Szczelina Magnet 29 - 06

Fundamenty Elektroniki
W poprzednim odcinku
zasygnalizowano w ogólnym
zarysie problem szczeliny
Przetwornice impulsowe
powietrznej w rdzeniu ferrytowym. Potworki i straszydła
Wpływ szczeliny Na rysunku 20b znajdziesz odpowiedni SMM = I × z = SMMX + SMMY=
Sprawę szczeliny zasygnalizowałem ci obwód magnetyczny: rdzeń ferrytowy ze HX × lX + HY × lY
na prostym przykładzie „sprężynek” po− szczeliną. Do tej pory wszystko jest jasne – na−
wietrza. Naprawdę nie chciałem cię mę− Odwołajmy się do obwodu elektrycz− pięcie w obu przypadkach rozłoży się na
czyć, ale niestety muszę ci podać kolejne nego z rysunku 20a. Gdybyśmy znali dłu− dwie części.
ważne informacje. Musimy bardziej wnik− gość tych prętów oraz wartość G (napię− Co możesz powiedzieć o wartości GX
liwie przeanalizować wpływ szczeliny na cia przypadającego na jednostkę długoś− i GY oraz HX i HY?
obwód magnetyczny. ci) dla każdego pręta, to możemy skorzys− Pomyśl sam.
Do tej pory analizowaliśmy toroidalny tać z zależności Szczerze mówiąc, z ostatniego wzoru
rdzeń ferrytowy o długości l z cewką U=G×l rzeczywiście niewiele wynika... Ponieważ
o z zwojach. i zapisać: lX + lY = l możesz przypuszczać, że natę−
Oto bardzo ważny wzór, który już dob− UA = UX + UY = GX × lX + GY × lY żenie pola HX albo jest równe natężeniu
rze znasz: Analogicznie możemy zapisać: H w rdzeniu bez szczeliny, albo jest
mniejsze. Zapewne nie jest większe, bo
SMM = I × z = H × l
nie ma powodu, by było większe.
Wzór ten jak ulał pasował do rdzenia Żeby to wyjaśnić, spróbuj odpowiedzieć
w kształcie toroidu (por. rysunek 12 na pytanie, czy w obwodzie elektrycznym
w EdW 1/98). GX = GY? Na pierwszy rzut oka może ci się
Teraz dobrą piłką przecięliśmy ten wydawać, że tak – przecież to jest ten sam
rdzeń w pewnym miejscu i mamy rdzeń obwód. Jeśli jednak trochę wytężysz szare
ze szczeliną. komórki, dojdziesz do wniosku, że GX nie
Otrzymaliśmy obwód magnetyczny musi i zazwyczaj wcale nie jest równe
zbudowany z dwóch odcinków o różnych GY. Jednakowy jest tylko prąd elektryczny
właściwościach magnetycznych. Jak za− I płynący przez oba pręty.
pisać wzorem sytuację? Co z tego wyni− Jeśli chcesz się bawić we wzory, dla
ka w praktyce? obu fragmentów obwodu możemy zapi−
To proste: napięcie magnetyczne się sać na podstawie prawa Ohma (I = U/R):
nie zmieniło, nadal
Ux UY
I= =
SMM = I × z R x RY
Ale co z H×l? Całkowita długość nadal W obwodzie magnetycznym jednako−
jest równa l przy czym l = lX + lY, gdzie lX wy jest też prąd (czyli strumień) magne−
– długość rdzenia i lY – długość szczeliny tyczny Φ oraz indukcja B (bez większego
powietrznej. błędu przyjmujemy, iż pole przekroju
Znów skorzystajmy z analogii. Niech S rdzenia i szczeliny jest takie same). Mo−
teraz nasz obwód elektryczny z rysun− żemy więc zapisać:
ku 11, który potem narysowaliśmy ina− SMM x SMM Y
czej na rysunku 12a, zawiera dwa szere− Φ= =
Rm x Rm Y
gowo połączone pręty z różnych metali –
sytuację pokazuje rysunek 20a. Oczywiś− Rys. 20a. Obwód elektryczny złożony Wiesz, że
cie napięcie UA rozłoży się na tych dwóch z dwóch materiałów l
opornościach. Rys. 20b. Obwód magnetyczny ze R=
γ ×S
UA = UX + UY szczeliną
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98 75

