ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA

NR.4 (5) KWIECIEŃ 2010

PRZEKLĘTY KATYŃ
Prezydent Lech Kaczyński nie żyje.
Katastrofa samolotu w Smoleńsku.
Najważniejsze osoby w kraju leciały na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Wśród nich byli
m. in. prezydent Lech Kaczyński wraz z żoną, Ryszard Kaczorowski, Jerzy Szmajdziński, Władysław
Stasiak, Aleksander Szczygło, Przemysław Gosiewski, Zbigniew Wassermann, Janusz Kochanowski,
Sławomir Skrzypek – szef NBP, Janusz Kurtyka – szef IPN oraz bp Tadeusz Płoski. Zginęła polska
generalicja najwyższego szczebla. Generałowie Franciszek Gągor – szef sztabu generalnego oraz dowódcy
wszystkich rodzajów sił zbrojnych: gen. broni Andrzej Błasik (dowódca sił powietrznych), gen. Tadeusz Buk
(szef wojsk lądowych), gen. Bronisław Kwiatkowski (wojska operacyjne), gen. dyw. Włodzimierz Potasiński
(wojska specjalne), gen. bryg. Kazimierz Gilarski (dowódca garnizonu Warszawa), wiceadmirał Andrzej
Karweta (dowódca marynarki).

Modlitwa Rodzin Katyńskich

Matko Boża Katyńska!
Matko Miłosierdzia i Pojednania!
W Twoje ramiona oddajemy wszystkich zamordowanych
na Wschodzie.
Z żywą wiarą w świętych obcowanie prosimy Cię, Matko,
przygarnij i oddaj Twojemu Synowi.
Matko Bolesna, pocieszaj tych, których serca jeszcze
krwawią po stracie Najbliższych.
Daj łaskę, aby jak najszybciej powstały polskie cmentarze
na Wschodzie oraz Sanktuarium Miłosierdzia i Pojednania
w Katyniu.
Matko Pokoju, daj nam łaskę życia godnego Tych, którzy
zginęli za Ojczyznę, stając się ceną naszej wolności. Uczyń
ich fundamentem odrodzenia i pojednania narodów w imię
Chrystusa, który miłuje i przebacza. Amen.

SZCZEBRZESZYN
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Zygmunt – dzwon królewski zabrzmiał…
„ A toć on nam zawsze tętni dziś,
jak grzebiemy, kto nam drogi. „
St. Wyspiański „Wesele”
Wieczór w dniu 11 kwietnia 2010r. , w dniu
Miłosierdzia Bożego, który przypada na pierwszą
niedzielę po Niedzieli Zmartwychwstania. Ta niedziela
jest szczególna - od dwóch dni pogrążeni jesteśmy w
szoku, przerażeniu, niedowierzaniu, bólu. Wczoraj, 10
kwietnia naród polski przeżył kolejną ogromną tragedię
– w wyniku katastrofy lotniczej straciliśmy Prezydenta
kraju i szereg najważniejszych postaci życia
politycznego, społecznego, wojskowego.
Niewyobrażalna tragedia, jakiej nie notuje współczesna
historia świata – podkreślają komentatorzy wszystkich
stacji naszych mediów. To dlatego zatrzęsło się serce
wielkiego dzwonu Zygmunta…Ogłoszona została
siedmiodniowa żałoba narodowa.
Znamienny jest fakt, że tragedia rozegrała się w
Smoleńsku, tak blisko Katynia, dokąd zmierzała
delegacja polskiego narodu, by uczcić siedemdziesiątą
rocznicę mordu dokonanego tam przez Rosjan na
polskich oficerach i inteligencji . Ziemia katyńska
pochłonęła kolejne polskie ofiary.
I miejsce, i data wydarzenia są symboliczne. W
kwietniu 1940 roku na mocy decyzji naczelnych władz
Związku Radzieckiego rozstrzelano tu ponad 21 000
wybitnych Polaków. W hołdzie ofiarom tych zbrodni
Sejm ustanowił 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar
Zbrodni Katyńskiej.
Pięć lat temu w wigilię Niedzieli Miłosierdzia
Bożego odszedł do domu Ojca nasz Papież Jan Paweł II,
a kilka dni później odbył się Jego pamiętny pogrzeb. Te
skojarzenia nasuwają się same.
Drugi dzień trwamy przed odbiornikami
mediów, by chłonąć informacje nadchodzące ze
Smoleńska, Moskwy, Warszawy . Mieszkańcy
Warszawy i całej Polski gromadzą się przed Pałacem
Prezydenckim, i w innych miejscach stolicy, by kładąc
kwiaty i paląc znicze, oddawać hołd tym, którzy stracili
życie podczas katastrofy. Przede wszystkim jednak
gromadzimy się w świątyniach i odwołując się do
Miłosierdzia Bożego, prosimy za wszystkimi zmarłymi
i ich rodzinami. Również w Szczebrzeszynie , w
kościele pw. św. Katarzyny o godz. 11.30 sprawowana
była Msza Święta w intencji ofiar i ich bliskich.
Dzisiaj też w godzinach popołudniowych powróciło
do Ojczyzny ciało Prezydenta Lecha Kaczyńskiego.
Wzdłuż trasy przejazdu konduktu żałobnego tysiące
Polaków żegnały Prezydenta, oddawały cześć,
manifestowały wspólne przeżywanie cierpienia.
2
Od wczoraj przywódcy całej Europy, całego świata
ślą do Polski kondolencje dla naszego narodu,
niektórzy ogłaszają w swoich państwach dni żałoby
narodowej.
Tragedia połączyła w bólu i cierpieniu wszystkich
Polaków. Jest to zrozumiałe tym bardziej, iż w
katastrofie polegli przedstawiciele różnych opcji
politycznych, ministrowie , posłowie, senatorowie
koalicji i opozycji, przedstawiciele Rodzin
Katyńskich, ludzie kultury. Atmosfera przypomina
tę sprzed pięciu lat, gdy na jakiś czas zanikły spory i
waśnie po śmierci Ojca Świętego. Dzisiaj
zobaczyliśmy, jak, oprócz rodziny, cześć
Prezydentowi oddawali politycy, również ci z
formacji przeciwnych. Czy tym razem pojednanie i
zjednoczenie ma szansę trwać dłużej?
W dwa dni po katastrofie trudno oceniać,
wyciągać wnioski, przewidywać konsekwencje. W
kolejnych dniach pojawią się nowe informacje,
komentarze, scenariusze na przyszłość. Dzisiaj, 36
godzin po katastrofie nasuwa się kilka refleksji ,
zarówno smutnych, jak i optymistycznych.
Polski naród co kilkadziesiąt lat doznaje wielkiej
straty – giną elity państwa, najwybitniejsi politycy,
uczeni, wojskowi. Tak było podczas narodowych
powstań, I i II wojny światowej; po raz kolejny
tracimy je w Katyniu.
