NAPISZ W JAKI SPOSÓB POSZCZEGÓLNE NARZĄDY UTRZYMUJĄ HOMEOSTAZĘ

W NASZYM ORGANIZMIE

Jednym z najbardziej podstawowych pojęć w jest homeostaza. Homeostazą nazywamy

zdolność organizmu żywego do utrzymywania względnie stabilnej równowagi w procesach
życiowych (np. utrzymywanie stałej temperatury ciała, równowagi jonowej w płynach ciała, stałej
ilości płynów ustrojowych, utrzymywanie rytmów biologicznych), poprzez odpowiednią
koordynację i regulację metabolizmu, utrzymywanie względnie stałych warunków wewnątrz
organizmu. Homeostaza zapewnia sprawne funkcjonowanie organizmu, pomimo zmieniających się
warunków środowiska. Pojęcie to odnosi się zarówno do organizmów wielokomórkowych, jak i
jednokomórkowych. Pojecie homeostazy( z gr. homoíos - podobny, równy i stásis - trwanie)
wprowadził w 1929 roku Walter Canon. Opierał się on na założeniach Claude'a Bernarda,
francuskiego uczonego, zajmującego się medycyną.

Aby homeostaza mogła zostać zachowana, pewne parametry środowiska

wewnątrzustrojowego muszą być utrzymane na stałym poziomie. Jednym z najważniejszych takich
parametrów jest temperatura ciała. U zdrowego człowieka temperatura ciała wynosi niezależnie od
warunków zewnętrznych 36-37,2ºC. Jeśli temperatura ciała jest wyższa niż 38°C, to mówimy o
gorączce. Jeśli temperatura ciała wynosi 37,2-38°C to mówimy, że jest ona podwyższona. Oznacza
to stan podgorączkowy, niebędący jednak chorobą. Gorączka również nie jest chorobą, lecz formą
obrony organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi. Jest też sygnałem, świadczącym o
nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizmu, z czym wiążą się zaburzenia w mechanizmach
homeostazy.
Na mechanizm termoregulacji składa się wiele elementów. W podwzgórzu, będącym
nadrzędnym ośrodkiem dla autonomicznego układu nerwowego znajduje się ośrodek
termoregulacyjny. Podwzgórze stanowi brzuszną część międzymózgowia. Gdy temperatura ciała
nie jest prawidłowa, termoreceptory wysyłają informację do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu.
Informacje te zostają przekształcone w podwzgórzu na szereg impulsów, odznaczających się
określoną częstotliwością. Impulsy te są sygnałem dla mechanizmów termoregulacyjnych do
działania, mającego na celu bądź podniesienie, bądź obniżenie temperatury ciała. Istnieją trzy
podstawowe mechanizmu termoregulacyjne. Jeden z nich polega na-w zależności od sytuacji-
zwężaniu lub rozszerzaniu drobnych naczynek krwionośnych występujących w skórze. Jeśli
temperatura ciała jest zbyt wysoka naczynka te rozszerzają się, co sprawia, że więcej krwi
przepływa przez skórę, oddając nadmiar ciepła. Natomiast jeśli temperatura ciała jest zbyt niska,
naczynia krwionośne w skórze obkurczają się. Istotnym mechanizmem powodującym obniżenie
temperatury ciała jest pocenie się. Pocąc się, organizm traci wodę, która ma dużą pojemność
cieplną. Utrata wody powoduje zatem obniżenie temperatury ciała.
U człowieka, z uwagi na jego szczątkowe owłosienie, mechanizm ten odgrywa znikomą
rolę. Ciepło powstaje w wyniku przemian metabolicznych. Sposobem na zwiększenie ciepłoty ciała
jest zwiększenie tempa metabolizmu. Natomiast gdy temperatura jest wysoka intensywność
przemian metabolicznych maleje. Intensywność procesów metabolicznych jest regulowana przez
hormony wydzielane przez tarczycę i rdzeń nadnerczy. Tyroksyna, hormon wytwarzany przez
tarczycę, powoduje zwiększenie tempa procesów katabolicznych. Pod jej wpływem zwiększa się
ilość produkowanego ciepła, a akcja serca ulega przyspieszeniu. Tyroksyna zwiększa też
pobudzenie nerwowe. Adrenalina jest hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy. Kontroluje
szybkie przekształcenie glikogenu w glukozę, powoduje przyspieszenie akcji serca, zwiększenie
przepływu krwi przez naczynia wieńcowe i obkurczenie naczyń obwodowych.
Innym sposobem na zwiększenie ciepłoty ciała są szybkie, mimowolne ruchy mięśni szkieletowych.
Ruch mięśni szkieletowych związany jest z produkcją ciepła. Ten mechanizm nosi nazwę
termogenezy drżeniowej.
Oprócz fizjologicznych mechanizmów termoregulacyjnych istnieją także mechanizmy
etologiczne. Przykładami takiej termoregulacji jest wygrzewanie się na słońcu, lub schładzanie w
cieniu.

