecz w resorcie towa-
rzysza Jeżowa, resorcie zajmującym się wyłapywaniem
szpiegów, i od razu zaczął nimi opłacać swoje operacje
agenturalne i to w dodatku na terytorium Związku Ra-
dzieckiego. Jedno z dwojga: albo Schellenberg tego nie
pisał, tylko jacyś durnie, którzy nigdy nie służyli w wy-
wiadzie i nie czytali kryminałów, albo też na czele nie-
mieckiego wywiadu istotnie stali idioci, którzy nie wie-
dzieli o najprostszych rzeczach, o jakich dobrze wie nie
tylko początkujący wywiadowca, lecz każdy czytelnik
powieści sensacyjnych.
Druga sprawa: pracownicy niemieckiego wywiadu po-
pełnili błąd i GPU... Znowu bzdura. Nasi chłopcy nie są
tak głupi, żeby od razu aresztować szpiega. Szpieg znaj-
duje się na naszym terytorium, skąd uciec nie jest tak
łatwo. Należy go zatem „prowadzić" - przez długi czas
ostrożnie i z całą uwagą go śledzić, żeby odkryć jego
powiązania. Potem warto ustawić wszystko tak, żeby
szpieg sam nie wiedział, że pracuje na naszą korzyść
i wierzył, iż wszystko idzie jak po maśle. Prawdziwy
szpieg namierzony na naszym terytorium, to rzecz nie-
zwykle cenna. To nasz kanał dezinformacji. To as wy-
ciągnięty z talii. Szpiega się aresztuje tylko w ostatecz-
ności, a i tak wykorzystuje się to w rozgrywkach z wy-
wiadem nieprzyjaciela. Nawet jeśli przeciwnik domyśli
się, że nakryliśmy jego agenta, który tańczy teraz tak,
jak mu zagramy, z tego także płynie dla nas korzyść:
przeciwnik nie wie kogo zdemaskowaliśmy, a kogo nie,
więc musi podejrzewać całą siatkę. Słowem, gdyby nasi
nakryli niemieckich agentów, Schellenberg mógłby się
° tym dowiedzieć dopiero po wojnie.
251
WIKTOR SUWOROW
Niemcy wykazali niewiarygodną głupotę, dając szpie-
gom pieniądze otrzymane w resorcie Jeżowa, a zatem
radziecki kontrwywiad powinien był poczekać do czasu,
aż wszystkie banknoty pojawią się na terytorium nasze-
go kraju i wpadną przez nie następni szpiedzy. Jakiż
sens aresztować pierwszych, których się namierzyło?
Trzecia sprawa: nastąpiła wpadka i Schellenberg na-
kazuje zniszczyć pieniądze... Po co? Czy nie można ich
było wykorzystać do legalnych operacji? Na przykład
wypłacać nimi pensje niemieckim dyplomatom w Mosk-
wie, kupować wodę sodową na Cwietnym Bulwarze, pie-
rożki na Dworcu Jarosławskim, gazety...
Zniszczyć pieniądze... Ale przecież sam Schellenberg
mówił o rublach w złocie. Wyobrażam sobie, jak biedni
pracownicy niemieckiego wywiadu kroją złote ruble no-
żami ze stali Kruppa. A przecież nie wiem jak zniszczone,
pieniądze te nie tracą wartości. Z przyjemnością zgodził-
bym się wziąć skrzynię złotych rubli przeciętych na pół.
A więc cóż to za złote ruble w banknotach o wysokich
nominałach i z numerami? Schellenberg najwyraźniej
nigdy rubli na oczy nie widział. A wy, towarzysze z „Nowo-
ści wywiadu i kontrwywiadu" wiecie, jak wyglądał nasz
czerwoniec? I że to moneta, a nie banknot? I że na mone-
tach nie ma żadnych numerów? Zresztą w czasach, o któ-
rych mowa, czerwonce były już wycofane z obiegu. Cóż,
towarzysze redaktorzy od wywiadu i kontrwywiadu, nie
zwróciliście uwagi na te drobnostki? Jeśli już kłamać, to
przynajmniej sensownie. Nie rozumiecie, szanowni redak-
torzy, że Schellenberg kłamie głupio i nieudolnie?
Doprawdy, można pęknąć ze śmiechu. Jeśli się jest
szpiegiem i chce się sprzedać fałszywy dokument, to na-
leży żądać naprawdę dużych pieniędzy. W owym czasie
towarzysz Stalin płacił zwykle dolarami, frankami szwaj-
carskimi, funtami czy złotem w sztabkach. Dlaczego za-
tem wywiad niemiecki zgodził się na ruble w banknotach
o dużych nominałach?
Na zakończenie jeszcze coś. Operację obmyślono
w grudniu 1936 roku. Przeprowadzono ją w roku 1937.
Chytrzy Niemcy oszukali Stalina i otrzymali pieniądze od
przedstawiciela GPU... które istniało do 15 listopada 1923
252
OCZYSZCZENIE
5
roku. Później nie było już GPU , tylko OGPU, a od 10 lipca
1934 roku nie było także OGPU. Dzielny niemiecki wy-
wiad oszukał instytucję, która nie istniała od 13 lat.
A może Schellenberg się po prostu przejęzyczył?
Z pewnością nie. Przez całą książkę przewija się właśnie
ta nazwa - GPU. Wielki szef niemieckiego wywiadu nie
znał nazwy instytucji, którą zwalczał. I ten dureń, który
w ogóle nic nie wiedział o Rosji, wmawia nam, że kazał
sprokurować fałszywy dokument, w którego autentycz-
ność uwierzył sam Stalin.
IX
'ostałem książkę „Sztuka wojny" Sun Tzu w nowym
przekładzie uniwersytetu w Oksfordzie, w nowej inter-
pretacji i z nowymi komentarzami. Wielki Chińczyk żył
dwa i pół tysiąca lat temu, ale to, co pisał o wojnie,
powinien wiedzieć każdy.
Siedzę, czytam i rozpływam się ze szczęścia. Rozdział
o wywiadzie... I nagle współczesny komentarz profesora
Oksfordu: wywiad ma ogromne znaczenie. Przykład:
wywiad niemiecki podrzucił Stalinowi sfałszowany do-
kument...
Wywiad niemiecki w okresie drugiej wojny światowej
przejawił głupotę, o której można by pisać tomy w du-
chu „Przygód dobrego wojaka Szwejka". O Związku Ra-
dzieckim niemiecki wywiad nie wiedział w ogóle nic.
Tym tematem zresztą zajmę się osobno. Sam Hitler wy-
wiadu nie lubił, nie rozumiał i miał go w pogardzie. I oto
Hitlera i jego wywiad podaje się nam jako przykład do-
brej roboty. Stalina zaś, który cenił, rozumiał i lubił
pracę wywiadu i z wielką przyjemnością kontaktował
się z najlepszymi wywiadowcami swoich czasów, uważa
się za głupiego, ufnego, naiwnego durnia.
Trzeba pamiętać, że przed upadkiem Rzeszy zlikwido-
_ wano wyższe dowództwo niemieckich służb wywiadow-
czych, a archiwa spalono. Nic zatem nie da się spraw-
_ U ~ Gosudarstwiennoje Politiczeskoje Uprawlenije - Państwo-
wy Narząd Polityczny. 1922-1923 [przyp. tłum.].
253
WIKTOR SUWOROW

dzić w dokumentach. Dzięki temu pozostało pole do

popisu dla wszelkiej maści konfabulantów! Po wojnie
rozmaici hochsztaplerzy, którzy o wywiadzie nie wie-
dzieli nawet tyle, ile można przeczytać w powieściach
kryminalnych, zaczęli snuć niestworzone historie. Sta-
lin rozstrzelał Tuchaczewskiego? To przecież ja podrzu-
ciłem fałszywkę! To przecież ja wyprowadziłem w pole
samego Stalina! To ja jego rękami pozbawiłem Armię
Czerwoną dowódców. I jeszcze zapłacono mi za to trzy
miliony rubli w złocie!
A my chórem powtarzamy te wymysły. I śmiejemy się
z naiwności Stalina. Rozdział 19
Ale śmiać się należy nie ze Stalina, lecz z niektórych
szacownych ekspertów. Chronologia działań wodza jest
wszystkim znana i udokumentowana, zaś chronologię Analityczny umysł
działań hitlerowców znamy jedynie na podstawie ni-
czym nie potwierdzonej relacji wielokrotnie przyłapane- Niektórzy komuniści sami niezbyt dobrze się
go na kłamstwie i całkowicie niekompetentnego Schel- orientowali, co i jak. Ich poglądy polityczne
lenberga. Zwyczajne porównanie wskazuje, że realne sprowadzały się niekiedy do dość prostej formuły:
działania Stalina wyprzedzały o przeszło rok domniema- „wszyscy burżuje to wrogowie rewolucji. Dlatego nie
ne przedsięwzięcia hitlerowców. Schellenberg, zmyśla- ma co się z nimi patyczkować".'
jąc swoje opowiastki, nawet nie raczył przerzucić ogól- Generał lejtnant S. Kalinin
nie dostępnych materiałów dotyczących moskiewskich
procesów. Gdyby rzucił na nie okiem, przesunąłby
w czasie o parę lat do tyłu relację o zebraniu u Hitlera.
Jeśliby nawet czystka w Armii Czerwonej została do- lo wojnie domowej Związek Radziecki miał na wscho-
konana dzięki niemieckiemu podstępowi, to posunięcie dzie jednego, lecz bardzo groźnego przeciwnika: Japo-
hitlerowców należałoby oceniać jako głupotę, ponieważ nię. W okresie pokoju przeciwko Japonii zorganizowano
pomogli tylko Stalinowi pozbyć się tępych, zwalczają- Front Dalekowschodni.
cych się nawzajem zbirów i otworzyć drogę dla nowego W ciągu dwóch międzywojennych dziesięcioleci nie-
pokolenia dowódców, którzy unicestwili potęgę Hitlera mal bez przerwy najwyższym zwierzchnikiem wojsko-
i działania jego chełpliwego wywiadu. wym radzieckiego Dalekiego Wschodu był marszałek
Wasilij Konstantinowicz Blucher, człowiek numer jeden
na liście radzieckich marszałków.
To nie Stalin uwierzył w niemieckie kłamstwa, lecz Jak już wiemy, doradca prezydenta Rosji, generał puł-
niektórzy nasi uczeni. To wam, towarzysze naukowcy, kownik Wołkogonow, w swoich książkach określa
Schellenberg podrzucił fałszywkę o otrzymanych od Bluchera jako „znakomitego dowódcę", obdarzonego
GPU złotych rublach w banknotach o dużych nomina- „umysłem analitycznym". Generał Wołkogonow wyraża
łach, a do tego numerowanych.
S. Kalinin. op. cii., Moskwa 1963, s. 64.

255
WIKTOR SUWOROW
jednocześnie wątpliwość, czy „tacy ludzie byli Stalinowi
potrzebni".
Istotnie, takich ludzi Stalin nie potrzebował.
Ale z zupełnie innego powodu.
Marszałek Bliicher został aresztowany 22 październi-
ka 1938 roku. Siedział niedługo. „Wojenno-istoriczeskij
żurnał" podaje, że Bliicher „zmarł w więzieniu" 9 listo-
pada 1938 roku. 2
Tak szybki zgon można wyjaśnić następująco: Blii-
cher zmarł torturowany w śledztwie.
Z tego faktu wyciąga się zwykle niepodważalny wnio-
sek. Jeśli Stalin był oprawcą, to zamordowany w więzie-
niu Bliicher - niewinną ofiarą. Jeśli Stalin był tyranem,
Bliicher - dobrym duchem, obrońcą wdów i sierot. Jeśli
Stalin doznawał klęsk na początku wojny, Bliicher zro-
biłby to jak należy...
Na miejsce marszałka Bliichera jako szefa Frontu Da-
lekowschodniego powołano komkora Grigorija Szterna,
dotychczasowego szefa sztabu. W maju 1940 roku
Sztern został generałem pułkownikiem. W początkach
roku 1941 Sztern awansował, a następnie został aresz-
towany i rozstrzelany.
Po to, by należycie ocenić stratę Bliichera i Szterna,
musimy poznać człowieka, który ich zdradził.
II
lył to stary kawalerzysta od Budionnego, weteran
1. Armii Konnej, generał armii Josif Apanasienko, jeden
z najbardziej poważanych budionnowców. Kiedy Bu-
dionny dowodził korpusem, Apanasienko był u niego
dowódcą dywizji, czyli dzieliła ich różnica zaledwie jed-
nego szczebla. Fotografię Apanasienki zobaczyć może-
my w „Radzieckiej Encyklopedii Wojskowej".3 To twarz
(czy raczej gęba) rozwścieczonego jaskiniowca.
O generale armii Apanasience najlepiej ze wszystkich
opowiedział generał major Piotr Grygorenko w książce
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 2 / 1993.
Sowietskąja wojennaja encyklopiedija, op. cit., t. 1, s. 216.
256
OCZYSZCZENIE
„W podziemiu można spotkać tylko szczury".4 Przed wojną
podpułkownik Grygorenko był oficerem zarządu operacyj-
nego sztabu Frontu Dalekowschodniego. Zarząd operacyj-
ny to najważniejsza komórka sztabu. Tam przeprowadza
się analizę sytuacji, opracowuje materiały dla dowódcy,
plany i rozkazy, kontroluje się i kieruje przebiegiem dzia-
łań bojowych. Wszystkie inne komórki sztabowe pracują
dla zarządu operacyjnego, podobnie jak wszystkie wydzia-
ły fabryki pracują na potrzeby montażowni.
W tym właśnie najważniejszym organie sztabu służył
Grygorenko. Miał więc rzadką możliwość obserwować
dowodzącego Frontem Dalekowschodnim generała ar-
mii Apanasienkę nie na trybunie, nie na konferencji
partyjnej i nawet nie podczas popijaw po udanym polo-
waniu na wilki, lecz w ciszy sali operacyjnej w betono-
wym bunkrze, tam gdzie nad mapą omawia się różne
warianty działań, gdzie opracowuje się plany operacji
i wojen.
Uważam, że warto przytoczyć obszerne fragmenty
książki Grygorenki.
„Na kilka miesięcy przed wybuchem wojny dowódcą
Frontu Dalekowschodniego mianowano generała armii
Josifa Rodionowicza Apanasienkę. Sama jego powierz-
chowność była nieprzyjemna, nie mówiąc już o tym, że
szła za nim opinia despoty i prostaka bez wykształce-
nia. Wyglądał jak wyciosany z dębowego pnia. Potężna,
ale jakaś toporna sylwetka, grube rysy, głos donośny
i ochrypły, często w rozmowie z podwładnymi nabiera-
jący szyderczego tonu. Kiedy Apanasienko dawał komuś
reprymendę, nie przebierał w słowach, zazwyczaj uży-
wał obraźliwego tonu i nie stronił od przekleństw. Poza
tym był nieopanowany. Szybko wpadał we wściekłość,
a wówczas winowajca naprawdę dostawał za swoje. Naj-
gorsze, że było widać, kiedy Apanasienkę ogarnia złość.
Nagle jego kark nad kołnierzem zaczynał czerwienieć
i po chwili płomień ogarniał szyję, podbródek, policzki,
uszy, czoło. Nawet oczy nabiegały mu krwią.
p
- Grygorenko, W podpolje możno wstrietif tolko krys, Nowy Jork
1981.
257
WIKTOR SUWOROW
Tak więc, ogólnie biorąc, nie byliśmy zachwyceni zmia-
ną na stanowisku dowódcy. Jednakże bardzo szybko ci,
którzy byli bliżej niego, przekonali się, że idąca za nim
opinia pod wieloma względami jest gołosłowna. Przede
wszystkim dostrzegliśmy olbrzymią wrodzoną inteligen-
cję tego człowieka. To prawda, Apanasienko nie miał
wykształcenia, ale dużo czytał, i co najważniejsze, potra-
fił docenić sugestie swoich podwładnych, a także wybrać
to, co w danych okolicznościach było najbardziej celowe.
Po drugie, odznaczał się odwagą. Jeśli uznał jakieś po-
sunięcie za dobre i skuteczne, podejmował decyzję i re-
alizował ją, biorąc całą odpowiedzialność na siebie. Nig-
dy nie zrzucał winy na wykonawców rozkazu, nie narażał
podwładnych na nieprzyjemności. Jeśli uważał, że któ-
ryś z nich zawinił, karał go sam, nie odwołując się do
ministra czy trybunału. Mógłbym powiedzieć o Apana-
sience jeszcze wiele dobrego, ale lepiej będzie, jeśli przej-
dziemy do konkretnych przykładów.
Apanasience towarzyszyła gupa oficerów wybranych
przez niego osobiście z myślą o obsadzeniu stanowisk
w sztabie frontu. Wszyscy oni byli inteligentni i rozum-
ni, co samo przez się świadczy na korzyść generała.
Przybył również szef oddziału operacyjnego, generał ma-
jor Arkadij Kuźmicz Kazakowcew. Grigorij Pietrowicz
Kotów przekazał mu plan operacyjny i natychmiast wy-
jechał na nowe miejsce służby - Ukrainę. Apanasienko
od razu wyraził chęć zapoznania się z planem operacyj-
nym. Podczas gdy mówiłem, Apanasienko rzucał krótkie
uwagi, wypowiadał opinie. Gdy przeszedłem do sprawy
rozmieszczenia rezerw frontu, Apanasienko powiedział:
- Słusznie! Stąd najwygodniej wyprowadzić manewr.
Jeśli tu powstanie zagrożenie, przerzucimy bez trudu
swoje rezerwy.
Kazakowcew spokojnie, jakby mówił o czymś bez
większego znaczenia, zauważył:
- Przerzucimy, jeśli Japończycy na to pozwolą.
- J a k to? - żachnął się Apanasienko.
- A tak. Na tej linii kolejowej są pięćdziesiąt dwa małe
tunele i duże mosty. Wystarczy wysadzić choćby jeden
z nich i nic już nigdzie nie przewieziemy.
258
OCZYSZCZENIE
_ W takim razie wykorzystamy transport samochodo-
wy. Obejdziemy się bez kolei.
- Nic z tego. Nie ma drogi równoległej z linią kolejową.
Nad kołnierzem Apanasienki pojawiła się czerwona
obwódka i szybko popełzła w górę. Z pociemniałą twa-
rzą, z oczami nabiegłymi krwią generał ryknął:
- Co to ma znaczyć! Słyszałem ciągle: «Daleki Wschód
to niezdobyta twierdza!*, «Na Daleki Wschód nikt się nie
wedrze!». A tymczasem się okazuje, że tkwimy tu jak
myszy w pułapce!
Podbiegł do telefonu i rzucił do słuchawki:
- Przyślijcie mi natychmiast Molewa!
Kilka minut później wbiegł zdenerwowany szef od-
działów inżynieryjnych, generał lejtnant Molew.
- Molew! Wiesz, że od Chabarowska do Kujbyszewki
nie ma szosy?
- Wiem.
- To dlaczego nic nie mówisz? A może myślisz, że
Japończycy ci ją zbudują? Krótko mówiąc, miesiąc na
przygotowania, cztery miesiące na budowę. A ty - Apa-
nasienko odwrócił się do mnie - pierwszego września
wsiadasz do gazika i jedziesz do Kujbyszewki-Wostocz-
nej. Stamtąd masz do mnie zadzwonić. Jeśli nie doje-
dziesz, to, Molew, nie chciałbym się znaleźć w twojej
skórze. [...]
Pierwszego września 1941 roku przyjechałem gazikiem
z Chabarowska do Kujbyszewki-Wostocznej i zatelefono-
wałem do Apanasienki. Na liczniku miałem 946 kilome-
trów. Widziałem, co zostało zrobione, i chętnie ustawił-
bym popiersia Apanasienki na początku i na końcu dro-
gi- [•••]
Kiedy generał objął dowództwo, sieć drogowa była już
stosunkowo dobrze rozbudowana. Jednak jednostki
wojskowe stacjonowały z dala od niej, a drogi dojazdo-
we praktycznie nie istniały. Dlatego też podczas rozto-
pów do miejsc postoju wielu jednostek można było do-
trzeć jedynie konno. Apanasienko wjeżdżał samocho-
dem w najgorsze roztopy, zostawiał go tam i wracał
drugim, oznajmiając donośnie: «Do takich bałaganiarzy
n
*e będę przyjeżdżał*. Następnie wzywał dowódcę do
259
 WIKTOR SUWOROW
siebie. Słuchy o surowych karach, pozbawianiu stano-
wisk i degradacjach szybko rozchodziły się po jedno-
stkach. Ludzie rzucali wszystko i zabierali się do budo-
wy dróg dojazdowych. Mniej więcej po miesiącu do każ-
dego miejsca postoju prowadziła przyzwoita szosa,
a drogi wewnętrzne, parki techniczne, place wyżwirowa-
ne lub nawet wyasfaltowane. Nie były to dyktatorskie
zapędy. Dotąd w razie alarmu niepodobna było opuścić
garnizonów z powodu straszliwego błota. Teraz o każdej
porze dnia i roku mogliśmy ruszać do walki. W ogóle
drogi były oczkiem w głowie Apanasienki. Muszę przy-
znać, że ja sam - oficer Sztabu Generalnego - teoretycz-
nie zdawałem sobie sprawę z ich znaczenia, ale nie po-
trafiłem tak się o nie troszczyć i zabiegać, jak Apana-
sienko. Dopiero on wpoił nam wszystkim, odbywającym
służbę na Dalekim Wschodzie, prawdziwy szacunek dla
dróg. Okres jego dowodzenia Frontem Dalekowschod-
nim można bez wątpienia nazwać epoką budowy dróg.
Zawsze też były utrzymywane w idealnym stanie.
Dowódca ten nie był również taki groźny, jak się wy-
dawało. Jego decyzje o zwolnieniach ze stanowisk i de-
gradacjach były znane wszystkim. Ale mało kto wiedział,
że Apanasienko nadal interesował się losem ukaranych.
Po jakimś czasie wzywał takiego delikwenta i wyznaczał
mu okres próbny: «Będę cię miał na oku, jeżeli się spraw-
dzisz, zapomnimy o wszystkim i nie wpiszemy kary do
akt. Jeśli nie, miej żal do siebie!». Osobiście nie znam ani
jednego wypadku, by ktoś się nie poprawił..."
m Rezydował więc u wysokich brzegów Amuru wspania-
róćmy teraz do naszych dowódców.
Pytanie pierwsze: czym się zajmował przez siedem-
naście lat na Dalekim Wschodzie „wspaniały dowódca
o analitycznym umyśle", marszałek Związku Radziec-
kiego, towarzysz Blucher?
Daleki Wschód to nasz drugi front. A mogło się rów-
nież zdarzyć, że pierwszy. I oto okazuje się, że gdyby
alarm bojowy nastąpił w czasie deszczu, nasze dywizje
nie wyruszyłyby z miejsc postoju. Ten, kto nigdy nie był
260
OCZYSZCZENIE
n
a Dalekim Wschodzie, nie wie, co to takiego brak prze-
jezdnych dróg i błoto. Niektórzy sądzą, że drogi są tam
takie same, jak w europejskiej części Rosji. Nie, drodzy
towarzysze, o wiele, wiele gorsze. Na terenie Kraju Nad-
morskiego są pagórki, a między nimi bagna. A tam gdzie
nie ma bagien, rozciąga się tajga. Deszcze zaczynają się
w maju, kończą we wrześniu. Drogi to wówczas gęsta,
lepka, ohydna breja lub rozlewiska o podmokłych brze-
gach. Pod koniec lata zdarzają się straszliwe powodzie.
I oto od czasów wojny domowej, a więc bez mała od
dwudziestu lat, na Dalekim Wschodzie rezydował wspa-
niały dowódca o analitycznym umyśle, marszałek
Związku Radzieckiego, towarzysz Blucher. I najzwyczaj-
niej nic nie robił. Gdyby, nie daj Boże, przyszło powojo-
wać, ani jedna dywizja z powodu błota i rozlewisk nie
opuściłaby miejsca postoju. A nawet gdyby się to udało,
nie powalczyłaby zbytnio. Wystarczyło, żeby Japończycy
wysadzili jeden most lub tunel na trasie Kolei Transsy-
beryjskiej, a nasi dowódcy nie byliby w stanie przerzu-
cić na miejsce walki ani uzupełnień, ani amunicji. Mało
tego, w wypadku wysadzenia mostu czy tunelu stałyby
się niemożliwe również dostawy z centrum kraju, cały
Front Dalekowschodni i Flota Oceanu Spokojnego też
byłyby ich pozbawione, a ponadto zostałaby przerwana
łączność środkowych regionów kraju z północnym Sa-
chalinem i Kołymą, zakłócona kooperacja z zakładami
przemysłu zbrojeniowego na Dalekim Wschodzie, mię-
dzy innymi z Komsomolskiem, gdzie znajdują się naj-
większa na świecie fabryka samolotów i jedna z naj-
większych stoczni.
