MAKROEKONOMIA

EKONOMIA – to nauka badająca w jaki sposób ludzie organizują działania w sferze

produkcji i
konsumpcji .

MAKROEKONOMIA- jest gałęzią ekonomi próbującą wyjaśnić jak i dlaczego z upływem

czasu gospodarka rozwija się , podlega różnym wahaniom i zmianą .
Ogólny trend gospodarki jest wynikiem wolno działających firm mianowicie rosnącej
liczby ludności i lepszych technologii .

RECESJA- okres spadku łącznej produkcji oraz innego rodzaju wahania wytrącające
gospodarkę ze ścieżki wzrostu .
MAKROEKONOMIA stara się wyjaśnić te działania wykorzystując zasady analizy
ekonomicznej .

Inną gałęzią ekonomi jest mikroekonomia która bada zachowania pojedynczych

konsumentów , przedsiębiorstw i rynków .

Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względni :

1. Mikroekonomia zajmuje się bardziej różnicami między rynkami niż tym dlaczego
gospodarka jako całość z biegiem czasu rozwija się i podlega wahaniom .
2. Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania się zmiennych , które mikroekonomia
traktuje jako
dane zmienne , te obejmujące dochód narodowy , poziom cen i stopy procentowe .

Makroekonomia wykorzystuje podstawowe idee mikroekonomii próbując wyjaśnić wzrost

i
fluktuację / wahania / .Makroekonomia musi patrzeć na zachowania konsumentów i
przedsiębiorstw ,
organizacji rynków pracy i przemysłu , funkcjonowanie rynków finansowych oraz
machinacji rządu .
Makroekonomia zajmuje się :
1. Bada gospodarkę narodową jako całość lub jej główne komponenty .
2. Bada zachowanie się państwa jako podmiotu gospodarczego .

Przedmiot zainteresowania makroekonomii stanowi długookresowy wzrost gospodarczy i

wahania
krótkookresowe .

Makroekonomia zajmuje się takimi problemami jak :

1. Wzrost produkcji dóbr i usług
2. Stopa inflacji
3. Stopa procentowa
4. Kursy walut
5. Deficyt handlowy

Makroekonomia stara się odpowiedzieć na następujące pytania :

1. Co określa ogólny poziom cen i jaki jest wskaźnik inflacji .
2. Co określa dochód narodowy i poziom produkcji .
3. Co określa zatrudnienie w gospodarce i poziom bezrobocia w danym kraju .
4. Jak polityka monetarna i fiskalna wpływa na ogólny poziom cen , dochodu ,
produkcji , zatrudnienia i poziom bezrobocia .
5. Co może uczynić rząd aby przeciwdziałać recesji , bezrobociu i inflacji .
DO CZEGO PRZYDAJE SIĘ MAKROEKONOMIA
Makroekonomia jest istotna dla prowadzenia dobrej polityki ekonomicznej
/gospodarczej /.
Wykorzystywana we właściwy sposób przez prowadzących politykę ma bardzo duży
wpływ na poprawę dobrobytu w danym kraju , a w tym słabiej rozwiniętych gospodarczo:
Afryka , Azja ,
czy Ameryka Łacińska oraz w nowo powstających gospodarstwach Europy Wschodniej .
Zastosowanie Makroekonomii :
1. Może pomóc polityką w podjęciu decyzji dotyczącej tego co należy uczynić w celu
odsunięcia
niebezpiecznych recesji a gdy już ona wystąpi jak spowodować by była najkrótsza i
najłagodniejsza .
2. Może pomóc w utrzymaniu inflacji na niskim i stabilnym poziomie bez wywoływania
krótkookresowej niestabilności gospodarczej .
3. Mówi w jaki sposób istotne zmiany polityki wpływają na typy dóbr wytwarzanych w
gospodarce .
4. Może pomóc polityką w przebrnięciu przez różne rządowe propozycje w zakresie
wydatków i
podatków mających na celu zwiększenie długookresowego tempa wzrostu .

Dlaczego państwo ingeruje w gospodarkę – powody :

1. Wybory indywidualne niekoniecznie dotyczą dóbr korzystnych społecznie .
2. Procesy produkcji wywołują negatywne efekty zewnętrzne , które należy zlikwidować
/hałas , zanieczyszczenia / .
3. Dążenie do najwyższej racjonalności i maksymalnych efektów gospodarczych
niekoniecznie
maksymalizuje dobrobyt społeczny .
4. Procesy gospodarcze odbywają się w warunkach niepewności , szczególnie nie omijają
ich klęski
żywiołowe które trudno przewidzieć .
5. Reguły konkurencji uczciwej / polityka antymonopolowa / .

MIERNIKI MAKROEKONOMICZNE / rachunek dochodu narodowego /- służą do oceny

sprawności
gospodarki .
Dwa systemy obliczania dochodu narodowego :
1. Metoda MPS /MATERIAL PRODUKT SYSTEM –system produkcji materialnej /-
obejmuje
tylko produkcję materialną .
2. Metoda SNA / SYSTEM OF NATIONAL ACCOWNTS system rachunkowości narodowej /-
obecnie stosowana na całym świecie obejmuje produkcję dóbr materialnych i sfery
usług .

Najważniejsze wskaźniki działalności gospodarczej państwa :

1. Miary poziomu i tempa ogólnej pozycji produkcji krajowej / PNB , PNN , PKB /
2. Miary siły nabywczej konsumentów przed opodatkowaniem i po nim – dochód
narodowy DN,
dochód rozporządzalny lub dochody osobiste do dyspozycji DN=DO , dochody
osobiste .
3. Miara trudności znalezienia pracy przez ludność – stopa bezrobocia .
4. Miara trudności wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce – stopa inflacji .

PRODUKT NARODOWY BRUTTO /PNB / -stanowi pieniężny wyraz bieżącej wartości

rynkowej
wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie .
Dobra i usługi finalne są przeznaczone już dla ostatecznego użytkownika .
Dobra i usługi pośrednie są nabywane do dalszej obróbki czyli wytwarzania innych dóbr i
usług .

PNB = PKB + DOCHODY NETTO z tytułu własności pracy za granicą

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO / PKB / -stanowi miarę produkcji wytworzonej przez

czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest ich
właścicielem .

Dochody pracy z tytułu pracy za granicą są równe różnicy między dochodami obywateli
danego kraju
uzyskanymi za granicą a odpływem dochodu z własności lub pracy należnych
cudzoziemcy .

Cechy PNB :
1. Jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju
niezależnie
od kraju świadczenia usług przez czynniki produkcji .
2. Obejmuje tylko dobra i usługi wytworzone w ciągu jednego roku .
3. Z tych samych powodów wyłącza się z PKB obrót papierami wartościowymi , płatności
związane z zakupem akcji , obligacji nie związanych z regularnym przepływem w
danym roku wytworzonych dóbr i usług .
4. Dotyczy tylko dóbr , które przeszły przez rynek .
5. Nie wlicza się transferów pieniężnych do PNB .
6. Nie uwzględnia miernikowych działalności oraz nieujawnionych działalności .

Wady PNB :
1. Nie ujmuje produkcji , która nie jest przeznaczona na rynek .
2. Nie ujmuje rezultatów gospodarki cieni / szara strefa , nielegalna działalność , legalna
działalność , która oszukuje czyli prowadzi dwie księgi / .
3. Nie ujmuje czasu wolnego .
4. Nie obejmuje renty konsumenta dotyczącej dóbr trwałych , które już posiadamy w
gospodarstwach domowych .
5. Ujmuje produkcję anty dóbr / wszystkich efektów zewnętrznych , hałas ,
zanieczyszczenia
a także broni , narkotyków , tytoniu , alkoholu .

Dobrobyt ekonomiczny netto – uwzględnia przy obliczaniu PNB miernikowe dobra i straty
w celu ustalenia lepszej miary jakości życia i dobrobytu narodowego .Modyfikacje:
1. Odejmuje od PNB pewne nieuwzględnione koszty obniżenia życia , które pojawiają się
wraz z
objętą w PNB .
2. Dodaje do PNB niektóre pozycje np. pracę w gospodarstwach domowych i czas
wolny .
3. Wyklucza z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochronę policyjną i przeciwpożarową .

PNN produkt narodowy netto / PNN= PNB- amortyzacja / - jest lepszym miernikiem
wzrostu
Produkcji niż PNB i stanowi 89-92 % PNB .
Wyróżniamy dwa rodzaje PNB :
1. Nominalny PNB jest liczony w cenach bieżących . Wyróżnienie PNB w ujęciu
nominalnym
 służy ocenie tego co w danym roku wytworzono i co może być podzielone , nie może
służyć
wzrostowi gospodarczemu w kolejnych latach .
2. Realny PNB liczony w cenach stałych przedstawia nam prawidłowy obraz
rzeczywistych zmian
w gospodarce – uwzględnia wskaźnik inflacji .

Realny PNB = Nominalny PNB x 1000

Indeks cen

PKB jest lepszą miarą tego co dzieje się i jest ściśle związany z innymi miarami produkcji
i
zatrudnienia . Pozwala na lepsze porównanie PKB w innych krajach .
Transakcje z zagranicą stają się coraz większą działalnością gospodarczą kraju – rosną
zarówno wypłacone jak i otrzymywane przez dany kraj dochody z usług czynników
produkcji . Na skutek tego PNB stawał się coraz mniej wiarygodnym wskaźnikiem
mierzonym w danym kraju działalność
gospodarczą .

Metody obliczania produktu krajowego brutto :

1. Możemy obliczyć wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych ,
gospodarstw
domowych , przedsiębiorstw państwowych i cudzoziemców .
2. Możemy obliczyć wielkość produkcji w różnych gałęziach produkcji , górnictwie , w
rolnictwie .
3. Możemy mierzyć całkowity dochód sumując płace i zyski uzyskane przez różne grupy
wytwarzające PNB .

całkowita wielkość wydatków = całkowita wielkość produkcji = całkowita

Ad 1 . sumowanie wydatków
PKB = C + I + G + Nx
C – wydatki konsumpcyjne
I - inwestycyjne
G – rządowych
Nx – export netto

C – obejmuje wydatki gospodarstw domowych na

1. Dobra konsumpcyjne trwałego np. telewizor , samochód , pralka .
2. Dobra konsumpcyjne nie trwałego użytku np. żywność , ubranie , benzyna .
3. Wydatki na usługi np. kształcenie , opieka medyczna , usługi fryzjerskie .

Wydatki związane z zakupem mieszkania są inwestycją .

I – inwestycje to suma wydatków przedsiębiorstw na fabryki , maszyny , zapasy oraz

wydatków gospodarstw domowych na mieszkania .

Inwestycje

Inwestycje w kapitał trwały zapasy

/ zakup nowej fabryki , urządzeń domu / / to wszystko co przedsiębiorstwo
potrzebuje aby
utrzymać produkcję w toku –
krótkookresowe /
nie mieszkaniowe mieszkaniowe
/ budowle , fabryki /

budowle wyposażenie
/ samochód dostawczy . długopis
papier do ksera /

Makroekonomiczne inwestycje polegają jedynie na nabywaniu nowych domów , fabryk

lub zapasów .

G – zapasy rządowe – oznaczają sumę wydatków rządu na produkty i usługi mogą

dotyczyć np.:
szkolnictwa , budowy dróg oraz produkcji sprzętu wojskowego . Są one tylko częścią
wydatków
państwa uwzględnionych w budżecie i nie zalicza się do nich takich pozycji jak zasiłki
społeczne oraz
odsetki od długu publicznego .

gospodarstwo domowe wydatki konsumpcyjne na dobra

trwałego użytku
SAMOCHÓD przedsiębiorstwo inwestycja
rząd wydatek rządowy

gospodarstwo domowe
DOM przedsiębiorstwo inwestycje / jest to wyjątek /
rząd

EXPORT NETTO

Export jest to dostarczanie dóbr i usług za granicę . Obliczając PKB import odejmujemy a
export dodajemy do wydatków .
Całkowity export netto nazywany jest czasem saldem bilansu handlowego . Jeśli jest on
dodatni
Mówimy o nadwyżce handlowej , jeśli ujemny mamy do czynienia z deficytem handlowym
.

Pomiar PKB przez produkcję – wartość dodana . PKB możemy obliczyć dodając wartość
dóbr i usług w różnych gałęziach . Musimy jednak uważać jednak aby nie obliczyć pozycji
kilkukrotnie .
Aby zapobiec kilkukrotnemu liczeniu tych samych pozycji wprowadzono pojęcie wartości
dodanej .
Wartość dodaną przedsiębiorstw nazywamy różnicę między przychodem tego
przedsiębiorstwa
pochodzących ze sprzedaży jego produktu a sumą jaką ono musi zapłacić innym
przedsiębiorstwom
za użyte przez siebie dobro pośrednie .

Pomiar przez sumowanie dochodów – metoda ta polega na sumowaniu płatności

dochodowych
Wypłacanych właścicielom czynników produkcji za ich wykorzystanie w procesie produkcji
.
Obejmuje wynagrodzenie pracowników , dochody właścicieli przedsiębiorstw , dochody
osobiste z rent , zyski .

6.10.2001.

