ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA

NR.6 (2) CZERWIEC 2007 Egzemplarz bezpłatny

ŚCIEŻKAMI PRZESZŁOŚCI……
2 0 0 6
Rok był dobry dla Gminy i Miasta Szczebrzeszyn.
SZCZEBRZESZYN Władze centralne dostrzegły dokonania różnych
instytucji w mieście nagradzając lub wyróżniając gminę
lub instytucje na jej terenie. Niżej reprodukujemy dwa
Stara nazwa Szczebrzeszyna najbardziej spektakularne wyróżnienia.
Od historii się zaczyna.
Ze Szczebrzeszyna, starego miasta
Wielka sława wyrasta.
W Szczebrzeszynie zamek stary,
choć drzemie pod mechem,
sława królów polskiej wiary
pozostała echem !
Ozdabiają go pomniki
powstańców niedoli,
którzy Polskę wyzwalali
spod carskiej niewoli.
Białe krzyże partyzantów
po lasach w oddali
kryją się , jak kiedyś oni
co Polskę kochali.
Nowe bloki i ulice
jak w nowej Warszawie.
Tyle słów co nie policzę
o szczebrzeskiej sławie.
Już nie mówię o tych wioskach
co go otaczają –
o tych łanach, o tych łąkach
tyle piękna dają.
Jakże można Cię nie kochać ?
Szczebrzeska ,,Ojczyzno”
Tu me serce – tu kolebka
Moja Macierzyzno !

Maria Przysada

SZCZEBRZESZYN
 CHRZĄSZCZ NR 6 (2)
SZKOLNICTWO W SZCZEBRZESZYNIE
Szczebrzeszyn ma piękną kartę w historii
szkolnictwa polskiego. Rząd austriacki zamknąwszy w
końcu XVIII wieku Akademię Zamojską, otworzył w
Zamościu Liceum niemieckie. Założyciel Akademii,
kanclerz Jan Zamoyski, podarował jej na wieczne
władanie 3 folwarki. Rząd austriacki po zamknięciu
Akademii zagarnął je na własność. Ordynacja
Zamoyskich założyła we Wiedniu protest przeciwko
temu. Sprawa załatwiona została kompromisowo:
folwarki zostały przy Ordynacji lecz ta zobowiązała się
utrzymywać własnym kosztem niemieckie liceum w
Zamościu.
Za czasów Xięstwa Warszawskiego, po zdobyciu
Zamościa przez wojska polskie i przyłączeniu do
Xięstwa, Zamoyscy znowu chcieli kontynuować dzieło
swego wielkiego protoplasty, lecz w pierwszorzędnej
wówczas twierdzy wszystkie gmachy zajęły władze
wojskowe i na szkoły nie było miejsca. Wtedy to
wybudowano w Szczebrzeszynie tuż nad Wieprzem 5
okazałych gmachów, w których umieszczono słynne
gimnazjum imienia Zamoyskich. Przetrwało ono do
1852 roku i wtedy zostało zamknięte przez Rosjan pod
błahym pozorem, jakoby profesorowie gimnazjum
organizowali powstanie. Trzy gmachy zostały
skonfiskowane na rzecz rządu, umieszczono w nich półk
kozacki, oszacowano również wartość darowanych ongi
przez Zamoyskiego dla Akademii folwarków i
zażądano, by Ordynacja 5 % tej wartości 5000 rubli
płaciła na rzecz Korpusu kadetów w Brześciu
Litewskim. Taki smutny koniec miało wielkie dzieło
trybuna ludu szlacheckiego.
Przez stosunkowo krótki okres istnienia wydało
gimnazjum szczebrzeszyńskie duży zastęp prawdziwych
obywateli kraju, którzy później w czasach ciężkich dla
Ojczyzny niemałe położyli zasługi. W czasie od
skasowania Uniwersytetu Warszawskiego (9 listopada
1831 roku) Wileńskiego (w maju 1832 roku), oraz
Liceum Krzemienieckiego (9 listopada 1833 roku) była
to na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim jedyna
szkoła o wyższym poziomie.
Od zamknięcia gimnazjum Szczebrzeszyn nie posiada
szkoły polskiej. Otwarto tu zaraz rządową szkołę unicką,
która przetrwała do r. 1867, w którym przemianowano
ją na 2-klasową rosyjską szkołę miejską. Od tego czasu
Szczebrzeszyn był silnie rusyfikowany, to też usunięto
ze szkoły nie tylko język polski, lecz i wykład religji
katolickiej. Rusyfikacja skończyła się dopiero po
wyjściu Rosjan. Wtedy, staraniem X. Andrzeja
Wadowskiego i p. Heleny Boguckiej otwarto prywatną
4-o klasową szkołę ludową. Do szkoły pomimo, że
pobierano opłatę za naukę, zapisało się 280 dzieci
2
(w roku poprzednim do bezpłatnej szkoły rosyjskiej
uczęszczało 97 dzieci). W następnym roku
zamieniono szkołę na publiczną. Ilość dzieci wzrosła
wtedy do 380, a wśród mieszkańców
Szczebrzeszyna zjawiły się żądania by rozszerzyć
program nauki w szkole. Zapadła nawet
odpowiednia uchwała Rady Miejskiej. Wskutek tego
przy szkole otwarta klasę V-tą. Ówczesne władze
szkolne okupacyjne nie zgodziły się jednak na
przemianowanie szkoły na więcej klasową, gdyż
według regulaminu szkolnego, szkoła musi co
najmniej 3 lata czekać, by na podstawie frekwencji
takie przemianowanie nastąpiło. Procz tej
przeszkody zaszła i inna, mianowicie miasto nie
mogło utrzymać własnym kosztem szkoły 7 –io
klasowej, postanowiło od uczniów klas wyższych
pobierać opłatę w wysokości 300 K. rocznie, na to
znowu nie zgodziły się władze okupacyjne,
motywując, że w szkole ludowej publicznej nauka
musi być bezpłatną. Chcąc ominąć wszystkie te
przeszkody, postanowiono otworzyć w
Szczebrzeszynie prywatną 4-ro klasową Wyższą
Szkołę Ludową im. Hetmana Jana Zamoyskiego, do
której mogłyby wstępować dzieci po ukończeniu 5-
letniej szkoły ludowej normalnej.
Szkołę otwarto dnia 1 września 1917 roku.
Założyciele szkoły mieli pewne wytknięte cele.
Tylko takie wychowanie młodzieży może być
nazwane narodowym, które daje dzieciom możność
wstępowania na coraz to wyższe szczeble drabiny
szkolnej, której pierwszym stopniem jest elementarz
a ostatnim uniwersytet. Stworzyć takie warunki dla
dzieci naszych jest naszym obowiązkiem. Zasadę tę
zrozumiano w Anglii, gdzie instytucja społeczne i
władze oświatowe starają się ją w życie wprowadzić.
Tą również zasadą przejęta Komisja Pedagogiczna
przy Stowarzyszeniu Nauczycielstwa Polskiego w
Warszawie wypracowała projekt szkolnictwa w
przyszłej Polsce, według następującego schematu.
Niestety ten piękny i bardzo demokratyczny
projekt nie może być urzeczywistniony, gdyż 7-io
letnia szkoła powszechna ludowa pociągnie za sobą
niezwykłe koszty, na które teraz organizujące się
dopiero państwo polskie zdobyć się nie będzie
mogło. Na teraz , potrzebą palącą jest zakładanie
jaknajwiększej ilośći szkół z kursem przynajmniej 4-
o letnim, szkoły zaś 7-o letnie możnaby otwierać
tylko tam, gdzie zachodzi tego rzeczywista potrzeba,
n.p. po jednej na gminę.
Lecz żeby 7-o letnie szkoły ludowe miały
rację bytu, t.j. żeby były rzeczywiście jednym z tych
szczebli, prowadzących na szczyty nauki, potrzebna
jest jak najprędsza reforma szkól średnich.
 CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