ły dowódca o analitycznym umyśle, marszałek Blucher,
i nie widział, że cały Daleki Wschód to po prostu jedna
wielka pułapka, która za trzaśnie się, gdy Japończycy
wyślą kilku dywersantów z dziesięcioma kilogramami
dynamitu.
O czym myślał wielki strateg i analityk, towarzysz
Blucher, przez prawie dwadzieścia lat? O niczym. Ge-
nialny dowódca miał pewną niewielką słabość. „Litera-
turnaja gazieta" pisze o tej słabości oględnie i ze zrozu-
261
WIKTOR SUWOROW
5
mieniem: „Blucher pociągał... czasami". Nasz naród
traktuje skłonność do alkoholu z pobłażaniem. A więc
żeby o tej skłonności mówił cały kraj, żeby pamiętano
0 niej pięćdziesiąt, sześćdziesiąt czy siedemdziesiąt lat
późnej, towarzysz Blucher musiałby pić bardzo dużo
1 regularnie. Tak też właśnie było. Marszałek pił tak, że
0 jego libacjach wiedzieli wszyscy.
Nie wierzę w cuda. Blucher ze swoją skłonnością do
kobiet i alkoholu, nie mógł być dobrym strategiem.
Prawdziwy strateg nie ma czasu na pijaństwa, zbyt ceni
swój czas, by tracić go na libacje.
Żadnych odkryć w dziedzinie wojskowości towarzysz
Blucher nie dokonał. Nie pozostawił po sobie żadnych
prac. A więc w zakresie teorii miał osiągnięcia zerowe.
W praktyce - poniżej zera. W 1938 roku doszło do bła-
hego konfliktu z Japończykami z powodu dwóch wzgórz
1 cały Front Dalekowschodni ze „wspaniałym dowódcą"
na czele skompromitował się mimo „analitycznego umy-
słu" wielkiego stratega. Będziemy o tym mówić dalej.
Skąd się wziął, jak wypłynął ów zapijaczony wojskowy
geniusz?
M..arszałek Związku Radzieckiego Wasilij Konstanti-iv
nowicz Blucher nie miał wykształcenia wojskowego, ani
żadnego innego. Pracował w handlu. W 1910 roku zna-
lazł się w więzieniu z 2,5-letnim wyrokiem za podburza-
nie do strajku. W sierpniu 1914 roku został powołany
do wojska. Służbę odbywał w moskiewskim Kremlu.
Czytam i dziwię się: więzień polityczny skierowany na
Kreml? Chociaż w garnizonie piotrogrodzkim też się to
zdarzało. Przecież dlatego upadło Rosyjskie Imperium
- rezerwistom nie chciało się iść na front, więc poparli
Lenina i Trockiego, którzy głosili, że klęska własnej
ojczyzny będzie najkorzystniejsza.
Blucher jednak trafił na front, gdzie został podofice-
rem. W wymienionym czasopiśmie czytamy dalej, że już
„Literaturnaja gazieta", 19 lipca 1996 r.
262
OCZYSZCZENIE
w 1916 roku stało się dla niego jasne, że wojna jest
przegrana. Przyszły strateg głęboko się mylił. Długo-
trwała wojna przede wszystkim okazała się zgubna dla
Niemiec. To Niemcy nie mieli zasobów naturalnych ko-
niecznych do jej prowadzenia. To Niemcy zajmowali nie-
wielkie terytorium, które - zważywszy ówczesne możli-
wości - nie mogło wyżywić takiej liczby ludności. To
Niemcy znaleźli się w kleszczach i byli zmuszeni wal-
czyć na dwóch frontach. Wystarczy popatrzeć na mapę
- Niemcy byli odcięci od całego świata i oblężeni ze
wszystkich stron. Dostawy drogą morską blokowała
Royal Navy. Nie trzeba było żadnych bitew ani operacji
wojskowych - Niemcy i tak musiały skapitulować.
Świadom tego, cesarz niemiecki 12 grudnia 1916 roku
zwrócił się do cara rosyjskiego z propozycją zawarcia
pokoju.
Rosja więc, wbrew przeświadczeniu przyszłego strate-
ga Bliichera, nie przegrywała wówczas wojny. W 1916
roku przemysł zbrojeniowy wyprodukował dwa razy
więcej armat, karabinów maszynowych, amunicji, niż
w ciągu dwóch poprzednich wojennych lat. Front po raz
pierwszy miał dostateczną ilość amunicji. Jeśli chodzi
o pierwszą wojnę światową, bitwy określano, wiążąc je
z nazwami rzek, miast, krain: Pojezierze Mazurskie, Ga-
licja, Verdun, Somma. Istnieje jeden wyjątek od tej za-
sady: bitwa zwana Wyłomem Brusiłowa. Dokonały go
wojska rosyjskie właśnie w 1916 roku. W końcu na-
uczyliśmy się walczyć. Kolejne wydarzenia pokazały, że
nawet po całkowitej utracie potencjału przemysłowego
w 1916 roku moglibyśmy jeszcze długo prowadzić woj-
nę. I robiliśmy to. Mając do dyspozycji resztki zasobów
roku 1916, walczyliśmy aż do 1921 roku i dłużej, pono-
sząc o wiele większe straty niż w latach pierwszej wojny
światowej. Tak więc w roku 1916 nie wszystko było
stracone. Dlatego jednak, że Blucher i jemu podobni
pragnęli jak najszybciej wbić bagnet w ziemię i wrócić
do domu, Rosja wyszła z wojny zhańbiona. Kapitulacja
w obliczu ledwie już dyszącej niemieckiej monarchii
wcale nie oznaczała pokoju, lecz, jak uczył towarzysz
Lenin, przerodzenie się wojny imperialistycznej w wojnę
263
WIKTOR SUWOROW
domową. To dlatego, że defetystom w rodzaju Bliichera
spieszno było przegrać pierwszą wojnę światową, dlate-
go, że usłuchali Lenina i Trockiego, nasz kraj spotkało
właśnie to, co obaj ci przywódcy obiecywali - bratobój-
czą wojnę od Brześcia po Władywostok, śmierć milionów
ludzi i utratę niezliczonych dóbr.
To z powodu defetystów nasz kraj zmuszony był wal-
czyć dłużej niż inne i poniósł w wojnie domowej większe
straty, niż wszystkie kraje razem wzięte w latach pierw-
szej wojny światowej.
Za to w czasie bratobójczej wojny domowej defetyści
bardzo się wyróżnili. Bliicher został legendarnym boha-
terem i otrzymał mnóstwo orderów. Co do mnie, jestem
namiętnym zbieraczem wszelkiego rodzaju odznaczeń.
I nie tylko odznaczeń, lecz wszystkich związanych z ni-
mi ciekawostek.
Dlatego też, znając numery orderów marszałka Związ-
ku Radzieckiego Bliichera, mogę z całą odpowiedzialno-
ścią oświadczyć, że nie wszystko jest tu zupełnie jasne.
Aż do 1930 roku w Armii Czerwonej istniało tylko jed-
no odznaczenie - Order Czerwonego Sztandaru. W cza-
sie drugiej wojny światowej, a zwłaszcza po jej zakończe-
niu, wartość tego odznaczenia obniżyło masowe jego
przyznawanie. Jednakże podczas wojny domowej, szcze-
gólnie w początkowym jej etapie, order ten był bardzo
ceniony. Kawalerów Orderu Czerwonego Sztandaru ho-
norowano tak, jak później Bohaterów Związku Radziec-
kiego. Biografie tych, którzy mieli dwa Czerwone Sztan-
dary zamieszczano w oficjalnej historii wojny domowej
i studiowano je w wyższych uczelniach wojskowych.
Bliicher miał aż cztery takie odznaczenia. Taką ich liczbę
możnaby tłumaczyć wyjątkowym bohaterstwem towa-
rzysza marszałka, ale trochę dziwne wydają się ich nu-
mery: 1, 10, 11, 45.
Podczas gdy w całej ogromnej Armii Czerwonej, liczą-
cej miliony żołnierzy i dowódców, był tylko jeden order,
miał go towarzysz Blucher. Kiedy na całą Armię Czerwo-
ną, na wszystkich dowódców i żołnierzy przypadało za-
ledwie jedenaście orderów, jedna czwarta z nich zdobiła
pierś towarzysza Bliichera. W całej armii ordery miało
264
OCZYSZCZENIE
dziewięć osób: osiem po jednym, Blucher - 3. Nieco
później obraz wyglądał tak: w całej armii, czyli na milio-
nowe rzesze żołnierzy, zaledwie 41 osób miało po jed-
nym orderze, Blucher zaś posiadał ich już cztery.
Mieliśmy wielu bohaterów - Czapajewa, Szczorsa, Ko-
towskiego, Tuchaczewskiego, Uborewicza, Budionnego,
Trockiego, Sklańskiego, Fabriciusa... Mimo że żaden
z nich nie zdążył jeszcze dostać ani jednego orderu,
Blucher miał ich już całą pierś.
Z tego wniosek, że Blucher był po wielokroć walecz-
niejszy niż wszyscy pozostali bohaterowie razem wzięci.
Słowem, taki heroizm przekraczał granice przyzwoito-
ści. Ktoś komuś o tym napomknął i Bliichera zaczęto
odznaczać rzadziej, w obawie by pod koniec wojny do-
mowej nie załamał się pod ciężarem swoich orderów,
niczym wzorcowa miczurinowska jabłoń, która ku zdu-
mieniu i zachwytowi całej postępowej ludzkości, łamała
się pod ciężarem swych owoców.6 I śpiewano u nas na-
wet o tym piosenki:
W spichlerzach sterty zboża
Sięgają hen, w przestworza,
Od owoców
Jabłonie w sadach się gną.
To był osobliwy szyk: idzie człowiek po terenie naj-
większej wystawy krajowych osiągnięć gospodarczych,
fontanny szumią, żelbetowe dziewoje wznoszą sierpy do
nieba, sady szumią listowiem, a jabłonie wszystkie po-
łamane. Coś pięknego. Tak je naszpikowano środkami
chemicznymi, że się złamały. A następnego roku przy-
wożono na wystawę nowe drzewa w donicach, sadzono
je na miejscu połamanych, rozkwitały jabłonie i grusze,
Iwan Miczurin - radziecki sadownik, twórca nowatorskich metod
hodowlanych. „Zasługi Miczurina dla nauki rosyjskiej i światowej są
olbrzymie. Udało mu się mianowicie - pierwszemu w świecie - skrzy-
żować jadalne jabłko z jadalną gruszką i wyhodować nowy, odporny
na mrozy niejadalny owoc. Udowodnił w ten sposób, że wszystkie
teorie genetyczne są niesłuszne." - Cyt. za: W. Jerofiejew, „Moskwa-
-Pietuszki", Kontra, Londyn 1976, przypis N. Stavisky'ego [przyp.
265
WIKTOR SUWOROW
radowały ludzkie oczy dojrzewającymi owocami, a jesie-
nią łamały się z trzaskiem na podziw i uciechę robotni-
ków i chłopów.
Towarzysza Bliichera uratowano przed takim losem,
nie pozwolono mu się łamać pod ciężarem orderów.
Ciekawe, że on sam swych bojowych odznaczeń jakby
się wstydził, a szczycił się odznaczeniami innego rodza-
ju. Jedna z jego żon wspomina, że ordery nosił nie
wszystkie i nie zawsze, za to nie rozstawał się z odznaką
czekisty. 7 Trzeba zresztą przyznać, że tę odznakę czeki -
sta Blticher nosił zasłużenie, a pośród katów i opraw-
ców cieszył się wielkim autorytetem. Gdyby ustanowio-
no zaszczytny tytuł „Zasłużonego Kata Republiki" lub
„Ludowego Kata ZSRR", Bliicher mógłby iść o lepsze nie
tylko z Tuchaczewskim, ale i z samym Jakirem.
A teraz o jeszcze jednym strategu z Dalekiego Wscho-
du - Grigoriju Szternie. Służył on w Armii Czerwonej od
1919 roku. Dlaczego Sztern nie przystał do Czerwonych
w trudnym roku 1918, lecz dopiero w zwycięskim 1919,
„Radziecka Encyklopedia Wojskowa" nie wyjaśnia. Gri-
gorij Michajłowicz, jak wielu podobnych mu strategów,
nie był ani żołnierzem, ani podoficerem, ani dowódcą.
Wybrał karierę komisarską. Błyskawicznie awansował.
Najpierw został komisarzem pułku. Cóż, to czysta robota
- sprawować kontrolę polityczną nad dowódcą, rozstrze-
liwać żołnierzy, opowiadać dyrdymały o świetlanej przy-
szłości. Dalej szło jak po maśle: komisarz brygady,
współpracownik wydziału politycznego 46. Dywizji Pie-
choty. Po wojnie domowej zmniejszono stan liczebny ar-
mii. Tak więc Sztern został znowu komisarzem pułku,
komisarzem sztabu 3. DP i I Korpusu Konnego. W la-
tach 1923-1925 - komisarzem brygady pacyfikacyjnej
i dowódcą jednostek specjalnego przeznaczenia Chore-
zmijskiej Grupy Wojsk. A zatem Sztern znów zajął się
pracą na odcinku politycznym - został szefem wydziału
7
„Wojenno-istoriczeskij żurnał". nr 1/1990, s. 81.
266
OCZYSZCZENIE
politycznego dywizji. W roku 1929 został zauważony.
Objął stanowisko oficera do specjalnych poruczeń u Wo-
roszyłowa. Było ich dwóch: Chmielnicki, o którym pisa-
łem szczegółowo w „Dniu «M»" - i Sztern.
W tym miejscu należy szczególnie podkreślić jeden
aspekt: marszałka Związku Radzieckiego Klimenta Wo-
roszyłowa wszyscy i wszędzie opisują jako idiotę z har-
moszką- i tyle. U tego więc idioty z harmoszką komisarz
Sztern siedem lat służył jako chłopak na posyłki. Wnios-
kuję z tego - i sądzę, że czytelnik się ze mnązgodzi - iż
Sztern nie mógł zbyt daleko odbiegać poziomem umysło-
wym od swojego zwierzchnika. Po pierwsze, ludzi inteli-
gentnych raczej nie umieszcza się na lokkjskich stano-
wiskach adiutantów i oficerów do specjalnych poruczeń.
Obsadza się te stanowiska osobami, które jak psy, in-
stynktownie, w lot pojmują życzenia właściciela. To pra-
ca dla dobrego wojaka Szwejka. Po drugie, strategia ma
w sobie coś z poezji. Strateg posiada duszę poety. A po-
eta nie mógłby przez siedem lat pełnić funkcji kancelisty.
I to jeszcze u głupkowatego Woroszyłowa.
Sztern i Woroszyłow żyli jak dwa gołąbki. Sztern mógł-
by pozostać przez całe życie u boku swego szefa, ale
poniosło go w górę, ku szczytom. Widocznie dogodził to-
warzyszowi Woroszyłowowi. Z chłopca na posyłki awan-
sował na głównego doradcę wojskowego republikańskie-
go rządu Hiszpanii. Nie wiem, co doradzał towarzysz
Sztern Hiszpanom, ale ponieśli wkrótce całkowitą, bez-
apelacyjną klęskę. Sztern zaś został szefem sztabu Fron-
tu Dalekowschodniego. Jeszcze w styczniu 1937 roku
służył u Woroszyłowa, a w maju 1938 - był już szefem
sztabu frontu. I to frontu jedynego w owym czasie. Nikt
inny nie zrobił takiej kariery. Sztern nie miał oczywiście
żadnego doświadczenia zarówno w pracy dowódczej, jak
i sztabowej. Całe jego doświadczenie to komisarz-opraw-
ca-chłopiec na posyłki-doradca.
Tym, jak Bliicher wespół ze Szternem rozprawiali się
z japońskimi agresorami nad jeziorem Chasan, zajmie-
my się kiedy indziej. Bliichera za owe zwycięstwa tortu-
rowano tak długo, aż zmarł. Szternowi udało się unik-
nąć podobnego losu. Wszędzie i zawsze - przynajmniej
267
WIKTOR SUWOROW
w Rosji - szef sztabu za wszystkie wpadki ponosi taką
samą odpowiedzialność jak dowódca. Stalin jednak ska-
zał na śmierć Bliichera, ale oszczędził szefa jego sztabu.
A nawet awansował go na dowódcę frontu.
Co to był za dowódca, zorientowaliśmy się już, prze-
czytawszy historię drogi zbudowanej wzdłuż Kolei
Transsyberyjskiej. Sztern służył na Dalekim Wschodzie
trzy lata jako szef sztabu, dowódca 1. Armii i dowódca
Frontu Dalekowschodniego, ale nie zrobił absolutnie
nic, aby wojsko mogło w porze deszczowej opuścić miej-
sca postoju. Nie uczynił też nic, aby na przestrzeni
ogromnego, liczącego tysiące kilometrów frontu zabez-
pieczyć przerzucanie rezerw w rejony działań bojowych.
Tymczasem czekał go nowy awans - został szefem Głów-
nego Zarządu Obrony Przeciwlotniczej Ludowego Komi-
sariatu Obrony ZSRR. I tutaj dopiero doszło do kompro-
mitacji, nad którą nie sposób było przejść do porządku
dziennego. 15 maja 1941 roku niemiecki wojskowy sa-
molot transportowy Ju-52 naruszył granicę powietrzną
ZSRR w rejonie Białegostoku, przeleciał bez przeszkód
nad Mińskiem, Smoleńskiem i wylądował w Moskwie.
Oddziały kierowanego przez Szterna systemu obrony
przeciwlotniczej wykazały karygodne niedbalstwo. Ani
sam szef zarządu towarzysz Sztern, ani podległy mu
aparat nic o przelocie niemieckiego samolotu nie wie-
dzieli. Trzymać kogoś takiego jak Sztern na tak odpo-
wiedzialnym stanowisku, i to w przededniu wojny, na-
prawdę nie można było. A więc został zdjęty...
w< vi
dziedzinie teorii wojskowości Sztern nie miał żad-
nych osiągnięć. Jeśli chodzi o praktykę, zasłużył się
raczej negatywnie. A jeśli chodzi o politykę...
Sztern był zdecydowanym zwolennikiem terroru. Za-
raz po czystce, w marcu 1939 roku, odbył się XVIII
zjazd WKP(b), który zbilansował dotychczasowe i nakre-
ślił nowe zadania. Ale o czystce na zjeździe już nie mó-
wiono. Głównym tematem była przewidywana wojna.
Jeśli chodzi o czystkę, milczeli wszyscy czekiści, wszys-
268
OCZYSZCZENIE
C
y przywódcy partyjni, członkowie Komitetu Centralne-
go i Biura Politycznego oraz, co zrozumiałe, dowódcy
wojskowi. Nie wspomniał o niej również sam towarzysz
Stalin. Sztern natomiast nie powstrzymał się od poru-
szenia tego tematu, mówił o wielkich korzyściach płyną-
cych z oczyszczenia szeregów, uważając się za jednego
z inspiratorów, organizatorów i wykonawców tej akcji:
„zlikwidowaliśmy całą rzeszę różnej maści łajdaków...".
Towarzysz Sztern istotnie miał się czym pochwalić. So-
lidnie przyłożył rękę do tej sprawy.
Wkrótce, co prawda, poznał drugą stronę tego zagad-
nienia.
VII
Z darzą, się, że człowiek znajdzie jakiś kamyczek i nie
wie: diament to czy nie? Trzeba wtedy drasnąć nim
o granit. Jeśli na granicie pozostanie rysa - diament.
A jeśli sam się skruszy, to znaczy, że znaleźliśmy kawa-
łeczek skamieniałych odchodów dinozaura.
Wspomniana droga, prowadząca wzdłuż Kolei Transsy-
beryjskiej, to właśnie odłamek granitu, na którym spraw-
dzamy wartość naszych dowódców: diament czy nawóz?
Nie można tutaj pominąć samego towarzysza Tuchaczew-
skiego. Kiedy był on szefem Sztabu RKKA, cały Daleki
Wschód wisiał dosłownie na jednej nitce, którą każdy
mógł przeciąć. Pułki i dywizje nie były w stanie w razie
alarmu bojowego opuścić miejsc postoju, a towarzyszowi
Tuchaczewskiemu bynajmniej nie spędzało to snu z po-
wiek. On przygotowywał projekt wyprodukowania stu ty-
sięcy czołgów. Ale po co komu sto tysięcy czołgów, jeśli po
deszczu nie będą one mogły wyjechać z garnizonów? Po co
sto tysięcy czołgów, skoro wystarczy wysadzić w powietrze
jeden tunel, by nie sposób ich było przerzucić w rejon
działań bojowych? Na co się zdadzą czołgi, którym nie
będzie można dostarczyć paliwa i amunicji?
Takimi błahostkami jednak strateg Tuchaczewski nie
zaprzątał sobie głowy.
Ale niesłusznie. Bowiem to właśnie z powodu błaho-
stek dochodziło w historii do największych katastrof.
269
 WIKTOR SUWOROW OCZYSZCZENIE

VIII i Szterna takich generałów w sztabie po prostu nie było,

C óż, uczeni mędrcy przekonują nas, że Stalin był
idiotą, który w ogóle nie doceniał roli wspaniałych do-
a obecni tam geniusze nie orientowali się w najprost-
szych sprawach i niczego nie potrafili zasugerować swo-
wódców o analitycznych umysłach. Zadowalali go głup- im szefom.
cy z kawalerii. Naukowcy twierdzą, że Stalin zlikwido- Czyż to nie zadziwiające, że przed przeprowadzeniem
wał genialnych dowódców, a na ich miejsce postawił czystki zdolność bojowa Frontu Dalekowschodniego by-
ludzi ciemnych, niewykształconych i prostackich. ła równa zeru?
Przytoczę jednak kontrprzykład. W przeciwieństwie do Wystarczyło usunąć stamtąd kilku „wspaniałych do-
marszałka Bliichera, który nigdy i nigdzie nie pobierał wódców o analitycznych umysłach", a zamiast nich mia-
żadnych nauk, generał armii Apanasienko, który po czy- nować przygłupa-kawalerzystę z Pierwszej Konnej, i od
stce objął stanowisko dowódcy Frontu Dalekowschod- razu wojsko uzyskało możliwość opuszczenia miejsc po-
niego, ukończył z doskonałym wynikiem wyższe kursy stoju niezależnie od deszczu, czyli okazało się zdolne do
akademickie, a następnie Akademię Wojskową im. podjęcia działań bojowych. Stało się również możliwe
Frunzego. Z wyróżnieniem. przerzucanie rezerw strategicznych tam, gdzie powinny
Inaczej niż Sztern, który nigdy nie dowodził ani druży- się w razie potrzeby znaleźć. A więc zasady taktyki, sztu-
ną, ani plutonem, ani kompanią, ani batalionem, ani ki operacyjnej i strategii mogły zostać zastosowane na
pułkiem, ani brygadą, ani dywizją, ani korpusem, Apa- polu bitwy, a nie tylko „analizowane" w zaciszu gabi-
nasienko przeszedł wszystkie szczeble drabiny służbo- netów.
wej. Wszystkie co do jednego. Dowódcą dywizji był ponad
dziesięć lat, trzy lata dowodził korpusem, trzy lata był
zastępcą dowódcy Białoruskiego Okręgu Wojskowego
i trzy lata dowódcą Środkowoazjatyckiego Okręgu Woj-
skowego. Tak więc do pełnienia obowiązków dowódcy
frontu był przygotowany zarówno teoretycznie, jak
i praktycznie.
Już słyszę sprzeciwy: to odosobniony przypadek.
Nic podobnego. Przytoczę i inne.
Ale nawet gdyby istotnie był to odosobniony przypa-
dek, to przecież taki wyjątek podważa całą regułę. Nie
chodzi przecież o rzecz bez znaczenia, lecz o nasz drugi
front, który na szczęście nie został wykorzystany.
Rzecz nie w tym, że Stalin na miejsce stratega-alko-
holika Bliichera i stratega-komisarza Szterna wysłał na
Daleki Wschód rozsądnego, doświadczonego, wykształ-
conego, zdecydowanego i wymagającego Apanasienkę.
Chodzi o to, że mądry generał Apanasienko otoczył się
inteligentnymi ludźmi. To on wyszukał gdzieś, docenił,
awansował i przywiózł ze sobą do Chabarowska szefa
zarządu operacyjnego, generała Kazakowcewa, który
dostrzegł luki i słabości frontu. Za czasów Bliichera
270

Rozdział 20
Zmiana warty
Pierwsze przypuszczenie, jakie się czyni o panu i jego
umyśle, wysnuwa się z tego jakich przy nim widzi się
ludzi.'
Niccoló Machiawelli, „Książę"
Nikt nie wątpi, że Rosja zdolna jest wydać Seidlitzów,
Muratów, Rommlów - wielu rosyjskich generałów
w latach 1941-1945 bezsprzecznie reprezentowało
2
ten sam poziom.
