ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA

NR.5 (2) MAJ 2007 Egzemplarz bezpłatny

3 MAJA 2007

Fot. R.

SZCZEBRZESZYN
 CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
Maj 1918 Szczebrzeszyn
Organizacją obchodu zajęło się miejscowe
duchowieństwo i nauczycielstwo. Prócz mieszkańców
Szczebrzeszyna wzięły udział w obchodzie szkoły:
1) Wyższa szkoła ludowa im. hetmana Jana Zamoyskiego ze
Szczebrzeszyna,
2) 4-o klasowa szkoła ludowa miejska,
3) Szkoła ludowa z Błonia, 4) Prywatna szkoła ludowa z
Michalowa, 5) Publiczna szkoła ludowa z Michalowa, 6)
Szkoła ludowa z Deszkowic, 7) Szkoła ludowa z Brodów
Dużych, 8) Szkoła ludowa z Kawęczyna.
Obchód rozpoczął się w miejscowym kościele parafialnym
uroczystym nabożeństwem, celebrowanym przez x. dziekana
Andrzeja Wadowskie-go. Podczas Mszy ś w. chór wyższej
szkoły ludowej wykonał hymn # Bożej coś Polskę", a po
Mszy „Rotę." Konopnickiej. Kazanie okolicznościowe
wygłosił x. dziekan Wadowski. Streścił w nim historję Sejmu
czteroletniego, główne postanowienia Konstytucji 3-go mają,
oraz przebieg walki w obronie tej Konstytucji, wykazał
znaczenie Konstytucji, a następnie przeszedł do czasów obec-
nych i przedstawiwszy położenie, w jakim znajduje się.
Naród w dzisiejszej chwili, wzywał wszystkich
przedstawicieli społeczeństwa do gorącej i ofiarnej pracy dla
Ojczyzny i dla Jej niepodległości. Żywym przykładem tej
jedności narodowej może być walka w obronie Konstytucji 3-
go maja, w której obok szlachcica Kościuszki staną
mieszczanin Kiliński, chłop Bartosz Głowacki. Szczególnie
serdecznie przemówił czcigodny kaznodzieja do młodzieży
szkolnej, wykazując jej, że ją to właśnie czeka najważniejsza
praca przy odrodzeniu Narodu; to też młodzież w murach
szkolnych powinna spędzać czas w nader wytężonej pracy,
by godnie sprostać w przyszłości wielkim zadaniom, jakie ją
czekają.
Po nabożeństwie uczestnicy obchodu w poważnej
liczbie (około 2.000) ruszyli, z włościańską orkiestrą z
Klemensowa na czele na plac Kościuszki, gdzie zatrzymali
się przed gmachem Wyższej Szkoły ludowej. Tutaj chóry
szkolne na-przemian z orkiestrą wykonały: „Mazurek 3-go
maja", .Krakowiaki Kościuszkowskie", pieśń „Cześć polskiej
ziemi” i pieśni skautowe. „Rota" Konopnickiej zakończyła
uroczystość.
Na roboty przy kopcu Tadeusza Kościuszki zebrano z
dobrowolnych ofiar w dniu 3-go maja 177 kor. 43 hal., 46
kop. i 1 markę polską.
W przeddzień w miejscowych szkołach ludowych
odbyły się pogadanki, wyjaśniające znaczenie Konstytucji 3-
go maja.
Dnia 5-go maja w budynku szkoły na Błoniu odbył się
odczyt niżej podpisanego o Konstytucji 3-go maja.
Na obchodzie uroczystym w Chełmie były ze
Szczebrzeszyna, dwie delegacje: od miasta i od Wyższej
Szkoły ludowej.
Franciszek Przyrowski
2
Maj 1918 Michalów
Już o godzinie 7-ej rano na placu zaczęły się
gromadzić dzieci szkół: Prywatnej szkoły Ordynacji
Zamoyskiej oraz ochrony i szkoły wsi Michałów;
uśmiechnięte twarze ich zwiastowały, że z radością
pozrywały się z łóżeczek swych, a zabrawszy coś do
zjedzenia w chusteczki, biegły na oznaczoną godzinę,
na plac szkolny. Tu zebrała się ju ż i orkiestra dęta wsi
Michałów. Wszystko chłopcy młodzi, weseli, a trąbki
świecą, ja k złoto. Oczekują wszyscy na dzieci szkoły
z Deszkowic, wsi odległej o 2 km. Idą!—woła ktoś.
Orkiestra się szykuje i marszem wprowadzają dzieci
tej szkoły na plac. Tu ustawia się nasamprzód
orkiestra, za nią czwórkami dzieci szkół, ochrony i
ludu sporo. Orkiestra rozpoczyna „Boże coś Polskę" i
cały pochód rusza. Po przegranej zwrotce, dzieci
śpiewają i tak dąży pochód do Szczebrzeszyna,
odległego o 6 km., stale się powiększając. Chociaż to
kawał drogi na dziecięc e siły, jednak idzie to z
radością, a śpiewa z przejęciem: Ojczyznę, wolność..,,
bo czują, że one wyproszą sobie jeszcze Ojczyznę, a
wolnymi już są, bo mają polską szkołę. Po drodze
przyłączają się gromadki dzieci i starszych. Do
Szczebrzeszyna wkracza pochód już duży i dąży ku
kościołowi. W kościele dziatwy szkolnej ze swoimi
nauczycielami zebrało się pełno. Po nabożeństwie x.
dziekan A. W a d o w s k i z kazalnicy przyst ęp nie a
pięknie przedstawił zebranym powagę i znaczenie
święta narodowego. Po nabożeństwie wszystkie szkoły
z orkiestrą Michalowską na czele ruszyły do kopca
Kościuszki. Orkiestra grała, przeplatając śpiew, to
marsze, lub to, co śpiewał pochód. U kopca
Kościuszki nie przemawiał nikt, bo do tego, co powie-
dział x. dziekan w kościele, zbyteczne było coś
dodawać. Tu dziatwa szkolna prześpiewała kilka
piosenek, poczym szkoły z Michalowa, Deszkowic i
Szperówki ruszyły do domu czwórkami. Zmęczone,
lecz wesołe wróciły na plac szkolny, a tu na
pożegnanie zagrała im orkiestra marsza.
Piotr Ciesielski
Od redakcji: oba teksty zaczerpnięto z „Kroniki
Powiatu Zamojskiego” z 1918 roku , zachowano
oryginalną pisownię.