DOCHÓD NARODOWY – obejmuje całość dochodów wypłaconych za wykorzystanie

czynników produkcji / kapitał , ziemia , praca / w określonym czasie ich właściciela .
Stąd dochód narodowy jest sumą procentów , rent i płac z punktu widzenia źródeł
pochodzenia czynników produkcji . Dochodów narodowy jest dochodem z tytułu ich
zaangażowania w procesie produkcji .
Z punktu widzenia przedsiębiorstw dochód narodowy jest kosztem zużycia tych
czynników produkcji.
Dlatego też dochód narodowy jest równy całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług
zawartych w produkcie narodowym netto . Możemy zapisać że : DN = PNN – podatki
pośrednie ponieważ wynagrodzenia czynników produkcji są mniejsze od wpływów
pieniężnych ze sprzedaży . Część tych wpływów stanowią podatki pośrednie , które
trafiają do budżetu państwa .
DOCHODY OSOBISTE – stanowią całkowity dochód uzyskiwany przez obywateli przez
opłaceniem podatku dochodowego .

DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY – /dochód osobisty do dyspozycji/ - stanowią dochody

osobiste pomniejszone o podatki osobiste / majątkowe , spadkowe / a także o kwotę
opłat nie podatkowych .

Różnica między produktem krajowym brutto a dochodem narodowym :

- produkt krajowy brutto mierzymy w cenach zakupu towaru przez klientów
- dochód narodowy mierzymy w cenach uzyskanych przez przedsiębiorstwa ze
sprzedaży produktów
Ceny te różnią się o wielkość podatku od sprzedaży i akcyzy .

RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO

PKB
+ dochody netto czynników produkcji
= PNB
- amortyzacja
= PNN
- podatki od sprzedaży i akcyza
- transfery przedsiębiorstw
- rozbieżności statystyczne
+ dotacje netto dla przedsiębiorstw państwowych
= DOCHÓD NARODOWY
- podatki dochodowe przedsiębiorstw
- składki na ubezpieczenia społeczne
- nierozdzielne zyski spółek akcyjnych
+ odsetki od długów zaciągniętych przez podmioty nie gospodarcze
+ płatności transferowe państwa i przedsiębiorstw
= dochód osobisty
- podatki osobiste
= dochód rozporządzalny

ZAGREGOWANY POPYT A ZRÓWNOWAŻONY POZIOM DOCHODU I PRODUKCJI

GOSPODARKA DOMOWA

STRUMIEŃ STRUMIEŃ STRUMIEŃ

STRUMIEŃ
WYDATKÓW DÓBR I ZASOBÓB
WYNAGRODZEŃ
NA DOBRA USŁUG PRODUKCJI
ZA CZYNNIKI
I USŁUGI
PRODUKCJI
 PRZEDSIĘBIORSTWA

Przepływ wewnętrzny – przepływ zasobów rzeczowych

Przepływ zewnętrzny – przepływ zasobów finansowych

W najprostszej postaci obieg ten ilustruje funkcjonowanie gospodarki na którą składają

się gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa . Jest to obieg gospodarki zamkniętej nie
uwzględniającej wpływów państwa .
Gospodarstwa domowe kupują dobra wytwarzane przez przedsiębiorstwa natomiast
sprzedają posiadane przez siebie czynniki produkcji przedsiębiorstw .
Dochody otrzymane ze sprzedaży czynników produkcji umożliwiają gospodarstwom
domowym dokonywanie zakupów , z kolei przedsiębiorstwa otrzymują przychody ze
sprzedaży wytworzonych produktów . Mogą kupować na rynkach czynników produkcji to
co oferują gospodarstwa domowe .

Ponieważ nie uwzględniamy w modelu żadnych dopływów ani odpływów : gospodarstwa

domowe wydają całe swoje dochody na rynku produktów i usług zaraz po ich
otrzymaniu , natomiast przedsiębiorstwa sprzedają wszystkie swoje produkty
gospodarstwom domowym zaraz po ich wyprodukowaniu .

Warunek równowagi dla tego modelu : A=Y

A – globalny popyt Y – globalna podaż

Przedstawiony model sugeruje że rozmiary działalności gospodarczej można mierzyć 3

sposobami :
1. Przez liczenie wartości wytworzonych dóbr i usług .
2. Przez liczenie wartości dochodów czynników produkcji .
3. Przez liczenie wartości rozmiarów wydatków na dobra i usługi .

II . MODEL ZŁOŻONY OKRĘŻNEGO OBIEGU WYDATKÓW

Jest bliższy rzeczywistości gospodarczej i uwzględnia istnienie rynków finansowych oraz
występowanie obiegów dwóch rodzajów strumieni oszczędności i inwestycji .

GOSPODARSTWA DOMOWE

Q
WYNAGRODZENIE S
ZA CZYNNIKI T
WYDATKI NA DOBRA
PRODUKCYJNE / Y / I
I USŁUGI / C /
R
G
X

PRZEDSIĘBIORSTWA

Nie cały dochód który otrzymujemy wydajemy .

„S” – OSZCZĘDNOŚCI spowodują że nie wszystkie dobra i usług zostaną sprzedane .
Przedsiębiorstwa będą zmniejszały produkcję dostosowując ją do rozmiarów popytu to z
kolei oznacza zmniejszenie zaopatrzenia firm na czynniki produkcji . Zmniejszają się więc
dochody gospodarstw domowych a tym samym dalszemu ograniczeniu ulegnie globalny
popyt .
Ten efekt odpływu oszczędności może być zrekompensowany dopływem inwestycji .

„I”- INWESTYCJE to zakup dóbr kapitałowych mogą mieć charakter zamierzony /

przewidywane zakupy dóbr kapitałowych / lub niezamierzony gdy dobra wyprodukowane
na sprzedaż nie znalazły nabywcy .
Dopływem są inwestycje tylko zamierzone .

Warunek równowagi : S = I

W modelu uwzględniamy :
1. Funkcjonowanie państwa jako podmiotu gospodarczego .
2. Istnienie gospodarki otwartej .

Ad. 1 Istnienie i funkcjonowanie rządu wymaga określonych środków finansowych i rząd

uzyskuje je głównie z podatków .

„T” – PODATKI – stanowią odpływ siły nabywczej z obiegu . Z uzyskanych dochodów rząd
może dokonywać zakupów dóbr i usług niezbędnych do realizowania określonej polityki
gospodarczej i są to WYDATKI RZĄDOWE „G” .

„X” – EXPORT – jest dopływem do obiegu gdyż wyprodukowane w kraju towary za

których wytworzenie zapłacono właścicielom czynników produkcji są wywożone za
granicę .
Dochody uzyskiwane z tego tytułu są elementem globalnego popytu produktu zaś nie
stanowią części globalnej podaży .

„Q” – IMPORT – jest odpływem gdyż gospodarstwa domowe wydają część swoich
dochodów na zakup dóbr wytwarzanych poza granicą kraju co oznacza zmniejszenie
popytu na dobra krajowe .

Warunek równowagi : A = C + I + G + R + Ix
Y=C+S+T
A=Y C + T + S = C + I + G + R + Nx
Nx = x – q
S+T+Q=I+G+R+x

Zrównoważony poziom produkcji – założenia :

1. Ceny i stawki płac są stałe A = C + I + G + R + Nx

2. Globalny popyt konsumpcyjny zależy od odchodów rozporządzalnych , którym

dysponują
gospodarstwa domowe w związku z tym wzrost dochodów powoduje wzrost popytu .
Cały otrzymany dochód gospodarstw domowych dzielą na części przeznaczone do
konsumpcji i część przeznaczoną na oszczędności . Y=C+S

Ostateczny podział dochodu zależy od :

1. Krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji /c / - jest to część dodatkowej
jednostki
dochodów które gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na powiększenie
konsumpcji .
2. Krańcowej psychologicznej skłonności do oszczędzania / s / - jest to część
dodatkowej jednostki
Którą gospodarstwa domowe przeznaczają na powiększenie oszczędności
c+s=1
Warunek : o c 1 funkcja konsumpcji będzie miała postać
 C = c + cY
c- konsumpcja autonomiczna niezależna od dochodu rozporządzalnego
c i c – są stałe i dodatnie

Nachylenie prostej jest zawsze mniejsze niż 45

Linia 45 - C = Y – jest to hipotetyczna sytuacja w której cały dochód gospodarstw

domowych jest konsumowany . Rzeczywisty przebieg planowanej przez gospodarstwa
domowe konsumpcji wyraża linia : C = c + cY
Konsumpcja zależy od dochodów , wyższemu poziomu dochodów odpowiada wyższy
poziom konsumpcji . Nachylenie prostej mówi nam jak zmienia się konsumpcja wraz ze
zmianą dochodu .
Nachylenie prostej jest równe C .

Przy dochodzie Y = O cały dochód otrzymany na gospodarstwa domowe jest

przeznaczany na
konsumpcje S = O .

Przy wielkości dochodu mniejszemu niż Y = O występuje zjawisko ujemnych oszczędności

.
Oznacza to sytuację w której gospodarstwa domowe finansują bieżąco konsumpcję z
oszczędności nagromadzonych wcześniej lub kredytu .

Zwiększeni rozmiarów dochodu ponad YO umożliwia gospodarstwom domowym

przeznaczenie
części otrzymanego dochodu na oszczędności .
Y=C+S
S=Y–C
C = c + cY
S = Y – c - cY
S=-c+(1–c)xY
S = - c + sY

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI
FUNCJA INWESTYCJI
Drugim elementem globalnego popytu jest popyt inwestycyjny / zamierzony przez
przedsiębiorstwa powiększeni dóbr / . Rozmiary popytu inwestycyjnego zależą od :
przewidywalnego popytu na określone wyroby oraz od wysokości stopy procentowej .
Natomiast nie ma żadnego związku między bieżącym poziomem produkcji a popytem
inwestycyjnym . W związku z tym popyt jest wielkością niezależną od rozmiarów dochodu
.

Wydatki i transfery rządowe- zależą bardziej od charakteru polityki prowadzonej przez

rząd niż od wielkości dochodu można więc je potraktować jako wielkość autonomiczną
stałą .

Mnożnik - informuje nas o tym co się będzie działo z dochodem narodowym gdy zmieni
się popyt autonomiczny . Mnożnik to stosunek zmiany produkcji zapewniającej
utrzymanie równowagi do powodującej ją zmianę popytu autonomicznego .

Obliczając wartość mnożnika dowiemy się ilokrotnie przyrasta dochód narodowy . W tym
celu sumujemy przyrost produkcji , a następnie dzielimy przez wzrost inwestycji
autonomicznych .

w gospodarce zamkniętej

Wartość mnożnika zależy od psychologicznej skłonności do konsumpcji . Im skłonność ta

jest większa tym większa jest wartość mnożnika .

Opisane procesy mnożnikowe będą zachodzić wówczas , gdy będą istnieć wolne
niewykorzystane zasoby czynników produkcji .
Procesy mnożnikowe mogą oddziaływać w przeciwnym kierunku czyli spadek inwestycji
autonomicznych może wywołać wielokrotnie większy spadek dochodu narodowego .

Mnożnik w gospodarce odwrotnej

Państwo – jako podmiot gospodarczy
Wydatki i transferu – wielkości autonomiczne
Podatek – stopa podatkowa / „t”/

Wartość podatków T = tY
Dochód rozporządzalny Yd = Y – T
 Yd = Y - tY
Yd = Y ( 1- t )
Ważne :
Mnożnik przy uwzględnieniu roli państwa będzie miał postać :

Im wyższa stopa podatkowa tym mniejsza jest wartość mnożnika .

HANDEL ZAGRANICZNY
Export = export autonomiczny X=x
Import Q = q + mY q - wartość
autonomiczna krańcowa
skłonności do
importu
m - chęć
przeznaczenia przyrostu dochodu
zakup dóbr
importowanych

Mnożnik przyjmie postać :

Efekt działania mnożnika będzie tym większy im mniejsza część dochodu będzie
przeznaczona na zakup dóbr importowanych .
 PIENIĄDZ 21.10.2001

BARTER- jest to wymiana naturalna produktu na produkt , w handlu zagranicznym może

być spowodowany brakiem wymienialnej waluty.
Towar który utrzymuje na stał pozycje ogólnego ewkiwalentu staje się pieniądzem .
Pierwszą formą pieniądza był pieniądz przedmiotowy to np. ziarna kakaowca u Asteków ,
jedwab
w Chinach , muszle , sól , perły w Afryce , skóry , siekierki żelazne , sól u Słowian .
Drugą formą pieniądza był pieniądz papierowy .
Pieniądz jest to rodzaj aktywów powszechnie akceptowanych jako środek płatniczy .