Generał major Freiher W. von Mellenthin
Ge l enerał major Grygorenko kontynuuje swoją relację
na temat dowódcy Frontu Dalekowschodniego. Oto jesz-
cze jeden fragment jego książki:
„Osobowość Apanasienki ujawniła się szczególnie wy-
raziście na początku wojny. Nie pamiętam już którego
dnia, ale był to jeden z pierwszych dni wojny, przyszedł
rozkaz bezzwłocznego przerzucenia na zachód wszyst-
1
Machiavelli, „Książe" (przel. Cz. Nanke), [w:J Machiavelli, op. cit.
s. 218.
2
W. Mellenthin, Panzer Battles. Londyn 1979, s. 361.
272
OCZYSZCZENIE
kich rezerw uzbrojenia oraz amunicji. Smorodinow, któ-
ry przez długi czas kierował sprawami mobilizacji
w Sztabie Generalnym, oburzył się: «Cóż to za dureń
zabiera broń z jednego frontu na drugi! Nie jesteśmy
jakimś okręgiem na tyłach, w każdej chwili możemy zo-
stać rzuceni do walki. Trzeba iść do Apanasienki. Tylko
jego jednego tam wysłuchają*.
Gdy Apanasienko zorientował się, o co chodzi, nawet
nie słuchał dalszych wyjaśnień. Twarz i kark mu po-
czerwieniały i ryknął:
- Zwariowaliście? Tam ponieśli klęskę. A my się tu
mamy martwić o swoje? Natychmiast rozpocząć prze-
rzucanie! Wy - zwrócił się do szefa tyłów - odpowiadacie
głową za sprawny i szybki przebieg operacji. Zmobilizo-
wać cały transport kolejowy i w ekspresowym tempie
przerzucić rezerwy na linię frontu! Załadunek ma trwać
dzień i noc. Meldować o załadunku i odprawieniu każ-
dego eszelonu w centrali i mnie osobiście.
[...] Nikogo o to nie pytając, Apanasienko na miejsce
odesłanych dywizji zaczął formować nowe, drugorzuto-
we. Ogłoszono powszechną mobilizację wszystkich męż-
czyzn do 55 roku życia włącznie. Ale i to nie wystarczyło.
Apanasienko zatem polecił prokuraturze przejrzeć akta
więźniów, których można zwolnić i wcielić do wojska.
[...] W miejsce każdej odprawianej na front dywizji
Apanasienko kazał formować kolejną. Tak to w okresie
od lipca 1941 roku do czerwca 1942 Daleki Wschód
dostarczył 22 dywizje piechoty i kilkadziesiąt tysięcy
żołnierzy jako uzupełnienie. Teraz wiemy już, że
w pierwszym roku wojny między Japończykami a Niem-
cami doszło do poważnego konfliktu. Wywiad niemiecki
utrzymywał, że Sowieci, spod nosa Japończyków prze-
rzucają całe dywizje na zachód. Wywiad japoński nato-
miast upierał się, że ani jedna dywizja radziecka nie
opuściła swego miejsca postoju. Trudno sobie nawet
wyobrazić, jak potoczyłyby się wypadki na Dalekim
Wschodzie, gdyby dowodził tam człowiek, który potrafił-
by jedynie wykonywać rozkazy". 3
J
Grygorenko, op. cit.
10
— Oczyszczenie 273
 WIKTOR SUWOROW
U II
Jważa się, że Moskwę ocaliły dywizje syberyjskie. By-
ły to silne, dobrze wyszkolone i w pełni wyposażone jed-
nostki. Przybywały z daleka Koleją Transsyberyjską,
dlatego nazywano je syberyjskimi. Ale nie były to dywi-
zje syberyjskie, lecz dalekowschodnie. Najsławniejsze
z nich to 32. i 78. DP.
32. DP (późniejszej 29. DP Gwardii) pod dowództwem
pułkownika Połosuchina przybyła znad jeziora Chasan
wprost pod ogień artyleryjski i od razu została skiero-
wana do boju w okolice Borodina. Gdyby Apanasienko
nie zdążył na czas...
78. DP (9. DP Gwardii) pułkownika Biełoborodowa,
który później awansował do stopnia generała armii,
przybyła znad Ussuri. Walczyła pod Istrą.
Tonący brzytwy się chwyta. Cała wiedza o wojennym
rzemiośle sprowadza się do tego, by w porę podać toną-
cemu przysłowiową brzytwę. Apanasienko podał ją Sta-
linowi w najbardziej krytycznym momencie.
A oto jeszcze jedna opowieść o generale Apanasien-
m cie to i wejdźcie w nasze położenie*.
ce. Jest jesień 1941 roku. Temat ten sam - przerzucenie
wojsk z Dalekiego Wschodu na ratunek stolicy.
Relacjonuje A. Borków, ówczesny pierwszy sekretarz
chabarowskiego komitetu okręgowego partii:
„Linią specjalną zadzwonił do mnie Stalin. Po kilku
słowach powitania powiedział: «Mamy bardzo ciężką sy-
tuację między Smoleńskiem a Wiaźmą... Hitler szykuje
się do ataku na Moskwę, brakuje nam wystarczającej
ilości wojska, żeby obronić stolicę... Bardzo cię proszę,
przyleć jak najszybciej do Moskwy, zabierz ze sobą Apa-
nasienkę i spróbuj go jakoś urobić, żeby się nie sprze-
ciwiał. Wiem, jaki jest uparty*.
Przez wszystkie lata mojej pracy na Dalekim Wscho-
dzie i w innych miejscach Stalin nigdy do mnie nie te-
lefonował. Dlatego byłem prawdziwie zdumiony, słysząc
jego głos w słuchawce... Już dawno przywykliśmy do
tego, że słowo Stalina jest dla nas rozkazem, wódz nigdy
274
OCZYSZCZENIE
nikogo o nic nie prosił, lecz nakazywał i żądał. Byłem
więc zdziwiony tonem, którym informował mnie o sytu-
acji na zachodzie kraju. A potem, kiedy Stalin powie-
dział: «Spróbuj urobić Apanasienkę, żeby się nie sprze-
ciwiał», co było zupełnie nie w jego stylu, niemal przy-
siadłem z wrażenia... W końcu jeszcze raz powtórzył:
((Przylatujcie niezwłocznie najszybszym samolotem*. [...]
W gabinecie Stalin serdecznie uścisnął nam dłonie,
wyrażając zadowolenie, że mieliśmy pomyślny lot i po-
prosił, byśmy zajęli miejsca przy długim stole, pokrytym
zielonym suknem. Sam nie od razu usiadł, chwilę
w milczeniu przechadzał się po gabinecie, potem stanął
naprzeciwko nas i zaczął mówić: «Nasze wojska na fron-
cie zachodnim toczą bardzo ciężkie walki obronne, a na
Ukrainie - całkowita klęska... Ukraińcy w ogóle nie za-
chowują się, jak należy, wielu oddaje się w niewolę,
ludność wita entuzjastycznie niemieckich żołnierzy*.
I znów krótka pauza, kilka kroków po pokoju tam
i z powrotem. Po chwili Stalin podjął temat: «Hitler roz-
począł silne natarcie na Moskwę. Jestem zmuszony za-
brać wojsko z Dalekiego Wschodu. Proszę was, zrozum-
Lodowaty dreszcz przebiegł mi po plecach, a na czoło
wystąpił zimny pot, gdy usłyszałem tę straszną prawdę
z ust przywódcy partii i państwa... Stalin nie pytał nas
o zdanie, rozłożył swoje papiery na stole i wskazując
palcem na informacje o naszych wojskach, które w tej
chwili znajdują się na froncie, zwrócił się do Apanasien-
ki, wymieniając numery dywizji pancernych i dywizji
zmechanizowanych, pułków artyleryjskich oraz innych
szczególnie ważnych formacji i jednostek, które generał
powinien niezwłocznie przerzucić do Moskwy.
Stalin dyktował, Apanasienko dokładnie notował,
a następnie od razu, w gabinecie, w obecności przywód-
cy Pykającego fajkę, wysłał zaszyfrowaną depeszę do
swego szefa sztabu z poleceniem niezwłocznego wyko-
nania rozkazu.
Widać było, że nasze krótkie, konkretne, robocze spot-
kanie dobiega końca. Na stole znalazła się mocna herba-
ta- Stalin wypytywał o życie na Dalekim Wschodzie. Ja
275
WIKTOR SUWOROW
odpowiadałem. W pewnej chwili nasz gospodarz zwrócił
się do Apanasienki: «Ile masz dział przeciwpancernych?)).
Generał odpowiedział bez chwili namysłu. Dziś nie przy-
pominam sobie konkretnej liczby, pamiętam jedynie, że
wymienił dość mizerną w porównaniu z tym, czym już
wówczas dysponowała Armia Czerwona. «Załaduj i przy-
ślij je także!» - niezbyt głośno ale wyraźnie polecił Stalin.
Nagle szklanka z herbatą stojąca przed Apanasienką po-
toczyła się po długim stole w lewo, a krzesło, na którym
siedział generał, jakby odskoczyło do tyłu. Apanasienko
zerwał się na równe nogi z krzykiem: «Co to ma być?
Wiesz, co robisz?! Do kurwy nędzy!... A jeżeli napadną
na nas Japończycy, czym będę bronił Dalekiego Wscho-
du? Tymi lampasami? - i trzepnął się rękami po udach.
- Możesz mnie zdjąć ze stanowiska, możesz rozstrzelać,
ale dział nie oddam!».
Zamarłem. Chociaż w głowie mi się kręciło, wyraźnie
przebijała przez ten zamęt jedna myśl: «To koniec. Zaraz
wezwie ludzi Berii i zginiemy obaj». Po chwili jednak
znowu oszołomiło mnie zachowanie Stalina. «Uspokój
się, uspokój, towarzyszu Apanasienko! Czy warto tak
się denerwować z powodu tych dział? Możesz je sobie
zatrzymać*.
Żegnając się, Apanasienko zwrócił się z prośbą o prze-
niesienie na front.
«Nie, nie - życzliwie odparł głównodowodzący. - Lu-
dzie tak odważni i doświadczeni jak ty potrzebni są par-
4
tii na Dalekim Wschodzie*".
Trzeba jeszcze raz przypomnieć, że opisywane zdarze-
nie miało miejsce w październiku 1941 roku, a więc
zanim jeszcze Japonia przystąpiła do wojny z USA, czyli
w okresie, kiedy ze strony Japończyków można się było
spodziewać dosłownie wszystkiego.
Przez dwa najtrudniejsze lata, 1941 i 1942, Frontem
Dalekowschodnim dowodził generał armii Apanasienko.
Co do mnie, nie mam najmniejszych wątpliwości, że
w wypadku napaści na Daleki Wschód japońscy gene-
rałowie trafiliby w osobie Apanasienki na prawdziwie
4
F. Morgun. Za dołgo do saluta, Połtawa 1994, ss. 67-71.
276
OCZYSZCZENIE
godnego przeciwnika. Nawet nie dysponując wystarcza-
jącymi siłami, generał potrafiłby dobrze zaleźć za skórę
agresorom...
Prośbę Apanasienki Stalin spełnił dopiero w 1943 roku.
Przydzielono go od razu na decydujący odcinek frontu.
Znalazł się na Łuku Kurskim. Został śmiertelnie ranny
w czasie walk pod Biełgorodem w bitwie kurskiej. Generał
armii Josif Rodionowicz Apanasienko zmarł 5 sierpnia
1943 roku. W dniu, kiedy Moskwa po raz pierwszy odda-
wała salut honorowy wojskom, które odniosły wielkie zwy-
cięstwo, przesądzające o ostatecznym wyniku wojny.
I oto teraz marksistowsko-hitlerowscy agitatorzy wma-
wiają nam, że Stalin wymordował najlepszych z najlep-
IV
szych, że wokół niego zostali jedynie głupawi półanalfa-
beci, pozbawione inicjatywy tępaki i obrzydliwe lizusy.
Wyobraźmy sobie następującą sytuację: w 1937 roku
zostaje aresztowany Apanasienko i, skazany na karę
śmierci, czeka w celi na wykonanie wyroku. Wiemy
o nim niewiele, ale czy do pomyślenia jest, by taki kawał
chłopa jak on pisał do Stalina listy z wyznaniami w ro-
dzaju: „Umrę ze słowami miłości na ustach do Was,
towarzyszu Stalin!". W żadnym wypadku. Gdyby zam-
knięto go w celi śmierci, przeklinałby Stalina od ostat-
nich, zębami gryzłby kraty i zamki. Nie wiem, czy dałby
radę rozprawić się z dwoma lub trzema oprawcami, ale
butów z pewnością by im nie lizał.
Oc *d razu po wojnie niemieccy generałowie zarzucili
rynek książki wspomnieniami. Pod koniec lat pięćdzie-
siątych wspomnienia te zalały również nasz kraj: West-
phal, Blumentritt, Zeitzler, Zimmermann, Manteufel,
Guderian, Hoth, Rendulitsch, Tippelskirch, Kesselring,
Schneider, Mellenthin.
Przyznaję, że pamiętniki generałów niemieckich podo-
bały mi się o wiele bardziej, niż radzieckich. Radzieccy
277
WIKTOR SUWOROW
generałowie pisali o tym, jak szeregowy Iwanów ostat-
nim granatem spalił niemiecki czołg, jak sierżant Pie-
trow ostatni nabój wystrzelił do atakujących faszystów,
jak pod gradem kul oficer polityczny Sidorow poderwał
żołnierzy do walki, jak porucznik Siemionow skierował
swój płonący samolot na kolumnę czołgów... Nasi gene-
rałowie opisywali też co mówił, umierając, szeregowy
Iwanów: pragnął wstąpić do partii. Sierżant Pietrow tak-
że. I wszyscy inni.
U Niemców za to jakoś nikt nie dokonywał bohater-
skich czynów, nie odznaczał się heroizmem. Dla Niem-
ców wojna była rzemiosłem, a więc opisywali ją z profe-
sjonalnego punktu widzenia: nasze siły liczą tyle a tyle,
siły przeciwnika prawdopodobnie tyle a tyle ludzi
i uzbrojenia... Moim zadaniem jest... Jego wypełnienie
utrudniają następujące czynniki, ułatwiają zaś i sprzy-
jają takie a takie... W tej sytuacji można było podjąć
jedno z trzech rozwiązań, wybrałem drugie... Z takiego
to a takiego powodu. Oto co z tego wynikło...
Wspomnienia niemieckich generałów to coś w rodzaju
zbioru pasjonujących i pouczających krzyżówek. Każdy
z nich pisał po swojemu, ale wszyscy bardzo interesują-
co. Pamiętniki zaś naszych generałów są pisane jak gdy-
by przez ten sam zespół maszynistek z Głównego Zarzą-
du Politycznego Armii Czerwonej, które w ten sam tekst
wstawiają tylko odpowiednie numery dywizji i pułków,
nazwy miast i imiona bohaterów. Naszym żołnierzom ja-
koś zawsze brakowało nabojów, granatów i wszystkie
generalskie memuary zawierają opisy, jak to rzucają się
oni z siekierą na czołgi, zestrzeliwują samoloty z karabi-
nu i przebijają widłami baki z benzyną w transporterach
opancerzonych. Wszystko sprowadzało się u nas do wal-
ki wręcz, do mordobicia, jak gdyby nikt nigdy nie słyszał
o sztuce walki czy taktyce.
Wspomnienia naszych generałów to szkoła bohater-
skich aktów odwagi.
Wspomnienia niemieckich - szkoła myślenia.
Wkrótce jednak zrodziła się wątpliwość: niemieccy pa-
nowie generałowie wszyscy jak jeden mąż byli nadzwy-
czaj mądrzy i doświadczeni, a Hitler - zgodnie z ich opi-
278
OCZYSZCZENIE
nią - był kompletnym idiotą. Jeśli tak, dlaczego ci ro-
zumni, inteligentni ludzie pozwolili, by wydawał im roz-
kazy idiota?
Po raz pierwszy ta myśl przyszła mi do głowy, kiedy
czytałem wspomnienia generała pułkownika Kurta
Zeitzlera. Był on szefem Sztabu Generalnego Wojsk Lą-
dowych w czasie bitwy pod Stalingradem. Hitlera opisu-
je jako skończonego kretyna: „Pierwsza część mojego
wystąpienia została przedstawiona w formie dostępnej
dla człowieka, który zupełnie się nie orientuje w spra-
wach wojskowych".5 Zeitzler formułował raporty dla
głównodowodzącego sił zbrojnych, swego najwyższego
zwierzchnika, jak dla kogoś z ulicy, kto nie wie, jaka jest
różnica między korpusem a brygadą. Mówiąc krótko,
generał pułkownik Zeitzler traktował Hitlera jak idiotę.
Dalej następuje wielostronicowy opis genialnych decyzji
Zeitzlera (co jest istotnie bardzo interesujące) i reakcji,,
jakie wywoływały u tępego, upartego gęfrajtra.
Wtedy to pomyślałem: a przecież, Herr Zeitzler, miał
pan wyjście. W takim wypadku szef Sztabu Generalne-
go powinien oświadczyć swemu ukochanemu wodzowi,
Fuhrerowi: proszę wojować, jak się panu podoba, ale ja
nie będę ponosił za to odpowiedzialności wobec ojczyzny
i historii. Proszę o zwolnienie z obowiązków. Przyjmę
każde inne .stanowisko, mogę dowodzić korpusem lub
dywizją, a nawet zostać rozstrzelany, jeśli wola, ale za
swoją głupotę musi pan odpowiadać sam.
Ale cóż... Mądry Zeitzler nie powiedział tego. Milczeli
też inni generałowie. Dlatego też za bezsensowne po-
sunięcia Hitlera wszyscy oni ponoszą pełną odpowie-
dzialność.
A oto przykład z naszej historii. Niemcy wzięli Kijów
i wielki obszar wokół miasta w gigantyczne kleszcze. Od
północy pod Konotopem znajdowała się 2. Grupa Pan-
cerna Guderiana, od południa pod Kremieńczugiem
1. Grupa Pancerna Kleista. Sytuacja była jasna - klesz-
cze zamkną się na tyłach Frontu Południowo-Zachod-
K
O - Zeitzler, [w:] Rokowyje rieszenija (tłum. z niem.), Moskwa
o, s. 159.
279
WIKTOR SUWOROW
niego i pięć radzieckich armii znajdzie się w kotle. Co
robić? Opinia szefa Sztabu Generalnego, generała armii
Żukowa była następująca: niezwłocznie wyprowadzić
pięć armii spod Kijowa. - Ale jak to zrobić? - nie może
pojąć towarzysz Stalin. - A co z Kijowem? Żuków odpo-
wiada bez wahania: - Kijów musi się poddać!
Stalin jest oburzony. J a k to poddać się? Kijów trzeba
utrzymać! Żuków jednak wie, że to się nie może udać.
Lepiej więc oddać samo miasto, niż Kijów i półtora mi-
liona żołnierzy, którzy go bronią. Stalin dalej nalega.
I wtedy Żuków oświadcza, że rezygnuje ze swego stano-
wiska: wy, towarzyszu, wiecie lepiej, więc wojujcie, jak
chcecie, aleja nie będę ponosił odpowiedzialności wobec
narodu i historii. Jestem gotów iść dokądkolwiek, zo-
stać choćby dowódcą kompanii, pułku, korpusu, armii,
frontu, ale waszych absurdalnych rozkazów nie zamie-
rzam wypełniać. Żuków rzeczywiście został zdjęty ze
stanowiska. I natychmiast doszło do straszliwej kata-
strofy. Dwie niemieckie grupy pancerne zacisnęły klesz-
cze pod Łochwicą...
Ale Żukowa już nie było.
Towarzysz Stalin zafrasowany podrapał się w głowę,
a potem wysyłał Żukowa tam, gdzie ważyły się losy woj-
ny. W 1942 roku zaś Stalin mianował go swoim zas-
tępcą.
VI
Z atrzymajmy się jeszcze chwilę przy opisywanej sytu-
acji. Ten sam czas i miejsce: Kijów. Główne dowództwo
niemieckie staje przed problemem, co robić - nacierać
prosto na Moskwę, czy też zawrócić na Kijów. Prawdę
mówiąc, jedno i drugie posunięcie jest śmiertelnie nie-
bezpieczne. Jeśli wojska niemieckie ruszą na Moskwę,
ich tyły pozostaną odsłonięte, a wtedy spod Kijowa wyj-
dzie uderzenie, które odetnie Niemców od baz zaopa-
trzenia. Jeśli zaś wojska niemieckie zawrócą i ruszą na
Kijów, będzie to stratą czasu i nacierać na Moskwę trze-
ba będzie w błocie i śniegu, do czego Niemcy nie są
przygotowani. Więc co robić? Hitler uważa, że bez-
280
OCZYSZCZENIE
względnie należy ruszać na Kijów. Guderian nie godzi
się z tą opinią. Potem zresztą będzie z uporem twierdził,
że był to fatalny błąd, który doprowadził do klęski. Ale
skoro tak sądził, powinien był protestować! Mógł prze-
cież zachować się jak Żuków. Niech wojuje Fiihrer, sko-
ro się na tym zna, mnie proszę zwolnić!
Ale mądry i przezorny Guderian wykonuje rozkaz bez
protestu. Osobiście lubię Guderiana. Nie rozstaję się
z jego książkami. Ale oprócz rozumu generał powinien
mieć charakter, wolę i odwagę. Wspomnienia wszyst-
kich niemieckich generałów łączy jedno przeświadcze-
nie: Hitler był głupcem i zmuszał nas do wykonywania
idiotycznych rozkazów. Tak rzeczywiście było. Ale tylko
ten generał zasługuje na miano wielkiego i niezwycię-
żonego, który głupich rozkazów nie wykonuje. Męstwo
prostego żołnierza polega na tym, by wykonywać rozka-
zy i iść śmiało na nieprzyjacielskie bagnety. Męstwo ge-
nerała zaś na tym, żeby myśleć i wypełniać tylko te
rozkazy, które wiodą ku zwycięstwu.
Jakże często generałowie, politycy, historycy na Za-
chodzie chełpią się: nasi żołnierze potrafią myśleć! A ro-
syjskiego głupiego Wańki nikt myśleć nie nauczył.
Wasi żołnierze potrafią myśleć? Świetnie. My za to
mamy myślących generałów. Wystarczyło im odwagi, by
mieć własne zdanie i bronić go. Niemieccy generałowie
wypełniali każdy rozkaz. To było ich słabością. Nasi
generałowie byle rozkazu nie wypełnią. Na tym polega
ich przewaga.
Jeśli generał ma się za geniusza, ale wypełnia idioty-
czne rozkazy Fuhrera, który prowadzi kraj ku katastro-
fie, to ów genialny umysł nic nie jest wart. Jaki z niego
pożytek? Chyba tylko taki, że jego posiadacz napisze po
wojnie interesujące wspomnienia.
Rzecz godna podkreślenia: Stalin przed wojną prze-
trzebił generalicję, ale mimo to znaleźli się generałowie,
którzy - jak Apanasienko czy Żuków - potrafili, ryzy-
kując życie, posłać do diabła największego geniusza
wszechczasów i wszystkich narodów.
Nie ma nic gorszego dla przywódcy niż znaleźć się
w sytuacji, kiedy całe otoczenie mu potakuje, zgadza się
281
WIKTOR SUWOROW
z każdą jego decyzją i jeszcze ją chwali. Najrozsądniej-
szy człowiek w takich okolicznościach traci orientację,
nie dostrzega własnych błędów.
Właśnie w taki ślepy zaułek zaprowadziła Hitlera jego
polityka kadrowa.
Fiihrer przed wojną nie przeprowadzał czystki wśród
swoich generałów, ale oni, nie wiadomo dlaczego, oka-
zali się ludźmi zastraszonymi i niczym prości żołnierze
ślepo wykonywali rozkazy...
Oto korzyść płynąca z czystki: gdyby Hitler przed woj-
ną urządził noc długich noży swoim generałom, gdyby
ich parę tysięcy wystrzelał, to może po takiej operacji
ostałoby się choćby kilku, którzy potrafiliby nie tylko
myśleć, ale sprzeciwić się swemu wodzowi.
N,
I ie tylko zresztą Apanasienko i Zukow umieli prze-
ciwstawić się Stalinowi. Byli także inni. Generał armii
Konstanty Rokossowski potrafił sprzeciwić się nie tylko
wodzowi, ale także całemu jego otoczeniu. Mamy czer-
wiec 1944 roku, trwają przygotowania do najpoważniej-
szej operacji w dziejach drugiej wojny światowej, a może
i całej ludzkości - ofensywa białoruska. Stalin i dwaj
jego zastępcy, Żuków i Wasilewski, wszystko obmyślili,
wzięli pod uwagę, zaplanowali. Teraz wzywają po kolei
dowódców frontów i wyznaczają im zadania. Przychodzi
czas na Rokossowskiego. A Rokossowski ma własną
koncepcję, lepszą niż plan Stalina, Żukowa i Wasile-
wskiego. Rzecz doprawdy niezwykła.
Wdawać się w spór ze Stalinem to śmiertelne ryzyko.
