ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA
NR.1 (4) STYCZEŃ 2009
DO SIEGO ROKU !
Nowy Rok – międzynarodowe święto przypadające
1 stycznia każdego roku ( w kalendarzu gregoriańskim).
W Polsce jest to dzień wolny od pracy. W powszechnie
przyjętym zwyczaju obchodzenie tego święta należy
rozpocząć od otworzenia butelki szampana o północy
z dnia 31 grudnia na 1 stycznia. Dzień ten w tradycji
polskiej zwano nowe lato.
Zwyczaj rozpoczynania Nowego Roku od
pierwszego dnia stycznia wprowadził JULIUSZ Cezar.
Rzymianie czcili w ten dzień Janusa – boga bram, drzwi
i początków. Wiele języków, w tym angielski i niemiecki,
przyjęły od Janusa nazwę miesiąca stycznia (ang.
January). Wcześniej Rzymianie witali nowy rok 1 marca.
Pierwszym w historii rokiem rozpoczętym
1 stycznia był rok 46 przed naszą erą.
W Rosji i na Ukrainie Nowy Rok obchodzony jest
14 stycznia – według kalendarza juliańskiego.
W Azji dzień nowego roku jest ruchomy, gdyż jest
tam używany kalendarz księżycowy, gdzie rok liczy od
12 do 13 miesięcy, ale zazwyczaj jest obchodzony w
styczniu lub w lutym.
SZCZEBRZESZYN
Dawna Wigilia
Jan Twardowski
ŚWIĘTO TRZECH KRÓLI
Uroczystość Objawienia Pańskiego
(Epifanii), znaną powszechnie jako Święto
Trzech Króli, obchodzi się 6 stycznia. To święto
przyjęto na pamiątkę potrójnego objawienia się
mocy i chwały Chrystusa: przy pokłonie trzech
pogańskich Magów ze Wschodu, przy Chrzcie
św. w rzece Jordan i podczas pierwszego cudu
dokonanego przez Jezusa na weselu w Kanie
Galilejskiej. Z przypomnienia chrztu wywodzi się
zwyczaj błogosławienia wody, a ze wspomnienia
o Magach z darami bierze się tradycja święcenia
kadzidła i kredy. Kadzidłem okadza się następnie
mieszkanie, a kredą na jego drzwiach wypisuje
się litery K + M + B jako znak ochrony i
błogosławieństwa. Znak ten popularnie
odnoszony do imion legendarnych Magów :
Kacpra, Melchiora i Baltazara, powstał zapewne
od pierwszych liter zdania:„Christus mansionem
benedicat" („Niech Chrystus błogosławi ten
dom").
W kościołach katedralnych po Ewangelii ogłasza
się uroczyście daty świąt ruchomych na dany rok.
***
Święta, święta i po świętach
nikt już o nich nie pamięta.
Zjadłem wilię, zjadłem barszczyk
i już jestem o rok starszy.
(Jan Twardowski)
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

Powitaliśmy Nowy Rok podatki to sposób na kryzys? Czy ten sposób

pomoże zwykłym mieszkańcom miasta? Nie wiem -
Hucznie witaliśmy Nowy Rok 2009, strzelały właściciele sklepów , by „wyjść na swoje”, zapewne
podniosą
fajerwerki, wznosiliśmy toasty. Wielu z nas bawiło się ceny produktów. Rodzimych
na sylwestrowych balach, prywatkach, inni w przedsiębiorców wyższe podatki mogą wpędzić w
świątecznych nastrojach przy lampce szampana tarapaty, ale kto by się nimi przejmował?
Mamy srogą zimę, która wydaje się nam uciążliwa,
oczekiwali nadejścia 1. dnia stycznia 2009r. w swoich
domach. Zastanawiam się, czy taka radość z powodu ale jest piękna! Panujący przez kilka dni potężny
zakończenia starego i nadejścia kolejnego roku jest mróz to fakt pozytywny: zabija wirusy i bakterie,
uzasadniona – każdy mijający rok przypomina nam o owady niszczące nasze uprawy. Mądrość ludowa
upływającym czasie. Począwszy głosi, że mróz w styczniu gwarantuje dobre zbiory w
od
starotestamentowego Koheleta, twórcy kolejnych epok sierpniu. Więc cieszmy się z zimy! Oczywiście, jeśli
ubolewali nad przemijaniem. Więc z czego sięmamy czym ogrzewać mieszkania.
cieszymy? Gdybyśmy chociaż byli pewni, że następny Niewiele znalazłam faktów, które mogłyby
rok będzie dla nas pomyślny! zwiastować radość. Ponieważ jednak „fortuna
No właśnie, wszyscy zastanawiamy się, co kołem się toczy”, pozostaje mieć nadzieję, że
przyniesie nam 2009 rok. Co nas czeka? Okoliczności,wkrótce życie przyniesie nam wydarzenia, które
jakie ostatnio zaistniały, niekoniecznie napawają spowodują, iż spojrzymy w przyszłość z większym
optymizmem. Tragicznie rozpoczął się rok dla optymizmem.
mieszkańców izraelsko – palestyńskiej Strefy Gazy. J.D.
Giną tam cywile, giną dzieci, nawet w obiektach
oznaczonych symbolami ONZ . Odłamki tej wojny
prawdopodobnie na nas nie spadną, ale niepokoi fakt, że
kraje Europy nie potrafią zająć w tej sprawie jednolitego
stanowiska. Świadczy to, iż ważniejsze są interesy
poszczególnych państw niż odpowiedzialność za los K. K. Baczyński
niewinnych ludzi. Mogą nas dotknąć skutki wojny
gazowej miedzy Rosją i Ukrainą. Wielu bowiem NARTY
ogrzewa gazem mieszkania, wodę, wykorzystuje go w
kuchni. Niedostatki gazu, niestety, zaowocują , w skali Pozłotą słońca oślepiona,
całego kraju - stratami gospodarczymi. Zwykły pozłotą słońca śnieżno gładka
obywatel powinien się liczyć z możliwością podwyżki płaszczyzna wielka w szybkich spadkach
cen tego źródła energii. Mamy nadzieję, że obydwa bujała nas na swych ramionach.
konflikty szybko zostaną rozwiązane i nie zakłócą
naszego bytowania. I bezszelestny puch, pył biały
Niezawodnie odczujemy skutki kryzysu pod słońce sypał się w przestrzeni.
finansowego, który wybuchł w końcówce ubiegłego Świst się stopylnie w krople zmienił
roku. Przedstawiciele naszego rządu bezskutecznie w płatkach od słońca rozgorzałych.
próbują zaklinać rzeczywistość, twierdząc, że kryzys
dotknie nas w niewielkim stopniu . Tymczasem już A pieśnią nam huczały w głowie
stracili ci, którzy ulokowali swoje oszczędności w zaparty dech i pęd bezsłowie,
funduszach inwestycyjnych i funduszach emerytalnych. i wiatru śmiech,
Mniej produkują firmy nastawione na eksport swoich
towarów, zaczynają się zwolnienia z pracy. Na razie a w piersi parła głąb otchłani
eksperci optymistycznie twierdzą, że bezrobocie przepastnej; znad gór białej grani
wzrośnie tylko o kilka procent. Może to i niedużo, ale nawisłych strzech.
jaka w tym pociecha dla tych, którzy stracą pracę ?
Niewiele wiemy o planach naszych lokalnych władz na
rozpoczęty rok. No, poza tym, że Rada Miasta przyjęła
uchwałę o podniesieniu podatku od nieruchomości
wszystkim prowadzącym działalność gospodarczą na
terenie gminy. Ciekawe, czy większe