Należałoby je w pierwszym rzędzie przekształcić W szkole uczy się 116 uczniów. Ze względu na miejsce
na 4-o klasowe gimnazja wyższe z odpowiednią zamieszkania rodziców jest dzieci:
zmianą programów. Trzeba również zreformować ze Szczebrzeszyna 57
średnie szkoły zawodowe. O takich reformach w z pow. Zamojskiego 51
szkolnictwie Ministerstwo W.R.iO.P. myśli i z innych pow. Ziemi Lubelskiej 7
projekt Komisji Pedagogicznej w życie z Warszawy 1
wprowadzić powoli zamierza, jak to przedstawiciel Ze względu na zajęcie rodziców:
tego Ministerstwa X. Jan Gralewski w odczycie włościan 21
swoim, który wygłosił w r.b. w Zamościu, rzemieślników 33
zaznaczył. drobnych mieszczan 42
Założyciele Wyższej Szkoły Ludowej w inteligencji 10
Szczebrzeszynie mieli na celu wprowadzenie w oficjalistów ordynackich 4
życie tytułem próby projektu Komisji obywateli ziemskich 4
Pedagogicznej z tą zmianą, że szkoła ludowa jest żydów 2
na ogół 8-o letnią. To przedłużenie nauki Szkoła mieści się w jednym z budynków byłego
elementarnej o rok spowodowane jest względami gimnazjum im. Zamoyskich, wynajętym od Ordynacji.
praktycznymi. Szkoła jest dalszym ciągiem 4-o Utrzymuje się z wpłat uczniowskich, wynoszących 300 K.
letniej szkoły ludowej, ta zaś dziś nie zawsze zdoła rocznie, przyczym od opłaty całkowicie lub częściowo
wypełnić ramy swego programu ze względu na uwolniono 24 uczniów na ogólną sumę 4.819 K. Na
niejednostajną frekwencje dzieci wiejskich i co przyszły rok dla zamiejscowych otwarta będzie bursa.
ważniejsze dzisiejszy wojenny dobór
nauczycielstwa ludowego. Prócz tego szkoła ma za Franciszek Przyrowski
zadanie zdolniejszym swym uczniom zapewnić
dalsze kształcenie w wyższym gimnazjum lub w Tekst powyższy pochodzi z Kroniki Powiatu Zamojskiego
średniej szkole zawodowej, dopóki zaś nie nastąpi Nr 11 roku 1918. Zachowana została oryginalna pisownia.
wspomniana wyżej reforma tych szkół, program R
gimnazjum niższego w ramach 3 lat zamknąć się
nie da.
Ministerstwo W.R.iO.P. nie ogłosiło
dotychczas programów szkół, więc Wyższa Szkoła
Ludowa w Szczebrzeszynie musi posiłkować się
programem własnym, wypracowanym stosownie
do okoliczności, w jakich znajduje się obecnie
szkolnictwo ludowe i średnie. Wykłada się w niej
na ogół wszystkie przedmioty, wchodzące do
programów gimnazjów niższych (pierwszych 4
klas) z wyjątkiem łaciny, która nie jest
przedmiotem obowiązkowym, lecz zakres
niektórych przedmiotów jest inny gdy idzie o to,
by szkoła, stosownie do swego celu, dała jakąś
zakończoną całość wykształcenia.
Że szkoła taka była w Szczebrzeszynie potrzebna,
świadczy fakt, że w tydzień po ogłoszeniu o
zapisach, było już 116 uczniów i uczennic (szkoła
jest na razie koedukacyjna. Rozrzewniające wprost
były chwile gdy do klasy II-giej zapisywali się 20-
o letni młodzieńcy. Gdy zwracano jednemu z nich
uwagę na wiek, odpowiedział: ,, Nie chciałem
uczyć się w rosyjskiej szkole, bo byłem
zakwestionowany i ciągnięto mnie do cerkwi,
dowiedziałem się w niej jednak, że rosyjski uczony
Łomonosow zaczął uczyć się mnie więcej w moim
wieku, a przecież był chlubą swego narodu.