A tu jeszcze wspierają Stalina najbliżsi współpracowni-
cy i doradcy. Wszyscy są tego samego zdania. Ale gene-
rał armii Rokossowski nie ma zamiaru wypełnić rozka-
zu trzech marszałków - naczelnego wodza i dwóch jego
zastępców.
Cóż, krnąbrnemu generałowi proponują, by wyszedł
do przyległego pokoju i przemyślał swoją decyzję. Gene-
rał Rokossowski wychodzi. Myśli. A jest o czym pomyś-
leć. Przeszedł już przez lochy oprawców, gdzie poddawa-
282
OCZYSZCZENIE
no go torturom, siedział w celi śmierci. Nie chciałby się
tam znaleźć jeszcze raz.
Po pewnym czasie znów zostaje wezwany do gabinetu
Stalina, gdzie jeszcze raz powtarzają mu, że jego zada-
niem jest...
Nie. Generał Rokossowski tego zadania nie wykona.
Niech go odwołają ze stanowiska, wsadzą do więzienia,
zdegradują, skierują jako szeregowego do batalionu
karnego. Niech go skażą na śmierć. On zadania nie
wykona.
Znów polecają mu wyjść i przemyśleć wszystko jesz-
cze raz. Wychodzi. Myśli. Można przecież nie ryzykować.
Można wypełnić rozkaz Stalina i jego zastępców. Losy
wojny są już przesądzone, chodzi tylko o cenę i dzień
zwycięstwa. Można się nie sprzeciwiać, a potem, po
śmierci Stalina, napisać pamiętnik: głupi Stalin wyzna-
czał głupie zadania, a ja miałem własną koncepcję, któ-
rej on nie zrozumiał i nie docenił...
Rokossowski długo się namyślał. Mieliście dość cza-
su? Proszę, wejdźcie. I co? Wypełnicie rozkaz głównodo-
wodzącego?
Nie. Nie wypełnię.
A niech cię diabli wezmą! Rób, jak uważasz.
I Rokossowski tak właśnie zrobił. vni
Z wielkim powodzeniem.
Oto opinia generała porucznika Siegfrieda Westphala:
„W ciągu lata i jesieni 1944 roku armia niemiecka po-
niosła największą w swojej historii klęskę, poważniejszą
nawet niż pod Stalingradem. 22 czerwca Rosjanie prze-
szli do przeciwnatarcia na froncie Grupy Armii «Śro-
dek»... To zgrupowanie wojsk zostało całkowicie znisz-
czone. W związku z rozbiciem GA «Środek» w krajach
nadbałtyckich została odcięta GA «Północ»".6
Pisze generał pułkownik Heinz Guderian: „Klęska za-
częła się 22 czerwca. Pierwszego dnia 25 niemieckich
Ibid. s. 257-258.
283
WIKTOR SUWOROW
dywizji po prostu zniknęło... Nie tylko GA «Środek», ale
i GA «Północ» znalazła się w katastrofalnej sytuacji".7
Wypowiada się generał major von Mellenthin: „22
czerwca Rosjanie uczcili trzecią rocznicę naszej inwazji
na Rosję potężnym natarciem czterech frontów w skła-
dzie 146 dywizji piechoty i 43 brygad pancernych...
Z niezrozumiałych powodów Chester Wilmott w swojej
książce «Bitwa o Europę» zapomniał o tej operacji. A by-
ła ona jednym z największych wydarzeń wojennych. Ze
względu na swój rozmach i znaczenie, nieporównanie
ważniejszym niż desant w Normandii. W okresie od
1 czerwca do 31 września 1944 roku straty wojsk nie-
mieckich na froncie zachodnim wynosiły 293.802 żoł-
nierzy, na wschodnim w tym samym czasie - 916.860".8
Chodzi o ten sam okres, kiedy to zachodni sojusznicy
wyrazili wątpliwość co do dokładności radzieckich infor-
macji na temat liczby wziętych do niewoli jeńców. Wów-
czas Stalin polecił pokazać tych jeńców całemu światu.
I oto gigantyczne kolumny niemieckich żołnierzy (nie
wychudzonych po pobycie w lagrach, lecz prosto z pola
bitwy) przepędzono ulicami Moskwy. Na czele kolumny
szli niemieccy generałowie i cale pułki oficerów, za nimi
niezliczone rzesze żołnierzy. Zamykały ten pochód nie
używane od trzech lat polewaczki. W czasie wojny stoli-
ca odwykła od takich luksusów. Wszystko szło na front,
benzyna też, liczyło się tylko zwycięstwo, dlatego pole-
waczki od dawna nie wyjeżdżały na moskiewskie ulice.
Ale tak nadzwyczajna okazja wymagała odpowiedniej
oprawy. Naczelny Wódz polecił wydać benzynę z niety-
kalnej rezerwy Biura Kontroli Zewnętrznej. Jak w wy-
padku operacji bojowej. Stalin nakazał dokładnie
sprzątnąć moskiewskie ulice po przejściu kolumny nie-
mieckich jeńców.
Żeby nie został na stołecznym bruku choćby ślad
błota z ich butów.
Już w drugim dniu ofensywy białoruskiej Stalin zro-
zumiał, że plan Rokossowskiego był nie tylko doskona-
7
H. Guderian, Panzer Leader, Londyn 1953, s. 352.
8
Mellenthin, op. dt, s. 339.
284
OCZYSZCZENIE
ty, lecz genialny. W tydzień po rozpoczęciu operacji, 29
czerwca 1944 roku, generał armii Rokossowski został
wyróżniony brylantową gwiazdą marszałka Związku Ra-
dzieckiego. Ale Stalinowi i to wydawało się za mało, tak
więc 30 lipca 1944 roku świeżo upieczony marszałek
otrzymał swoją pierwszą Złotą Gwiazdę Bohatera Związ-
ku Radzieckiego. Stalin nie dał mu Złotej Gwiazdy ani
za Smoleńsk, ani za Moskwę, ani za Stalingrad, ani za
Kursk, choć należałoby tak zrobić. Ale geniuszu Rokos-
sowskiego w operacji białoruskej (przeprowadzonej
wbrew rozkazom Stalina, Żukowa i Wasilewskiego!) nie
udało się już zaćmić. To był odpowiedni kandydat do
poprowadzenia Defilady Zwycięstwa.
Rokossowski podczas przygotowań do ofensywy bia-
łoruskiej, jej realizacji i późniejszych działań przejawił
mądrość, inicjatywę i odwagę.
Gwiazdę marszałkowską otrzymał za talent dowódczy,
za szerokość perspektyw strategicznego myślenia, za
zwycięstwo nad Hitlerem i jego feldmarszałkami.
Gwiazdę Bohatera ZSRR - za osobistą żołnierską od-
wagę w obliczu wściekłości i dzikiego uporu Stalina.
A to już heroizm najwyższego rzędu.
Zawsze: i na początku wojny, w czasie fatalnego lata
i tragicznej jesieni 1941 roku, i podczas jej zwycięskiego
końca w Armii Czerwonej byli generałowie, którzy mieli
głowę na karku i dość męstwa w sercu, by bronić swego
punktu widzenia nawet wobec Stalina.
Hitler posiadał doborową kadrę generałów, ale takich
jak Stalin nie miał zarówno na początku, jak i pod ko-
niec wojny.
Ani jednego.
Niemcy przegrały dlatego, że generałowie Stalina stali
pod względem przygotowania nieporównanie wyżej niż
generalicja Hitlera.
Męstwo i odwaga osobista to jeden z podstawowych
elementów składowych tego przygotowania.

Rozdział 21
Dziwny Blitzkrieg
Raz jeszcze ku granicom mglistym
Tabory ciągną poprzez mrok.
Komunizm znowu jest tak blisko
Jak w dziewiętnastym. To był rok...
Michail Kulczycki, 1939
N asze wojenne legendy są pokrętne i zawiłe. Kłam-
stwo jedzie na kłamstwie i kłamstwem pogania. Opo-
1
wieści o tym, że w latach czystki padli ofiarą najlepsi
dowódcy Armii Czerwonej, wiążą się nierozerwalnie
z innymi opowieściami: że Związek Radziecki nie był
przygotowany do wojny. Skoro wytrzebiono genialnych
wodzów, zastępując ich ciemnymi tępakami, jakże mog-
ło być inaczej?
Naturalną koleją rzeczy wypływa stąd jeszcze jeden
fałszywy wniosek: że Stalin bał się Hitlera.
Te powiązane ze sobą mity wzajemnie się potwierdza-
ją. Wystarczy, by jakiś komunista czy hitlerowiec przy-
wołał któryś z nich, a tłum zaraz sobie przypomni inne
opowieści. Zaledwie socjalistyczny agitator zdąży wymie-
nić nazwisko Tuchaczewskiego, a już zgromadzeni wy-
grzebują z pamięci historie o braku przygotowania Armii
286
OCZYSZCZENIE
Czerwonej do wojny i przerażeniu Stalina. Wystarczy
wspomnieć rok 1941, by w wyobraźni słuchaczy odżyła
postać genialnego Tuchaczewskiego, który ostrzegał...
Wspólne przesłanie tych historii jest zawsze takie sa-
me: Stalin bał się Hitlera.
W tych czterech słowach zawiera się cały brudny fałsz,
całe kłamstwo o wojnie. Te cztery słowa stanowią zwień-
czenie, kwintesencję wszystkich wymysłów marksistow-
sko-hitlerowskiej propagandy.
Owo krótkie zdanie każe wierzyć, że Stalin był słabszy
i głupszy od Hitlera. Bowiem człowiek rozumny nie mo-
że bać się durnia, a silny - słabszego. Z owego zdania
wynika, że Armia Czerwona była słabsza od Wehrmach-
tu, nasi generałowie głupsi od hitlerowskich, że Związek
Radziecki był gorzej przygotowany do wojny niż Niemcy,
że wygraliśmy wojnę nie my, lecz ktoś inny. Bo czy
kretyni mogli wnieść wystarczający wkład w rozgromie-
nie hitlerowskich wojsk?
Na rocznice i uroczystości związane z wojną Rosja nie
jest zapraszana. Cały świat rozumie doskonale, jakie są
tego przyczyny. Mówi się: przecież nie byliście przygotowa-
ni do wojny, wasza armia została pozbawiona dowódców,
na czele sił zbrojnych i państwa stał tchórzliwy Stalin oraz
ciemni prostacy bez żadnego doświadczenia. Wasi Simo-
nowowie, Niekricze, Szołochowowie na rozkaz partii
komunistycznej roztrąbili na cały świat historyjki o uni-
cestwionych geniuszach, braku przygotowania, przeraże-
niu Stalina. Więc po co was zapraszać? Jeśli cokolwiek
zdziałaliście podczas wojny, to tylko ze strachu...
A nasi agitatorzy, nie wiadomo dlaczego, znajdują
szczególne zadowolenie w powtarzaniu w kółko: Stalin
się bał, strasznie się bał, trząsł się ze strachu... Uwiel-
biają to podkreślać i napawać się treścią tych słów.
Weźmy „Wojenno-istoriczeskij żurnał", numer 4 z 1995
roku. Widzimy tu rozciągający się na dwie kolumny, wy-
drukowany ogromną czcionką tytuł: STALIN CZUJE...
STRACH PRZED WEHRMACHTEM. Tak właśnie to napi-
sano, z wielokropkiem. Wydawcą czasopisma jest Mini-
sterstwo Obrony Federacji Rosyjskiej. Zapytajmy pana
ministra, zapytajmy pracowników Głównego Zarządu
287
 WIKTOR SUWOROW
Politycznego, w którym nic oprócz nazwy się nie zmieniło:
kochani towarzysze, skąd wam to przyszło do głowy?
Nasi marksiści wcale nie będą tego ukrywać: tak po-
wiedział Goebbels! Proszę, możecie sobie przeczytać!
A skoro Goebbels tak powiedział, rosyjskie Ministerstwo
Obrony obowiązane jest tę opinię powtarzać. Czyż nie?
Nasze Ministerstwo Obrony publikuje w swoim czaso-
piśmie dzienniki Goebbelsa. Nie ma w tym nic złego,
pod warunkiem jednak, że minister, podległe mu mini-
sterstwo i redakcja wyraźnie zaznaczą własne stanowi-
sko, stosunek do opublikowanego materiału. A stano-
wisko w tym wypadku może być tylko jedno: spójrzcie
tylko na Goebbelsa! Cóż to za głupiec! Jak dalece nie
potrafił nas docenić! Zobaczcie, co za brednie wypisuje!
Czy takie stanowisko zajął minister obrony Federacji
Rosyjskiej?
Bynajmniej.
Ministerstwo Obrony, Instytut Historii Wojskowości,
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", „Krasnaja zwiezda" od
dziesiątków lat wbijają nam do głowy brednie o braku
przygotowania. I o armii pozbawionej dowódców. I o prze-
rażeniu Stalina. A teraz znaleźli potwierdzenie swoich tez
w dziennikach Goebbelsa z 1941 roku. Minister obrony
Rosji, kierowane przez niego ministerstwo, Sztab General-
ny oraz nasi oficjalni historycy wojskowi w pełni solidary-
zują się ze stanowiskiem Goebbelsa. Wszystko, co głoszą
teraz i wszystko, co Goebbels pisał w 1941 roku, pozosta-
je w idealnej zgodności pod względem treści, formy, a na-
wet ducha.
„Wojenno-istoriczeskij żurnał" publikuje tekst hitlerow-
skiego ministra propagandy jako poważne i cenne źródło
informacji. Mało tego, najobrzydliwsze stwierdzenia, które
Goebbels zanotował na własny użytek, prywatnie, nasze
czasopismo objawia całemu światu. To, co minister pro-
pagandy Trzeciej Rzeszy zapisywał małymi literami, Mini-
sterstwo Obrony Rosji podnosi do rangi tytułu i drukuje
olbrzymią czcionką. Całe zdanie jest zbyt długie, więc
skraca sieje, wprowadzając wielokropek i obyczajem bru-
kowej prasy skleja się bijący w oczy tytuł:
STALIN CZUJE... STRACH PRZED WEHRMACHTEM.
288
OCZYSZCZENIE
A
II
oto zapis z dziennika Goebbelsa z 29 kwietnia
1941 roku, również opublikowany w wymienionym
czasopiśmie:
ROSJA W OKRĄŻENIU ZACHOWUJE SIĘ BARDZO
BIERNIE.1
I znowu to samo: Goebbels zanotował to małymi lite-
rami. A nasi towarzysze znów sięgają po największe
czcionki, tytuł zaś rozciąga się na dwie kolumny. Czy-
tajcie o zastraszonej, okrążonej Rosji! Nie zwlekajcie!
A przecież to bzdura. Rosja w okrążeniu? Kto potrafił-
by dokonać takiej sztuki? Towarzyszu ministrze obrony
uczyliście się w szkole geografii? Pokazywała wam na-
uczycielka Maria Iwanowna Rosję na mapie? Zdajecie
sobie sprawę, jakie terytorium zajmuje? I któż to okrą-
żył Rosję w 1941 roku? Chyba nie Adolf Hitler, dyspo-
nujący trzema tysiącami czołgów? I chyba nie przepo-
tężni sojusznicy Hitlera - Finlandia i Rumunia - okrą-
żyli Rosję, by zacisnąć kleszcze?
Po co więc publikujecie takie brednie, i to jeszcze wy-
bijając je w tytule?
Mamy nasz rodzimy Sztab Generalny, który liczy so-
bie tysiące generałów i pułkowników. Drodzy towarzy-
sze, czy któryś z was może pokazać Rosję na mapie?
Jeśli tak, oceńcie łaskawie sytuację. Porównajcie po-
wierzchnię naszej ojczyzny z powierzchnią Niemiec. Bez
względu na wszystkie ich podboje, na mapie świata
z 1941 roku są one zaledwie niewielkim skrawkiem,
który już się palił Hitlerowi pod tyłkiem. Dlaczego więc
wy, panowie generałowie i pułkownicy, milczycie, kiedy
w waszym czasopiśmie ukazują się podobne tytuły? To
Niemcy wiosną 1941 były okrążone i zablokowane. To
Niemcy były odcięte od wielu źródeł surowców o strate-
gicznym znaczeniu, bez których prowadzenie wojny jest
niemożliwe. Związek Radziecki zaś był najbogatszym
krajem świata, wszyscy zazdrościli nam i zazdroszczą
obfitości surowców naturalnych. Oprócz tego jeszcze
w 1939 roku mądry Stalin zapewnił sobie po cichutku
»Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 1/1996, ss. 42-43.
289
 WIKTOR SUWOROW
bezpłatną i nieograniczoną pomoc Ameryki. Dlaczego
o tym nie pisze organ rosyjskiego Ministerstwa Obrony?
Dlaczego nasi marksistowscy generałowie, cierpiący na
atrofię uczuć narodowych, prawdę o wojnie wykręcają
niczym kota ogonem, wyświadczając w ten sposób przy-
sługę hitlerowcom? Dlaczego nasz Główny Zarząd Poli-
tyczny i związani z nim historycy opisują hitlerowców
jako ludzi mądrych, silnych i ufnych w rychłe zwycięs-
two, a nas jako otoczonych ze wszystkich stron, sła-
bych, zacofanych i trzęsących się ze strachu głupców?
Każdy redaktor brukowca, publikując jakieś brudne
pomówienia, stara się, by kłamstwo w tytule jak najbar-
dziej przypominało prawdę. Nasz minister obrony jednak
zniesławia Rosję, nawet nie troszcząc się o prawdopodo-
bieństwo owych pomówień. Rosyjskie Ministerstwo Ob-
rony jest zainteresowane tylko tym, by rozszedł się cały
nakład wydawanego przez nie pisma, a jak to robi? Cóż,
każdy sposób jest dobry. Towarzysze z ministerstwa wie-
dzą: im bardziej obrzuci się swój kraj błotem, tym lepiej.
Towarzyszu ministrze, a przecież niejaki Adolf Hitler
uważał nas wszystkich za przedstawicieli niższej rasy.
Czy i to będziecie publikować? Wybijecie w tytule?
ni
foebbels nie spuszcza z tonu. Oto zapis również z 29
kwietnia 1941 roku: „W Finlandii Rosjanie okazali się
niewiarygodnymi dyletantami i sądzę, że szybko się
z nimi rozprawimy".
Nasze Ministerstwo Obrony powtarza także i tę opi-
nię. Mało tego, zgadza się z nią.
Towarzysze rosyjscy generałowie, wybaczmy tępogło-
wym hitlerowcom takie zapiski, historia już ich ukarała
za głupotę i pychę. Ale wy rozumiecie chyba, że Goeb-
bels się mylił. To dobra okazja, żeby go wyśmiać. Więc
dlaczego nie słyszę waszego śmiechu? Czemu te ohydne
pomówienia publikujecie najzupełniej serio? Przepowie-
dniom Goebbelsa zadało kłam męstwo narodów Związ-
ku Radzieckiego, waleczność naszej armii. A wy nadal
wierzycie w przewidywania, które się nie spełniły?
290
OCZYSZCZENIE
Goebbels się zachłystuje. Zapis z 4 maja 1941 roku:
„1 maja w Moskwie odbyła się defilada wojskowa, wygła-
szano płomienne przemówienia i peany na cześć wielkie-
go Stalina. Ci, którzy uważnie słuchali, bez trudu usły-
szeli w nich strach przed przyszłością. Rosjanie usiłują
wywrzeć na nas wrażenie, przytaczając swoje fantastycz-
ne dane liczbowe. Biedacy zupełnie stracili rozum!".
I ministerstwo znów przyklaskuje. Nasz naród to bie-
dacy, którzy zupełnie stracili rozum. Skoro Goebbels
wyraził taką opinię, to czy rosyjski minister obrony mo-
że się jej sprzeciwić? A Główny Zarząd Polityczny, dla-
czego miałby być odmiennego zdania?
7 maja: „Stalin i jego ludzie zamarli w bezruchu, ni-
czym króliki zahipnotyzowane przez węża..." - itd., itp.
Goebbels popełnił straszliwy błąd, nie doceniając ZSRR,
Rosjan, radzieckiej armii i jej głównodowodzącego. Potem
jednak niemiecki minister propagandy przyznał się do
owego błędu: Hitler się mylił i uświadomił to sobie pod
koniec swego nikczemnego żywota. Pod koniec? Już
w 1942 roku Fuhrer zaczął śpiewać inaczej. Jeszcze w lip-
cu 1941 roku przejrzał na oczy. Wojna bardzo szybko
nauczyła wielu rzeczy zarówno Hitlera, jak i Goebbelsa.
Zrozumieli, że byli w błędzie. Zmądrzeli.
Ale towarzysze z ministerstwa, z Głównego Zarządu
Politycznego, z redakcji niczego nie zrozumieli. Nasi ge-
nerałowie, oficerowie polityczni i pracownicy propagan-
dy do dziś powtarzają bajeczki o sparaliżowanych stra-
chem, tchórzliwych rosyjskich królikach zahipnotyzo-
wanych przez niemieckiego węża.
W 1941 roku Hitler i Goebbels głosili tego typu opinie
z głupoty. To rzecz dla wszystkich oczywista. Dla wszyst-
kich z wyjątkiem naszych generałów i pracowników Głów-
nego Zarządu Politycznego. Wszystkie te gebelsowskie
brednie, te ohydne kalumnie, publikowane są w kolej-
nych numerach wspomnianego tylekroć czasopisma.
Co jest jednak ciekawe, to to, że istnieją dwa rodzaje
dzienników Goebbelsa. Jedne obejmują czasy p r z e d ,
a drugie p o.
W dziennikach z 1941 roku widzimy Goebbelsa, który
się myli. To nie jest po prostu kłamca, lecz kłamca,
291
 WIKTOR SUWOROW
który sam jest w błędzie. Dzienniki z 1941 roku świad-
czą o głupocie autora, której ten sobie wówczas nie
uświadamiał. I właśnie Goebbelsa z tego okresu mar-
ksiści-leniniści z jakichś powodów intensywnie publi-
kują i lansują.
Dzienniki zaś z 1945 roku, to dzienniki Goebbelsa,
który przejrzał na oczy. Jest tam prawda o naszej armii
i narodzie, prawda o naszych dowódcach i głównodowo-
dzącym. Właśnie od tych dzienników zacząłem tę książ-
kę. Ale rosyjskiemu Ministerstwu Obrony i ministrowi
osobiście prawda o naszej ojczyźnie z jakichś powodów
się nie podoba, gdyż nie publikują Goebbelsa z okresu,
kiedy zweryfikował swoje błędy.
Dlaczego?
IV
Or'ficjalna propaganda Ministerstwa Obrony Rosji
prześcignęła resort Goebbelsa w opisach głupoty, bezsil-
ności i tchórzostwa narodów naszej ojczyzny. Goebbels
w końcu przyznał się do błędów, Ministerstwo Obrony
i Główny Zarząd Polityczny - nie.
Czyż nie pora więc, by uczciwi obywatele zebrali się
przed budynkiem ministerstwa i zażądali odpowiedzi ge-
nerałów na pytanie, jakie są motywy ich postępowania?
I czy nie czas podpalać kioski, w których sprzedaje się
organ ministerstwa? A także postawić przed sądem na-
szych oficjalnych historyków wojskowości, którzy opisu-
ją nasz naród jako słaby, głupi i tchórzliwy? Chciałbym
wiedzieć, dlaczego paragrafów o walce z faszyzmem nie
stosuje się wobec Ministerstwa Obrony i wszystkich za-
siadających w nim marksistów-hitlerowców z atrofią su-
mień?
Panowie oficerowie, komu służycie? Dla jakiego wy-
wiadu pracujecie? I kto, powiedzcie mi, proszę, będzie
bronił godności narodu, kraju i armii przed napaściami
waszego pisma? Choć kraj nasz jest zaiste zdumiewają-
cy: wszyscy wstydzimy się za państwo, ale wystarczy,
żeby minister obrony wyzwał naszych ojców i dziadów,
którzy pokonali hitleryzm, od wystraszonych królików,
292
OCZYSZCZENIE
a my jak jeden mąż obetrzemy sobie gęby czapkami
i więcej o żadnym wstydzie nie ma mowy.
Przyjaciele i bracia! A przecież to nasza wielka, uko-
chana i wspaniała ojczyzna! Podtrzymajcie mnie, po-
przyjcie! Bo ja krzyczę na cały świat, że nie jesteśmy
głupcami, tchórzami, kretynami, biedakami, którym
odebrało rozum, zahipnotyzowanymi królikami!
Rosyjscy oficerowie, czy znajdzie się wśród was śmia-
łek, który odważy się wystąpić przeciwko potwarzom
Goebbelsa i Głównego Zarządu Politycznego?
Oficerowie Ukrainy, czy są w waszych szeregach od-
ważni?
Oficerowie Białorusi, czemu milczycie? Przecież i o wasz
honor toczy się spór.
Do wszystkich was, panowie oficerowie, kieruję pyta-
nie: czy wolno, bracia kochani, tak traktować własną
ojczyznę?