2
 CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

Regina Smoter Grzeszkiewicz islam, albo jak Zamoyski budował Zamość. O dziadku
Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg dalszy okoliczne panny mówiły: "Sudaków" panek idzie – bo on
się nosił trochę inaczej jak ci [miejscowi]. Był światłym
Stare Miasto człowiekiem – babcia, drobniutka, czarnooka, czarnowłosa,
Nazwa przedmieścia notowana w XVII – XVIII nosiła się w takich długich spódnicach nawet pisać nie
wiecznych inwentarzach miasta Szczebrzeszyna; umiała; dziadek nauczył ja czytać...". Żona Józefa Sudaka
lokalizacja Starego Miasta pokrywała się z – Eugenia Flis pochodziła ze Szperówki.
obecnym ciągiem ulicy Zamojskiej.
Sudak Władysław
strajk chłopski Członek Komunistycznej Partii Polski, wraz z Józefem
Miał miejsce 1 maja 1936 roku, jego celem było Buczko kierował w okresie międzywojennym
wsparcie postulatów wysuwanych przez działalnością oddziału szczebrzeszyńskiego
Stronnictwo Ludowe odnośnie:
 powrotu Wincentego Witosa do władzy Sułów
 reformy rolnej bez obowiązku wykupywania Wieś położona nieopodal Szczebrzeszyna; Dymitr z Goraja
ziemi darował ją tytułem uposażenia dla proboszcza erygowanej
 rozwiązania sejmu i senatu sanacyjnego w 1398 roku parafii szczebrzeskiej; według danych
 przeprowadzenia sprawiedliwych wyborów zawartych w dokumentach parafialnych wieś liczyła 343
Inicjatorem strajku był członek Polskiego morgi ornego pola.
Stronnictwa Ludowego w Szczebrzeszynie –
Andrzej Przysada synagoga
Zbudowana została około 1583 roku, po kolejnych
strajk robotników żydowskich renowacjach, z których największa miała miejsce po
Odbył się 18 lutego 1923 roku w Szczebrzeszynie wyzwoleniu należy obok zamojskiej do najpiękniejszych
– strajkowali pracownicy branży krawieckiej, na Zamojszczyźnie. Dane z lat 1680,1727,1846,1852/1853
szewskiej i stolarskiej, żądając 100% podwyżki wskazują na to iż, szczebrzeszyńską gminę żydowską
płac. nazywano zamiennie synagogą, i jako taka uiszczała na
rzecz miasta stosowne opłaty:
Strepa Jakub  za rok 1680 obowiązana była do zapłacenia
Arcybiskup halicki; w początkach 1398 roku "szczegółowych czynszów i odbywania powinności,
zatwierdził uposażenie szczebrzeszyńskiej parafii darowania danin w naturze – na mocy postanowień
nadane przez Dymitra z Goraja na mocy konstytucji z roku 1727 od powinności w naturze
dokumentów z dnia 29 września 1397 roku i 9 zwolniona została
stycznia 1398 roku. Prawdopodobnie wtedy  płaciła natomiast stały podatek w wysokości 133
arcybiskup Strepa erygował parafię, a złotych rocznie
dokumentem z dnia 6 stycznia 1398 roku
inkorporował ją wraz z powiatem szczebrzeskim Syrkowa Zofia
do archidiecezji halickiej. Kierowniczka Szkoły Powszechnej Nr 2 (żeńskiej). Jest
autorką Kroniki Szkolnej prowadzonej skrupulatnie od 1
Sudak Józef września 1929 roku do 21 czerwca 1939 roku – ostatniego
Mieszkaniec Szczebrzeszyna, w okresie powstania wpisu do Kroniki... dokonał Józef Misiołek.
styczniowego piastował urząd sekretarza gminny w
Zwierzyńcu - jak wspomina wnuczka Maria Sudak Szczebrzeszyn swoim wychowankom
– "przygotowywał dla powstańców dokumenty na Album wydany w 1969 roku w związku z IV Zjazdem
które przechodziło się za granice, do Galicji. Ale Absolwentów Liceum Pedagogicznego. Zawiera cenne
przyszedł czas, że to się wydało. No i co? .Sybir. informacje dotyczące samego Zjazdu, oraz fakty z dziejów
Ale pradziadek, który był przyjaźnił się z popem kształcenia w Seminarium Nauczycielskim Męskim i
Traczem i na dodatek był zasobnym człowiekiem z Liceum Pedagogicznym. Uzupełnieniem tekstów jest
jego [popa] pomocą uratował dziadka z opresji". bibliografia i ciekawe ilustracje.
Rodzina Sudaków pochodzi znad Morza
Czarnego – " Sudak – sandacz po rosyjsku, to jest Cdn.
takie miasto..., albo to [przybycie do Polski] było
podczas prześladowania chrześcijan, wchodził