Paradoksalnie, ta tragedia może przyczynić się do
upowszechnienia prawdy o zbrodni katyńskiej w
krajach europejskich, szczególnie zaś w Rosji, która
dotąd nie chciała jej przyjąć. Przysłuży się temu
również film Andrzeja Wajdy „ Katyń”, gdyż
wczoraj niespodziewanie podjęto decyzję o
wyemitowaniu dzieła w najważniejszym kanale
rosyjskiej telewizji. Czyżby aż tylu śmierci
potrzebowało „ przywracanie pamięci”?
Z dzisiejszych relacji medialnych dowiadujemy się
o niezwykle przyjaznym stosunku mieszkańców
Smoleńska i Moskwy wobec Polaków. Prezydent
Miedwiediew ogłosił w Rosji żałobę narodową ,
podkreśla się współczucie, jakie okazywał premier
Putin. Komentatorzy zaczynają już zastanawiać się,
na ile polepszą się stosunki polsko – rosyjskie,
jednak gestom przywódców Rosji nie do końca
wierzę…
Optymizmem napawa fakt, że Polacy tłumnie
składali hołd wszystkim tragicznie zmarłym
członkom delegacji, a szczególnie Prezydentowi .
Może teraz, dopiero po śmierci, media zechcą
ukazać prawdziwy wizerunek Lecha Kaczyńskiego
– pojawiły się dzisiaj pierwsze próby ,wypowiedzi
negujące utrwalony przez media niezbyt
sympatyczny portret.

Dzisiaj możemy pochylić głowy w geście
szacunku dla wszystkich, którzy odeszli oraz
szczerego współczucia dla ich rodzin pogrążonych
w ogromie bólu i cierpienia, szukających celu, i
sensu śmierci najbliższych. Jako naród chcemy
wierzyć, że wielki Zygmunt z Katedry Wawelskiej
będzie rozbrzmiewał nie w chwilach trwogi, lecz
głosząc radosne dla nas – Polaków- wydarzenia.
J. D.
Las Smoleński
I znów Las Smoleński mgłą cichą poraża,
znowu krew nasza po brzozach płynie
jak z ofiarnego Ojczyzny Ołtarza
– lecz nie zginęła! I nigdy nie zginie!
Są wśród nas kłótnie, zawiść, pogarda
a przyszłość ciemną zakryta chustą,
lecz nasze dzieje – to księga otwarta
krwią zapisana – nie czcionką pustą.
Odeszliście z życia w ciszę historii,
i w śmierć Tych z Katynia śmierć Wasza wpisana.
To dzięki Ich śmierci – jesteśmy dziś wolni,
żyjemy stojąc – nie na kolanach!
Dzisiaj są wspomnień rzewnych godziny
i z anten spływają potoki łez,
choć wczoraj stamtąd płynęły drwiny,
więc jaki naprawdę nasz smutek jest?
Na głowy żyjących lejemy pomyje,
i autorytet dla nas jest zerem,
aż wreszcie, gdy zabrzmi podniosłe Requiem,
obwołujemy go bohaterem.
Dlaczego dla żywych szacunku nie mamy?
i Wielkich zajadle kąsamy jak psy,
dopiero gdy śmierć skruszy serc naszych bramy
przychodzi zaduma, wstyd, smutek i łzy.
Czas hekatomby dopełnił się w męce
i to co złe, zaczyna w nas pękać.
Jest jeszcze pora na rekolekcje
chyba, że znów wybierzemy jasełka.
Zburzmy dzielące nas morza murów
i wejdźmy w słońce z ambicji cienia,
skończmy daremny nasz wyścig szczurów
by nas ocalić od zapomnienia…
Zbledną powoli kiry żałoby
i powrócimy do codzienności,
a groby Katynia i Wasze groby
niech strzegą u Boga naszej Wolności.
Kwiecień 2010 r.
Jerzy Banaszkiewicz
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Regina Smoter – Grzeszkiewicz
Warto o nich pamiętać … - ciąg dalszy
Gierczak (...)
Rzemieślnik, w okresie międzywojennym zajmował się
wytwarzaniem gontów; pokryta była nimi większa część
szczebrzeszyńskich dachów.
Godziszewski Stanisław
Nauczyciel, pracę w Szkole Wydziałowej w
Szczebrzeszynie rozpoczął w roku 1811 jako kollaborator
(pomocnik nauczycieli), w roku 1819 zdał egzamin
państwowy uprawniający go do pracy w charakterze
nauczyciela ; w roku 1842 powołany został na stanowisko
dyrektora. Wykładał język polski i łaciński; w
szczebrzeszyńskich szkołach pracował do roku 1848 .
Zmarł w roku 1849, pochowany jest na miejscowym
cmentarzu. Jego uczeń - absolwent gimnazjum - Czesław
Szczebrzeszak napisał w swoich wspomnieniach o
Stanisławie Godziszewskim:" człowiek uczciwy i zacny, z
dobrodusznej i nastrojonej powagą jego miny uczniowie
jak zwykle robili sobie żarty, ale kochali go..."
Gołąb Jan
Nauczyciel i opiekun drużyny skautów w Szczebrzeszynie
założonej w 1916 roku przez Franciszka Przyrowskiego.
Gosiewski Marcin ks.
Marcin Gosiewski urodził się 9 listopada 1777 r., w latach
1781-1794 uczył się w Publicznych Szkołach
Szczucińskich. Od 1796 roku do święceń kapłańskich w
roku 1801- w Pułtuskim Seminarium Duchownym. Po
święceniach kapłańskich pracuje jako wikariusz w kościele
parafialnym w Jędrzejowie, a następnie, przez trzy lata
pozostawał proboszczem w parafii w Zawadach. W 1813 r.
biskup diecezjalny skierował go do Seminarium jako
profesora, a pod koniec roku do Szkół Łomżyńskich, gdzie
pełnił funkcję rektora.
W 1816 roku, wobec przychylności XII ordynata
Stanisława Kostki Zamoyskiego, ks. Gosiewski rozpoczął
starania o probostwo szczebrzeszyńskie. Wobec
zmieniających się warunków politycznych i prawnych
trwały one aż do roku 1824. Dopiero gdy rozdzielono
probostwo kolegiackie zamojskie od szczebrzeszyńskiego,
a prawo zaproponowania proboszcza szczebrzeszyńskiego
pozostawiono ordynatowi, ks. Marcin Gosiewski objął
stanowisko proboszcza w Szczebrzeszynie - "instytuowany
został". Sprawował tę funkcję z pożytkiem dla parafii przez
prawie 30 lat - do roku 1851.
Dzięki jego poczynaniom restaurowano kościół i jego
otoczenie niemal nieprzerwanie; przeprowadził również
remont kościoła św. Leonarda. Był wyrozumiałym dla
młodzieży i profesorów rektorem szkół
3
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
szczebrzeszyńskich. Tę pomoc wspomina np. szykanowany Wiktor Wrona
przez współpracowników Stanisław Kiewlicz, wieloletni
nauczyciel szkół szczebrzeszyńskich.
