MIERNIKI SYNTETYCZNE OKREŚLAJĄCE POTENCJAŁ

SPOŁECZNO-GOSPODARCZY /1/

1. Produkt Krajowy Brutto (PKB) – ang. Gross Domestic Product (GDP): jest to wartość
nowo wytworzona w każdym z działów gospodarki narodowej w ciągu roku na terenie danego
kraju pomniejszona o tzw. zużycie pośrednie, obejmujące m.in. wartość zużytych materiałów,
energii, usług obcych (np. transportowych, bankowych) oraz innych kosztów (dzierżawy,
reklamy, podróży służbowych). Inaczej, jest to suma wartości dodanej brutto wytworzona
w każdym z działów gospodarki narodowej w ciągu roku na terenie danego kraju, powiększona
o podatki od produktów i pomniejszona o dotacje do produktów.

PKB = wartość nowo wytworzona – zużycie pośrednie

PKB = wartość dodana brutto + podatki od produktów – dotacje do produktów
 MIERNIKI SYNTETYCZNE OKREŚLAJĄCE POTENCJAŁ

SPOŁECZNO-GOSPODARCZY /2/

2. Produkt Narodowy Brutto (PNB) – wartość nowo wytworzona w każdym z działów

gospodarki narodowej przez przedsiębiorstwa krajowe – zarówno na terenie kraju, jak i poza
granicami – pomniejszona o tzw. zużycie pośrednie.

PNB = PKB + finansowe saldo przepływów zagranicznych z tytułu własności

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wartość Dodana Brutto (WDB) – ang. Gross Value Added: jest to różnica pomiędzy produkcją
globalną (tj. wartością wyrobów i usług wytworzoną w każdym z działów gospodarki
narodowej) a zużyciem pośrednim. Wartość tę można wyrażać jako sumę wydatków bądź
sumę kosztów (płac, zysków, procentów, rent oraz podatków pośrednich przedsiębiorstw).

WDB = PKB – podatki od produktów + dotacje do produktów

 METODY KONWERSJI PKB (PNB)

Przeliczając wyrażony w walucie danego kraju produkt krajowy (narodowy) na dolary, stosuje
się równolegle lub selektywnie 4 metody konwersji:

- rynkowych wymiennych kursów walut,

- parytetu siły nabywczej walut (PPP),
- kursów walut zmodyfikowanych wskaźnikami inflacji,
- uśrednionych kilkuletnich kursów walut.

Parytet siły nabywczej – ang. Purchasing Power Parity: wyrażony w USD – oznacza wartość
dolara odpowiadającą jednostce waluty danego kraju na rynku krajowym (obejmującym całość
towarów i usług rynkowych i nierynkowych), przy uwzględnieniu stosunku cen danego kraju do
cen we wszystkich innych krajach, które biorą udział w porównaniach siły nabywczej walut.
 MIERNIKI SYNTETYCZNE OKREŚLAJĄCE POTENCJAŁ

SPOŁECZNO-GOSPODARCZY /3/

3. Dochód Narodowy Brutto (DNB) – ang. Gross National Income (GNI): jest to wartość
nowo wytworzona w każdym z działów gospodarki narodowej przez przedsiębiorstwa krajowe
– zarówno na terenie kraju, jak i poza granicami – pomniejszona o tzw. zużycie pośrednie,
uwzględniająca całkowite dochody osiągane przez obywateli danego kraju (np. transfery
zagraniczne, odsetki bankowe, dywidendy) obliczana poprzez sumowanie wszystkich
dochodów przedsiębiorstwa.

Różnica pomiędzy wartością DNB a PKB wynika jedynie z metodologii liczenia. Pierwsza jest
sumą dochodów, druga zaś sumą wartości nowo wytworzonej.
 MIERNIKI SYSTETYCZNE POZIOMU ROZWOJU SPOŁECZNEGO

Wskaźnik Rozwoju Społecznego – ang. Human Development Index: jest to miernik

syntetyczny zbudowany z trzech wskaźników cząstkowych obrazujących:

1. warunki życia ludności – mierzone wartością PKB (według PPP) przypadającą na 1 mieszk.;
2. długowieczność – wyrażoną przeciętnym dalszym trwaniem życia;
3. dostępność edukacji – będącą w 2/3 kombinacją miernika alfabetyzacji oraz w 1/3
wskaźników skolaryzacji na poziomie podstawowym, średnim i wyższym.

HDI przyjmuje wartość z przedziału (0,1).