3
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)
Dzieje gminy Szczebrzeszyn
praca zbiorowa pod redakcją Reginy Smoter
Grzeszkiewicz i Bogusława Garbacika
ciąg dalszy
Kawęczyn
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z lat 1470
– 1480. Jak podaje, cytowany już wcześniej
archiwista ordynacki – Mikołaj Stworzyński , w roku
1518 część gruntów wsi Kawenczyn (w zamian za
odsprzedanie wsi Gruszka Janowi Tarnowskiemu)
weszła w posiadanie Aarona i Mikołaja Janisławskich.
W roku 1567 Kawęczyn został osadzony [po
raz drugi?] na 12 łanach włości szczebrzeskiej przez
jej ówczesnych właścicieli Górków. Kolejnym
właścicielem wsi został Jan Zamoyski, który w 1593
roku odkupił całą włość szczebrzeską (wraz z
Kawęczynem) od braci Czarnkowskich i przyłączył do
Ordynacji Zamoyskiej. Z tego okresu pochodzą
informacje o funkcjonującej w obrębie wsi hucie
szkła, w której zatrudnieni byli Polacy. Przed
wybuchem II wojny światowej Kawęczyn liczył 821
mieszkańców, w tym 5 Ukraińców.
Wieś charakteryzuje się pagórkowatym
ukształtowaniem o dużych spadkach terenu, zwartą
zabudową wzdłuż linii wyznaczonej ukształtowaniem
terenu. Mieszkańcy wsi w okresie międzywojennym
zajmowali się karczowaniem terenów leśnych, celem
wykorzystania ich pod uprawę. Dotychczas nie
przeprowadzono komasacji; w wyniku działów
rodzinnych ukształtowały się wąskie pola tarasowe,
dostosowane do pracy sprzętem konnym. Około 30%
powierzchni wsi stanowią lasy; praktycznie każdy
gospodarz oprócz pola posiada las.
W Kawęczynie znajduje się dużo łąk a także
nieużytków – mieszkańcy wykorzystują je jako
pastwiska. Wioska liczy 154 zagrody (dane z lat
dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku), posiada 208
akrów własności ziemi. Charakterystyczną cechą dla
tej miejscowości jest występowanie znacznej ilości
starych domów, budowanych w okresie
przedwojennym – stanowi to (jak wyliczył T.
Samulak) 64% ogólnej zabudowy.
Okupacyjne losy mieszkańców Kawęczyna opisał
Edward Czuk – jego wspomnienia zamieściła na
łamach pracy "Zamojszczyzna w okresie okupacji
hitlerowskiej. Relacje wysiedlonych i partyzantów "
Alina Glińska. Decyzję o zorganizowaniu grupy
bojowej podjęli mężczyźni z Kawęczyna w 1942 roku,
po przykrym incydencie, jaki miał miejsce w
miejscowym sklepie 16 września tegoż roku. Niemcy
pobili i zabrali jednego z mieszkańców – Józefa
4
Rokosza; Hajduk Mikołaj przed wieczorem popędził
do sąsiedniej Żurawnicy i przytaszczył
przechowywany przez siebie karabin. Jasiek Mróz
odkopał schowany karabin... Władek wypożyczył od
Jasia Chromiaka ślicznego "Visa", Edmund posiadał
zdobycznego "Waltera", Edek S. miał już żelaziwo z
karabinu. Reszta, jak kto mógł w wiadomy tylko sobie
sposób kompletowała broń i amunicję. Czyszczenie,
nauka obchodzenia się z bronią, pomagał w tym
Hajduk..., były podoficer.
Z rąk Niemców w Kawęczynie zginęli:
 Szydełkowie – ojciec i syn Leonard,
 w czerwcu 1941 roku zmarł w Oświęcimiu
pochodzący z Kawęczyna Michał Adamiec,
 Berlin Jan,
 Świstek Jan,
 Szwedowa,
 Kołcon Michał (zastrzelony został w
Potoczku k. Krasnegostawu),
 Witoszka Michał,
 Panas Michał, Panasowa, Panas Zofia,
Panas Roman,
 rodzina Gumieniaków – Jan zabrany przez
Niemców, nie wiadomo gdzie zginął, jego
żona, matka i ojciec, córki – Zofia, Klimcia
(uratowała się córka Pola). Gumieniakowie
zostali wymordowani za udzielenie pomocy
partyzantom. Znałem Gumieniaków z
Kawęczyna – jego zaaresztowali a
pozostałych wybili. Ta dziewczyna , co się
uratowała – Pola, to była siostra
Gumieniakowej...
 Kołcon – zarżnął jałówkę, ktoś go przy
skarżył, trochę sprzedał. Zabrali go Niemcy i
zabili gdzieś po drodze...
Na terenie Kawęczyna i w okolicach grasowała
banda rodziny Szlugów. Mieszkańcy Kawęczna, z
którymi rozmawiałam o losach tej rodziny
odpowiadali krótko: nie ma o czym mówić, kto by
dobrze mówił o bandytach. Grasowali nocą, nie
wolno palić światła – zabierali ubrania, pieniądze,
pościel, mordowali...
Oprócz braci Szpugów w bandzie znajdowali
się mieszkańcy innych wsi - we wrześniu 1942 roku
niejaki Hajduk ze wsi Średnie zabił w Kawęczynie
Władysława Łazorczyka. Do bandy należał jeden z
mieszkańców Zaburza; w bandzie Szpugi był z
naszej wioski Kurek Marcin mój sąsiad – opisuje w
swoich wspomnieniach Jan Krukowski . Gdy zaczął
się ukrywać i przebywać w lesie, spotkałem się z nim
i zaproponowałem mu, ażeby nie szedł do bandy, a ja
go wciągnę do organizacji, do pracy na inny teren,
gdzie będzie miał możność ukrywania się, a

wiedziałem już wtedy, że będą powstawać nasze
oddziały leśne i w odpowiednim czasie skieruję go do
oddziału leśnego. On się na to nie chciał zgodzić i
nadal w tej bandzie przebywał, jak mówi przysłowie
"wilka ciągnie do lasu"...Znany był również Żyd ze
Szczebrzeszyna o nazwisku Dym, który czynnie
wspierał Spużaków.
Na temat "Spużaków" wypowiedział się także Jan
Krzak z Gorajca: do bandy należeli wspomniani już
trzej bracia z Topólczy, Kurek z Zaburza i trzej bracia
Szpucha z Gorajca Zagrobli. Banda była z pewnością
większa, ale kto jeszcze do niej należał nie wiadomo.
Opiszę tylko znaną mi historię Szpuchów z Gorajca
Zagrobli, którzy byli sąsiadami mojej babci.
Ojciec ich zginął przed wojną przyduszony
drzewem i pozostawił czterech synów. Jeden z nich
ożenił się i nie brał udziału w tzw. "bandytce", żył
uczciwie. Po wojnie zginął w wypadku w swoim
gospodarstwie. Jego syn wyjechał na zachód Polski.
Pozostali trzej bracia, którzy należeli do bandy brali
udział w wielu rozbojach. Jeden z nich zginął w
Zwierzyńcu podczas napadu (prawdopodobnie na
bank). Wczesnym latem 1942 roku zabili m.in. moją
babcię Katarzynę Krzak. O bandzie krążyła
anonimowa piosenka, Józefa Serediuk z Kawęczynka
pamięta fragment -
w Kawęczynku mieszkał Szpuga
co do pannów bardzo mrugał
a jak Szpugę diabli wzięli
to się ludzie ucieszyli
O samej bandzie tak opowiada: partyzanci ujęli się za
ludźmi, których ci bandyci okradali. Oni
mieszkali tu, w Cetnarze, pod samym Gorajcem. Co
było w domu wszystko zabierali. Raz, jak przyszli do
nas (do Kawęczynka), ser był wylany w woreczku, by
z serwatki zsiąkł to zabrali i kapusty kiszonej chcieli w
wiadro. Mama mówi, tylko to wiadro przynieś.
Przyszli z tym wiadrem a my spali (zawsze się
zamykało drzwi jak robił się mrok). Jak zatłukł w
drzwi, trzeba było otworzyć. Wpadli do chałupy.
Mama się obudziła i pyta, kto otworzył i wpuścił a
jeden z nich mówi: "spróbujcie nie otworzyć, to bym
wam jajko [granat] puścił przez okno , to by nie było
waszego życia i mieszkania". O, mówi mama – to Żyd!
Bo w ten sposób Polak by nie powiedział. Jak się
okazało, to był Żyd z Gorajca Mendel - Michał na
niego wołali. Gdzieś go trochę rozpoznali, bo ojciec
przed wojną jeździł z nim do Gorajca, cielęta
kupował...
Koniec bandy nastąpił po pewnym weselu w Hoszni.
Kiedy przychodzili na wesela, gospodarz musiał
częstować ich alkoholem. Tak było i tym razem. Kiedy
się upili, poszli spać do stodoły. W tym czasie
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)
gospodarz powiadomił żandarmerię niemiecką, która
otoczyła stodołę i ją podpaliła. Zginęli wtedy m.in.
dwaj bandyci z Gorajca i żona jednego z nich. Kurek
z Zaburza albo tam nie był, albo uciekł, ponieważ
zginął wkrótce w Zaburzu.
W maju 1946 roku aresztowano byłego dowódcę
Placówki w Kawęczynie – Leonarda Kowalczyka
"Kawkę": został zabity na miejscu – kobiety, które
wieczorem opuszczały łąkę, gdzie moczyły len,
znalazły ciało "Kawki"w krzakach wierzby -
straszliwie skatowany, został zabity w nocy z 21 na
22 maja 1946 roku ...Przeprowadzona w
szczebrzeszyńskim szpitalu obdukcja wykazała
dwanaście ran postrzałowych, przeważnie w plecy, tył
głowy i w boki. Jego prawe udo było złamane i były
liczne znaki wskazujące na pobicie kijami... Pogrzeb
miał charakter manifestacji przeciwko narastającemu
terroryzmowi i bezprawiu; wzięło w nim udział kilka
tysięcy osób, w większości mężczyzn - jak odnotował
dr Klukowski. Nad grobem zaśpiewano pieśni: "Boże
coś Polskę" i " Nie rzucim ziemi skąd nasz ród..."
Relacje Stanisława Dawida z Błonia
dostarczają nam cennych informacji o stosunku
ówczesnych władz komunistycznych do prywatnej
własności: po wyzwoleniu władze komunistyczne źle
patrzyły na prywatną własność – był w Kawęczynie
taki Pipa, on miał ćwierć pola (na wsi tak mówili), ile
w tym było pola ornego – nie wiem, to był już
kawałek...Aresztowali go tylko za to. To były takie
czasy i trwało to kilka lat.
Wiejski Klub Kultury w Kawęczynie
W Kawęczynie budowany jest Wiejski Klub
Kultury. Stan tzw. surowy jest już gotowy. Klub
zostanie oddany do użytku w roku 2009. Ogólny
koszt budowy (zgodnie z przetargiem) wyniesie
262 000 złotych. Wykonawcą wszystkich prac jest
Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowe ,,Inwex”
Spółka a o. o. z siedzibą w Brodach Małych.
5
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