Proces polityczny w Szczebrzeszynie
w 1852 roku i jego skutki – Stefan Pomarański
cd…
…Burmistrz Szczebrzeszyna, Wiciejewski, nakazał
natychmiast zdjąć odezwę i, zebrawszy pobieżne dane,
niezwłocznie wysłał raporty, gdzie należało: do
najbliższej władzy wojskowej, a więc do naczelnika
żandarmerji powiatu zamojskiego, stacjonowanej w
Janowje, kapitana Berchmana, do naczelnika powiatu
zamojskiego, kolegjalnego radcy von Tolla i do
najwyższej swej instancji, „Jaśnie wielmożnego
dyrektora głównego, prezydującego komisji rządowej
spraw wewnętrznych i duchownych, generała lejtnanta i
kawalera wielu orderów", Wikinskiego. Jednocześnie
wraz z przybyłymi kapitanem Berchmanem i radcą
Tollern, przeprowadzono wstępne śledztwo. Ostrożny
wywiad, na jaki się zdobyto wobec wojowniczej i
nawołującej, do powstania, odezwy, która mogła mieć
źródło w organizacji spiskowej, nie dał pomyślnych
rezultatów.
Tym nią mniej pierwsze podejrzenie padło na
siedzą unickiego, Iwaszkiewicza, administratora
parafji grecko-katolickiej w Szczebrzeszynie.
Mieszkał on w pobliskiej wsi, Rozłopacb, gdzie
zajmował zabudowania gospodarskie, pozostałe po
dawnej parafji rozłopskiej. Posiadał opinję dziwaka,
nieledwie warjata i podobno przez swe władze
duchowne miał być oddany do szpitala dla
obłąkanych w Lublinie. Ze względu na ówczesne
stosunki wyznaniowe w Królestwie, zwłaszcza z
unitami, xiądz Iwaszkiewicz podlegał stałej poufnej
obserwacji policyjnej, podejrzewano go nawet o
symulowanie obłędu. Tradycje miał też niezgorsze:
Urodzony w 1786 r., kształcił się kolejno w Zamościu,
Chełmie i Lwowie. Od 1817 r. był administratorem
parafji w Szczebrzeszynie, a od 1824 do 49 prefektem
szczebrzeszyriskiego gimnazjum. Nic też
dziwnego, że pierwszym odruchem zwrócono nań
uwagę. Na dobitkę, w sześć dni po wypadku, straże
nocne, wzmocnione i pozostające pod osobistym
nadzorem burmistrza, zatrzymały xiędza proboszcza^
po północy, błąkającego się ze świecą w ręku i w
szlafroku, w towarzystwie jakiegoś włościanina.
Obu aresztowano, lecz towarzysz xiędza, Marcin
Wietrzyk, wy-tłomaczył się, iż przybył z Komarowa
po rzeczy zmarłej w szczebrzeszyńskim szpitalu
siostry, co sprawdzono, a xiądz przy badaniu plótł tak
niedorzeczne rzeczy, iż po bezowocnej rewizji w
mieszkaniu, puszczono go niebawem. Pozatem usilne
zabiegi śledcze nie dały pozytywnego materjału, a
instrukcje nadsyłane z Lublina i Warszawy, nakazywały
kategorycznie niezwłoczne wykrycie autora
„paszkwilu".Szczęśliwa myśl zawitała wreszcie
kapitanowi Berchmanowi. Zwrócił on uwagę na papier
oraz charakter pisma i rozpoczął poszukiwania śladów
w tym kierunku. Istotnie identyczny papier znalazł w
większej ilości tylko w sklepie Bajli Zira, Janklowej.
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
Żydówka przypomniała sobie, iż kupował od niej ten papier
Xawery Rolle, syn geometry ordynackiego, były uczeń
gimnazjum szczebrzeszynskiego, wydalony w roku ubiegłym ze
szkoły „za naganne postępowanie". Rolle skądinąd zwracał też
uwagę: pozostawał od dłuższego czasu bez zajęcia.
Natychmiast zarządzono rewizję u Rollego. Chociaż podobnego
papieru nie znaleziono, zwrócono uwagę na dwie rzeczy: jakąś
książkę francuską, nieopatrzoną pozwoleniem cenzury i rękopis,
zawierający opis wypadków grudniowych w 1825 roku w Pe
tersburgu. Rolle wyjaśnił, że książkę pożyczyła do lektury
siostra jego, Klotylda, od nauczyciela szkoły szczebrzeszyńskiej,
Fijałkowskiego, i że rękopis jest pamiątką pojego stryju Adamie,
zamieszkałym w Warszawie. Wskutek tego odkrycia Rollego
wzięto pod obserwację. Na żądanie Berchmana dyrektor szkoły,
radca dworu Romanowski, przedstawił wypracowania szkolne
uczniów, dla skonfrontowania chrakteru pisma. Jednocześnie,
:
pod pretextem wyszukania zeszytów dawnych uczniów, łącznie
z dyrektorem, inspektorem szkoły, Zabawskim, nauczycielami:
Horoszewiczem i Fijałkowskim, Berchman obszedł mieszkania
dyrektora, inspektora i nauczycieli. Na ślad poszukiwanego
charakteru nie natrafiono, tylko u dyrektora znaleziono jakiś
kwit Horoszewicza, trochę przypominający 'pismem charakter
odezwy, a u nauczyciela Fijałkowskiego, zeszyt poezji
jego utworu, „których myśli w wielu miejscach zasady liberalne
oznaczały". Zwrócono przytym uwagę na „szczególne wyrazy
niepospolite, użyte w paszkwilu i w podobnem
znaczeniu". Wzięto więc kilkanaście arkuszy owych wierszy.
Zauważono również wielkie pomieszanie nauczycieli
Fijałkowskiego i Horoszewicza, „wzbudzające silne po
dejrzenie, że oni stąd przejęci zostali taką obawą, że sprawa...
nie jest obcą dla ich spokójności". Tymczasem, jakby na
urągowisko, 20 maja, a więc w dwa tygodnie po znalezieniu
pierwszego paszkwilu, policja o godzinie 4 rano znalazła na tym
samym domu i sklepie sąsiednim Lejzora Lamma, dwie nowe
odezwy patrjotyczne, utrzymane również w „buntowniczym
duchu", które „wzywały ludność do ogólnego zbrojenia się na
dzień powstania, naznaczony rzekomo na dzień 30 maja".
Odezwy były napisane tym samym charakterem i na takim
samym papierze, a więc przez tego samego sprawce. Stało się to