3
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

Regina Smoter Grzeszkiewicz

Leszczyński Leonard
Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg Przewodniczący Zarządu Szkolnego Związku
dalszy Młodzieży Polskiej, absolwent Liceum
Pedagogicznego. Na I Zjeździe Absolwentów
Kurkiewicz Władysław wspomnianego Liceum (1952 rok) wygłosił referat
Podczas powstania styczniowego dowodził "setką" na temat Zadania nauczyciela na obecnym etapie
powstańców szczebrzeszyńskich – 26 stycznia 1863 przebudowy gospodarki rolnej na wsi.
roku objął dowództwo nad grupą; tego samego dnia
Leurĕ Adam
powstańcy spotkali się z załogą rosyjską w
Rysownik, litograf, w roku 1858 "rysował z natury i
Zwierzyńcu – po wymianie strzałów wycofali się w
litografował" szczątki szczebrzeszyńskiego zamku.
kierunku Zamościa.
Fotokopia tego rysunku została zamieszczona
między innymi w pracach: Katedra i jezuici w
Kursy Wakacyjne
Lublinie (część II ) autorstwa ks. dr Ludwika
Prowadzone były w latach 50 – 60 XX wieku w
Zalewskiego (Lublin 1947), oraz Dawny powiat
szczebrzeszyńskim Liceum Pedagogicznym.
szczebrzeski XIV – XVIII w – autorstwa Marii
Organizowanie Kursów miało na celu dokształcanie
Stankowej (Warszawa 1975). Rysunek Adama
dorosłych reprezentujących różne zawody. Gros
Leurĕ litografowany przez J. Ceglińskiego został
słuchaczy stanowili mieszkańcy okolicznych wsi;
opublikowany również w Albumie Lubelskim z
jednym z wykładowców była dr Felicja ze
1859 roku.
Szczepańskich Piwowarkowa.*)
-----------------------------
Lewkowicz Beniasz
*) relacja córki dr Piwowarkowej – Magdaleny z
Rabin szczebrzeszyński, 14 stycznia 1700 roku
Piwowarków Kozakowej
reprezentował swoją gminę na zjeździe rabinów z
miast ordynackich w Łukowej, który odbył się z woli
Kusy Wincenty
Gryzeldy Zamoyskiej – podskarbiny wielkiej
Więzień obozu przejściowego w Zwierzyńcu, po
koronnej celem ustalenia spłaty zobowiązań
wyzwoleniu kierownik Rozlewni Piwa i Wód
dłużnych (membran) wobec Żydów chełmskich i
Gazowanych w Szczebrzeszynie; mieszkał na
bełskich.
Szperówce, jego pracownikiem był ostatni
szczebrzeszyński Żyd – Jankiel Grojser. *)
Liceum Pedagogiczne
----------------------------- Placówka funkcjonowała przez 22 lata – od 1 IX.
*) relacje Katarzyny Książek i Bożeny Rembisz, córki
1947 – 31.VIII 1969 roku. Uczniowie Liceum
Wincentego pochodzili w większości z rodzin robotniczych i
chłopskich z okolicznych wsi. Gros uczniów
„L” stanowiła rdzenna młodzież szczebrzeszyńska;
Liceum ukończyło 1. 655 absolwentów, w tej liczbie
Ladenberger Edmund 461 mężczyzn. Nauczyciele pracujący w szkole poza
Były oficer austriacki, inwalida z I wojny światowej –
zajęciami obowiązkowymi prowadzili Kursy
pracował na stanowisku buchaltera w Fabryce Rejonowe i Pedagogiczne dla Dorosłych –
Kalafonii i Terpentyny na Brodach k/Szczebrzeszyna
ukończyło je 368 osób.
założonej przez inż. Andrzeja Waligórę. Decyzją
starosty powiatu zamojskiego - Sochańskiego Lisowski (...)
osadzony został w charakterze więźnia (przyczyny Urzędnik szczebrzeszyński, w roku 1830 wyjechał z
uwięzienia nie są znane)w radecznickim klasztorze. rodziną do Warszawy, gdzie ścigany za działalność
W okresie okupacji dzięki jego staraniom został konspiracyjną ukrywał się pod nazwiskiem
zwolniony z więzienia na Zamku Lubelskim O. Jan Mrozowski
Duklan Michnar z Radecznicy, gwardian i rektor
Kolegium Serafickiego. Cdn.