LOCHY legenda a rzeczywistość W 1831 roku rozebrano resztki bramy zamojskiej, a

odzyskany materiał wykorzystano przy budowie ratusza. W
czasie jej rozbiórki stwierdzono jakieś podziemne korytarze,
Wiedzy o naszej przeszłości dostarczają źródła
które miały połączenie z klasztorem i prowadziły w stronę
pisane, archeologia a także, w pewnym sensie, podania
i legendy przekazywane od niepamiętnych czasów z zamku. Pod klasztorem i przyległym parkiem znajdują się
pokolenia na pokolenia. Spośród wielu obiegowych piwnice (lochy). W nich to właśnie jeszcze w 50 latach XX
legend, żyjących w pamięci wieku składowano lód łamany na rzece Wieprz na potrzeby
mieszkańców
Szczebrzeszyna, jedna dotyczy podziemnych lochów. lecznicze szpitala i do przetwórstwa spożywczego. Widoczne
Lochy te miały znajdować się pod zamkiem i jest zamurowane wejście do lochu od strony ul.
początkowo pod starą dzielnicą Szczebrzeszyna, a Zwierzynieckiej.
później pod całym miastem. Miały one prowadzić do W latach 60 XX wieku w czasie budowy domu pana
dróg łączących gród z sąsiednimi miejscowościami i Szymona Kościka (obecnie Plac Tadeusza Kościuszki -
ciągnąć się aż do Zamościa. znajduje się tam pogotowie ratunkowe) i w pobliżu obecnego
Banku PKO natrafiono na rów kilku metrówrj głębokości,
Legenda głosiła, że w lochach władcy miasta,
zamożniejsza szlachta i bogaci kupcy ukrywali swe który prowadził w stronę kościoła św. Mikołaja. Byłem
świadkiem, jak na zamurowanie tego ,,zawaliska”, nad
skarby i sami się kryli na wypadek niebezpieczeństwa
grożącego im ze strony najeźdźców. Szczebrzeszyn którym wznosi się część domu, zużyto kilkanaście ton
należał do pogranicznych grodów, o które w XI i XIIcementu i wiele gruzu i cegły. Odsłonięty otwór ziemny
ukazał trzy spalone warstwy ziemi zmieszanej z popiołem.
wieku toczyły się walki Rusi z Polską. W wyniku tych
walk gród był niszczony, a mieszkańcy obrabowywani Odkryte warstwy spalonej ziemi potwierdzają pożary miasta
z majątku i inwentarza żywego. w 1583 roku, a następnie w XVII wieku.
Niebezpieczeństwo utraty majątku, a często i Pod koniec lat 60 XX wieku miało miejsce
życia, wzrosło jeszcze bardziej kiedy, w XIII wiekuniecodzienne zdarzenie związane z lochami. Kliku uczniów
ze szkoły ćwiczeń, którym opowiadałem na lekcjach historii
zaczęły się najazdy tatarskie na Ruś, Polskę i Europę.
Tatarzy szli na Polsk,ę aby rabować, palić i brać o lochach, postanowiło je odnaleźć. Ułatwił im zadanie
ludność w jasyr. W 1241 roku wódz Tatarów Batu – pożar, który w tym czasie zniszczył drewnianą konstrukcją
chan (wnuk słynnego Czyngis – chana), którego zamku, a deszcze odsłoniły wejście do piwnic zamkowych.
wojskami dowodził najzdolniejszy wódz Subutaj, Chłopcy ci wiedzeni ciekawością dostali się do piwnic
zamkowych, z których zdołali się przedostać do podziemi
najechał zbrojnie Polskę. W czasie tej wyprawy zdobył
on Grody Czerwieńskie, niszcząc Czerwieńsk. klasztoru (ul. Klukowskiego). Przez pewien czas błądzili,
Następnie dokonał rzezi ludności Sandomierza i gdyż nie mogli odnaleźć drogi powrotnej. Dopiero śpiew i
zniszczył miasto. Na Śląsku stoczył krwawą bitwę z muzyka organów w czasie Mszy Świętej doprowadziła ich
polskim rycerstwem. W bitwie tej zginął Henryk pod ołtarz, do kruchty z trumnami. Krzyki chłopców i
Pobożny. W końcu Tatarzy splądrowali Kraków, po wołanie o pomoc zostały usłyszane (wprowadziły one sporą
czym opuścili Polskę , udając się na Węgry. konsternację i zamieszanie) przez wiernych uczestniczących
Legenda głosi, że Szczebrzeszyn nie zostałw uroczystości.
spalony, gdyż zapłacił Tatarom okup. Zostały jedynie Lochy, korytarze i podziemne wejścia do nich były
zniszczone umocnienia warowne grodu. Ta sama niszczone przez czas, warunki atmosferyczne, usuwanie się
legenda mówi, że mieszkańcy nie zostali obrabowani,gruntu, wzmożony ruch pojazdów na powierzchni a także
przez ludzi, którzy budując swe domostwa, obawiając się
gdyż swoje córki i majątki skryli w lochach. Podania
mówią również, że również w następnych stuleciach, wstrzymania robót przez władze budowlane, obawiając się
szczególnie w XVII wieku, w okresie najazdów poszukiwaczy skarbów, nie informowali władz o
Szwedów i Turków z Tatarami, miasto nasze było dokonanych odkryciach lochów, korytarzy czy skarbów.
zdobywane i niszczone, a mieszkańcy ukrywali cenne W świetle tych faktów można domniemywać, że pod
przedmioty ze złota i srebra w lochach i piwnicach.Szczebrzeszynem istniej sieć lochów, podziemnych
W roku 1648 w czasie najazdu B. korytarzy, które kryją nie jedną tajemnicę związaną z historią
Chmielnickiego (zdobył on Szczebrzeszyn) największetego miasta.
straty ludnościowe ponieśli Żydzi. Oni także korzystali Aleksander Przysada
ze skrytek w lochach i piwnicach. Większość Żydów
chowających swe dobra zginęła, legenda głosi, że
skarby schowane znajdują się w skrytkach do dnia
dzisiejszego. Redakcja Chrząszcza uprzejmie prosi czytelników o
Dlatego zasadne staje się pytanie stawiane nadsyłanie wiadomości o lochach i korytarzach
przez historyków i poszukiwaczy skarbów: czy znajdujących się w naszym mieście.
funkcjonujące przekazy o lochach to prawda czy też
R.
zmyślona fikcja ?