przyczyną do natychmiastowego aresztowania Rollego.
Nowe paszkwile zostały natychmiast przesłane
dowódcy korpusu żandarmerji, podpółkownikowi
Maslowskiemu, do Lublina. Znów wywołało to pewną
konsternację. Lubelski cywilny gubernator, radca stanu,
Mackiewicz, udał się na inspekcję guberuji i 23 zawitał do
Zamościa, by naocznie zbadać stan rzeczy. Zastępujący go w
Lublinie radca kolegjalny Germanowicz, na skutek nowego
nakazu z Warszawy kończenia przewlekającego się śledztwa i
na wiadomość o nowych paszkwilach, wysyła do Szczebrze-
szyna tłomacza gubernatorstwa, Jezierskiego, Polaka,
Mackiewicz, wracając z inspekcji do Lublina, spotyka
podpółkownika Masłowskiego, również spieszącego do Szcze-
brzeszyna. Miał się rozpocząć nowy okres śledstwa. Masłowski
zorganizował komisję śledczą, w której skład weszli: sam
podpółkownik, jako przewodniczący, radca Toll, kapitan
Berchman i sekretarz powiatowy zamojski Dylewski,
Ciąg dalszy na str. 8
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
Regina Smoter Grzeszkiewicz
Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg
dalszy
"książek nie pożyczam"
Zwrot pojawiający się na exlibrisach dr Zygmunta
Klukowskiego, który rzeczywiście swoich "skarbów"
nie miał zwyczaju pożyczać, można je było czytać, lub
oglądać na miejscu w jego małym służbowym
mieszkaniu przy szpitalu. Częstymi gośćmi Doktora
bywali uczniowie przedwojennego
szczebrzeszyńskiego gimnazjum, którzy na miejscu
korzystali z jego księgozbioru. Napis ten znajdował
się nie tylko na exlibrisach, wspomina Izabela z
Bakońskich – Gajewska, "ale również napisany
dużymi literami widniał w malutkim pokoju doktora
zatłoczonym książkami. Na wchodzących po raz
pierwszy robiło to niesamowite wrażenie".
Książek Stanisław
Jak wspomina dr Klukowski w Dzienniku z lat
okupacji Zamojszczyzny 1939 – 1944, oraz ks.
Wacław Płonka w nie opublikowanych dotąd
Wspomnieniach 1939 – 1946 Stanisław Książek
kierował obchodami Święta Ludowego w lasach
zaburskich w 1944 roku.
Pseudonimy jakich kolejno używał to:"Kolba",
"Rota", "Wyrwa”, "Świder"; oficer rezerwy, brat
"Nieuchwytnego" - Mariana Książka. Urodzony 25
kwietnia 1909 roku w Gruszce Zaporskiej, ukończył
Państwowe Seminarium Nauczycielskie w okresie międzywojennym - w roku 1929 liczył 80
Szczebrzeszynie, oraz Instytut Robót Ręcznych i
Rysunków w Warszawie, gdzie pracował do wybuchu
II wojny światowej. W latach 1939 – 1940 mieszkał u
rodziców w Szczebrzeszynie, w marcu 1940 roku
rozpoczął działalność w Związku Walki Zbrojnej –
początkowo zajmował się wywiadem, później był
dowódcą placówki Szczebrzeszyn, a od czerwca 1941
roku komendantem rejonu Szczebrzeszyn; w roku
1943 został zastępcą komendanta obwodu Zamość,
następnie komendantem tegoż obwodu (IX 1943 – VII
1944), oraz referentem artylerii w sztabie Inspektoratu
Zamość. Po wyzwoleniu pozostał w konspiracji; w
końcowym okresie istnienia Armii Krajowej był
komendantem obwodu Tomaszów Lubelski, później
inspektorem zamojskiego oddziału WiN.
Kuleszyński Mikołaj, ks.
Absolwent Szkoły Wojewódzkiej, autor pracy Trzy
pisma z wygnania ( wydanie drugie ukazało się w
18992 roku we Lwowie), w której opisał postawy
szczebrzeszyńskich nauczycieli i uczniów po wybuchu
powstania listopadowego.
4
Księgi Grodzkie Szczebrzeskie
Zachowały się z lat 1612 – 180, przechowywane są
w Archiwum Państwowym w Lublinie. Na ich treść
składają się:
 akta procesowe szlachty powiatu szczebrzeskiego
podległej jurysdykcji każdorazowego dziedzica,
który wykonywał ją za pośrednictwem
mianowanego przez siebie sędziego grodzkiego
 oblaty akt
 przywileje
 uniwersały, akty publiczno – prawne (np.:
zezwolenia na różne czynności prawne udzielane
szlachcie).
Księgi podzielone są na: księgi wpisów, relacji,
manifestacji i oblat, księgi dekretów. Zawierają
ponadto różne rodzaje zapisów sądowych: sprawy
sporne i niesporne, wzajemne skargi, szlachty,
dzierżawców i pracowników administracji dworskiej
Ordynacji Zamoyskiej o pobicie, zajazdy,
manifestacje, protestacje, reprotestacje. Skargi
chłopów na szlachtę, spory mieszczan i Żydów,
spory o wyrządzone szkody wraz z ich rejestrem/
wykazem.
Kultur Liga
Stowarzyszenie propagujące żydowską kulturę
poprzez sztukę, muzykę, teatr, upowszechnianie
oświaty (prowadzenie bibliotek, czytelni,
organizowanie okolicznościowych odczytów); w
Szczebrzeszynie oddział Kultur Ligi funkcjonował w
członków.
Kupiński Albert
Doktor filozofii i profesor ortografii, które to
przedmioty wykładał od 1648 roku w Akademii
Zamojskiej. Pochodził z rodziny mieszczańskiej; w
zamojskim środowisku panowała wówczas moda na
używanie przydomków wskazujących miejsce
pochodzenia – Kupiński podpisywał się jako
"Szczebrzeszyniensis". Jest również autorem pracy o
treści panegirycznej wydanej w 1647 roku w
Zamościu.
"kurator wieczysty"
Honorowy tytuł przyznawany ordynatom
Zamoyskim po roku 1849, kiedy to
szczebrzeszyńskie gimnazjum przemianowano na
Szkołę Realną – jako taka straciła dotychczasowy
prywatny charakter przechodząc pod wyłączne
zwierzchnictwo Kuratora Okręgu Naukowego
Warszawskiego.
Cdn…
 CHRZĄSZCZ NR 5 (2)