Biorąc pod uwagę rozwój społeczny mierzony HDI, wyróżnia się trzy grupy krajów:
1) słabo rozwinięte (HDI poniżej 0,500),
2) średnio rozwinięte (HDI od 0,500 do 0,799),
3) wysoko rozwinięte (HDI od 0,800 do 1).
 RANKING KRAJÓW WEDŁUG WARTOŚCI HDI

MIEJSCE KRAJ 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004

1 Norwegia 0.868 0.888 0.898 0.912 0.936 0.956 0.965
2 Islandia 0.865 0.888 0.897 0.916 0.921 0.945 0.960
3 Australia 0.848 0.866 0.878 0.893 0.933 0.947 0.957
4 Irlandia 0.813 0.828 0.848 0.873 0.897 0.932 0.956
5 Szwecja 0.868 0.878 0.890 0.901 0.933 0.949 0.951
6 Kanada 0.870 0.886 0.909 0.929 0.935 .. 0.950
7 Japonia 0.859 0.884 0.897 0.914 0.927 0.939 0.949
8 USA 0.868 0.889 0.902 0.917 0.930 0.940 0.948
9 Szwajcaria 0.882 0.893 0.900 0.914 0.925 0.941 0.947
10 Holandia 0.871 0.883 0.898 0.913 0.932 0.944 0.947
11 Finlandia 0.843 0.864 0.882 0.904 0.917 0.938 0.947
12 Luksemburg 0.843 0.854 0.861 0.887 0.913 0.930 0.945
13 Belgia 0.849 0.867 0.881 0.902 0.932 0.945 0.945
14 Austria 0.846 0.861 0.874 0.897 0.916 0.937 0.944
15 Dania 0.874 0.883 0.891 0.898 0.913 0.932 0.943
16 Francja 0.853 0.869 0.884 0.904 0.923 0.935 0.942
17 Włochy 0.844 0.859 0.868 0.890 0.908 0.924 0.940
18 W. Brytania 0.851 0.859 0.868 0.889 0.927 0.939 0.940
19 Hiszpania 0.844 0.861 0.875 0.893 0.910 0.927 0.938
20 Nowa Zelandia 0.849 0.855 0.868 0.876 0.906 0.925 0.936
MIEJSCE KRAJ 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004
21 Niemcy .. 0.861 0.868 0.887 0.912 .. 0.932
22 Hong Kong 0.761 0.801 0.829 0.864 0.883 0.917 0.927
23 Izrael 0.804 0.829 0.850 0.867 0.890 0.918 0.927
24 Grecja 0.839 0.854 0.868 0.876 0.880 0.897 0.921
25 Singapur 0.727 0.763 0.786 0.823 0.862 .. 0.916
26 Korea Pd. 0.712 0.746 0.785 0.823 0.860 0.890 0.912
27 Słowenia .. .. .. .. 0.855 0.888 0.910
28 Portugalia 0.791 0.807 0.830 0.853 0.883 0.902 0.904
29 Cypr .. 0.803 0.823 0.846 0.868 0.893 0.903
30 Czechy .. .. .. .. 0.850 0.865 0.885
31 Barbados .. .. .. .. .. .. 0.879
32 Malta 0.730 0.766 0.793 0.828 0.855 0.876 0.875
33 Kuwejt 0.763 0.778 0.781 .. 0.814 0.841 0.871
34 Brunei .. .. .. .. .. .. 0.871
35 Węgry 0.783 0.798 0.811 0.811 0.815 0.845 0.869
36 Argentyna 0.787 0.802 0.811 0.813 0.835 0.860 0.863
37 Polska .. .. .. 0.807 0.820 0.848 0.862
38 Chile 0.706 0.741 0.765 0.787 0.818 0.843 0.859
39 Bahrain .. 0.747 0.784 0.812 0.828 0.842 0.859
40 Estonia .. .. .. 0.813 0.793 0.831 0.858
41 Litwa .. .. .. 0.825 0.789 0.830 0.857
42 Słowacja .. .. .. .. .. .. 0.856
43 Urugwaj 0.761 0.781 0.788 0.806 0.819 0.841 0.851
 MIEJSCE KRAJ 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004
44 Chorwacja .. .. .. 0.810 0.803 0.828 0.846
45 Łotwa .. 0.795 0.809 0.803 0.769 0.815 0.845
46 Katar .. .. .. .. .. .. 0.844
47 Seszele .. .. .. .. .. .. 0.842
48 Kostaryka 0.745 0.772 0.776 0.793 0.812 0.832 0.841
49 Zjedn. Emiraty Arabskie 0.734 0.769 0.786 0.810 0.819 0.833 0.839
50 Kuba .. .. .. .. .. .. 0.826

