JUDKA JOANNA

KRDZEK 2013

TRANSFORMACJA
GOSPODARCZA W
POLSCE

1
1.Pojecie i cele transformacji gospodarczej

Transformacja ustrojowa - to zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego

oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą
sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit.
Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa.

Transformacja ustrojowa zgodnie z koncepcją Jana Szczepańskiego to jeden z trzech

elementów przekształceń rzeczywistości społecznej: - reformy - rewolucje –
transformacje. Według J. Szczepańskiego charakteryzuje endogenne źródło zmian.
Transformacja nie jest synonimem zmiany społecznej. To ciąg zmian dokonujących się w
różnych dziedzinach prowadzący do przemiany istotnych dla całego systemu
społecznego. Takie definiowanie problemu oddaje ducha transformacji przebytej przez
społeczeństwo polskie w roku 1989

Transformacja gospodarcza - to działania zmierzające do stworzenia dla podmiotów

gospodarczych rynkowych warunków funkcjonowania wykraczających poza sferę postaw
ludzkich i wynikających z nich zachowań

Na relacje między elementami transformacji ustrojowej a procesami transformacji

gospodarczej wpływa zasadnicza różnica wynikająca z roli państwa w obu nurtach. Jeżeli
chodzi o transformację gospodarczą niemal w całości łączy się ona z aktywnością
państwa, natomiast transformacja ustrojowa w większym stopniu stanowi proces
niesterowalny i niezależny od polityki państwa.

W Polsce w latach 1948-89 gospodarka była centralnie zarządzana (określono ją

mianem nakazowo-rozdzielczej). Jej podstawą była własność państwowa, co oznaczało, iż
państwo jako główny właściciel opracowywało centralne plany gospodarcze w formie
ustaw. Określało w nich rodzaj produkowanych dóbr i usług, wielkość produkcji, cenę itp.
Tak zorganizowana gospodarka wprowadzała, więc szereg ograniczeń, co do
samodzielności przedsiębiorstw. Otrzymywały one, bowiem gotowy plan i były rozliczane
przede wszystkim z jego wykonania, a nie ze sprzedanej produkcji, czy osiągniętego
zysku. Nie powinien, zatem dziwić fakt, że była to gospodarka mało efektywna - nie
wykorzystywano dobrze ani ludzkiego wysiłku, ani środków produkcji, występował ciągły
niedobór towarów i usług, a popyt na towary konsumpcyjne znacznie przewyższał podaż.
Stąd ówczesne braki podstawowych artykułów żywnościowych, gospodarstwa domowego,
mieszkań. Skutkiem tej sytuacji były niezwykle częste i gwałtowne podwyżki cen
(hiperinflacja) i szybko rosnąca inflacja, a także niskie płace, ograniczenie swobód
obywatelskich, co znacznie wpływało na nastroje społeczne(wyrazem tego były chociażby
strajki, wiece, manifestacje). Stało się jasne, że jedynym rozwiązaniem tych problemów
było rozpoczęcie reformowania gospodarki.

W końcu lat osiemdziesiątych długotrwały kryzys i rozkład nakazowo-rozdzielczych

mechanizmów zarządzania doprowadził do całkowitego upadku gospodarki. Niedostatek
podaży towarów był coraz większy w stosunku do strumienia pieniądza. Nasiliła się
hiperinflacja, a wraz z nią postępowała deprecjacja złotego. Stopa życiowa obniżała się z
każdym miesiącem.

W tym czasie zaktywizowała swoją działalność „solidarnościowa” opozycja, która

domagała się oprócz żądań ekonomicznych, spełnienia podstawowych postulatów
politycznych, tj. Uznania pluralizmu związkowego i dopuszczenia opozycji do władzy.
Sytuacja w kraju zmusiła władze do podjęcia rozmów z opozycją.
Z inicjatywy generałów Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka doszło do obrad
tzw. „Okrągłego Stołu” (6 luty – 5 kwietnia 1989 roku).

2
 Po długich negocjacjach uzgodniono podstawowe kierunki przeobrażeń systemowych
w Polsce, tj. wprowadzenie pluralizmu politycznego i społeczno-zawodowego. Władze
zgodziły się na częściowo demokratyczne wybory, przywrócono drugą izbę parlamentu –
Senat oraz urząd Prezydenta. W płaszczyźnie ekonomicznej porozumienie dotyczyło m.in.
rozwoju samorządności i partycypacji pracowniczej, swobodnego kształtowania się
struktury własnościowej, rozwoju stosunków rynkowych i konkurencji, likwidowania
pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego, prowadzenia jednolitej polityki finansowej
wobec przedsiębiorstw oraz podporządkowania selekcji kadr kierowniczych w
przedsiębiorstwach kryterium fachowości.