PROFESJONALNY MONTAŻ
pomiary i transport GRATIS
okna drzwi żaluzje
Piotr Bartnik
Właściciel
22 – 460 Szczebrzeszyn
ul. Zamojska 4
tel. 084 682 29 10
kom. 0 – 604 212 296
www.solidpb.republika.pl

SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO ZAPOZNANIA SIĘ Z

OFERTĄ PRODUKTOWĄ BANKU

POLECAMY duży wybór kredytów:

 Tanie kredyty konsumpcyjne
 Kredyty mieszkaniowe (okres kredytowania do 25 SKŁAD FABRYCZNY
lat)
 Kredyty obrotowe rolnicze  Płytki z fabryk polskich i zagranicznych
 Najnowsze kolekcje
GWARANTUJEMY:  Liczne promocje
 Szybkie rozpatrzenie wniosku
 Uproszczone zabezpieczenie spłaty
 Duży wybór
 Dogodne terminy i sposoby spłaty  Wysokie rabaty
  Wyprzedaż końcówek upust do 50 %
Szeroką gamę innych produktów:  Możliwość transportu
 Wysokie oprocentowanie oszczędności,
 Rachunki oszczędnościowe, rachunki firm, rachunki
walutowe, NOWO OTWARTA
 Fundusze inwestycyjne, stacja demontażu pojazdów
 Najtańsze przekazy zagraniczne,
 Kantor (bez prowizji za wymianę walut),  Wydajemy zaświadczenia niezbędne do
 Niskie opłaty: Telefon TP S.A.– 1,75 Energia 1,40, wyrejestrowania pojazdu
pozostałe 2,50 zł, ZUS – 3,50 zł.
 Skupujemy samochody powypadkowe

GOTÓWKA NA ZAWOŁANIE !!! BRODY MAŁE 163 tel. 0 84 6821 384

Sieć ponad 1000 bankomatów w Polsce. Bez problemu 22 – 460 Szczebrzeszyn
i bez prowizji od wypłat.

Foto Studio EXPRESS

Leszek Kaszyca
Koniecznie skorzystaj z tej oferty Ul. Zamojska 11
22 – 460 Szczebrzeszyn
Bank Spółdzielczy w Szczebrzeszynie
22-460 Szczebrzeszyn, Pl. T. Kościuszki 31, skr. poczt. 16
tel./fax (084) 6 821 119; 6 821 120
Nasza działalność obejmuje:
Oddział Sułów Odział Radecznica  Usługi budowlane, remontowo - inwestycyjne we
Sułów 76 ul. B. Prusa 3a wszystkich branżach w tym również w obiektach
22-448 Sułów 22-463 Radecznica zabytkowych,
tel. (084) 6826 205, tel. (084) 6818 006  Usługi stolarskie, ślusarskie i szklarskie,
6826 201 6818 036  Handel materiałami, nawozami, węglem,
 Budowa pod klucz,
 Roboty elewacyjne, instalacyjne,
Punkt Kasowy
Gorajec Zagroble 22 – 460 Szczebrzeszyn ul Boczna 72
22-463 Radecznica Siedziba firmy: Brody Małe 2c
tel. (084) 6810 010 tel/fax. (0 84) 682 14 32