Rodzaje pieniądza :
1. Pieniądz przedmiotowy
2. Pieniądz towarowy / w XIX w / obejmuje złote i srebrne monety oraz kruszce
szlachetne .
Przyczyny : - złoto występuje w ograniczonych ilościach
- jest trudny do wydobycia
- jest metalem miękkim
3. Pieniądz symboliczny papierowy : niski koszt wytworzenia , prawo nadaje mu wartość
i czyni
akceptowanym środkiem płatniczym , w czasie inflacji traci wartość .
4. Pieniądz bezgotówkowy – zapisy na rachunkach bankowych należących do
przedsiębiorstw ,
Firm oraz osób fizycznych .Wkłady uruchamiane są za pomocą czeków , kart
płatniczych . Jest
Emitowany przez banki handlowe i nie jest prawnym środkiem płatniczym .
5. Pieniądz międzynarodowy i są nimi :
- SDR – specjalne prawa ciągnienia
- ECU
- EURO

SDR – jest to sztuczny międzynarodowy pieniądz kredytowy służący do rozrachunków

między krajami członkowskimi międzynarodowego funduszu walutowego . Wprowadzono
je w 1970 r i są
emitowane wyłącznie przez NFW jako dodatkowe aktywa rezerwowe .
Mechanizm emisji a następnie sprzedaż SDR jest metodą finansowania nierównowagi
płatniczej . Są koszykiem 5 głównych walut państwa : dolar USA , marka , frank
francuski , funt brytyjski , jen . W ograniczony sposób można wykorzystywać do zakupu
kluczową walutę MFW i do niektórych innych mniej ważnych celów .
Dlaczego SDR nie został powszechnie zaakceptowany :
1. Nie miały żadnej wartości wewnętrznej np. złoto
2. Nie były gwarantowane przez potężny rząd np. dolar

Z dnia 11.01.2001 1 SDR = 5,3779 zł

Z dnia 19.10.2001 1 SDR = 5,2174 zł

ECU – W 1979 r członkowie EWG wspólnie z Wielką Brytanią utworzyli europejski system
walutowy a w jego ramach wspólną walutę ECU . Była to jednostka rozrachunkowa
początkowo używana w niektórych transakcjach pomiędzy krajami EWG a później Unii
Europejskiej . Jej wartość była ustalona na podstawie koszyka walut krajów
członkowskich . Największy udział w koszyku miała marka niemiecka .
1 ECU = 3,6 ZŁ
EURO – w dniu 2,3 maja 1998 r przedstawiciele rządów Unii Europejskiej postanowili
wprowadzić w życie z dniem 1.01.1999 r nową walutę międzynarodową EURO .
Początkowo miała ona funkcjonować w transakcjach bankowych oraz za pośrednictwem
kart kredytowych . W 2002 r politykę pieniężną tych państw w dużym stopniu przejmie
utworzony Europejski Bank Centralny .
EURO wystąpiło ECU w stosunku 1: 1
11.10.2001 1 EURO = 3,8797
19.10.2001 1 EURO = 3,6891

Korzyści z wprowadzenia EURO :

- dla mieszkańców Unii Europejskiej pozbycie się problemu wymiany walut w czasie
wyjazdów za
granicę
- łatwość w porównywaniu cen
- dla gospodarki Unii Europejskiej łatwość transferu kapitału
- wyeliminowanie problemów związanych z wahaniem kursów walutowych

Wymiary zasobów pieniężnych :

Płynność – jest to łatwość z jaką można zamienić jedne aktywa na drugie .
W zależności od stopnia płatności wyróżniamy różne miary zasobu pieniądza :
1. Miara M1 obejmuje : gotówkę , czeki podróżne , depozyty płatne na żądanie ,
obejmuje składniki
Najbardziej płynne .
2. Miara M2 obejmuje : M1 , depozyty oszczędnościowe , drobne depozyty terminowe ,
jednodniowe umowy odkupu , udziały w spółkach lokacyjnych na rynku pieniężnym ,
krótkoterminowe depozyty w walutach obcych .
3. Miara M3 najmniej płynne składniki zasobu obejmuje : M2 , duże depozyty terminowe
, umowy odkupu , długoterminowe depozyty w walutach obcych , depozyty
terminowe nie bankowych instytucji finansowych .
4. Grupa aktywów finansowych o dużym stopniu płynności zaliczamy : obligacje rządowe
, akcepty
bankowe tj. polecenie zapłacenia przez bank określonej sumy w określonym czasie ,
używane głównie w handlu zagranicznym weksel handlowy , weksel handlowy ,
krótkoterminowe papiery wartościowe skarbu państwa .

Zakres poszczególnych miar zasobu pieniądza zależy od innowacji finansowych .

INNOWACJE zwiększyły ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w
charakterze pieniądza lub jego substytutu . Zmieniają skład agregatów pieniężnych i
komplikują prawidłowe określenie podaży pieniądza . Pojawia się obawa że w związku z
tym skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona

Funkcje pieniądza :
1. Środek cyrkulacji i obiegu / środek wymiany / - pieniądz usprawnia wszelkie rodzaje
transakcji
posługujemy się miarą M1 .
2. Środek tezauryzacji czyli magazyn wartości – pieniądz jest środkiem przechowywania
siły
nabywczej w czasie , pozwala dokonywać zakupów w przyszłości . Tę funkcję pełnią
również inne aktywa : akcje , obligacje , domy , biżuteria / M2 , M3 /
3. Miernik wartości albo jednostka rozrachunkowa czyli w nim są wyrażone ceny
prowadzonego
rozliczenia .
4. Środek płatniczy albo środek odroczonych płatności pieniądz używany jest przy
spłacie wszelkich
zobowiązań np. płace , pożyczki , podatki .
5. Pieniądz światowy spełnia wymienione wyżej funkcje z tym zastrzeżeniem że one do
wymiany
międzynarodowej .

Cechy charakteryzujące pieniądz :

1. Podaż pieniądza musi być ograniczona .
2. Pieniądz musi być podzielny .
3. Pieniądz musi być łatwo przenośny .
4. Pieniądz powinien być trwały .

Wartość pieniądza .
Pieniądz kulkowy wartość swą czernie z przyczyn kulturowych i społecznych .
Pieniądz towarowy wartość była utożsamiana z pewnymi towarami . Wartość to waga
tych towarów : złota , srebra .
Siła nabywcza pieniądza – to jego zdolność do nabycia określonej ilości dóbr i usług .
Wzrost cen powoduje zmniejszenie wartości jednostki pieniężnej tj. deprecjację
pieniądza . Gdy ceny obniżają się wartość pieniądza rośnie czyli występuje jego
aprecjacja .

KURS WALUTOWY to :
1. Cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym 1 dolar = x zł
2. Cena waluty danego kraju w walucie innego kraju 1 zł = y dolarów

Jeżeli kurs danej waluty spada to mówimy o deprecjacji pieniądza , jeżeli waluta wzrasta
to aprecjacja.

DEWALUACJA – to obniżenie urzędowego kursu wymiany krajowego pieniądza w

stosunku do walut obcych . Jest to podwyższenie kursu walut obcych wyrażonego w
pieniądzu krajowym np. bank centralny zmienia kurs z 1 USA = 3,96 zł na 1 USA =
4,00 zł .

REWALUACJA - oznacza podwyższenie urzędowego kursu wymiennego waluty krajowej .

Zmian kursu waluty krajowej dokonuje Bank Centralny lub rząd .

DENOMINACJA – jest to reforma pieniężna polegająca na anulowaniu obowiązującej

jednostki pieniężnej i ustanowieniu nowej z reguły o zwiększonej sile nabywczej .
1995r. 10000 zł = 1 zł nowy

PRAWO KOPERNIKA-GRESHAMA – działa gdy w obiegu były dwa rodzaje monet , zły
pieniądz wypiera z obiegu pieniądz dobry .

POPYT NA PIENIĄDZ J.M.KEYNES 1936 r.

Jego teoria popytu na pieniądz wychodzi z założenia że ilość pieniądza na którą zostaje
zgłoszony popyt jest określona przez porządaną wielkość rezerw gotówkowych czyli
przez preferencje płynności podmiotów gospodarczych , a ta z kolei przez
utrzymywane przez te podmioty aktywne i pasywne rezerwy gotówkowe .
Rezerwy aktywne pieniądza składają się z części utrzymywanej dla celów transakcyjnych
i przezornościowych .
Wysokość rezerw gotówkowych utrzymywanych z motywów transakcyjnych zależy od
obrotów gospodarstw domowych czy przedsiębiorstw / model transakcyjny / .
Podmioty gospodarujące trzymują też pewną rezerwę gotówkową z powodu przezorności
na wypadek nieprzewidzialnych zobowiązań płatniczych np. z tytułu napraw .

Zasoby pieniężne dla celów transakcyjnych i przezornościowych są utrzymywane jako

określona część dochodu dlatego popyt na gotówkę zależy od wysokości dochodu
narodowego a pośrednio od poziomu cen .
Rezerwy pasywne pieniądza składają się z zasobów portfelowych oraz spekulacyjnych .
W zasobach portfelowych podmioty gospodarujące utrzymują pieniądz jako najbardziej
płynną lokatę majątkową nie przynoszącą jednak odsetek .

Popyt na pieniądz zależy od wysokości stopy procentowej .

Zasoby pieniądza na cele spekulacyjne utrzymywane są przez podmioty gospodarujące z

myślą o uzyskaniu zysków spekulacyjnych z lokaty środków lub ich wycofania .
Podmioty gospodarcze będą dokonywać zmian wielkości zasobów spekulacyjnych w
zależności od rynkowej stopy procentowej oraz oczekiwanych zmian jej poziomu .
Jeśli stopa % spada popyt na pieniądz spekulacyjny rośnie i odwrotnie jeśli rynkowa
stopa % rośnie popyt pieniądza spekulacyjnego maleje .
PODSUMOWANIE
Łącznie popyt na pieniądz jest sumą popytu transakcyjnego przezornościowego i
portfelowego i zależy od :
Poziomu realnego dochodu narodowego / im jest wyższy realny dochód narodowy tym
większe jest zapotrzebowanie na pieniądz / .
1. Poziom cen
2. Wysokość stopy %

ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA – twórca Fisher 1911 r.

Stworzył słynne równanie wymiany będące podstawą ilościowej teorii pieniądza .
MV = PQ

Globalne wydatki zagregowana wartość transakcji

Równanie to przedstawia związek między nominalną podażą pieniądza a masą

wytworzonych dóbr i poziomem ich cen . Pod M. Występuje baza pieniężna lub
monetarna czyli ilość pieniądza Banku Centralnego obejmujące rezerwy minimalne ,
rezerwy nadwyżkowe oraz obieg pieniądza gotówkowego . Jest ona określona mianem
pieniądza wielkiej mocy .

M.- ilość pieniądza w obiegu – zasób pieniądza

V – prędkość z jaką pieniądz wydawany jest na wszystkie transakcje
P – cena
Q – ilość wytworzonych dóbr i usług

Założenia :
1. Podaż pieniądza jest określona przez władze monetarne zatem jest stała w analizie
2. V , Q są nie zależne od podaży pieniądza

Przy tych założeniach ilość pieniądza w równaniu wymiany może interpretować jako ilość
pieniądza na którą zgłoszony jest popyt . Zatem równanie wymiany można zapisać jako
funkcję popytu na p pieniądz . Q
MD = V x P

Fisher stwierdził że :
V – jest określona przez czynniki technologiczne i instytucjonalne jak stopień rozwoju
systemu bankowego częstotliwość wpłat , długość okresu płatności , szybkość
komunikacji i transportu . Te czynniki zmieniają się powoli i stopniowo w związku z tym V
= const
Q – jest określone przez pełne zatrudnienie dostępnych zasobów : praca , ziemia , kapitał
, stopień wykorzystania zasobu zmienia się stopniowo i powoli więc Q = const

Podsumowanie :
Ilościowa teoria pieniądza mówi że procentowy wzrost cen powoduje taki sam % wzrost
popytu na pieniądz .
 BANKI I ICH FUNKCJE

Funkcje banku :
1. Transfer – polecenie wypłaty na rzecz osoby trzeciej odpowiednikiem dzisiejszym jest
czek
Clearing – przepływ pieniądza z jednego banku do drugiegu , jeden ze sposobu
transferu pieniędzy .
2. Depozyty – bank depozytowy .
3. Banki komercyjne – następuje kiedy połączono dwie wcześniej całkowicie oddzielne
operacje .
Udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów .
4. Kreacja depozytów – następuje w drodze udzielenia różnego rodzaju pożyczek . Istota
procesu
polega na kreacji większej ilości zobowiązań płatnych na żądanie w porównaniu do
tego co bank byłby w stanie wypłacić kiedy wszyscy klienci zgłosiliby się jednocześnie
po odbiór depozytów kruszcowych , dotyczy pieniądza kruszcowego do 1914r.

Stabilność gospodarcza i zaufanie do banków poprawiły się z chwilą powstania Banku

Centralnego .
Funkcje Banku Centralnego :
1. Jest bankiem banków
2. Prowadzi rozliczenie z rządem
3. Kontroluje krajową podaż pieniądza
4. Stabilizuje funkcjonowanie rynków finansowych

Z punktu widzenia Makro najważniejszą funkcją jest kontrolowanie podaży pieniądza .

Instrumenty kontroli podaży pieniądza :
1. Ustalenie poziomu stopy dyskontowej instrumenty
2. Operacje na otwartym rynku
oddziaływujące na
3. Kontrola poziomu rezerw obowiązkowych banków handlowych płynność
bankową

Ad.1
Stopa dyskontowa – jest to stopa procentowa stosowana przez Bank Centralny przy
udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym . Nie jest skutecznym instrumentem kontroli
podaży pieniądza .
Zmiany stopy dyskontowej informują jedynie o intencjach władz co może mieć wpływ na
postępowanie banków . Wady stopy dyskontowej :
1. Nie możemy zbyt często zmieniać tej stopy i dostosowywać jej do koniunktury
gospodarczej
gdyż spowodowałoby to spadek zaufania do niej .
2. Władze publiczne dopuszczają często wyjątki w polityce pieniężnej np. kredyt
preferencyjny .
3. Bank komercyjny cechuje duża niezależność finansowa od Banku Centralnego , są
one w stanie wkalkulować ewentualną zwyżkę stopy dyskontowej w koszt kredytów
udzielonych swoim klientom .
4. To międzynarodowy ruch kapitałów krótkoterminowych .