Dane liczbowe dotyczące gospodarki w latach 1981-1989. PKB i inflacja.

WYSZCZEGÓLNIENIE 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989

PKB -10,0 -4,8 5,6 5,6 3,6 4,2 2,0 4,1 0,2
INFLACJA 19,6 115,1 18,4 18,3 16,9 19,8 26,8 68,3 290,8

Transformacja gospodarcza wg A. Wojtyny oraz D.Rosati musi odzwierciedlać się w

dwóch najważniejszych obszarach:

• Zmiana struktury własnościowej gospodarki – prywatyzacja przedsiębiorstw

państwowych oraz powstawaniu nowych przedsiębiorstw prywatnych
• Zmianie sposobu regulowanie gospodarki- zastępowaniu mechanizmów
regulacyjnych (centralnego planowania) mechanizmami rynkowymi

Cele procesu transformacji

Transformacja gospodarcza wymaga przede wszystkim głębokich przemian

instytucjonalnych. W tym sensie głównym celem transformacji gospodarczej jest
tworzenie przez państwo instytucjonalnych warunków umożliwiających sprawne
funkcjonowanie rynkowego mechanizmu alokacji zasobów. Można wskazać kilka
warunków określających obszary aktywności państwa w tej kwestii.

Po pierwsze, przekształcenia własnościowe, czyli prywatyzację i reprywatyzację

(proces ten w naturalny sposób musi być rozciągnięty w czasie) w celu zmiany struktury
własności w gospodarce. Bezwzględne przestrzeganie zasady równości podmiotów
gospodarczych.

Po drugie, wprowadzenia mechanizmów rynkowych, a zwłaszcza swobodę stanowienia

cen. Nie powinny być one zniekształcane w związku z monopolistyczna pozycja pewnych
podmiotów ani tez w wyniku ingerencji administracyjnej. Zniesienia reglamentacji
niektórych produktów(np. żywności)

Kolejny bardzo ważny element transformacji to wszelkie mechanizmy ułatwiające

powstawanie małych firm, które charakteryzują się szybkim i elastycznym
dostosowywaniem się do zapotrzebowania rynku. Jest to bardzo ważne ze względu na
bardzo dynamiczny rynek, w przypadku dużych, sprywatyzowanych przedsiębiorstw
jeszcze długo może to stanowić rzadkość.

3
 Po czwarte, mechanizm rynkowy zakłada swobodny przepływ zasobów z miejsc gdzie
są one wykorzystywane mniej efektywnie do miejsc gdzie mogą być wykorzystane w
danym momencie najefektywniej. Jest, więc ważne, aby usunąć wszelkie formalnoprawne
bariery, które utrudniają te przepływy

Podstawowe obszary zmian transformacyjnych – charakterystyka własnościowa i

regulacyjna

Przed transformacją, wyraźnie dominująca własność np. uspołeczniona, obejmująca

własność państwową i spółdzielczą własność prywatna w wymiarze około 20% w
większości w rolnictwie. Po transformacji własność państwowa niewielka ograniczona do
sektorów strategicznych własność prywatna wyraźnie dominująca różnorodna.

Zasady koordynacji przed transformacją słabo skodyfikowane, realizowane głównie

przez państwo przez mechanizm rozdzielczo – nakazowy w szczątkowej postaci
realizowane przez rynek. Po transformacji rola państwa ograniczona obszary jego
ingerencji ściśle określone

Instytucje formalne przed transformacją zbiurokratyzowane, o szczególnym

niepowtarzalnym charakterze (Komisja Planowania, Komisja Cen) instytucje nieformalne
bardzo silnie upolitycznione. Po transformacji rozbudowana paleta instytucji formalnych i
nieformalnych.

2. Program stabilizacyjny i jego skutki

Wybory do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 roku były wydarzeniem historycznym.

Wygrała je zdecydowanie tzw. „drużyna” Lecha Wałęsy. „Solidarność” uzyskała, zgodnie z
warunkami ustalonymi przy Okrągłym Stole 35% miejsc w Sejmie i 99% w Senacie, do
którego wybory były w pełni wolne. W ten sposób zakończył się monopol władzy jednej
partii. W sierpniu stanowisko premiera objął Tadeusz Mazowiecki, dotychczasowy działacz
„solidarnościowej” opozycji. Od pierwszych dni funkcjonowania rządu T. Mazowieckiego w
Polsce rozpoczął się okres transformacji ustrojowo-systemowej. Przedstawiono program
gospodarczy zwany później Planem Balcerowicza, który składał się z dwóch stosunkowo
odrębnych działań