A oto w „Krasnej zwieździe" czytamy tekst reżysera
Grigorija Naumowicza Czuchraja pod tytułem: NIE JE-
STEŚMY POKOLENIEM TCHÓRZY.
Grigorij Naumowicz pisze: „Dzisiaj wielu «mędrców» opi-
suje na łamach prasy i książek czasy mojego pokolenia
jako czasy strachu i uległości. To kłamstwo. Nie byliśmy
tacy znowu tchórzliwi. [...] Spotkania z Żukowem zapadły
mi w pamięć na całe życie. Moje pytania bywały czasem
naiwne i głupie. Żuków zwykle wysłuchiwał ich uważnie,
nie śpieszył się z odpowiedzią, widocznie szukał prostej,
zrozumiałej dla mnie formy, milczał chwilę i potem dopie-
ro zaczynał mówić. Jego odpowiedzi były precyzyjne ni-
czym wzory matematyczne. Interesowała mnie osobowość
Stalina. Chciałem pokazać go w swoim filmie.
- Proszę powiedzieć - pytałem - czym można wyjaś-
nić postępowanie Stalina przed wojną i w pierwszych
miesiącach wojny?
Grigorij Konstantinowicz patrzy w podłogę. Pomyśla-
łem: to jest nietaktowne pytanie (wówczas bardzo wiele
rzeczy dotyczących początku wojny pozostawało niezna-
293
 WIKTOR SUWOROW
nych i niejasnych). Żuków na pewno nie chce o tym
mówić.
Grigorij Konstantinowicz podnosi na mnie spojrzenie
i wyraźnie wypowiada słowa:
- Stalin bał się wojny. A strach jest złym doradcą". 2
No proszę! Pokolenie Czuchraja do tchórzliwych nie
należało. Sam Czuchraj to człowiek niezwykłej odwagi.
Żuków, ma się rozumieć, także nie uważał się za tchó-
rza. Z tego, co mówi jeden i drugi, wynika, że tylko
Stalin się bał.
Grigoriju Naumowiczu, dobrze to pan wymyślił: Stalin
był tchórzem, a ja, Czuchraj, nie należę do pokolenia
tchórzliwych. Jestem odważniejszy niż Stalin.
Poza tym, Grigoriju Naumowiczu, na uczciwość Żuko-
wa w tym wypadku trudno się powoływać. W okresie
XX zjazdu KPZR Żuków był po Chruszczowie drugim
człowiekiem w państwie. Jeśli nie pierwszym. Ogłosze-
nie wszystkich demaskatorskich rewelacji Chruszczowa
na temat Stalina było możliwe jedynie za zgodą Żukowa
i przy jego aktywnej pomocy. Kiedy więc Chruszczow
opowiadał, że Stalin jako głównodowodzący posługiwał
się globusem, jego pierwszy zastępca, towarzysz Żuków
nie zaprotestował. Gdzie się wówczas podziały tak wy-
chwalane żukowowskie cnoty - prawość i odwaga?
A kiedy Chruszczow kłamał, mówiąc, że Armia Czerwo-
na miała mało czołgów i samolotów, że brakowało nawet
karabinów, Żuków też milczał. Mało tego, siedząc w pre-
zydium, klaskał. Jeśli samolotów i czołgów było mało,
należało podać konkretne liczby. Jeśli brakowało kara-
binów - powiedzieć, ile ich mieliśmy. Ale tego Chrusz-
czow jakoś nie zrobił. A Żuków też nie wyjawił prawdy.
W swoich wspomnieniach nie podał liczby naszych czoł-
gów, samolotów ani karabinów. Czyżby miał tak słabą
pamięć?
Za Stalina Żuków był stalinowcem. Za Chruszczowa
nagle stał się zagorzałym antystalinowcem, zwolenni-
kiem nowego pierwszego sekretarza. To on właśnie po-
mógł Chruszczowowi zdobyć władzę, on wyraził zgodę na
„Krasnaja zwiezda", 19 września 1995 r.
294
OCZYSZCZENIE
ujawnianie stalinowskich błędów i wypaczeń. Bez zgody
Żukowa nie byłoby w ogóle XX zjazdu KPZR, z którego
ohydy nasz naród do dziś się jeszcze nie otrząsnął.
Po odsunięciu Chruszczowa od władzy Żuków nagle
znowu stał się stalinowcem, zdementował bajeczki
Chruszczowa na temat globusa, ale potwierdził opowie-
ści o tchórzostwie Stalina. Po prostu taką linię politycz-
ną przyjął Wydział Ideologiczny KC KPZR: globus zde-
mentować, tchórzliwość potwierdzić.
Gdyby wspomnienia Żukowa ukazały się za kadencji
Chruszczowa, byłyby całkiem inne niż za czasów Andro-
powa. Za Breżniewa Żuków pisał jedno, za Gorbaczowa
pisałby coś innego.
I Chruszczow, i Goebbels, i Niekricz, i Żuków, i Czu-
chraj opowiadają o tym, że Stalin bał się Hitlera.
VI
Ale my pozwolimy sobie w to wątpić. Zwróćmy uwagę
na pewne rozbieżności.
Od pięćdziesięciu lat słyszymy o tysiącach niepokoją-
cych informacji, które docierały do Stalina różnymi ka-
nałami. Stalin nie wierzył ostrzeżeniom o niemieckiej
napaści. To nie ulega wątpliwości.
Spróbujmy zestawić dwie opinie głoszone przez komu-
nistyczną propagandę:
1. Stalin bał się, że na niego napadną;
2. Stalin nie wierzył, że na niego napadną.
Jedno z dwojga: albo wierzę, że na mnie napadną
i dlatego się boję, siedzę za piecem cichuteńko jak my-
szka - albo nie wierzę, że na mnie napadną, a więc nie
boję się nikogo, siedzę na piecu i przygrywam sobie na
bałałajce.
W jakiejś marksistowskiej głowie zaświtała ciekawa
myśl:
Stalin straszliwie bał się napaści, w której możliwość
absolutnie nie chciał uwierzyć!
Tę myśl podchwycili inni mędrcy. I inżynierowie ludz-
kich dusz głoszą przez dziesięciolecia: nie wierzył w na-
paść, ale bał się jej.
295
 WIKTOR SUWOROW
Oto obraz Stalina, jaki nam rysują: człowiek śmiertel-
nie przerażony, którego wszelkie posunięcia dyktowane
są strachem. I zaraz pojawia się drugi wizerunek tego
samego człowieka z tych samych czasów: beztroski wódz
który kompletnie lekceważy nadciągające zagrożenie.
W znanym nam już czasopiśmie Stalin i cały nasz naród
przedstawieni są jako zastraszone króliki, aż tu nagle
dowiadujemy się, że „tragicznej nocy 22 czerwca Stalin
spał spokojnie. Był pewien, że wojna się nie zacznie". 3
W pamiętnikach Żukowa czytamy, że uprzedzał Stali-
na o spodziewanej napaści, a Stalin w nią nie wierzył,
ale się jej bał. Niemcy rozpoczynają wojnę, Żuków nie
może się dobudzić Stalina. Wreszcie mu się udało, poin-
formował go o niemieckiej napaści, a Stalin wciąż w nią
nie wierzył, lecz bał się, że nastąpi.
Jeśli tuż pod waszym oknem ktoś ostrzy siekierę, żeby
porąbać was na kawałki, czy będziecie spać spokojnie?
Ten, kto się boi, że zostanie napadnięty, nie śpi głębo-
kim, spokojnym snem. Budzi go każdy szelest. I ktoś
taki wierzy od razu, że godzina wybiła, gdyż czeka na
nią zdjęty strachem...
Oto nasz słynny dywersant okresu wojny, pułkownik
profesor Starinow opowiada, jak zameldowano dowódcy
Zachodniego Specjalnego Okręgu Wojskowego Pawłowo-
wi, że po drugiej stronie granicy coś się szykuje, a Pa-
włów na to, powołując się na Stalina, odpowiedział:
„Spokój! Bez paniki! Gospodarz o wszystkim wie".4
Tymi zdaniami historyk brytyjski, profesor John Erick-
son, zatytułował jeden z rozdziałów swojej książki: „Spo-
kój! Bez paniki! Gospodarz o wszystkim wie".5
I przedstawia wybitny brytyjski historyk Stalina jako
człowieka, który zachowuje olimpijski spokój i lekcewa-
ży wszystkie ostrzeżenia. Nie wpadać w panikę!
Wyczuwamy tu szyderstwo: co za głupiec z tego Stali-
na, ostrzegają go, a on nie wierzy w niemiecką napaść!
I zaraz autor rysuje obraz przerażonego Stalina, który
3
„Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 6/1989, s. 42.
4
I. Starinow, Miny żdut swojewo czasa, Moskwa 1964.
5
J. Erickson, The Road to Stalingrad, Londyn 1977, s. 50.
296
OCZYSZCZENIE
wierzy w nieuchronność niemieckiej inwazji i jest kom-
pletnie spanikowany. I znów ten wzgardliwy ton: co za
tchórz z tego Stalina.
John, zdecyduj się: albo Stalin wierzył w napaść i dla-
tego się bał, albo nie wierzył i dlatego się nie bał. Bo
wychodzi na to, że wierzył i nie wierzył jednocześnie.
Przypomnijmy sobie, jak wygląda wystraszony kocur,
którego pies zapędził do kąta: zadarty ogon, zjeżona
sierść, pazury gotowe rozorać psi pysk w obronie kocie-
go życia... Kiedy indziej zaś rozleniwiony kocur wygrze-
wa się na słoneczku, oczka przymknął z rozkoszy i po-
mrukuje zadowolony...
Ale to dwie różne sytuacje. Dwa różne stany. Nie moż-
na ich ani połączyć, ani pomylić. Jeden wyklucza drugi.
A nam opisują Stalina i śmiertelnie przerażonego - ogon
zadarty, zjeżona sierść - i pomrukującego beztrosko.
Jednocześnie.
Opisy Stalina przestraszonego i Stalina całkowicie opa-
nowanego, który upomina wszystkich, by nie wpadali
w panikę, często współistnieją zgodnie na jednej stronicy.
Ba, w jednym akapicie czy zdaniu. W jednym chwytliwym
tytule. Bał się, że napadną, ale nie wierzył, że to zrobią!
Pewien mój szacowny krytyk w stopniu generała puł-
kownika dowodził, że Stalin był śmiertelnie wystraszo-
ny, a na potwierdzenie tego faktu przytaczał słynną no-
tatkę Stalina na informacji agenturalnej, sporządzoną
niecały tydzień przed niemiecką inwazją: „Do tow. Mier-
kułowa. Możecie posłać wasze «źródło» ze sztabu lotnic-
twa niemieckiego do ciężkiej ch-ry. To nie «źródło», lecz
dezinformator. J.S.".
Skrót w tekście nie pochodzi ode mnie. To skrót towa-
rzysza Stalina, który nie chciał obrazić ministra bezpie-
czeństwa państwowego, towarzysza Mierkułowa. I tę no-
tatkę przytacza się na potwierdzenie faktu, że Stalin był
przerażony...
Nastraszmy małego chłopca, że skrada się do niego
wilk. Co chłopiec zrobi? Schowa się pod kołdrę, czy
pośle nas do...? Jeśli się schowa, to znaczy, że się boi.
A jeśli zrobi to drugie, znaczy, że nie wierzy w żadne
wilki i nie boi się ich.
297
WIKTOR SUWOROW
Towarzysz Stalin otrzymuje ostrzeżenie z bardzo waż-
nego źródła agenturalnego, minister bezpieczeństwa bi-
je na alarm, a beztroski wódz posyła ich do ciężkiej
cholery. Porównajcie ton notatki Stalina z jego stra-
chem przed nieuniknioną i bliską napaścią.
Moim zdaniem, coś tu nie gra.
Grigoriju Naumowiczu Czuchraj, jest pan przecież
psychologiem! Znawcą duszy ludzkiej. Czarodziejem.
Cały kraj zalewał się łzami, kiedy w końcowych scenach
„Czystego nieba" Urbański otworzył dłoń ze Złotą
Gwiazdą. Grigoriju Naumowiczu, niech pan mnie po-
prze! Stalin nie mógł się bać napaści, w którą nie wie-
rzył. Niech pan powie słowo od siebie, Grigoriju Naumo-
wiczu! Mnie ludzie nie uwierzą, ale panu - tak.
T.eraz przeanalizujemy słowa marszałka Żukowa
VII
o±e:
tym, że posunięcia Stalina zostały podyktowane stra-
chem.
O jakie to posunięcia chodzi?
Od Bałtyku do Morza Czarnego ciągnęła się linia re-
jonów umocnionych, tzw. Linia Stalina. Nie chodzi o to,
czy umocnienia były złe, czy dobre - każde umocnienia
są lepsze niż żadne. I nie w tym również rzecz, że po 17
września 1939 roku zburzono umocnienia wzdłuż starej
granicy, a wzdłuż nowej granicy ich już nie zbudowano.
A jeśliby je nawet zbudowano, to po co było niszczyć
dotychczasowe? Dwie linie obrony są przecież pewniej-
sze niż jedna. Ale Stalin swoje umocnienia niszczy. Jeśli
boicie się bandytów, czy ze strachu zburzycie ceglane
ogrodzenie wokół swego domu? Przypomnijmy sobie
„Córkę kapitana" Puszkina. Podupadła twierdza w ste-
pie. Umocnienia mogą od biedy chronić jedynie przed
wilkami. I oto nadciąga złoczyńca Pugaczow. Przeraże-
nie. Panika. Ludzie powodowani strachem mogą zacząć
umacniać twierdzę, ale sparaliżowani nim równie do-
brze mogą nie zrobić nic. Czy jednak można sobie wy-
obrazić, żeby ze strachu zniszczyli umocnienia, choćby
najbardziej żałosne, słabe i niepewne?
298
OCZYSZCZENIE
Jeśli ogarnia was lęk w pustym, ciemnym mieszkaniu,
nie próbujecie chyba ze strachu wyłamać drzwi wejścio-
wych? Dobrze to marszałek Żuków wymyślił: Stalin bał
się Hitlera, więc ogarnięty przerażeniem niszczył swoje
umocnienia.
Stąd rodzi się pytanie pod adresem samego Żukowa:
dlaczego na to nie zareagował? Wystraszony Stalin
w przeddzień niemieckiej napaści burzył linię umoc-
nień, a szef Sztabu Generalnego Żuków nie protesto-
wał? A może też się przestraszył i ze strachu pomagał
Stalinowi niszczyć umocnienia?
Ale przecież Stalin niszczy nie tylko umocnienia. Woj-
na partyzancka to oręż słabszej strony. Ten, kto nie jest
gotowy stawić nieprzyjacielowi czoło na polu bitwy, cho-
wa się w lesie, a nocą podrzyna gardła śpiącym wro-
gom. Jeśli Stalin bał się Hitlera, to powinien w czasie
pokoju stworzyć bazy partyzanckie. Niech wrogowie
wkroczą, niech się dowiedzą, co to takiego przeciągająca
się wojna partyzancka w lasach wokół Briańska, wśród
bagien Białorusi.
Stalin miał oddziały partyzanckie, bazy, kryjówki
i tajne składy broni, ale dosłownie w przeddzień inwazji
rozkazał wszystko to zlikwidować. Załóżmy, że ze stra-
chu. I że Stalin był tchórzliwy, a Żuków odważny. Dla-
czego więc odważny szef Sztabu Generalnego temu nie
przeszkodził?
Niemieckiej armii potrzebne były drogi. Bez nich nie
mogła działać. Gdyby wysadzić wszystkie mosty od za-
chodniej granicy do Dniepru i na Dnieprze, nie byłoby
żadnego Blitzkńegu. Mosty były zaminowane i w każdej
chwili mogły zostać wysadzone. Ale dosłownie w przed-
dzień wojny wszędzie je rozminowano. Ze strachu?
Wielka rzeka Dniepr to prawdziwa rubież obronna.
Operowała na niej Flotylla Dnieprzańska. Gdyby wysa-
dzono mosty, jednostki flotylli, działając zza wysp, nie
pozwoliłyby zorganizować przeprawy. Byle dotrwać do
zimy, bo zimą Niemcy nie potrafili wojować. Ale w 1940
roku Flotylla Dnieprzańska z bazą w Kijowie została
rozformowana. Dowódcą Kijowskiego Okręgu Wojsko-
wego przed mianowaniem na szefa Sztabu Generalnego
299
WIKTOR SUWOROW
był akurat Żuków. Z pewnością flotyllę rozformowano
z powodu strachu Stalina. A jej okręty przerzucono na
Dunaj i Prypeć, gdzie w żaden sposób nie mogły pomóc
w naszej obronie, mogły za to uczestniczyć w wojnie
ofensywnej, docierając do Berlina i Wiednia, jak to mia-
ło miejsce wiosną 1945 roku. Jeśli wszystko to Stalin
zrobił ze strachu, dlaczego Żuków się nie sprzeciwił?
Transport taktyczny armii niemieckiej składał się
z taboru samochodowego i konnego. Strategiczny -
z taboru kolejowego. Armia potrzebuje setek tysięcy,
ba, milionów ton zaopatrzenia. Ani samochodami, ani
wozami nie da się go przerzucić z Niemiec pod Woroneż
i Czerkassy. Można to zrobić jedynie koleją. Trzeba
więc było rozmontować tory w rejonach przygranicz-
nych 100-200 kilometrów w głąb kraju i wywieźć je za
Dniepr. To wszystko. Potem nie byłoby już potrzeby bać
się Hitlera. Niemcy nie posiadały takiego zapasu torów.
Dodałbym tu coś jeszcze. Nawet gdyby Niemcy mieli
te tory, odbudowanie linii kolejowych pod ogniem Ar-
mii Czerwonej i partyzantów zabrałoby sporo czasu.
Blitzkńeg nie byłby możliwy, a Niemcy nie posiadali
wystarczających rezerw na prowadzenie długotrwałej
wojny.
Ze strachu można byłoby rozebrać szyny nawet na
długość 500 kilometrów od granicy w głąb kraju.
Ale Armia Czerwona nie demontowała torów kolejo-
wych. Przeciwnie, z rozkazu Stalina prowadzono inten-
sywną rozbudowę linii kolejowych w rejonach przygra-
nicznych, wzmacniano wytrzymałość mostów, zwięk-
szano przepustowość rozjazdów, przybywało nowych
magistrali. Załóżmy, że Stalin robił to z obrzydliwego
tchórzostwa. Ale Żuków? Z jakiego powodu? A przecież
to właśnie on sformował dziesięć brygad kolejowych,
żeby jak najszybciej dokonać regulacji szerokości torów
kolejowych, które w ZSRR były szersze niż w Europie
Zachodniej. Stalin wiedział o tym i popierał to przedsię-
wzięcie.
No i jeśli Stalin już tak się bał, należało wojska trzy-
mać jak najdalej od granic. Tymczasem na rozkaz Sta-
lina i Żukowa w sposób tajny przerzucano je ku grani-
300
OCZYSZCZENIE
com. Goebbels pisał o zahipnotyzowanych strachem
królikach, a w tym samym czasie drugi rzut strategicz-
ny Armii Czerwonej potajemnie przesuwał się za linię
dawnej granicy państwowej ZSRR. Ani Hitler, ani Goeb-
bels nic o tym nie wiedzieli. Mądry wywiad hitlerowski
nie zauważył najpotężniejszej operacji dyslokacji wojsk
w całej historii ludzkości. Gdyby tajne przesunięcie
siedmiu armii było podyktowane strachem Stalina, to
armie te powinny były zająć pozycje obronne na lewym
brzegu Dniepru, odbudować umocnienia wzdłuż daw-
nej granicy, która istniała do 1939 roku, kopać tran-
szeje, okopy, rowy przeciwczołgowe, budować schrony,
ustawiać punkty ogniowe. Ale tego nie zrobiły... Ze
strachu?
Nie należało też trzymać tak wielu samolotów na przy-
granicznych lotniskach, wówczas nie stracilibyśmy tylu
maszyn już podczas pierwszego uderzenia wroga. A Żu-
ków zebrał tam ogromną ich liczbę.
I jeśli wszystkiemu zawinił strach Stalina, to należało
zapasy żywności, amunicji, węgla i paliwa zgromadzić
za Dnieprem, albo i za Wołgą. Ale na rozkaz Stalina
i Żukowa wszystko to właśnie przywieziono zza Wołgi
i Dniepru właśnie na granice.
Korpusy powietrznodesantowe także zupełnie nie były
nam potrzebne w wojnie obronnej, sformowano je jed-
nak wiosną 1941 roku na rozkaz Żukowa za zgodą
Stalina. Ze strachu? Wagonami ku granicom jechały
mapy Lotaryngii, rozmówki niemieckie, buty... I wiele,
wiele innych rzeczy.
Na Krymie IX Specjalny Korpus Piechoty przygotowy-
wano do desantu morskiego na wybrzeżu Rumunii. Czy
to także przejaw stalinowskiego strachu? A XTV Korpus
Piechoty szykował się do sforsowania Dunaju w jego
dolnym biegu. (I z powodzeniem go sforsował w pierw-
szych dniach wojny - patrz „Lodołamacz".) Pogranicz-
nicy przecinali ze strachu zasieki z drutów kolczas-
tych...
Posunięcia Stalina Żuków wyjaśnił bardzo prosto: Sta-
lin robił to wszystko ze strachu. Dlatego, że bał się Hitlera.
W porządku.
301
WIKTOR SUWOROW
Teraz pozostało tylko wyjaśnić posunięcia samego Żu-
kowa.
Nie chodzi o Stalina.
Ten, kto uwierzył marksistowsko-hitlerowskim bajecz-
kom o strachu Stalina, ten daje wiarę również wszyst-
kim pozostałym: o nieprzygotowaniu Związku Radziec-
kiego do wojny, o armii bez dowódców, o wymordowa-
nych strategach. A skoro już zaistniała taka sytuacja bez
wyjścia - brak czołgów, samolotów, dowódców - to nie
tylko Stalin, ale i cały naród powinien był bać się Hitlera.
Oto dlaczego każdy, kto uwierzył w strach Stalina, wiarę
tę natychmiast przenosi na nas wszystkich, na cały na-
ród, wyzywając nas od biedaków, którzy stracili rozum
i od sparaliżowanych strachem królików.
Rozdział 22
Czy były powody do obaw?
Do Niemiec wyruszyły pierwsze, niekończące się
potoki rosyjskich jeńców. Od tej chwili ten strumień
sunął nieprzerwanie. Bezustannie - koleją, szosami
-jechały nieskończone transporty rosyjskich jeńców.
Ale nie miało to wielkiego sensu. Na miejsce każdej
pobitej armii Rosjanie natychmiast wystawiali nową
armię. Zdawać by się mogło, że gigantyczne carskie
imperium ma niewyczerpane zasoby ludzkie. Re
jeszcze czasu mogły Niemcy wytrzymać takie
współzawodnictwo? Czy nie nadejdzie w końcu dzień,
kiedy Niemcy, mimo odniesionego właśnie
zwycięstwa, zostaną bez nowych wojsk, podczas gdy
rosyjskie dowództwo znowu i znowu będzie kierować
na front nowe armie? Co wówczas nastąpi?1
Hitler
TJL aak skutecznie przyuczono nas do myślenia o bez-
dyskusyjnej supremacji Hitlera i jego armii, że stali-
nowskie obawy uznaliśmy za coś naturalnego i oczy-
wistego.
A. Hitler, „Moja walka", Kraków 1992.
303
 WIKTOR SUWOROW
Ale zastanówmy się przez chwilę: dlaczego Stalin miał-
by się lękać Hitlera?
Niemcy nie miały wystarczających zasobów, aby mo-
gły sobie pozwolić na długotrwałą wojnę. Wszyscy zda-
wali sobie z tego sprawę, również Hitler i jego generało-
wie. Jedynym rozwiązaniem była wojna błyskawiczna
- Blitzkrieg.
Ale Blitzkrieg ze Związkiem Radzieckim nie był możli-
wy. Obszar ZSRR liczył z zachodu na wschód kilkana-
ście tysięcy kilometrów. Gdyby Hitler był w stanie pod-
bijać miesięcznie tysiąc kilometrów- co jest niemożliwe,
nawet w teorii - to i tak musiałby zakładać przynaj-
mniej rok wojny.
Blitzkrieg przeciwko Związkowi Radzieckiemu nie był
możliwy również dlatego, że w tym kraju na dwana-
ście miesięcy w roku tylko cztery sprzyjają prowadzeniu
działań wojennych: od 15 maja do 15 września. I tylko
pod warunkiem, że nie będzie deszczowego lata. Nawet
gdyby udało się jakiś cudem podbić przez ten czas cały
kraj, to co począć z nadejściem jesieni, a potem zimy?
Do Rosji łatwo jest wkroczyć, ale wyjść znacznie trud-
niej. Wielki teoretyk wojskowości generał major Karl von
Clausewitz, Prusak na rosyjskim żołdzie, uczestnik bi-
tew pod Smoleńskiem i pod Borodino, ostrzegał, że na-
wet jeśli ktoś zdoła zająć Rosję, i tak nie będzie w stanie
jej okupować. Zdarzyło się, że Bonaparte Blitzkriegiem
zdobył Moskwę. Na jak długo?...