167 Republika Kongo 0.414 0.423 0.431 0.422 0.392 .. 0.391

168 Mozambik .. 0.302 0.290 0.316 0.330 0.364 0.390
169 Burundi O.285 0.312 0.344 0.351 0.325 0.344 0.384
170 Etiopia .. .. 0.293 0.314 0.322 0.349 0.371
171 Czad 0.269 0.272 0.313 0.335 0.344 0.357 0.368
172 Republika Środk. Afryki 0.345 0.365 0.387 0.384 0.367 .. 0.353
173 Gwinea Bissau 0.255 0.263 0.283 0.313 0.341 0.353 0.349
174 Burkina Faso 0.256 0.277 0.301 0.308 0.312 0.330 0.342
175 Mali 0.232 0.258 0.264 0.285 0.309 0.332 0.338
176 Sierra Leone .. .. .. .. .. .. 0.335
177 Niger 0.234 0.250 0.240 0.246 0.254 0.268 0.311

Źródło: http://hdr.undp.org/hdr2006/statistics/indicators/10.html
 MIERNIKI CZĄSTKOWE OKREŚLAJĄCE POZIOM
ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

Mierniki poziomu rozwoju społecznego Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego

- przeciętna długość trwania życia, Mierniki poziomu uprzemysłowienia

- liczba zgonów, Mierniki poziomu rozwoju rolnictwa

- dostępność służby zdrowia, Mierniki zagospodarowania komunikacyjnego

- stopień wyposażenia gospodarstw domowych w Mierniki handlu zagranicznego

urządzenia pozwalające na korzystanie z
możliwości stwarzanych przez istniejące
zagospodarowanie techniczne.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO
KRAJÓW I REGIONÓW

Warunki naturalne

Czynnik demograficzno – społeczny

Zainwestowanie

Uwarunkowania historyczne

Poziom rozwoju społeczno – ekonomicznego

Polityka państwa i system gospodarczy

Postęp techniczny
 Literatura do przedmiotu Geografia ekonomiczna

Literatura obowiązkowa (2 pozycje):

1. Irena Fierla (red.), Geografia gospodarcza Polski, PWE, Warszawa 2004 (wyd. VI zmienione), s. 386.

2. Irena Fierla (red.), Geografia gospodarcza świata, PWE, Warszawa 2005 (wyd. III zmienione), s.
523.

Książka dla ciekawych: David S. Landes, Bogactwo i nędza narodów. Dlaczego jedni są tak bogaci, a
inni tak ubodzy, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2000, s. 732.

Kontakt:
mgr Maciej Gurbała, Katedra Geografii Ekonomicznej SGH, pokój 120 A
mgurba@sgh.waw.pl
Rys. Polska w ujęciu wojewódzkim
 Przyczyny migracji

Ekonomiczne Pozaekonomiczne
1) dążenie do poprawy warunków bytu: 1) przeludnienie;
- możliwość otrzymania ziemi lub pracy; 2) prześladowania religijne i polityczne;
- zmiana charakteru pracy; 3) klęski żywiołowe i kataklizmy;
- uzyskanie mieszkania; 4) wojny;
- wyższe wynagrodzenie za pracę; 5) przyczyny społeczne (nauka dzieci,
małżeństwo).

Procentowy udział imigrantów w liczbie ludności wybranych krajów (2000 r.)

Kraj Wartość % Kraj Wartość %

Australia 25 Niemcy 9
Austria 9 Norwegia 4-5
Belgia 9 Szwajcaria 20
Dania 4-5 Szwecja 5
Francja 5 W. Brytania 4-5
Holandia 4-5 USA 10
 DEFINICJA PRZEMYSŁU

Przemysł to działalność nierolniczej produkcji materialnej, w której wydobywanie zasobów przyrody oraz
ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi prowadzone jest w dużych rozmiarach, przy
zastosowaniu podziału pracy i przy użyciu maszyn.