4
 CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

PROFESJONALNY MONTAŻ
pomiary i transport GRATIS
okna drzwi żaluzje
Piotr Bartnik
Właściciel
22 – 460 Szczebrzeszyn
ul. Zamojska 4
tel. 084 682 29 10
kom. 0 – 604 212 296
www.solidpb.republika.pl

SERDECZNIE ZAPRASZAMY DO ZAPOZNANIA SIĘ Z

OFERTĄ PRODUKTOWĄ BANKU

POLECAMY duży wybór kredytów:

 Tanie kredyty konsumpcyjne
 Kredyty mieszkaniowe (okres kredytowania do 25 SKŁAD FABRYCZNY
lat)
 Kredyty obrotowe rolnicze  Płytki z fabryk polskich i zagranicznych
 Najnowsze kolekcje
GWARANTUJEMY:  Liczne promocje
 Szybkie rozpatrzenie wniosku
 Uproszczone zabezpieczenie spłaty
 Duży wybór
 Dogodne terminy i sposoby spłaty  Wysokie rabaty
  Wyprzedaż końcówek upust do 50 %
Szeroką gamę innych produktów:  Możliwość transportu
 Wysokie oprocentowanie oszczędności,
 Rachunki oszczędnościowe, rachunki firm, rachunki
walutowe, NOWO OTWARTA
 Fundusze inwestycyjne, stacja demontażu pojazdów
 Najtańsze przekazy zagraniczne,
 Kantor (bez prowizji za wymianę walut),  Wydajemy zaświadczenia niezbędne do
 Niskie opłaty: Telefon TP S.A.– 1,75 Energia 1,40, wyrejestrowania pojazdu
pozostałe 2,50 zł, ZUS – 3,50 zł.
 Skupujemy samochody powypadkowe

GOTÓWKA NA ZAWOŁANIE !!! BRODY MAŁE 163 tel. 0 84 6821 384

Sieć ponad 1000 bankomatów w Polsce. Bez problemu 22 – 460 Szczebrzeszyn
i bez prowizji od wypłat.

Foto Studio EXPRESS

Leszek Kaszyca
Koniecznie skorzystaj z tej oferty Ul. Zamojska 11
22 – 460 Szczebrzeszyn
Bank Spółdzielczy w Szczebrzeszynie
22-460 Szczebrzeszyn, Pl. T. Kościuszki 31, skr. poczt. 16
tel./fax (084) 6 821 119; 6 821 120
Nasza działalność obejmuje:
Oddział Sułów Odział Radecznica  Usługi budowlane, remontowo - inwestycyjne we
Sułów 76 ul. B. Prusa 3a wszystkich branżach w tym również w obiektach
22-448 Sułów 22-463 Radecznica zabytkowych,
tel. (084) 6826 205, tel. (084) 6818 006  Usługi stolarskie, ślusarskie i szklarskie,
6826 201 6818 036  Handel materiałami, nawozami, węglem,
 Budowa pod klucz,
 Roboty elewacyjne, instalacyjne,
Punkt Kasowy
Gorajec Zagroble 22 – 460 Szczebrzeszyn ul Boczna 72
22-463 Radecznica Siedziba firmy: Brody Małe 2c
tel. (084) 6810 010 tel/fax. (0 84) 682 14 32