Wojna błyskawiczna ze Związkiem Radzieckim nie była
możliwa, bowiem w czerwcu 1941 roku Armia Czerwona
w czasie pokoju liczyła 5,5 miliona żołnierzy i oficerów.
Bez uwzględnienia wojsk NKWD. Jeśli założymy, że Hit-
ler w każdym miesiącu zabijałby i brał do niewoli milion
radzieckich żołnierzy - założenie mało realne - to wów-
czas wojna trwałaby pół roku, czyli należało zaplanować
koniec kampanii na grudzień. A więc śnieg, mróz, zawie-
rucha. No, w każdym razie trzeba byłoby przyszykować
kożuchy.
Ale to nie wszystko. Nawet w krytycznych warunkach
lata 1941 roku, radziecki system mobilizacji zadziałał
perfekcyjnie i w pierwszym tygodniu wojny, do 1 lipca
304
OCZYSZCZENIE
1941 roku, powołano pod broń dodatkowo 5,3 miliona
ludzi. 2 Co daje w sumie 10 milionów z hakiem, prawie
jedenaście. Gdyby Hitler nadal likwidował miesięcznie
milion nieprzyjaciół (co zdecydowanie przekraczało jego
możliwości), wówczas wojna potrwałaby rok. A mobiliza-
cję do Armii Czerwonej kontynuowano w lipcu, sierpniu,
wrześniu... „Nasze siły są niewyczerpane" - mawiał to-
warzysz Stalin. Czy mijał się z prawdą? Czy sam Hitler
tego nie rozumiał? Czy nie pisał o tym w Mein Kampf?
Mobilizacyjne zaplecze ZSRR wynosi 10% liczby lud-
ności. Nietrudno oszacować. W toku wojny te zasoby
zostały w całości wykorzystane, wręcz z nawiązką. Ile
zatem czasu potrzeba na eksterminację takiej armii?
Jakiemu to mądrali wpadł do głowy pomysł jej błyska-
wicznego rozgromienia, w ciągu trzech miesięcy?
N„
II
I iemcy nie były gotowe do wojny. Stalin o tym wie-
dział.
Przez ostatnie pół wieku zostaliśmy dosłownie zasypa-
ni opracowaniami, w których różnej maści „eksperci"
analizują stan przygotowania Hitlera do wojny. Dziwnym
trafem żadnemu z nich nie przychodzi jakoś do głowy
zastanowić się nad niektórymi znaczącymi faktami.
Na długo przed pamiętnym rokiem 1939 Hitler sku-
tecznie zraził do siebie Stany Zjednoczone Ameryki i nie-
mal cały pozostały świat. Miałożby to świadczyć o jego
przygotowaniach do wojny? Przyjrzyjmy się sojusznikom
Hitlera, a potem sojusznikom Stalina i odpowiedzmy so-
bie na pytanie: który z nich był lepiej przygotowany?
Hitler jawił się całemu światu jako agresor, zaborca,
oprawca. A stalinowska propaganda przedstawiała
Związek Radziecki jako niewinną ofiarę. Nie są to bynaj-
mniej drugorzędne sprawy jak postrzega cię światowa
opinia: jak zbrodniarza czy obrońcę prześladowanych,
czego życzy ci ludność planety - zagłady czy triumfu.
Stalin zjednał sobie sympatię całego świata, wszystkich
2
Sowletskaja wojennaja encykłopiedija, op. cit., t. 5. s. 343.
11 — Otzyszczenie 305
WIKTOR SUWOROW
krajów, narodów i rządów. Wszyscy - proletariusze
i burżuje - życzyli Związkowi Radzieckiemu, Armii
Czerwonej i Stalinowi zwycięstwa. W Rydze, Wilnie, Tal-
linie, Kijowie hitlerowców witano radosnym śpiewem,
kwiatami, chlebem i solą... Ale Hitler i jego mądrale-ge-
nerałowie zachowali się tak, że potem cala Europa wita-
ła kwiatami Stalina i NKWD.
Hitler od samego początku ustawił się w sytuacji, czy-
niącej zwycięstwo niemożliwym. Z Francją poradził so-
bie całkiem sprawnie, ale jak walczyć z Wielką Brytanią,
nie mając przewagi na morzu i w powietrzu? I oto Hitler
rzuca się na Związek Radziecki. Uczono nas, że potrze-
bował terenów na Wschodzie. Zadziwiająca sprawa: Hit-
ler pobił Francję, ale nie miał sił pokonanej Francji zająć
w całości. Tym bardziej nie miał co marzyć o zajęciu
francuskich kolonii. Zabrakło mu sił na okupację Ho-
landii. Potrzebował w tym celu dwóch dywizji, a zdołał
wygospodarować zaledwie jedną. Ale Holandia to malut-
ki kraj, natomiast jej kolonie to rzeczywiście szmat
świata. Przed Hitlerem rozpościerały się przez nikogo
nie kontrolowane kolonialne dominia... A Kongo Belgij-
skie? Ale dziwnym zbiegiem okoliczności nikt ich nie
zajmuje. Zamiast tego Hitler wszczyna bój o tereny na
Wschodzie. Pod nosem ma bezbronne południe Francji,
kurorty, winnice, rozlewnie win, wspaniałe Francuzki...
A on, niech go cholera, rzuca się na podbój archangiel-
skich mokradeł i astrachańskich szuwarów. I oto Stali-
nowi zarzuca się brak rozumu: że nie przewidział, iż
Hitler w 1941 roku będzie potrzebował Konotopu, Ko-
bielaków i Arzamasu z Achtyrką. W 1941 roku Hitler
nie był już w stanie kontrolować tego, czego zdążył się
dotąd nachapać. Już zaczęły wznosić się dymy nad Ju-
gosławią, już miał związane ręce i nogi wojną z Anglią,
za którą stała „neutralna" Ameryka. Hitler miał swoje
wojska porozrzucane od północnej Norwegii do Afryki
Północnej. Jego Kriegsmarinę walczyła na wszystkich
morzach świata - od Grenlandii po wybrzeża Argentyny
i Przylądek Dobrej Nadziei. Jakiż analityk mógłby wy-
myślić, że przyjdzie mu do głowy pchać się jeszcze do
Rosji, podbijać nowe lądy?
306
OCZYSZCZENIE
ni
'wa i pół tysiąca lat temu wielki Chińczyk Sun Tzu
ostrzegł dowódców wszystkich nadchodzących pokoleń:
nigdy nie walczcie na dwa fronty! Z powodu usytuowa-
nia geograficznego i braku surowców, dla Niemiec wal-
ka na dwa fronty musiała oznaczać klęskę. Druga woj-
na światowa potwierdziła to dobitnie. Wszyscy wielcy
Niemcy ostrzegali przed prowadzeniem wojny na dwa
fronty, a Bismarck twierdził, że Niemcy powinny wy-
strzegać się wojny również na jednym froncie, o ile jest
to front z Rosją.
Czy nadal powinniśmy uważać, że Hitler był gotowy
do wojny na dwa fronty?
Dlaczego więc Stalin miał się obawiać takiego scena-
riusza? Dlaczego nikt nie wyśmiewa się z Hitlera? Dla-
czego nikt nie drwi z genialnych hitlerowskich mini-
strów, dyplomatów i generałów?
Sięgnijmy po powszechnie dostępny dokument: dzien-
nik generała pułkownika Franza Haldera, niemieckiego
szefa Sztabu Generalnego Wojsk Lądowych3. Nasze zdu-
mienie będzie bezgraniczne. Można odnieść wrażenie, że
niemieckie przygotowania były jednym wielkim gdyba-
niem. Oto zapiski z jego służbowego notatnika, tylko
nieliczne spośród doprawdy ogromnego materiału.
9 sierpnia 1940 roku: „Lawina papierków wzrosła do
takiego stopnia, że grozi nam zalaniem".
29 września: „Pojazdów mechanicznych nie wystarcza
nawet dla zaspokojenia niezbędnych potrzeb odwodów
OKH".
7 października: „Wojna na dwa fronty [w powietrzu]
jest niemożliwa".
21 października: „Ogólna konkluzja: bałagan".
18 listopada: „Zatory na liniach kolejowych, 547
transportów odstawiono na bocznice na Wschodzie
i w Berlinie".
26 listopada: „Konne zaprzęgi do dział przeciwpancer-
nych. Nie mamy przodków do dział. [...] Wyposażenie
dywizji piechoty w Bułgarii w sprzęt górski jest niemo-
Halder, op. ctt.
307
 WIKTOR SUWOROW
żliwe. Kompletny brak pługów śnieżnych! [...] Dużo ba-
łaganu! Zbyt wiele obiektów chronionych. [...] Odgro-
dzenie dużych miast [Francji] jest na dalszą metę nie-
możliwe. [...] Koleje Rzeszy w przyszłości nie będą mogły
sprostać tak wielkim wymaganiom, jakie stawiano im
do tej pory"...
27 listopada: „Operacja obustronnego oskrzydlenia
na bezkresnych obszarach nie rokuje sukcesu".
Cała teoria Blitzkriegu to właśnie głębokie oskrzydle-
nia pancerne. Niemieccy stratedzy doskonale rozumie-
ją, że na bezkresnych obszarach Rosji takie manewry są
skazane na fiasko. A ponieważ nic lepszego nie wymyś-
lili, więc planują dokładnie takie właśnie działania,
które z założenia nie mogą przynieść spodziewanych
efektów.
3 grudnia: „Sytuacja w zakresie materiałów pędnych
- zła. Z ogumieniem - bardzo źle".
4 grudnia: „Za mało artylerii".
13 grudnia: „Dla lotnictwa będzie to wojna na dwa
fronty".
Cofnijmy się do zapisu z dnia 7 października: wojna
powietrzna na dwa fronty nie jest możliwa, jest to dla
nich oczywiste, a jednak decydują się na rozpoczęcie
dokładnie takich właśnie działań.
Nie tylko Halder, również sam Hitler rozumie, że zaję-
cie Moskwy nie oznacza zakończenia wojny. Ale przecież
cały plan hitlerowski sprowadza się do jednego: zdobyć
Moskwę. Potem, być może, wszystko się samo rozpad-
nie. Ale jeżeli się nie rozpadnie, to co wtedy?
14 grudnia: „Szkolenie bojowe zaniedbane".
23 grudnia: „Sytuacja w zakresie produkcji gumy:
trudna".
16 stycznia 1941 roku: „Dywizjony artylerii plot wojsk
lądowych: 40 dywizjonów; specjalistów trzeba będzie
dopiero wyszkolić. Będzie to możliwe najwcześniej jesie-
nią".
Tak właśnie wygląda stan gotowości. Wojnę ze Związ-
kiem Radzieckim zamierzają zakończyć do jesieni. Do-
piero potem, po zwycięstwie, będą się martwić o obsadę
dywizjonów plot, ściągać brakujących kanonierów, spe-
308
OCZYSZCZENIE
cjalistów od przeliczania danych celowniczych i kiero-
wania ogniem, dowódców działonów i baterii.
28 stycznia: „W końcu lutego nasze zapasy kauczuku
będą wyczerpane. 25.000 ton kauczuku zakupili Fran-
cuzi, ale Japończycy nie zezwalają na jego wywóz". Ja-
ponia w owym czasie uchodzi za sojusznika. W tamtych
czasach nie istniały żadne materiały mogące zastąpić
kauczuk. Niemieckie zapasy kauczuku wyczerpią się
cztery miesiące przed planowanym rozpoczęciem opera-
cji militarnej przeciw ZSRR. Przez podstawione osoby
Rzesza zdołała zakupić gdzieś niewielką ilość tego stra-
tegicznego surowca, ale kłopot w tym, że Japonce nie
chcą zezwolić na jego wywóz...
Ten sam dzień, 28 stycznia: „Materiały pędne - sytu-
acja poważna [...] wystarczy na pierwsze trzy miesiące,
rozwinięcie wojsk i dwa pełne miesiące operacji wojen-
nych. [...] Zaopatrzenie w opony - problem bardzo po-
ważny".
Panowie generałowie z hitlerowskiego sztabu planują
rozgromić Rosję w ciągu trzech miesięcy. Ale zapasów
benzyny mają ledwie na dwa miesiące.
Nadal ten sam dzień, 28 stycznia: „Barbarossa. Sens
nie jest jasny. Nie ugodzimy tym w interesy Anglii. Nie
poprawimy też istotnie naszej bazy ekonomicznej. Jeżeli
związani będziemy walką przeciwko Rosji, sytuacja bę-
dzie jeszcze trudniejsza. [...] Ryzyko operacji Barba-
rossa".
Jak zatem widać, sami nie rozumieją, jaki byłby sens
inwazji na Wschodzie. Tymczasem Stalin kierował się
vżelazną logiką, więc kiedy go ostrzegano o możliwości
niemieckiej agresji, zawsze pytał: „Ale w jakim celu?".
Nie potrafił pojąć, po co Niemcy mieliby uderzać na
Rosję. A tymczasem okazuje się, że nie ma w tym żadnej
logiki. Nawet szef hitlerowskiego Sztabu Generalnego,
który planuje wojnę, też nie ma pojęcia, w jakim celu
Rzesza zamierza zaatakować ZSRR.
Myśląc logicznie można przewidzieć posunięcia prze-
ciwnika. Jednak żaden geniusz nie potrafi przewidzieć
działań idioty, który odrzuca wszelką logikę, którego
działań nie warunkują żadne przyczyny.
309
 WIKTOR SUWOROW
1 lutego: „Mniej korzystne wrażenie, jeśli idzie o wolę
oporu i możliwość uporczywej obrony Włochów".
8 lutego: „Furmanki chłopskie: wydać 15.000 z uprzę-
żą i woźnicami z Polski".
19 lutego: „Problemy transportu. [...] Zaopatrzenie Ko-
lei Rzeszy w węgiel osiągnęło zaledwie minimum normy".
13 marca: „Z benzyną samochodową i paliwem do sil-
ników dieslowskich jest bardzo krucho. Bez rosyjskich
dostaw, w wypadku prowadzenia ofensywy na wielką
skalę, zdołamy w oparciu o posiadane zapasy przeżyć
dwa do dwóch i pół miesiąca".
17 marca: „Nie można liczyć na Rumunię. Węgry są
niepewne. Nie mają żadnych powodów do wystąpienia
przeciwko Rosji" [Halder przytacza tu słowa Hitlera -
przyp. tłum.].
3 kwietnia: „Dyrekcja Kolei Rzeszy poinformowała
o katastrofalnej sytuacji".
5 kwietnia: „Batalionów karabinów maszynowych nie
da się wydzielić".
7 kwietnia: „Rozlokowanie wojsk rosyjskich [...] cał-
kiem dobrze umożliwia szybkie przejście do natarcia,
które mogłoby stać się dla nas bardzo niewygodne".
11 kwietnia Hitler dostaje ataku histerii: „Heusinge-
rowi udało się chyba złagodzić ten atak nerwowości".
23 kwietnia: „Rommel jako dowódca zupełnie nie do-
rósł do powierzonych mu zadań".
26 kwietnia: „Brak pojazdów mechanicznych do wy-
miany pojazdów zużytych. Generalny kwatermistrz nic
już nie ma".
5 maja: „Wojsko źle znosi nocne chłody, pod względem
zaopatrzenia w amunicję sytuacja jest napięta".
Mowa jest o niemieckiej armii w Libii. Marzną w ma-
jowe afrykańskie noce! I ciągnie ich do Rosji...
7 maja: „Rommel w dziki sposób przetasował i rozpro-
szył wszystkie swe oddziały".
11 maja: „Sytuacja w Afryce Północnej jest niewesoła.
Naruszając otrzymany rozkaz Rommel stworzył sytu-
ację, której nie mogą obecnie sprostać nasze możliwości
zaopatrzeniowe. Rommel nie dorasta do zleconych mu
zadań".
310
OCZYSZCZENIE
15 maja: „Sytuacja na kolei jest niezadowalająca".
17 maja: „OKW w tych dniach zażądało drugiej dywi-
zji do Holandii. Nie mamy".
Z czym do gościa, panowie generałowie? Jakimi siłami
macie zamiar okupować Rosję?!
20 maja: „Zapasowa dywizja pancerna dla Barbaros-
sy: możliwość uzupełnienia w cztery tygodnie po rozpo-
częciu operacji. [...] Sytuacja w zakresie paliw: na czer-
wiec całkowicie wystarczy, na lipiec brakuje 10%".
21 maja: „Bardzo duże zapotrzebowanie na sorty mun-
durowe".
22 maja: „17. Dywizja Pancerna ma na wyposażeniu
240 różnych typów pojazdów".
29 maja: „Brak paliwa! Rezerwy korpusu oficerskiego
niewielkie".
31 maja: „Duże trudności z samolotami dla oddziałów
lotnictwa rozpoznawczego".
13 czerwca: „Jesienią zapasy paliw skończą się".
I to ma być stan gotowości do wojny?
IV
JeJednak prawdziwa „gotowość" Hitlera ujawniła się po
22 czerwca 1941 roku. Sięgnijmy ponownie po dziennik
generała pułkownika Franza Haldera.
4 lipca 1941 roku: „Hoth melduje, że dysponuje jesz-
cze 50% potencjału bojowego".
9 lipca: „Sami straciliśmy mało czołgów, natomiast
większe straty mieliśmy w ludziach".
12 lipca: „Skuteczność ognia [Rosjan] dobra; duże
oddziaływanie moralne. Wiele nowoczesnego, nie znane-
go nam dotychczas sprzętu artyleryjskiego".
13 lipca: „W czołgach przeciętnie 50% strat".
Porównajmy to z zapisem sprzed czterech dni, tzn.
z 9 lipca...
17 lipca: „Duże obciążenie wojsk. Siła bojowa stopnio-
wo maleje".
20 lipca: „Wyniszczające walki pojedynczych grup
wojsk szybkich [...] zmęczenie bez przerwy maszerują-
cych i walczących wojsk - wszystko to odbiło się na
311
 WIKTOR SUWOROW
nastrojach w najwyższych organach dowodzenia. Szcze-
gólnie przygnębiony z tego powodu jest Naczelny Do-
wódca Wojsk Lądowych".
23 lipca: „Gdzieniegdzie straty w kadrze oficerskiej
dochodzą do 50%!".
7 sierpnia: „Sytuacja w zakresie materiałów pędnych:
[...] Wielka akcja sił zbrojnych jest przy tym niemożliwa".
Planowano rozgromienie Związku Radzieckiego w cią-
gu trzech miesięcy, wiedząc, że paliwa wystarczy zaled-
wie na dwa. A tymczasem wyczerpało się po sześciu
tygodniach.
szystkie cytowane zapisy pochodzą z dziennika tyl-
ko jednego generała. Szef Sztabu Generalnego Wojsk
Lądowych od początku do końca dokumentuje jeden
niepodważalny fakt: Hitler w najmniejszym stopniu nie
był przygotowany do prowadzenia wojny na Wschodzie.
Przewertujmy wspomnienia, które pozostawili płk West-
phal, generałowie Blumentritt, Zeitzler, Tippelskirch,
Picht, Middeldorf, Mellenthin, Hoth i wielu innych. We
wszystkich dziennikach przewija się ten sam lejtmotyw:
Niemcy nie były gotowe do wojny. Generał Heinz Gude-
rian pozwolił sobie wręcz na następujące stwierdzenie:
„Nasze najwyższe dowództwo swoim maniackim uporem
4
prześcignęło nawet Karola XII i Napoleona I". Inny cy-
tat z tej samej książki: „W 1939 roku «Wielka Rzesza
Niemiecka* posiadała znacznie mniejszy park parowo-
5
zów i wagonów niż imperium kajzera w 1914 roku".
Niemieccy generałowie planując rozgromienie ZSRR
zamierzali skierować koleją na wschód 340 transportów
z amunicją. Generał Halder potwierdza, że w ciągu
pierwszych tygodni walk na terytorium Związku Ra-
dzieckiego wojska niemieckie zużyły więcej amunicji,
niż zaplanowano na całą wojnę:
4
Itogi wtoroj mlrowoj wojny. Sbornik statiej (tłum. z niem.), Mosk-
wa 1957, s. 123.
5
Ibid., s. 402.
312
OCZYSZCZENIE
16 sierpnia 1941 roku: „Od LVIII zużyto tyle amuni-
cji, ile wynosi całe zaopatrzenie operacji Barbarossa".
I jeszcze jeden zapis, tym razem z 24 listopada 1941
roku: „Gen. płk Fromm 6 przedstawia ogólną sytuację
w zakresie gospodarki zbrojeniowej. Tendencja spadko-
wa! Myśli on o potrzebie pokoju".
A rosyjska zima jeszcze nie nadeszła... Halder uważa,
że Stalin nie ma żadnych rezerw. Pisze o tym w notatce
z 2 grudnia 1941 roku: „Obrona nieprzyjaciela osiągnę-
ła punkt krytyczny. Nie ma już żadnych nowych sił do
dyspozycji".
Niemiecki wywiad, jak zwykle, był w błędzie. Stalin
miał do dyspozycji pokaźne odwody. 5 grudnia 1941
roku świeże dywizje, korpusy i armie ruszyły do potęż-
nego przeciwnatarcia. Ale jeszcze zanim to nastąpiło,
Halder uznał konieczność zawieszenia broni.
Kolejna notatka, z 12 grudnia 1941 roku: „Przy tej
wysokości produkcji [czołgów], jaką się obecnie przewi-
duje, nie możemy w ogóle prowadzić wojny".
Jednej rzeczy nie mogę pojąć: dlaczego marksiści i hit-
lerowcy pomijają milczeniem cytowane tu źródła?
Hitlerowscy generałowie zamierzali okupować Zwią-
zek Radziecki?! Samo to jest już wystarczającym powo-
dem do drwin. Jedynie Azjaci mogli próbować podbić
Ruś, dla Europejczyków to tylko pobożne życzenie. Ro-
sję można podejść tylko fortelem, nigdy siłą. Trzymiesię-
czny Blitzkńeg? Śmiechu warte!
F >
rzykładem wojny błyskawicznej był hitlerowski na-
VI
jazd na Polskę i agresja na Francję. Jakimi środkami
Hitler zamierzał powtórzyć ten wyczyn wyprawiając się
na ZSRR? Przede wszystkim Blitzkrieg zakłada wojnę
pancerną. Hitler miał na stanie 3.410 czołgów. Teryto-
rium Związku Radzieckiego liczy 22,4 milionów kilome-
trów kwadratowych. Mając jeden czołg na 6.569 kilome-
trów kwadratowych trudno oczekiwać spektakularnych
Szef Zarządu Uzbrojenia Wojska [przyp. tłum.].
313
WIKTOR SUWOROW
efektów. Trzeba też wiedzieć, że 17 milionów kilometrów
kwadratowych Związku Radzieckiego w ogóle nie nada-
je się do działań wojsk pancernych. Na pozostałym ob-
szarze takie operacje są możliwe tylko latem. W każdej
innej porze roku czołgi nieuchronnie ugrzęzną w błocie
i śniegu.
Nie potrafię sobie wyobrazić tych mędrków, którzy
znając wszystkie uwarunkowania wymyślili rosyjski
Blitzkńeg. Dlaczego Stalin miałby się obawiać tych ab-
surdalnych planów i tych genialnych strategów, którzy
je opracowali? Jakie to kalkulacje pozwalały im wierzyć,
że w trzy miesiące dopną swego? Poza tym skąd trzy
miesiące? Nie mieli żadnych trzech miesięcy, skoro hit-
lerowskie zapasy materiałów pędnych i smarów star-
czały na półtora miesiąca działań.
Hitler zaatakował 22 czerwca. Trzymiesięczny termin
upływa 21 września. W tym czasie większość terytorium
kraju przykrywa solidna warstwa błocka. Jesienna słota
może nadciągnąć nawet z początkiem września. Czy hit-
lerowskie plany uwzględniały taki obrót wypadków?
W 1812 roku śnieg spadł już 15 października. Czy kto-
kolwiek wziął to pod uwagę? Inna sprawa, że same czołgi
nie stanowią zagrożenia. Klin pancerny, który samotnie
przebija się do przodu, jest narażony na rozliczne zagro-
żenia. Czołgi potrzebują wsparcia piechoty, potrzebują
zaopatrzenia. A rzeczy miały się tak: „W 1941 roku ar-
mia niemiecka wciąż jeszcze składała się przede wszyst-
kim z dywizji piechoty, które przemieszczały się szykiem
marszowym. Oddziały kwatermistrzowskie korzystały
z zaprzęgów konnych".7 W dniu 22 czerwca 1941 roku
hitlerowskie oddziały kwatermistrzowskie na froncie
wschodnim miały do dyspozycji 750.000 koni pociągo-
wych.8 Za każdym niemieckim czołgiem ciągnęło 220
koni kwatermistrzostwa. Zaprzężonych. I te konne za-
przęgi miały urzeczywistnić hitlerowski sen o Blitzkrie-
gu? Zamierzali furmankami pocwałować do Władywo-
stoku? W trzy miesiące? A skoro mówimy o koniach: czy
7
G. Blumentritt, [w:l Rokowyje rieszenija, op. cit., s. 74.
8
R. Góralski, op. cit, s. 74.
314
OCZYSZCZENIE
którykolwiek amerykański film pokazał Niemca na fur-
mance? Na filmach widzimy ich obowiązkowo w czoł-
gach. Natomiast prawda historyczna jest taka, że czoł-
gów mieli stukrotnie mniej niż furmanek.