Górniak Maria
Maria Górniak (z domu Ryzner) była nie tylko
nauczycielką w szkole zawodowej w Szczebrzeszynie czy
pedagogicznej, ale potem dyrektorem, jednym z
najlepszych w kraju, szkoły podstawowej w Bodaczowie –
w tych czasach najlepszej podstawówki na Lubelszczyźnie
(potwierdzone nagrodami i zwycięstwami uczniów w
licznych konkursach). Osoba ta związana ze
Szczebrzeszynem zasługuje i jest umieszczana w wielu
publikacjach ze względu na swój wkład w oświatę regionu
i gminy Szczebrzeszyn.
O pracy Marii Górniak wypowiedziała się jedna z
jej uczennic (Wanda Pomarańska z Bodaczowa): z całą
pewnością możemy powiedzieć, że "niosła kaganek oświaty
na wsi polskiej".
Griner (...)
Żyd szczebrzeszyński, z zawodu krawiec, zatrudniony był
jako kinooperator w kinie "Muza". Żona Grinera (nieznana
z imienia) należała do Związku Młodzieży
Komunistycznej; obawiając się Niemców wyjechali oboje
wraz z 6 - 7 miesięcznym dzieckiem z wycofującymi się ze
Szczebrzeszyna Rosjanami we wrześniu 1939 roku. Z
Armią Andersa Griner wyszedł ze Związku Radzieckiego.
Przeżył wojnę - w latach 40 (może rok 1947) przysłał
kartkę do Wiesława Krzeszowskiego, syna właściciela
kina, w którym był przed wojna zatrudniony .
Poinformował, że „urodził mu się drugi syn, mieszka w
Tel - Awiwie i ma prywatne kino". Na ile ta wiadomość
była wiarygodna, trudno dociec - nie udało się pomimo
poszukiwań prowadzonych przez rodzinę Krzeszowskich
odnaleźć Grinera, ani uzyskać danych odnośnie rzekomo
prowadzonego w Tel - Awiwie kina.
Jedlewski Stanisław
W latach trzydziestych ubiegłego stulecia pracował w
Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w
Szczebrzeszynie - jego uczniem był m. in. Józef Kozieł,
późniejszy łącznik AK w oddziale "Doliny". Po
wyzwoleniu, już jako profesor, był twórcą polskiej szkoły
pedagogiki specjalnej; kierował Wydziałem Resocjalizacji
na Uniwersytecie Warszawskim . Józef Kozieł wraz ze
swoją żoną Stanisławą pisali u niego prace magisterskie
(wcześniej ukończyli Państwowy Instytut Pedagogiki
Specjalnej u prof. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, a
później studia magisterskie w zakresie pedagogiki
specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim).
Koziełowie przyjaźnili się z prof. Jedlewskim aż do
jego śmierci - profesor często bywał w ich domu. W latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku jego córka, bardzo
zdolna aktorka (m. in. grała rolę Telimeny w słynnej
telewizyjnej adaptacji) zmarła na raka, ledwo
przekroczywszy 30 lat życia; syn profesora - Łukasz
Jedlewski jest dziennikarzem. Cdn.
4
PAMIĘTNIK - ciąg dalszy
Wtedy uwierzyłem i z uciechy ustąpiła mi
choroba, poczułem się lepiej. Tego dnia rozdawałem
kolegom, co miałem lepszego z garderoby.
Następnego dnia do pracy już nie wyjeżdżaliśmy,
byliśmy na terenie obozu. W poniedziałek po rannym
apelu pozostawili nas na placu alarmowym, a
szrajber poprowadził nas do lekarza. Był tam jakiś
lekarz Polak, który mówił nam, żebyśmy nie mówili,
że jesteśmy chorzy i odszedł od nas. Później
przyszedł lekarz niemiecki. Ja byłem pierwszy do
badania. Trzeba było rozebrać się do połowy.
Miałem świerzb pod pachami i na rękach, pytał mnie
czy to swędzi, powiedziałem, że nie i że jestem
zdrowy. Wtedy kazał mi odejść na bok. Następny
był Kimaczyński. On też miał świerzb i powiedział,
że to go swędzi. Wtedy lekarz kazał mu odejść na
drugą stronę. Michalski też powiedział, że jest chory
i dołączył do Kimaczyńskiego, a ci ostatni dołączyli
do mnie. Wtedy gwałtownie myślałem, która strona
jest wygrana ? Okazało się, że rada lekarza Polaka
była szczera i prawdziwa. Kimaczyński i Michalski
poszli do szpitala, a my trzej w poniedziałek
opuściliśmy Majdanek.
Musiałem być jeszcze w łaźni, więc
dowlokłem się tam z wielkim trudem. Po kąpieli i
dezynfekcji odzieży uzyskałem obowiązującą
pieczątkę na zwolnieniu i wtedy dopiero mogłem
opuścić obóz i odjechać do domu pociągiem. Ze 200
metrów od obozu oczekiwała mnie już żona.. Jeszcze
tego dnia opuściliśmy Lublin. W Rejowcu nie było
już tego dnia odpowiedniego połączenia. Musiałem
przenocować. Dopiero we wtorek byłem w domu i
wtedy stałem się obłożnie chory. Obsypały mnie
straszne wrzody, świerzb i stare nie zagojone rany,
dokuczało mi to wszystko, a ponadto całkowite
wyniszczenie organizmu, ważyłem 44 kg, tak, że o
życiu nie myślałem.
Dzięki dobroci i uczciwości doktora,
wysiedleńca z województwa poznańskiego, o
nazwisku Jach, pod którego opieką byłem, stan
mojego zdrowia wolno poprawiał się. Lekarz ten
przywoził mi różne leki ze szpitala niemieckiego w
Lublinie, w którym pracował, Na niedzielę
przyjeżdżał do domu. Bardzo serdecznie i
bezinteresownie zajął się mną. Wtedy byłem w
bardzo ciężkich warunkach materialnych i nie byłem
w stanie go wynagrodzić. Żona straciła wszystkie
zasoby, byle tylko mnie uratować.

Kiedy mogłem już chodzić, choć nie miałem
jeszcze sił, aby podjąć pracę, musiałem to jednak
uczynić. Podjąłem pracę w piekarni prywatnej pana
Wacława Guzowskiego. Kiedy zaczynałem pracę,
pytałem właściciela, czy w piekarni jest jakaś
kryjówka, bo wciąż obawiałem się aresztowania.
Odpowiedział mi, że na piecu jest wyjście na dach.
Pracowałem w nocy przy zamkniętych
drzwiach, gdy do piekarni zaczęli dobijać się Niemcy.
Ja skoczyłem do tej kryjówki, lecz ona była zasypana
gruzem i nie mogłem dostać się na dach. Niemcy
wciąż tłukli, krzycząc żeby otworzyć. Kiedy zszedłem
z pieca, właściciel z pomocnikiem już uciekli. Nie
miałem innego wyjścia, musiałem otworzyć. Okazało
się, że było to gestapo. Tłumaczyłem się, że nie
słyszałem, bo spałem. W tym czasie kiedy ze mną
rozmawiali, w magazynie pieczywa zsunęła się deska
z chlebem i narobiła rumoru. Gestapowcy, z bronią
gotową do strzału, pobiegli wszyscy do magazynu.
