1.

RENESANS

Antropocentryzm - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i

cel wszechświata

Humanizm - prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość i

podkreślający jego godność.

Reformacja - ruch religijno, polityczno, społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI
wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa.

Klasycyzm - Styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultury
starożytnych Rzymian, Greków oraz Żydów

Sonet - utwór literacki, który złożony jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch kwadrynach i
dwóch tercynach. Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu
wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. (Mikołaj Sęp Szarzyński "O wojnie naszej
którą wiedziemy szatanem, światem i ciałem")

Tren - utwór liryczny o charakterze żałobnym, (Kochanowski "Treny")

Pieśń - to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej. (Kochanowski

"Pieśni")

Fraszka - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej

tematyce, często humorystycznej lub ironicznej. (Kochanowski "Na zdrowie")

WYZNACZNIKI DRAMATU SZEKSPIROWSKIEGO :

- załamanie zasady decorum - wprowadzenie śmiesznych, rubasznych scen
- załamanie zasady mimesis na rzecz kreacji poprzez tworzenie fantastycznych rzeczywistości oraz
dbałość o język wypowiedzi
- załamanie zasady trzech jedności.

Struktura tragedii szekspirowskiej:

. podział akcji na: ekspozycje, powstanie, rozwój konfliktu, kryzys, rozwiązanie
. czas: rządy Makbeta trwają 17 lat.
. miejsce: rozprzestrzenienie dramatu

- Paralelizm świata przedstawionego, na który składa się świat ziemski i pozaziemski

- pogłębiony portret psychologiczny bohatera
- Wprowadzenie scen zbiorowych, służących ocenie i charakterystyce społeczeństwa
- Ograniczenie roli fatum na rzecz kreacji człowieka- kowala swojego losu
- Rezygnacja z antycznego podziału na : prologos, parodos, epizodion, stasimon, eksodos
- pisany prozą

5.OŚWIECENIE

Racjonalizm - termin filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi.

Empiryzm - kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania
jest doświadczenie zmysłowe (John Locke)

Sensualizm - to pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych

(John Locke)

Tabula rasa - pogląd, że wszelka wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia, a umysł pozbawiony
doświadczeń jest "niezapisany". (John Locke)

Libertynizm - nurt światopoglądowy i literacki powstały na przełomie XVII i XVIII w. we Francji i

Włoszech. Libertynów charakteryzowała postawa laicka, wolnomyślicielska i sceptyczna. Ruch
skierowany był przeciwko autorytetom religii, a zwłaszcza myśleniu scholastycznemu, tradycyjnej
obyczajowości i katolicko-feudalnemu ideałowi życia. ( F. La Mothe le Vayer)

Krytycyzm - postawa umysłowa postulująca kontrolę prawdziwości i zasadności twierdzeń przed ich
uznaniem

Utylitaryzm - kierunek etyki zapoczątkowany w XVIIIw, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek
jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście
największej liczby ludzi".

Materializm - system filozoficzny twierdzący, że jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś
wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka.

Sentymentalizm -prąd literacki który głosił ład i harmonię świata mając charakter dworski,
sentymentalizm był związany z awansem społecznym klas średnich, szczególnie mieszczaństwa.

Rokoko - nazwa zjawisk literackich. Twórczość rokokowa miała przede wszystkim służyć
przyjemności.
Bajki epigramatyczne i narracyjne - Bajka narracyjna jest zbliżona do noweli, posiada krótką, łatwą do
przyswojenia fabułę. Starożytnym twórcą bajek narracyjnych jest np. Babrios, nowożytnym La
Fontaine. Bajka epigramatyczna jest natomiast zbliżona do epigramatu, krótsza, pozbawiona fabuły i
wszelkich cech epickich.

Satyra - gatunek literacki lub publicystyczny łączący w sobie epikę i lirykę (także inne formy
wypowiedzi) wywodzący się ze starożytności (pisał je m.in. Horacy), ośmiesza i piętnuje ukazywane w
niej zjawiska, obyczaje, stosunki społeczne. Prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale
nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne
ukazanie postaci. (Świat zepsuty Ignacego Krasickiego)

Powieść epistolarna - powieść skonstruowana w formie listów (niekiedy przeplatających się z

fragmentami pamiętnika), wymienianych między sobą przez bohaterów (Julia, czyli Nowa Heloiza"
(1761) – Jean Jacques Rousseau)

Poemat heroikomiczny - utwór literacki, opierający się na połączeniu podniosłego stylu wypowiedzi z
błahą, przyziemną tematyką, co tworzy efekt komiczny. Nawiązuje do gatunku eposu bohaterskiego
( Ignacy Krasicki „Monachomachia” )
 

Poezja metafizyczna:
- problematyka przemijania
- ulotność życia, śmierć
- wprowadzenie aspektów duchowych, opozycji między strefą sacrum, a profanum
- odwołanie do Biblii (wartości wanitatywne) i Koheleta (marność nad marnościami)
- kunsztowna forma
- Daniel Naborowski, Mikołaj Sęp – Sarzyński

Poezja dworska:
- tematyka miłości rozumianej jako flirt, gra salonowa
- pochwała piękna kobiet
- propagowanie korzystania z przyjemności życia
- przewaga formy nad treścią
- środki stylistyczne: epitety, anafory, epifory, przerzutnie, kontrasty, rymy, paradoksy, oksymorony,
inwersje, metafory, antynomie
- wprowadzenie konceptyzmu
- Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn

Poezja sarmacka:
Idea i wypaczenie idei
- patriotyzm -> ksenofobia
- religijność -> fanatyzm, dewocja
- duma z własnego pochodzenia -> pogarda dla innych
- waleczność, honor -> wewnętrzne spory, pojedynki, kłótnie
- gościnność -> pijaństwo
- przekonanie, że są narodem wybranym -> bierność w walce
- Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek

MARINIZM – dążenie do zaskoczenia, zszokowania odbiorcy niezwykłym pomysłem (temat, forma),

charakteryzuje go nadużywanie metafor, anafor, paradoksów, hiperboli. Giambattista Marino.

KONCEPTYZM – dążenie do zaskoczenia czytelnika puentą, oryginalnym zestawieniem elementów

pozornie sprzecznych, niekonwencjonalna forma, wzorowany na marinizmie.

KONTRREFORMACJA – odbudowa Kościoła katolickiego w reakcji na wystąpienie protestantyzmu (bo

upadła jego rola). Została zapoczątkowana ekskomuniką Marcina Lutra w 1520r. Później: sobór
trydencki (1545-1563). Arianie zostają zmuszeni do przejścia na katolicyzm (jeśli nie, to wygnanie).