POWSTANIE, CELE I ZNACZENIE GATT / WTO

GATT (General Agreement on Tariffs and Trade)

– Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu,

o porozumienie dotyczące polityki handlowej, którego podstawowym zadaniem była liberalizacja handlu
międzynarodowego
o obowiązywało do 1 stycznia 1995 roku, kiedy to zaczęła funkcjonować Światowa Organizacja Handlu
(WTO)

GENEZA
o po II wojnie światowej państwa, a w szczególności, USA zaczęły zastanawiać się nad sposobem
zorganizowania handlu międzynarodowego
o w dniach1-22 VII 1944 roku odbyła się konferencja w Bretton Woods (New Hampshire) w USA, która
miała w sposób kompleksowy uregulować zagadnienia związane z handlem międzynarodowym i
gospodarką światową po II wojnie światowej
o zajmowano się:
1. kwestiami związanymi z walutą międzynarodową
→ w tym celu powołano Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary
Fund, IMF)
2. pomocą państwom w odbudowie ich gospodarek po II wojnie światowej
→ powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (The International Bank for
Reconstruction and Development, IBRD
3. uregulowaniem handlu międzynarodowego
→ powołano Międzynarodową Organizację Handlu (International Trade Organisation,
ITO)
→ jednakże brak zgody między państwami, a zwłaszcza sprzeciw USA (który
mimo, że był motorem napędowym tych rozmów nie chciał uczestniczyć w handlu
światowym na równi z innymi państwami) nie pozwolił na wejście w życie statusu
ITO

Dlatego też zdecydowano się utworzyć GATT, który był umową, porozumieniem międzynarodowym, a nie
organizacją międzynarodową. 30 października 1947 roku w Genewie 23 państwa podpisały to porozumienie.
GATT wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1948 roku, jako tymczasowe porozumienie do momentu utworzenia
ITO. Niemniej GATT przetrwało 50 lat, kiedy to powstała WTO, a w tym czasie GATT nabrał charakteru stałej
organizacji (sekretariat, siedziba - Genewa, budżet)

1
Zasadniczy cel GATT (dziś WTO)
o wspieranie i regulowanie otwartego handlu opartego na czytelnych, czystych i stabilnych regułach
wyprowadzonych z zasad rzetelnej konkurencji oraz równowagi wzajemnych praw i obowiązków
o GATT/WTO obejmuje przede wszystkim sprawy związane z obniżaniem ceł i zmniejszaniem ograniczeń
pozataryfowych w handlu międzynarodowym

ZASADY GATT

1. KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA (KNU)

= jeżeli przyzna się jakiekolwiek ulgi jednemu partnerowi handlowemu to należą się one również
pozostałym partnerom
o jest to zasada niedyskryminacji i równości traktowania w handlu
o wszystkie korzyści, ulgi, przywileje, zwolnienia przyznawane przez jakąkolwiek stronę muszą
być bezwarunkowo rozciągnięte na pozostałych członów GATT
o każdy z krajów należących do GATT miał prawo do wszystkich ustępstw handlowych
udzielanym innym krajom bez żadnych warunków
o bardzo korzystna zasada dla mniejszych państw, o których często mówiło się „free raiders”
(jadący na gapę) – korzystali z ustępstw innych, w zamian zaś samemu nic nie oferując
o wyjątek od KNU – nie trzeba jej stosować przy tworzeniu stref wolnego handlu i unii celnych

2. KLAUZULA NARODOWA
= produkt importowany nie może być gorzej traktowany niż podobne produkty
pochodzenia krajowego

3. ZASADA WZAJEMNOŚCI (RÓWNOŚCI KORZYSCI I KONCESJI)

= żaden członek GATT nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych bez
uzyskania ustępstw ze strony partnera handlowego
o wyjątek – można jednostronnie redukować stawki celne dla państw najsłabiej rozwiniętych
(tzw. powszechny system preferencji celnych, państw te same uzyskują , ale same nie muszą
same obniżać stawek)
4. STOSOWANIE CEŁ JAKO PODSTAWOWEGO INSTRUMENTU INGERENCJI W HANDEL
o cło, ponieważ jest to najbardziej sprawiedliwy i przejrzysty instrument
o założono iż jeżeli już jakieś ograniczenia w handlu międzynarodowym ,to właśnie cła są
najbardziej przejrzystym środkiem