Ogromne znaczenie dla utrzymania homeostazy ma stałość podstawowych parametrów

krwi. Wartość ciśnienia krwi związana jest ze średnicą naczyń krwionośnych. Obkurczenie naczyń
krwionośnych powoduje wzrost ciśnienia. Przyspieszeniu akcji serca zwykle towarzyszy
obkurczenie naczyń krwionośnych, a spowolnieniu-ich rozszerzenie. Średnica drobnych naczyń
krwionośnych podlega kontroli nerwowej oraz hormonalnej. W kontroli hormonalnej bierze udział
ośrodek naczyniowo-ruchowy. Hormonami wpływającymi na średnicę naczyń krwionośnych są
adrenalina i noradrenalina, produkowane przez rdzeń nadnerczy oraz wazopresyna, produkowana
przez podwzgórze.
Ośrodek naczyniowo-ruchowy może zostać pobudzony przez ośrodki korowe, za
pośrednictwem podwzgórza i śródmózgowia. Sygnał dla ośrodka naczyniowo-ruchowego może też
pochodzić z ośrodka oddechowego. Sygnałem dla ośrodka naczyniowo-ruchowego jest ponadto
spadek prężności tlenu w krwi tętniczej, lub spadek prężności dwutlenku węgla w krwi żylnej.
Bodźcami dla tego ośrodka są też impulsy pochodzące z chemoreceptorów i baroreceptorów
zlokalizowanych w aorcie oraz tętnicy szyjnej. Mechanizmy homeostatyczne uruchamiane są w
wyniku silnych stanów emocjonalnych, dużego wysiłku fizycznego oraz utraty krwi. Przepływ krwi
przez narząd kontrolowany jest na poziomie naczyń. Na skutek wzrostu ciśnienia tętniczego, ściany
drobnych naczyń krwionośnych rozciągają się. W odpowiedzi na to generowany jest skurcz, dzięki
czemu przepływ krwi pozostaje na stałym poziomie.

