Agnieszka Szymańska

Teologia sakramentu bierzmowania w relacji do encykliki Dominum et Vivificantem.

1. Ogólna teologia sakramentu bierzmowania.

• Podstawy biblijne sakramentu bierzmowania.

Sobór Watykański II tak oto wyjaśnia rolę jaką spełnia sakrament bierzmowania:
„Przez sakrament bierzmowania (wierni) jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, otrzymują
szczególną moc Ducha Świętego i w ten sposób jeszcze mocniej zobowiązani są, (...), do
szerzenia wiary słowem uczynkiem oraz do bronienia jej.”1 Z powyższej definicji wynika, że
pomiędzy sakramentem bierzmowania a działaniem Ducha Świętego istnieje szczególny
związek, i dlatego właśnie studium na temat podstaw biblijnych sakramentu bierzmowania
należy zacząć od tekstów Pisma Świętego, w których jest mowa o udzielaniu Ducha
Świętego2.
Stary Testament zapowiada, że Duch Święty spocznie na Pomazańcu Pańskim, na
Mesjaszu ze względu na jego zbawczą misję (por.: Iz11, 2; 61, 1). Wylanie Ducha jest
obiecane nie tylko na samego Mesjasza, ale także na wszystkich, którzy do Niego należą (Ez
36, 25-27; Jl 3, 1-2).
Najwymowniejszym znakiem, który świadczył o boskim posłannictwie Jezusa było
zstąpienie na Niego Ducha Świętego w momencie udzielenia Mu chrztu przez Jana
Chrzciciela. Było to swoiste namaszczenie Duchem Świętym i „mocą z wysoka”, Ojciec sam
potwierdza misję swojego Syna w słowach: „ To jest mój Syn umiłowany, Jego słuchajcie.”
Ten fakt świadczy o tym , że „ Jezus poczęty za sprawą Ducha Świętego urzeczywistnia całe
swoje życie i całe swoje posłanie w pełnej jedności z Duchem Świętym, którego Ojciec daje
Mu << z niezmierzonej obfitości>> (J 3, 34).”3
Jezus w swojej ziemskiej działalności nie tylko obiecuje Ducha wszystkim
wierzącym4, ale spełnia swoją obietnicę w dniu Paschy, a następnie w dniu Pięćdziesiątnicy.
Od tej pory Apostołowie napełnieni Duchem Świętym zaczynają głosić Chrystusa
Zmartwychwstałego, a ci, którzy pozwolili się ochrzcić, otrzymali także dar Ducha Świętego5.
Ten szczególny dar z woli samego Chrystusa został przekazywany wiernym, należącym już
do Kościoła, przez wkładanie rąk6. List do Hebrajczyków (por.: Hbr 6, 2) wymienia właśnie
chrzest i wkładanie rąk jako pierwsze elementy formacji chrześcijańskiej. „To wkładanie rąk

1
Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11.
2
Por.: W. Granat, Sakramenty Święte, część II, Chrzest, bierzmowanie, pokuta, Lublin 1966,
s. 150.
3
Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK), 1286.
4
Por.: W. Granat, dz. cyt., s. 150.
5
Por.: KKK 1287
6
W. Granat w cytowanym powyżej już dziele na s. 152 tak udowadnia tę tezę: „Apostołowie
dowiedziawszy się o wielkiej ilości wiernych ochrzczonych (przez Filipa, por.: Dz 8, 12-13)
wysyłają Piotra i Jana; <<Ci po swym przybyciu modlili się za nimi, aby przyjęli Ducha
Świętego. Na nikogo z nich bowiem jeszcze nie zstąpił, ale ochrzczeni byli tylko w Imię Pana
Jezusa. Wtedy wkładali na nich ręce i otrzymywali Ducha Świętego>> (Dz 8, 15-17).
Apostołowie wcale nie wątpia, że chrzest udzielony przez Filipa jest taki sam, jak oni dają.
Ducha Św. otrzymują ochrzczeni przez wkładanie rąk – mamy tedy obrządek różny od chrztu
i nie zawsze z nim złączony.”
 2

w tradycji katolickiej słusznie uznaje się za początek sakramentu bierzmowania, który w