Listy od Piotra
można uważać, że napięcie „nie ma in− wartość µ. Powietrze i próżnia mają bez−
l
Rm = nego wyjścia”, tylko tak się podzielić na nadziejnie małą wartość µ, zwykle kilka
µ×S oba opory, żeby przez te opory popłynął do kilkunastu tysięcy razy mniejszą niż
podstawiamy do poprzednich wzorów: jednakowy (ten sam) prąd. Musi się tak ferryt – na rysunku 21 dla celów poglądo−
podzielić, bo w innym wypadku prąd pły− wych narysowałem trochę zbyt optymis−
Ux × γ x × S UY × γ Y × S
I= = nący przez oba opory (I = U/R) nie byłby tycznie wykres zależności B od H (B=µ0
lx lY jednakowy, co przy połączeniu szerego− × H gdzie µ0 – przenikalność magnetycz−
przekształcamy i porządkujemy: wym jest niemożliwe – prąd płynący na próżni) – zasadniczo prosta reprezen−
przez oba opory musi być ten sam. Ana− tująca powietrze powinna przebiegać
U U 
I = S x × γ x = Y × γ Y  logicznie można powiedzieć, że wartości jeszcze bardziej płasko.
 lx lY  G w obu prętach też się „same” dopasu − W ferrycie i w szczelinie musi być za−
 SSM x SSM Y  ją w ten sposób, by zapewnić przepływ chowana taka sama wartość strumienia
Φ = S × µx = × µ Y  tego samego prądu przez oba pręty. Po− (ΦX=ΦY) oraz indukcji (BX=BY), więc na−
 lx ly  toczne stwierdzenie głosi, że w obwo− tężenie pola H musi się odpowiednio
otrzymujemy: dzie szeregowym napięcie dopasowuje rozłożyć (dopasować). Tak, by w obu ma−
się do oporów, teraz możemy powie− teriałach uzyskać taką samą wartość in−
I
gęstość prądu = = γ x × Gx = γ Y × G Y dzieć, że G dopasowuje się do... prze− dukcji. Na rysunku 21 pokazują to zielone
S wodności materiału. Jeśli przewodność linie. Sam widzisz, że dla uzyskania w su−
materiału jest większa, to do uzyskania mie niewielkiej indukcji B1, w szczelinie
Φ
= B = µ x × Hx = µ Y × H Y danej wartości prądu wystarczy mniejsza musi wystąpić natężenie H1 o bardzo du−
S wartość G. Jeśli z kolei materiał ma żej wartości.
mniejszą przewodność (słabiej przewo− Oczywiście zgadza się to z wcześniej
Inaczej mówiąc, w obwodzie magne− dzi prąd), to dla uzyskania tej samej war− wyprowadzonym wzorem:
tycznym z rysunku 20b µX × Hx musi być tości prądu, G musi mieć większą war− µX × Hx = µY × HY
równe µY × HY tość. To chyba trafia ci do przekonania? Przemyśl to dokładnie – powinieneś to
Jeśli µX (ferrytu) jest dużo większe, W obwodzie magnetycznym jest tak dobrze zrozumieć. Co z tego wynika
niż µY (powietrza), to dla zachowania po− samo. Prąd, a właściwie strumień mag− w praktyce?
danej równości HY musi być tyleż razy netyczny wyobraziliśmy sobie jako pew− Jeśli przenikalność ferrytu jest, po−
większe niż Hx. ną liczbę „linii pola” zamkniętych w rdze− wiedzmy, 5000 razy większa od przeni−
Wychodzi na to, że istotnie HX i HY niu. Linie te muszą być ciągłe. Nie mogą kalności powietrza, to (uważaj teraz!) na−
wcale nie muszą być i zazwyczaj wcale się nagle urywać. Uważaj, to istotne – tężenie pola w szczelinie musi być 5000
nie są równe. Chyba, że przez czysty w ferrycie rdzenia musi być praktycznie razy większe niż w ferrycie! Tak wycho−
przypadek, gdy µX i µY są równe, co na tyle samo „linii pola” co w szczeli − dzi ze wzoru i potwierdza to rysunek 21.
pewno nie ma miejsca w przypadku fer− nie. Praktycznie taka sama powinna też To jest bardzo ważny wniosek, ale na
rytu i powietrza. być w całym obwodzie gęstość tych tym nie koniec.
Cóż, ostatni wniosek jest jasny, ale „linii” czyli indukcja magnetyczna B. Zauważ, że nigdzie tu nie występuje
może te wzory i przekształcenia były dla Czyli ΦX = ΦY oraz BX = BY długość l. Istotnie na razie wiemy tylko,
ciebie za trudne. Spróbuj poczuć to intui− Wcześniej poznałeś charakterystykę że natężenie pola jest odwrotnie propor−
cyjnie. Jeszcze raz wróć do obwodu elek− magnesowania materiału magnetyczne− cjonalne do przenikalności µ obu ośrod−
trycznego: go. Ze względów praktycznych wykres ków. Teraz zbadajmy wpływ długości l.
Na pewno obwodzie z rysunku 20a przedstawia zależność indukcji B od na− A skąd bierze się natężenie pola?
przez oba połączone szeregowo pręty tężenia pola H, które jest napięciem Oczywiście w gruncie rzeczy wytworzo−
MUSI płynąć ten sam prąd I. magnetycznym przypadającym na jed− ne jest przez prąd płynący w cewce.
Wiesz, że przy dwóch szeregowo po− nostkę długości. SMM = I × z
łączonych opornościach, napięcia na nich Na rysunku 21 na jednym wykresie Mamy więc stałą wartość I × z, zupeł−
będą proporcjonalne do tych oporności – zaznaczyłem ci dwie charakterystyki: za− nie niezależną od tego, czy cewka ma
to zasada znana wszystkim uczniom. leżność indukcji od natężenia pola dla ja− rdzeń pełny, czy rdzeń ze szczeliną, czy
Jeśli przykładowo jedna z oporności jest kiegoś ferrytu i dla powietrza. Nachyle− jest cewką powietrzną. Inaczej mówiąc,
czterokrotnie większa od drugiej, to na− nie jest miarą µ. Czym bardziej stromy „zasilające” napięcie magnetyczne
pięcie UA rozłoży się w stosunku 4:1. Na przebieg charakterystyki, tym większa (SMM) jest stałe. To napięcie rozdzieli się
większej rezystancji RX napięcie wynie−
sie 0,8 UA, na mniejszej rezystancji RY
napięcie wyniesie 0,2 UA. To potrafi poli−
czyć każdy, nawet początkujący elektro−
nik, korzystając z prawa Ohma. Rozpatry−
wana sprawa jest trochę trudniejsza, bo
trzeba uwzględnić zarówno długość
l obu części obwodu, jak i przewodność
obu materiałów (nie trzeba natomiast za−
stanawiać się nad przekrojem S, bo jest
jednakowy dla obu prętów). Wielu elekt−
roników tłumaczy sobie po cichu, że na−
pięcie „samo z siebie” dzieli się, czy ra−
czej dopasowuje do oporności rezysto−
rów by zachować jednakową wartość
prądu w obu elementach. Rzeczywiście, Rys. 21. Magnesowanie ferrytu i powietrza
76 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98