5
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
RODOWÓD NAZWY ,,SZCZEBRZESZYN”
…,,Nazwy miejscowe to najstarsza i najobszerniejsza
księga naszych dziejów. Najciekawszych imion
dostarczają akty i kroniki (dawne) lecz wobec
nieustalonej nadzwyczaj ortografii nie zawsze
odgadniemy właściwe brzmienie”. Pisze Aleksander
Bruckner – Dzieje Kultury Polskiej W-wa 1967 r.
Również bogactwo wieloznaczności języka ojczystego
nie ułatwia ustalenia rodowodu nazw.
Trudno jest też ustalić jednoznacznie od czego
pochodzi nazwa miejscowości Szczebrzeszyn. Nie ma
bowiem źródłowych przekazów na temat jej powstania.
Pojawiają się jednak próby tłumaczenia procesu
ewolucji znaczenia słowa Szczebrzeszyn.
Miasto nasze w dokumentach polskich
występuje pod nazwą Szczebrzeszyn, a w łacińskich
,,Scebresinum”. Choć początkami swoimi sięgał bez
wątpienia historycznego okresu Grodów Czerwieńskich
to w przekazach historycznych występuje dopiero w
XVI w. Nazwa Szczebrzeszyn pierwszy raz pojawia się
w dokumencie wystawionym dnia 23 września 1352
roku przez Kazimierza Wielkiego, podczas toczącej się
wojny z Litwą o Grody Czerwieńskie. Dokument
stwierdza że wojska polskie rozłożyły się obozem
wojskowym ,,prope oppidum rutenicalem
szczebresinum”. Oznaczało to miejsce obronne pod
naszym miastem.
W przekazach historycznych występuje jeszcze
druga forma nazwy łacińskiej Szczebresyn. Po wojnie
polsko litewskiej, która zakończyła się w 1366 roku, w
dokumencie ruskim napisano: ,,A. Kniaź wieliky s
swoim bratom s Lubertom stupił się Korolowi (…)
Bełza, Grabowca, cholowa, Szczebresina i inne grody”.
W wieku XV występują też inne nazwy: Szczebreszin
(1435 r.) i Szczebrechin (1486 r.).
Rodowodem nazwy Szczebrzeszyn pierwszy
zajął się Zygmunt Klukowski w książce – Szkoły im.
Zamoyskich w Szczebrzeszynie 1811 – 1926, Szcz-
szyn 1927 r. Wymienia tam następujące wersje
pochodzenia nazwy miasta:
Szczebrzeszyn z ruskiego ,,szczewerszyny”
słowo to miało oznaczać, że spotkamy tu jeszcze
wyżyny,
następna wersja nazwy wywodzi się od słowa
,,szczebrzeszut’, które oznacza tyle co: brechać,
szczekać, ujadać, obgadywać kogoś, wymyślać i
kłamać. Jest to negatywna cecha, którą rzekomo mieli
posiadać pierwsi mieszkańcy grodu,
nazwa grodu wywodzi się od imienia
założyciela , który jakoś podobnie do dzisiejszej nazwy
miasta musiał się nazywać: Szczebrzech, Szczebrzesz.
Z. Klukowski nie podał jednak żadnych źródeł, na
których oparł przedstawione wersje pochodzenia
nazwy. Można jednak sądzić, że Klukowski – polak
urodzony w Rosji, znający doskonale język rosyjski,
mający dostępno biblioteki i archiwuw ruskich, sam
6
jako naukowiec i historyk zajął się wyjaśnieniem
pochodzenia nazwy, a wnioski płynące z tych badań zawarł
w przedstawionych hipotezach.
Określenie negatywnych cech dawnych mieszkańców
miasta, wywodzonej ze znaczenia słowa ,,szczebrzeszut” ,
odnajdujemy również w opracowaniach słownikowych. Jan
Karłowicz w Słowniku gwar polskich – Kraków 1907 r.
wyjaśnia, że ,,szczebrzyszyc (podobnie jak słowo
,,szczebrzszut’) oznacz tyle co źle robić, niedbale, czyli
,,ściebrzusy”.
Również Kazimierz Rymunt (Nazwy miast Polski
Wrocław 1984 r.) podobnie interpretuje ruskie słowo ,,szcze
brzeszut” jako kłamiesz, bredzisz.
Stanisław Respond (Słownik etymologiczny miast i
gmin w PRL, Wrocław 1984 r.) podobnie interpretuje ruskie
słowo ,,szcze brzeszut” – kłamiesz bredzisz. Ten pogląd czy
sposób rozumienia znaczenia słowa ,,szczebrzesz” podziela
również ks. Czesław Bartnik; pisarz, historyk filozof, który w
referacie wygłoszonym podczas sesji naukowej z okazji 650
– lecia miasta Szczebrzeszyna w dniu 3 maja 2002 roku
pisze: ,, Być może, że dopiero w IX wieku jakiś znaczący
grododzierżawca czyli Włodarz (Włodarius), o przezwisku
Szczebrzesz źle czy fałszywie mówiący dał początek nowej
nazwie dzierżawczej – Szczebrzeszyn.
Są również i inne tłumaczenia słowa ,,szcebrzuch”. Na
przykład Witold Dororzewski (Słownik języka polskiego tom
XIII w-wa 1966 r.) zamieszcza tłumaczenie tego słowa. Ma
ono oznaczać dawniej stosowane ostrza strzał oszczepu –
grot. Takie rozumienie tego słowa potwierdza również jeden
z czołowych pisarzy historycznych, czarownik opisów
obrazów z dziejów dawnej Polski: często przy pomocy słów i
wyrażeń staropolskich, dziś już mało używanych – Henryk
Sienkiewicz. W powieści Krzyżacy W-wa 2002 r. snując
opowieść o Jagience i Zbyszku z Bogdańca pisał ,, Gdy
Maćko począł pijać niedźwiedzie sadło, widywali się prawie
codziennie, a po wyjściu szczebrzucha z rany wybrali się
razem na bory”.
Słowo ,,szczebrzuch” może mieć szersze znaczenie, gdyż
niektórzy autorzy, podobnie jak Witold Doroszewski
uważają, że może też oznaczać przedmioty codziennego
użytku, w tym również produkty spożywcze. Stefan Reczek
(Podręczny słownik dawnej polszczyzny Wrocław 1968 r.)
przedstawia opis jakiegoś spadkobiercy …,, jako pośmierci
szlachetnego Macieja nie wziął dwu talerze cenowych
czterech połci mięsa słonin i innego szczebrzucha
domowego”.
Jeszcze bardziej rozszerza znaczenie tego pojęcia
(Słownik staropolski Wrocław 1977 – 81 r.) według, którego
może on oznaczać drewno z, z którego wyrabiano narzędzia
potrzebne człowiekowi.
Problem rodowodu nazwy naszego miasta podejmowała
również Halina Matławska, autorka wielu publikacji
historycznych, pisząc: ,, Najsłuszniejszą wyda się teza
wywodząca imię miasta od słowa ,,szczebrzuchy”
oznaczające sprzęty domowe, bowiem dawnymi czasy
Szczebrzeszyn słynął rzemiosłem.
 CHRZĄSZCZ NR 5 (2)

Jak widzimy wyjaśnienie nazewnictwa miejscowości

stanowi często trudny do rozwiązania problem. Inaczej MOTO CENTRUM
podchodzi do sprawy nazwy naszego miasta Aleksander – SKLEP MOTORYZACYJNY –
Piwowarem absolwent Liceum Pedagogicznego. W
artykule Etymologia nazwy Szczebrzeszyn (Zamojski
kwartalnik kulturalny Nr 3-4 2006 rok) pisze: Trudności z - części do wszystkich typów aut
ustaleniem jednoznacznej etymologii omawianej nazwy - elementy karoseryjne
pozwalają domniemywać, iż kształtowała się ona w drugiej - oświetlenie, zderzaki
połowie pierwszego tysiąclecia, prawdopodobnie na bazie
językowej słowian zachodnich, lub południowo –
- haki, tłumiki
zachodnich, w szczególności górali karpackich. Stawia on - art.. metalowe
tezę odnośnie pochodzenia nazwy naszego miasta i okolic: ZAPRASZAMY!!!
,,olbrzymia ich większość jest pochodną rzeczywistości, w
której powstały – nim stały się imionami własnymi,
funkcjonowały jako charakteryzujące nazwy pospolite. Są
Szczebrzeszyn
to więc na przykład zmodyfikowane obecnie terminy z Ul. Targowa 10, obok dworca PKS
zakresu zoologii (nn. Turzyniec, Żurawnica), botaniki Tel. (084) 6821 – 943
(Topólcza), również geologii (Gorajec, Czarnystok). Do
tych ostatnich należałoby zaliczyć również
Szczebrzeszyn”. << Szczebrzeszyn oznacza osadę
polożoną na terenie (wyżynie) pokrytym jarami
( i wertepami ).

