dr Marcin Romanowski, wstęp do prawoznawstwa, wykład 27.11.2010.

Stosowanie prawa

1. Wprowadzenie

1.1. Władcza, o charakterze sformalizowanym, działalność organów władzy publicznej (lub

upoważnionych przez nią instytucji lub osób), polegająca na wydawaniu i realizowaniu
decyzji indywidualno-konkretnych (akt stosowania prawa) na podstawie norm prawnych.
Znaczna część aktów stosowania prawa to czynności konwencjonalne.

1.2. Różnica między aktami stosowania prawa, a aktami tworzenia prawa, które są również
formą władczej działalności państwa. System civil law i system common law.

1.3. Różnica między stosowaniem prawa a przestrzeganiem prawa, czyli stosowaniem się
do prawa.

1.3.1. Przestrzeganie prawa – zachowanie adresata normy prawnej zgodne z treścią

dyspozycji tej normy w warunkach określonych w jej hipotezie. Dotyczy każdego adresata
norm zarówno pierwotnych jak i wtórnych, a więc osób fizycznych i prawnych, innych
jednostek organizacyjnych, organów władzy publicznej.

1.3.2. Nieprzestrzeganie prawa – zachowanie:

− contra legem – zachowanie niezgodne z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej

– podjęcie zachowania zabronionego lub niepodjęcie zachowania nakazanego.

− praeter legem (zachowanie obok prawa, do oceny legalności takiego zachowania

konieczne jest zwykle wzięcie pod uwagę co najmniej dwóch norm. Może przybierać
formę:
a) nadużycia prawa podmiotowego – działanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu,
ale jednocześnie sprzeczne z zasadami współżycia, celem regulacji etc.
b) obejścia prawa – polega na osiągnięciu celu zabronionego przez jedną normę w taki
sposób, że jej adresat podejmuje zachowanie przez nią zabronione, które jednak pozornie
stanowi przypadek zastosowania innej normy niż ta obchodzona.

2. Typy stosowania prawa

(wg kryterium charakteru podmiotów stosujących prawo oraz cech proceduralnych):

2.1. typ sądowy

− zasada niezawisłości sędziego, podlegają tylko Konstytucji i ustawom.

W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą sąd może odmówić jego

zastosowania, choć nie może go uchylić.
Sędzia rozstrzygając sprawę nie podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych,
politycznych, jakichkolwiek innych co do tego, jak rozstrzygnąć spór.

Art. 178. ust. 1 Konstytucji Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko
Konstytucji oraz ustawom.
Art. 178. ust 3 Konstytucji Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani
prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i
niezawisłości sędziów.

1
dr Marcin Romanowski, wstęp do prawoznawstwa, wykład 27.11.2010.

− zasada bezstronności sędziego – sędzia jest niezależny od stron (nemo iudex in causa sua
– nikt nie jest sędzią we własnej sprawie).

− zasada niezależności sądu

Art. 173. Konstytucji Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

− tryb sądowy w najwyższym stopniu daje gwarancje uczciwego i rzetelnego rozpoznania

sprawy

− prawo do sądu, uczciwego procesu w rozsądnym czasie – jedno z podstawowych praw

obywatelskich.

Art. 45. ust. 1 Konstytucji Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2.2. typ administracyjny

- organ stosujący prawo związany jest dyrektywami i pleceniami zwierzchnika co do tego,

jaką wydać decyzję, nie jest niezawisły,
- podstawa trybu jest zasada hierarchicznego podporządkowania,
- również obowiązuje zasada legalizmu (działania na podstawie i w granicach prawa),
- organ stosujący prawo nie jest związany decyzjami organów politycznych,
- w mniejszym stopniu niż tryb sądowy chroni prawa obywatelskie, stąd trend do poddawania
decyzji administracyjnych kontroli sądowej (postępowanie sądowoadministracyjne)

2.3. typ quasi-sądowy

- związany z delegacją funkcji organów państwa w zakresie rozstrzygania sporów prawnych

na instytucje, agendy państwowe, pozapaństwowe, np. na różnego rodzaju sądy polubowne,
arbitrażowe, komisje rozjemcze, mediacyjne, mające charakter instytucji społecznych lub
prywatnych, pozapaństwowych.
- państwo zgadza się na respektowanie orzeczeń tych instytucji, a nawet nadaje im moc równą
wyrokom sądów państwowych – formułując wobec postępowania przed tego typu
instytucjami wymogi uczciwego postępowania.

2.4. typ quasi-administracyjny

- zadania z zakresu administracji publicznej wykonywane przez agendy państwowe lub

pozapaństwowe (banki, przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe)
- instytucje te podejmują decyzje władcze.

3. Etapy stosowania prawa

Organ stosujący praw podejmuje szereg działań, aby wydać decyzję. Funkcjonalne powiązane
czynności tworzą ich grupy, określane jako etapy stosowania prawa.

1) wybór normy prawnej

2
dr Marcin Romanowski, wstęp do prawoznawstwa, wykład 27.11.2010.

W najprostszych sytuacjach jedne stan faktyczny podpada pod jedną normę prawną

Problem wyboru normy, którą w danym przypadku należy zastosować, powstaje w

przypadkach, gdy pod jeden stan faktyczny podpada więcej norm prawnych. Jest to sytuacja
zbiegu norm (przepisów).
Dwa sposoby rozwiązania problemu zbiegu przepisów:
- o wyborze właściwej normy decyduje samo prawo,
- o wyborze właściwej normy decyduje strona.

2) ustalenie obowiązującej normy prawnej

3) wykładnia normy prawnej

4) ustalenie stanu faktycznego

5) subsumcja

subsumcja: podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną.

