Konrad

 Juszczyk  –  juszczyk@amu.edu.pl  
Instytut  Językoznawstwa  –  Zakład  Psycholingwistyki  
Centrum  Przetwarzania  Mowy  i  Języka  
Uniwersytet  im.  Adama  Mickiewicza  w  Poznaniu  
 
Komunikacja  naturalna  versus  komunikacja  wirtualna  
Symulacja  dialogu  w  aplikacjach  internetowych  

Streszczenie  

Dialog   służy   dzieleniu   się   doświadczeniem.   To   dzięki   niemu   wspólnie   rozwiązujemy  

problemy,  wymieniamy  się  myślami  i  skupiamy  uwagę  na  tych  samych,  ważnych  dla  nas  
rzeczach,  wreszcie  wytwarzamy   znaczenie.  Komunikacja  naturalna  to   rozmowa  twarzą  
w   twarz,   która   wymaga   bliskiej   i   jednoczesnej   obecności   jego   uczestników.   Dziś  
wkraczamy   w   czasy   nowej   formy   komunikacji,   nazywanej   tutaj   wirtualną   (medialną).  
Współczesne   technologie   internetowe   wspomagają   nas   w   symulacji   tradycyjnego  
dialogu,   kiedy   jesteśmy   oddaleni   od   naszych   współpracowników.   Wśród   nich   warto  
zwrócić   uwagę   na   te   aplikacje   internetowe,   które   szczególnie   ułatwiają   współdzielenie  
tworzonych  dokumentów  i  wspólną  pracę  nad  nimi  w  czasie  rzeczywistym.  W  referacie  
zostaną   zaprezentowane   wybrane   z   nich:   Google   Docs,   ZOHO,   ConceptShare,   MS  
SharedView,  Mind42.  Ich  porównanie  pozwala  przedstawić  model  komunikacji  człowiek-­‐
komputer-­‐człowiek  i  wyjaśnić  jakie  korzyści  płyną  z  takiej  formy  dialogu.  Przedstawiony  
model   opiera   się   na   badaniach   własnych   autora   oraz   koncepcji   Scen   Wspólnej   Uwagi  
Tomasello,  Wygotskiego  i  Brunera.  
 
 

Komunikacja   służy   nam   do   koordynacji   działań   dla   osiągania   wspólnych   celów.  

Niezbędne   przy   tym   porozumienie   uzyskujemy   na   drodze   dialogu,   dzięki   któremu  
dzielimy   się   doświadczeniem.   Jesteśmy   do   tego   zdolni,   bowiem   potrafimy   połączyć  
nasze   umysły   i   wspólnie   analizować   zadane   problemy   i   rozwiązywać   je.   Spoiwem  
wspólnego   myślenia   jest   właśnie   komunikacja,   której   dwie   odmiany   krótko   prezentuje  
niniejszy   artykuł.   Pierwsza,   nazywana   tutaj   naturalną,   to   tradycyjna   komunikacja  
międzyludzka   jaką   rozwijamy   od   dziesiątek   czy   setek   tysięcy   lat.   Druga   natomiast   to  
komunikacja   wirtualna,   która   opiera   się   na   pierwszej   z   wykorzystaniem   najnowszych  
mediów.   Dzięki   komputerom   i   komórkom   zyskaliśmy   możliwość   komunikowania   się  

  1  
niezależnie   od   odległości   jaka   nas   dzieli.   Co   więcej,   wynalazki   ostatnich   lat   dają   nam  
jednoczesny   dostęp   do   danych   potrzebnych   podczas   wspólnej   pracy.   Komunikacja  
zapośredniczona   przez   komputer   (Computer   Mediated   Communication)   sprawia,   że  
indywidualni   użytkownicy   komputerów   razem   stają   bardziej   produktywni,   efektywni   i  
kreatywni.   Wzajemna   stymulacja   nie   tylko   ułatwia   dzielenie   się   potrzebnymi  
informacjami,   lecz   także   pozwala   na   kontrolę   i   koregulację   procesów   poznawczych  
uczestników   komunikacji.   Korzystanie   z   komputerów   ma   sens,   jeśli   ich   użytkownicy  
mogą   nawiązać   dialog,   jeśli   komunikacja   wirtualna   rzeczywiście   przypomina   tę  
naturalną.  Współcześnie  jest  to  możliwe  dzięki  internetowym  aplikacjom  symulującym  
dialog,   których   przykłady   zostaną   omówione   poniżej.   Analiza   tychże   jest   oparta   na  
założeniu,  że  komunikacja  naturalna  i  wirtualna  różni  się  prawie  wyłącznie  narzędziami  
(środkami   czy   mediami),   bowiem   obie   spełniają   te   same   potrzeby   czy   cele.   Ponadto  
omawiane  narzędzia  zostały  stworzone  przez  ludzi  i  dla  ludzi  -­‐  dlatego  oczywiste  jest,  że  
w   sposobie   ich   funkcjonowania   bardzo   nas   przypominają.   W   szczególności   dotyczy   to  
takich   zjawisk   w   komunikacji,   jakie   zdają   się   występować   zawsze   i   wszędzie,   czyli  
korelatów   komunikacji   (KK).   Przyjmuje   się   wstępnie,   że   KK   są   niezbędne   dla   zaistnienia  
dialogu   pomiędzy   ludźmi   bez   względu   na   sposób   komunikacji.   Wstępna   analiza   KK  
obejmie  cztery  wybrane  zjawiska:

Ø OBECNOŚĆ  
Ø UWAGA  
Ø WSKAZYWANIE  I  POKAZYWANIE  
Ø MÓWIENIE  
Każdy   korelat   komunikacji   zostanie   omówiony   zarówno   w   ramach   komunikacji  
naturalnej,   jak   i   wirtualnej.   Dla   prezentacji   tej   ostatniej   przedstawione   zostaną   wybrane  
aplikacje  internetowe  symulujące  dialog:  

Ø Google   Talk1   jako   przykład   komunikatora   internetowego   (Instant  

Messenger);  
Ø Google   Docs2,   ZOHO3,   jako   przykłady   programu   do   prac   biurowych   za  
pośrednictwem  sieci  Internet;  
Ø Pulpit   zdalny,   MS   SharedView4,   Skyfex5   i   Teamviewer6   jako   przykłady  
programu  do  współdzielenia  ekranu  w  czasie  rzeczywistym.  
                                                                                                                       
1
www.google.com/talk
2
docs.google.com
3
www.zoho.com
4
http://connect.microsoft.com/site/sitehome.aspx?SiteID=94
5
www.skyfex.com
6
www.teamviewer.com  

  2  
 Omawiane   programy   są   dostępne   w   sieci   internetowej   za   darmo   i   jako   nowinki  
techniczne  są  szeroko  opisywane  w  prasie  komputerowej,  na  blogach  lub  forach.  Dlatego  
opis   w   niniejszym   artykule   będzie   skrótowy,   a   uwaga   czytelnika   skierowana   na  
wspomniane   aspekty   komunikacji   (KK).   Celem   bezpośrednim   analizy   jest   pokazanie  
podobieństw   w   komunikacji   naturalnej   i   wirtualnej.   Pośrednio   natomiast   analiza   ta  
może   wskazać   nowe   możliwości   badania   komunikacji   międzyludzkiej,   która   wraz   z  
rozwojem   technologii   jest   i   będzie   coraz   częściej   zapośredniczona   poprzez   komputer   i  
inne   media   (na   przykład   wielofunkcyjne,   „wszystkomające”   komórki   typu   smartfon).  
Wyniki   takiej   analizy   zainteresują   zarówno   twórców   internetowych   aplikacji  
symulujących   dialog,   jak   i   ich   użytkowników,   którzy   w   ramach   tzw.   Computer   Supported  
Cooperative   Work   chcą   zaoszczędzić   na   kosztach,   czasie   i   energii.   Jeden   z   badaczy  
Computer  Mediated  Communication  (CMC)  zastrzega,  że:  
(…)   the   effective   use   of   CMC   for   joint   problem-­‐solving   will   depend  
on   the   extent   to   which   people   develop   secure   foundations   of  
shared   understanding   by   sharing   their   individual   knowledge  
resources,  and  the  success  of  their  joint  activity  is  likely  to  depend  
on   how   well   they   establish   shared   ground   rules   for   working  
together  and  so  on.  (Mercer  2000:126).  
Efektywność   wspólnej   pracy   na   komputerze   jest   zatem   zależna   od   możliwości  
przeniesienia  zachowań  znanych  użytkownikom  z  komunikacji  naturalnej  na  wirtualną.  
Dzięki   temu   łatwiej   dochodzą   do   porozumienia   i   sprawniej   wykonują   zadane   sobie  
prace.

1. OBECNOŚĆ  

Pierwszy   z   korelatów   komunikacji   to   OBECNOŚĆ.   Każdą   interakcję   symboliczną  

rozpoczynamy   od   zaznaczenia   swojej   obecności.   Zanim   zaczniemy   się   komunikować  
sygnalizujemy  sobie,  że  jesteśmy  tu  i  teraz,  ze  sobą,  obok  siebie.  Komunikacja  „twarzą  w  
twarz”  wymaga  OBECNOŚCI  jednoczesnej  i  bliskiej.  Osoba  inicjująca  interakcję  zbliża  się  
do   innej   i   zwraca   na   siebie   uwagę   spojrzeniem,   gestem   lub   słowem   czy   zawołaniem.  
Najczęściej   staramy   się,   by   nasz   rozmówca   widział   nas,   naszą   twarz,   a   zwłaszcza   oczy.  
Wzajemne   sygnalizowanie   OBECNOŚCI   i   obserwacja   siebie   nawzajem   podczas  
konwersacji   zdają   się   być   niezbędne   dla   utrzymania   wspólnej   uwagi   nad   omawianym  
problemem.   Każdy   z   uczestników   komunikacji   stara   się   wyobrazić   sobie,   co   dzieje   się  