5
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)
SYNAGOGA W SZCZEBRZESZYNIE.
Na przybycie pierwszych Żydów do
Szczebrzeszyna wskazuje to, że w roku 1507 Kahał
(gminna organizacja) szczebrzeszyński uiścił podatek
koronacyjny w wysokości 25 złotych. Przybycie ich
zawdzięcza miasto decyzji ówczesnego właściciela Jana
Amora Tarnowskiego. Żydzi, którzy osiedlili się w
Szczebrzeszynie to: krawcy, stolarze, snycerze, kupcy,
arendarze (dzierżawcy) i uprawiający winną latorośl. W
roku 1564 w naszym mieście zamieszkiwało 90 Żydów.
Ludności żydowskiej przybywało z czasem. Zaszła
więc konieczność wybudowania świątyni. Taka bożnica
drewniana powstała prawdopodobnie już w wieku XVI.
Można z cała pewnością stwierdzić, że wzrastająca
liczba ludności żydowskiej spowodowała, że Żydzi
szczebrzeszyńscy zbudowali sobie przed wiekami
okazałą i urodziwą świątynię. Zbudowano ją
prawdopodobnie na miejscu dawnej drewnianej
synagogi pod koniec XVI lub na początku XVII wieku.
Zniszczona przez Kozaków w 1648 roku. Została
odbudowana 1659 roku. Swój ostateczny kształt
uzyskała w XVIII w. Zwraca uwagę na to ,że jest
podobna do synagogi w Zamościu. Łączy je te sam typ
architektury. Szczególnie podobne są sklepienia i
dekoracje określane przez historyków sztuki
dekoracjami typu lubelskiego.
Profesor Adolf Szyszko Bohusz pisał o niej na
początku lat trzydziestych:,,… Wnętrze Sali ma
dekorację stosunkowo bogatą. Składają się na nią
geometryczne wzory gurtów sklepiennych o profilach
podobnych jak te, których użyto w kościołach
szczebrzeszyńskich. Część sklepienia … nad ołtarzem,
na osiach ścian bocznych i nad wejściem ma dekorację
bogatszą. Schodzi ona poniżej na szlak wnęk
podokiennych. Te same cechy swojskiego późnego
renesansu ma ołtarz kamienny, dość zresztą grubej
roboty. Znacznie subtelniej wygląda bramka przed
ołtarzem, w drzewie rzeźbiona, o cechach wybitnie
wschodnich. Bima (galeryjka – red.) bardzo skromna.
Polichromia wnętrza podkreślająca niektóre partie
sklepienia posługuje się głównie barwą niebieską” (
Abram Rok- Synagoga w Szczebrzeszynie – Foks
Sztyme z 17.07.1976 r.
W 1937 roku Szczebrzeszyn licz około 7 500
mieszkańców. Około połowy z nich stanowią Żydzi.
Tragiczny czas II Wojny Światowej. Dzieje
miasta, jego mieszkańców, zabytków zawarł w swoich
dziennikach i przekazał do ogólnej wiadomości
kronikarz – miejscowy lekarz Zygmunt Klukowski.
Ofiarą faszystowskiego terroru padła również
synagoga. W 1939 roku została spalona. Runął dach
wraz ze sklepieniami. Mimo tych okropnych zniszczeń,
społeczeństwo żydowskie jeszcze w roku 1940 starało
się bronić swej świątyni przed okupantem, aby nie
dopuścić do całkowitego zniszczenia tego zabytku.
6
Zygmunt Klukowski w swojej książce Zamojszczyzna
1908 – 1943, Warszawa 2007 pisze: ,,… Burmistrz Borucki
powziął projekt przerobienia spalonej bóżnicy żydowskiej na
kino miejskie. Sprowadził z Zamościa inż. Klimka i ten przez
dwa dni robił odpowiednie pomiary i szkice. Przerażeni
Żydzi, dowiedziawszy się o tym, przysłali zaraz do mnie
delegację składającą, się z trzech najpoważniejszych
członków kahału, prosząc o radę, co mają robić, żeby do tego
nie dopuścić. Cóż im w dzisiejszych czasach mogłem
poradzić? Powiedziałem, ażeby udali się do Boruckiego”.
Niestety! Te wszystkie zabiegi nic nie pomogły. Sytuacja
Żydów z dnia na dzień pogarszała się, aż doszło do
całkowitej eksterminacji tej części społeczeństwa naszego
miasta. Przez cały okres okupacji i później aż do roku 1957
niszczały także pozostałości po spalonej synagodze. W latach
1957 – 1963 budynek zrekonstruowano i zaadoptowano na
miejski dom kultury. Projektantami rekonstrukcji byli Z. i J.
Cydzikowie a wykonawcą Przedsiębiorstwo Konserwacji
Zabytków w Warszawie.
Wykonaną rekonstrukcję synagogi tak zapisano w piśmie
Ochrona Zabytków z kwietnia 1967 roku:,,…Roboty objęły
odtwarzanie sklepienia z lunetami nad salą oraz dach
łamanego krytego gontem. Ze względów funkcjonalnych
wykonano jednokondygnacjowe dobudówki na miejscu
dawnych babińców i przywrócono piętrową wieżę narożną.
Przeprowadzono konserwację dekoracji ścian oraz
kamiennego obramowania szafy ołtarzowej. Na sklepieniach
rekonstruowano dekoracje ,,typu lubelskiego”.
Z zachowanych elementów tego budynku zachowały
się i po restauracji można je obejrzeć: kamienna
późnorenesansowa szafa ołtarzowa Aron ha Kodesz (
święta skrzynia) gdzie przechowywana była Tora, nad nią
znajduje się napis wykuty w języku hebrajskim - ,,Stawiam
Pana przed sobą zawsze”; na bogato zdobionych ścianach –
symbole lewitów – dzban i misa, na ścianie zachodniej i
północnej, a wizerunek menory (świecznika) i owoc granatu
na ścianie południowej. Nie ma oczywiście bimy. Nie
odrestaurowana również napisów w języku hebrajskim, które
zdobiły w szczególności ścianę przy głównym wejściu.
Najbardziej cały wygląd synagogi zmieniło pozbawienie jej
starych babińców. Nie odrestaurowano również pierwotnej
polichromii bardzo intensywnej. Powinien również zostać
zrekonstruowany bardzo ważny element synagogi, jakim jest
Aron Hakodesz ( szafa ołtarzowa).
Trudno o jakieś stwierdzenie czy synagoga
szczebrzeska została odbudowana dokładnie w kształcie
pierwotnym. Wiadomo, że w porównaniu z tym co istniało
przed wojną zaszły pewne zmiany. Trzeba jednak stwierdzić,
że jest to obiekt ciekawy pod względem architektonicznym,
godny wpisania do katalogów żydowskiej architektury
sakralnej w Polsce.
Mimo tych braków , o których wyżej, restaurację
synagogi należy uznać za udaną. Jej delikatna renesansowa
architektura i dekoracje robią duże wrażenie na turystach,
szczególnie narodowości żydowskiej.
Zygmunt Krasny
 CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

MOTO CENTRUM
– SKLEP MOTORYZACYJNY –

- części do wszystkich typów aut

- elementy karoseryjne
- oświetlenie, zderzaki
- haki, tłumiki
- art.. metalowe
ZAPRASZAMY!!!