6

„Golgota Kresów - w 65 rocznicę rzezi
wołyńskiej” – Anna Czapska.
To, cośmy widzieli i słyszeli, cośmy sami przeżyli, nie
będziemy ukrywać przed naszymi synami, ale opowiemy
przyszłemu pokoleniu... (Psalm 78)
"Gdy ja zapomnę o nich, Ty Boże na niebie zapomnij o
mnie..." bym przed Tobą mogła pokazać twarz bez wstydu
o nich tę opowieść piszę...
Rok 1943 był tragiczny dla Polaków – jego skutki
odczuwamy po dziś dzień:
 13 kwietnia Niemcy informują świat o zbrodni w
Katyniu (czyli kilkanaście tysięcy rodzin odkrywa,
że do domu nie powróci ojciec/mąż, brat),19
kwietnia Niemcy przystępują do likwidacji getta
warszawskiego. Garstka Żydów walczy jedynie o
godną śmierć;
 30 czerwca w wyniku zdrady zostaje aresztowany
gen. Stefan Rowecki. W następnym roku Niemcy
zamordują go w obozie koncentracyjnym
 4 lipca w katastrofie lotniczej pod Gibraltarem
ginie gen. Wł. Sikorski, Naczelny Wódz i premier
rządu RP na Wychodźstwie;
 11 lipca na Wołyniu zaczynają się zorganizowane
mordy ludności polskiej. Tego dnia bojówki UPA
(Ukraińska Powstańcza Armia) jednocześnie
zaatakowały 167 miejscowości i zamordowały
wszystkich Polaków, których zdołały dopaść, nie
wyłączając starców, kobiet i dzieci. Zrabowano ich
mienie ruchome, a zabudowania spalono. Odbyło
się to w niedzielę, w prawosławne święto Piotra i
Pawła, i nie mógł to być przypadek, że
jednocześnie w tylu miejscach doszło do rzezi o
tak monstrualnych rozmiarach;
 3 listopada na Majdanku Niemcy jednego dnia
wymordowali ponad 18 tys. Żydów.
 28 listopada w Teheranie szefowie rządów ZSRR,
USA i W. Brytanii, poza plecami swego
najwierniejszego sojusznika, zawierają wstępne
porozumienie z Sowietami w sprawie granic
Polski.
Jak to się odbyło?
4 dni przed akcją w ukraińskich wsiach pojawiają się
agitatorzy OUN (Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów) i
przekonują o konieczności wymordowania wszystkich
Polaków na Wołyniu, jednocześnie w polskich osadach
rozrzucane są ulotki nawołujące do zjednoczenia z
Ukraińcami i walki ze wspólnym wrogiem, tj. Niemcami i
Moskalami. W rozmowach z polskimi sąsiadami Ukraińcy
zapewniają, że nikt im nie zrobi krzywdy, ale zarazem
ostrzegają, że ucieczka z miejsca zamieszkania będzie
poczytana za akt wrogi wobec Ukraińców.
3 dni przed akcją dowództwo UPA zaprasza na
pojednawcze rozmowy przedstawicieli wołyńskiej AK i
Delegatury Rządu RP. 8 lipca 1943 parlamentariusze ci na
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)
czele z Janem Zygmuntem Rumlem stawiają się na
negocjacje w miejscowości Kustycze. Tam zostają poddani
okrutnym torturom i po 2 dniach zostają rozerwani końmi.
1 dzień przed akcją 10 lipca wieczorem tajni gońcy
wzywają – pod pretekstem próbnej mobilizacji – na leśne
zbiórki wszystkich mężczyzn Ukraińców (z wyjątkiem
spowinowaconych z Polakami), z bronią, jaką kto ma:
siekierą, kosą widłami, nożem tasakiem, młotem pałką piłą.
Nocą bojówki ukraińskie otoczyły polskie wsie.
11 lipca rano. Atak na uśpione wsie. Polacy zabijani są w
domach, łóżkach, kościołach, przy ołtarzach. Ci, którzy
zdołają się zabarykadować, spłoną w podpalonych
zabudowaniach. Po rzezi tego samego dnia Ukraińcy
dopuszczają się rabunku, zabierają rzeczy pomordowanych,
ubrania, palą zabudowana, zabierają krowy.
12 lipca W następnych dniach w tych samych
miejscowościach wyłapuje się i zabija ukrywających się w
zbożu, piwnicach, na poddaszach, w studniach, grabi co
jeszcze zostało nierozgrabione, podpala niedopalone
gospodarstwa. Potem ruszono do następnych miejscowości,
postępując podobnie. W lipcu zginęło w ten sposób co
najmniej 10,5 tys. Polaków (straty udokumentowane,
faktyczne były większe). Żołnierze UPA, OUN i
zmobilizowani przez nich chłopi zabijali Polaków z
niebywałym okrucieństwem.
Według raportu lwowskiej AK kobiety, nawet ciężarne
przybijali bagnetami do ziemi, dzieci rozrywali za nogi, inne
nadziewali na widły i rzucali przez parkany, ludzi wiązali
kolczastym drutem i wrzucali do studzien, odrąbywali
siekierami ręce, nogi, głowy, wycinali języki, odcinali nosy i
uszy, wydłubywali oczy, rozpruwali brzuchy i wywlekali
wnętrzności, młotkami rozbijali głowy, żywe dzieci wrzucali
do płonących domów. Żywych ludzi przeżynali pilami,
kobietom obcinali piersi, nadziewali na pal, lub uśmiercali
kijami. Do kryjówek podziemnych i do piwnic wrzucali
granaty lub pęki zapalonej słomy .
Upowcy mordują po kolei rodzinę po rodzinie,
niszczą dom po domu. A za nimi idą 12 - 15 - letni synowie
i córki, i dorzynają niedobitych. Były wypadki, kiedy
banderowcy mordowali, a ukraińskie dziewczęta zapalały
ogniska i śpiewały pieśni radosne.
Wstrząsające są również relacje tych, którzy uratowali się z
zagłady - Irena Koźlicka z Poluchna: 12 lipca 1943 r. z
sąsiedniej wsi, Zagajów słychać było strzały, krzyk, płacz,
wszędzie były płomienie. Moja stryjna Stefa pojechała z
dwiema córeczkami do Zagajów, sprawdzić, co się tam
dzieje. Zostali na rozstajach dróg. Ja z rodzicami
opuszczałam wieś na piechotę. Szliśmy między łanami
dojrzałego zboża w kierunku lasu. Nagle zobaczyliśmy jak
za nami pędzi Ukrainiec na koniu. Mama uklękła i zaczęła
go prosić po imieniu, bo go znała, by nas nie zabijał.
Wystrzelił w powietrze i odszedł. Za chwilę pojawił się inny.
Nie zważał na prośby mamy. Strzelił jej prosto w serce...
Przytulona do ciała matki mała Irena przetrwała całą noc w
zbożu. Przygarnęła ją zaprzyjaźniona rodzina ukraińska,
przebierając w rzeczy ich córki. Wskazali też , gdzie
pochowali jej matkę, prababcię i kilku krewnych.
7
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