Listy od Piotra
na dwie części. Zgodnie z rysunkiem 20 Zapamiętaj więc ważny wniosek: na− (magnetyczną). Całkowita rezystancja
możemy zapisać: wet szczelina o bardzo małych wymia− magnetyczna rdzenia (ze szczeliną)
SMM = I × z = SMMX + SMMY = rach znacznie wpływa na właściwości ob− wzrasta. Jeśli napięcie magnetyczne jest
HX × lX + HY × lY wodu magnetycznego. takie same, a rezystancja magnetyczna
I wreszcie dotarliśmy do sedna spra− W praktyce szczelina ma szerokość wzrosła, to prąd (strumień) magnetyczny
wy. setnych części milimetra, tylko wyjątko− na pewno się zmniejszy. A zmniejszenie
Jeśli ferrytowy rdzeń nie ma szczeliny wo sięga 0,5...1mm. się strumienia oznacza zmniejszenie in−
(lY = 0), całe to napięcie magnetyczne Chcesz wiedzieć coś więcej? Bez dukcji B w rdzeniu.
przypadnie na rdzeń i w rdzeniu tym wy− szczeliny natężenie pola w rdzeniu wyno− Jeśli chcesz utrzymać dopuszczalną
stąpi pole o natężeniu:I×z siło dla danego rdzenia indukcję (przy okazji
H=
l zwiększając ilość magazynowanej ener−
I×z
Zgodnie z rysunkiem 21 wywoła to H= gii), możesz i powinieneś śmiało zwięk−
w rdzeniu znaczną indukcję B2. l szać napięcie magnetyczne. A napięcie
Gdy usuniemy rdzeń ferrytowy, to Z „pomijalnie wąską” szczeliną magnetyczne to
samo natężenie H wywoła w „powi− I × z = Hx × lX + HX × lX = 2 (Hx × lX) SMM = I × z
etrznym rdzeniu” bardzo małą indukcję Czyli natężenie pola w rdzeniu Czyli możesz zwiększać prąd elektry−
B3. Zaznaczyłem ci to kolorem niebies− czny płynący przez cewkę, bądź liczbę jej
I×z
kim. Hx = zwojów, nie powodując nasycenia mate−
A w obecności szczeliny? 2×l riału magnetycznego rdzenia.
Rozważmy dwa przykłady. Niech nadal jest przy tym samym prądzie I, dwukrot− Jeśli to rozumiesz, to bardzo dobrze,
przenikalność ferrytu µX jest 5000 razy nie mniejsze, niż w rdzeniu bez takiej ale nie ciesz się zanadto, bo w praktyce
większa od przenikalności powietrza µY szczeliny. A jeśli natężenie pola jest dwu− sprawa nie wygląda wcale słodko. Żeby
(µX = 5000 µY). krotnie mniejsze, wtedy oczywiście od− przeprowadzić ścisłe obliczenia musiał−
Zgodnie z wcześniejszą zależnością powiednio mniejsza jest indukcja B. byś się sporo natrudzić. W grę wchodzi
µX × Hx = µY × HY Czy to dobrze, czy źle? Ty przecież tu bowiem kilka związanych ze sobą
5000 µY × Hx = µY × HY chcesz zmagazynować w cewce możliwie czynników. Nie będziemy się w to wgłę−
czyli HY = 5000 × Hx dużą ilość energii. Żeby tak było, nie powi− biać – chcę ci tylko pokazać, że wpraw−
Załóżmy teraz, że szczelina ma dłu− nieneś zmniejszać indukcji w ferrycie, tyl− dzie szczelina pozwala zgromadzić więcej
gość 100 razy mniejszą od długości ferry− ko pracować przy wartościach indukcji nie− energii, ale bardzo komplikuje obliczenia.
tu, czyli lY = lX /100 wiele mniejszych od indukcji nasycenia. Sam rozumiesz, że nie sztuka ot po
podstawiamy powyższe do wzoru: Jeśli wprowadzenie szczeliny zmniejszyło prostu zwiększyć szczelinę. Taka opera−