Problemem powstawania nazw miejscowości i imion

ludzi zajmował się na wielką skalę Aleksander Bruckner
(Dziej kultury polskiej W-wa 1957) pisząc: ,,Większa część
nazw miejscowych od imion osobowych wyszła”.
Miejscowości nazywamy częściej od osób, rzadziej od
rzeczy, miejscowej fauny, fory od przypadku lub anegdoty.
Franciszek Papież
Aleksander Przysada
Pl. T. Kościuszki 32

ZNICZE –
PRODUKCJA
SPRZEDAŻ

INTERPAK – Opakowania
APTEKA SPOZ Sp.j. Żurawica, 22 – 470 Zwierzyniec
- miło Tel. (084) 682-24-31
- fachowo
- tanio Fax. (084) 682-18-34

SALON ODNOWY BIOLOGICZNEJ

Ul. Zamojska 40, CZYNNE Maria Wajstuch
tel. (084) 6821- 061 CAŁĄ DOBĘ MASAŻ u PACJENTA w DOMU
- klasyczny – leczniczy – częściowy –
sportowy relaksacyjny - odchudzający
TAMPING MEDYCZNY
Szczebrzeszyn Pl. T. Kościuszki 42
Tel. 668-408-132

7
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
Cd ze strony 3
…Polak, oraz z głosem doradczym Jezierski i
burmistrz Wiciejewski. Równocześnie niemal z ponownym
śledztwem, 24 maja pojawił się czwarty paszkwil, „pomimo
najsilniejszych ś*rodków przez policje miejscową
zarządzonych" (jak głosił raport burmistrza), na tylnej
ścianie zajezdnego domu Izraela Wajnryba, gdzie nocował
Berchman. Paszkwil p. t. „Tryumf Polski w roku 1852" był
„wierszami patrjotycznemi napisany", tym samym
charakterem, co i poprzednie. Ta nieostrożność spiskowców
zemściła się na nich niebawem. Aresztowano podejrzanego
o autorstwo Fijałkowskiego i rozpoczęto ostateczne
śledztwo.
Zbadano wszystkich, którzy pierwsi paszkwile
spostrzegli, czytali, o nich słyszeli-lub opowiadali, ogółem
13 katolików, w tym siedzą Mieczysława Pieczylskiego i 22
żydów. Dokładny'ich wykaz przedstawił Wiciejewski. On
również wskazał na dependent!?'rej e n ta, Gajewskiego,
woźnego sądu, Cholewińskiego, i b. oficjalistę ordynacji,
Buczyńskiego, których bądź sam widział w dniu fatalnym,
biegnących ku podsieniu, gdzie znaleziono paszkwil, bądź
widziała jego służąca. Badano pośpiesznie, porównywano
raczej dla formalności charakteru pisma niektórych
świadków. Całą nadzieję pokładano na wynikach owych
„działań sekretnych", dzięki którym aresztowano Rollego i
Fi-jałkowskiego, a Horoszewicza wzięto pod ścisłą
obserwację.
Dwudziestoletni Xawery Rolle, na którego
podejrzenie rzuciła Bajla Zira, przypomniał sobie, że
istotnie na dwa tygodnie przed pojawieniem się pierwszego
paszkwilu, kupował u niej papier, ale listowy. Rewizja
zresztą nie potwierdziła podejrzenia. Co do książki
francuskiej i zamachu „dekabrystów" nic nowego nie
powiedział. Zeznał natomiast, iż najczęstrzymi gośćmi w
domu jego ojca są Fijałkowski i Horoszewicz, którzy
czasem do późnej nocy przesiadują u nich, spędzając czas na
zabawie, rozmowie, grze w karty, tańcach. Wieczór 5 maja
właśnie spędzono na tańcach. Wzięła w nich udział jeszcze
koleżanka Klotyldy Rolle, Eleonora Suligowska.
Horoziewicza nie było, bowiem noc całą przesiedział obok
chorej żony. Badanie tego ostatniego, wobec podejrzenia z
racji podobieństwa pisma kwitu przezeń wystawionego i
paszkwilu, oraz z powodu pomieszania, jakie
zaobserwowano w czasie rewizji u niego, dało nowe
spostrzeżenie: Horoziewicz złożył zeznanie na piśmie
własnoręcznie, charakterem podobnym jak paszkwile. Z
zeznania tego dowiadujemy się, iż ukończył nauki
uniwersytecie w Petersburgu w 1843 roku, od tego czasu
jest nauczycielem, a w Szczebrzeszynie od 1850 r.
Przystąpiono wreszcie do badania Jana Fijałkowski
ego, na którym ciążyło podejrzenie najbardziej uzasadnione.
Głównie potwierdzała je owa analogja stylów paszkwilu i
jego wierszy młodzieńczych, następnie zdenerwowanie w
czasie rewizji, wreszcie, doniesienie poufne sekretarza
magistratu, Fiszera. Oświadczył on, iż w dniu wzięcia pod
obserwacje Xawerego Roili, siostra jego, Klotylda, w
obecności niego i panny Eleonory Suligowskiej, wyrzekła te
słowa: „ach żeby u Fijałkowskiego", stosując obawę do
8
rewizji w jego mieszkaniu. Wprawdzie Klotylda Rolle
nie przypomniała sobie nic podobnego, zaś panna
Suligowska, nawet przy konfrontacji z Fiszerem,
kategorycznie zaprzeczyła, by zdanie owo słyszała,
jednakże komisja śledcza uznała, iż do zeznania Fi-
szera „wiarę przywiązać trzeba".
Sam Fijałkowski zeznał, iż liczy lat 25,
jest kawalerem, na koszt rządu uczęszczał do
uniwersytetu w Petersburgu. Nauczycielem jest drugi
rok, w Szczebrzeszynie pierwszy. Książkę francuską,
znalezioną u Rollego, kupił w Warszawie
„publicznie" u żyda antykwarjusza na Nowiniarskiej
ulicy. U Rollów bywa dość często, gdzie mile spędza
czas wolny od zajęć. O paszkwilu dowiedział się
nazajutrz po jego znalezieniu, od dyrektora szkoły,
który, zwoławszy nauczycieli na sesję, kazał
przeprowadzić rewizję u uczniów. Z treści pierwszego
paszkwilu wie tyle. że coś w nim było o św. Stanisła-,
wie, patronie Polski, którego święto wypadało w trzy
dni po święcie galowym, o dwóch następnych nie
słyszał, aż dopiero o ostatnim. Kto jest autorem, nie
wie, a z treści i charakteru pisma nie domyśla się
nawet. Co do wierszy znalezionych u niego, to
przyznaje, iż są jego autorstwa i że pisał je w
Szczebrzeszynie od grudnia 1850 roku. Gdy go
zapytano o wolnomyślny charakter owych wierszy,
zaczął dawać odpowiedzi niejasne. Wreszcie po
dłuższym namyśle oświadczył, „że sam był autorem
czterech paszkwilów... takowe sam przepisywał i
przylepiał i żadnych wspólników tego czynu nie miał,
prosząc o złagodzenie kary, albowiem żałuje teraz z
całego serca nierozważnego swego postępku, który za
chwilowy wybryk niedoświadczenia młodości i szału
uważa i że dalszym swoim dobrym postępowaniem
będzie się starał zagładzić swą winę". Na dowód, iż
paszkwile zostały jego ręką skreślone, napisał wobec
komisji kilka wierszy podobnym charakterem.
 CHRZĄSZCZ
CHRZĄSZCZ NR 3NR
(1)5 (2)