Szersza definicja przemysłu określa go:

jako dziedzinę produkcji materialnej, zajmującej się wydobywaniem stworzonych przez przyrodę
przedmiotów pracy, bezpośrednim wytwarzaniem środków produkcji i środków spożycia oraz świadczeniem
usług produkcyjnych, w której rezultaty produkcyjne powstają w jednostkach wytwórczych trwale
zlokalizowanych w określonych miejscach, w wyniku stale powtarzających się procesów produkcyjnych,
prowadzonych na wielką skalę, na podstawie daleko posuniętego podziału pracy, szerokiego zastosowania
maszyn i urządzeń technicznych oraz kooperacji środków pracy i ludzi.
 CECHY WSPÓŁCZESNEGO PRZEMYSŁU

- bardzo dynamiczny rozwój przemysłu;

- w przemyśle ciągle zachodzą głębokie zmiany;

- rozwój przemysłu ściśle się splata z burzliwym rozwojem nauki i techniki;

- rozwój przemysłu kraju w dużym stopniu zależy od rozwoju gospodarki;

- towarzyszy mu stałe wyczerpywanie nieodnawialnych zasobów surowcowych ziemi;

- rozwija się w postaci wielkich kompleksów przemysłowych;

- stanowi poważne zagrożenie dla naturalnego środowiska człowieka.

 WYBRANE MIARY POZIOMU UPRZEMYSŁOWIENIA KRAJU
1) udział produkcji przemysłowej w wytwarzaniu dochodu narodowego,

2) wielkość produkcji przemysłowej na 1 mieszkańca,

3) udział wartości środków trwałych przemysłu w całym majątku trwałym gospodarki narodowej,

4) udział zatrudnionych w przemyśle w ogólnej liczbie zatrudnionych,

5) udział produktów przemysłowych w handlu z zagranicą.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST PRODUKCJI PRZEMYSŁOWEJ

Endogeniczne Egzogeniczne
- wielkość dochodu narodowego, - współpraca międzynarodową,
- możliwości akumulacyjne kraju, - wielkość i struktura wymiany towarowej.
- wielkość inwestycji produkcyjnych,
- możliwości wzrostu zatrudnienia w przemyśle,
- stopień wykorzystania majątku trwałego,
- postęp w gospodarowaniu materiałami i surowcami,
- pozainwestycyjne czynniki wzrostu wydajności pracy.
GŁÓWNI PRODUCENCI SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH (2005 r.)

Ropa naftowa ( w mln ton) Węgiel kamienny (w mln ton)

1. Arabia Saudyjska – 526,2 1. Chiny – 1107,7

2. Rosja – 470,0 2. USA – 576,2
3. USA – 310,2 3. Australia – 201,4
4. Iran – 200,4 4. Indie – 199,6
5. Chiny – 180,8 5. RPA – 138,9

Gaz ziemny (w mln t) Uran (w tonach)

1. Rosja – 598,0 1. Kanada – 11628

2. USA – 525,7 2. Australia – 9519
3. Kanada – 185,5 3. Kazachstan – 4357
4. W.Brytania – 88,0 4. Rosja – 3431
5. Algieria – 87,8 5. Namibia - 3147
 Lista produktowa OECD – branże zaawansowanej technologii