6) wybór konsekwencji prawnych

- takich, jakie norma prawna wiąże z ustalonym stanem faktycznym.

Wymierzenie kary/uniewinnienie
Nałożenie obowiązku naprawienia szkody

7) sformułowanie i uzasadnienie decyzji

decyzja stanowi akt stosowania prawa

obowiązek uzasadnienia:
- od których wniesiony został środek odwoławczy,
- kończące postępowanie w sprawie,
- w szczególnie ważnych sprawach,

Struktura aktu stosowania prawa:

- treść decyzji – zawarta w sentencji,
- uzasadnienie:
- część historyczna
- podstawa faktyczna,
- podstawa prawna

8) Po sformułowaniu decyzji – postępowanie wykonawcze.

4. Ewolucja poglądów na stosowanie prawa

4.1. pozytywistyczna ideologia stosowania prawa – model sylogistyczny (subsumcyjny)

Stosowanie prawa ma strukturę logiczną tzw. sylogizmu prawniczego, akt stosowania prawa
pojmowany jako konsekwencja logiczna wyprowadzona z dwóch przesłanek.

3
dr Marcin Romanowski, wstęp do prawoznawstwa, wykład 27.11.2010.

(1) przesłanka większa (norma prawna)

(2) przesłanka mniejsza (ustalony stan faktyczny)
(3) wniosek (decyzja organu stosującego prawo)

(1) art. 415 k.c. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia.
(2) x z winy swej wyrządził szkodę y
(3) x jest zobowiązany naprawić szkodę y

4.2. krytyka modelu sylogistycznego

Teza, że stosowanie prawa jest procesem czysto logicznym, sprowadzającym się do

mechanicznej subsumcji faktów pod normę prawną i dedukowania z niej następstw prawnych,
jest nie do utrzymania, gdyż stosowanie prawa na każdym z jego etapów może wiązać się z
dokonywaniem wartościujących wyborów, które nie są do końca zdeterminowane przez
przepisy prawa.

4.3. pojęcie i rodzaje luzu decyzyjnego

Luz decyzyjny - sytuacja, w której tekst prawny nie wyznacza decyzji organowi stosującemu
prawo, lecz pozostawia mu wybór co do tego, jaką decyzję podjąć. Jest to swoboda organu
stosującego prawo, ale nie dowolność. Nawet w sytuacji luzu decyzyjnego organ stosujący
prawo ma obowiązek wybrać decyzję, za którą przemawiają najlepsze argumenty.

Kategorie luzów decyzyjnych:

(1) luz wyboru przepisu prawnego

W wielu sytuacjach jeden stan faktyczny może podpadać pod kilka różnych norm prawnych.
O tym, pod jaką normę zakwalifikować dany stan faktyczny, decydować mogą w pewnych
wypadkach same przepisy prawne, w innych – decyduje organ stosujący prawo. Wówczas
jego decyzja nie jest do końca wyznaczona przez obowiązujące przepisy.

(2) luz interpretacyjny

Gdy przepisy prawne są niejasne, nieostre, wieloznaczne i w skutek tego można im przypisać
wiele różnych znaczeń, a tekst prawny ani dyrektywy wykładni nie wskazują jednoznacznie,
które z tych znaczeń jest właściwe.

(3) luz dowodowy

Sytuacja, gdy na gruncie dostępnych środków dowodowych i reguł dowodowych nie da się
jednoznacznie rozstrzygnąć, czy określony fakt miał miejsce, czy też nie. Wówczas organ
stosujący prawo w oparciu o zebrany materiał dowodowy będzie musiał samodzielnie
zadecydować, czy określony fakt miał miejsce, czy nie.

(4) luz wyboru konsekwencji prawnych (sytuacja swobodnego uznania)

4
dr Marcin Romanowski, wstęp do prawoznawstwa, wykład 27.11.2010.

Odnosi się do sytuacji, gdy określenie konsekwencji prawnych danego stanu faktycznego nie
jest do końca wyznaczone przez przepisy prawa. Podmiotowi stosującemu prawo
pozostawiony jest pewien margines swobody, nie jest całkowicie skrępowany przepisami
prawa co do tego, jaką decyzję ma podjąć.

Art. 53. k.k. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez
ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej
szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w
stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej
społeczeństwa.
§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy,
popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy
obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste
sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a
zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu
sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.
§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji
pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed
sądem lub prokuratorem.

Luzy decyzyjne nie zezwalają jednak na podejmowanie decyzji arbitralnych. Organ stosujący
prawo jest zobowiązany zawsze – a tym bardziej w sytuacji luzu decyzyjnego – do
podejmowania decyzji racjonalnych, słusznych, w sytuacji kontroli instancyjnej decyzji
dokonywana jest ona również z tego punktu widzenia.

4.4. model dyskursywny (argumentacyjny) stosowania prawa

Luzy decyzyjne są nieodłącznym składnikiem niemal wszystkich procesów stosowania

prawa. Ze względu na ich obecność proces stosowania prawa nie może być zredukowany do
do czysto logicznej operacji dedukowania następstw prawnych z normy prawnej i ustalonego
stanu faktycznego.

W sytuacji, gdy proces stosowania prawa nie jest jednoznacznie zdeterminowany przez
przepisy prawa, polega ona na wyważaniu argumentów pro i contra w odniesieniu do
określonego kształtu decyzji.

Dyskurs (argumentacja) – sytuacja, w które co najmniej dwie strony wysuwają argumenty na

rzecz lub przeciwko określonej tezie, a proces podejmowania decyzji polega na wyborze tezy,
na rzecz której przemawiają lepsze argumenty.