pewien sposób przedłuża w Kościele łaskę Pięćdziesiątnicy.”7
Listy Świętego Pawła (por.: 1 Kor 12, 13; 2 Kor 1, 21-22; Rz 8, 15. 26) traktują o
skutkach działania Ducha Świętego otrzymanego przez włożenie rąk. Wierni otrzymują siłę
wewnętrzną, a ponadto ta sama siła Ducha orzeźwia wewnętrznie jakby napojem. Bóg nas
wzmacnia i namaszcza oraz daje rękojmie Ducha w sercach, wspomaga naszą niemoc i błaga
za nami do Boga Ojca, daje nie tylko dary charyzmatyczne, lecz również siły wewnętrzne8.
Gest wkładania rąk nie jest jedynym, który był stosowany, aby wyrazić zewnętrznym
znakiem wewnętrzną rzeczywistość omawianego sakramentu. Do tego gestu dodawano
namaszczenie oliwą. Termin chrześcijanin wywodzi się od imienia Chrystusa i oznacza
namaszczony, ponieważ Jego to właśnie Bóg namaścił Duchem Świętym – Dz 10, 389.

• Podstawy patrystyczne sakramentu bierzmowania.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa sakrament bierzmowania zostaje udzielany

jednocześnie z chrztem jako „podwójny sakrament”. Dopiero później gdy biskup, z powodu
wzrostu liczby chrztów oraz wzrostu nowych parafii, nie mógł być obecny na wszystkich
celebracjach chrztu świętego, omawiany sakrament z konieczności został oddzielony od
chrztu. Tak działo się na Zachodzie, a na Wschodzie sakramenty chrztu i bierzmowania nadal
były udzielane razem przez prezbitera, który dokonuje tego za pomocą poświęconego przez
biskupa myronu10 . Ze względu właśnie na łączenie w początkowym okresie omawianych
wyżej sakramentów niektóre teksty z pism ojców Kościoła są niejasne, gdyż nie zawsze
wiadomo czy namaszczenie odnosi się do chrztu, czy do bierzmowania11.
Zastanawiając się nad obrzędami bierzmowania, jakie istniały na początku
chrześcijaństwa trzeba zaznaczyć, że były one niejednolite. Najstarszym rytem było
wkładanie rąk, do którego dołączono znak krzyża, który później dokonywano w łączności z
namaszczeniem 12.
Poniżej zostaną omówione konkretne świadectwa ojców na temat sakramentu
bierzmowania.
Święty Teofil Antiocheński wspomina, że namaszczeni olejem Boga nazywają się
chrześcijanami. Nie można jednak stwierdzić z pewnością o jakim sakramencie inicjacji
chrześcijańskiej mówi tutaj Teofil ponieważ namaszczenie stosowano zarówno przy chrzcie i
bierzmowaniu13 .
Tertulian w swoich dziełach mówi o namaszczeniu, które jeszcze dotyczy chrztu, ale
gdy wspomina o „nakładaniu ręki” ma z pewnością na myśli bierzmowanie.
Święty Cyprian zaznacza, że ci co otrzymali chrzest mają także przyjąć Ducha
Świętego przez nałożenie rąk przełożonych Kościoła. Z powyższego wynika, że św. Cyprian
odróżnia bardzo wyraźnie obrządek chrztu i bierzmowania, ponadto pisze także o stosowaniu
znaku krzyża przy obrzędzie tego ostatniego sakramentu.

7
KKK 1288.
8
W. Granat, dz. cyt., s. 152-153.
9
Por. KKK 1289.
10
Por. KKK 1290.
11
Por. W. Granat, dz. cyt., s. 153.
12
Por. Tamże.
13
KKK 1291 za św. Hipolitem, Traditio apostolica, 21 podaje: „Istniało tam (w Kościele
rzymskim) dwukrotne namaszczenie krzyżmem świętym po chrzcie: pierwszego dokonywał
prezbiter, gdy neofita wychodził z kąpieli chrzcielnej; drugiego namaszczenia dokonywał
biskup na czole każdego z nowo ochrzczonych.”
 3