SMM = I × z = SMMX + SMMY= indukcję, powinieneś tę indukcję zwięk− cja zmniejsza bowiem wypadkową prze−
HX × lX + HY × lY szyć do poprzedniej wartości. Jak? Oczy− nikalność rdzenia i tym samym indukcyj−
Otrzymujemy: wiście zwiększając natężenie pola, a to ność. Zmienia też indukcję w rdzeniu,
SMM = I × z = SMMX + SMMY= przez zwiększenie napięcia magnetyczne− a my chcemy pracować przy możliwie
Hx × lX + 5000HX × lX /100= go I×z. Nie będę ci tego wykazywał wzo− dużej indukcji, bliskiej indukcji nasycenia.
Hx × lX + 50 × (HX × lX) rem, ale chyba czujesz, że dzięki wprowa− Trzeba zwiększać liczbę zwojów lub prąd.
czyli napięcie magnetyczne na szczelinie dzeniu szczeliny i zwiększeniu wartości Już rzut oka na wzór na energię
(SMMY = 100HY * lX) jest pięćdziesiąt razy I×z zmagazynujesz teraz więcej energii,
z2 × I2 × µ × S
większe (!) niż napięcie magnetyczne na niż w cewce z rdzeniem bez szczeliny. E=
ferrycie. A przecież szczelina jest stosun− Zrozumiałeś? Wprowadzenie szczeliny 2l
kowo niewielka. zmniejszyło indukcję, a my chcemy pra− pokazuje, że sprawa jest skomplikowana.
Zmniejszmy więc szczelinę jeszcze cować przy możliwie dużej indukcji. Po Ze wzorami może byśmy sobie zresztą
bardziej. Niech nasz rdzeń ma „pomijal− wprowadzeniu szczeliny, aby utrzymać tę poradzili, ale jest gorszy problem: jak
nie wąską” szczelinę o długości 5000 ra− dużą indukcję można i trzeba zwiększyć w praktyce ustalać, czy mierzyć szero−
zy mniejszej od drogi magnetycznej prąd I lub liczbę zwojów z. kość szczeliny, rzędu ułamka milimetra?
w ferrycie. Przykładowo będzie to szcze− Choć nie będę ci podawał dalszych
lina o długości 0,01mm dla rdzenia o dł− wzorów do analizy obwodu ze szczeliną (to
ugości drogi magnetycznej 5cm. Jedna zresztą jest ślepa uliczka), jesteś już o krok
setna milimetra to mniej niż grubość wło− od pełnego zrozumienia wpływu szczeliny
sa. I co nam taka mikroskopijna szczelina na obwód. Ale to jeszcze nie wszystko, co
zmieni w sporym rdzeniu? musisz wiedzieć o szczelinie.
Liczymy: Nie masz chyba wątpliwości, że wpro−
wadzenie szczeliny zmniejsza wypadko−
lx
ly = wą przenikalność µ. Dla rdzeni często po−
5000 daje się wypadkową (efektywną) war−
podstawiamy (pamiętając, że HY = 5000 tość przenikalności, oznaczoną w katalo−
× Hx) gach µe lub µeff.
(Ale to wcale nie znaczy, że owo µe
SMM = I × z = SMM x + SMM y = jest równe używanej przez praktyków
Ix wartości AL. Wartość AL zależna jest nie
Hx × I x + 5000H x × = Hx × I x + H x × I x
5000 tylko od przenikalności, ale i od wymia−
Jesteś zaskoczony? Na „pomijalnie Nie do końca jasne? To spróbujemy rów geometrycznych rdzenia.)
wąskiej” szczelinie napięcie magnetycz− trochę prościej jeszcze raz: Oczywiście różne wartości µe i odpo−
ne jest takie same, jak na nieporównanie Zwiększając szczelinę wtrącasz do ob− wiadające im wartości AL uzyskuje się
dłuższym odcinku ferrytu! wodu magnetycznego dużą rezystancję w prosty sposób, zmieniając wymiar