Wtedy błyskawiczna myśl – uciekać. Może się uda, a
jak nie to lepsza śmierć niż dostać się powtórnie w ich
ręce.
Skoczyłem oknem. Na moje szczęście nie było
ono obstawione. Uciekałem z kilometr w koszuli i
boso, bo buty zostały w piekarni. Gdy znalazłem się
blisko domu kuzynów, schroniłem się w piwnicy na
ziemniaki, która była nie zamknięta. Do pracy już nie
poszedłem, bo zachorowałem a także dlatego, że
żyłem ciągle pod strachem powtórnego aresztowania.
I wtedy właściciel innej piekarni Władysław
Berestecki zarejestrował mnie w arbajtsamcie i
miałem przepustkę nocną, która ratowała mnie przed
łapanką do innych robót.
Na wiosnę 1944 roku został powtórnie
aresztowany Postulski, który był razem ze mną na
Majdanku. Szli też po mnie, ale żona była zawsze
czujna, kiedy byłem w domu. Zobaczyła przez okno
gestapo i krzyknęła, żebym uciekał. Zdążyłem uciec
drugim wyjściem, przez mieszkanie sąsiadki. Kiedy
przyszli do mieszkania i pytali o mnie, żona podała im
dokładny adres piekarni, mówiąc, że jestem w pracy.
Wyszli więc zaraz, zostawiając polecenie, żebym
stawił się na posterunek żandarmerii. Po odejściu
gestapo żona wzięła dziecko i wyszła z domu. Od tej
pory ukrywałem się aż do wyzwolenia. Pracowałem
w prywatnych piekarniach, bo do stałej, ciężkiej pracy
nie miałem jeszcze zdrowia.
W roku 1950 zostałem zaangażowany do
piekarni GSSCh w Szczebrzeszynie w charakterze
piekarza. W 1959 roku awansowałem na stanowisko
kierownika piekarni. Za pracę zawodową otrzymałem
kilkakrotnie dyplomy uznania. Z okazji 10 – lecia
Spółdzielczości Samopomocowej, za wybitne
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
osiągnięcia w pracy zawodowej na odcinku
spółdzielczości i zbytu w okresie XX- lecia PRL, z
okazji XXI rocznicy PKWN, za długoletnią i ofiarną
pracę.
Na stanowisku kierownika piekarni
pracowałem do września 1974 roku. Wziąłem urlop
wypoczynkowy, w czasie którego zachorowałem,
trzykrotnie byłem w szpitalu i do dalszej pracy, ze
względu na stan zdrowia nie powróciłem. Od lipca
1975 roku jestem na rencie inwalidzkiej II grupy.
Obecnie jako rencista otrzymałem dyplom honorowy
za działalność i zasługi dla rozwoju kultury fizycznej ,
sportu i turystyki na terenie miasta i gminy
Szczebrzeszyn z okazji 50 – lecia LKS.
Karany nigdy nie byłem.
Żegnając Profesora Jana Makarę
a śmierć gdy przyjdzie
dam jej, cóż
doczesnego ciała kształt
duszę, ta jest nieśmiertelna
Tobie Panie
wdzięczności mojej
symboliczny grosz
18 marca, południe. Dzwonię do przyjaciółki w
Szczebrzeszynie. Rozmawiamy przez chwile. Spieszę się,
mówi Maria. Idę na pogrzeb.
 Kto zmarł?
 Profesor Makara
 Przykro...
Pamiętam Jego zaokrągloną lekko postać, ciemne
krzaczaste brwi. Nie byłam orłem z chemii, którą wykładał
w naszym ogólniaku, wcześniej w Liceum
Pedagogicznym. Pan Profesor mieszkał na Przedmieściu,
to spory kawałek drogi więc dojeżdżał do szkoły
rowerem. Młodzież z pedagogika nazywała Go z tej racji
"Jasio kolarz" . Z wykształcenia i zawodu chemik był
niezwykle oczytany, kochał piękno ojczystej mowy, kunszt
literackiego języka, o czym świadczy zachowana Mowa
Pożegnalna, którą wygłosił na pogrzebie dr Felicji ze
Szczepańskich Piwowarkowej w Goracju w dniu 10
listopada 1987 roku Oto jej fragment:
Na lekcjach języka polskiego zmuszała uczniów do
dużego samodzielnego wysiłku myślowego, a ponieważ to
wszystko było takie polskie i piękne, musiało u nich
zostawić trwały ślad i posmak. Aż dziw brał, że w tej
figurze ludzkiej tyle zagęszczało się polskości . Zastrzyki
patriotyzmu udzielane uczniom przez panią profesor
przydały się wielu na ciężkie lata okupacji. Mówiła do nas,
że człowieka tworzą między innymi dwie rzeczy:
świadomość i język, jak też o prof. Klemensiewiczu, który
powiedział: "Naród dotąd istnieje dopóki posiada język" i
o Wyspiańskim, który napisał: " O mowo polska ty ziele
rodzime".
5
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Ceniła prawie każdą książkę i bardzo dużo czytała.
Pracowała też w bibliotece, znała psychikę i
zainteresowania ucznia i wiedziała jaką książkę mu
zaoferować. Była nie tylko cennym pedagogiem, ale
szanowaną wychowawczynią - miała kryształ w głowie.
Nie miałem i nie mam charyzmatu humanistycznego i
nie wiedziałem, że mnie wypadnie zdawać egzamin,
ostatni egzamin pożegnania swojej Pani profesor przed
swoja Panią Profesor - a to, że powiedziałem już kilka
zdań i rzucam słowa z gliną i piaskiem to Jej szkoleniu
zawdzięczam. Norwid w poemacie "Wielkość"
powiedział tak:
Wielkim jest człowiek, któremu wystarczy
Pochylić czoła ,
Żeby bez włóczni w ręku i bez tarczy
Zwyciężył zgoła.
Jan Makara długo chorował, cierpiał, był już w
podeszłym wieku. Myśląc o tej nieuniknionej dla
każdego z nas starości przypomniałam sobie zasłyszaną
kiedyś w autobusie rozmowę:
 dlaczego Pan Bóg wymyślił starość?
 musiał coś wymyślić
 jak się było młodym, to trzeba być i starym
 Wszystko się Panu Bogu udało oprócz starości
 Pan Jezus krótko żył, więc nie wie co to starość...
W pogrzebie, który odbył się na cmentarzu
parafialnym w Szczebrzeszynie wzięli udział także byli
uczniowie Pana Profesora, m. in. Maria z Rzepeckich
Lisowska, były wojewoda zamojski Stanisław Rapa, ks.
Tadeusz Sochan, a także emerytowani nauczyciele
szkół szczebrzeszyńskich: pp. Anna i Julian Sarzyńscy,
pp. Halina i Aleksander Przysada.
Profesor zmarł w wieku 86 lat. No cóż, zostało puste
miejsce w intelektualnym krajobrazie Szczebrzeszyna.