Chociaż Orygenes w swoich pismach nie nawiązuje do sakramentu bierzmowania,

jednak opisując chrzest wspomina o namaszczeniu, które jak można przypuszczać odnosi się
do bierzmowania.
Świadectwa św. Cyryla Jerozolimskiego przedstawiają wiarę i zwyczaje Kościoła
Wschodniego. Ten święty łączy obecność Ducha Świętego i jego uświęcające działanie z
czynnością namaszczenia na czole świętym olejem. Konstytucje Apostolskie (400r.) zaś
mówią o namaszczeniu, które jest uczestnictwem w Duchu Świętym i jest pieczęcią jedności.
Święty Augustyn używa terminu sakrament Ducha Świętego, krzyżmo i olej, nie
można jednak stwierdzić na pewno, czy ten ojciec Kościoła pisze o namaszczeniu
praktykowanym przy chrzcie czy też już o obrzędzie bierzmowania.
Pierwszy pełny opis obrzędów przy udzielaniu bierzmowania znajdujemy u św.
Hipolita (zm. 235). Kiedy ochrzczony wychodzi z wody chrzcielnej, jest namaszczany
olejem, następnie namaszczeni przywdziewają szaty i wchodzą do Kościoła. Także Teodor z
Mopsuesty szczegółowo opisuje obrzęd chrztu i bierzmowania: najpierw wyrzeczenie się
szatana, potem namaszczenie znakiem krzyża, błogosławieństwo wody, chrzest i wreszcie
przywdzianie szat14.

• Dzieje sakramentu bierzmowania.

W czasach apostolskich udzielanie Ducha Świętego następuje przez włożenie rąk.

Widać to wyraźnie w takich tekstach jak: Dz 8, 4-20; Dz 19, 1-7; Hbr 6, 1-6. Odróżniają one
obmycie chrzcielne i następujące po nim włożenie rąk. Obmycie w wodzie i włożenie rąk
przez Apostołów udzielające Ducha Świętego są czynnościami wzajemnie się dopełniającymi
i wprowadzającymi wierzącego w życie Chrystusa. Z tekstów Nowego Testamentu nie
wynika jednak jakie były w tym okresie inne gesty obrzędowe sakramentu bierzmowania i tak
z tekstów, w których mowa o „namaszczeniu” (np.: 2 Kor 1, 21n; 1J 2, 20. 27; Ap 1,6;
5,10;20, 6) nie można wnioskować, że to było namaszczenie olejem. Teksty te jednak z
pewnością odegrały swoją rolę przy kształtowaniu się obrzędów tego sakramentu w
późniejszych wiekach.
Do początku III wieku wtajemniczenie chrześcijańskie jest traktowane jako
niepodzielna całość i dlatego trudno jest rozstrzygnąć czy świadectwa z tego okresu dotyczą
chrztu czy bierzmowania. Przykładem takiego świadectwa są pisma Tertuliana, wspomniane
w poprzednim punkcie pracy. Cenne są także świadectwa świętego Hipolita, także omówione
wyżej.
Dopiero na przełomie IV i V wieku w liturgii rzymskiej sakramentu bierzmowania
dokonała się zasadnicza zmiana. Dotychczas sakramentu bierzmowania udzielał biskup
bezpośrednio po chrzcie przez namaszczenie olejem, gdy jednak wzrastała liczba wiernych
oba sakramenty zostają z konieczności oddzielone, co zostało już dokładniej opisane w
patrystycznych podstawach sakramentu bierzmowania. O tej nowej praktyce świadczy list
papieża Innocentego I (401-417) do Decencjusza, biskupa z Gubbio (416r.). Na Zachodzie
istnieje duża różnorodność praktyki namaszczenia krzyżmem. W Rzymie namaszcza się
podwójnie, zarówno przy chrzcie jak i przy bierzmowaniu, a w Hiszpanii i Galii biskup już
nie powtarza namaszczenia, jeśli zostało udzielone podczas chrztu. Na Wschodzie zaś nie
powtarza się namaszczenia: prezbiter, który chrzci udziela także bierzmowania.
Od V wieku tradycja chrześcijańska przyjmuje nazwę bierzmowania – „confirmatio”.
Na przestrzeni od V do VIII w. kształtuje się rzymski obrzęd bierzmowania, którego strukturę
przedstawiają sakramentarze Gelazjański, Gregoriański, Ordo Romanus XI. Obrzęd ten

Wszystkie świadectwa Ojców Kościoła zostały przytoczone za W. Granat, dz. cyt., s. 153-
14

157.
 4

przetrwał z niewielkimi zmianami wprowadzonymi w okresie od IX do XII w. do czasów

ostatnio przeprowadzanej reformy na Soborze Watykańskim II15.

