NAPISZ W JAKI SPOSÓB POSZCZEGÓLNE NARZĄDY UTRZYMUJĄ HOMEOSTAZĘ
W NASZYM ORGANIZMIE
Jednym z najbardziej podstawowych pojęć w jest homeostaza. Homeostazą nazywamy
zdolność organizmu żywego do utrzymywania względnie stabilnej równowagi w procesach życiowych (np. utrzymywanie stałej temperatury ciała, równowagi jonowej w płynach ciała, stałej ilości płynów ustrojowych, utrzymywanie rytmów biologicznych), poprzez odpowiednią koordynację i regulację metabolizmu, utrzymywanie względnie stałych warunków wewnątrz organizmu. Homeostaza zapewnia sprawne funkcjonowanie organizmu, pomimo zmieniających się warunków środowiska. Pojęcie to odnosi się zarówno do organizmów wielokomórkowych, jak i jednokomórkowych. Pojecie homeostazy( z gr. homoíos - podobny, równy i stásis - trwanie) wprowadził w 1929 roku Walter Canon. Opierał się on na założeniach Claude'a Bernarda, francuskiego uczonego, zajmującego się medycyną.
Aby homeostaza mogła zostać zachowana, pewne parametry środowiska
wewnątrzustrojowego muszą być utrzymane na stałym poziomie. Jednym z najważniejszych takich parametrów jest temperatura ciała. U zdrowego człowieka temperatura ciała wynosi niezależnie od warunków zewnętrznych 36-37,2ºC. Jeśli temperatura ciała jest wyższa niż 38°C, to mówimy o gorączce. Jeśli temperatura ciała wynosi 37,2-38°C to mówimy, że jest ona podwyższona. Oznacza to stan podgorączkowy, niebędący jednak chorobą. Gorączka również nie jest chorobą, lecz formą obrony organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi. Jest też sygnałem, świadczącym o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizmu, z czym wiążą się zaburzenia w mechanizmach homeostazy. Na mechanizm termoregulacji składa się wiele elementów. W podwzgórzu, będącym nadrzędnym ośrodkiem dla autonomicznego układu nerwowego znajduje się ośrodek termoregulacyjny. Podwzgórze stanowi brzuszną część międzymózgowia. Gdy temperatura ciała nie jest prawidłowa, termoreceptory wysyłają informację do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu. Informacje te zostają przekształcone w podwzgórzu na szereg impulsów, odznaczających się określoną częstotliwością. Impulsy te są sygnałem dla mechanizmów termoregulacyjnych do działania, mającego na celu bądź podniesienie, bądź obniżenie temperatury ciała. Istnieją trzy podstawowe mechanizmu termoregulacyjne. Jeden z nich polega na-w zależności od sytuacji- zwężaniu lub rozszerzaniu drobnych naczynek krwionośnych występujących w skórze. Jeśli temperatura ciała jest zbyt wysoka naczynka te rozszerzają się, co sprawia, że więcej krwi przepływa przez skórę, oddając nadmiar ciepła. Natomiast jeśli temperatura ciała jest zbyt niska, naczynia krwionośne w skórze obkurczają się. Istotnym mechanizmem powodującym obniżenie temperatury ciała jest pocenie się. Pocąc się, organizm traci wodę, która ma dużą pojemność cieplną. Utrata wody powoduje zatem obniżenie temperatury ciała. U człowieka, z uwagi na jego szczątkowe owłosienie, mechanizm ten odgrywa znikomą rolę. Ciepło powstaje w wyniku przemian metabolicznych. Sposobem na zwiększenie ciepłoty ciała jest zwiększenie tempa metabolizmu. Natomiast gdy temperatura jest wysoka intensywność przemian metabolicznych maleje. Intensywność procesów metabolicznych jest regulowana przez hormony wydzielane przez tarczycę i rdzeń nadnerczy. Tyroksyna, hormon wytwarzany przez tarczycę, powoduje zwiększenie tempa procesów katabolicznych. Pod jej wpływem zwiększa się ilość produkowanego ciepła, a akcja serca ulega przyspieszeniu. Tyroksyna zwiększa też pobudzenie nerwowe. Adrenalina jest hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy. Kontroluje szybkie przekształcenie glikogenu w glukozę, powoduje przyspieszenie akcji serca, zwiększenie przepływu krwi przez naczynia wieńcowe i obkurczenie naczyń obwodowych. Innym sposobem na zwiększenie ciepłoty ciała są szybkie, mimowolne ruchy mięśni szkieletowych. Ruch mięśni szkieletowych związany jest z produkcją ciepła. Ten mechanizm nosi nazwę termogenezy drżeniowej. Oprócz fizjologicznych mechanizmów termoregulacyjnych istnieją także mechanizmy etologiczne. Przykładami takiej termoregulacji jest wygrzewanie się na słońcu, lub schładzanie w cieniu.