Regina Smoter Grzeszkiewicz
Kazimierz Kuźba „Katyński las”
W zadumie staję przed katyńskim lasem.
Boleść me serce i lęk napawa
A przed oczyma straszny upiór stawa.
Widzę szeregi zmarłych przed czasem.
To nie są zmarli! To męczennicy!
W okrutnej kaźni oddali ducha.
Po nich została pustka głucha,
I echo żalu u Bogurodzicy…
Niech Orły Białe strzegą lasu tego !
Z królewską dumą patrzą na królewski łan.
W nim krzyż cierpienia uwiecznił sam Pan.
Lesie katyński. Grobie moich braci!
Kryjesz w swym łonie relikwie Rodaków.
To prochy święte Chrobrych Polaków.
6
Relacja pani Antoniny Łój
zamieszkałej we wsi Ornatowice.
Jedliśmy akurat śniadanie, gdy ktoś rzucił przez okno
wiadomość: w Grabowcu likwidują Żydów. Mąż mój
zerwał się od stołu, pociągnął za rękaw najstarszego
chłopca i razem udali się do miasta. Obiecaliśmy
przecież Wagnerowej zabrać i przechować jej
jedynaczkę.
Ulice miasteczka były już obstawione,
żandarmeria niemiecka oraz granatowa policja
legitymowały przechodniów. Moim udało się jednak
dotrzeć do centrum. Mąż skoczył do jednego z domów,
skąd za chwilę wyprowadził dwunastoletnią
dziewczynkę. Była to Marlena Wagnerówna,
przesiedlona tu wraz z rodziną z Katowic. Gdy przyszli
do domu, powiedziałam jej – teraz będziesz Zosią,
córeczką moich kuzynów.
Było to piękne, miłe dziecka o dużych ciemnych
oczach i jasnych warkoczach. Tak bardzo starała się
pozyskać naszą miłość. Pokochaliśmy ją szczerze. Z
początku była wraz z nami, razem z naszymi dziećmi
biegała po ogródku, ale prędko zainteresowali się nią
sąsiedzi: ,,co to za jedna, a skąd, czy aby nie
Żydóweczka?”- chociaż wcale do Żydówki nie była
podobna. Musieliśmy więc zrobić dla niej kryjówkę,
trzymać ją z dala od ludzkich spojrzeń.
W miasteczku likwidacja Żydów dobiegła końca.
Któregoś wieczora ktoś zapukał do nas. Za drzwiami
stało dwóch Żydów z chłopczykiem. Udało im się zbiec.
Przygotowaliśmy im nocleg w zaroślach naszego
ogrodu, nakarmiliśmy, a nazajutrz mąż zaprowadził ich
do lasu, gdzie skleciliśmy szałas. Obiecaliśmy, że
będziemy przynosić im żywność. Masakra trwała kilka
dni. Gdy oczyszczono miasteczko z Żydów,
przystąpiono do likwidacji ich mienia. Opuszczone
domy opieczętowano, okna zabijano deskami,
zamykano sklepy. Miasteczko było jak wymarłe.
Ożywiało się jedynie w dniach, gdy Niemcy dużymi
autami wywozili dobytek żydowski. Patrzyliśmy na to z
odrazą, z bólem, a ofiarom udzielaliśmy pomocy. Był to
okres, w którym wszędzie wywieszano plakaty, że
każdy kto przechowuje Żydów lub udziela im pomocy,
będzie rozstrzelany wraz z całą rodziną. Przez wiele
tygodni moi dwaj synowie co noc nosili żywność tym
trzem ukrytym w lesie Żydom, o których już
wspomniałam. Chłopcy nie zdawali sobie sprawy, że
igrają ze śmiercią. Ale Żydzi nie wytrzymali nerwowo.
Opuścili kryjówkę i którejś nocy zjawili się u nas. Po
naradzie dwaj starsi ruszyli w drogę, a chłopczyka
zostawili nam. Trzeba była jego i Zosię natychmiast
gdzieś umieścić – baliśmy się, że ktoś mógł ich
dostrzec. Ukryliśmy dzieci w parowie tuż przy szosie, a

starszy syn stał na warcie, pasąc krowy. W pewnej
chwili żydowski chłopczyk wyskoczył z ukrycia i
zaczął biec w kierunku miasteczka. Mamusiu,
mamusiu! Wołał rozdzierającym głosem. Na szczęście
nikt z Niemców go nie zauważył. Mój syn pobiegł za
nim i sprowadził go do domu. Chłopiec wyrywał się,
wołał, że chce do mamy i taty. Dałam mu owoców,
sprowadziłam do piwnicy i tam umieściłam go w
beczce, gdzie prędko zasnął.
Z Zosią było mniej kłopotów. Była roztropna ,
zdawała sobie sprawę ze swej sytuacji. Stale
przebywała na strychu, gdzie było dość widno, tak że
mogła czytać książki, różne pisma. Pomagała mi też w
pracach domowych: łuskała groch, obierała
ziemniaki lub coś szyła. Na strychu był zrobiony
schowek z desek, gdzie wślizgiwała się na noc, a
czasem też w dzień, kiedy groziło niebezpieczeństwo.
Na przykład, gdy przed domem zatrzymało się auto,
gdy przyszli obcy ludzie, czy też słychać było jakiś
ruch. Dom nasz stał przy szosie, przez szpary w dachu
mogła Zosia zobaczyć co się dzieje.
Tymczasem nadchodziła zima 1942 roku. Zosię
trzeba było zabrać ze strychu. Nieraz swoją
siedmioletnią córeczkę wysyłałam na noc do matki, a
Zosię umieszczałam w jej łóżeczku. W razie rewizji
liczba dzieci musiała się zgadzać z liczbą
zameldowanych. Każda noc była teraz ryzykiem.
Zwłaszcza jedną z nich przeszła bardzo ciężko. Już
wszyscy spaliśmy, gdy około jedenastej rozległo się
pukanie. Koniec z nami- pomyślałam, gdy na pytanie:
kto tam? usłyszałam nazwisko znanego w miasteczku
gestapowca. Zosia tej nocy spała w pokoju na
rozesłanej na podłodze dużej baranicy. Córeczka też
była w domu. Nie mieliśmy chwili do stracenia.
Szybko wepchnęliśmy Zosię pod niską pryczę babci,
mąż zaś udając zaspanego, uchylił drzwi i zapytał –
czego chcecie o tej porze? Idziemy do wioski
oddalonej stąd o osiem kilometrów. Nie chce się nam
chodzić po nocy, zostaniemy tu do rana, powiedział
jeden z gestapowców. Mąż zaprowadził ich na
najwyższy stryszek, gdzie było złożone siano; tam się
położyli. Zosia skuliła się pod pryczą, ja ze strachu
nie byłam zdolna się poruszyć. O świcie mąż cichutko
wymknął się z domu, by skontrolować, czy nie
jesteśmy obstawieni. Potem nasypał do dwóch
worków pęcaku – nie mieliśmy zboża . Jeden kazał
wziąć na plecy Zosi, drugi starszemu synowi i polecił
im iść do mojej matki. Gdyby ich zatrzymano, mieli
powiedzieć, że idą do młyna. U matki ukryto Zosię w
piwniczce pod podłogą. Wejście do piwnicy zasłano
dywanami i postawiono na nim stół i krzesła.