• Owoce sakramentu bierzmowania.

Najważniejszym i podstawowym skutkiem sakramentu bierzmowania jest pełne

wylanie Ducha Świętego jakie było udziałem Apostołów w dniu Pięćdziesiątnicy16. W
omawianym sakramencie Paraklet udziela takich darów jakie są potrzebne do prowadzenia
pełnego życia chrześcijańskiego. Ten skutek bierzmowania wiąże się także z prawdą, że ten
sakrament wprowadza nas w związek z Chrystusem uwielbionym17, ściślej jednoczy nas z
Chrystusem, pomnaża w nas dary Ducha Świętego a także zakorzenia nas głębiej w Bożym
synostwie18.
Innym niezmiernie ważnym owocem sakramentu bierzmowania jest wyciśnięcie na
duszy niezmazalnego charakteru19, który jest znakiem, że Jezus Chrystus naznaczył
chrześcijanina mocą z wysoka, aby był Jego świadkiem20. Bierzmowany otrzymuje więc moc
do publicznego wyznawania wiary w Chrystusa21 - „właśnie przez bierzmowanie
chrześcijanin otrzymuje władzę duchową, by mógł otwarcie wyznawać wiarę i jej bronić”22.
Bierzmowanie daje władzę aktywną brania udziału w życiu Kościoła, jest to władza a
zarazem obowiązek23. „Charakter” tego sakramentu udoskonala także kapłaństwo wspólne
wiernych24.
Z powyższego omówienia wynika, że sakrament bierzmowania nie tylko jednoczy nas
z Chrystusem, ale także udoskonala naszą więź z Kościołem.
Ponadto, co zostało już powiedziane, ten sakrament „inicjacji chrześcijańskiej” daje
wzrost życia nadprzyrodzonego i przyczynia się do wzrostu łaski, co oznacza, że nasze życie
duchowe rozwija się i prowadzi nas do ostatecznego zjednoczenia z Bogiem. Owocem
bierzmowania jest także wzrost łaski uczynkowej, który zapewnia, że Zbawiciel daje
chrześcijaninowi pomoc potrzebną do wykonywania obowiązków pochodzących z przyjętego
sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej25.
Nie można także pominąć faktu, że bierzmowanie, łącznie z sakramentem chrztu, daje
prawo uczestnictwa w zbawczym posłannictwie Chrystusa i Kościoła, ponieważ
bierzmowanie „jest umocnieniem i zaktywizowaniem tych sił, jakie Bóg wszczepił w duszę
ludzką przez chrzest”26.

• Istota obrzędu.
15
Dzieje sakramentu bierzmowania zostały omówione na podstawie: S. Czerwik, Liturgia
Sakramentu Bierzmowania w: Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, red.: J.
Kudasiewicz, Warszawa 1981, s. 157-168.
16
Por. KKK 1302.
17
Por. W. Granat, dz. cyt., s. 169-171.
18
Por. KKK 1303.
19
Por. W. Granat, dz. cyt., s. 172.
20
Por. KKK 1304.
21
Por. Tamże 1305.
22
W. Granat, dz. cyt., s. 172.
23
Por. Tamże.
24
Por. KKK 1305.
25
Por. W. Granat dz. cyt., s. 173.
26
Por. Tamże s. 174.
 5

Sakrament bierzmowania jest uwieńczeniem chrztu oraz uzupełnieniem darów Ducha

Świętego otrzymanych już na chrzcie. Sakrament wtajemniczenia chrześcijańskiego udziela
szczególniejszych praw do prowadzenia aktywnego życia w Kościele27. Co najważniejsze
sakrament ten daje Ducha Świętego, aby głębiej zakorzenić w Synostwie Bożym, ściślej
wszczepić w Chrystusa, umocnić więź z Kościołem i włączyć do Jego posłannictwa oraz aby
pomóc w świadczeniu o wierze chrześcijańskiej28. Te wszystkie dary otrzymujemy podczas
namaszczenie krzyżmem i nałożenia rąk przez biskupa.