Dla utrzymania homeostazy niezbędna jest stałość w stężeniu pewnych podstawowych

składników osocza krwi. Jednym z takich składników jest glukoza. Zawartość glukozy we krwi
podlega kontroli insuliny i glukagonu. Insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę.
Wzmaga procesy syntezy glikogenu z glukozy w wątrobie i przyspiesza rozkład glukozy w
komórkach. Glukagon jest hormonem wytwarzanym przez komórki α wysepek Langerhansa,
występujących w trzustce. Wzmaga rozkład glikogenu do glukozy i hamuje syntezę tłuszczowców.
Nadmiar glukozy jest gromadzony w mięśniach i wątrobie w postaci glikogenu, w razie
zapotrzebowania jest on szybko rozkładany do glukozy. Jeśli jednak organizmowi dostarcza się
więcej węglowodanów niż jest w stanie zmagazynować, są one przekształcane w tłuszczowce i
magazynowane w tkance tłuszczowej. Organem szczególnie wrażliwym na niedobór glukozy jest
mózg, dlatego kontrola zawartości tego cukru jest bardzo istotna dla prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Zawartość glukozy we krwi wynosi 90mg/100cm3. Intensywny wysiłek fizyczny może
spowodować spadek zawartości glukozy nawet do 70mg/100cm3. Jeśli zawartość glukozy we krwi
osiągnie wartość niższą niż 60mg/100cm3 mówimy o hipoglikemii, która ma groźne skutki dla
organizmu. Jeśli taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas pojawiają się takie objawy jak drgawki,
czy utrata przytomności. Często ze spadkiem zawartości glukozy we krwi wiąże się odwodnienie
organizmu, któremu towarzyszy spadek ciśnienia krwi.
Na utrzymanie homeostazy składa się także osmoregulacja. Zawartość wody, soli mineralnych oraz
jonów wodorowych jest regulowana przez nerki. Ponadto w regulacji stężenia wapnia we krwi biorą
udział kości, w które ten pierwiastek może być wbudowywany.
Wątroba uczestniczy w mechanizmie homeostazy nie tylko poprzez magazynowanie glikogenu. Jest
ponadto miejscem, w którym wiele substancji, które muszą być usunięte z organizmu ulega
przetworzeniu. W wątrobie zachodzi cykl mocznikowy, są tam niszczone zużyte erytrocyty.
Wątroba jest ponadto miejscem gdzie leki i inne toksyny są włączane w szereg przemian, dzięki
którym stają się substancjami łatwiej rozpuszczalnymi w wodzie. Umożliwia to ich późniejsze
wydalenie z organizmu przez nerki.
Utrzymanie homeostazy jest niezbędnym warunkiem dla prawidłowego funkcjonowania
organizmu. Wszelkie poważne zaburzenia homeostazy organizmu skutkują stanami chorobowymi.
Cukrzyca związana jest na przykład z zaburzeniami w mechanizmie regulującym stężenie cukru we
krwi. Osteoporoza związana jest z zaburzeniami w gospodarce wapniowej. Nieprawidłowości w
funkcjonowaniu nerek prowadzą do przerw w usuwaniu mocznika oraz nadmiaru wody i soli
mineralnych, co skutkuje poważnymi powikłaniami. Poważne skutki dla funkcjonowania
organizmu niosą za sobą nieprawidłowości związane z pracą wątroby.
Kontrolą najważniejszych parametrów krwi zajmują się receptory, z których większa część
jest chemoreceptorami. Od receptora informacja o wartości danego parametru wędruje do
interpretatora, który jest zlokalizowany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Zadaniem
interpretatora jest określenie, czy dana wartość parametru jest zgodna z wartością prawidłową, lub
czy mieści się w przedziale tolerancji. Jeśli tak nie jest interpretator wysyła impuls do efektora, aby
ten wygenerował odpowiednią do danej sytuacji odpowiedź. W ten sposób działa mechanizm
kontrolujący zawartość tlenu we krwi. W aorcie znajdują się receptory, które reagują na spadek
zawartości tlenu we krwi-zarówno tego rozpuszczonego w osoczu, jak i tego transportowanego
przez hemoglobinę. Jednak receptory te są wrażliwe tylko na sygnały związane z długotrwałym
niedotlenieniem, jakie towarzyszy anemii, lub jakie pojawia się w warunkach wysokogórskich, nie
reagują natomiast na sygnały wytwarzane podczas kilkuminutowego bezdechu. W tętnicy szyjnej
znajdują się chemoreceptory, które są wrażliwe na wzrost kwasowości krwi, jaki towarzyszy
wzrostowi stężenia dwutlenku węgla. Informacja z tych receptorów biegnie do ośrodka
oddechowego, który generuje impuls skierowany do mięśni uczestniczących w oddychaniu.