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Pokoik ten zajmowała nasza kuzynka, która obiecała
zaopiekować się małą. Tymczasem gestapowcy nie
udali się do pobliskiej wsi. Zażądali śniadania, a
potem zaczęli przeszukiwać nasz dom, stodołę, oborę,
strychy. Od tej pory zjawiali się coraz częściej, niby to
po owoce, rozglądali się na wszystkie strony,
wypytywali z czego żyjemy, czy mąż ma broń i szli
dalej. Dom nasz odtąd był pod obserwacją.
Gestapowcy interesowali się zwłaszcza mężem, chcieli
wybadać, czy jest członkiem tajnej organizacji. Żyliśmy
więc w stałym napięciu nerwowym. Ten strach trwał
przeszło dwa lata. Zosia nadal pozostawała pod naszą
opieką. Nadszedł rok 1944. Nasza rodzina powiększyła
się o szóste z kolei dziecko. Obowiązków i pracy
miałam dużo. Z dnia na dzień oczekiwaliśmy wielkich
zmian. Klęski Niemców na wszystkich frontach
wskazywały na to, że wojna niedługo się skończy.
Jednak w tym czasie wieś nasza przeżyła jeszcze jedną
tragedię. Niemcy wpadli na ślad tajnej organizacji,
aresztowali kilkudziesięciu młodych chłopców. Znów
zaczęły się rewizje, aresztowania.
Przeżyliśmy i to. Doczekaliśmy do wolności.
Mąż mój był członkiem AK, ujawnił się i włączył do
walki zbrojnej z wrogiem. Wreszcie front przesunął się
dalej, wieś nasza była już wyzwolona. Po tylu latach
Zosia mogła wyjść z ukrycia, mogła jak inne dzieci
cieszyć się słońcem. Jej młody organizm szybko
przezwyciężył wycieńczenie, płynące z długiego
przebywania w zamknięciu.
Mój mąż został w tym czasie wójtem. Początek
roku 1945 zwiastował lepsze życie. Kraj, którego
większa część była już wyzwolona od okupanta,
organizował władzę ludową, podzielono chłopom
ziemię. Któregoś dnia, w słabym jeszcze świetle
wiosennego przedświtu banda wdarła się znienacka.
Wyprowadzili męża, storturowali i zamordowali. Cios
był straszny, a krzywda tak wielka, jak
niespodziewana. Tym cięższa, że działo się to już w
Polsce wyzwolonej. Jak ja to wszystko przeżyłam, to
sama nie wiem. Długo byłam oszołomiona, niezdolna
zebrać myśli. Przednówek był wtedy bardzo ciężki i nie
było rzeczą łatwą zapewnić wyżywienie wszystkim.
W tych trudnych chwilach prawdziwą pomocą
stała się dla mnie Zosia, która również przeżyła
głęboko śmierć mego męża. Dzieliła ze mną troski,
opiekowała się młodszymi dziećmi, nie dopuszczała,
abym się poddała nieszczęściu. Chętnie byłabym ją
zatrzymała przy nas na stałe, ale stało się inaczej.
Czekałam na odpowiedź Czerwonego Krzyża, przez
który poszukiwaliśmy rodzinę Zosi. A tymczasem
zjawili się u mnie przedstawiciele…
7
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Jan Makara
(1924 – 2010)
Sam o sobie: ,,Jestem rdzennie
urodzony 7 marca 1924 roku w
domu nr 8 Przedmieścia
Zamojskiego z sercem
mieszkańca Szczebrzeszyna.
Należałem do rodziny
rzemieślniczo – rolniczej, w
której poza ciężką pracą był kult
dobrej książki, zwłaszcza patriotycznej, czytanej przez
siostrę głośno, wieczorami dla wszystkich. Mama z
domu Chmiel obdarzona dobrą pamięcią, miłym
głosem opowiadała nam różne historie z walk
powstańczych i śpiewała pieśni patriotyczne, po to,
żeby w naszych sercach zawsze trzepotał się orzeł.
Mieszkaliśmy w dużym domu drewnianym, ogrzewanym
tylko zimą z kuchni. Wyżywienie było, jak na
prowincjonalną rodzinę, dobre a szczególnie smaczne.
I tak wzrastałem, szedłem przez czas zdrowy,
zaradny, mało kłopotliwy dla rodziców. W siódmym
roku życia zostałem zapisany do Szkoły Ćwiczeń przy
Seminarium Nauczycielskim w Szczebrzeszynie.
Uczęszczanie do niej było pewnym wyróżnieniem.
Szczególnie zwracano tam uwagę na pismo i wymowę.
Dużo korzystałem ze szczebrzeszyńskiego słońca i
powietrza. Lubiliśmy to nasze miasteczko nawilgocone
Wieprzem, zarzucone domkami na opadającym do rzeki
stoku. Wieża kościelna do dziś wypisuje w przestrzeni
jak ołówek rachunek czasu. Dzieciństwo jak najczulsza
klisza utrwaliła wiele obrazów i sytuacji.
W jedenastym roku życia znalazłem się w szkole
powszechnej, po drugiej stronie ulicy Zamojskiej. W
naszej piątej klasie byli też Żydzi jak: Fleischer,
Ruderman i inni. Nie lubiłem ich ze względu na
odrębność i cebulowy zapach od placków. Więcej
biegałem niż uczyłem się przy nie zawsze sprawnej
lampie naftowej. W 1937 roku po zdaniu egzaminu
wstępnego stałem się uczniem Gimnazjum nr 502 w
klasie z językiem francuskim. Był to na ówczesne czasy
naprawdę wyróżnik społeczny. Rygor panował wprost
niezwykły. Chociażby te mundurki szkolne. Marynarki i
spodnie długie czy bufiaste miały wąskie niebieskie
lampasy. Guziki błyszczały srebrnie, były jedną z
rzeczy najbardziej błyszczących i świecących w
gimnazjum.
Opłata roczna za szkołę wynosiła 200 złotych, tyle co
miesięczny zarobek profesora, nie licząc opłat za
komitet rodzicielski. Należało się pilnie uczyć przyrody,
tylko nie można jej było dotykać wokół szkoły bez
zezwolenia. Gmach szkoły otoczony był pięknym
parkiem i ogrodem pielęgnowanym przez ogrodnika
Stanisława Koprowiaka.
8
W stawie pływały karpie i inne drapieżne ryby.
Nad całością czuwał rzadko uśmiechnięty
dyrektor Wiktor Jóźwiakowski. Jednak za
wzgórzami czasu nabrzmiewał atak germanizmu,
co odczuwaliśmy w szkole. W czasie ostatnich
wakacji kopaliśmy pod drzewami w parku, jako
naturalną maskownicę, rowy przeciwlotnicze.
Nie usłyszałem już dzwonka szkolnego, gdyż 1
września 1939 roku zawalił się nad nami strop.