Szczebrzeszyn
Synagoga przed 1939 rokiem
Ul. Targowa 10, obok dworca PKS
Tel. (084) 6821 – 943

Franciszek Papież
Pl. T. Kościuszki 32

Synagoga obecnie ZNICZE –

PRODUKCJA
SPRZEDAŻ

INTERPAK – Opakowania
Żurawica, 22 – 470 Zwierzyniec
Tel. (084) 682-24-31
APTEKA SPOZ Sp.j. Fax. (084) 682-18-34
- miło
- fachowo
- tanio SALON ODNOWY BIOLOGICZNEJ
Maria Wajstuch
MASAŻ u PACJENTA w DOMU
Ul. Zamojska 40, CZYNNE - klasyczny – leczniczy – częściowy –
tel. (084) 6821- 061 CAŁĄ DOBĘ sportowy relaksacyjny - odchudzający
TAMPING MEDYCZNY
Szczebrzeszyn Pl. T. Kościuszki 42
Tel. 668-408-132

7
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)
CZESŁAW BIELECKI
s. Leonarda 1916 – 1969
Urodził się 18 września 1916 roku w
Zamościu. W 1933 r. rozpoczyna
naukę w Szkole Rzemieślniczo –
Przemysłowej w Zamościu. Po jej
ukończeniu w październiku 1936r.
wstąpił do służby wojskowej w I
Pułku Lotniczym w Warszawie. W
czasie odbywania służby wojskowej
ukończył szkołę pilotażu, następnie
drugą szkołę pilotażu myśliwskiego z
dyplomem i pierwszą nagrodą. Do wybuchu wojny był
zawodowym pilotem wojskowym i instruktorem w szkole
akrobacji w Płocku. W roku 1939 brał udział w walkach w
obronie Warszawy. Dnia 13 września w czasie zmiany
lotnisk dostał się do niewoli niemieckiej, gdzie przebywał
do czasu wyzwolenia przez wojska amerykańskie. We
wrześniu 1946r. na wezwanie rodziców wrócił do kraju. Ze
względu na to, że został wyzwolony przez niewłaściwą
armię miał zamknięty powrót do lotnictwa. Od marca 1947r.
do czerwca 1949r. zatrudniony był w grupie pomiarowej
miasta Szczebrzeszyna w charakterze technika mierniczego.
Równocześnie od 1 września 1947 roku podjął pracę w
charakterze nauczyciela kontraktowego w Publicznej
Średniej Szkole Zawodowej w Szczebrzeszynie jako
nauczyciel rysunku zawodowego i technologii drewna. W
czasie swojej pracy zawodowej ukończył szereg kursów
pedagogicznych podnosząc kwalifikacje zawodowe. W
zawodzie nauczyciela przepracował 22 lata. Zmarł nagle w
roku 1969. Został pochowany na cmentarzu w
Szczebrzeszynie. Był dobrym kolegą Bronisława
Pietruszyńskiego i Romana Kołodziejczyka.
JERZY PAWLAK - „WRZESIEŃ 1939-
POLSKIE ESKADRY W WOJNIE OBRONNEJ”-W-
WA 1991
(Fragment)...... „ 6 września o godzinie 15.00 start na
nietypowe dla zadań brygady”wymiatanie” w obszarze
Kutno-Uniejów- Koło- Konin. Kpt. Frey wystawił dwa
klucze: sam leciał z kpr Bieleckim i Niewiarą oraz
niezmordowany Sawicz z ppor. Szmejlem i pchor. Stogą.
Przed dolotem w rejon zadania napotkali wyprawę
bombową kierującą się na Warszawę. Starcie nastąpiło k.
Łowicza. Polacy na połatanych, poklejonych samolotach,
ciągnących śmigłem niejednokrotnie pstrym od kołków
(wypełnione przestrzeliny), czyli wzmocnionych
„bandażem” z drutu- bez namysłu, desperacko rzucili się na
ciasne kolumienki eskadr Luftwaffe. Dzięki bohaterstwu i
poświęceniu garstki młodych, odważnych pilotów-
bombowce szybko pozbyły się balastu, uciekając na pełnych
obrotach do baz. Ale nie wszystkie! Osiem
8
zniszczonych samolotów Luftwaffe dopalało się w
trójkącie Koło- Łowicz- Łęczyca. Z 114 Eskadry nie
powrócili: pchor. Stoga i kpr. Niewiara(dołączył do
jednostki w Młynowie). Efektowne zwycięstwo
odniósł ppor. Szmejl: od celnej serii eksplodował
Heinkel 111, oślepiając magnezjowym błyskiem i
szczątkami bombowca pobliskie maszyny, nie bez
wpływu na morale ich załóg”.
LEONARD BIELECKI
1884-1967
Urodził się 1 listopada 1884 r.
w Szczebrzeszynie. Po
ukończeniu rządowej szkoły
miejskiej uczy się prywatnie.
W 1906 r. kończy kurs
nauczycielski w Zwierzyńcu
celem urządzania tajnych
szkółek w języku ojczystym.
W tego rodzaju szkołach uczy
3 lata: w Szczebrzeszynie 2 lata, (1906 i 1907) i w
Wywłoczce gm. Zwierzyniec(1908). Od 1909- 1913
roku pracuje w charakterze buchaltera w fabryce lasek
M. Cebrykowa w Szczebrzeszynie. Równocześnie był
współzałożycielem i sekretarzem Lubelskiego
Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło” w
Szczebrzeszynie. Od 1916 powraca do pracy
nauczycielskiej i pracuje bez przerwy do 1934 r. tj. do
czasu przejścia w stan spoczynku. Po wojnie pracuje
jako nauczyciel szkół podstawowych w okolicznych
gminach. W 1938r.
odznaczony odznaką honorową „ Za walkę o szkołę
polską” oraz Brązowym Medalem za długoletnią
Służbę.
Ziemia Zamojska- 15 luty 1921 r., artykuł- „
Z otchłani biedy na drogi szczęścia ...”
Cyt.” ... Młodzież wychowana w szkole i
odpowiednio urobiona do pracy społecznej po
dorośnięciu inaczej ujmuje w swoje ręce pracę
twórczą około ugruntowania potęgi państwowej to też
w szkole nachylajmy serca dzieciom jak kwiaty ku
słońcu, szczepiąc w nie cnotę piękna, poczucie
obowiązku i cześć dla tradycji”.
L. Bielecki
Nauczyciel w Potoczku
Stefan Bielecki wnuk i syn
 CHRZĄSZCZ
CHRZĄSZCZ NR 3NR
(1)6 (2)