Ad. 2
Operacje otwartego rynku – stanowią przykład oddziaływania władz monetarnych na
wysokość rezerw bankowych , ogólną sumę udzielonych kredytów , ilość pieniądza w
obiegu .
Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub kupnie papierów wartościowych
przez Bank Centralny . Operacje mogą być dokonywane w dowolnej skali . Jest to
najskuteczniejszy instrument regulowania podaży pieniądza , warunkiem zaś jest
istnienie odpowiednio rozwiniętego rynku papierów wartościowych .

Ad. 3
Rezerwy obowiązkowe – to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji
banków , która z mocą prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza
przez udzielanie pożyczek.
Nie jest to skuteczny instrument regulowania podaży pieniądza .

Bank Centralny nie może zmieniać wskaźnika zbyt często gdyż zostanie zachwiana
stabilność monetarna i ekonomiczna kraju . Duże znaczenie mają zmiany wskaźnika gdy
kraj jest narażony na duże przepływy krótkoterminowych kapitałów międzynarodowych .

Zmiana poziomu rezerw obejmuje w jednakowym stopniu wszystkie banki w kraju .

Rodzaje polityki pieniężnej stosowanej przez Bank Centralny

1. EKSPANSYWNA – miękka polityka pieniężna – polega na zwiększaniu podaży
pieniądza poprzez obniżenie stopy dyskontowej , zakup wyemitowanych przez rząd
papierów wartościowych na otwartym rynku obniżenie wskaźnika rezerw
obowiązkowych .
2. RESTRYKCYJNA – twarda – polega na zmniejszeniu podaży pieniądza przez
podwyższenie stopy dyskontowej , sprzedaż publicznych papierów wartościowych i
podwyższeniu rezerw wskaźnika obowiązkowych .

Bank Centralny oddziaływuje na podaż pieniądza w celu stabilizacji poziomu produkcji i

zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego .

Przykład ekspansywny :
W okresie recesji charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i
wzrostem bezrobocia zalecana jest ekspansywna polityka pieniężna . Działania w celu
zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie w przynajmniej krótkim okresie stopy
%. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie podaży pieniądza zwiększają popyt globalny w
konsekwencji inwestycje , zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej .

Przykład restrykcyjny w Polsce :

Innego rodzaju działania podejmuje Bank Centralny gdy inflacja osiąga wysoki poziom .
Uznając że jest ona spowodowana nadmierną kreację pieniądza Bank Centralny w celu jej
opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza stosując restrykcyjną politykę
pieniężną . Jej konsekwencją jest obniżenie także rozmiarów inwestycji i produkcji oraz
zatrudnienia .

Instrumenty typu administracyjnego regulowania podaży pieniądza :

Racjonowanie kredytów – stosuje się kiedy inflacja jest bardzo wysoka a mimo to
przedsiębiorstwa zaciągają kredyt po wysokiej stopie % , gdyż mogą przerzucić wzrost
stopy % na ceny swoich wyrobów i mimo to nie tracą klientów.
Zaletą jest to że jest to bardzo skuteczna , natychmiastowa kontrola .
Wady racjonowania kredytów :
1. Uderza w przedsiębiorstwa małe i średnie .
2. Szkodzi konkurencji między bankami .
3. Negatywnie wpływa na stopę % - nie decyduje ona już o alokacji inwestycji .

Była długo stosowana we Francji .

Dlaczego obecnie nie stosuje się racjonalnego kredytowania :
1. Rozwój rynku finansowego .
2. Ruchy kapitałów międzynarodowych .
Instrumenty specyficzne

Selektywna polityka kredytowa :

- kredyty preferencyjne
- subwencje

Polityka selektywna :
- nie może naruszać zasad globalnej polityki
- zadania muszą być tutaj nieliczne i jasno zdefiniowane
- zadania musza być okresowo weryfikowane
Skuteczność polityki pieniężnej :
Jest to najskuteczniejszy instrument jakim posługuje się rząd . Jest skuteczniejsza jeżeli
połączona jest polityką budżetową / np. inflacja / .

Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej :

1. Konflikty celów – może zajść konflikt między celami wewnętrznymi np. inflacja i
bezrobocie .
Konflikty między celami wewnętrznymi i zewnętrznymi np. stopa % .
2. Inne efekty niż zamierzaliśmy .
3. Nie elastyczność pewnych wydatków budżetowych i sztywność pewnych struktur
gospodarczych :
- wzrost cen to wzrost dochodów
- na inflacji korzystają przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe
- wydatki niezależnie od polityki pieniężnej np. przemysł zbrojeniowy , na oświatę ,
policję
- ograniczona mobilność siły roboczej
4. Przynależność do międzynarodowych organizacji gospodarczych jak międzynarodowy
fundusz
walutowy , bank światowy .
 RYNEK KAPITAŁOWY I RYNEK PIENIĘŻNY 18.11.2001.

RYNEK FINANSOWY- obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczaniem kapitałów

pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami pieniężnymi do podmiotów
zgłaszających zapotrzebowanie na takie środki .

RYNEK FINANSOWY

RYNEK PIENIĘŻNY RYNEK WALUTOWY RYNEK KAPITAŁOWY

- krótkoterminowe lokaty
- kredyty BANKOWY
PAPIERÓW
- bony
WARTOŚCIOWYCH
- czeki

RYNEK PIENIĘŻNY- obejmuje transakcje związane z przemieszczaniem

krótkoterminowych kapitałów bankowych w formie depozytów i kredytów bankowych jak
również w postaci specjalistycznych instrumentów finansowych jak weksle , bony i
certyfikaty pieniężne , czeki .

RYNEK WALUTOWY – umożliwia dokonywanie transakcji kupna i sprzedaży walut innych

krajów , może być dokonywane w celach regulujących , w celach interwencyjnych .

RYNEK KAPITAŁOWY –pozwala na tworzenie i przepływ długoterminowych kapitałów ,

wykorzystywany w działalności gospodarczej a także na pokrywanie deficytu
budżetowego .

RYNEK BANKOWY – obejmuje głównie długoterminowe lokaty i kredyty .

RYNEK PAIERÓW WARTOŚCIOWYCH – jest to zespół wszystkich osób dokonujących

wzajemnych operacji związanych z przenoszeniem prawa własności papierów
wartościowych na zasadach kupna-sprzedaży według uzgodnionych cen , kształtujących
się pod wpływem popytu i podaży , przedmiotem obrotu są akcje , obligacje .

Funkcje rynku papierów wartościowych / korzyści / :

1. Rynek ten pozwala bankom na zwiększenie pieniądza kredytowego .
2. Budżetowi pozwala na finansowanie wydatków .
3. Posiadaczom wolnych środków finansowych umożliwia ich inwestowanie .
4. Przedsiębiorstwom stwarza możliwość uzyskania od licznych inwestorów znacznych
kwot pieniężnych i przekształcenia ich w kapitał pozwalający na realizację różnych
przedsięwzięć .
5. Posiadaczom papierów wartościowych umożliwia zamianę ich na gotówkę , którą
można przeznaczyć na zakup innych papierów lub inne cele .
Rynek papierów wartościowych

RYNEK PIERWOTNY RYNEK WTÓRNY RYNEK POZA

GIEŁDOWY
EMITENT GIEŁDA

BIURO MAKLERSKIE BIURO MAKLERSKIE INWESTORZY BIURO

MAKLERSKIE

INWESTORZY

RYNEK PIERWOTNY – obejmuje operacje , które występują wyłącznie przy sprzedaży

walorów przez
emitentów . Operacje te realizowane są jedynie w postaci emisji nowych walorów .
Emisja może mieć charakter publiczny lub prywatny .

RYNEK WTÓRNY- umożliwia wymianę walorów między inwestorami bądź wymianę ich na
gotówkę .
Stwarza on :
1. Szansę uzyskania korzyść wynikających ze wzrostu cen walorów .
2. Pozwala na łatwą zamianę struktury lokat .
3. Pozwala na odzyskanie gotówki .

Rynek pierwotny i wtórny mogą mieć formę rynku publicznego bądź prywatnego

RYNEK PUBLICZNY – jest to rynek regulowany przepisami prawa w celu zabezpieczenia

inwestorów . Warunkiem dopuszczenia walorów do obrotu jest uprzednia weryfikacja ich
solidności i zgodności z prawem . Muszą otrzymać zgodę Komisji Papierów Wartościowych
. Oferta jest skierowana do znacznego okręgu nabywców .

RYNEK PRYWATNY – nie ma sformułowanego charakteru i transakcje obejmują emisję

walorów nie dopuszczonych do publicznego obrotu , transakcje wtórne dokonywane
między bankami , darowizny i wzajemne przekazywanie walorów np. w razie połączenia
spółek .

RYNEK POZAGIEŁDOWY – jest to rynek walorów nie notowanych na giełdzie . Na rynku

tym uzyskują notowania papiery nowo powstałych korporacji i jest to jedna z przesłanek
do późniejszych starań o dopuszczenie danych walorów do obrotu na giełdzie .Dokonuje
się tutaj obrotu papierami , które nigdy nie będą mogły wejść na giełdę np. ze względu
na niski kapitał firmy , czy brak zabezpieczenia emitentów .

Niektóre z tych działają w formie zorganizowanej dokonują selekcji walorów .

Uczestnicy rynków papierów wartościowych :

1. EMITENT – reprezentuje zapotrzebowanie na kapitał . Jego aktywność zależy od
koniunktury
gospodarczej , korzysta z pomocy wyspecjalizowanych banków np. bony inwestycyjne
.
2. INWESTOR - nabywca papierów wartościowych , rodzaje :
- inwestor bierny ceni bezpieczeństwo lokat nie jest skłonny do ryzyka , nastawiony
na stabilny
zysk np. nabywcy obligacji
- inwestor czynny – dokonuje częstych operacji kupna-sprzedaży w celu osiągnięcia
zysku na
 różnicach kursowych , interesują go transakcje spekulacyjne oraz papiery
wartościowe
wysokiego ryzyka , na bieżąco obserwują kształtowanie się sytuacji ekonomicznej
firm
- inwestor indywidualny – nabywa papier wartościowy na podstawie osobiście
podejmowanych
decyzji korzystając ewentualnie z opinii doradców
- inwestorzy instytucjonalni – są to firmy i instytucję lokujące walory , kapitały
powierzane im
w formie depozytów , składek ubezpieczeniowych , rent i tym podobnym ,
cechuje ich duży
profesjonalny i ich kategorii
a/ instytucje ubezpieczeniowe fundusze emerytalne i banki podejmują lokaty o dużym
stopniu
bezpieczeństwa chroniące przed inflacją unikają operacji spekulacyjnych
b/ fundusze powiernicze / spółki akcyjne / wykorzystują kapitał powierzony przez
indywidualnych
inwestorów , rodzaje funduszy powierniczych :
- fundusze agresywnego wzrostu uczestniczą w transakcjach spekulacyjnych / max
straty , max
ryzyko /
- fundusze wzrostu unikają transakcji zbyt ryzykownych i nabywają akcje
renomowanych firm
- fundusze zrównoważonego / umiarkowanego / wzrostu inwestują w akcje
renomowanych firm
z różnych sektorów / np.Fidelia /
- fundusze równowagi lokują swoje kapitały częściowo w akcjach , częściowo w
obligacjach ,
zależy to od koniunktury gospodarczej
- fundusze obligacji inwestują w obligacje , najniższe ryzyko i najniższe zyski
- fundusze sektorowe koncentrują swoją działalność w ściśle określonych sektorach
gospodarki
np. kupują akcje i obligacje sektora energetycznego
- fundusze specjalistyczne inwestują w walory ściśle określonych przedsięwzięć

3. MAKLER – cechy zawód podlega licencjonowania , powinien zasługiwać na zaufanie ,

nie karany
nabywa i sprzedaje papiery wartościowe na rzecz klientów , zarządza cudzymi
pakietami akcji , prowadzi doradztwo odnośnie lokowania , przechowuje papiery
wartościowe .
4. BROKER / w Polsce / używa się dla określenia pośrednika w sferze ubezpieczeń ,
wybiera warianty ubezpieczeniowe najkorzystniejsze dla klienta a nie firmy
ubezpieczającej .
5. MAKLER-DEALER – zawiera na giełdzie transakcje we własnym imieniu i na własny
rachunek .
6. DOM MAKLERSKI / FIRMA MAKLERSKA / - pośredniczy w zakresie obrotu papierami
Wartościowymi , doradza odnośnie inwestowania .

GIEŁDĘ – stanowią odbywające się w odpowiednio zorganizowanej formie regularne

spotkania osób zainteresowanych zakupem lub sprzedażą papierów wartościowych
według kształtujących się na zasadzie popytu i podaży , które podawane są do publicznej
wiadomości .

Rodzaje giełd :
- lokalne - obroty dotyczą walorów emitowanych na terenie danego kraju
- międzynarodowe – transakcje dokonywane są papierami emitowanymi za granicą
- światowe – dokonuje się szczególnie wysokich obrotów papierami wartościowym i
operacje
dokonywane na takich giełdach z zwłaszcza występujące na nich tendencje kursowe
wywierają wielki wpływ na inne giełdy a często sygnalizują przemiany koniunkturalne
w gospodarce światowej

Giełdy są tworzone w formie :

1. Spółki akcyjnej np. Polska , USA
2. Organizacje publiczno – prawne

Zasady uczestnictwa na giełdach trybu dopuszczenia papierów do obrotu ,

funkcjonowania organów giełdy normowane są w statutach .