  3  
„po   drugiej   stronie   twarzy”   swego   partnera.   Wszelkie   zachowania   niewerbalne,   gesty   i  
mimika,  a  także  parawerbalne  (intonacja,  potakiwanie  chrząknięciem  itp)  mają  na  celu  
pokazanie   mówiącemu,   że   myśli   słuchającego   podążają   za   myślami   mówiącego.   Kiedy  
uczestniczymy  w  zajmującej  nas  rozmowie  o  ważnych  dla  nas  problemach,  które  chcemy  
razem   rozwiązać   możemy   odnieść   wrażenie,   że   nasze   umysły   myślą   razem.   Razem  
podejmujemy   wspólny   wysiłek   i   każdy   z   nas   przyczynia   się   do   nadawania   znaczeń  
indywidualnym  działaniom  komunikacyjnym.    

Oddaleni   i   oddzieleni   ekranem   swoich   komputerów   również   chcemy   skorzystać   z  

zalet   komunikacji.   Dlatego   często   korzystamy   z   poczty   elektronicznej   lub  
komunikatorów   internetowych,   takich   jak   na   przykład   Google   Talk.   Pierwsze   medium  
pozwala   na   komunikację   asynchroniczną,   bo   jej   uczestnicy   nie   muszą   być   połączeni   w  
tym   samym   czasie.   Drugie,   zwane   także   Instant   Messenger,   umożliwia   komunikację  
synchroniczną,   czyli   opiera   się   na   jednoczesnej   OBECNOŚCI   jej   uczestników.   Pomijając  
szczegółowe   porównywanie   tych   narzędzi   komunikacji   wirtualnej   ważny   jest   sposób  
zaznaczania   swojej   OBECNOŚCI   w   sieci.   W   większości   IM   użytkownik   ma   szereg  
statusów  do  wyboru,  dzięki  czemu  inne  osoby  będące  w  sieci  mogą  łatwo  dowiedzieć  się  
czy  jest  on  dostępny.

Niektóre   komunikatory   są   zintegrowane   z   pocztą   elektroniczną,   dzięki   czemu  

dostępność  danej  osoby  jest  widoczna  zaraz  po  zalogowaniu.  Przykładowo  Google  Talk  
jest   częścią   serwisu   pocztowego   Google   Mail,   czyli   gmail.   Warto   się   przyjrzeć  
rozwiązaniom   przyjętym   w   tej   aplikacji,   gdyż   są   proste   i   przyjazne   dla   użytkownika.  
Przy   imieniu   (nicku)   rozmówcy   jest   ikona   lampka,   której   kolory   zmieniają   się  
automatycznie,  zależnie  od  jego  aktywności:  

Ø zalogowany  i  aktywny:  zielona  

Ø niezalogowany:  szara    
Ø zalogowany,  lecz  nieaktywny:  pomarańczowa  
Program   uznaje   użytkowników   za   aktywnych,   jeśli   używają   myszki   lub  
klawiatury,   co   jest   korelatem   OBECNOŚCI   przy   komputerze.   Jeśli   więc   wiem,   że   mój  
rozmówca   jest   zalogowany   i   aktywny,   to   mogę   rozpocząć   z   nim   rozmowę   (chat).   Jeśli  
podczas   rozmowy   zauważę,   że   lampka   jest   pomarańczowa,   to   mój   rozmówca   jest  
prawdopodobnie   oddalony   od   komputera   i/lub   zajęty   czymś   innym.   Podobne   sposoby  

  4  
zaznaczania   OBECOŚCI   są   zaprogramowane   w   takich   komunikatorach   jak   GaduGadu,  
Tlen,   Skype,   iChat   i   innych.   Ich   wielość   i   popularność   świadczy   o   naturalnej   ludzkiej  
potrzebie  towarzyszenia  sobie  w  codziennych  zadaniach  i  pracy  na  komputerze.  

2. UWAGA  

Drugim   korelatem   komunikacji   jest   UWAGA.   Uczestnicy   interakcji   wspólnie   skupiają  