Konkwistador zajął Szczebrzeszyn na okres około
dwóch tysięcy dni. W tempie wiedeńskiego walca,
szeregiem niemieckich luf Polska została przybita
do muru. Gmach szkolny został zajęty przez
Niemców na koszary do końca okupacji
Szczebrzeszyna”.
Po zajęciu Szczebrzeszyna przez Niemców
Jan Makara zatrudnił się w kuźni ojca, w której
pracował do 1943 roku, to jest do czasu
wysiedlenia Polaków ze Szczebrzeszyna i okolic,
i nasiedlenia w ich miejsce osadników
niemieckich tzw. ,,Czarnych”. W czasie
wysiedlenia rodzina: rodzice, 2 siostry i brat
zostali osadzeni w obozie przejściowym w
Zwierzyńcu. Dzięki temu, że Jan Makara był
wcześniej zatrudniony do pracy przy budowie
lotniska wojskowego w Klemensowie, rodzina
jego została zwolniona z obozu i uniknęła
wywiezienia na roboty do Niemiec.
W maju 1944 roku wstąpił do Armii Krajowej i
został słuchaczem Obozu Szkoleniowego w
leśniczówce Krzywe, zlokalizowanej w lesie za
Brodzką Górą. Przeszkolenie zakończył
złożeniem w lipcu egzaminu z awansem na
podoficera. Nie zdążył zakosztować smaku
partyzanckich walk z Niemcami, gdyż właśnie w
lipcu zostały wyzwolone spad okupacji
niemieckiej ziemie Zamojszczyzny, w tym 25 –
26 lipca - Szczebrzeszyn. Po wyzwoleniu i po
powrocie do rodzinnego domu jeszcze przez rok
pracował z Ojcem Leonardem w kuźni, próbując
podkuwać konie, ucząc się okuwać wozy i klepać
lemiesze w pługach. Nie lubił tej pracy i tego
zawodu. Jak sam mówił: fachu się nie nauczyłem,
ale za to cenić pracę fizyczną i jej wykonawcę.
Równocześnie chciał się uczyć. We wrześniu
1945 roku został uczniem szczebrzeszyńskiego
gimnazjum i kontynuował przerwaną wojną
naukę. W lipcu 1946 roku otrzymał świadectwo
ukończenia gimnazjum. Dalszą naukę pobierał w
Liceum Ogólnokształcącym w Szczebrzeszynie.
Po zdaniu matury i otrzymaniu świadectwa
dojrzałości rozpoczął w 1948 roku studia na

UMCS w Lublinie, na wydziale matematyczno –
przyrodniczym, sekcji chemicznej.
Studia zakończył 31 grudnia 1952 roku pracą
magisterską pod kierunkiem profesora Wojciecha
Dymka w Zakładzie Chemii Organicznej na temat O
chinozolinie i niektórych jej pochodnych. Po
ukończeniu studiów pracą zawodową związał się na
stale ze szkołami średnimi w Szczebrzeszynie.
W 1952 roku rozpoczął pracę w Liceum
Pedagogicznym jako nauczyciel chemii i astronomii.
Później tych przedmiotów uczył w Liceum
Ogólnokształcącym i Studium Wychowania
Przedszkolnego. Prowadził także kółko chemiczne,
które przygotowywało uczniów do olimpiad i
pomagało w dostaniu się na studia. Niektórzy z jego
uczniów zostali pracownikami naukowymi jak np.
Stanisław Głąb na Uniwersytecie Warszawskim, Jan
Harkot na UMCS w Lublinie.
Lekcje prowadził w oparciu o przez siebie
zaprojektowane nowoczesne pracownie ze stołami
laboratoryjnymi, wykonanymi przez Szkołę
Zawodową w Szczebrzeszynie.
W roku 1954 zawarł związek małżeński z Zofią
Glinką, nauczycielką języka polskiego w Liceum
Pedagogicznym, pochodzącą z Zawiercia. W 1976
roku, jak sam mówił, przeżył największy cios w
swoim życiu, gdy 13 czerwca umarła jego żona Zofia.
Odtąd przez 33 lata , aż do końca życia pozostaje sam.
Jedyny syn Krzysztof po ukończeniu chemii na
Uniwersytecie Warszawskim został zawodowym
żołnierzem i do ojca przyjeżdżał bardzo rzadko.
Jan Makara był dobrym nauczycielem i wychowawcą.
Za pracę dydaktyczną i społeczną otrzymał 6
dyplomów uznania. Między innymi dyplom uznania
za pracę społeczną podpisany przez
Przewodniczącego Ogólnokrajowego Frontu Jedności
Narodu prof. Groszkowskiego – Warszawa, 1972 rok.
W dowód uznania pracy dydaktycznej 14
października 1972 roku Kurator Lubelski Tadeusz
Kącki powołał go na stanowisko profesora szkoły
średniej. 18 października 1975 roku został
odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Otrzymał
nagrodę Ministerstwa Oświaty i Wychowania za
wybitne osiągnięcia w pracy dydaktyczno –
wychowawczej.
Będąc nauczycielem przedmiotów ścisłych
czytał wiele czasopism ( Kamena, Kulisy) i książek,
zwracając się coraz bardziej ku humanizmowi, gdyż
jak sam twierdził: Rozwój cywilizacji i techniki to
grzebanie się w materii i pokonywanie jej oporów do
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
poprawy materialnego bytu, to obniżenie wartości
duchowych . Lubił poezję, cytował szczególnie
Krzysztofa Baczyńskiego. Treść tych cytatów
stanowiła odzwierciedlenie jego przeżyć
wewnętrznych, a nawet, w pewnym sensie, jego
poglądów na życie. Często odwoływał się do poematu
Baczyńskiego Deszcze, w którym poeta pisał między
innymi: Deszcz jest jak litość – wszystko zetrze, krew z
pobojowisk i człowieka, i skamieniałe z trwogi
powietrze.
Jan Makara był lubiany przez uczniów, ceniony
przez władze oświatowe, szanowany przez rodziców.
Zmarł dn. 15 marca 2010 roku. Mszę Świętą
żałobną odprawił ksiądz kanonik Tadeusz Sochan,
proboszcz parafii Górecko Kościelne, absolwent
Liceum Pedagogicznego w Szczebrzeszynie. Mowę
pożegnalną, w imieniu społeczności szkolnej wygłosił
jego wychowanek Stanisław Rapa. Pożegnał Go
między innymi słowami: Kochany Panie Profesorze,
zostaniesz na zawsze w naszej pamięci, bo byłeś
wzorem wielkiego człowieka i Polaka.
Niech Ziemia Szczebrzeska, którą tak umiłowałeś,
wierna będzie Twojej Pamięci.
