Arystoteles był jednym z trzech najwybitniejszych filozofów obok Sokratesa i Platona.

Kontynuował sposób myślenia Sokratesa, że etyka jest oparta na wiedzy i rozumie a dobro i
szczęście są najwyższymi wartościami. Człowiek powinien dążyć do osiągnięcia tego stanu
przez harmonię, umiarkowanie i cnotę (arete).
Podstawową zasadą etyki Arystotelesa była zasada właściwej miary, zwana też etyką
umiaru lub etyką złotego środka. Polegała ona na zachowaniu właściwej średniej miary,
którą określa rozum i to w sposób w jaki by ją określił człowiek rozsądny. W większości
sytuacji, w których się znajdzie człowiek powinien wybrać jeden ze sposobów postępowania
a średnia miara ma być dokonana pomiędzy dwiema skrajnościami - nadmiarem i
niedomiarem. Na przykład jeśli chodzi o dawanie to należy wybrać złoty środek pomiędzy
skąpstwem (niedomiar) a rozrzutnością (nadmiar). Oba skrajne rozwiązania mają według
Arystotelesa negatywny etyczny wymiar, „rozrzutnik bowiem zbyt wiele daje, skąpiec zaś
zbyt mało daje”.
Trwała zdolność do zachowywania właściwej miary to dzielność etyczna.
Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” a jego działanie ma być
umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Jest to droga do osiągnięcia
szczęścia czyli najwyższego dobra, które jest celem ostatecznym.
Uważał, że aby być szczęśliwym nie wystarczy żyć dobrze moralnie ale trzeba aby jeszcze
dobrze się człowiekowi wiodło. Te dwa warunki muszą zajść aby człowiek był w pełni
szczęśliwy.
Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć „złoty środek”, do takich
czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo— tutaj nie ma średniej miary, są to
czyny niegodziwe. W tych przypadkach nie należy szukać średniej miary ale należy odrzucić
tę czynność w całości.

POJĘCIE ŻYCZLIWOŚCI CZYNNEJ

Postawa jaka powinna cechować człowieka wobec innych ludzi. Inaczej to przyjaźń.
Arystoteles wyróżnia 3 rodzaje przyjaźni:
1) przyjaźń z uwagi na korzyść własną – udajemy aby uzyskać korzyści
2) przyjaźń z uwagi na wspólną korzyść
3) przyjaźń z uwagi na dobro drugiej osoby – najbardziej wartościowa, radość dawania
bez oczekiwania na wzajemność

POJĘCIE SPRAWIEDLIWOŚCI
Najważniejsza cnota etyczna, wszystko co zgodne z prawem jest sprawiedliwe,
Sprawiedliwość jest odpowiednikiem doskonałości etycznej ARETE ale w zastosowaniu
między ludźmi, należy stosować w praktyce nie tylko w stosunku do siebie ale też do innych
ludzi. Można to zaobserwować w szczególności gdy ktoś ma władzę, bo „władza ukazuje
jakim jest człowiek”. Kto ma władzę ten pozostaje w stosunkach z innymi ludźmi, działa w
społeczności i wtedy widzimy czy działa ARETE.

USTROJE POLITYCZNE WG ARTSTOTELESA

3 ustroje i ich 3 wynaturzenia
Ustroje Wynaturzenia
1. KRÓLESTWO – rządu dla dobra poddanych
1. TYRANIA - jednowładztwo
2. OLIGARCHIA – zła grupa rządząca,
2. ARYSTOKRACJA – rządy grupy najlepszych
patrzy na swoją korzyść
3. TIMOKRACJA (POLITEIA) – rządy
3. DEMOKRACJA
wszystkich
JUDAIZM
Jedna z najstarszych religii. Opiera się na dwóch podstawowych założeniach:
1) na monoteizmie, czyli wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który
oczekuje od ludzi odpowiedzialnego i moralnego postępowania;
2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi jako narodem
przez siebie wybranym na świadka.
Jest religią najbardziej związaną z gospodarowaniem, a w szczególności z handlem. Początkowo
społeczność żydowska była społeczeństwem patriarchalno-rolniczym. Rody uprawiały rolę.
Pozostałością po tych czasach są kibuce – ośrodki w których przystosowuje się młodzież i osoby z
zewnątrz kultury do izraelskich zwyczajów i warunków życia. W kibucach wszyscy są równi, dzielą
się pracą. Później społeczność żydowska przekształciła się w handlowo-przemysłową i ludzie
zaczęli się szybko bogacić. Nastąpiło rozwarstwienie społeczeństwa, bo bogacili się
nierównomiernie. Pojawiły się negatywne zjawiska gospodarcze: nie spłacanie długów,
wykorzystywanie cudzej własności lub pieniędzy, lichwa, wymuszanie niekorzystnych kontraktów,
wypłacani wynagrodzeń z opóźnieniem. Te negatywne zjawiska zmusiły społeczeństwo żydowskie
do ustalenia kodeksu gospodarczego aby unormować te zjawiska.