uwagę   na   określonym   przedmiocie   lub   sytuacji,   która   stanowi   dla   nich   kontekst  
współdziałania.   Badacze   wspólnej   uwagi   (joint   attention)   podkreślają   rolę   wzajemnej  
świadomości   o   przedmiocie   wspólnej   uwagi.   Innymi   słowy,   warunkiem   inicjacji  
interakcji  jest  nie  tylko  skierowanie  i  skupienie  uwagi  każdego  z  uczestników  interakcji  
na   pewnym   przedmiocie,   lecz   także   wiedza   każdego   z   osobna   o   tym,   na   czym   skupia  
uwagę   partner   interakcji.   W   ten   sposób   wytwarza   się   Scena   Wspólnej   Uwagi   (SWU,  
Tomasello  2002).  Koncepcja  SWU  wywodzi  się  z  badań  nad  rozwojem  językowym  dzieci,  
stąd   definicja   obejmuje   interakcje   dziecka   i   dorosłego.   Według   Tomasello,   SWU   to:  
„Interakcje   społeczne,   w   których   przez   pewien   czas   dorosły   i   dziecko   razem   zwracają  
uwagę   na   jakiś   przedmiot   oraz   na   to,   że   partner   w   interakcji   zwraca   uwagę   na   ten  
przedmiot”   (Tomasello   2002:   132).   Następnie   Tomasello   wskazuje   na   triadyczną  
(potrójną)   relację   SWU   pomiędzy   dzieckiem   i   dorosłym   a   przedmiotem   wspólnej   uwagi.  
W   celu   zastosowania   jego   koncepcji   do   analizy   szeroko   pojętej   komunikacji   w  
niniejszym   artykule   przyjęto,   że   uczestnikami   SWU   są   rozmówcy.   Relacje   w   SWU  
obrazuje   poniższy   rysunek.   Kolory   strzałek   i   ramek   symbolizują   powiązania   pomiędzy  
ROZMÓWCAMI   a   PRZEDMIOTEM   UWAGI.   Zakłada   się,   że   PRZEDMIOT   UWAGI   jest  
wspólnie  wyobrażanym  obiektem,  którego  treść  jest  uzgadniana  (negocjowana)  podczas  
interakcji,  czyli  rozmowy.    

  5  
  

Rysunek  1  Schemat  relacji  w  Scenie  Wspólnej  Uwagi  (opracowane  na  podstawie  Tomasello  2002).  

W  komunikacji  naturalnej  przedmiot  wspólnej  UWAGI,  czyli  to,  o  czym  mowa,  jest  w  
zasięgu   wzroku   (a   także   słuchu   i,   choć   rzadziej,   innych   zmysłów)   rozmówców   lub   jest  
przywoływane   za   pomocą   gestów   i   języka.   W   ramach   SWU   najczęściej   znajdują   się  
sprawy   aktualnie   istotne,   nowe   informacje   czy   sprawy   do   załatwienia.   W   rezultacie  
można  założyć,  że  w  SWU  zajmujemy  się  tym,  na  co  zwraca  naszą  uwagę  nasz  rozmówca  i  
ustalamy   wspólny   przedmiot.   Podobnie   dzieje   się   w   komunikacji   zapośredniczonej   przez  
komputer.  Różnicą  jest  jednak  „miejsce”  przedmiotu  wspólnej  UWAGI:  To,  o  czym  mowa,  
jest  na  różnych  komputerach.  Jeśli  na  przykład  wspólnie  spoglądamy  na  wydruk  tekstu  
do   poprawy,   to   przedmiotem   wspólnej   uwagi   jest   właśnie   ten   tekst,   poprawki   etc.  
Komunikacja   naturalna   wymaga   od   nas   OBECNOŚCI   w   tym   samym   czasie   i   miejscu.  
Czasem  jednak  łatwiej  (taniej  i  szybciej)  spotkać  się  wirtualnie.  Połączenie  internetowe  
pozwala   na   wspólną   pracę   na   komputerze   niezależnie   od   miejsca   przebywania  
rozmówców.  Wówczas,  jeśli  chodzi  o  przykładowy  tekst  do  poprawki  zajmujemy  się  tym,  
co   jest   po   obu   stronach   ekranu.   Najprościej   wyświetlić   tekst   na   ekranie   każdego   z  
rozmówców   i   porozumieć   się   za   pomocą   IM   lub   czatu.   Wówczas   kopie   dokumentu   są  
rozproszone  na  różnych  komputerach,  więc  wprowadzane  poprawki  wymagają  scalenia.    

  6  
 Dla  tych,  którzy  chcą  mieć  pewność,  że  na  przykład  poprawiany  tekst  wyświetla  się  
tak   samo   i   jednocześnie   na   komputerze   współpracowników   zaprogramowano  
internetowe   wersje   aplikacji   biurowych.   Jedną   z   bardziej   znanych   i   popularnych   jest  
Google  Docs,  na  który  składają  się  edytor  tekstów  (dawniej  Writely),  arkusz  kalkulacyjny  
(Google   Spreadsheets)   i   program   do   tworzenia   prezentacji   multimedialnych   typu  
Powerpoint.  Podobny  zestaw  aplikacji  znajdziemy  m.in.  w  serwisie  ZOHO,  który  oferuje  
nawet   więcej   aplikacji   sieciowych   (dodatkowo   mamy   Wiki,   zarządzanie   projektem   i  
inne).  Nowych  serwisów  tego  typu  przybywa  i  trudno  wymienić  tutaj  wszystkie.  Warto  
jednak   wspomnieć   też   o   Mind427,   w   którym   możemy   współtworzyć   mapy   myśli   lub  
Thinkature8,   gdzie   można   łatwo   wymieniać   się   pomysłami   i   notatkami.   Dla   grafików  
przewidziano   serwis   Conceptshare9,   gdzie   szereg   narzędzi   graficznych   ułatwia   opis   i  
ocenę   danego   projektu   graficznego   wyświetlanego   na   wielu   ekranach   w   czasie  
rzeczywistym.  