• Opis liturgii bierzmowania.

Ważnym momentem, który poprzedza liturgię bierzmowania, a nie jest bezpośrednio z

nim związany, choć w pewien sposób należy do celebracji tego sakramentu, jest poświęcenie
krzyżma świętego, którego dokonuje każdy biskup w swojej diecezji w Wielki Czwartek
podczas rannej Mszy Świętej.
W Kościele rzymskim bierzmowanie nie jest przeważnie związane z chrztem, ale żeby
podkreślić jego związek i kontynuacje tego ostatniego sakramentu, liturgia bierzmowania
rozpoczyna się od odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych. Następnie biskup wyciąga rękę nad
bierzmowanymi i modli się o wylanie Ducha Świętego. Istotny obrzęd sakramentu
bierzmowania w Kościele łacińskim polega na namaszczeniu krzyżmem na czole. Tego
namaszczenia biskup dokonuje wraz z nałożeniem ręki przy jednoczesnym wypowiadaniu
słów: „Przyjmij znamię daru Ducha Świętego”29. Każdemu bierzmowanemu towarzyszy
świadek tego sakramentu. Rozwinęła się powszechna praktyka, że bierzmowanie jest
udzielane podczas Mszy Świętej. Po Ewangelii, a przed homilią, następuje przedstawienie
kandydatów, w którym proszą oni o umocnienie Duchem Świętym. Liturgia tego sakramentu
następuje po wygłoszonej homilii30.

2. Sakrament bierzmowania a encyklika Jana Pawła II Dominum et Vivificantem31.

Encyklika Jana Pawła II Dominum et Vivificantem zawiera podtytuł, który naznacza

jej tematykę a brzmi on: „O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata”. Jak widać więc nie
jest ona poświęcona, aby omawiać sakrament bierzmowania, ale rolę Ducha Świętego.
Ponadto encyklika ta powstała z myślą odczytania na nowo posłannictwa Ducha Świętego w
dzisiejszym świecie oraz jako przygotowanie do Wielkiego Jubileuszu roku 2000, co widać
szczególnie w części III tej encykliki. Nie jest jednak całkiem bezcelowe zastanawianie się
nad relacjami jakie zachodzą pomiędzy tematyką DV a sakramentem bierzmowania
ponieważ, jak zostało wykazane w pierwszej części tej pracy, nie można mówić o tym
sakramencie omijając rolę Ducha Świętego, gdyż właśnie bierzmowanie ma bezpośredni z
Nim związek. To Duch Święty jest tym, który działa szczególnie w sakramencie
bierzmowania, jest jego inicjatorem oraz daje wszelkie owoce, które wypływają z tego
sakramentu.
W poniższych rozważaniach będzie więc omówiona przede wszystkim rola, jaką
spełnia Duch Święty w życiu chrześcijanina oraz owoce, które Duch Święty ofiaruje tym
którzy do Niego należą – w domyśle przez sakrament bierzmowania – i są mu wierni.
27
Por. W. Granat, dz. cyt., s. 143-144.
28
Por. KKK 1316.
29
Opis liturgii sakramentu bierzmowania przytoczono za KKK 1297-1300.
30
Por. Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, red. J. Kudasiewicz, Warszawa 1981, s.
500-505.
31
W dalszej części pracy będzie używany skrót tytułu encykliki – DV.
 6