Listy od Piotra
Teraz jeszcze raz wracamy do pytania:
czy mając daną cewkę z rdzeniem, obli−
czoną do pracy w konkretnej przetworni−
cy, możesz polepszyć właściwości prze−
twornicy, wprowadzając, bądź zwiększa−
jąc szczelinę? (nie jest to problemem –
wystarczy rozłączyć połówki rdzenia
i wsunąć między nie choćby kawałeczki
grubszego papieru.)
Na pierwszy rzut oka, warto zwiększać
szczelinę, bo zwiększa to ilość magazy−
nowanej energii, ale właśnie tu tkwi pu−
łapka, o której musisz pamiętać!
Przede wszystkim, tak po prostu
Rys. 22. Wpływ szczeliny na wypadkową charakterystykę rdzenia zwiększając szczelinę, znacznie zmniej −
szyłbyś indukcyjność. A chyba nie o to ci
szczeliny. Rysunek 22 pokazuje, jak zmie− liniowe. Aby uzyskać małe zniekształce− chodzi? Aby utrzymać indukcyjność, mu−
nia się wypadkowa przenikalność rdzenia nia oraz dużą stabilność cieplną i długo− siałbyś (znacznie) zwiększyć liczbę zwo−
przy różnych szerokościach szczeliny. czasową, trzeba zastosować rdzeń ze jów. Dla danego rdzenia musiałoby to
Co jeszcze wynika z tego rysunku? stosunkowo szeroką szczeliną, czyli ma− oznaczać konieczność użycia cieńszego
Między innymi to, że po wprowadze− łą wartością AL. Parametry powietrza są drutu, co drastycznie zwiększyłoby rezys−
niu szczeliny radykalnie zwiększa się wy− bowiem nieporównanie bardziej stabilne tancję cewki. Zwiększyłoby tym samym
padkowa liniowość – pętla histerezy nie niż ferrytu. straty w postaci ciepła wydzielającego
daje już tak o sobie znać. Wcześniej mó− Wprowadzenie szczeliny radykalnie się na tej rezystancji przy przepływie prą−
wiłem ci, że przy cewkach przeznaczo− zmniejsza przenikalność i stałą AL (z kilku du. Jeśli przesadzisz z tą szczeliną, te do−
nych np. do filtrów czy innych precyzyj− tysięcy do kilkudziesięciu lub kilkuset). datkowe straty w rezystancji uzwojenia
nych zastosowań, trzeba się liczyć z wy− To z kolei dla osiągnięcia danej indukcyj− całkowicie zniweczą wszelkie korzyści
stępowaniem zniekształceń (harmonicz− ności wymaga dużej liczby zwojów. Żeby wynikające ze zwiększenia możliwości
nych), mających źródło w pętli histerezy. przy dużej liczbie zwojów uzyskać dużą magazynowania energii w szczelinie.
Chyba czując ten problem „przez skórę” dobroć Q, rezystancja cewki musi być Tak samo będzie, jeśli nie zwiększysz
zastanawiałeś się, dlaczego cewki pracu− mała, czyli uzwojenie ma być wykonane liczby zwojów, tylko będziesz pracował
jące choćby w obwodach rezonanso− odpowiednio grubym drutem. Takie przy mniejszej indukcyjności i większych
wych nie wprowadzają ogromnych znie− uzwojenie wymaga dużo miejsca, czyli prądach.
kształceń, czego należałoby się spodzie− zastosowania odpowiednio dużego rdze− W każdym razie dadzą o sobie znać
wać po pokrzywionej pętli histerezy. Te− nia. Zauważ, że rdzeń o dużych wymia− straty na rezystancji uzwojenia
raz masz odpowiedź: cewka z rdzeniem rach pojawił się tu nie ze względu na P = I2 × R
bez szczeliny rzeczywiście wprowadzała− przenoszoną moc (która jest znikoma), Jeśli w planowanej przetwornicy w ce−
by duże zniekształcenia. Tylko dzięki ale ze względu na konieczność uzyskania lu zmniejszenia strat cieplnych w uzwoje−