Wspólną   cechą   wymienionych   rozwiązań   jest   możliwość   edycji   dokumentów   przez  

wiele   osób   jednocześnie   i   zdalnie.   Kopie   dokumentów   są   przechowywane   na   jednym  
serwerze   danego   serwisu.   Dodatkowo,   podczas   edycji   tekstu   czy   prezentacji   dostępny  
jest   czat   zintegrowany   z   danym   serwisem.   Google   Docs   wykorzystuje   swój   Google   Talk  
(okienko  Discuss),  podobnie  Mind42  pozwala  zalogować  się  na  konto  Google  i  wymieniać  
uwagi  za  pomocą  Google  Talk,  a  ZOHO  oferuje  własny  komunikator.  Różnice  techniczne  
nie   mają   dla   naszej   analizy   większego   znaczenia,   gdyż   ważniejsze   są   cele,   do   jakich  
wspólnie   dążą   twórcy   tych   aplikacji.   Ostatecznie   chodzi   o   sprawienie   wrażenia,   że   praca  
zdalna,   czyli   komunikacja   wirtualna   coraz   bardziej   przypomina   tę   naturalną,   jaką  
znamy.  

Najnowsza,  dziewiąta  wersja  popularnego  czytnika  plików  w  formacie  PDF  (Portable  

Document   Format)   zachęca   użytkowników   do   spotkań   w   sieci10.   Dzięki   temu  
rozwiązaniu  możemy  „dzielić  swoje  ekrany”  (share  your  screen),  czyli  pokazać  swojemu  
współpracownikowi   to,   co   aktualnie   mamy   na   swoim   ekranie.   Funkcja   telekonferencji  
oferowana   wcześniej   firmom   i   politykom   stała   się   powszechnie   dostępna   i   darmowa.  

                                                                                                                       
7
www.mind42.com
8
http://thinkature.com
9
http://www.conceptshare.com
10
http://www.adobe.com/products/acrobat  

  7  
Wystarczy   założyć   konto   na   acrobat.com   i   zalogować   się,   by   pokazać   w   sieci   siebie   za  
pomocą   kamery,   a   swój   ekran   za   pomocą   opcji   share   your   screen.   O   korzyściach   takiej  
formy   współpracy   najlepiej   przekonać   się   na   żywo   albo   obejrzeć   filmiki   na   stronach  
adobe.com.   Występujący   na   nich   architekci,   prawnicy   czy   wykładowcy   zwracają   uwagę  
na   zaoszczędzony   czas   i   koszty   pracy   nad   wspólnymi   projektami   właśnie   dzięki  
ułatwionej   wymianie   uwag   i   komentarzy   za   pomocą   Acrobat   Reader   9.   Konkurencyjne  
rozwiązanie  proponowała  już  wcześniej  m.in.  firma  Microsoft  (MS  Shared  View  w  ramach  
Office  Live).  Czas  pokaże,  które  rozwiązania  i  w  jakiej  formie  staną  się  standardem.  

W   ramach   komunikacji   wirtualnej   warto   opisać   jeszcze   jedną   sytuację  

komunikacyjną,   w   której   jednoczesna   dostępność   przedmiotu   wspólnej   uwagi   jest  
istotna.   Czasem   współpraca   wykracza   poza   ramy   jednego   dokumentu,   który   można  
współtworzyć   w   sieci.   Projektowanie   stron   internetowych   lub   aplikacji   ściśle  
dopasowanych   do   potrzeb   klienta   wymaga   zdalnego   dostępu   do   jego   komputera.  
Systemy  operacyjne  Microsoft  Windows  lub  MAC  OS  dają  nam  możliwość  udostępniania  
pulpitu   (Pulpit   zdalny).   W   internecie   dostępne   są   także   aplikacje   Skyfex   czy   Teamviewer,  
które   także   umożliwiają   podejrzenie   pulpitu   innego   komputera,   a   nawet   przejęcie  
kontroli   nad   innym   komputerem   za   zgodą   jego   właściciela   (użytkownika).   Dzięki  
wymienionym  programom  można  poprosić  o  pomoc  zdalną  lub  wspólnie  wykonać  pracę  
na   jednym   komputerze.   Kiedy   komuś   trudno   jest   nagrać   płytę   lub   skonfigurować  
program   pocztowy,   czy   sprawdzić   zaawansowane   ustawienia   systemowe   łatwiej  
udostępnić   swój   komputer   zdalnie   specjaliście   niż   do   niego   dzwonić   lub   pisać.   Słowne  
instrukcje   są   pomocne,   lecz   mogą   się   okazać   zbyt   skomplikowane.   Podgląd   czyjegoś  
działania  na  komputerze  zwiększa  zakres  dostępności  do  przedmiotu  wspólnej  uwagi  i  
gwarantuje   porozumienie.   Dlatego   aplikacje   do   udostępniania   pulpitu   będą   zdobywać  
popularność.   Tym   bardziej,   że   wraz   z   rozwojem   technologii   przybywa   wiele   nowych  
rozwiązań,   programów   i   serwisów,   których   obsługa   często   wymaga   cierpliwości,   czasu   i  
nowych  umiejętności.