Uczestnicy giełdy :
Krąg osób uprawnionych do uczestnictwa w giełdzie jest ograniczony , ograniczenia mają
zapewnić większą wiarygodność i solidność przeprowadzonych operacji giełdowych .
Uczestnicy giełdy
to pośrednicy / maklerzy , brokerzy , domy maklerskie / oraz samodzielni uczestnicy /
przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych / . Osoby nie będące
uczestnikami giełdy a pragnące
skorzystać z jej usług mogą to uczynić za pośrednictwem maklerów lub udzielić
odpowiednich zleceń samodzielnym uczestnikom .

Weryfikacja przed dopuszczeniem papierów wartościowych do obrotu na giełdę

Kryteria dopuszczenia :
1. Dopuszczenie papierów prywatnych emitentów do obrotu następuje dopiero po
upływie pewnego
obrotu tymi papierami poza giełdą .
2. Emitent musi się legitymować odpowiednim kapitałem i zyskownością .
3. Wypuszczone walory powinny mieć masowy charakter i znajdować się w posiadaniu
licznych
inwestorów .
4. Emitenci muszą przekładać władzę giełdy sprawozdania z działalności .
5. Regulamin giełdy może określić sytuacji w którym eliminuje się z obrotu dopuszczone
wcześniej
walory w razie ich pogorszenia .

Rodzaje operacji giełdowych :

1. Transakcje natychmiastowe – realizowane bezpośrednio po ich zawarciu nie później
niż przed
upływem 1 do 2 dni po ich dokonaniu .
2. Transakcje terminowe – występują gdy między datą ich zawarcia i datą realizacji z
góry określoną
występuje pewien świadomie wydłużony okres , uczestnicy uzgadniają wzajemnie
ilość danego
papieru oraz cenę a także termin rozliczenia .

Zbywca prowadzi grę na zniżkę tj. przewiduje , że kurs danego waloru obniży się w
przyszłości w stosunku do kursu ustalonego w mowie . Określa się go mianem
niedźwiedzia / BEAR / . Drugi liczy że kurs zakupionych walorów w dniu likwidacji
transakcji wzrośnie , gra na zwyżkę i jest określony mianem byka / BULL / .

INFLACJA
INFLACJA – to wzrost ogólnego poziomu cen a nie ceny pojedynczego lub niewielu
towarów dokonujący się przy wciąż rosnącej ilości / podaży / pieniądza znajdującego się
w obiegu co powoduje spadek jego wartości oraz niekontrolowaną redystrybucję
dochodów i majątku .
Z a inflację nie uważa się jednorazowego ruchu cen w górę wywołanego :
1. wzrostu cen surowców z importu
2. eliminacją istniejących dotychczas dotacji
3. zmianą systemu podatkowego / VAT i akcyza /

Etymologia pojęcia inflacja :

Inflacje – inflare – oznacza wzdymać , nadmuchiwać i po raz pierwszy tego słowa użyto
na określenie wzrostu cen w czasie amerykańskiej wojny domowej 1861-1865 .

Zjawisko odwrotne to deflacja – jest to spadek ogólnego poziomu cen w wyniku redukcji
zasobów pieniądza . Utrzymujący się dłużej proces spadku cen prowadzi do ograniczenia
produkcji , masowych zwolnień , wzrostu bezrobocia a w konsekwencji do dalszego
spadku popytu i bankructwa np. światowy kryzys gospodarczy w latach 1929-1933 ,
USA w latach 1949-1945 – spadek cen rzędu 2%.

Zjawisko stachflacja charakteryzuje się tym , że jednocześnie występuje wysoka inflacja i

wysokie bezrobocie i często jest spowodowane prze wstrząs podażowy np. podwojenie się
cen ropy naftowej .

Zjawisko slumpflacja z bezrobociem i inflacją występuje recesja / spadający PKB / .

Szok podażowy – nagłe ograniczenie dostępności istotnych zasobów naturalnych lub

czynników produkcji w wyniku zdarzeń naturalnych , decyzji politycznych lub umowy
dostawców kontrolujących znaczną część podaży danego dobra np. ropy naftowej .

Inflacja nie zawsze objawia się wzrostem cen lecz może się pojawić w postaci niedoboru
na rynku .

Klasyfikacja inflacji :
I . Ze względu na formę :
1. Inflacja otwarta / jawna , cenowa / wyraża się wzrostem cen występuje w krajach o
gospodarce
rynkowej np. Francja , Niemcy , Polska .
2. Inflacja tłumiona / ukryta , stłumiona / charakteryzuje ją przymusowe oszczędności
wywołane
niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu / jest to tz. luka inflacyjna
/ czyli występowanie nadwyżki globalnego popytu nad podażą . Ma miejsce kiedy
administracyjna kontrola cen i płac nie dopuszcza do przerodzenia się nierównowagi
rynkowej w wzrost cen i płac.
Poziom cen i kosztów pozostaje względnie stabilny natomiast nierównowaga
gospodarcza objawia się pod postacią kolejek , sprzedaży spod lady , spekulacji ,
powstania czarnego rynku oraz różnych systemów rozdzielnictwa i reglamentacji .

Jako miernik inflacji ukrytej może służyć kształtowanie się cen na czarnym rynku lub
zmiany kursu waluty krajowej w stosunku do innej waluty .
Ta forma była rozpowszechniona w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej .
Inflacja tłumiona może się przekształcić w otwartą przez uwolnienie cen , odwrotny
proces wymaga urzędowego zamrożenia cen .

II . Ze względu na natężenie rodzaje :

- inflacja pełzająca nie powoduje negatywnych skutków , ceny rosną w wolnym tempie
3-5% rocznie , w skali miesiąca wzrost cen nie przekracza 1% , gospodarka
funkcjonuje normalnie , nie jest groźna dla stabilności gospodarki
- inflacja umiarkowana / krocząca / ceny rosną powoli 5-10 % w skali roku , nie
występuje zniekształcenie relacji cenowych , ceny na ogół adekwatnie odzwierciedlają
stopień względnej rzadkości dóbr , prawidłowo orientują producentów jak i nabywców
przy podejmowaniu decyzji gospodarczych ludzie nie wyzbywają się oszczędności ,
rynek jest dostosowany do procesu powolnej inflacji , inflacja jest oczekiwana i
uwzględniona w rachunku ekonomicznym
- inflacja galopująca wymyka się z pod kontroli państwa , wzrost cen 10-50% w skali
roku , występuje istotne zniekształcenie relacji cenowych sygnały rynkowe dotyczące
tego co warto w większej ilości produkować , a co w mniejszej i gdzie kierować
zasoby inwestycyjne są nieprzejrzyste i mylące , inwestycje są lokowane po części
przypadkowo , z kolei strony zgodnie z preferencjami nabywców końcowych , z
drugiej nie koniecznie w dziedzinach , które gwarantują
duży zysk , obniża się efektywności procesów gospodarczych , przedsiębiorcy
skracają horyzont
czasowy swoich decyzji , inwestując w przedsięwzięcia szybko rentujące i
spekulacyjne , a nie
przedsięwzięcia ważne z punktu widzenia długofalowego wzrostu następuje
obniżenie skłonności
do oszczędzania oraz lokowanie oszczędności w lokatach pewnych albo
spekulacyjnie
atrakcyjnych np. walutach obcych , stanowi zachętę do zaciągania kredytu na
możliwie długi
termin po stałej stopie %
- hiperinflacja wzrost cen od 50% wzwyż w skali roku bez górnej granicy , powoduje
poważne
załamanie koniunktury oraz destabilizuje stosunki społeczno-polityczne , powoduje
ucieczkę od kapitału za granicą , osłabia wiarygodność finansową wierzycieli , rodzimy
kapitał wywozi swoje zasoby za granicę

Przyczyny inflacji mogą tkwić w polityce pieniężnej , kredytowej , budżetowej i

inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych , w spadku wartości waluty krajowej w
stosunku do walut zagranicznych , we wzroście cen surowców , paliwa i energii na rynku
światowym .

Przyczyny inflacji w Polsce tkwią :w strukturze gospodarki , strukturze produkcji i jej

kosztach oraz proporcjach podziału dochodu narodowego .

Inflacja nie może zaistnieć bez nadmiernej emisji pieniądza , ale nie jest zjawiskiem
czysto pieniężnym .

Klasyfikacja inflacji ze względu na czynniki jakie wywołały inflację :

1. inflacja popytowa
2. inflacja podażowa / kosztowa /

Ad. 1 inflacja popytowa / nabywców / występuje gdy całkowita wielkość planowanych

wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji , czynniki : wzrost
globalnego popytu może być spowodowany zwiększeniem się zapotrzebowania ze strony
różnych podmiotów gospodarczych państwa , przedsiębiorstw , gospodarstwa domowych
lub zapotrzebowania z zagranicy .
Wzrost popytu ze strony państwa może być spowodowany przez deficyt budżetowy .
Inflacja popytowa występuje najczęściej w okresie wojen , w krajach słabo rozwiniętych .
Przeciwdziałania :
- ograniczenie wydatków rządowych
- zwiększenie podatku dochodowego
Ad. 2 inflacja podażowa – wyróżniamy 2 typy :
A/ inflacja spowodowana wzrostem kosztów
B/ inflacja wywołana dążeniem do wzrostu zysków

Ad. A inflacja spowodowana wzrostem kosztów / dostawców / - spowodowana jest

podnoszeniem cen w wyniku rosnących kosztów produkcji . Przyczyny :
1. wzrost każdego ze składników kosztów np. wzrost płac , rent , surowców , importu ,
również
pochodzenia krajowego , wzrost narzuty na płace / ZUS / , a także innych składników
kosztów / np.
dzierżawy , odsetek od kredytu /
2. wytwarzanie w nie optymalnej skali produkcji lub wysokie koszty stałe przy nie
wykorzystanych
zdolnościach produkcyjnych
3. wzrost podatków

Dwa szczególne przypadki inflacji kosztowej :

Inflacja płacowa – przeforsowanie nadmiernych w stosunku do wydajności pracy żądań
płacowych
związków zawodowych , powoduje wzrost kosztów wytwarzania , a
to prowadzi
do wzrostu cen
Inflacja importowana – polega na przenoszeniu wzrostu cen z jednego kraju do innych
krajów ,
występuje jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w
kształtowaniu się
kursów walutowych , wpływ wzrostu cen towarów
importowanych na rozwój
inflacji , jest tym większa im poważniejszą rolę odgrywa w
gospodarce handel
zagraniczny

Kto jest najbardziej narażony :

Ryzyko tego typu wystąpienia inflacji jest szczególnie duże dla krajów malejących
trudności płatnicze o słabej walucie , zacofanych gospodarczo , rządy takich krajów
zostają zmuszone do wprowadzenia administracyjnych ograniczeń importu i kontroli
przepływu kapitału .
Inne przyczyny inflacji podażowej to wojny , kataklizmy , niepokoje polityczne ,
nieurodzaj w rolnictwie .
Przeciwdziałania :
- stała stopa procentowa
- stałe ceny kluczowych produktów
- podatki

Ad. B inflacja spowodowana chęcią zwiększenia zysków :

- monopole
- oligopole

Inflacja strukturalna występuje , gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury
produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki tzn na zmiany popytu na
produkty i zmiany technologii wytwarzania .
Zmiany w strukturze gospodarczej wywołują pojawienie się niedoborów , jeśli niedobór
dotyczy produktu o istotnym znaczeniu dla gospodarki np. paliwo , stal wówczas wzrost
jego ceny zostanie przeniesiony na ceny wielu innych dóbr .
Przyczyny : wzrost poziomu cen może dotyczyć zmiany popytu , zmian technologii
produkcji , wprowadzenia innowacji , zmiany konkurencji .
Zapobieganie : program powinien popierać swobodę przenoszenia czynników produkcji i
ludzi między różnymi gałęziami gospodarki narodowej .

Pomiar inflacji :
Inflację mierzy się skalą wzrostu cen , najczęściej stosowanym miernikiem jest CPI –
indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych .
Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego
gospodarstwa domowego na zakup reprezentowanego koszyka dóbr w badanym roku
przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy .

Wynik zależy :
1. od wyboru dóbr
2. udziału poszczególnych dóbr w koszyku
3. wyboru okresu bazowego / wyjściowego /
4. czasu
5. zmian jakości towarów

Drugi miernik :
Deflator cen PKB obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i
usług oprócz artykułów konsumpcyjnych , także towary inwestycyjne , surowce ,
produkty rolne .

Przyczyny inflacji według różnych koncepcji teoretycznych :

Inflacja popytowa :
teoria monetarna inflacji twórcą jest Milton Friedman
MU = PQ
Przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu oraz błędna polityka pieniężna
państwa – jest to analiza długookresowa .

Według J.KEYNES inflacja ma miejsce , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa

możliwości jego zaspokojenia , elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja liki
inflacyjnej – analiza krótkookresowa .
Według KEYNESA zapobiec można inflacji przez :
- zachęcenie ludności do oszczędzania
- wzrost podatków
- administracyjne kontrole cen i dochodów

INFLACJA KOSZTOWA :
1. koncepcje inflacji płacowej , teoria J. MICKSA związki zawodowe wymuszają
podwyżkę – rosną ceny .
2. teoria cen administracyjnych przyczyny w polityce cenowej wielkich korporacji

Obie koncepcje połączył J.K.GALBRAITH który sformułował teorię procesu inflacyjnego ,

podzielił gospodarkę na dwa sektory :
1. planujący : zdominowany przez wielkie korporacje i silne związki zawodowe
2. rynkowy w którym przeważają przedsiębiorstwa małe , średnie działające w wolno
konkurencyjnych

Walka z inflacją według GALBRATHA :

Polityka restrukcyjna pieniężna i podatkowa jest nieskuteczna w walce z inflacją , gdyby
była skuteczna doprowadziłaby do załamania gospodarczego .
Proponuje zastosowanie kontroli płac i cen wobec sektora planującego / jest to polityka
dochodowa /.