Działalność Produkcja:
samo lotów do transportu pasażerów, towarów; samo lotów używanych
Sprzęt lotn iczy
przez siły obronne; helikopterów; podwozi samo lotów;
Komputery/maszyny maszyn do przetwarzan ia tekstów; automatycznych maszyn cyfrowych do
b iurowe przetwarzania danych; term inali komputerowych; dysków twardych;
E lektron ika, lamp elektronowych do kamer telew izyjnych i kuchenek m ikrofalowych;
telekomunikacja d iod; tranzystorów; tyrystorów; aparatów telefonicznych; radarów;
Farmaceutyki ekstraktów gruczołowych; składników krwi; szczep ionek;
pestycydów i środków agrochem icznych; izotopów dla przemysłu i
Chem ia
medycyny; składników paliwa d la reaktorów jądrowych, paliw jądrowych;
Aparatura elektrokard iografów i u ltrasonografów; endoskopów medycznych;
naukowo-badawcza stymu latorów serca; m ikroskopów i urządzeń dyfrakcyjnych;
alarmów przeciwwłaman iowych; alarmów przeciwpożarowych;
Maszyny elektryczne
akceleratorów cząstek; detektorów m in; detonatorów elektrycznych;
Maszyny turbin spalinowych; narzędzi do mechan icznej obróbki metali laserem;
n ieelektryczne w ieloczynnościowych robotów przemysłowych; separatorów izotopów;
czołgów i innych wozów bojowych; bron i wojskowej; bron i palnej
Uzbrojen ie wykorzystywanej w sporcie i po lowan iach; rakiet balistycznych; bomb,
granatów, torped, m in; nabo i i innej amunicji;
Ku Gospodarce Opartej na W iedzy
 Kraje członkowskie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
CZŁONKOWIE ZAŁOŻYCIELE
KRAJ KRAJ
AUSTRIA LUKSEMBURG
BELGIA HOLANDIA
KANADA NORWEGIA
DANIA PORTUGALIA
FRANCJA HISZPANIA
NIEMCY SZWECJA
GRECJA SZWAJCARIA
ISLANDIA TURCJA
IRLANDIA W.BRYTANIA
WŁOCHY USA
14 grudnia 1960 r. - podpisanie Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
30 września 1961 r. – wejście w życie Konwencji
POZOSTALI CZŁONKOWIE
KRAJ DATA PRZYJĘCIA
JAPONIA 28 kwietnia 1964
FINLANDIA 28 stycznia 1969
AUSTRALIA 7 czerwca 1971
NOWA ZELANDIA 29 maja 1973
MEKSYK 18 maja 1994
CZECHY 21 grudnia 1995
WĘGRY 7 maja 1996
POLSKA 22 listopada 1996
KOREA POŁUDNIOWA 12 grudnia 1996
SŁOWACJA 14 grudnia 2000
 KLASYFIKACJA USŁUG WEDŁUG RÓŻNYCH KRYTERIÓW
Kryterium Rodzaje usług
Wielkość obszaru objętego - podstawowe lub lokalne (np. sklepy i ośrodki zdrowia),
działaniem - usługi wyższego rzędu lub ponadpodstawowe (biblioteki, szpitale,
uczelnie, teatry)
Wyniki pracy usługowej - renowacyjne (naprawcze)
- informacyjne (przechowywanie, przetwarzanie, przekazywanie informacji,
np. ośrodki statystyczne), transport, magazyny, placówki handlowe
- dystrybucyjne (przechowywanie, przekazywanie dóbr materialnych)
- rekreacyjne (sport, turystyka)
- oświatowo-kulturalne (oświata, nauka, kultura)
- organizacyjne (administracja, finanse)
- zdrowotne (służba zdrowia, opieka społeczna)
Rola w zaspokajaniu potrzeb - bytowe – mieszkaniowe, naprawcze, remontowo-budowlane, pralnicze
ludności - socjalne – ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura fizyczna
- kulturotwórcze i oświatowe
- naukowo-badawcze
- administracyjno-organizatorskie
- polityczno-społeczne
Poziom cywilizacyjny - nowe – ich rozwój następuje w związku z dużym rozwojem pewnych
usług (oświata, nauka, ochrona zdrowia, sport, turystyka)
- komplementarne – uzupełniają proces industrializacji (administracja,
finanse, transport, obrót towarowy)
- stare – wraz z rozwojem gospodarczym ich znaczenie spada (niektóre
usługi rzemieślnicze, służba obronna

PRAWIDŁOWOŚCI DOTYCZĄCE SEKTORA USŁUG

- zatrudnienie w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego,

- w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo zatrudnienie w usługach jest niskie,
- w krajach Europy Środkowo-Wschodniej zatrudnienie w usługach wynosi 23-58%.
- w krajach wysoko rozwiniętych w usługach pracuje 60-75% ogółu zatrudnionych,
- na całym świecie zatrudnienie w usługach rośnie.
 PRAWO PETTY’EGO

W miarę wzrostu gospodarczego udział zatrudnionych w przemyśle rośnie do pewnego poziomu,

a następnie spada, natomiast udział zatrudnionych w usługach stale wzrasta.

DYNAMICZNY ROZWÓJ TURYSTYKI W XX w.

1. postęp cywilizacyjny
2. odprężenie polityczne
3. rozwój urbanizacji
4. zmiany demograficzne
5. zróżnicowanie oferty turystycznej
 RÓŻNE ASPEKTY TURYSTYKI
1. psychologiczny,
2. społeczny,
3. kulturowy,
4. przestrzenny,
5. ekonomiczny,
6. ekologiczny.

„W wielu krajach turystyka przemienia narody rolników i rybaków w kogoś w rodzaju

służących, pokazując, że jest tylko subtelniejszą formą ich eksploatacji i zdominowania”.

Opracował mgr Maciej Gurbała

Mapy prezentowane na wykładach pochodzą z pozycji literaturowych obowiązujących do przedmiotu Geografia

ekonomiczna oraz z książki Jeffreya Sachsa: „Koniec z nędzą. Zadanie dla naszego pokolenia”, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2006.