Na 190 dywizji rzuconych przez Hitlera na front
wschodni, było zaledwie 17 dywizji pancernych. Ich wy-
posażenie stanowiło zbieraninę wszelakiego sprzętu, ja-
ki się właśnie nawinął. Spróbujmy sobie wyobrazić,
w jaki sposób można zapewnić dostawy części zamien-
nych dla dywizji, w której zgromadzono 240 typów po-
jazdów: samochodów osobowych, ciężarówek, autobu-
sów, wozów bojowych z Czechosłowacji, Belgii, Francji,
Grecji, Jugosławii itd. Kto podjąłby się naprawy tego
sprzętu, w dodatku w polowych warunkach, setki kilo-
metrów od baz remontowych? We wszystkich trzynastu
niemieckich zmotoryzowanych dywizjach nie było ani
jednego czołgu. Podobnie w jedynej dywizji kawale-
ryjskiej. A cała reszta to piechota, piechota, piechota.
I furmanki...
Kiedy Stalinowi meldowano, że ten motłoch szykuje
się do napaści, Stalin najzwyczajniej w świecie nie wie-
rzył. I miał rację. Żadną logiką nie da się wytłumaczyć
decyzji napaści na ZSRR. Hitler nie miał środków na
prowadzenie długiej wojny, dlatego zdecydował się na
Blitzkńeg, na który, nawiasem mówiąc, też nie miał
dość sił i środków. Rozpoczął wojnę przy katastrofal-
nym deficycie opon, paliwa i amunicji. Mołotow mówił
tuż przed napaścią: „Trzeba być idiotą, by nas zaatako-
wać". Nie mógł, rzecz jasna, zakładać, że Niemcy istotnie
są idiotami. Pod każdym względem, w każdej konfigura-
cji napaść na Związek Radziecki była dla Hitlera posu-
nięciem samobójczym. Pomimo optymalnego dla Rzeszy
wariantu rozpoczęcia wojny, Hitler i tak skończył samo-
bójczą śmiercią. I wbrew haniebnemu zakończeniu woj-
ny, niepoprawni hitlerowscy apologeci zamykają oczy
na fakty. Wciąż słyszymy, że Hitler był mądrzejszy, że
mógł zwyciężyć. W trzy miesiące!
Decyzja zaatakowania ZSRR była błędem. Hitler sam
przyznał, że nie zima zawiniła, lecz fatalne przygotowanie
niemieckiej armii do zimy: „Odzież naszych żołnierzy, wy-
315
WIKTOR SUWOROW
posażenie w sprzęt, stopień zmotoryzowania w żadnym
razie nie odpowiadały warunkom tamtej zimy. [...] Sztab
Generalny Wojsk Lądowych nie przygotował na czas zapa-
sów zimowego paliwa i zimowych ubrań". 9 Nawet dla Hit-
lera było oczywiste, że stopień zmotoryzowania Wehrma-
chtu nie jest adekwatny do tych nierealnych zadań, jakie
mu wyznaczono. General Giinter Blumentritt oznajmił po
zakończeniu wojny: „Niemcy decydując się na zaatakowa-
nie Rosji przegrały wojnę". Feldmarszałek von Rundstedt
stwierdził w maju 1941 roku: „Wojna z Rosją to bezsen-
sowna awantura, która nie może mieć szczęśliwego za-
kończenia". 10 Ale najtrafniej wypowiedział się sam Hitler,
w dodatku na długo przed dojściem do władzy: „Sam fakt
zawarcia traktatu pokojowego między Niemcami a Rosją
musiałby spowodować nieuchronność przyszłej wojny,
której wynik byłby z góry przesądzony. Taka wojna może
oznaczać tylko koniec Rzeszy Niemieckiej".11 Dobrze po-
wiedziane! Sam napisał prorocze słowa - i sam zawarł
pakt ze Stalinem, decydując się na nieuchronną klęskę
Niemiec i własne samobójstwo!
vn
Lby móc walczyć, trzeba mieć broń. Na tym polega
wojna.
3.410 niemieckich czołgów.
Tymczasem Stalin ma do dyspozycji 23.106 czołgów
(nie licząc formacji pancernych NKWD), w tym najno-
wocześniejsze typy, przewyższające wszystkie ówczesne
konstrukcje na świecie, wyposażone w potężne armaty
o długich, jak na owe czasy, lufach, szerokie gąsienice,
silniki diesla itp. Ponadto Stalin dysponuje niemal nie-
ograniczonymi możliwościami produkowania takiego
sprzętu. Armia Czerwona miała na stanie więcej czoł-
gów-amfibii, niż Hitler wszystkich swoich czołgów ra-
zem wziętych.
ZastoLnyje razgowonj Gitliera, Smoleńsk, 1993.
0
Rokowyje rieszenija, op. clt., s. 76.
1
Hitler, op. clt.
316
OCZYSZCZENIE
Stalin miał do dyspozycji Lotnictwo Bombowe Dalekie-
go Zasięgu (DBA - Dalniaja Bombardirowocznąja Awia-
cja). Hitler nie miał dla tego lotnictwa odpowiednika.
Już w latach 1940-1941 Niemców bombardowało bry-
tyjskie lotnictwo strategiczne. Hitler nie był w stanie wy-
łączyć Wielkiej Brytanii z działań wojennych, ponieważ
nie miał odpowiednich sił powietrznych. Wtedy zdecydo-
wał opanować europejską część ZSRR do linii Archan-
gielsk-Astrachań, a wszystkie obszary położone dalej na
wschód zdusić lotnictwem strategicznym. Szkopuł w tym,
że wciąż nie miał ciężkich bombowców.
Ani jednego.
Ale samo uzbrojenie niczego nie rozstrzyga. Potrzeba
żołnierzy, potrzeba oficerów i generałów.
Bardzo wysoko cenię niemieckich żołnierzy i oficerów.
Natomiast do generałów Niemcy nie mieli szczęścia. Nie-
mieccy generałowie sami wybrali sobie ZSRR za prze-
ciwnika, sami wybrali miejsce, czas i sposób prowadze-
nia operacji bojowych. Wojna rozpoczęła się według ich
scenariusza. I źle się dla nich skończyła. Kogo należy za
to winić?
W 1941 roku Stalin miał już całkowite przekonanie
o tym, że niemiecka wyższa kadra dowódcza nie jest
gotowa do wojny, że niemieccy generałowie nie są w sta-
nie kierować działaniami wojennymi. Blitzkrieg w Polsce,
błyskawiczne rozgromienie Francji, podbój niemal całej
Europy mogły wyprowadzić w pole naiwnych dziennika-
rzy. Ale w oczach stratega z krwi i kości rysował się cał-
kiem inny obraz wydarzeń. Niemieccy generałowie głoś-
no krzyczeli o Blitzkriegu, ale żadnego BUtzkriegu nie
było. Były tylko oddzielne błyskawiczne operacje, nato-
miast sama wojna od jesieni 1939 roku przybrała prze-
wlekły, a więc śmiertelny dla Rzeszy, charakter.
„Przygotowanie" Niemiec do wojny zasługuje na osob-
ne opracowanie. Ale końcowy wynik wojny daje odpo-
wiedź na pytanie o stan gotowości.
Według ocen Stalina napaść na ZSRR byłaby równo-
znaczna z samobójstwem Hitlera i jego imperium. I była
317
WIKTOR SUWOROW

to ocena słuszna. Potwierdzają ostateczny rezultat woj-

ny. Dla samego Hitlera zaatakowanie ZSRR było samo-
bójstwem w sensie dosłownym.
Tylko że Stalin nie wierzył, że Trzecia Rzesza zdecydu-
je się na tak ekscentryczny rodzaj samobójstwa.
Nie ma takiej kwestii, czy Stalin bał się Hitlera. Stalin
nie miał podstaw do lęku. Stalin uważał Hitlera i jego
generałów za ludzi mądrych, a mądry człowiek nie mógł
zdecydować się na taką awanturę. Zwłaszcza w tak nie-
sprzyjających okolicznościach. No i mając za plecami
Wielką Brytanię, a na dalszym planie - Stany Zjedno-
czone. Rozdział 23
Nikt mądry nie zdecyduje się walczyć na dwa fronty.
Nikt mądry nie wymyśli Blitzkriegu na furmankach.
Nikt mądry nie zaplanuje rozgromienia lotnictwem Panika?
strategicznym uralskich i syberyjskich ośrodków prze-
mysłowych, nie mając odpowiednich bombowców. Stalin sprawiał na nas niezwykłe wrażenie. Wywierał
Jest inna kwestia. Kwestia, nad którą nikt się nie nieodparty wpływ na ludzi. Kiedy na konferencji
zastanawia. Nikt nie próbuje szukać odpowiedzi. Nikt Jałtańskiej wchodził do sali, wszyscy Jak na komendę
nawet nie sformułował tego prostego pytania: po co wstawaliśmy z miejsc i, nie wiedzieć czemu,
Hitler napadł na ZSRR? przyjmowaliśmy postawę zasadniczą.
Czego mu brakowało? Przestrzeni życiowej? Czy ro- Odznaczał się głęboką mądrością i logiką, której obca
zumu? była Jakakolwiek panika. W trudnych momentach
Stalin był nieprześcignionym mistrzem w znajdywaniu
wyjścia z sytuacji bez wyjścia.
W najbardziej tragicznych chwilach, tak samo jak
w dniach triumfu, Stalin był równie powściągliwy.
Nigdy nie ulegał złudzeniom. Był niezwykle
skomplikowaną osobowością.
Stalin był największym dyktatorem świata, nie
mającym sobie równych.'
Winston Churchill

N„ l ikita Chruszczow opowiadał, jak w 1941 roku Stalin

na wieść o niemieckiej agresji śmiertelnie przestraszony
zaszył się w swojej podmoskiewskiej daczy-twierdzy

Churchill, op. cit.

319
 WIKTOR SUWOROW
w Kuncewie. Całkowicie zobojętniał na sprawy bieżące,
nikogo nie przyjmował, z nikim się nie spotykał, nie inte-
resował się sytuacją na froncie, nie odpowiadał na telefo-
ny. Stalin był pogrążony w głębokiej apatii. Sam odstąpił
od sprawowania wszelkich obowiązków państwowych
i partyjnych. Z górą tydzień pozostawał w stanie głębokiej
depresji i dopiero 1 lipca członkowie Biura Politycznego
zmusili Stalina, by ponownie wziął ster w swoje ręce.
Ta legenda znalazła wielu podatnych odbiorców. Gro-
no szacownych historyków powtórzyło ją w tysiącach
książek, artykułów, w milionach wystąpień... Właśnie ta
legenda uchodzi za niezbity dowód nieprzygotowania
Stalina do wojny: po prostu sam wiedział najlepiej, że
pozbawiona dowództwa armia nie jest gotowa do walki,
bał się wojny, chciał zyskać na czasie, a kiedy dowiedział
się o napaści - przeraził się i czmychnął do Kuncewa...
Z każdym dziesięcioleciem legenda ta obrasta w nowe
wcielenia. Niedawno w Wielkiej Brytanii ukazała się
książka opisująca równolegle biografie Hitlera i Stalina. 2
I znów to samo: Stalin bał się, a kiedy Hitler zaatakował,
to przeraził się śmiertelnie...
Tłum zdumiewająco szybko zapomina o wczorajszych
sensacjach. Dlatego nowe pokolenia czytelników przyj-
mują tę książkę jak odkrycie Ameryki. W londyńskich
autobusach, na dworcach, w metrze słychać strzępy roz-
mów: - A wie pan, że kiedy Hitler napadł na Rosję...
Książka z miejsca stała się światowym bestsellerem. Ale
minie trochę czasu i dzieło Bullocka pójdzie w niepamięć.
Wtedy znajdzie się nowy odkrywca, po raz kolejny powtó-
rzy zapomnianą legendę i po raz kolejny zostanie okrzyk-
nięty objawieniem wśród historyków. I znowu w kawiar-
niach i pubach usłyszymy: - Słyszał pan, że kiedy Hitler...
Nie ma sposobu, by kogokolwiek przekonać. Wydeptu-
ję korytarze wydawnictw proponując im swoje książki
o wojnie i wciąż słyszę tę samą odpowiedź: Rosjanie nie
byli w stanie stawić oporu, nie przygotowali się do woj-
ny, armia została pozbawiona dowództwa. Stalin wie-
2
A. Bullock, „Hitler i Stalin. Żywoty równoległe", t. 1/2, Warszawa
1994.
320
OCZYSZCZENIE
dział to najlepiej, nie przypadkiem na wieść o napaści
przeraził się i uciekł do swojej willi.
A tymczasem prawda jest taka, że człowiek przerażo-
ny nigdy tak nie postępuje.
Teoretycznie Stalin miał prawo obawiać się niemiec-
kiej napaści zanim do niej doszło. Ale gdy wojna stała
się faktem, Stalin powinien się uspokoić.
T. acy właśnie jesteśmy: boimy się tego, co ma nastąpić,II
ale to, co już się stało, lub właśnie trwa, przestaje nas
lękać. Zwróćmy uwagę na zachowanie ludzi oglądających
w kinie film grozy. Sala zamiera ze strachu, gdy słychać
skrzypienie schodów i uchylają się drzwi, gdy zagrożenie
jest tuż-tuż, ale jeszcze nie wiemy, na czym ono polega. To
właśnie nas przeraża. Ale oto na ekranie pojawia się zło-
czyńca - i na sali słychać westchnienie ulgi. Strach utracił
swą moc, gdyż widzowie już wiedzą, jaką ma postać.
Znakomity podwodniak, kapitan II stopnia Piotr Gri-
szczenko, mający na swoim koncie ogromne zasługi bo-
jowe, tak opisuje ten stan: „Czyhające na nas niebezpie-
czeństwo jest straszne dopóty, dopóki jest nieznane.
A kiedy tylko się konkretyzuje - mobilizujemy wszystkie
siły do walki z nim. Wtedy nie ma miejsca na emocje".
3
Nie mniej znamienity pilot-oblatywacz Mark Gałłaj
próbował swoich sił na 124 typach maszyn latających.
Mówiono o nim, że potrafi latać na wszystkim, co służy
do latania - a także na tym, co nie ma prawa oderwać
się od ziemi. Gałłaj opisywał stan pilota w chwili, gdy
staje twarzą w twarz z niebezpieczeństwem. W przypad-
ku pilotów-oblatywaczy niebezpieczeństwo najczęściej
bywa śmiertelne.
„Wszystkie siły psychiczne pilota są w stanie pełnej
mobilizacji, by móc stawić czoło niespodziewanemu za-
grożeniu. Jakiemu? Tego nigdy się nie wie, bo gdyby się
wiedziało, wówczas nie byłoby niespodziewane. Albo zo-
stałoby zażegnane. Gdy w końcu zagrożenie się ujaw-
P. Griszczenko, Schwatkapod wodoj, Moskwa 1983, s. 123.
321
L^H|
 WIKTOR SUWOROW
nia, wtedy pilot, jakkolwiek paradoksalnie to zabrzmi,
natychmiast się odpręża". 4
Przypomnijmy sobie książki naszego dzieciństwa. Oto
Robinson Kruzoe maszeruje przez swoją wyspę - i raptem
spostrzega ślad ludzkiej stopy. Sam Robinson nigdy nie
chodził boso. W dzikiej panice zmyka do swej groty. Na-
stępuje dwustronicowy opis jego przerażenia. Na wyspie
pojawiło się niebezpieczeństwo, ale Robinson nie ma po-
jęcia, jakie konkretnie. Potem dowiaduje się, że to kilku-
dziesięciu ludożerców, którzy rozprawiają się z jeńcami,
opiekają ich na ognisku i zjadają. Słowem, nic strasznego.
U Waltera Scotta w „Ivanhoe" podobne stany są opisy-
wane kilkakrotnie. Na przykład zbójnicy pojmali kupca
Izaaka z Yorku i zamierzają wrzącą oliwą, rozżarzonym
żelazem i innymi wyrafinowanymi sposobami skłonić go,
by podzielił się swoimi pieniędzmi. „W obliczu bezpo-
średniego, grożącego niebezpieczeństwa więcej okazywał
spokoju, niż kiedy obawiał się rzeczy dalekich i nieokre-
ślonych". 5
I w tej samej książce: „Zamiłowani myśliwi zapewnia-
ją, że zając przeżywa gorsze obawy podczas pogoni char-
tów, niż kiedy szamocze się już w ich zębach". 6
a
m Związku Socjalistycznych... na najwyższy wymiar kary
'd książek dzieciństwa przejdźmy do książek naszej
młodości. We wszystkich odnajdziemy tę samą prawidło-
wość. Kiedy już następuje najgorsze, człowiek zapomina
o strachu i ogarnia go spokój. Oto opis aresztowa-
nia z książki Aleksandra Sołżenicyna „Krąg pierwszy":
.Aresztowanie miało charakter trochę brutalny, ale wca-
le nie tak straszny, jak to sobie człowiek wyobraża, kiedy
jeszcze czeka. Przyszło nawet pewne uspokojenie - nie
trzeba już się bać. [...] Dziwne, ale teraz, kiedy piorun
aresztowania już uderzył w jego życie, Innocenty nie czuł
4
M. Gallaj, Czeriez niewidimyje bariery, Moskwa 1965, s. 98.
5
W. Scott, „Ivanhoe" (przeł. T. Tatarkiewicz), Warszawa 1984, ss.
248-249.
6 [przyp. tłum.].
Ibid.
322
OCZYSZCZENIE
strachu. Przeciwnie, zamrożona dotąd jego myśl znów
zabrała się do dzieła, analizując popełnione omyłki".7
Ludzie, spodziewający się aresztowania przyjmują je
z ulgą. Potwierdzają to wszyscy - i aresztowani przez
komunistów i aresztowani przez faszystów. Po wielu no-
cach spędzonych na nerwowym oczekiwaniu najgorsze-
go, pierwsza noc w celi, to najczęściej głęboki, niezmą-
cony sen. Niewiadome niebezpieczeństwo należy już do
przeszłości, można spać spokojnie.
Sięgnijmy do klasyków. Odkryjemy w nich, że Szekspir,
Puszkin, Byron, Gogol, Dickens, Dostojewski, Goethe,
Tołstoj, Schiller, Remarąue, Sienkiewicz, Zola, Zweig -
wszyscy twierdzili to samo: kiedy nastąpi najgorsze, czło-
wiek się uspokaja. Dotyczy to wszystkich - Niemców, Ro-
sjan, Francuzów, Amerykanów, Polaków, Żydów, Chiń-
czyków, Hindusów i Czukczy. Również Gruzinów.
Przyjrzyjmy się pacjentom kliniki onkologicznej. Sie-
dzą w poczekalni, czekając na wyniki badań: nowotwór
złośliwy? A może nie... Tkwią tak, sparaliżowani stra-
chem. Wreszcie lekarz zaprasza do gabinetu: - Niestety,
mam złe wieści. To nowotwór. - Napięcie pryska, czło-
wiek już wie wszystko. I przychodzi spokój.
Rozmawiałem z ludźmi, skazanymi na śmierć. Powiada-
ją to samo. Najgorsze jest oczekiwanie na wyrok: 25 lat,
czy kaes? A później: - Proszę wstać, sąd idzie. W imieniu
- rozstrzelanie. Pytałem tych, którzy przez to przeszli: -
I jak? - Wszyscy odpowiadają bez zastanowienia: wielka
ulga. Awanturujesz się trochę dla przyzwoitości, ale potem
przychodzi spokój. Eduard Kuzniecow: „Bardzo prędko
sobie uświadamiasz swoją nową sytuację, skazanego
na śmierć, i bez trudu się przyzwyczajasz".8 Ja nigdy nie
7
A. Sołżenicyn, „Krąg pierwszy" (przeł. J. Pomianowski), Warszawa
1996, ss. 637, 640.
8
Eduard Kuzniecow, ur. 1939, rosyjski dysydent. W 1970 roku
wraz z dziesięcioma wspólnikami aresztowany p r z e d próbą uprowa-
dzenia samolotu pasażerskiego. Skazany na karę śmierci, zamienioną
- pod naciskiem światowej opinii publicznej - na 15 lat łagrów.
W 1979 roku wymieniony na radzieckich szpiegów skazanych w USA
323
 WIKTOR SUWOROW
siedziałem w celi śmierci, skazano mnie zaocznie. Zapro-
szono mnie do brytyjskiego Foreign Office i tam przekaza-
no mi gorące pozdrowienia od Kolegium Wojskowego Sądu
Najwyższego ZSRR. I wiecie co? W noc po wyroku spałem
kamiennym snem i miałem cudowne sny. Ogarnęło mnie
dawno zapomniane uczucie ulgi i spokoju - i tak już zo-
stało. Od tej chwili z mojego życia znikły rozmaite troski
i lęki.
a
IV
'czekiwanie na śmierć jest gorsze niż sama śmierć.
Właśnie dlatego Góring popełnił samobójstwo trzy go-
dziny przed egzekucją.
Stalin i stalinowscy sędziowie wiedzieli, że wyrok nig-
dy nie jest tak straszny, jak poprzedzająca go niepew-
ność. Na przykład decyzja o losie Nikołaja Bucharina
zapadła na długo przed rozprawą. Podjął ją sam Stalin
i żaden sędzia nie ośmieliłby się jej kwestionować. Ale
stalinowski sąd „udał się na naradę" i „naradzał się"
przez siedem i pół godziny. Po czym towarzysze sędzio-
wie wrócili na salę i jeden z nich rozpoczął odczytywanie
nieprawdopodobnie długiej sentencji wyroku, zagłębia-
jąc się w litanię nieistotnych szczegółów. Na samym koń-
cu ogłoszono: kara śmierci.
Na sali zamiast publiczności siedzieli towarzysze po
cywilnemu. Trzydzieści trzy lata później jeden z nich,
teraz już zasłużony weteran, występował u nas w Akade-
9
mii. Wesoło relacjonował przebieg tamtych wydarzeń:
miał talent Stalin, umiał inscenizować takie przedsta-
wienia! Cały ten spektakl z ogłaszaniem wyroku lepiej
się oglądało niż publiczną chłostę...
Na wojnie jest podobnie. Zapytajcie któregokolwiek
kombatanta, każdy potwierdzi: najgorsze jest oczekiwa-
nie. W walce strach mija, jak ręką odjął. Na walkę czeka
się jak na zbawienie. Generał lejtnant artylerii G. Kowtu-
now: „Może to zabrzmi paradoksalnie, ale mogliśmy się
9
Wojskowa Akademia Dyplomatyczna - szkoła wywiadu wojsko-
wego kształcąca kadry GRU [przyp. tlum.l.
324
OCZYSZCZENIE
doczekać, kiedy przeciwnik wreszcie przystąpi do ata-
ku". 10 Znamy świadectwa zniecierpliwienia marszałka Żu-
kowa przed rozpoczęciem bitwy pod Kurskiem: pragnął,
by skończył się czas oczekiwania i żeby Niemcy uderzyli.
To samo powtarzają żołnierze, oficerowie, generałowie.
Przytoczę fragment dziennika doktora Goebbelsa z 16
czerwca 1941 roku. Do rozpoczęcia hitlerowskiej ofensy-
wy pozostało zaledwie kilka dni. W najwyższym dowódz-
twie Rzeszy czuje się nastrój nerwowego oczekiwania:
J<Uhrer żyje w nieprawdopodobnym napięciu. Tak jest
za każdym razem przed rozpoczęciem operacji bojowych.
Mówi, że kiedy tylko zacznie się bitwa, znowu będzie
spokojny. Obserwowałem to niezliczoną ilość razy".
W chwili gdy Hitler zaatakował, strach Stalina (jeżeli
rzeczywiście się lękał) musiał ustąpić. Stalin musiał się
uspokoić. Przemawia za tym cała światowa literatura,
cała historia ludzkości.
Stalin musiał się uspokoić. Potwierdzi to każdy psy-
cholog. Zresztą wiemy to sami, bez psychologów.
Istnieje pewien szczególny typ silnych ludzi, których
określa się mianem urodzonych przywódców. Stalin był
najbardziej wyrazistym przykładem tego gatunku. Takich
ludzi w normalnych okolicznościach cechuje surowość
i władcza postawa, natomiast w sytuacjach kryzysu pani-
ka i strach są im obce, przeciwnie, okazują pogodę ducha,
wręcz radość. Ta właśnie cecha wyróżnia ich pośród in-
nych śmiertelników i przysparza im sprzymierzeńców. Ta-
ki właśnie był, na przykład, konstruktor lotniczy, generał
pułkownik lotnictwa A. Tupolew: „Nasz Dziad zawsze, kie-
dy coś idzie opacznie, zachowuje spokój: nie awanturuje
się, na nikogo nie psioczy. [...] Natomiast kiedy wszystko
11
jest w porządku, wtedy pokrzykuje, gdera".