PRODUCENT MEBLI OGRODOWYCH

ZAKŁAD PRODUKCYJNY
22-460 SZCZEBRZESZYN BRODY MAŁE 24K TEL/FAX 0048-84-6821225
www.trimex.net.pl e-mail info@trimex.net.pl -6821224

SKLEP ZAMECZEK
MŁYN ZBOŻOWY KOMIS RTV - AGD
s.c. G.G.D
Ul Zamojska 72h
ul Klukowskiego 21
SKŁAD OPAŁU
MAJAX
Sprzedaż, naprawa RTV
P.P.H.U. „AGAWI”
Zbigniew Wiśniewski Marek Jarosz
Ul. Zamojska 17

Księgarnia
CHRZĄSZCZ
Ul Zamojska 9
Jolanta Kuszpyt
P. H. U. JAWOR Ul. Zamojska 56
MATERIALY BUDOWLANE

Artykuły Armatury
Bogusław Komornik Przemysłowej
Plac mleczarni
Józef Wojczuk
Pl T. Kościuszki 26

9
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

ODDZIAŁ W SZCZEBRZESZYNIE
ul Kościuszki 45
22 – 460 Szczebrzeszyn
tel. (0 84) 682 15 11, 682 15 12
fax (0 84) 682 15 10
SZYBKI SERWIS KREDYTOWY
to idealne rozwiązanie ZALETY
finansowe, gdy chcesz Kredyt na dowód bez zaświadczeń o dochodach – pod
zrealizować swoje warunkiem terminowego spłacania wcześniej
potrzeby lub spełnić zaciągniętego kredytu.
marzenia. Nie musisz  Możliwość wyboru waluty - PLN, CHF, USD, EUR.
odkładać ich na później!  Ubezpieczenie dające kredytobiorcy poczucie
Naszą ofertę indywidualnie bezpieczeństwa w przypadku utraty stałych dochodów
dopasujemy do Twoich lub innych zdarzeń losowych.
oczekiwań, m.in. w  Niskie raty kredytu.
zakresie terminu spłaty i  Kredyt od ręki, na dowolny cel.
formy zabezpieczenia  Kredyt na spłatę zobowiązań w innych bankach.
kredytu  Długi okres kredytowania - aż do 8 lat!
 Maksymalna kwota kredytu ~ ustalana
ZABEZPIECZENIA indywidualnie dla każdego klienta.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli.
 Do 35 000 zł bez poręczycieli
 Dostępny również przez Internet i telefon.
 Powyżej 35 000 zł sam wybierasz dogodną
formę zabezpieczenia

SAMBUD Oferujemy: SKLEP

Sp. jawna - wykładziny SPOŻYWCZO - PRZEMYSŁOWY
- materiały budowlane
- materiały wykończeniowe Jacek Poznański
Ul Zamojska 17 - farby i lakiery
- materiały elektryczne

DEWOCJONALIA Ul Zamojska 5

ZAPRASZAMY SKLEP
WIELOBRANŻOWY
ul. Zamojska 20 Irena Kot

Ul Zamojska 36/38

KWIACIARNIA ALICJA
Sklep Wielobranżowy
Anna Król Ul. Zamojska 131
Ul. Zamojska 36