RUNDY NEGOCJACYJNE GATT

o decyzje w ramach GATT podejmowane były w ramach tzw. rund negocjacyjnych, których było dotąd 8
2
 1. Runda Założycielska – Genewa 1947
2. Annecy 1949
3. Torquay 1950-51
4. Genewa 1955-56
5. Runda Dillona 1960-61
6. Runda Kennedy’ego 1963-67
7. Runda Tokijska 1973-79
8. Runda Urugwajska 1986-94
9. (w 2001 roku w Doha rozpoczęła się Runda Katarska, która trwa do dziś)

o do Rundy Tokijskiej brak znacznych redukcji stawek celnych

o do Rundy Kennedy’ego metoda „produkt za produkt” (kolateralna)
o od Rundy Kennedy’ego metoda liniowa (jednakowe cięcia stawek celnych na całe linie
towarowe
o rundy negocjacyjne trwały tak długo ze względu na zasadę kompromisu jednomyślności
o najważniejsza jest Runda Tokijska, z wyszcza Urugwajska
RUNDA TOKIJSKA 1973-79
o otwarta, brały w niej udział także państw spoza GATT
o 2/3 uczestniczących państw to były państwa rozwijające się, był to przełom
o duże przestoje w rokowaniach, ze względu na problemy wewnętrzne wielu państw, a także kryzys naftowy
(powodował protekcyjną politykę gospodarczą, co powoduje oczywiście, że państwa nie chcą
liberalizować handlu)
o porozumienie 1979 (w życie 1980)
 obniżenie stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 34% w ciągu 8-10 lat
 ograniczono możliwości stosowania najróżniejszych barier pozataryfowych; w tym celu przyjęto
tzw. „Kodeks GATT”, obejmujący 6 kodeksów:
1. kodeks w sprawie dumpingu i procedur antydumpingowych
2. kodeks w sprawie subwencji i procedur antysubwencyjnych
3. kodeks w sprawie licencji importowych
4. kodeks w sprawie zamówień rządowych
5. kodeks w sprawie barier technicznych w handlu
6. kodeks w sprawie wyceny wartości towarów na potrzeby wymiaru cła (wycena celna)
– nie wszyscy członkowie GATT przyjęli ten Kodeks, stąd nie obowiązuje on
wszystkich członków GATT

RUNDA URUGWAJSKA 1986-94

o tzw. „Runda Wzrostu”

3
o do rozpoczęcia tej rundy zajmowano się we wszystkich poprzednich jedynie obniżką stawek celnych na
artykuły przemysłowe, nie zajmowano się artykułami rolnymi, usługami, własnością intelektualną
(patenty, prawa autorskie)
o Runda Urugwajska była pierwszą rundą, gdzie zajęto się także liberalizacją handlu artykułami rolnymi,
usługami, własnością intelektualną, handlowymi aspektami polityki inwestycyjnej
o wcześniej nie zajmowano się rolnictwem, ponieważ
 jest to specyficzny sektor gospodarki, zależny od natury, bardzo wrażliwy
 stanowisko Unii Europejskiej, która ma zamknięty rynek artykułów rolnych (Wspólna Polityka
Rolna), niezgodny z liberalizmem w handlu. UE obawiała się, iż gdyby otworzyła rynek to
produkty rolne z krajów biedniejszych jako tańsze zalałyby rynek UE, co groziło by upadkiem
rolnictwa w UE (np. Francja)

o porozumienie 1993
 zlikwidowanie w handlu artykułami spożywczymi ograniczeń pozataryfowych
(niecelnych) i zastąpienie ich cłami
- uznano, iż skoro całkowita liberalizacja jest niemożliwa, to niech bariery będą jak
najbardziej przejrzyste (a cła są najbardziej sprawiedliwym i przejrzystym instrumentem
ingerencji w handel)
 cła na artykuły spożywcze ograniczone średnio o 36% w ciągu 6 lat (dla państw
rozwiniętych) i o 24% w ciągu 15 lat dla państw rozwijających się
 państwa rozwinięte miały zmniejszyć subsydia o 36%, a państwa rozwijające się o 24%
 kolejna obniżka stawek celnych na artykuły przemysłowe do poziomu 3,9%
 Układ Ogólny w Sprawie Handlu Usługami (GATS)
 Układ w Sprawie Handlowych Aspektów Własności Intelektualnych (TRIPS)
 Układ w Sprawie Polityki Inwestycyjnej (TRIMS)
 Utworzenie Światowej Organizacji Handlu (WTO), zaczęła funkcjonować 1 I 1995