3. WSKAZYWANIE  i  POKAZYWANIE  

Trzecim   korelatem   komunikacji   jest   WSKAZYWANIE   I   POKAZYWANIE.   Używanie   rąk   do  

pokazywania   istotnych   dla   nas   rzeczy   jest   starsze   niż   posługiwanie   się   językiem.   Co  
więcej,  pierwotność  gestu  względem  mowy  pozwala  na  komunikację  w  sytuacjach  braku  
wspólnego   języka.   Nawet   kilkumiesięczne   dzieci   potrafią   zakomunikować   swoim  

  8  
opiekunom  czy  rodzicom  potrzebę  jedzenia  czy  zabawy  za  pomocą  tzw.  bobomigów.  W  
komunikacji   naturalnej   wskazujemy   palcem   i   pokazujemy   gestem   to,   o   czym   chcemy  
mówić.   Powiązanie   przekazu   słownego   i   wizualnego   pomaga   kierować   wzrokiem  
rozmówcy.   To,   na   co   patrzymy,   jest   dla   nas   ważne.   Śledzenie   wzroku   jest   naturalne   i  
wspomaga   komunikację   językową   (rozwój   języka   u   dzieci).   Poradniki   komunikacji  
zalecają   by   podczas   tłumaczenia   komuś   rzeczy   wymagających   większego   skupienia  
uwagi  korzystać  ze  wskaźnika  (na  przykład  długopisu).  Najpierw  wskazujemy  nim  to,  o  
czym   mówimy   (na   przykład   fragment   tekstu   czy   dane   w   tabeli),   a   potem   podnosimy  
wskaźnik  na  wysokość  oczu  naszego  rozmówcy.  W  ten  sposób  skupimy  jego  uwagę  na  
tym,  co  chcemy  omówić.  

Za   odpowiednik   zachowań   niewerbalnych   w   komunikacji   wirtualnej   można   uznać  

wskazywanie   kursorem   sterowanym   myszką.   Możemy   wskazać   drugiej   osobie,   gdzie  
należy   kliknąć   by   wykonać   daną   operację.   Dzięki   opisanym   już   rozwiązaniom   (pulpit  
zdalny,  Skyfex,  Teamviewer)  osoba,  której  pomagamy  może  siedzieć  „po  drugiej  stronie  
ekranu”.   Większość   z   programów   do   „uwspólniania   ekranu”   umożliwia   wyświetlanie  
kursorów   obu   użytkowników   na   jednym   ekranie,   a   także   wyróżnienia   kursora   przy  
klikaniu  (czerwone  kółka  wokół  strzałki  w  Skyfex  lub  poiting  tool  w  Thinkature).  

  9  
  

Rysunek  2  Uzyskiwanie  kontaktu  wzrokowego  podczas  rozmowy  (Peace  2005).  

Wśród   wielu   funkcji   aplikacji   symulujących   dialog   znajdujemy   także   cell   presence  
indicator   (dostępne   w   Google   Spreadsheets),   czyli   oznaczenie   komórki,   w   której   jest  
kursor   naszego   współpracownika.   Dzięki   temu   widzimy,   czym   konkretnie   zajmuje   się  
nasz  rozmówca  i  jakie  dane  wpisuje.  Na  poniższym  obrazku  widzimy  dwie  ramki  wokół  
komórek   arkusza   kalkulacyjnego.   Każda   z   nich   sygnalizuje   pozycję   kursora   każdego   ze  
współpracowników   z   osobna.   Liczba   ramek   jest   zależna   od   liczby   aktualnie  
zalogowanych  użytkowników  aplikacji,  którym  udostępniono  dany  plik.  

  10  
  

Rysunek  3  Funkcja  cell  presence  indicator  w  Google  Spreadsheets11  

(http://documents.google.com/support/spreadsheets/bin/answer.py?hl=en&answer=71999)

4. WSKAZYWANIE  i  POKAZYWANIE  

Czwartym   korelatem   komunikacji,   jaki   zostanie   przedstawiony   w   tym   artykule,   jest  