szczelinie uzyskuje się dobrą liniowość stabilności cieplnej, małych zniekształ− niu, próbowałbyś zastosować małą induk−
i małe zniekształcenia. Dlatego do precy− ceń nieliniowych i dużej dobroci Q. Teraz cyjność (małą liczbę zwojów grubego dru−
zyjnych cewek nie używa się rdzeni to− już widzisz, że zaprojektowanie cewki do tu), to musiałbyś pracować przy dużych
roidalnych, mających bardzo duże war− jakiegoś precyzyjnego filtru nie jest wca− częstotliwościach. Ale już wcześniej tłu−
tości µ i AL (AL rzędu kilku tysięcy). Uży− le łatwą sprawą, bo trzeba jakoś obliczyć maczyłem ci, że nie możesz nadmiernie
wa się natomiast rdzeni kubkowych i ty− spodziewaną dobroć (i to nie dla prądu zwiększać częstotliwości, bo rosną wtedy
pu RM lub X o stałej AL rzędu kilkudzie− stałego, ale dla częstotliwości pracy) straty w rdzeniu wynikające z histerezy.
sięciu do kilkuset. oraz oszacować stabilność cieplną i po− Nie zapominaj też o większych stratach
Wprawdzie wprowadzenie szczeliny ziom wprowadzanych zniekształceń. Pro− w tranzystorach przełączających.
zmniejsza przenikalność (oraz współ− cedury takiego precyzyjnego projekto− Już chyba czujesz, że nie istnieje tu ja−
czynnik AL), co dla uzyskania danej in− wania cewek do filtrów znajdziesz w ka− kaś ścisła granica. I wcale nie ma tu pros−
dukcyjności wymaga stosowania więk− talogach rdzeni ferrytowych. Tak to już tego wzoru, który precyzyjnie rozwiązy−
szej ilości zwojów, ale jednocześnie ra− jest z cewkami. Na twoje szczęście filtry wałby problem.
dykalnie prostuje charakterystykę, i tym LC odchodzą pomału do lamusa. Są wy− Przykładowo w niektórych źródłach
samym zmniejsza zawartość harmonicz− pierane przez filtry z tak zwanymi przełą− spotkasz zalecenie, by tak projektować
nych. Masz tu kolejny dowód, że projek− czalnymi pojemnościami (w postaci ukła− przetwornice, aby moc strat w rezystan−
towanie cewek do bardzo precyzyjnych dów scalonych). Ale to już temat z zupeł− cji uzwojenia była równa sumie strat
zastosowań to coś więcej niż znalezie− nie innej bajki. w rdzeniu (z histerezy i prądów wiro−
nie liczby zwojów przy danym współ− Oczywiście omówiona właśnie kwes− wych). Fajne zalecenie, ale jak się słusz−
czynniku AL! Może czasem się zastana− tia dobroci i stabilności jest istotna nie domyślasz, nie tak łatwo to obliczyć.
wiałeś, dlaczego niektóre cewki muszą w cewkach pracujących w precyzyjnych Moc strat w rezystancji uzwojenia to pół
być takie duże? Teraz znalazłeś odpo− obwodach sygnałowych. Nie ma ona biedy, ale do obliczenia strat w rdzeniu
wiedź. Sam ferryt nie jest zbyt stabilny. większego znaczenia w cewkach prze− musisz mieć dodatkowe dane o zależnoś−
Jego parametry (w tym przenikalność) znaczonych do przetwornic, gdzie nie za− ci strat cieplnych od częstotliwości oraz
w znacznym stopniu zmieniają się leży nam na stabilności parametrów i li− maksymalnej indukcji.
z temperaturą i z upływem czasu. Po− niowości, a wymiary rdzenia wyznaczone Pomyśl o innych trudnościach
nadto pokrzywiona pętla histerezy wpro− są jedynie przez wymaganą moc prze− Wszystkie występujące straty spowo−
wadzałaby ogromne zniekształcenia nie− twornicy i nieodłączne straty. dują grzanie i znaczny wzrost temperatu−