Aleksander Przysada
Wznowienie książek: Zygmunt Klukowski
"Zamojszczyzna 1918-1943" i "Zamojszczyzna
1944-1959"
Miejski Dom Kultury w Szczebrzeszynie informuje,
że posiada w sprzedaży, wznowione przez
wydawnictwo Karta, książki Zygmunta
Klukowskiego
 Zamojszczyzna 1918-1943 tom I
 Zamojszczyzna 1944-1959 tom II
Książki, w twardej oprawie, są do nabycia w Punkcie
Informacji Turystycznej przy MDK w promocyjnej
cenie 50 zł za komplet.
9
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)

10

Nowości w bibliotece
„Katyń Ocalona Pamięć" Andrzeja Krzysztofa
Kunerta to uporządkowana chronologicznie powieść
o sowieckiej agresji i okupacji, o IV rozbiorze
Polski, oraz o największej zbrodni dokonanej na
jeńcach wojennych w czasie II wojny światowej.
Wreszcie o kłamstwie katyńskim, które stało się
kłamstwem założycielskim PRL-u. Władze ZSRR
przyznały się do zbrodni katyńskiej dokładnie po 50-
ciu latach kłamstw i zaprzeczeń - w kwietniu 1990 r.
Cesarz USA.
Nie wiem, czy znana jest czytelnikom ,,Chrząszcza” historia
jedynego cesarza Stanów Zjednoczonych. Jeśli nie, to
przeczytajcie.
W drugiej połowie XIX wieku pewien ekscentryczny,
zubożały Anglik – który ogłosił się cesarzem Stanów
Zjednoczonych i protektorem Meksyku – podbił serca
mieszkańców San Francisco.
Joshua Abraham Horton urodził się w hrabstwie
Shropshire około roku 1815. W roku 1820 jego rodzice, John i
Sarah wyemigrowali do Południowej Afryki, gdzie zgromadzili
pokaźną sumę pieniędzy. Dzięki temu Joshua Horton mógł
wyjechać do Stanów Zjednoczonych. W 1849 roku przybył do
San Francisco, mając do zainwestowania 40 000 dolarów.
Założył kilka dobrze prosperujących firm zajmujących
się nieruchomościami, a później zainteresował się artykułami
spożywczymi – zwłaszcza ryżem. W San Francisco mieszkało
wielu chińskich emigrantów, którzy zapewniali duży i stały
popyt na ryż. A właśnie w tym czasie Chiny wstrzymały
eksport ryżu za względu na klęskę głodu, co było okolicznością
bardzo korzystną dla Hortona. Cena ryżu w San Francisco
podskoczyła z 9 do 79 centów za kilogram. Horton
zaryzykował cały swój majątek, zamierzając sprowadzić 91 ton
ryżu z Peru. Nie przewidział, że inni wpadną na ten sam
pomysł. Także japońscy przedsiębiorcy zorganizowali dostawy
ryżu i wkrótce rynek został nasycony – a więc ceny mocno
spadły. Horton został bankrutem. Finansowa klęska
najwyraźniej naruszyła równowagę umysłową Hortona. Do tej
chwili nie dał się poznać jako ekscentryk, ale po bankructwie
wygłosił dziwaczne oświadczenie. 17 września 1859 roku
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)
Joshua Horton ogłosił się cesarzem Stanów Zjednoczonych i
protektorem Meksyku.Swoje przemówienie inauguracyjne Horton
przesłał do różnych gazet – żadna jednak nie zdecydowała się na
publikację. Mimo to cesarz traktował swoją nową rolę bardzo
poważnie – regularnie zalewał prasę dekretami, które niekiedy
ukazywały się na łamach gazet.
W jednym z tych dekretów Norton zreorganizował
system polityczny Stanów Zjednoczonych, ogłaszając 12
października 1859 roku rozwiązanie amerykańskiego Kongresu.
,,Zwróciliśmy uwagę -pisał cesarz - że została naruszona zasada
powszechnego prawa wyborczego oraz, że oszustwa i korupcja
uniemożliwiają obywatelom uczciwe i legalne wyrażanie ich
woli…”.
Niektóre bardziej praktyczne propozycje Hortona o wiele
lat wyprzedziły jego epokę. Kilka razy nakazywał wybudowanie
mostu, łączącego Oakland z San Francisco, ale ku jego wielkiej
irytacji, polecenie zostało zignorowane. Inne bardziej
wizjonerskie: Horton opowiadał się za stworzeniem organizacji
przypominającej dzisiejszą ONZ.
Nie wszyscy traktowali Hortona z tolerancyjną pobłażliwością.
Policjant Armand Barbier, który dopiero co przyjechał do San
Francisco, nie wdawał się w dyskusje z samozwańczym władcą.
Był przekonany, że każdy, kto uważa siebie za cesarza Stanów
Zjednoczonych, powinien mieć zbadaną głowę i musi zostać
zatrzymany. Aresztowanie Hortona wywołało powszechne
oburzenie. Nie minęło wiele czasu, gdy sędzia i lokalny szef
policji przyjechali na posterunek, złożyli oficjalne przeprosiny i
uwolnili cesarza. Od tej chwili każdy policjant w mieście po
wojskowemu salutował Hortonowi.
Codzienne życie cesarza była w zasadzie pozbawione
ciekawszych wydarzeń. W towarzystwie swoich dwóch psów
Lazarusa i Brummera, spacerował po ulicach, kontrolował stan
chodników i usług komunalnych, wysłuchiwał ludzi
zwierzających się z kłopotów i wygłaszał filozoficzne mowy.
Czasami jadał w dobrych restauracjach, gdzie zawsze
obsługiwano go grzecznie – chociaż właściciele wiedzieli, że
otrzymają zapłatę w prywatnej, bezwartościowej walucie
Hortona. Horton zawsze dostawał bezpłatne bilety na każde
teatralne przedstawienie – nie tylko dla siebie, lecz również dla
swoich dwóch psów.
Wiele sklepów i restauracji przekonało się jednak, że
jeśli w swoich witrynach wystawią szyldy z napisem Nadworny
dostawca Jego Imperatorskiej Mości Cesarza Stanów
Zjednoczonych Hortona I , to znacznie zwiększą swoją sprzedaż.
8 stycznia 1880 roku w drodze na wykład cesarz zasłabł
na ulicy. Następnego dnia tytuł na pierwszej stronie ,,San
Francisco Chronicle” głosił Le Roi est Mort. Scheda po Nortonie
to 10 dolarów w gotówce, kolekcja lasek, korespondencja z
królową Wiktorią , której proponował małżeństwo i akcje
bezwartościowej kopalni złota.
Obywatele San Francisco sięgnęli do własnych kieszeni,
żeby zapłacić za przyzwoity pogrzeb. W tym dniu sklepy były
zamknięte, a długa procesja żałobników zmierzała na cmentarz.
Zmarłego żegnało 10 000 osób. Następnego dnia jedna z gazet
napisała, że świat byłby znacznie lepszym miejscem, gdyby
wszyscy władcy byli tak dobroczynni i honorowi jak Joshua
Horton
W oficjalnym spisie ludności nazwisko Joshuy Hortona
figuruje wraz z tytułem cesarza.
Za Readers Digest R.
11
CHRZĄSZCZ NR 4 (5)

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja –Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew Paprocha
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Monika Niechaj

12