PRODUCENT MEBLI OGRODOWYCH

ZAKŁAD PRODUKCYJNY
22-460 SZCZEBRZESZYN BRODY MAŁE 24K TEL/FAX 0048-84-6821225
www.trimex.net.pl e-mail info@trimex.net.pl -6821224

SKLEP ZAMECZEK
MŁYN ZBOŻOWY KOMIS RTV - AGD
s.c. G.G.D
Ul Zamojska 72h
ul Klukowskiego 21
SKŁAD OPAŁU
MAJAX
Sprzedaż, naprawa RTV
P.P.H.U. „AGAWI”
Zbigniew Wiśniewski Marek Jarosz
Ul. Zamojska 17

Księgarnia
CHRZĄSZCZ
Ul Zamojska 9
Jolanta Kuszpyt
P. H. U. JAWOR Ul. Zamojska 56
MATERIALY BUDOWLANE

Artykuły Armatury
Bogusław Komornik Przemysłowej
Plac mleczarni
Józef Wojczuk
Pl T. Kościuszki 26

9
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)

ODDZIAŁ W SZCZEBRZESZYNIE
ul Kościuszki 45
22 – 460 Szczebrzeszyn
tel. (0 84) 682 15 11, 682 15 12
fax (0 84) 682 15 10
SZYBKI SERWIS KREDYTOWY
to idealne rozwiązanie ZALETY
finansowe, gdy chcesz Kredyt na dowód bez zaświadczeń o dochodach – pod
zrealizować swoje warunkiem terminowego spłacania wcześniej
potrzeby lub spełnić zaciągniętego kredytu.
marzenia. Nie musisz  Możliwość wyboru waluty - PLN, CHF, USD, EUR.
odkładać ich na później!  Ubezpieczenie dające kredytobiorcy poczucie
Naszą ofertę indywidualnie bezpieczeństwa w przypadku utraty stałych dochodów
dopasujemy do Twoich lub innych zdarzeń losowych.
oczekiwań, m.in. w  Niskie raty kredytu.
zakresie terminu spłaty i  Kredyt od ręki, na dowolny cel.
formy zabezpieczenia  Kredyt na spłatę zobowiązań w innych bankach.
kredytu  Długi okres kredytowania - aż do 8 lat!
 Maksymalna kwota kredytu ~ ustalana
ZABEZPIECZENIA indywidualnie dla każdego klienta.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli
 Dostępny również przez Internet i telefon.
 Powyżej 35 000 zł sam wybierasz dogodną
formę zabezpieczenia

SAMBUD Oferujemy: SKLEP

Sp. jawna - wykładziny SPOŻYWCZO - PRZEMYSŁOWY
- materiały budowlane
- materiały wykończeniowe Jacek Poznański
Ul Zamojska 17 - farby i lakiery
- materiały elektryczne

DEWOCJONALIA Ul Zamojska 5

ZAPRASZAMY SKLEP
WIELOBRANŻOWY
ul. Zamojska 20 Irena Kot

Ul Zamojska 36/38

KWIACIARNIA ALICJA
Sklep Wielobranżowy
Anna Król Ul. Zamojska 131
Ul. Zamojska 36