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji :

1. kwalifikuje rachunek ekonomiczny i powoduje nieoptymalną alokację zasobów
2. osłabia skłonność do oszczędzania i powoduje ucieczkę w dobra rzeczowe
3. dewaluacja waluty
4. ucieczka kapitału za granicę
5. następuje transfer dochodów od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

Kto traci na inflacji :

1. grupy ludności otrzymujące stałe dochody i dysponujące mniejszą siłą przetargową
2. pracownicy , których płace rosną wolniej niż stopa inflacji
3. emeryci , renciści
4. pracownicy najemni oraz inni odbiorcy świadczeń społecznych
5. lepiej zarabiający
6. przedsiębiorcy
7. banki i towarzystwa ubezpieczeniowe
8. nabywcy obligacji

Na inflacji zyskuje :
1. właściciele dóbr rzeczowych
2. właściciele majątków / ziemi , budynków /
3. dłużnicy

Przed stratami inflacji chroni :

1. lokowanie pieniędzy w dobra trwałe
2. lokowanie pieniędzy w walutach o stabilnym kursie

Inflacja sprzyja kombinacją i spekulacją .

INFLACJA INERCYJNA / oczekiwana / - jest to stopa inflacji , która jest oczekiwana i jest
wbudowana w umowy i porozumienia nieformalne , również jest uwzględniona w
polityce budżetowej i pieniężnej . Zjawisko inercyjności inflacji powoduje , że ma ona
tendencję do utrzymania się przez dłuższy czas .

Polityka przeciwdziałania inflacji :

1. polityka dochodowa polega na oddziaływaniu na dochody , płace i ceny
a/ śledzenie decyzji płacowo-cenowych i przestrogi , opinie publiczne ma wpływ na te
decyzje
b/ ustala nieobowiązkowe normy wzrostu płac i cen
c/ metoda marchewki – ustala się normy wzrostu dochodów i zachęca przedsiębiorstwa
do
kształtowania płac i cen poniżej normy
d/ metoda kija – przedsiębiorstwa które przekraczają normy muszą zapłacić dodatkowy
podatek
e/ bezpośrednia kontrola dochodów polegająca na zamrożeniu płac , a czasem i cen na
krótki okres

walka z inflacją – jej instrumenty :

indeksacja płac jest to proces dostosowania poziomu płac do wzrostu cen i kosztów
utrzymania / podstawa jest miernik CPJ / , przedłuża trwanie inflacji w czasie

2. polityka pieniężna – restrukcyjna polityka pieniężna

- racjonowanie kredytów
- bank centralny musi być ustawowo niezależny od rządu i nie wolno mu pokrywać
deficytu
 - emisje dodatkowych pieniędzy
- utrzymanie stałego kursu walutowego

3. polityka budżetowa :
- przeciwdziałanie deficytu budżetowego
- ograniczenie wydatków na cele socjalne
- wzrost podatku dochodowego

Najlepszy rezultat daje połączeni polityki pieniężnej z budżetową .

4. polityka płacowa – ograniczenie roli związków zawodowych

5. polityka cenowa – polega stymulowaniu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw ,
stwarzanie
warunków do uczciwej konkurencji , utrudnianie powstania monopolu , wzmacnianie
pozycji użytkowników , stwarzanie odpowiednich nam prawnych , ustalenie tych
samych reguł gry dla wszystkich podmiotów

1.12.2001

W 1958r. Philips opublikował teorię , Że istnieje zależność między stopą inflacji a stopą
bezrobocia .

Stosowanie tej polityki w latach 70 towarzyszyło zjawisko stakflacji . Wyjaśnieniem tego

zjawiska zajął się M.Friediyan i udowodnił , że długookresowa zależność między inflacją a
bezrobociem ma kształt pionowy .
W długim okresie nie istnieje wybór między inflacją a bezrobociem .
Wnioski :
1. Wymienialność / trade off / między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w
krótkim okresie .
2. W długim okresie wymienialność nie istnieje , długookresowa krzywa Philipsa
przyjmuje postać
pionowej prostej przecinającej oś odciętych w punkcie określonym naturalną stopą
bezrobocia .
3. Jedynie przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi możliwy jest
stabilny poziom
Inflacji , wyższe lub niższe bezrobocie oznacza przyhamowanie lub przyśpieszenie
procesów inflacyjnych .
4. W długim okresie rzędy mogą wybierać między okresowo tylko niższym bezrobociem i
ulegającym coraz większemu przyśpieszeniu tempem inflacji .
5. Pionowy kształt długookresowej krzywej nie wyklucza możliwości , że np. przy
wystąpieniu szoków podażowych również krótkookresowa krzywa może przybrać
postać pionową lub nawet pozytywnie nachyloną .
BEZROBOCIE : w ujęciu ekonomicznym

Bezrobotni to ludzie w wieku zdolności do pracy mający ta zdolność ale z różnych

powodów nie mogący znaleźć pracy . Bezrobotni są częścią ludności w wieku
produkcyjnym .

LUDNOŚCI W WIEKU PRODUKCYJNYM / Lp /

ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ / Sr / BIERNI

ZAWODOWO / NSr /
/ aktywni zawodowo/ /
emeryci , renciści /

ZATRUDNIENI / Z / BEZROBOTNI / B /

Zasoby siły roboczej to osoby w wieku produkcyjnym , które są zdolne do pracy i gotowe
do jej podjęcia .

Współczynnik aktywności zawodowej : Az = Sr - zasoby siły roboczej

Lp - ludność w wieku
produkcyjnym

1. Wartość współczynnika zależy np. od płacy im większa płaca – więcej osób chce tą
pracę .
2. Wykształcenia
3. Model rodziny
4. Możliwości znalezienia pracy

Siła robocza / Sr / jest sumą zatrudnionych i bezrobotnych .

Sr = Z + B -- B = Sr – Z

B = Az x Lp – Z - tak się liczy bezrobocie

Wskaźnik stopy bezrobocia B

B = Sr x 100 / % /

Metody pomiaru bezrobocia :

I . Metoda wykorzystywana w statystyce organizacji pracy
1. bezrobotni to osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia
2. pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach z wyjątkiem szkół wieczorowych i
zawodowych
3. zarejestrowane w urzędzie pracy , jeżeli ukończył 18 lat , nie ukończył 60- kobiety ,
65 – mężczyźni
4. nie nabyły praca do emerytury wojskowej / wojskowi /
5. nie są właścicielami , posiadaczami gospodarstwa rolnego
6. nie prowadzą poza rolniczej działalności gospodarczej
II. Metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności / BAEL / do
bezrobotnych zalicza się osoby spełniające trzy warunki jednocześnie
1. w okresie badanego tygodnia nie pracowały nawet godzinę
 2. aktywnie poszukują pracy
3. są gotowe podjąć pracę w badanych lub następnym tygodniu

Bezrobocie – zasoby i strumienie na rynku pracy

ZASOBY ZASOBY
ZATRUDNIENIA / Z / BEZROBOCIA / B /

ZASOBY OSÓB
NIENALEŻĄCYCH DO
SIŁY ROBOCZEJ /
NSr /

Strumień 1 obejmuje :
- osoby zwolnione w ramach zwolnień grupowych
- zwolnione w trybie indywidualnym
- odchodzące dobrowolnie

Strumień 4 obejmuje :
- absolwenci szkół
- osoby , które ponowiły starania ale bezskutecznie

Strumień 3 obejmuje :
- przechodzenie na emeryturę i rentę
- osoby zniechęcone poszukiwaniem pracy

Wielkość zasobów bezrobocia można opisać równaniem :

Nb - napływ do zasobów bezrobocia
Ob - odpływ zasobów bezrobocia

B = Nb – Ob
Zależy od napływów i odpływów bezrobocia

Rodzaje bezrobocia :
Bezrobocie frykcyjne – jest to bezrobocie nieuniknione , występujące w każdym typie
gospodarki
rynkowej .Aby je obniżyć potrzebna jest informacja o rynku pracy / szybka / , likwidacja
zasiłków dla bezrobotnych również zmniejszyłoby bezrobocie frykcyjne .

Bezrobocie dobrowolne – występuje gdy określona liczba osób nie chce podjąć pracy z
powodu nie odpowiadających warunków lub innych względów.

Bezrobocie sezonowe – wahania z produktu , występujące z powodów naturalnych np.

rolnictwo , budownictwo , transport.

Te trzy formy to bezrobocie nieuniknione albo normalne . Wynosi od 3- 4,5 % to

przyjmuje się że jest pełne zatrudnienie , równowaga między popytem a podażą .

Bezrobocie przymusowe ma miejsce , gdy określona liczba osób poszukuje pracy , chce
pracować przy jakiejkolwiek pracy , ale nie może znaleźć pracy .
Niewystępowanie bezrobocia przymusowego oznacza istnienie ogólnej równowagi na
rynku pracy przy przewadze popytu nad podażą siły roboczej .
Bezrobocie chronione – dotyczy osób , które z różnych powodów np. stan zdrowia ,
przeszłość polityczna nie mają szans w warunkach konkurencji na otrzymanie pracy ,
gdy ją utracą z przyczyn niezależnych od siebie .

Bezrobocie strukturalne – powstaje w rezultacie niedopasowania struktury podaży siły

roboczej do popytu w aspekcie kwalifikacyjnym , zawodowym i regionalnym .
Inne powody to :
- nierównomierny wzrost gospodarczy
- brak kapitału
- złe proporcje w rozmieszczaniu zasobów produkcyjnych w gospodarce
- postęp technologiczny
- międzynarodowy podział pracy

Może mieć charakter trwały gdyż likwidacja wymaga długiego okresu czasu .
Przeciwdziałaniu bezrobociu strukturalnego :
- hamowanie procesu postępu technicznego i technicznego
- kształcenia , przeszkalanie pracowników

Bezrobocie naturalne = bezrobocie frekcyjne + bezrobocie strukturalne

Bezrobocie nieefektywnego popytu / inaczej kensistowskie / - powstaje jako wynik

niedostatecznego popytu na dobra , które mogą być wytwarzane przy pełnym
wykorzystaniu siły roboczej . Liczy się je różnicą między liczbą osób poszukujących pracy
a liczbą stanowisk pracy . Bezrobocie to zajmuje się zmianami struktury produkcji ,
powodującymi przesunięcie popytu z jednych na inne rodzaje prac . Tłumaczy się je ceną
, którą trzeba zapłacić za obniżenie inflacji .

Bezrobocie koniunkturalne albo cykliczne – powstaje gdy popyt globalny maleje a ceny i
płace nie przystosowują się dostatecznie szybko , aby mogło być przywrócone pełne
zatrudnienie . Wiąże się z cyklem koniunkturalnym rozwoju gospodarczego i pojawia się
szczególnie w fazie recesji .

Bezrobocie płacowe lub klasyczne – powstaje na skutek zbyt wysokich płac / żądania
związków zawodowych / .

Bezrobocie ukryte – czyli nie występujące w statystykach . Pojawia się najczęściej na wsi
i często nazywane jest agrarnym .

Krzywa D – krzywa popytu

na płacę
Krzywa S – krzywa podaży
pracy

Punkt A – punkt równowagi

Krzywa Nz – ilość osób

poszukujących pracy
przy
określonej płacy

odcinek A - B – bezrobocie
naturalne
odcinek C – D – bezrobocie
przymusowe
TEORIA KLASYCZNA

Stanowisko klasyczne :
- na rynku zawsze występuje tendencja stanu równowagi – utrzymywania go
- zjawisko bezrobocia tłumaczy ograniczeni swobodnego mechanizmu rynkowego
- za bezrobocie odpowiedzialne są związki zawodowe
- bezrobocie traktują jako bezrobocie dobrowolne

Polityka ograniczenia bezrobocia według klasyków polega na

- likwidacji ograniczeń swobodnego działania mechanizmu rynkowego
- osłabienia pozycji związków zawodowych
- zwiększeniu elastyczności płac
- usprawnieniu funkcjonowania rynku pracy

Aktywna ingerencja państwa nie jest potrzebna .

TEORIA KEYSISTOWSKA

Punkt A – stan równowagi –

wszyscy mają pracę
A- B – bezrobocie przymusowe

- przyczyny bezrobocia KEYNS upatruje w niewystarczającym popycie na towary

- bezrobocie ma charakter przymusowy
- keysiści odrzucają twierdzenie neoklasyków , że obniżki płac są w stanie obniżyć
bezrobocie bo:
a/ nierealny jest postulat obniżek płac przy istnieniu silnych związków zawodowych
b/ obniżki płac zmniejszają dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne , co
prowadzi do
dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia
- Keysiści wysuwaj postulat konieczności aktywnej ingerencji państwa w procesy
gospodarcze w
celu zwalczania bezrobocia
Aby obniżyć bezrobocie należy:
- skumulować popyt na towary za pomocą :
a/ instrumentów budżetowych
b/ instrumentów pieniężnych
Skutki bezrobocia :
- wypłacanie zasiłków
- utrata możliwości zwiększenia produkcji
- utrata kwalifikacji siły roboczej

Bezrobocie może być powodem :

- rozpadu rodzin
- alkoholizmu
- pogarszaniu się stanu zdrowotnego społeczeństwa

Zalety bezrobocia – pozytywne skutki :

- dbałość o solidne wykonywanie pracy
- wysoka wydajność pracy i dyscyplina

Przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia wymaga prowadzenia aktywnej

polityki społecznej i zatrudnienia .