Teresa Radziszewska z Aleksandrówki: 16 lipca 1943 nie chciał iść do oddziału, ale go przekonano. I kiedy
roku upowcy zamordowali tu 74 osoby. Moją rodzinę stał na czatach przed polskim gospodarstwem,
ostrzegł wcześniej znajomy Ukrainiec. Potem czekając na sygnał, wyszła kobieta z dziećmi. Dała mu
wywędrowałam z babcią do Polski przez ukraińskie wsie, chleb. I coś się w nim przełamało. Pomyślał: Co oni
śpiąc po drodze w kopach zboża. Babcia powtarzała ciągle mi zawinili? A potem pomyślał też: Jak ja ich nie
bym nie pokazywała, że się boję. Po drodze spotykałyśmy zabiję, to moi koledzy zabiją mnie. Więc zabił.
ludzi uzbrojonych w kosy, widły , siekiery. Jechali na furach, Najtrudniej zabić pierwszego człowieka, potem to
byli weseli, śpiewali, zawinięte rękawy ubrań zachlapane łatwiej przychodzi.
były krwią. Gdy doszłyśmy do polskiej wsi widziałam Janina Kalinowska nie wie, ile ma lat. Ale ludzie,
porąbane ciała przy drodze, dzieci powbijane na sztachety, którzy znali jej rodzinę, mówili, że wtedy miała
przybite do drzwi na krzyż. Nigdzie żywego człowieka, tylko osiem. I jeszcze, że miała młodsze rodzeństwo. Janina
wyjące psy wałęsające się koty, ryczące krowy...Po 47 tego nie pamięta. W jednej chwili w głowie jej
latach dowiedziałam się, jak zginęli rodzice i rodzeństwo. W zapadła ciemność i wymazała wszystko. Mama chyba
drodze za Bug zatrzymali się u ukraińskich znajomych by się była piękna, a tata miał czarne wąsy. Tak mi się śnili
ogrzać i wysuszyć, bo dzieci były małe a mama brzemienna. wkrótce po śmierci. Nasze mamy na zawsze pozostaną
Przyszedł tam także znany im Ukrainiec. Kazał zaprzęgać piękne, a ojcowie młodzi. Ona zapamiętała każdy
konie i wywiózł ich na bagna. Rodzice uklękli i modlili się. szczegół. Dzieci, które ocalały z rzezi, zostały potem
Prosil,i by zabić najpierw ich. Nie chcieli patrzeć na śmierć zabite. Błąkały się koło domostw, na polach, żywiąc
swoich dzieci. Na miejscu, gdzie ich zakopano, wyrosła kłosami zbóż Kiedy nad ranem zmęczone płaczem
dzika róża. Pod różą Teresa znalazła kości. Zabrała je za zasypiały, niektórzy szli ich szukać. Nie wszyscy.
Bug, nie chciała, by pozostały na tej ziemi. Byli tacy, co pytali: A gdzie się wybieracie.? Przecież
Zofia Szwal z Orzeszyna: 11 lipca 1943r., upowcy każą one i tak pomrą.
wychodzić, jeden z nich mówi "Stepan jedno laszątko zabił, Polka ze Lwowa: kiedy jej mała siostrzyczka została
a mnie się dzisiaj nic nie trafiło". Przyjeżdża kuzyn, który zabita, ukraińskie dzieci ze śmiechem biegały,
nagle mówi, że jest Ukraińcem i pozwalają mu zabrać nas, przedrzeźniając ją po polsku: Nie zabijaj mnie.
dzieci na jego wóz. Po chwili zatrzymują nas uzbrojeni
Ukraincy. Kuzyn znowu mówi, że jest Ukraińcem. A czemu Wielka Głusza: Wiosną 1943 sotnia bulbowców
ta dziewczynka płacze, pytają Ukraińcy wskazując na mnie. spaliła w tej miejscowości kościół z całym
A zmęczona, głodna, to i płacze, tłumaczy kuzyn. Częstuje wyposażeniem. Kilka tygodni później ta sama sotnia
upowców papierosami. Ci dostrzegają, że ręce mu się trzęsą otoczyła kolonię polską. Mieszkańców w liczbie 15
i zaczynają rewizję. Kuzyn niepostrzeżenie wyrzuca osób dorosłych i kilkorga dzieci zgromadzono i w
dokumenty. W końcu możemy jechać. Ze środka wsi bucha obecności mężczyzn zgwałcono wszystkie kobiety.
nagle niesamowity krzyk kilkudziesięciu ludzi, słychać Następnie wszystkim, nie wyłączając dzieci,
strzały. Żona kuzyna zatyka mi uszy i jedziemy coraz wyłupano oczy, obcięto języki, kobietom piersi, a
szybciej. U kuzynów codziennie czekałam na rodziców. mężczyznom genitalia, po czym zabudowania wraz ze
Wujostwo w końcu uświadomili mi, że ich nigdy już nie znajdującymi się w środku spalono.
zobaczę. Moje ciotki wyprowadził z Kisielenia Ukrainiec Stanisław Srokowski z Hnicz, ur 1930 pisarz: 11
żonaty z Polką. Za pomoc udzieloną Polakom Ukraińcy lipca ukraińscy faszyści zamienili w piekło 100
zabili mu rodzinę. miejscowości, zarżnęli kilkanaście tysięcy Polaków,
Olga Horbaczewska, ur. 1936, w Kamieniu Koszyrskim do spalili 4-5 kościołów razem z kapłanami. Rozrywali
1950 r.: Po odejściu Niemców miejscowi nacjonaliści na pół dzieci, wbijali na sztachety,cięli piłami ludzi,
zaczęli palić całe miasto, w tym i nasz kościół. Koło kościoła brzemiennym kobietom wyrywali widłami płody z
płonęły ogniska, w których palono inwentarz kościelny, a w łona i wsadzali tam koty. Mordowali na tzw.
kościele zrobiono latrynę. Dziadka i babcię związali drutem rękawiczkę: nacinali ofiarom koło łokcia skórę i
kolczastym, wrzucili do szopy i spalili żywcem. Nawet po ściągali ją jak z królika, suszyli i robili rękawiczki.
wojnie słyszałam w szkole słowa: "ty polska mordo, twoje 18-letniemu chłopcu wyrwali język, wydłubali oczy,
miejsce jest na cmentarzu". Po wojnie wypalone mury obcięli genitalia i pokłuli nożami ciało. Na oczach
kościoła zostały przez Sowietów włączone do fabryki matki udusili dziecko.
cukierków. Rodzinę sąsiadów ostrzegła matka upowca. Gdy
przyszedł pijany, zanim zwalił się na łóżko,
Inna relacja z Kisielina: z ukrycia widziałam Ukraińców powiedział: jak Romanowscy są w stodole, to niech
wskakujących do środka kościoła wywlekających za włosy idą, bo jak wstanę, będzie nieszczęście.
kobiety, które zdecydowały się nie ukrywać, ale zdać się na
ich łaskę i pod murem je strzałem z pistoletu mordujących. Po latach jeden z Kisielinian usłyszał od
Jednego z nich znęciła bluzka wyprowadzanej dziewczyny, miejscowego: cóż, mordowali - źle zrobili, ale oni
więc strzelił jej w brzuch i jeszcze z kopiącej nogami ziemię walczyli o Ukrainę.
tą bluzkę ostrożnie, żeby nie zabrudzić, ściągnął. Pewna
Cdn.
stara Ukrainka rozmawiała z banderowcem. Opowiadał, że
8
 CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

Nowości wydawnicze

W 2008 roku Miejsko-Gminna Biblioteka

Publiczna w Szczebrzeszynie zakupiła ze środków
własnych i ministerialnych 802 pozycje książkowe, w
tym: dla dorosłych 333 książki, dla dzieci i młodzieży
157 książek i 312 książek popularnonaukowych.
Ciekawymi pozycjami dla młodzieży są m.in., losy
sióstr Mary – Kate i Ashley Olsen, czy też „Hanna
Montana” - zabawne losy bohaterki, która prowadzi
podwójne życie: w dzień uczennica jak wiele innych
dziewczyn, w nocy zaś - słynna piosenkarka. Jedyną
osobą, która zna prawdę o bohaterce, jest jej
przyjaciółka. Dla młodszego czytelnika mamy serie
„Szkoła Gwiazd”, „Tęczowa Magia” i wiele innych.
Nie zapominamy o naszych najmłodszych, którym
proponujemy „Kubusia Puchatka” czy „Smerfy” i
jeszcze wiele innych ciekawych pozycji książkowych.
Czytelnik dorosły znajdzie u nas nowe wydanie
najlepszej i najpełniejszej biografii Marszałka Józefa
Piłsudskiego – wielkiego indywidualisty, który
wycisnął swe piętno na kilku dziesięcioleciach
dziejów Polski. Józef Pilsudski już za życia owiany
był legendą. Był i wciąż jest symbolem odrodzenia
Polski. Gorąco polecamy i zapraszamy czytelników
do odwiedzania biblioteki.