BOGACTWO I MAJĄTEK
„Skoro bogactwa pochodzą od Boga to nie należy ich zdobywać w sposób niegodziwy, nieuczciwy
oszukując Boga i bliźnich”
Nauczyciele żydowscy - prorocy przypominali na bazie prawa, że wszelkie dobra, w tym bogactwo,
pochodzą od Jahwe; stąd grzechem jest zdobywanie ich w sposób niegodziwy. Nakazywano
jawność w prowadzeniu działalności handlowej, a więc naganne było:
* ukrywanie wad produktów
* sprzedawanie wyrobów szkodliwych
* oszustwa na wadze.
Wszelkie nieuczciwości w tym względzie – szczególnie popełniane świadomie – były znakiem
lekceważenia Boga.
Zdobyty majątek był znakiem łaski Bożej i mądrości ludzkiej, zatem bogacenie się było
powszechnie pochwalane – pod warunkiem, że następowało w sposób uczciwy. Zaś ubóstwo było
w Izraelu czymś niechcianym, wstydliwym, a nawet podejrzanym. Posądzano bowiem ubogiego nie
tylko o lenistwo, czy niezaradność, ale dopatrywano się przede wszystkim dopustu Bożego za
grzechy. W społeczeństwie nie tylko nie cieszył się on szacunkiem takim, jakiego doznawał bogaty,
ale najczęściej był przedmiotem drwin i wzgardy.

SPRAWIEDLIWOŚĆ wiąże się z miłosierdziem

Te dwie cnoty muszą być traktowane na równi. Zasady sprawiedliwości nakazywały płacenie
podatku oraz dzielenie się dobrami z potrzebującymi. Bogactwo powinno służyć wszystkim ludziom
a nie tylko nielicznym cwaniakom. Ludzie zaradni i możni mają obowiązek pomagać biednym,
starszym, chorym a nawet czasem również leniwym.
Żydzi to społeczeństwo bardzo skonsolidowane, pomagają sobie nawzajem, są solidarni ale też
dlatego że widzą w tym interes.
Silne więzy społeczne sprawiają że Żydzi mają religijny i moralny obowiązek pomagania słabszym.
Niektórzy myśliciele żydowscy postulowali nawet aby obowiązek religijnej pomocy ubogim został
zinstytucjonalizowany.

ETYKA GOSPODAROWANIA
Niewłaściwe zarządzanie dobrami materialnymi jest uważane za złe również religijnie. Złe decyzje
ekonomiczne to grzech. Jeśli zostanie zmarnowane dobro to krzywdzimy Boga, który nam je
powierzył.

STOSUNEK DO ZASOBÓW NATURALNYCH

Mają być zachowane w godnym stanie, aby mogły je używać następne pokolenia. Dobra naturalne
dostajemy aby się bogacić, wykorzystywać je ale musi coś zostać dla następnych pokoleń.
Zalecano nawet powstrzymywanie się od wykonywania działalności gospodarczej jeśli zbyt szkodzi
środowisku naturalnemu lub ludziom.
STOSUNEK DO PRACY
Na pierwszych stronach biblijnych Jahwe zwraca się do człowieka z wezwaniem, aby czynił sobie
ziemię poddaną. Bóg zachęca człowieka do pracy, obiecując błogosławieństwo, podkreśla też jej
wartość, gdyż zapewnia ludziom pomyślność.
„Nic lepszego dla człowieka, niż żeby jadł, pił i duszy swej pozwalał zażywać szczęścia dzięki
swojej pracy”.
Natomiast nieróbstwo jest złem, bo prowadzi do biedy. Co więcej, według Talmudu bardziej miły
Jahwe jest człowiek pracowity niż pobożny.
Człowiek jest gospodarzem Boga na ziemi i ma doglądać boże gospodarstwo. Dzięki pracy
człowiek staje się kontynuatorem dzieła stworzenia oraz pomnaża to co dostał do gospodarowania.
„Bóg jest robotnikiem a my narzędziami rękodzieła. Największym grzechem narzędzia jest
bezużyteczność.”
„Kto uczciwie i w dobrej wierze wykonuje swoją pracę, zdobywa przychylność ludzi”

KODEKS ETYKI GOSPODARCZEJ

1. „Kto uczciwie i w dobrej wierze wykonuje swoją pracę, zdobywa przychylność ludzi”
2. „Pożyczający na procent dopuszcza się obrazy Boskiej”
3. „Niechaj kupiec nie zarabia więcej niż szóstą część ceny kupna”
4. „Nie targuj się, jeżeli nie masz pieniędzy”
5. „Nie wolno przyjąć łapówki”
6. „Nie wolno żąć skrajów pola”
7. „Nie wolno zbierać opadłych winogron. (…) Jest to traktowane jak okradanie biednych”
8. „Nie wolno rabować. Kto obrabował jawnie – zwracał tyle, ile ukradł, kto ukradł skrycie – zwracał
podwójnie. Ponieważ ten, kto kradnie w ukryciu, bardziej boi się ludzi niż widzącego wszystko
Boga”
9. „Nie wolno oszukiwać w transakcjach handlowych. Nie wolno oszukać klienta, który jest
nieświadomy co do prawdziwej wartości towaru”
10. „Nie wolno oszukiwać na wadze”
11. „Nie wolno oszukiwać w procentach. nie wolno pożyczać na procent innemu Żydowi”
12. „Przykazanie uświęcenia roku Jubileuszowego. Gdy po roku Szabatowym nadchodził rok
Jubileuszowy, ziemia odpoczywała przez dwa lata. W roku Szabatowym następowało Uwolnienie z
długów, w roku Jubileuszowym – uwolnienie niewolników”