Wiąże się to z rozwiązywaniem w odpowiedni sposób takich kwestii jak :

- gwarantowana płaca minimalna
- minimum socjalne
- wymiar i rodzaje rent i emerytur , zasiłków rodzinnych dla bezrobotnych ,
chorobowych
- wymiaru czasu pracy
- zakres i odpłatność opieki zdrowotnej
- dostępność edukacji
- tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym
- subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym

Zakres i formy polityki społecznej i zatrudnienia zależą od :

- tradycji danego społeczeństwa
- osiągniętego poziomu rozwoju
- dynamiki wzrostu gospodarczego
- podziału dochodu narodowego
- siły i aktywności związków zawodowych oraz związków pracodawców
- władzy państwowej

Polityka zatrudnienia :
I . Aktywna
II. Pasywna

I . Aktywna polityka państwa na rynku pracy – rodzaje :

1. makroekonomiczna – polega na wykorzystywaniu instrumentów budżetowych
pieniężnych w celu redukcji bezrobocia , instrumentu te są skierowane na
stymulowanie globalnego popytu na towary w przypadku teorii kensistowskiej lub
stwarzaniu producentom korzystnych warunków rozwijania produkcji w przypadku
teorii neoklasycznej
2. mikroekonomiczna – obejmuje takie elementy jak :
- subwencjonowanie płac – zależą od liczby zatrudnionych , od liczby nowo przyjętych
pracowników i w zależności od regionu
- publiczne programy zatrudnienia – roboty publiczne
- pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla
bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek
- tworzenie nowych wolnych stref gospodarczych albo stref aktywności gospodarczej
- szkolenie zawodowe umożliwiające bezrobotnym zmianę kwalifikacji oraz ich
zdobywania
- usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy

II . Pasywna polityka zatrudnienia – formy :

1. Zasiłki dla bezrobotnych
2. Jednorazowe odszkodowania dla osób zwolnionych z pracy
3. Dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę
4. Przedłużanie okresu kształcenia
5. Wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej
6. Wysyłanie kobiet na urlop związany z wychowaniem dzieci

Bezrobocie i inflacja łącznie wywołują :

- redystrybucję dochodu narodowego na rzecz warstw lepiej usytuowanych
- spadek oszczędności inwestycyjnych
- wzrost różnych form tezauryzacji
- spadek wydajności pracy wywołana zmniejszeniem się poziomu płacy realnej

KONIUNKTURA GOSPODARCZA

To całokształt wskaźników życia gospodarczego , które charakteryzują sytuacje

ekonomiczne danego sektora , regionu , kraju czy świata . W języku potocznym jest
synonimem stanu gospodarczego .
Podstawowym zagrożeniem w gospodarce rynkowej jest niedostateczny popyt /
pogorszenie koniunktury , spadek popytu / .

WAHANIA CYKLICZNE – są to powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej

regularnie zmiany wielkości makroekonomicznych .
Periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego
nazywamy cyklem koniunkturalnym i mogą to być wahania globalnego popytu lub
poziomu ogólnej działalności gospodarczej . Najważniejszą cechą cyklu jest rytmiczność .

Rodzaje wahań występujących w gospodarce :

1. WAHANIA SEZONOWE- wynikają ze stałych zmian pór roku /np. rolnictwo ,
budownictwo/ mają źródła w czynnikach instytucjonalnych np. wzrost popytu na
papier w okresie wyborów .
Wahania sezonowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz same
podlegać jego
wpływom .
2. WAHANIA PRZYPADKOWE – są nieregularne i nie cykliczne powodowane są
czynnikami losowymi np. wojna , klęska , strajki lub zmianami polityki państwa ,
mogą zmieniać przebieg wahań cyklicznych .
3. POLITYCZNE CYKLE KONIUNKTURALNE – /cykle wyborcze i prezydenckie/ powstają
gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą i wywołuje dodatkowe wahania .
4. CYKLE REGIONALNE – dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju , regionu .
5. CYKLE SPECJALNE - / np. świńskie / są to odbywające się z pewną regularnością
wahania produkcji żywca wieprzowego , przebiegają niezależnie od ogólnych wahań
koniunktury i mają swój własny mechanizm .
6. TRENDY – czyli tendencje długookresowe są to stałe /zwyżkowe, zniżkowe lub na
niezmienionym poziomie / ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś
dziedzinie gospodarczej . Zwyżkowe trendy następują najczęściej w wyniku rozwoju
sił wytwórczych tz wzrostu poziomu wiedzy , kwalifikacji zatrudnionych , postępu
technicznego . Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej
ekonomicznej np. PKB . Przebieg trendu zakłócony jest bieżącą sytuacją ekonomiczną
. Mniejsze wahania o różnej amplitudzie i zmiennej
intensywności w ramach ogólnego trendu określa się mianem cykli
koniunkturalnych .

7. CYKL JUGLARA – przyczyny cyklicznego falowania gospodarczego upatrywał w

zjawiskach pieniężno – kredytowych . Jego zdaniem kryzys był następstwem
ograniczenia expansji kredytowej banków w okresie rozkwitu , okres jednego cyklu
wynosi według niego od 7 do11 lat . Cykl o tej długości nazywamy cyklem
klasycznym lub cykl Juglara .
8. CYKL KITCHINA – na podstawie analizy wskaźników pieniężnych sformułował
stwierdzenie o występowaniu w gospodarce cykli krótkich o przeciętnym okresie 3,5
roku . Jego zdaniem jednakże co 2 lub 3 cykl ma większą amplitudę i dlatego
powstaje wrażenie występowania cykli o dłuższych okresach 7-11 lat . Wśród
teoretyków panuje pogląd że występowanie cykli krótszych jest spowodowane
zmianami w zapasach natomiast cykle dłuższe Juglara zależą od inwestowania w
maszyny i urządzenia .
9. CYKLE DŁUGIE KONDRATIEWA – czyli zmiany podstawowych wielkości
ekonomicznych w horyzoncie czasowym wynoszącym kilkadziesiąt lat . Długość fal
mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat , a między dolnymi 61 i 45
lat .Składają się z 5 faz : ożywienia , szybszego wzrostu , dojrzałości , nasycenia i
recesji .
10. CYKLE SUPER DŁUGIE / van EWIJKA / super długi cykl gospodarczy 150 do 160 letni .
Składa się z 70 letniego wzrostu produkcji i 85-90 spadku aktywności produkcji .
Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po przełomie rozpoczął się drugi .

Cechy i przebieg cyklu koniunkturalnego

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z 4 faz .
Odcinek A , B – faza kryzysu
Odcinek B , C – faza depresji
Łącznie te fazy określa się jako faza recesji .
Odcinek C , D – faza ożywienia , poprawy
Odcinek D , E - faza rozkwitu – prosperity
Łącznie od C do E – faza ekspansji

1. KRYZYS – oznacza załamanie gospodarcze , objawia się nadprodukcją , spadają ceny

a w ślad za
Nimi stopa zysku , ogranicza się więc produkcję , spadek produkcji do póki nie
zostaną sprzedane lub zlikwidowane nadmierne zapasy towarowe a poziom bieżącej
produkcji nie dostosuje się do aktualnego poziomu popytu . Zmniejszająca się
rentowność doprowadzi do bankructwa słabszych przedsiębiorstw . Rozmiary
inwestycji w skali gospodarki są niższe od faktycznego zużycia środków trwałych .
Ograniczone są one znacznie silniej niż produkcja ze względu na trudności w zdobyciu
kapitału i na brak perspektyw zysku . Tempo załamania gospodarczego może być
przyspieszone przez :
- politykę kredytową banków
- panikę giełdową
2. DEPRESJA – dno kryzysu charakteryzuje się ona zahamowaniem spadku produkcji a
także stabilizacją zatrudnienia , cen , zysku i stopy zysku . Gospodarka osiąga
równowagę na najniższym poziomie . W tej fazie rentowne są tylko przedsięwzięcia o
najniższych kosztach produkcji . Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu
technicznego i wykorzystania w produkcji nowych technologii i urządzeń.
3. OŻYWIENIE – jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji która
osiąga po pewnym czasie poziom z przed kryzysu . Zwiększający się popyt na dobra
inwestycyjne prowadzi do wzrostu ich cen i poprawy rentowności produkcji . Zwiększa
się zatrudnienie a w wyniku tego popyt . Poprawa warunków rozwoju produkcji
korzystnie wpływa na poziom zysku i stopy zysku .
4. ROZKWIT – szczyt koniunkturalny , boom – jest to ostatnia faza cyklu , której
wszystkie istotne wielkości gospodarcze tj. produkcja , zatrudnienie , płace , ceny ,
inwestycje , stopa zysku osiągają poziom wyższy od poziomu z przed kryzysu a więc
każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego .
Dynamika podstawowych wielkości ekonomicznych jest zróżnicowana najszybciej
rosną ceny dóbr inwestycyjnych , słabszą dynamikę wykazują ceny dóbr
konsumpcyjnych i płace , Ta nierównomierność rozwoju narusza warunki równowagi .
Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i
urządzeń w celu sprostowania rosnącego popytowi oznacza wzrost kosztów . Pod
wpływem popytu na kredyt rośnie stopa % . W ten sposób w fazie rozkwitu pojawiają
się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji .

PODSUMOWANIE :
Współczesne państwo podejmuje próby przeciwdziałania stratom gospodarczym
powstającym w toku cykli koniunkturalnych . Próby te nie likwidują cykli
koniunkturalnych ale zmieniają jego przebieg .
Interwencja państwa powoduje ograniczenie amplitudy wahań oraz zmniejszenie
dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem .
TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO teoria cykli KENSA według niego cykliczny rozwój
jest prawidłowością a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycji ,
które z kolei uwarunkowane są zmianami krańcowej wydajności kapitału / w tej
fazie niska jest stopa % / .
KEYNS posługuje się pojęciem mnożnika inwestycyjnego mówiącego o tym ile razy
większe jest ogólny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na
inwestycje .

Wartość mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do

konsumpcji a więc od tego jaką część przyrostu dochodu ludności zechce wydać na
powiększenie konsumpcji .

INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY – to polityka czynnego oddziaływania państwa na

gospodarkę narodową , pojawił się już w okresie pierwszej akumulacji kapitału XVI w –
XVIII w okres menkartylizmu .

Protekcjonizm – państwo zakłada manofaktury , reguluje warunki płacy i pracy ,

wprowadza przymus pracy , budowano infrastrukturę ekonomiczną / porty , statki / .
Popieranie wszelkich form agresji .
Sytuacja zmieniła się w XVIII wówczas angielscy ekonomiści ADAM SMITH I DAVID
RICARDO zaczęli głosić zasady liberalizmu gospodarczego – I nazywał się lesseferyz .
Domagali się wolności handlu zagranicznego i pełnej swobody dla wewnętrznej
działalności gospodarczej . Rola państwa według tych poglądów sprowadza się do
zabezpieczenia własności oraz zapewnieniu ładu i porządku publicznego / „ państwo jest
nocnym stróżem „ / . Te zasady panowały w XIX w i I dziesięcioleciach XX w z wyjątkiem
2 wojny światowej .
Dopiero wielki kryzys gospodarczy z lat 1929-1933 r wymusił aktywną rolę państwa w
gospodarce mającą na celu złagodzenie następstw kryzysu . Pierwsze posunięcia różnych
rządów miały charakter empiryczny a teoretyczną podstawę stworzył angielski
ekonomista JOHN KEINS w 1936 r. w pracy pod tytułem „ Ogólna rola zatrudnienia
procentu i pieniądza „ .

Główne cele interwencjonizmu :

1. Dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym
zatrudnieniu i wykorzystaniu nowoczesnych czynników wzrostu .
2. Ograniczeniu wahań cen .
3. Utrzymaniu zrównoważonego bilansu płatniczego i ustabilizowanie kursu walut .
4. Rozwiązanie problemów ekonomicznych .
5. Reagowanie na globalne procesy gospodarcze w tym zwłaszcza tendencji gospodarki
narodowej .

Interwencjonizm jest jedną z głównych przyczyn deformacji cyklu koniunkturalnego po 2

wojnie światowej .

Cykl we współczesnym kapitalizmie ma tylko 2 fazy :

1. Spadkową czyli recesję – faza łączy kryzys i depresję , nie musi charakteryzować się
spadkiem
poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej . Jej objawem może być brak
wzrostu czy nawet zwolnienie tempa wzrostu .
2. Zwyżkową czyli ekspansję – łączy ożywienie i rozkwit .

12.01.2002

Modyfikacja cyklu spowodowała nowe zjawiska ekonomiczne . Dawnym fazom

spadkowym towarzyszył spadek cen a zwiększający się stopniowo popyt sprawił
samoczynne wejście w fazę ożywienia . Obecnie procesy monopolizacji umożliwiające
administracyjne stanowienie cen doprowadziły do tego , że ceny wykazują tendencję
rosnącą . Wpływ państwa i monopoli na przebieg cyklu przedłuża fazę spadkową oraz
skraca fazę ekspansji i ogranicza ich dynamikę . Łagodzenie przebiegu cyklu osłabia
tempo wzrostu gospodarczego a także dynamikę rozwojową systemu rynkowego .
Instrumenty i formy interwencjonizmu :
1. Bezpośrednia
2. Pośrednia
Wśród metod wywierania wpływu państwa na gospodarkę przeważają środki pośrednie
stosowane najczęściej w okresie prosperity , natomiast w okresie kryzysu podejmowane
są środki bezpośrednie .