GATT A WTO - RÓŻNICE

o GATT miał charakter tymczasowy (porozumienie), WTO ma charakter trwały, jest organizacją
międzynarodową, co oznacza, że jest podmiotem prawa międzynarodowego
o podmiotami GATT były „układające się strony”, podmiotami WTO są „państwa członkowskie”
o GATT zajmował się przede wszystkim wymianą towarową, WTO ma znacznie szerszy zakres
przedmiotowy (usługi, rolnictwo, własność intelektualna)
o sprawniejszy system rozstrzygania sporów w WTO
o obecnie GATT jest tylko jednym z filarów WTO

4
 WTO (World Trade Organisation)

– Światowa Organizacja Handlu

o organizacja międzynarodowa określająca podstawowe zasady rządzące światowym handlem

o obejmuje większość krajów świata (obecnie 148 członków)
o forum wymiany informacji o polityce handlowej krajów
o forum wymiany zobowiązań do liberalizacji handlu opartym na wielostronnych negocjacjach
handlowych
o została ustanowiona w celu wzmocnienia globalnego systemu handlowego, uzyskując
silniejsze uprawnienia niż GATT, dla wprowadzania w życie postanowień Rundy
Urugwajskiej
o głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne
kraje postanowień Rundy Urugwajskiej
o żeby zostać członkiem WTO trzeba przyjąć wszystkie ustalenia z Rundy Urugwajskiej
o na czele WTO stoi Dyrektor Generalny (dziś Francuz – Pascal Lamy); na 6 lat, ale kadencja
dzielona w praktyce (3 lata przedstawiciel państw rozwiniętych, 3 lata państw rozwijających
się); niewielkie kompetencje, bardziej administruje; +Sekretariat, +Rada Generalna
o siedziba – Genewa
o wszyscy członkowie WTO spotykają się co najmniej raz na 2 lata na tzw. Konferencjach
Ministerialnych – Singapur 1996, Genewa 1998
o pod koniec roku 1999 w Seatlle doszło do poważnych protestów i zamieszek, i w rezultacie
nie doszło do rozpoczęcia 1 stycznia 2000 roku nowej rundy rokowań, nazwanej wcześnie
Rundą Milenijną
o kryzys spowodowany także poprzez protest państw rozwijających się wobec tzw. „zasady
zielonego pokoju” (tajne uzgadnianie rozstrzygnięć przez bogate państwa)
↓
koniec WTO?
o nie, odrodziło się, konferencja ministerialna w listopadzie 2001 roku w Doha, rozpoczęła
się tzw. Runda Katarska i trwa do dziś; jest to runda nastawiona na pomoc państwom
rozwijającym się:
 rolnictwo (spór między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się; UE –
najbardziej restrykcyjny system z perspektywy handlu światowego; USA dotuje
rodzimych wytwórców bawełny, co powoduje, że bawełna jako główny produkt
eksportowy Afryki, nie ma praktycznie dostępu do tego rynku zbytu)
 generyki (tanie odpowiedniki drogich leków) – działania w celu redukcji
patentów, aby można było produkować leki na AIDS, czy malarię; i to się udało,
np. Brazylia czy Indie mogą produkować niektóre leki generyczne, pod
warunkiem, że nie będą ich sprzedawać do państw bogatych, lecz produkcja dla
własne potrzeby i na sprzedaż by pomóc państwom najsłabszym
5
  dalsza obniżka stawek celnych na artykuły przemysłowe
 przyjęcie w 2001 roku Chin do WTO
 lipiec 2004 – cząstkowe „porozumienie lipcowe”
 kolejna konferencja ministerialna w ramach Rundy Katarskiej zaplanowana jest na
grudzień 2005 roku w Hongkongu

ROLA GATT I WTO

 siła napędowa światowej liberalizacji handlu

 obniżenie stawek na towary przemysłowe (dziś tak niskie, iż prawie nieodczuwalne – 3,9%)
 podjęcie rokowań w obrębie handlu artykułami rolnymi
 objęcie regułami handlu międzynarodowego obszarów tj. usługi, własność intelektualna
 pomoc techniczna i szkoleniowa dla państw rozwijając się, by były osoby, które będą mogły reprezentować
i wdrażać regulacje w swoich państwach