Taki właśnie był Stalin. Jego doradca do spraw lotni-
czych, generał pułkownik lotnictwa A. Jakowlew po-
twierdza: „Podczas wojny zauważyłem u Stalina osobli-
wą cechę: jeżeli sprawy na froncie mają się po jego
myśli, chodzi nadąsany, wymagający i surowy; w razie
10
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr 7/1981, s. 58.
" M. Gałłaj, Trlefie izmierienije, Moskwa 1973, s. 72.
325
 WIKTOR SUWOROW
niepowodzeń - zaczyna żartować, śmieje się, staje się
bardziej ustępliwy". 12
A więc, Stalin nie mógł spanikować, kiedy wojna to-
czyła się już na całego. Jego zachowanie w pierwszych
dniach wojny było, mówiąc oględnie, nietypowe. Postę-
pował tak, jak nikt przestraszony nie postępuje. Powiem
więcej: zachowywał się w sposób nietypowy dla samego
siebie, dla Stalina. Świadectwo Jakowlewa nie jest odo-
sobnione. Jest ich cała masa. W pierwszych, najbar-
dziej dramatycznych dniach wojny Stalin powinien się
był uśmiechać, żartować, kpić.
A tymczasem Stalin zachowywał milczenie. Z nikim
nie rozmawiał, niczym się nie interesował.
Co może tłumaczyć takie zachowanie?
Wszystko. Ale na pewno nie strach.
trach w pierwszym momencie może paraliżować, ale
na dłuższą metę stymuluje do intensywniejszego działa-
nia. Człowiek zalękniony zaczyna bardzo dużo i bardzo
szybko mówić, rozgląda się nerwowo na boki, jego ciało
jest w nieustannym ruchu, a ręce same szukają dla sie-
bie zajęcia. Człowiek wystraszony miętosi w dłoniach
czapkę, ukręca guziki marynarki, gryzie paznokcie, zer-
ka na zegarek, stale szuka czegoś po kieszeniach. To
wszystko świadczy o intensywnej pracy umysłu. Strach
jest jednym z przejawów instynktu samozachowawcze-
go. Strach skutkuje nagłym przypływem sił fizycznych
i zwiększa klarowność myśli. Człowiek w strachu może
porwać się na rzeczy, które normalnie wydają się nie-
możliwe. Człowiek w strachu wymyśla rozwiązania na
pozór niewyobrażalne. Skoro Aleksander Kiereński
przebrał się za pielęgniarkę i sanitarką czmychnął z Pa-
łacu Zimowego, to jedynym wytłumaczeniem takiej de-
speracji jest strach. Gdyby Stalin przykleił sobie brodę
i zbiegł do Tybetu albo do Paragwaju, powiedzielibyśmy,
12
A. Jakowlew, Cel żyzni. Zapiski awiakonstruktora,
1968, s. 503.
326
OCZYSZCZENIE
że to strach. Ale w zachowaniu Stalina nie było żadnych
przejawów strachu.
Po 1991 roku na krótki moment udostępniono rozli-
czne archiwa i badacze uzyskali dostęp do zeszytów,
w których odnotowywano wszystkich odwiedzających
Stalina od 1927 do 1953 roku. Okazało się, że w pierw-
szych dniach wojny Stalin pracował, i to jak mało kto.
Wpis z 21 czerwca 1941 roku: „Ostatni wyszli o godzi-
nie 23.00". Ale to nie oznacza, że dzień pracy Stalina
dobiegł końca. Po wyjściu interesantów zasiadał nad
papierami, prowadził rozmowy telefoniczne, pracował
nie tylko w swoim gabinecie, ale także w kremlowskim
mieszkaniu i na daczy w Kuncewie.
22 czerwca 1941 roku pierwszych gości przyjął o go-
dzinie 05.45. I przyjmował bez przerwy przez jedenaście
godzin. Odwiedzili go: Mołotow, Beria, Timoszenko, Me-
chlis, Żuków, Malenkow, Mikojan, Kaganowicz, Woro-
szyłow, Wyszyński, Kuzniecow, Dymitrow, Manuilski,
Szaposznikow, Watutin, Kulik...
Stalin pracował niemal na okrągło przez cały następny
tydzień. Przyjmował czasem od godziny 03.20 (23 czerw-
ca), czasem od 01.00 (25 czerwca) i kończył następnej
nocy, albo od 01.25 (24 czerwca), od 02.40 (27 czerwca),
czy od 00.50 (28 czerwca). Narady trwały po pięć, po
sześć, po dwanaście godzin. Zdarzało się, że dzień pracy
Stalina trwał 24 godziny z niewielkimi przerwami. Ale,
powtarzam, z tych wpisów możemy ustalić tylko jedno:
że w chwilach przerwy w jego gabinecie nie było osób
postronnych. Co wcale nie znaczy, że nie pracował.
Dopiero po upływie tego szalonego tygodnia, w dzien-
niku przyjęć interesantów widzimy dwa dni przerwy, 29
i 30 czerwca.
Chruszczow opowiadał, że kiedy Niemcy napadli, Sta-
lin wystraszył się i dał nogę. Teraz okazuje się, że od
chwili napaści Stalin pracował przez siedem dni na gra-
nicy ludzkiej wytrzymałości, czasem ją przekraczając.
A potem nagle...
Gdyby nawet Stalin lękał się Hitlera, to po agresji nie
mógł się wystraszyć jeszcze bardziej. Zwłaszcza że, jak się
Moskwa
dowiadujemy, nie nastąpiło to pierwszego dnia. Przeciw-
327
 WIKTOR SUWOROW
nie, wtedy zabrał się do pracy. Kiedy człowiek intensywnie
pracuje, wszelkie emocje schodzą na dalszy plan...
Jeżeli Stalin nie wystraszył się pierwszego dnia, czy
mogło to nastąpić po tygodniu?
vi
Oc'd dawna intrygowało mnie zagadkowe zachowanie
Stalina w pierwszych dniach wojny. Wytłumaczenie zna-
lazłem niespodziewanie... w Galerii Tretiakowskiej. 13 Na
pewno nie zdołam przekonać wszystkich, ale mnie się
wydaje głęboko trafne.
Najczęściej przychodziłem tu po południu. Moja ulu-
biona część galerii to pierwsze piętro, pejzaże. W głębi
duszy czuję, że sam jestem niezrealizowanym pejzaży-
stą. Potrafię godzinami oglądać cudze płótna: osiki, brze-
ziny, jodłowe gaje. Na każdym pejzażu wypatruję opty-
malną lokalizację, gdzie można by wetknąć armatę prze-
ciwpancerną. Ukryć ją przed wzrokiem nieprzyjaciela.
Mój ulubiony obraz, to „Noc nad Dnieprem" Archipa
Kuindży. Nigdy nie spotkałem reprodukcji tego dzieła.
Nie sposób go skopiować: ciemna noc, 41 odcieni czerni,
zielony księżyc koloru semafora w nocnej mgle i księży-
cowa dróżka na Dnieprze, i odbicia na czarnych obło-
kach. Jaka noc! Jaka przestrzeń! Jaka potęga! To najlep-
szy moment na sforsowanie rzeki. A jeszcze lepiej w taką
noc wycofać po cichutku 3. Armię Pancerną Gwardii
z przyczółka bukryńskiego i pod śpiew słowików prze-
grupować ją na przyczółku luteżskim. Żeby nikt się nie
zorientował. A potem nagłe uderzenie z kierunku, z któ-
rego nikt się nie spodziewa... Ach, Kuindżi! Takie płótno
mógł namalować tylko człowiek o duszy czołgisty.
A moja ulubiona rzeźba, to „Wieśniak w nieszczęściu"
Czyżowa. Siedzi chłop na pogorzelisku, obok niego chło-
piec. Jeżeli wnikniemy w sens tego dzieła, już nigdy nie
miniemy go obojętnie. Całość wykonana w białym mar-
murze, pogorzelisko ledwo obecne. Ale dramat przebija
13
Galeria Tretiakowska - największe muzeum sztuki rosyjskiej
w Moskwie [przyp. tłum.].
328
OCZYSZCZENIE
tak wyraziście, że wyobraźnia sama dorysowuje wszys-
tko, czego rzeźbiarz nie umieścił na skromnym postu-
mencie. Chłop przez całe życie orał jak wół, wybudował
dom, wreszcie stanął na własnych nogach, a teraz...
Nawet dopalające się głownie z białego marmuru widzi-
my w kolorze czerni. Nieszczęście sączy się z zimnego
kamienia... Chłopiec dotyka ramienia ojca. Jeszcze nie
uzmysłowił sobie bezmiaru nieszczęścia...
Czasami zachodziłem do galerii i długo z oddali oglą-
dałem dwie tragiczne postaci.
Za którymś razem snułem się po salach, wyobraźnią
rozmieszczając działa za wzgórkami, przesuwając armie
pancerne z jednego przyczółka na inny, kiedy niespo-
dziewanie znalazłem się w pobliżu śnieżnobiałego mo-
nolitu. Niemal wpadłem na obelisk. Podniosłem wzrok.
I oniemiałem.
Przecież to Stalin!
c,
VII
'ofnijmy się do tego straszliwego czerwca 1941 roku.
Upalne lato, gdzieś daleko toczy się wojna, a w podmo-
skiewskim Kuncewie w leśnej ciszy unosi się zapach ży-
wicy. Za oknem słychać bzyczenie trzmiela. Stalin, zapo-
minając o bożym świecie, siedzi w spartańsko umeblo-
wanym pokoju na żołnierskim łóżku, podpierając dłońmi
czoło. Nie interesuje go, co się dzieje na frontach, w jego
kraju i na świecie. Nie chce nigdzie uciekać. Jest pogrą-
żony w samobójczej rozpaczy.
Całe życie poświęcił dla Sprawy. Zlikwidował wszystkich
swoich wrogów, aby podporządkować sobie kraj. Ekster-
minował miliony ludzi, aby zmusić pozostałych do uległo-
ści i wypełniania jego rozkazów. Oczyścił armię z wrogów
ludu i podporządkował swej niezłomnej woli. Oddał zbro-
jeniówce wszystkie krajowe zasoby. W odpowiednim mo-
mencie udzielił Hitlerowi poparcia, pomógł mu stanąć na
nogach. Popchnął Hitlera do wojny i czekał, aż wojna do-
prowadzi Europę do bankructwa. Przeznaczył tysiące ton
złota na zachodnią technologię: niemiecką, francuską,
brytyjską, amerykańską, włoską, szwajcarską. Przestawił
329
WIKTOR SUWOROW
cały przemysł na tryb wojenny, osobiście nadzorował pro-
dukcję czołgów i samolotów. Wyprodukował ogromne ilo-
ści uzbrojenia i przerzucił je do rejonów przygranicznych.
Zgromadził tam gigantyczne zapasy amunicji, paliwa
i wszystkiego, co jest potrzebne do prowadzenia kampanii
na obcym terytorium: czołgi kołowo-gąsienicowe, lotnic-
two szturmowe, spadochroniarzy i piechotę szybowcową.
I oto nagle, w chwili, gdy całe to wielkie przedsięwzięcie
jest zapięte na ostatni guzik...
Hitler pokrzyżował mu plany.
Wszystkie stalinowskie przygotowania są zorientowa-
ne na atak. Na obronę - nic. Więc jego odosobnienie nie
jest przejawem strachu. Po prostu cały jego świat, cały
sens jego życia w jednej chwili się zawalił.
Stalin jest na pogorzelisku.
Stalin jest wielkim budowniczym okrętów, któremu
zatonął najlepszy, największy, najszybszy, najwspanial-
szy na świecie niezatapialny „Titanic".
Stalin jest konstruktorem rakiet, któremu na starcie
eksplodowała najpotężniejsza w świecie rakieta, grze-
biąc pod sobą nie tylko cały kosmodrom, tłumy ludzi
i plany kosmicznych podbojów, ale też sens życia same-
go konstruktora.
Stalin jest hazardzistą, któremu zawsze dopisywało
szczęście, który nigdy nie przegrał ani jednego rubla.
Całe życie to gra. Całe życie to wygrana. A stawki w grze
coraz wyższe. I zawsze - va banąuel Na Stalina, jak na
gracza w kasynie, który zgarnia sterty żetonów i złotych
monet, patrzy cały świat. Na którykolwiek numer posta-
wi - zawsze trafia. Jakąkolwiek kartę wyciąga z talii -
zawsze as atutowy. W każdym rozdaniu kart ma zawsze
„oczko". Wygrał już największy i najbogatszy kraj na
świecie, wygrał bezwarunkową uległość wszystkich jego
mieszkańców. I oto ostatnie rozdanie. Stawką w grze jest
cały świat. Stalin jest gotowy do rozgrywki. Tak przeta-
sował karty, że trzyma w dłoni wszystkie atuty.
I nagle przeciwnik przebija go asem atutowym.
Skradzionym z jego własnej talii.
Wszystko przegrane.
Nie można już się odegrać.
330
OCZYSZCZENIE
Stalin zawsze wyprowadzał w pole wszystkich prze-
ciwników i zadawał im niespodziewane, śmiertelne cio-
sy. A teraz, po raz pierwszy w życiu, w najważniejszej
rozgrywce życia ktoś przejrzał jego zamysł. I uderzył
pierwszy.
I wszystko runęło.
Wszystko stracone. Nie ma na to żadnej rady.
W pierwszych chwilach Stalin po prostu nie wierzy, że
Hitler zdecydował się na wojnę. Przecież wszystkie ru-
chy i warianty zostały starannie przemyślane: Hitler nie
miał prawa zaatakować.
Potem Stalin rzuca się do działania. Pracuje jak opę-
tany, nadludzkim wysiłkiem, jak wieśniak, który gasi
pożar w obejściu. Przez cały pierwszy tydzień wysyła
swoje wojska do natarcia. Powinien dać sygnał do obro-
ny. A on chce atakować, atakować, atakować! Radziec-
kie samoloty spłonęły na płytach lotnisk polowych, na-
tarcie bez wsparcia z powietrza jest samobójstwem. Ale
Stalin rzuca swoje formacje do samobójczych ataków.
I oto 28 czerwca docierają komunikaty: Front Zachod-
ni znalazł się w okrążeniu, 4. Armia rozbita, armie 3.,
10. i 13. - w potrzasku.
Dopiero w tym momencie Stalin wreszcie uzmysławia
sobie, że wyzwolenie całej Europy zostało ostatecznie
uniemożliwione. Nie da się odwrócić biegu wydarzeń.
Socjalistyczne państwo może rozgromić każde inne, ale
nie jest w stanie konkurować z normalnymi krajami
w pokojowym współzawodnictwie. Właśnie dlatego od
tego dnia, 22 czerwca 1941 roku, Związek Radziecki był
skazany na klęskę. Na rozpad. Wcześniej lub później.
Mógł przeżyć tylko w jednym wypadku: gdyby podbił
i wchłonął wszystkich wokoło.
W każdym innym razie - czekała go nieuchronna de-
strukcja.
Związek Radziecki mógł istnieć tylko pod jednym wa-
runkiem: że ludność nie będzie mogła porównywać włas-
nej egzystencji z życiem w krajach ościennych. Dlatego
głównym celem Stalina było zniszczenie kapitalistyczne-
go otoczenia. Dlatego wszystkie tomy jego dzieł są tak
proste, logiczne i zrozumiałe: zwycięstwo socjalizmu jest
331
 WIKTOR SUWOROW
możliwe w jednym kraju, ale ostateczny triumf - tylko
w skali globalnej. Ta myśl wypełnia wszystkie przemó-
wienia Stalina, wszystkie jego wystąpienia i plany.
Ale Hitler też to rozumiał: „Zbolszewizowany świat zdoła
przetrwać tylko pod warunkiem, że zagarnie wszystko".14
22 czerwca Hitler zadał komunizmowi samobójczy,
ale śmiertelny cios. Jakkolwiek dalej potoczyłyby się
wypadki, Stalin nie mógł już podbić całego świata. A to
było równoznaczne z klęską.
Stalin zdał sobie sprawę, że wszystko stracone. W tym
momencie zobojętniał, jak ten wieśniak, który przestaje
ratować z pożaru ostatnią stodołę, kiedy widzi, że spło-
nął już dom, obora i spichlerz.
Dwa dni później, 30 czerwca 1941 roku, do pokoju
Stalina wkraczają Beria, Mołotow, Malenkow... Jest ich
wielu i wchodzą w milczeniu, jak kaci do celi skazanego
na śmierć. W oczach Stalina pojawia się przestrach.
W swojej rozpaczy zapomniał o całym świecie, zapom-
niał, że sam powinien się ratować. Zastali go znienacka.
Nie jest przygotowany na śmierć.
Ale oni zjawili się w innym celu. Globalny komunizm
mało ich teraz obchodzi. Wyzwolenie świata spaliło na
panewce i straciło znaczenie. Teraz troszczą się o włas-
ną skórę i własne głowy i dlatego muszą ratować kraj.
Stalin jest im potrzebny jako symbol, jako sztandar,
wokół którego w toku walki gromadzą się resztki rozbi-
tego oddziału. Mówią mu o ratowaniu ojczyzny, ale Sta-
lin nie wykazuje zainteresowania. Bowiem bez podboju
Europy, bez poszerzenia granic Związek Radziecki,
wcześniej czy później, jest skazany na zagładę. Na nie-
uchronny rozpad.
Do 22 czerwca 1941 roku wszystko było proste i logi-
czne. Marks był twórcą wielkiej teorii. Lenin obrócił
marzenia w rzeczywistość. W jednym kraju. Natomiast
Stalinowi przypaść miała rola demiurga. Największego
w dziejach ludzkości. Miał uczynić republikami ZSRR
Niemcy, Austrię, Francję, Hiszpanię, Chiny, Koreę,
Wietnam, Grecję, Turcję, Libię, Tunezję, Indie, Włochy...
Hitler, op. cit.
332
OCZYSZCZENIE
A co z Ameryką? Amerykę zdusi się bronią chemiczną
indywidualnego użycia. Zaszprycuje.
Ale wszystko obraca się wniwecz. Państwo pozostawio-
ne mu przez Lenina, państwo będące zarzewiem rewolu-
cji światowej - to państwo Stalin zwyczajnie przesrał.
Sam rozumie to najlepiej. I tym dosadnym określeniem
Stalin opisał członkom Politbiura zaistniałą sytuację.
Nie zrozumieli go.
A Stalin wie, że jakkolwiek miałyby się potoczyć dalsze
losy, może już zapomnieć o podboju całej Europy. Właśnie
dlatego w 1945 roku odmówił przyjmowania Defilady
Zwycięstwa. Było to zwycięstwo całego narodu, całego
kraju - ale nie Stalina. Stalin czuł się jak Bonaparte po
bitwie pod Borodino: na pozór zwycięstwo i droga naprzód
stoi otworem, ale stoczona bitwa pochłonęła tyle sił, że
zwycięstwo nie cieszy. Zbliża się nieuchronna klęska. Hit-
ler rozgromił Europę, zgodnie ze stalinowską intencją, ale
Stalin nie mógł już tego należycie wykorzystać.
W 1941 roku tylko Stalin potrafił w pełni ocenić zna-
czenie hitlerowskiej napaści. W 1941 roku członkowie
Biura Politycznego nie zrozumieli, co oznaczała niemie-
cka agresja dla dalszych losów Związku Radzieckiego.
A oznaczała tylko jedno: śmierć.
Politbiuro - to chłopiec na pogorzelisku, który nie poj-
muje ogromu klęski i beznadziejności tego, co się stało.
Dotyka ramienia ojca: ocknij się!
Politbiuro zmusza Stalina do powrotu na szczyt wła-
dzy. A Stalin, machnąwszy z rezygnacją ręką, powraca.
Chociaż wie, że sprawa, której oddał życie - przepadła.
Bristol, 1997-1998
CIĄG DALSZY NASTĄPI

Bibliografia
Bullock A., „Hitler i Stalin. Żywoty równoległe", t. 1/2, Warszawa
1994.
Churchill W., „Druga wojna światowa", t. 1/6, Gdańsk 1994-1996.
Dubiński I., Osoby] szcziot, Moskwa 1989.
Erickson J.. The Road to Stalingrad, Londyn 1977.
Felsztyński J., Kruszenije mirowoj rewolucji, Londyn 1991.
Gałłaj M., Czeriez niewidimyje bariery, Moskwa 1965.
Gallaj M., Triefie izmierienije, Moskwa 1973.
Goebbels I., Posliednije zapisi, Smoleńsk 1993
Góralski R., World War 11 Almanac: 1939-1945, Londyn 1981.
Griszczenko R, Schwatka pod wodoj, Moskwa 1983.
Grygorenko P., W podpolje możno wstrietit' tolko krys, Nowy Jork
1981.
Guderian H., Panzer Leader, Londyn 1953.
Halder F., „Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu General-
nego Wojsk Lądowych 1939-1942", t. 1/3, Warszawa 1971-1974.
Hitler A., „Moja walka" {Mein Kampfl, Kraków 1992.
Jakir J., Wospominanija o Grażdanskoj wojnie, Moskwa 1957.
Jakowlew A., Cel żyzni. Zapiski awiakonstruktora, Moskwa 1968.
Kalinin S., Raźmyszlienija o mimiwszem, Moskwa 1963.
Karpienko A., Obozrienije otieczestwiennoj bronietankowoj tiechniki
(1905-1995), Sankt-Petersburg 1996.
Kuzniecow A., Babi) jar, Nowy Jork 1986.
Le Bon G., „Psychologia tłumu", Warszawa 1994.
Lenin W., „Dzieła wszystkie", t. 1/55, Warszawa 1983-1990.
Machiavelli N., „Wybór pism". Warszawa 1972.
Marks K., Engels F., „Dzieła zebrane", t. 1/39, Warszawa 1960-1979.
Mellenthin W., Panzer Battles, Londyn 1979.
Mielgunow S., Krasnyj tierror w Rossii: 1918-1923, Berlin 1924.
Min P., Istortja kitąjsko-sowietskoj drużby, Moskwa 1959.
Morgun F., Za dołgo do saluta, Połtawa 1994.
Muller-Hillebrand B., Dos Heer, 1933-1945, Frankfurt/M. 1954-1966.
Olszański A., Zapiski agienta Razwiedupra, Paryż 1927.
334
OCZYSZCZENIE
Piłsudski J., „Rok 1920", Warszawa 1924.
Rapoport W., Aleksiejew I., Izmiena rodinie, Londyn 1989.
Rossi J., Sprawocznikpo Gułagu, Londyn 1987 (wydanie polskie w przy-
gotowaniu - „Przewodnik po Gułagu", wyd. OPEN, Warszawa 1999).
Sherwood R., The White House Papers oj Harry L. Hopkins, t. 1/2,
Londyn 1948-1949.
Sokołowski W., „Strategia wojenna", Warszawa 1964.
Sołncew K., Woinskije priestuplienija, Moskwa 1938.
Sołżenicyn A., „Krąg pierwszy", Warszawa 1996.
Stalin J.. „Dzieła", t. 1/13, Warszawa 1949-51.
Starinow I., Miny żdut swojewo czasa, Moskwa 1964.
SunTzu, „Sztuka wojny", wyd. Przedświt, Warszawa 1990.
Trocki L., „Nauki Października", wyd. Kret - Nurt Lewicy Rewolucyj-
nej, Warszawa 1990.
Tuchaczewski M., „Pisma wybrane", t. 1/2, Warszawa 1966.
Wołkogonow D., Triumf i tragiedija, Moskwa 1989.
Prace zbiorowe
Encyclopedia of German Tanks oj World War Two, Londyn 1978.
Itogi wtoroj mirowoj wojny. Sbornik statiej (tłum. z niem.), Moskwa 1957.
Ob „Urokach Oktiabria", Moskwa 1926.
Rokowyje rieszenija (tłum. z niem.), Moskwa 1958.
Sowietskaja wojennaja encyklopiedija, t. 1/8, Moskwa 1976-1980.
Woprosy strategii i operatiwnogo iskusstwa w sowietskich wojennych
trudach (1917-1940), Moskwa 1965.
Zastoinyje razgowory Gitliera, Smoleńsk 1993.
Pisma i periodyki
„Biulietień opozicji", Paryż-Berlin-Zurych-Nowy Jork, 1929-1941.
„Krasnaja zwiezda", Moskwa.
„Litieraturnaja gazieta", Moskwa.
„Moskwa", Moskwa.
„Mużestwo", Moskwa.
„Nowosti razwiedki i kontrrazwiedki", Moskwa.
„Wojenno-istoriczeskij żurnał", Moskwa.
„Wojna i rewolucija", Moskwa 1920-1923 i 1925-1936.