Encyklika DV tylko raz odnosi się bezpośrednio do omawianego sakramentu

wtajemniczenia chrześcijańskiego w numerze 25: „Wraz z przyjściem Ducha Świętego
poczuli się (Apostołowie) zdolni do tego, aby wypełniać powierzone im posłannictwo.
Poczuli się mężni. To właśnie sprawił w nich Duch Święty i nieustannie sprawia w Kościele
poprzez ich następców. Łaska Ducha Świętego bowiem, której Apostołowie udzielali przez
włożenie rąk swym pomocnikom, jest w dalszym ciągu przekazywana w konsekracji
biskupiej. Biskupi następnie w sakramencie kapłaństwa czynią uczestnikami tego duchowego
daru świętych szafarzy i troszczą się o to, by przez sakrament bierzmowania zostali nią
umocnieni wszyscy odrodzeni z wody i Ducha; w ten sposób, można powiedzieć, trwa w
Kościele łaska Pięćdziesiątnicy.” Z powyżej przytoczonego tekstu wynika, że w sakramencie
bierzmowania wierni otrzymują łaskę Ducha Świętego. Poruszając zagadnienie relacji
pomiędzy DV a bierzmowaniem trzeba dotrzeć o jakiej łasce mówi tu Jan Paweł II. Zanim
jednak będzie mowa o tych łaskach i owocach, które wierni otrzymują przez działanie Ducha
Świętego, trzeba powiedzieć o samym Duchu Świętym jako głównym sprawcy sakramentu
bierzmowania, oraz o sposobach przychodzenia – objawienia się Ducha Świętego.

• Kim jest Duch Święty według encykliki DV?

Pierwsze słowa tej encykliki określają Ducha Świętego jako Pana i Ożywiciela (1).
Dalej, w nr 2 Duch Święty jest przedstawiony jako przede wszystkim Osoba Boska, która
pochodzi od Ojca i Syna i wspólnie z Nimi odbiera chwałę, jest źródłem i mocą odnowy
Kościoła, „jest niewyczerpanym <<źródłem wody wytryskującej ku życiu wiecznemu>> jako
prawda i jako zbawcza łaska”. Papież podkreśla, że Duch Święty - współistotny Ojcu i
Synowi jest Miłością i Darem (nie stworzonym), z którego wypływa wszelkie
obdarowywanie (10, 22-23). Często Duch Święty jest nazwany Duchem Prawdy (np. 24),
który doprowadza do całej prawdy oraz Parakletem (Orędownikiem, Rzecznikiem)
Pocieszycielem, którego Ojciec i Syn posyłają za cenę ofiary Krzyża (np. 3, 8).

• Rola Ducha Świętego

Duch Święty przychodzi, aby dzieło Dobrej Nowiny zbawienia kontynuować w

świecie przez Kościół (3). Jest On stale obecny w Kościele, naucza, przypomina, świadczy o
Bogu, pobudza do rozpowszechniania Ewangelii i dopomaga we właściwym jej zrozumieniu,
zapewnia także ciągłość orędzia Jezusa – to znaczy troszczy się, aby przekaz tej nauki był
wierny (4), jest dla tego przekazu natchnieniem i zabezpiecza Go (5). Duch Święty jest
najwyższym przewodnikiem ponieważ dzieło i owoc Jego działania to doprowadzenie do
prawdy w wierze wszystkich pokoleń uczniów Chrystusa (6). Paraklet jest kontynuatorem
historycznej obecności Odkupiciela i Jego zbawczego dzieła (7). Misją Pocieszyciela jest
doprowadzenie do końca historii zbawienia (23). Duch Prawdy został dany po to, aby
przemieniał wierzących na podobieństwo Boże (24). Duch Święty w chwili zstąpienia na
Apostołów w Wieczerniku objął kierownictwo nad Kościołem i sprawił, że stali się zdolni do
głoszenia Prawdy o Jezusie, dał im męstwo i moc (25). „Duch Święty mieszka w Kościele a
także w sercach wiernych jak w świątyni”, prowadzi Kościół do wszelkiej prawdy, jednoczy
we wspólnocie i posłudze, uposaża go w rozmaite dary hierarchiczne i charyzmatyczne,
utrzymuje go w ciągłej młodości, odnawia i prowadzi do zjednoczenia z Oblubieńcem –
Jezusem Chrystusem (25).
Nieocenionym owocem Ducha Świętego jest przekonywanie świata o grzechu w
relacji do Krzyża Chrystusa. Duch Prawdy jest światłem dla sumień i źródłem ładu
moralnego (39, 45). Przekonywanie o grzechu nie prowadzi do „fatalizmu” grzechu (45)
ponieważ Duch Święty dając poznać zło, skierowuje do dobra – to właśnie pod wpływem
 7