MÓWIENIE   rozumiane   jako   regulacja   werbalna.   W   ramach   badań   nad   wspólną   uwagą  
przyjmuje   się,   że   język   ma   przede   wszystkim   funkcję   regulacyjną,   a   dopiero   na   tej  
podstawie   można   przekazywać   sobie   informacje   czy   dzielić   się   doświadczeniem.  
Regulacja   dotyczy   procesów   poznawczych,   a   w   szczególności   uwagi   i   pamięci   (por.  
Wygotski  1989  lub  Tomasello  2002).  Rozmówcy  używają  języka,  by  zwracać  uwagę  na  
stany  swojej  uwagi.  Ja,  jako  autor  artykułu  wpływam  na  twój  stan  uwagi.  W  rezultacie  to,  
co   jest   w   stanie   twojej   uwagi,   jest   nazywane   za   pomocą   moich   określonych   zachowań  
komunikacyjnych   -­‐   słów.   W   komunikacji   bowiem   najważniejsze   jest   dzielenie   się  
doświadczeniem  dla  wspólnego  myślenia  (por.  Bruner  1974).  Dlatego  sterowanie  uwagą  
za   pomocą   języka,   wskazywania   palcem   lub   wskaźnikiem   i   pokazywania   gestem   służy  
zwracaniu   uwagi   rozmówcy   na   to,   co   dla   nas   istotne   i   przywoływanie   odpowiednich  
doświadczeń   z   pamięci,   by   skorzystać   z   nich   podczas   wspólnego   rozwiązywania  
bieżących  problemów.    

                                                                                                                       
11
Obrazek pochodzi ze strony pomocy Google Spreadsheets, którą znajdziesz po wpisaniu w wyszukiwarce:
"cell presence indicator" site:google.com (to jedyny wynik: http://documents.google.com/support/spreadsheets/
bin/answer.py?hl=en&answer=71999)

  11  
 Regulacja   werbalna   podczas   współpracy   przy   komputerze   jest   realizowana   za  
pomocą   opisywanych   już   komunikatorów.   Szybkie   przekazywanie   wiadomości  
tekstowej  jest  prostsze  niż  przesyłanie  sygnału  mowy  (Skype  jest  oparty  na  kodowaniu  i  
kompresji   dźwięku,   dlatego   wymaga   większej   mocy   obliczeniowej   i   wyższej  
przepustowości  łącz).  Komunikacja  wirtualna  opiera  się  częściej  na  formie  pisemnej,  bo  
wywodzi  się  z  pisma.  Neil  Mercer  zauważa,  że:    

„For   doing   joint   problem-­‐solving,   or   arguing   about   a   particular  

complex   issue,   CMC   therefore   offers   some   of   the   advantages   of  
speech   (rapid   interaction,   informal   register)   together   with   some  
of   those   of   written   correspondence   (the   messages   do   not   fade  
rapidly,   and   so   can   be   considered   in   depth;   pieces   of   text   can   be  
exchanged   with   precision;   replies   can   be   drafted,   reviewed   and  
redrafted  before  sending).”  (Mercer  2000:127).  

Komputer,  przed  którym  spędzamy  coraz  więcej  czasu,  staje  się  drugim  obok  języka  
narzędziem  mentalnym  (mindtool),  czy  znakiem  w  rozumieniu  Wygotskiego  (Wygostki  
1989).   Według   niego   znaki   służą   człowiekowi   do   wspomagania   procesów   poznawczych,  
czyli   do   poszerzania   zakresu   działania   umysłu.   Komunikacja   wirtualna   opiera   się   na  
naturalnej,   bo   ludzie   chętnie   przenoszą   strategie   wspólnie   wypracowane   w   komunikacji  
tradycyjnej  na  tę  wspieraną  przez  technologię.  Stąd  zapis  czata  wykazuje  zarówno  cechy  
mowy,  jak  i  pisma:  

„On   the   other   hand,   any   user   knows   that   in   all   its   current   forms  
CMC  is  still  a  clumsy  medium,  one  in  which  people  try  to  do  talk-­‐
like  things  but  without  the  auxiliary  systems  of  gesture  and  tone  
of  voice  for  conveying  emotions  and  subtle  meanings.  Although  it  
has  many  spoken  language  characteristics,  CMC  is  still  essentially  
a  literate  activity,  and  so  users  have  to  rely  on  the  self-­‐conscious  
representation   of   emotions   through   language   in   a   way   that  
speakers  do  not.”  (Mercer  2000:28).

  12  
5. PODSUMOWANIE  

Powyższy   przegląd   aplikacji   symulujących   dialog   jest   tylko   wstępem   do   porównania  

komunikacji   naturalnej   z   wirtualną.   Wiele   z   przedstawionych   możliwości   jest   na   tyle  
nowych,   że   trudno   ocenić   skuteczność   ich   działania   i   przydatność   w   codziennej  
współpracy   poprzez   komputer   (computer   supported   cooperation   work).   Przydatność   i  
popularność   opisanych   rozwiązań   zachęca   jednak   do   prowadzenia   szerszych   badań   i  
testów  wśród  użytkowników.  Porównanie  komunikacji  naturalnej  i  wirtualnej  oparte  na  
czterech   wybranych   korelatach   komunikacji   jest   propozycją   wyjściową   dla   takich   badań  
i  wymaga  jeszcze  wielu  poprawek  i  uściśleń.  