Ad.1 Do bezpośrednich środków interwencjonizmu zalicza się występowanie państwa w

charakterze uczestnika procesów gospodarczych tj przedsiębiorców . Podstawowym
przejawem bezpośredniej działalności gospodarczej państwa jest powstanie i rozwój
własności państwowej a także podejmowanie własnych decyzji czy też organizowanie
robót publicznych . Wymienione środki bezpośrednio wpływają na koniunkturę
gospodarczą i przeciwdziałają jej załamaniu .

Ad.2 Do czynników pośrednich środków interwencjonizmu zalicza się :

- ustawodawstwo antymonopolowe
- ingerencja państwa w dziedzinie kształtowania cen
- opodatkowanie dochodów
- stopę dyskontową
- manipulowanie kursem walut
- występowanie państwa na rynku w charakterze nabywcy

BUDŻET PAŃSTWA – roczny plan przychodów i wydatków państwa . Jest on

podstawowym elementem finansów publicznych . Oprócz nich w skład wchodzą i budżety
samorządowe władz lokalnych i inne np. fundusze celowa .
Budżety samorządowe władz lokalnych są uchwalane przez władze samorządowe
odpowiednich szczebli terenowych odpowiadających strukturze administracyjnej kraju .
Fundusze celowe są to fundusze ustawowe których przychody pochodzą z dochodów
publicznych a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań np. fundusz
ubezpieczeń społecznych .

Funkcje budżetu państwa :

1. REDYSTRYBUCYJNA – rozdzielcza – polega na regulowaniu dochodów podmiotów
gospodarczych . Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów osiągniętych przez
właścicieli zasobów czynników produkcji . Budżet przejmuje część tych dochodów i
przeznacza na rzecz dochodów , które ich nie osiągają lub osiągają w stopniu
niewystarczającym . Takie podmioty to instytucje , które świadczą nieodpłatnie
 usługi społeczne np. szkoły państwowe , jak i osoby fizyczne zmuszone z różnych
przyczyn korzystać z zasiłków socjalnych .
2. STABILIZACYJNA – wynika z interwencjonizmu państwa w gospodarkę , którego
celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego . Z budżetem wiąże
się funkcjonowanie dwóch tz. automatycznych stabilizatorów gospodarczych które
oddziałują na poziom i zmiany popytu w gospodarce społecznej i system podatku
progresywnego .
3. ALOKACYJNA – pełniąc tą funkcje budżet dokonuje rozdziału zasobów w gospodarce
między różne działy gospodarki . Kieruje zasoby tam gdzie nie mogły by trafić w inny
sposób np. wyłącznie sam mechanizm rynkowy nie zapewnił by oczekiwanego przez
społeczeństwa poziomu produkcji dóbr i usług np. szkolnictwo .
4. STYMULACYJNA – polega na tym , że za pomocą narzędzi budżetowych państwo
wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia
interesów natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie np.
tworzenie infrastruktury technicznej na terenach zacofanych , ulgi inwestycyjne na
obszarach dotkniętych silnym bezrobociem .
5. KONTROLNA – realizowana jest poprzez bieżącą obserwację tempa wysokości oraz
tytułów wpływów i wydatków budżetowych a następnie porównywanie z założonymi
w budżecie .

Zasady konstruowania budżetu :

1. Zasada rocznego okresu
2. Zasada jedności – oznacza że w jednym dokumencie umieszcza się planowane
dochody i wydatki i zakłada się ich ogólne przeznaczenie .
3. Zasada kompletności – oznacza że mają być ujęte wszystkie dochody i wydatki
4. Zasada jawności – polega na tym , że w budżecie nie mogą się znaleźć pozycje
niejasne pod względem podmiotowym lub przedmiotowym
5. Zasada specjalizacji – nakłada obowiązek grupowania dochodów i wydatków według
przyjętych kryteriów : przedmiotowego i podmiotowego
6. Zasada równowagi budżetowej – wydatki muszą się równać dochodom

DOCHODY BUDŻETOWE – wszelkie wpłaty na rzecz budżetu . Kryteria :

I. Kryterium prawne dzieli dochody na :
- bezzwrotne i zwrotne
- odpłatne i nieodpłatne
- przymusowe i dobrowolne
II . Kryterium według rodzaju dochodów wyróżnia się :
- podatki
- opłaty
- cła
- inne dochody

PODATEK – jest to świadczenie pieniężne jednostronnie ustalone , bezzwrotne ,

nieodpłatne o charakterze ogólnym , przymusowym , pobierane przez państwo lub inny
związek publiczno-prawny .
Funkcje podatków :
1. fiskalna – podatki są głównym źródłem wpływów budżetowych
2. redystrybucyjna – polega na tym , że podatki kształtują wysokość dochodów i
majątek podatnika
3. bodźcowa – może być realizowana poprzez zmiany obciążeń podatkowych

Rodzaje podatków według przedmiotu opodatkowania :

1. dochodowe
2. majątkowe
3. obrotowe
Ad 2.
Są płacone z tytułu posiadania majątku , przyrostu majątku lub wzrostu jego wartości
np. podatek spadkowy , podatek od nieruchomości .

Ad. 3
Przedmiotem jest obrót z tytułu sprzedaży towarów oraz ich import : VAT , akcyza .

Kryterium przerzucalności podatku dzieli podatki na :

- pośrednie
- bezpośrednie / podatek dochodowy /

SKALA PODATKOWA – to zbiór uporządkowanych rosnąco lub malejąco stawek %

znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku i
wyróżniamy :
1. skala progresywne – to szereg coraz wyższych stawek podatkowych
przyporządkowanych wyższym podstawą podatkowym
2. skala regresywna – charakteryzuje się malejącymi stawkami podatkowymi w miarę
wzrostu podstawy podatkowej
3. skala degresywna – kolejnym niższym podstawą podatkowym są przyporządkowane
niższe stawki podatkowe

OPŁATY – jest jednostronnie określonym bezzwrotnym i odpłatnym świadczeniem

pieniężnym o charakterze ogólnym pobieranym na podstawie aktów normatywnych od
osób fizycznych i prawnych . Uiszcza się je w zamian za określone czynności urzędowe
np. opłaty skarbowe lub za korzystanie z usług częściowo odpłatnych .

CŁO – to podatek nakładany na towary przekraczające granicę celną określonego

państwa . Pełnią funkcję fiskalną oraz szereg funkcji gospodarczych np. ochrona rynku
krajowego przed napływem tańszych towarów zagranicznych .

INNE WPŁYWY BUDŻETOWE to :

1. dochody z majątku państwa
2. emisji papierów wartościowych – bony , obligacje
3. odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych – spadku , zapisów ,
darowizn

WYDATKI BUDŻETOWE –to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej

państwa .
I. Kryterium przedmiotu wydatkowania :
1. wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa i są to wydatki na
administrację
publiczną , wojsko , policję , sądownictwo
2. wydatki socjalno-kulturalne – oświata , kultura , nauka , służba zdrowia
3. wydatki na obsługę długu publicznego
4. wydatki na gospodarkę – roboty publiczne , dotacje do przedsiębiorstw , subwencje
exportowe

II. Kryterium celu :

1. Bieżące - służące finansowaniu bieżącej działalności państwowej i są wydatki na
utrzymanie administracji państwowej : policja , oświata , emerytury , zasiłki dla
bezrobotnych
2. Inwestycyjne – są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych
szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej
Nierównowaga budżetowa i jej skutki dla gospodarki
Czynniki wpływające na równowagę budżetową to czynniki :
- ekonomiczne
- organizacyjne
- techniczne
- polityczne
- społeczne
- psychologiczne

Wśród czynników ekonomicznych po stronie dochodów wymienia się rozmiary

działalności gospodarczej , system podatkowy , rodzaje zwolnień podatkowych ,
zaciąganie kredytów i pożyczek przez państwo .
Po stronie wydatków czynników ekonomicznych to :
1. zakres spełnionych przez państwo funkcji i przyjęte koncepcje finansowania
wydatków określających stopień odpłatności obywateli
2. rozmiary i struktura zatrudnienia w sektorze publicznym
3. poziom i dostępność ubezpieczeń społecznych

NADWYŻKA BUDŻETOWA – oznacza że dochody państwa w okresie roku budżetowego są

wyższe od wydatków .

DEFICYT BUDŻETOWY – wydatki przewyższają dochody . Może być efektem zamierzonym

.
Przyczyny deficytu budżetowego :
1. niezaplanowane wydatki
2. rzeczywiste dochody niższe od zaplanowanych
3. niski poziom produktu krajowego lub zmniejszający się
4. nieodpowiednia stopa podatkowa
5. niesprawność aparatu egzekwującego podatki
6. luki w prawie podatkowym
7. zasięg szarej strefy

Zależność dochodów podatkowych budżetu od wysokości stopy podatkowej ilustruje

krzywa LAFFERA .

Finansowanie deficytu budżetowego :

1. zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych
2. emisja obligacji skarbowych i bonów skarbowych
3. dodruk pieniądza
4. podwyższenie podatków
5. sprzedaż części majątku publicznego
6. kredyty zagraniczne
DŁUG PUBLICZNY – jest to całkowita kwota zadłużenia państwa z tytułu zaciągniętych
pożyczek oraz innych form działalności w wyniku których państwo jest zobowiązane do
wypłaty pewnych kwot pieniężnych np. odszkodowań z tytułu wywłaszczenia .Dzieli się na
:
1. Dług krajowy – obejmuje zobowiązania państwa wobec podmiotów państwowych oraz
tych zagranicznych , które zakupiły skarbowe papiery wartościowe wyemitowane na
rynku krajowym .
2. Dług zagraniczny – jest efektem zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach
zagranicznych lub międzynarodowych instytucjach finansowych .

POLITYKA BUDŻETOWA – oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków .

Cele polityki budżetowej :
1. walka z bezrobociem
2. walka z inflacją
3. wzrost gospodarczy
4. równowaga bilansu płatniczego
5. efektywny podział zasobów ekonomicznych
6. ochrona środowiska

Do instrumentów polityki budżetowej zalicza się :

1. wydatki rządowe
2. podatki

polityka budżetowa obejmuje politykę podatkową wydatków rządowych , deficytu i długu

publicznego . Rodzaje :
1. Ekspansywna – łagodna – charakteryzuje się wzrostem wydatków budżetowych
2. Restrykcyjna – twarda – charakteryzuje się ich ograniczeniem wydatków

PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA – istotna rolę w niej odgrywają automatyczne

stabilizatory kultury . Są to środki budżetowe , które podnoszą całkowicie wydatki w
okresach recesji i obniżają je w okresach ekonomicznej ekspansji bez specjalnej
ingerencji państwa . Uruchomienie ich nie wymaga decyzji władz administracji , jednak
ich ustanowienia np. określenie opodatkowania , zasad i trybu przyznawania zasiłków ,
subwencjonowanie rolnictwo itp. Jest zadaniem państwa .

Automatyzm polega na tym , że po zatwierdzeniu zaczynają działać bez

konieczności wprowadzenia częstych korekt a siła i zakres ich działania
zależą od poziomu aktywności gospodarczej . Zalicza się do nich :
- podatki
- zasiłki dla bezrobotnych oraz socjalne
- wypłaty dywident
- programy pomocy dla wybranych dziedzin gospodarki

Te wymienione stabilizatory są w stanie zmniejszyć amplitudę wahań cyklicznych o około

1/3 . Ich zaleta to szybkość reakcji na wahania koniunktury , słabość to :
- nie zapewniają zrównoważonego wzrostu
- nieskuteczne w rozwiązywaniu struktur gospodarczych
- mechaniczny charakter na zmiany popytu globalnego
- w okresie recesji nie tworzą nowego popytu lecz hamują spadek istniejącego

WNIOSEK :

...................
Do istniejącej sytuacji gospodarczej i rezygnacji z prób aktywnego jej kształtowania .
AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA – wykorzystuje się stabilizatory dyskrecjonalne – to
celowe i arbitralne decyzje państwa , wywołujące określone zmiany dochodów i
wydatków budżetu .
Polityka ta polega na świadomym interwencjonizmie wymagającym każdorazowo
podejmowania decyzji .
Słabości – decyzje wymagają zmiany legislacyjnych dlatego skutki tych decyzji osiągane
są z opóźnieniem .

Trzy rodzaje opóźnień :

1. rozpoznawcze opóźnienie – jest to czas jaki upływa między pojawieniem się
problemu a momentem poznania że zaistniał
2. administracyjne – jest to czas który upływa pomiędzy uznaniem zaistniałego
problemu a podjęciem działań na rzecz jego rozwiązania
3. legislacyjne – to czas jaki upływa między wprowadzeniem interwencyjnych środków
polityki budżetowej a odczuciem skutków ich oddziaływania

Negatywne efekty ekspansywnej polityki budżetowej :

1. wypychanie sektora prywatnego przez państwa
2. zachwianie równowagi w bilansie handlowym państwa
3. zbyt aktywna polityka budżetowa zapewniająca obfite transfery na cele socjalne
zmniejsza aktywność członków społeczeństwa