Listy od Piotra
ry. W takim razie trzeba uwzględnić jesz− uwzględnić przepisy bezpieczeństwa którą wkuwałeś w szkole okazuje się być
cze inne czynniki, choćby zmiany para− wymagające określonych odstępów izo− daleka od praktyki.
metrów rdzenia i uzwojenia pod jej wpły− lacyjnych. Z podstawowymi wiadomościami ze
wem, a także temperaturę Curie (w któ− Uważaj teraz! To bardzo ważne! studiów jest niestety podobnie. Oczywiś−
rej rdzeń zupełnie straci właściwości Niestety, nie ma jednego jedynie cie informacje podawane w akademickich
magnetyczne). słusznego wzoru na obliczanie cewek do podręcznikach z teorii obwodów są jak
Krótko mówiąc trzeba byłoby obliczyć, przetwornic większej mocy! najbardziej prawdziwe. Tylko od tej wie−
o ile wzrośnie temperatura rdzenia. Zwyk− Ponieważ trzeba uwzględnić wiele dzy do praktyki (czyli projektowania ce−
le zakłada się, że temperatura wnętrza czynników, różni autorzy proponują od− wek do filtrów i przetwornic) jest jeszcze
rdzenia nie może przekroczyć +100°C. mienne podejścia do zagadnienia i uzys− duży kawał drogi. Na domiar złego sposób
Związane jest to nie tylko z właściwościa− kują nieco odmienne wyniki. Zwykle cała wprowadzenia i zaprezentowania mate−
mi magnetycznymi rdzenia, ale również procedura zaczyna się od tablic lub wy− riału z teorii obwodów wręcz mąci w gło−
z odpornością izolacji przewodu nawojo− kresów, pokazujących jaką moc można wie osobom, które zdążyły cośkolwiek
wego cewki na wysokie temperatury. We uzyskać z różnymi rdzeniami przy różnych „liznąć” praktyki. Takie jest moje zdanie
wnętrzu uzwojenia temperatura będzie częstotliwościach (ewentualnie przy róż− w tej kwestii i myślę, że je podzielasz.
jeszcze wyższa niż temperatura rdzenia. nych szerokościach szczeliny). Po wstęp− W każdym razie nie załamuj się! Nie
Izolacja typowego drutu nawojowego wy− nym wyborze rdzenia odpowiedniej wiel− zostawię cię z ręką w nocniku. Podejdzie−
trzymuje nie więcej niż +130°C (wzmoc− kości, należy przeprowadzić szczegółowe my do sprawy z zupełnie innej strony –
nione odmiany do +150°C i +180°C). obliczenia, które wykażą, czy rzeczywiś− w słusznym czasie pokażę ci prosty i prak−
Nie pomyślałeś o tym, prawda? A czy cie uda się uzyskać założone parametry, tyczny sposób, by sprawdzić i zmierzyć
potrafisz obliczyć temperaturę we wnęt− nie przekraczając dopuszczalnej indukcji, kluczowe parametry każdej cewki, istotne
rzu uzwojenia cewki? A temperaturę temperatury i mocy strat. Na pewno po− dla jej pracy w układzie przetwornicy.
wnętrza rdzenia w najgorętszym punkcie trzebne są do tego katalogi rdzeni ferryto− W najbliższym czasie przestanę cię
(tzw. hot spot)? wych. I to nie jakiekolwiek katalogi rdze− wreszcie katować całą tą koszmarną teo−
Ponieważ w twojej cewce i elemen− ni. Informacje zawarte w katalogach ty− rią i zapoznam z jakże wdzięcznym i wca−
tach układu będą występować straty, po− powych rdzeni do filtrów (kubkowe, RM) le nietrudnym tematem. Poznasz wresz−
winieneś policzyć także ogólną spraw− nie zawsze wystarczą do precyzyjnego cie trzy podstawowe układy pracy prze−
ność, by się nie okazało, że sprawność zaprojektowania cewki przetwornicy, twornic. Choć na razie nie będziesz potra−
przetwornicy jest kiepska i cała gra nie choć same rdzenie w zasadzie się do te− fił precyzyjnie zaprojektować cewki do
jest warta świeczki. go nadają. Najlepiej zdobyć specjalny ka− przetwornicy, to jednak uzbrojony w zdo−
Zapewniam cię, że nie jest to wcale talog rdzeni do przetwornic (ETD, EE), za− bytą wiedzę, rozumiejąc ograniczenia,
łatwe. A takie obliczenia powinieneś wierający opis procedury projektowej dla będziesz umiał wykonać praktyczny układ
przeprowadzić, jeśli chcesz być rzetel− przetwornic mocy. prostej przetwornicy i dobrać parametry
nym konstruktorem. Niestety, w niektórych źródłach zawie− zarówno cewki, jak i układu sterującego.
A może powiesz, że ty będziesz stoso− rających sposób obliczania cewek do Jeśli natomiast chcesz zapoznać się
wał większe rdzenie, grubszy drut, przetwornic występują błędy (zwykle są bliżej z tematem projektowania cewek do