10

STANISŁAW KSIĄŻEK
1909 - 2007-06-06
Ostatni dowódca Armii Krajowej na
Zamojszczyźnie.
Stanisław Książek urodził się w 1909 roku w
Gruszce Zaporskiej na Zamojszczyźnie. W 1928 roku
zdał maturę w Seminarium Pedagogicznym w
Szczebrzeszynie i rozpoczął studia pedagogiczne w
Warszawie. Studia ukończył w 1931 roku. Następnie
ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we
Włodzimierzu Wołyńskim.
Rozpoczyna pracę zawodową w Miejskim
Gimnazjum w Warszawie.
W czasie kampanii wrześniowej został ranny pod
Kujbyszewem. Trafił do szpitala w Równym. Stamtąd
ucieka unikając niewoli Sowieckiej. W marcu 1940
roku wrócił na Zamojszczyznę. Wstąpił do Związku
Walki Zbrojnej, gdzie został oficerem wywiadu w
Placówce Szczebrzeszyn,\. W czerwcu tego roku
został komendantem tej placówki. Od stycznia 1943
roku objął jednocześnie obowiązki zastępcy
komendanta Obwodu Zamość. We wrześniu tegoż
roku został komendantem. Przyjął pseudonimy
,,Wyrwa” i,, Kolba”. Był to okres największego
natężęnia pracy organizacyjnej, szkoleniowej i
sabotażowej. Organizowano łączność i służbę
sanitarno – medyczną.
W miesiącu lipcu 1944 roku, w związku z
odtwarzaniem 9 p.p. Legionów Armii Krajowej Ziemi
Zamojskiej, został przeniesiony do dyspozycji ppłk
Stanisława Prusa pseudonim ,,Adam”. W trakcie akcji
,,Burza” został awansowany do stopnia kapitana i
pełnił funkcję szefa artylerii w Inspektoracie
Zamojskim Armii Krajowej.
W styczniu 1945 roku, rozkazem komendanta
Okręgu Lublin, mianowany Komendantem Armii
Krajowej i Wolność i Niepodległość w Tomaszowie
Lubelskim. Natomiast w czerwcu tego roku został
komendantem Inspektoratu Zamojskiego AK i Win.
Stanisław Książek pseudonimy ,,Wyrwa” i
,,Rota” ujawnił się, wraz ze sztabem Win Okręgu
Lublin w 1947 roku w Ministerstwie Bezpieczeństwa
Publicznego w Warszawie. W 1059 roku został
aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Po roku
śledztwa zwolniony.
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)
Za działalność okupacyjną został odznaczony:
Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem
Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii
Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski,
Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Został również
awansowany przez Ministerstwo Obrony Narodowej
do stopnia pułkownika.
Wiele lat pełnił funkcję prezesa środowiska 9
p.p. Legionów Armii Krajowej Okręg Warszawa.
Wielokrotnie odwiedzał nasze miasto, uczestnicząc w
corocznych obchodach święta 9 p.p. AK w
Zwierzyńcu.
Najstarszy z trzech braci Książów: Mariana
pseudonim ,,Nieuchwytny” i Antoniego pseudonim
,,Orlicz”. Pułkownik Stanisław Książek pseudonim
,,Wyrwa” zmarł w Warszawie w 2007 roku,
przeżywszy 97 lat.
Tomasz Książek
W dniu 26 maja 2007 roku w kościele pod
wezwaniem św. Mikołaja odbyła się patriotyczna
uroczystość, której celem było odsłonięcie
pamiątkowej tablicy poświęconej Stanisławowi
Książkowi. Odprawiona została msza święta, którą
celebrował ksiądz Dziekan. W uroczystości wzięli
udział: towarzysze broni, rodzina, władze
samorządowe, poseł na Sejm i mieszkańcy naszego
miasta. Na pamiątkowej tablicy znalazły się: nota
biograficzna ST. Książka oraz ideały jakie
przyświecały walce – BÓG, HONOR, OJCZYZNA.
Całość uroczystości odbywała się zgodnie z
aforyzmem wielkiego polskiego romantyka Adama
Mickiewicza ,, Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,
z krwią ojca dziedzictwem spada na syna”.
Dodać należy, że w wydanej w tym roku
książce Zygmunta Klukowskiego Zamojszczyzna
1918 – 1943 i 1944 – 1959 Warszawa 2007 bardzo
często pojawia się pseudonim ,,Wyrwa” wraz z
opisami działań prowadzonych przez Stanisława
Książka.
R.
11
CHRZĄSZCZ NR 6 (2)

ROZMAITOŚCI
Obraz - ciekawostka Kurier Szczebrzeski

Wrócił z konserwacji jeden z obrazów Wydanie specjalne tego druku

przedstawiający Matkę Boża z Dzieciątkiem.
Podziwialiśmy piękno obrazu i fachową robotę
konserwatora. Najciekawsza była jednak
inskrypcja pod obrazem. Inskrypcja w Języku
polskim brzmi: ,,Na pamiątkę cudownego ocalenia
życia Cesarza Imperatora i Jego Familii w czasie
rozbicia się cesarskiego pociągu d. 17 października
1888 od parafian Szczebrzeskich Rzymsko –
Katolickiego Kościoła”.
Jak to się ma do drukowanego w ostatnim
numerze Chrząszcza artykułu o procesie
politycznym w Szczebrzeszynie w 1852 r.,
prosimy aby każdy z czytelników ocenił sam.
Niżej zamieszczamy zdjęcie
przedstawiające ten obraz.
R.
dokumentacyjnego projektu ,,Zobaczyć niewidzialne”,
pojawił się w dniu 7 czerwca 2007 roku. Miał on
udokumentować trwające pół roku badania i
poszukiwania uczniów Szkoły Podstawowej w
Szczebrzeszynie, podczas których odkrywali oni
przeszłość miasta. Praca w grupach tematycznych,
zdobywanie wiadomości na temat społeczeństwa miasta,
porównywanie codziennego życia mieszkańców dawniej
i w czasach współczesnych, rozwoju miasta, to były
tematy, które intrygowały dzieci w ciągu ostatniego
półrocza. ,,Tym sposobem młodzi badacze obudzili
śpiące duchy przeszłości” tak napisali autorzy tego
opracowania. Dużą cześć opracowania poświęcona
została Wielkim Nieobecnym naszego miasta – Żydom.
R

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja – Zygmunt Krasny, Leszek Kaszyca,
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Agnieszka Wróbel

12