9
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)
Cmentarz w Szczebrzeszynie
Zmarli. Epitafia – ciąg dalszy
Hipolit Daniluk. (1914 – 1979).
Urodził się 15.08.1914 roku w Konstantynowie
nad Bugiem.
Ukończył Seminarium Nauczycielskie w Leśnej
Podlaskiej w 1937 roku. Przed wojną pracował w
szkołach podstawowych w Konstantynowie, później w
Ostrołęce.Żołnierz września 1939 roku, internowany
przebywał w obozie na Węgrzech. Po wojnie, po
powrocie z Węgier pracował w szkole w Ossówku,
powiat Biała Podlaska.
W roku 1947 rozpoczął studia w Instytucie
Pedagogiki ZNP we Wrocławiu. Po ich ukończeniu
został zastępcą dyrektora Liceum Pedagogicznego w
Zamościu.
Od 1950 roku był dyrektorem Liceum
Pedagogicznego w Szczebrzeszynie, a po jego
likwidacji w 1968 roku, dyrektorem Liceum
Ogólnokształcącego, aż do przejścia na emeryturę w
1974 roku. Był świadkiem bardzo trudnej historii
szczebrzeskiej oświaty. Kierował szkołami w tym
skomplikowanym okresie przez 24 lata. Jego
kierownictwu zawdzięczamy, że mimo tragicznych
wydarzeń politycznych i ideowych nacisków,
kultywowane były w szkole postępowe tradycje
dziewiętnastowiecznych Szkół im. Zamoyskich i
seminarium nauczycielskiego.
Był inicjatorem i organizatorem zjazdów
absolwentów wszystkich szkół szczebrzeskich.
Uczestniczyli w tych zjazdach także uczniowie.
Spotkania pokoleń miały olbrzymi wpływ na
kształtowanie się twórczych, postępowych i szkolnej, pod jego kierunkiem uczniowie prowadzili
patriotycznych postaw uczącej się młodzieży.
Aprobował i udzielał pomocy twórczym inicjatywom
nauczycieli, przez co szkoła osiągnęła szczyt rozwoju,
stając się ośrodkiem eksperymentów naukowych i
ogniskiem kultury. Przejawem tego były: udział szkoły
w Eksperymencie Lubelskim, powstanie i działalność
zielonych sal Bronisława Pietruszyńskiego, odczyty
pedagogiczne. Działały znane na Lubelszczyźnie, a
nierzadko i w Polsce, zespoły: teatrzyk kukiełkowy
Żaczek Szczebrzeszaczek, zespół dramatyczny prof.
Liny Gieysztor, Zespół Małych Form prof. Zofii
Makarowej, chór Stefana Dukli, orkiestra Stanisława
Bryka, Szczebrzeszalia organizowane przez Aleksandra
Przysadę. Jako dyrektor i pedagog był życzliwy ale i
wymagający. Lubił młodzież zaangażowaną w naukę i
pracę. Z jego inicjatywy i przy bardzo czynnym
osobistym zaangażowaniu powstała ksążka Zakłady
Kształcenia Nauczycieli i ich wychowankowie. Po
pracowitym i owocnym życiu zmarł 5 października
1979 roku.
10
Stanisław Kapica. (1915 – 1980).
Urodził się w 1915 roku
w Radzięcinie gmina Frampol.
Ukończył lSeminarium Nauczy-
cielskie w Szczebrzeszynie.
Pracę zawodową
rozpoczął w 1938 roku w Szkole
Podstawowej w Gorajcu jako
kierownik. W okresie
międzywojennym pracował
jeszcze w szkołach
podstawowych w miejsco-
wościach: Tarnawa, Niebrzegów
i Wąwolnica.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i po
zamknięciu polskich szkół, rozpoczął tajne nauczanie. Był
również współorganizatorem ruchu oporu w szeregach
Batalionów Chłopskich. Został aresztowany przez gestapo
i osadzony w więzieniu w Biłgoraju. Stamtąd wywieziono
go do obozu przejściowego w Zwierzyńcu a następnie do
obozu na Rotundzie w Zamościu. Jako więzień Rotundy
pracował przy budowie lotniska w Mokrem. Stamtąd udało
mu się uciec w 1943 roku. Do końca wojny walczył w
szeregach Batalionów Chłopskich.
Po zakończeniu wojny pracował razem z żoną
Stanisławą w Zespole Szkół Rolniczych w Biłgoraju. W
1949 roku rozpoczął pracę w Liceum Pedagogicznym w
Szczebrzeszynie jako nauczyciel geografii i biologii.
Pracując, zaocznie ukończył Instytut Pedagogiki w
Warszawie ze specjalizacją geografia i biologia. Był
inicjatorem eksperymentalnych metod nauczania przy
wykorzystaniu bezpośrednich obserwacji przyrody.
Między innymi razem z uczniami prowadził obserwację
życia pszczół w ulu umieszczonym w pracowni szkolnej i
niewielkiej pasiece w ogrodzie szkolnym. Na działce
doświadczenia w zakresie: płodozmianu, nawożenia
nawozem naturalnym i sztucznym, nawożenia
bakteryjnego roślin motylkowych. Prowadził również
szkółkę drzew i krzewów owocowych, uczył uczniów
szczepienia i uszlachetniania. Wszczepiał młodzieży
zamiłowanie do turystyki, organizując rajdy i wycieczki po
Roztoczu, w których sam uczestniczył.
Pracował także społecznie. Pełnił funkcje prezesa
Gminnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa
Ludowego. Był kierownikiem szkolenia w ZNP,
opiekunem szkolnego parku i ogrodu botanicznego.
Jego praca została doceniona i nagrodzona
odznaczeniami państwowymi. Otrzymał Srebrny i Złoty
Krzyż Zasługi i Krzyż Kawalerski Odrodzenia Polski.
Wcześnie otrzymał Krzyż Grunwaldzki z mieczami i
Krzyż Partyzancki.
Zmarł 15 marca 1980 roku w wieku 65 lat w
Szczebrzeszynie.
Aleksander Przysada
Cdn.