Jego darów dokonuje się nawrócenie człowieka (42). Co więcej, Duch Święty przeobraża
cierpienie związane z grzechem i złem w odkupieńczą miłość (39), przez szczególne
współdziałanie z Synem podczas Jego ofiary i samo oddania (40).
Duch Święty daje również nowe życie, sprawia w wierzących usynowienie, uświęca –
obdarza łaską uświęcającą, ofiarowuje możliwość dojścia do tajemnicy paschalnej (53).
Ożywiciel umacnia człowieka wewnętrznego, obdarza także łaską uczynkową a Jego
tchnienie powoduje, że duch człowieka otwiera się na Boga i człowiek staje się mieszkaniem
Ducha Świętego (58). Sprawia wreszcie, że człowiek coraz lepiej odnajduje się jako
bezinteresowny dar z siebie, pod wpływem Ducha Świętego ludzie odkrywają Boski wymiar
swego istnienia (59-60).
Duch Święty jest zasadą jedności Kościoła (61), jest obecny w posłudze Kościoła i w
Nim działa (64).
Ogromną rolę odgrywa Paraklet w modlitwie ponieważ ją sprawia i prowadzi nas na
niej, uzupełniając naszą nieumiejętność modlenia się (65).
Wreszcie można podsumować, powtarzając za Janem Pawłem II, że Duch Święty sam
jest Darem i stanowi odwieczne źródło obdarowywania człowieka przez Boga (66), wszelkie
zbawcze działanie Boga w świecie dokonuje się zawsze i wszędzie w Duchu Świętym (54),
jest pierwszym i nadrzędnym podmiotem urzeczywistniania zbawczego dzieła w Kościele
(42).

• Objawienie się Ducha Świętego.

Duch Święty zostaje posłany przez Ojca w imię Syna, przychodzi za sprawą
odkupienia dokonanego przez Chrystusa z woli i jako dzieło Ojca (8). Duch Święty
przychodzi w mocy paschalnej tajemnicy Chrystusa, ażeby od dnia Pięćdziesiątnicy pozostać
z Kościołem, w Kościele, a poprzez Kościół w świecie (14). To zmartwychwstały Chrystus
przynosi Apostołom Ducha Świętego, dając początek nowemu stworzeniu. Przynosi Go za
cenę swojego odejścia. Posłanie Pocieszyciela wiąże się ściśle ze śmiercią i
Zmartwychwstaniem Jezusa (24). Paraklet zstępuje na uczniów w dniu Zielonych Świąt, aby
pozostać z nimi na zawsze i właśnie wtedy rozpoczął się czas Kościoła. Duch Święty od
tamtej pory objął kierownictwo uczniów (25).
Papież zwraca tutaj także uwagę, że zewnętrznym symbolem udzielania Ducha w
Starym Testamencie było namaszczenie. Duch Święty zstępuje najpierw na Mesjasza, Syna
Bożego i dlatego właśnie Mesjasz jest szczególnie namaszczony przez Boga Duchem
Świętym (16), który na Nim spoczął, i to On właśnie przynosi Ducha Świętego (19).

• Podsumowanie
Jan Paweł II w Encyklice Dominum et Vivificantem, jak zostało już zaznaczone, nie omawia
sakramentu bierzmowania. Pozornie mogłoby się wydawać, że nie porusza także problematyki
teologii bierzmowania, gdyż sam termin „bierzmowanie” został użyty przez Papieża tylko raz. Ojciec
Święty bardzo szeroko i wieloaspektowo omawia jednak rolę Ducha Świętego, poruszając także
zagadnienia Jego istnienia jako Osoby Boskiej, objawienia się w świecie i misji jaką wykonuje przez
wieki historii zbawienia. Jak zostało wykazane w pierwszej części pracy istotą teologii sakramentu
bierzmowania jest sam Duch Święty, który przychodzi do wierzących ze swoimi darami, aby ich
umocnić i pogłębić ich wiarę. Wynika z tego więc, że encyklika o Duchu Świętym ujmuje samą istotę
teologii sakramentu bierzmowania i nie wymieniając jego nazwy omawia wszystkie owoce, które
wierzący otrzymują w tym sakramencie jako dar Ducha Prawdy.