Ogromne znaczenie dla utrzymania homeostazy ma stałość podstawowych parametrów
krwi. Wartość ciśnienia krwi związana jest ze średnicą naczyń krwionośnych. Obkurczenie naczyń krwionośnych powoduje wzrost ciśnienia. Przyspieszeniu akcji serca zwykle towarzyszy obkurczenie naczyń krwionośnych, a spowolnieniu-ich rozszerzenie. Średnica drobnych naczyń krwionośnych podlega kontroli nerwowej oraz hormonalnej. W kontroli hormonalnej bierze udział ośrodek naczyniowo-ruchowy. Hormonami wpływającymi na średnicę naczyń krwionośnych są adrenalina i noradrenalina, produkowane przez rdzeń nadnerczy oraz wazopresyna, produkowana przez podwzgórze. Ośrodek naczyniowo-ruchowy może zostać pobudzony przez ośrodki korowe, za pośrednictwem podwzgórza i śródmózgowia. Sygnał dla ośrodka naczyniowo-ruchowego może też pochodzić z ośrodka oddechowego. Sygnałem dla ośrodka naczyniowo-ruchowego jest ponadto spadek prężności tlenu w krwi tętniczej, lub spadek prężności dwutlenku węgla w krwi żylnej. Bodźcami dla tego ośrodka są też impulsy pochodzące z chemoreceptorów i baroreceptorów zlokalizowanych w aorcie oraz tętnicy szyjnej. Mechanizmy homeostatyczne uruchamiane są w wyniku silnych stanów emocjonalnych, dużego wysiłku fizycznego oraz utraty krwi. Przepływ krwi przez narząd kontrolowany jest na poziomie naczyń. Na skutek wzrostu ciśnienia tętniczego, ściany drobnych naczyń krwionośnych rozciągają się. W odpowiedzi na to generowany jest skurcz, dzięki czemu przepływ krwi pozostaje na stałym poziomie.
Dla utrzymania homeostazy niezbędna jest stałość w stężeniu pewnych podstawowych
składników osocza krwi. Jednym z takich składników jest glukoza. Zawartość glukozy we krwi podlega kontroli insuliny i glukagonu. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę. Wzmaga procesy syntezy glikogenu z glukozy w wątrobie i przyspiesza rozkład glukozy w komórkach. Glukagon jest hormonem wytwarzanym przez komórki α wysepek Langerhansa, występujących w trzustce. Wzmaga rozkład glikogenu do glukozy i hamuje syntezę tłuszczowców. Nadmiar glukozy jest gromadzony w mięśniach i wątrobie w postaci glikogenu, w razie zapotrzebowania jest on szybko rozkładany do glukozy. Jeśli jednak organizmowi dostarcza się więcej węglowodanów niż jest w stanie zmagazynować, są one przekształcane w tłuszczowce i magazynowane w tkance tłuszczowej. Organem szczególnie wrażliwym na niedobór glukozy jest mózg, dlatego kontrola zawartości tego cukru jest bardzo istotna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zawartość glukozy we krwi wynosi 90mg/100cm3. Intensywny wysiłek fizyczny może spowodować spadek zawartości glukozy nawet do 70mg/100cm3. Jeśli zawartość glukozy we krwi osiągnie wartość niższą niż 60mg/100cm3 mówimy o hipoglikemii, która ma groźne skutki dla organizmu. Jeśli taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas pojawiają się takie objawy jak drgawki, czy utrata przytomności. Często ze spadkiem zawartości glukozy we krwi wiąże się odwodnienie organizmu, któremu towarzyszy spadek ciśnienia krwi. Na utrzymanie homeostazy składa się także osmoregulacja. Zawartość wody, soli mineralnych oraz jonów wodorowych jest regulowana przez nerki. Ponadto w regulacji stężenia wapnia we krwi biorą udział kości, w które ten pierwiastek może być wbudowywany. Wątroba uczestniczy w mechanizmie homeostazy nie tylko poprzez magazynowanie glikogenu. Jest ponadto miejscem, w którym wiele substancji, które muszą być usunięte z organizmu ulega przetworzeniu. W wątrobie zachodzi cykl mocznikowy, są tam niszczone zużyte erytrocyty. Wątroba jest ponadto miejscem gdzie leki i inne toksyny są włączane w szereg przemian, dzięki którym stają się substancjami łatwiej rozpuszczalnymi w wodzie. Umożliwia to ich późniejsze wydalenie z organizmu przez nerki. Utrzymanie homeostazy jest niezbędnym warunkiem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wszelkie poważne zaburzenia homeostazy organizmu skutkują stanami chorobowymi. Cukrzyca związana jest na przykład z zaburzeniami w mechanizmie regulującym stężenie cukru we krwi. Osteoporoza związana jest z zaburzeniami w gospodarce wapniowej. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu nerek prowadzą do przerw w usuwaniu mocznika oraz nadmiaru wody i soli mineralnych, co skutkuje poważnymi powikłaniami. Poważne skutki dla funkcjonowania organizmu niosą za sobą nieprawidłowości związane z pracą wątroby. Kontrolą najważniejszych parametrów krwi zajmują się receptory, z których większa część jest chemoreceptorami. Od receptora informacja o wartości danego parametru wędruje do interpretatora, który jest zlokalizowany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Zadaniem interpretatora jest określenie, czy dana wartość parametru jest zgodna z wartością prawidłową, lub czy mieści się w przedziale tolerancji. Jeśli tak nie jest interpretator wysyła impuls do efektora, aby ten wygenerował odpowiednią do danej sytuacji odpowiedź. W ten sposób działa mechanizm kontrolujący zawartość tlenu we krwi. W aorcie znajdują się receptory, które reagują na spadek zawartości tlenu we krwi-zarówno tego rozpuszczonego w osoczu, jak i tego transportowanego przez hemoglobinę. Jednak receptory te są wrażliwe tylko na sygnały związane z długotrwałym niedotlenieniem, jakie towarzyszy anemii, lub jakie pojawia się w warunkach wysokogórskich, nie reagują natomiast na sygnały wytwarzane podczas kilkuminutowego bezdechu. W tętnicy szyjnej znajdują się chemoreceptory, które są wrażliwe na wzrost kwasowości krwi, jaki towarzyszy wzrostowi stężenia dwutlenku węgla. Informacja z tych receptorów biegnie do ośrodka oddechowego, który generuje impuls skierowany do mięśni uczestniczących w oddychaniu.