Legenda o Szczebrzeszynie
– mieście artystów.
W czasach - kiedy jeszcze nie wszystko zostało
nazwane, wezwał Pan Bóg anioła i dał mu
polecenie: polecisz na ziemię i wykonasz pracę, jaką
ci w zapieczętowanym pakiecie nakazuję. Anioł
wziął delegację służbową, pobrał współrzędne
miejsca , zapakował do sakwy zapasowe ciżmy i
czystą białą szatę i poleciał na ziemię aby nakazaną
pracę wykonać.
Po przybyciu na miejsce otworzył tajny
pakiet, zapoznał się z zadaniem i polecenie
wykonał. Już miał wracać do nieba ale uderzyło go
niespotykane piękno miejsca, w którym się znalazł.
Rozległą równinę okoloną wzgórzami, na których
szumiała odwieczna puszcza, pełna zwierzyny
wszelakiej, grzybów i jagód oraz miododajnych
barci, poprzecinana ciemnymi , tajemnymi
wąwozami i jarami. Łąki na równinie były
porośnięte gęstą, soczystą trawą, w której
znajdowała się masa różnorodnego kwiecia. Przez
nią płynęły strumienie i rzeki niosące życiodajną,
czystą wodę, biorące swój początek w przeczystych
źródłach. Rzeki, strumienie - pełne ryb i raków. Nad
wodami mokradła, gdzie trzciny i oczerety, gdzie
ptasząt mnóstwo, gdzie chrząszcz ciągnie swoją nie
milknącą pieśń. Były tam także polany, zamienione
ogromnym trudem ludzi w pola uprawne, na których
złociły się łany dorodnej pszenicy i prosa. Lud
dorodny, wesoły zamieszkiwał to miejsce. Tak, że i
pieśni radosne, i pokrzykiwania słychać było.
Spytał anioł spotkanego przy barci,
pszczelarza: jak nazywa się to wspaniałe miejsce?
Przerażony człek, który jako żywo po raz pierwszy
widział anioła, nie mógł wydobyć głosu z gardła, ale
widząc dobry uśmiech nieznajomego, przemógł się
wreszcie i zdołał tylko powiedzieć szcze werszyna
sut… szcze werszyna sut… co prawdopodobnie
znaczyło: ostatnia wyżyna. Widząc, że nic więcej z
przerażonego bartnika nie wydusi, anioł pozdrowił
go i zgodnie z otrzymaną delegację służbową wrócił
do nieba.
Tu napisał raport ze swojej podróży, ale
chciał jeszcze rozmawiać z Panem Bogiem. Podczas
audiencji potwierdził wykonanie zadania i
stwierdził, że kraina, którą odwiedził, jest
wyjątkowo piękna i bogata, i w związku z tym
miałby bardzo gorącą prośbę: spraw Panie niech
ludzie, zamieszkujący to odwiedzone przez mnie
miejsce mają wielką wrażliwość pozwalającą im na
dostrzeganie piękna otaczającej przyrody oraz
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)
niech potrafią to piękno utrwalać i przekazać innym.
Spełnił Pan Bóg prośbę anioła, który tak bardzo
zauroczył się miejscem, pytając równocześnie o nazwę
krainy. Anioł przypomniał sobie słowa bartnika szcze
werszyna sut i nieco przekręcając nazwę rzekł
Szczebrzeszyn. Wtedy stało się tak, że wielu ludzi
urodzonych w tym mieście posiada odpowiednią
wrażliwość na piękno otaczającej przyrody. Również
wielu mieszkańców posiadło odpowiedni talent
pozwalający na utrwalenie tego piękna i dzielenie się
nim z innymi ludźmi. Dlatego właśnie w
Szczebrzeszynie rodzi się tak wielu artystów malarzy,
rzeźbiarzy, poetów i pisarzy.
Zygmunt Krasny
Spotkanie noworoczne
W dniu 11 stycznia 2009 roku odbyło się
organizowane przez Miejski Dom Kultury w
Szczebrzeszynie spotkanie noworoczne. Składało się
ono z dwóch części. O godzinie 11.30 w kościele św.
Katarzyna sprawowana była Msza Święta, podczas
której wystąpiła orkiestra dęta MDK, pięknie
wykonując kolędy. Po zakończeniu liturgii odbył się
jeszcze krótki koncert w wykonaniu orkiestry,
nagrodzony gorącymi brawami.
We wspólnej modlitwie lokalną władzę
reprezentowała pani Maria Loc – Oczkoś – sekretarz
Urzędu Miasta, wzięli udział też członkowie kapeli
szczebrzeskiej, pracownicy MDK.
Druga część spotkania odbyła się w MDK. Z
udziałem władz powiatowych i gminnych składano
sobie życzenia, łamano opłatkiem, śpiewano kolędy.
Panowała miła, świąteczna atmosfera
11
CHRZĄSZCZ NR 1 (4)

SPOTKANIE OPŁATKOWE IX Gminny Konkurs kolęd różnych narodów

21 grudnia 2008 roku o godzinie 16:00 na
rynku miejskim w Szczebrzeszynie odbyło się
przedświąteczne spotkanie opłatkowe. Wszystkim
przybyłym życzenia złożyli: Burmistrz Szcze-
brzeszyna Marian Mazur, Ksiądz Dziekan Jerzy
Kołtun oraz proboszcz Parafii św. Mikołaja Ksiądz
Andrzej Pikula. Obecni na spotkaniu harcerze ze
Szkoły Podstawowej w Klemensowie i - w pierwszej kategorii – Piotr Wachowicz,
Bodaczowie przekazali Burmistrzowi
Betlejemskie Światełko Pokoju. Odbył się też
koncert kolęd w wykonaniu zespołów wokalnych
A PROPO z Domu Kultury w Szczebrzeszynie
oraz UFNI W PANU z parafii św. Mikołaja. Jedną
z atrakcji przygotowanych dla mieszkańców
Szczebrzeszyna była degustacja tradycyjnych
potraw wigilijnych zorganizowana przy udziale
licznych sponsorów (Państwa Kicyków -
Przystanek Kawęczynek, Państwa Kotów - Sklep
wielobranżowy, Państwa Kur - Sklep spożywczy,
Piekarni Dabo braci Dereń, Piekarni Pana Macieja
Wnuka, Piekarni Pana Janusza Wnuka oraz Szkoły
Podstawowej nr 1 w Szczebrzeszynie.
W dniu 18 grudnia 2008 roku w Miejskim Domu
Kultury w Szczebrzeszynie odbył się Gminny Przegląd kolęd
różnych narodów Hej kolęda, kolęda.
Podczas przeglądu miało również miejsce
podsumowanie Bożonarodzeniowego konkursu plastycznego.
Po wysłuchaniu 12 wykonawców w czterech
kategoriach jury przyznało pierwsze miejsca w czterech
kategoriach wiekowych:
- w drugiej kategorii - Zespół Chrząszczykowe Nutki
Szkoła Podstawowa Nr 1 w Szczebrzeszynie,
- w trzeciej kategorii - Zespół Wokalny Szkoła
Podstawowa Nr 3 w Szczebrzeszynie,
- w czwartej kategorii - Młode Żywioły Gimnazjum w
Szczebrzeszynie.
Na konkurs Bożonarodzeniowy wpłynęło łącznie 157
prac. Pierwsze miejsca w dwu ocenianych kategoriach zajęły:
- w kategorii stroik zbiorowy – Przedszkole Samorządowe w
Szczebrzeszynie grupa 4 latki,
- w kategorii inne formy - Małgorzata Blotka – WTZ w
Zamościu.
Wernisaż wystawy Stanisława Kmiecika
W Miejskim Domu Kultury w Szczebrzeszynie
w dniu 7 stycznia 2009 roku o godzinie 16.00 odbył się
wernisaż wystawy Malarstwo Stanisława Kmiecika
artysty malującego ustami i stopami.
Podczas tego wernisażu twórca pokazał technikę
malowania stopami, wykonał obraz techniką pastelu.
Później twórca odpowiadał na pytania zadawane przez
zebranych, dosyć licznie, mieszkańców. Skromny
poczęstunek (ciasto, soki, kawa i wino) zakończyły to
miłe spotkanie.

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja –Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca,
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Monika Niechaj

12