wszystko z zapasem na wszelki wypa− to tzw. błędy drukarskie), które nie po− przetwornic, zapoznaj się z pozycjami,
dek. W porządku, jeśli chcesz do wożenia zwalają uzyskać prawidłowych wyników. wymienionymi na końcu artykułu.
codziennych zakupów używać 20−tono− Czy się aby nie załamałeś? To po co Na razie spróbuj poukładać sobie
wej ciężarówki, to twoja sprawa. Jeśli były te wszystkie analizy, bicie głową w głowie wiadomości zdobyte w po−
jednak zgodnie z obecnymi trendami w mur, by zrozumieć podane zależności, przednich miesiącach.
chciałbyś zaprojektować możliwie małą jeśli teraz na koniec i tak okazało się, że Zgodnie z zapowiedzią z poprzednich
przetwornicę, musiałbyś uwzględnić postawione zadanie obliczenia cewki do numerów musiałem przeprowadzić cię
wszystkie wymienione czynniki. przetwornicy przerasta siły większości przez bagniste meandry teorii obwodów
To co, czyżby, krótko mówiąc – mogiła? Czytelników EdW? magnetycznych, byś miał obraz całości
A przed miesiącem wydawało ci się, Rzeczywiście, nasze omawianie teori− problemu i rozumiał występujące bariery.
że po zrozumieniu tego nieszczęsnego i obwodów magnetycznych to pasmo Mam nadzieję, że ostatnie kilka moich
B i H już wszystko wiesz o obwodach wzlotów i upadków. Co jakiś czas wydaje listów pokazało ci ogólny obraz zagadnie−
magnetycznych i świat (przetwornic im− się nam, że już wiemy niemal wszystko, nia, a w szczególności pokazało ograni−
pulsowych) leży u twych stóp. I teraz że otworzy się nam w głowie jakaś klap− czenia, jakże ważne w praktyce, a pomija−
wszystko posypało się jak domek z kart! ka i cała sprawa okaże się beznadziejnie ne w podręcznikach. Mam świadomość,
Nie wystarczy znać książkową teorię, na− prosta. Za chwilę przypominamy sobie że nie omówiliśmy wszystkiego do koń−
leżałoby bowiem uwzględnić nie tylko o dodatkowych czynnikach i całe dobre ca, ale jak cię znam, wszystko to, czego
wpływ szczeliny, ale też umieć obliczać samopoczucie bierze w łeb. się dowiedziałeś o trudnościach i ograni−
wszystkie straty cieplne (w uzwojeniu Niestety tak to już jest z tymi obwoda− czeniach, skutecznie odebrało ci chęć
i rdzeniu), by nie przegrzać rdzenia i za− mi magnetycznymi. To, co podaje się wgłębiania się w tajniki projektowania „na
chować wysoki współczynnik sprawnoś− w podręcznikach dla szkół średnich jest papierze” cewek do przetwornic. A może
ci przetwornicy. tylko wierzchołkiem góry lodowej. Pod− się mylę? W takim razie napisz do mnie.
Potwierdziło się powszechne przeko− ręczniki zawierają zazwyczaj tylko ele− Piotr Górecki
nanie, że precyzyjne obliczanie cewek mentarne podstawy, a podane w nich
czy transformatorów do przetwornic im− wzory okazują się zupełnie nieprzydatne Bibliografia
pulsowych naprawdę nie jest łatwym za− w praktyce. Szczerze mówiąc bardziej Ödön Ferenczi: Zasilanie układów elektronicznych
daniem. Z transformatorami do siecio− wprowadzają w błąd niż czegoś uczą. Przetwornice impulsowe
Ödön Ferenczi: Zasilanie układów elektronicznych
wych zasilaczy impulsowych (współpra− Wzbudzają tylko apetyt i wyprowadzają Zasilacze ze stabilizatorami do pracy
cującymi z siecią 220V) sprawa jest jesz− w przysłowiowe maliny. Sam chyba wi− ciągłej. Przetwornice DC − DC.
cze trudniejsza, bo trzeba dodatkowo dzisz na swoim przykładzie, że wiedza Katalog Philips: Ferroxcube for power audio/video...

Listy od Piotra
Ödön Ferenczi: Zasilanie układów elektron−
icznych Zasilacze ze stabilizatorami do pracy
ciągłej Przetwornice DC−DC
Katalog Philips: Ferroxcube for power
audio/video

Szczelina Magnet 29 - 06

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Szczelina Magnet 29 - 06

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fundamenty Elektroniki

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98 75

76 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98 77

78 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98

ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98 79

80 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/98

You might also like