Pewne   jest,   że   technologia   rozszerza   nasze   możliwości   poznawcze,   a   nowe   media  

współdziałają   ze   starymi   mózgami   (Reeves   i   Nass   2000).   Aplikacje   internetowe  
symulujące   dialog   są   przyjazne   użytkownikom   (user-­‐friendly),   bo   opierają   się   na  
naturalnych   strategiach   komunikacyjnych   człowieka.   Współdzielenie   tworzonych  
dokumentów  ułatwia  współpracę,  bo  ludzie  lubią  robić  coś  razem,  najchętniej  tu  i  teraz,  
na   swoich   komputerach.   Dialog   człowieka   z   człowiekiem   za   pomocą   komputera   nie  
różni  się  tak  bardzo  od  rozmowy,  jak  nam  się  zdaje,  raczej  przybliża  się  do  niej.  I  taki  jest  
kierunek   rozwoju   mediów.   Internet   pozwala   rozszerzyć   nasze   umysły   i   połączyć   w  
„inteligencję  kolektywną”,  a  to  czyni  technologię  narzędziem  poznania.  

  13  
 Tabela  1  Porównanie  komunikacji  naturalnej  i  wirtualnej    
według  korelatów  komunikacji  (opracowanie  własne).  

KOMUNIKACJA   KOMUNIKACJA  
KORELATY  KOMUNIKACJI  
NATURALNA   WIRTUALNA  

jednoczesna  i  bliska   (nie)jednoczesna  i  daleka  

   
OBECNOŚĆ  
Jesteśmy  tu  i  teraz,  tuż   „tu  i  teraz”  zapośredniczone  
 obok  siebie,  ze  sobą!   poprzez  komputer  

To,  o  czym  mowa,  jest    

To,  o  czym  mowa,  jest    
w  zasięgu  wzroku.  
na  różnych  komputerach.  
 
UWAGA    
Zajmujemy  się  tym,  na  co  zwraca  
Zajmujemy  się  tym,    
naszą  uwagę  nasz  rozmówca,  
co  jest  po  obu  stronach  ekranu!  
ustalamy  wspólny  przedmiot!  

Wskazywanie  kursorem    
Wskazywanie  palcem  i   (myszką)  i  klikanie  
pokazywanie  gestem    
WSKAZYWANIE  i  
  Interesuje  nas  to,  na  co  
POKAZYWANIE  
Interesuje  nas  to,  co      rozmówca  wskazuje  myszką.  
wskaże  nasz  rozmówca.   Widzimy  to,  czym  konkretnie  
zajmuje  się  rozmówca.  

MÓWIENIE     raczej  pisemna  lub    

raczej  wokalna  
(regulacja  werbalna)   ustna  (np.  Skype)  

  14  
Bibliografia:  

Bruner,  J.  S.  1974.  W  poszukiwaniu  teorii  nauczania.  Warszawa:  PIW.  

Mercer,   N.   2000.   Words   and   Minds.   How   we   use   language   to   think   together.   Londyn:  
Routledge.  
Peace  A.  2005.  Mowa  ciała.  Jak  odczytywać  myśli  innych  ludzi  z  ich  gestów  Kielce:  Jedność.  
Reeves,  B.,  i  C.  Nass.  2000.  Media  i  ludzie.  Warszawa:  PIW.  
Tomasello,  M.  2002.  Kulturowe  źródła  ludzkiego  poznawania.  Warszawa:  PIW.  
Wygotski,  L.  1989.  Myślenie  i  mowa.  Warszawa:  Państwowe  Wydawnictwa  Naukowe.  

  15  
 Dialogue  simulation  in  Internet  applications  
Natural  versus  virtual  communication  

Summary  
Dialogue   is   to   serve   people   to   share   their   experience.   We   dialogue   when   we   deal   with  
everyday   problems,   get   things   done,   exchange   thoughts,   concentrate   on   the   same  
particularly   important   issues   for   us   and   finally   we   make   meaning.   Natural  
communication   is   a   face   to   face   interaction,   which   demands   a   close   and   immediate  
(simultaneous)  presence  of  interactants.  Contemporary  internet  technology  support  us  
and   simulate   the   dialogue   when   we   are   away   and   work   with   our   remote   co-­‐workers.  
Today   we   are   approaching   new   way   of   communication,   here   called   virtual   (media).  
Among   various   Internet   services   there   are   also   those   which   allow   us   to   easily   share  
documents   online   and   help   in   real-­‐time   cooperation.   Some   of   them   are   presented:  
Google   Docs,   ZOHO,   Office   Live,   ConceptShare,   MS   SharedView,   Mind42.   The   aim   of   this  
preliminary   analysis   is   to   present   a   model   of   Computer   Mediated   Communication   and  
explain   how   these   programs   facilitate   the   computer   supported   cooperation   work.  
Therefore   a   comparison   of   two   kinds   of   communication   is   shown   and   four  
communication   correlates   are   introduced.   The   research   is   done   in   a   joint   attention  
paradigm.

  16