10

BRONISŁAW PRZYSADA
1909 – 1990.
Bronisław Przysada syn Mikołaja urodził się
w 1909 roku w Szczebrzeszynie. Ukończył
Gimnazjum Jana Zamoyskiego w Zamościu.
Studiował na Politechnice Lwowskiej, gdzie ukończył
studia na wydziale geodezji.
Służbę wojskową odbywał w artylerii.
Otrzymał również wyszkolenie wojskowe w zakresie
dowodzenia wojskami pancernymi. Był oficerem
wojska polskiego. Po napadzie Niemiec na Polskę
bronił Lwowa, gdzie dowodził baterią pancerną. Po
inwazji – 17 września 1939 roku – walczył z Armią
Czerwoną. Ciężko ranny podczas tych walk został
inwalidą. Nie podzielił losu kolegów zamordowanych
w Katyniu, gdyż długo leżał w szpitalu nieprzytomny.
Rozebrany wcześniej z munduru wojskowego
pozostał nierozpoznany jako oficer poski.
Po zajęciu Lwowa przez Niemców, udało mu
się wrócić do rodzinnego Szczebrzeszyna. Był
poszukiwany przez Gestapo. Przez żołnierzy Armii
Krajowej był ukrywany aż do zakończenia wojny.
Po zakończeniu wojny rozpoczął prace jako
nauczyciel matematyki w Liceum Pedagogicznym a
następnie w Liceum Ogólnokształcącym w
Szczebrzeszynie. Był nie tylko doskonałym
matematykiem ale także wspaniałym pedagogiem i
wychowawcą, lubianym i cenionym przez uczniów i
rodziców.
Profesor Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego Czesław Bartnik, w latach 1945 -1947
uczeń Gimnazjum w Szczebrzeszynie, w książce pod
tytułem ,,Mistyka wsi”, w rozdziale wspomnienia z
lat gimnazjalnych pisze: … Od trzeciej klasy
matematyki uczył mnie inżynier Bronisław Przysada
z Przedmieścia Zamojskiego. Po nadto jako
wychowawca klasy III i IV dał się poznać jako złoty
człowiek. Lubiłem Go jak ojca. Chodził o kulach, ale
nadawało mu to swoistego uroku nie zaś ułomności.
Pogodny, uśmiechnięty o twarzy życzliwej dla
każdego, czasem spięty i zafrasowany, zawsze swój o
godny zarazem.
Zycie pokazało, ż Bronisław Przysada, pozostał w
pamięci absolwentów szkoł średnich Szczebrzeszyna,
jako wspaniały wychowawca i wielki przyjaciel
młodzieży. Wychowankowie dają temu wyraz
podczas dyskusji na zjazdach absolwentów
Odwiedzają również jego grób i składają w podzięce
kwiaty.
Aleksander Przysada
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)
MIECZYSŁAW SAWIC
1947 – 1991
Urodził się w dniu 20 marca 1947 roku w
Szczebrzeszynie. Tu ukończył Liceum Pedagogiczne
w 1968 roku.. W szkole interesował się sportem.
Czynnie uprawiał lekkoatletykę i narciarstwo.
Podczas Wojewódzkiej Spartakiady w Lublinie zajął I
miejsce osiągając znaczący wynik 190 cm.
Pracę zawodową rozpoczął w Szkole
Podstawowej w Płoskim koło Zamościa.
Jako nauczyciel – mgr wychowania
fizycznego – wspólnie z młodzieżą szkolną uprawiał
sport. Prowadził gimnastykę korekcyjną dla dzieci
dotkniętych nieprawidłowościami w rozwoju
kręgosłupa w Szkole Podstawowej w Bodaczowie.
Do tej gimnastyki sam przygotowywał odpowiednie
pomoce. Płynące z tych prac doświadczenia
przekazywał szkołom na terenie gminy
Szczebrzeszyn i władzom oświatowym.
Żonaty – ślub w dniu 26 grudnia 1982 roku.
Trzech synów. Średni syn Łukasz czynnie uprawia
sport.
W 1987 roku odznaczony został przez Główny
Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki brązową
odznaką ,,Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej”.
Działacz Szkolnego Związku Sportowego,
instruktor i trener limanowskiej szkoły narciarstwa
biegowego odznaczony w 1980 roku przez Zarząd
Główny Szkolnego Związku Sportowego honorową
odznaką ,,Za zasługi w sporcie szkolnym”. Jego
uczniowie zdobywali czołowe miejsca w zawodach
szkół podstawowych w Polsce.
Był również czynnym działaczem zarządu
Klubu Sportowego ,,Roztocze”. Współorganizował
mistrzostwa Polski w narciarstwie nizinnym. Był
członkiem Komitetu Organizacyjnego XI
Ogólnopolskich Zawodów narciarskich, które odbyły
się w lutym 1979 roku w Szczebrzeszynie.
Miał wiele planów i pomysłów, których
realizacja prowadziłaby do umasowienia sportu i
turystyki. Realizację tych planów przerwała
niespodziewana śmierć.
Zmarł nagle 26 lutego 1991 roku podczas
wykonywania obowiązków dyrektora Szkoły
Podstawowej w Bodaczowie.
Aleksander Przysada
11
CHRZĄSZCZ NR 5 (2)

ROZMAITOŚCI
NOWY SPRZĘT W SZPITALU W Dodać należy, że zamontowane urządzenia już pracują.
SZCZEBRZESZYNIE Obsługujący je pracownicy szpitala wyrażają się o nich z
najwyższym uznaniem.
W dniu 9 maja b.r. w Szpitalu w
Szczebrzeszynie odbyła się uroczystość oddania do
użytku sprzętu medycznego zakupionego w ramach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
Regionalnego. Na spotkaniu o godzinie 15.00 Ksiądz
Biskup Zamojsko-Lubaczowski – Wacław Depo
poświęcił uroczyście windę i sprzęt medyczny,
przekazując te urządzenia do użytku. Za sumę
1 780 000 złotych, na którą złożyły się: dofinansowanie
ze środków unii europejskiej w wysokości 75 % tej
kwoty; środków powiatu zamojskiego – 15 %, oraz
budżetu państwa – 10 %, zakupiono: zestaw
rentgenowski Baccara Flash/VBS 24 z kompletnym
oprzyrządowaniem, stół operacyjny z przystawkami
ortopedycznymi, kolonoskop, laparoskop, histeroskop,
sterylizator parowy, aparat EKG, holter EKG,
kardiotograf, echokardiograf i sprzęt do laboratorium.
Jest to sprzęt najnowszej generacji, pozwalający na
bardzo dokładne diagnozowanie i wykonanie
niektórych zabiegów.
O wartości tego sprzętu, jego nowoczesności i
cechach użytkowych, mówili podczas prezentacji
sprzętu przedstawiciele firm, które wygrały konkursy i
dostarczyły lub zamontowały ten sprzęt. Jest to
wyposażenie godne kliniki – takie były głosy
zgromadzonych na pokazie dyrektorów szpitali z terenu
powiatu zamojskiego i krasnostawskiego.

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja – Zygmunt Krasny, Leszek Kaszyca,
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Agnieszka Wróbel

12