• Bieżących, polegających na liberalizacji oraz przywróceniu równowagi i

sterowności gospodarki a zwłaszcza na zdławieniu inflacji
• długookresowych, systemowych, obejmujących kwestie budowy instytucji
rynkowych i przede wszystkim zmianę struktury własnościowej gospodarki

Wicepremierem do spraw gospodarczych i ministrem finansów został Leszek

Balcerowicz, ekonomista i działacz „Solidarności”. Nowa ekipa gospodarcza jeszcze w
1989 roku podjęła pierwsze działania mające na celu zmniejszenie deficytu budżetowego
oraz inflacji. Doprowadzono do szybkiego zwiększenia stopy procentowej w bankach, co
ograniczyło rozmiary strat, na jakie narażały skarb państwa udzielane wówczas kredyty.
Zrezygnowano z większości istniejących jeszcze dotacji do cen mięsa, chleba i innych
artykułów, a także ograniczono zakres indeksacji płac. Podniesiono ceny alkoholu, opłaty
celne i opodatkowano kantory wymiany walut. Natomiast podjęta wówczas decyzja o nie
ustalaniu minimalnych cen skupu płodów rolnych, stanowiła początek konfliktu rządu
Mazowieckiego ze środowiskami wiejskimi. Równolegle z tymi działaniami przygotowano
ułożenia pakietu stabilizacyjnego, mającego wejść w życie wraz z nowym rokiem.
Program, którego podstawowe założenia ogłoszono w październiku 1989 roku
przewidywał trzy podstawowe kierunki działania: reformę finansów państwa i odzyskanie
równowagi budżetowej, wprowadzenie mechanizmów rynkowych, zmianę struktury
własnościowej gospodarki.

4
 Pierwszy z wymienionych celów zamierzano osiągnąć przede wszystkim poprzez
zniesienie automatycznej indeksacji płac i gwałtowne zahamowanie ich wzrostu.
Te z cen, które miały pozostać pod kontrolą rządu (np. węgla, energii elektrycznej, gazu,
paliw, biletów PKP i PKS), zostały radykalnie podniesione.·
Mechanizmy rynkowe w gospodarce miały zadziałać dzięki uwolnieniu większości cen,
urealnieniu oprocentowania kredytów oraz wprowadzeniu wewnętrznej wymienialności
złotówki. Jej sztywny początkowo kurs ustalono na poziomie 9 500 zł za 1 dolara
amerykańskiego. W dalszej kolejności zamierzano doprowadzić do jej zewnętrznej
wymienialności, a także do demopolizacji i dekoncentracji gospodarki, zorganizowania
rynku papierów wartościowych, reformy systemu ubezpieczeń i strefy budżetowej.
Natomiast zmianę struktury własnościowej gospodarki umożliwić miała szeroka
prywatyzacja, a także wyodrębnienie mienia komunalnego oraz zniesienie ograniczeń w
obrocie ziemią, budynkami i mieszkaniami.
Dla powodzenia realizacji tego programu jego autorzy zakładali konieczność spełnienia,
co najmniej dwóch warunków:

• społecznej akceptacji
• współpracy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym.

Akceptacja społeczeństwa była konieczna, gdyż program zakładał spadek realnego

poziomu życia ludności w pierwszym okresie. Natomiast późniejsza poprawa miała się
dokonywać przez stopniowe obniżanie tempa wzrostu cen, lepsze zaopatrzenie rynku,
bardziej racjonalną pracę przedsiębiorstw i wzrost płac realnych.
Komisję Nadzwyczajną do Rozpatrzenia Projektów Ustaw Związanych ze Stabilizacją
Gospodarczą oraz Zmianami Systemowymi w Gospodarce Sejm powołał 17 grudnia po
wielkiej odsłonie, jaką było przedstawienie przez wicepremiera Leszka Balcerowicza
projektów 11 ustaw zmieniających reguły gospodarowania i projektu budżetu na 1990
rok. Jeszcze tego samego dnia przed północą odbyło się jej pierwsze posiedzenie, na
którym utworzono 6 zespołów zajmujących się poszczególnymi ustawami.
Przewodniczącym całości został Andrzej Zawiślak. Komisji Nadzwyczajnej zlecono
zakończenie prac do 20 grudnia. Cały pakiet nazywany wówczas także sylwestrowym,
musiał, bowiem zostać przyjęty na plenarnym posiedzeniu w dniach 27-28 grudnia,
potem miał go uchwalić Senat, a następnie podpisać prezydent. Termin startu reformy
wyznaczono na 1 stycznia 1990 roku. Leszek Balcerowicz przyznaje, że terminy były
mordercze i nawet rząd miał wątpliwości, czy ich dotrzymanie będzie możliwe. Komisja
Nadzwyczajna wprawdzie nie zakończyła prac 20 grudnia, w Wigilię nad ranem wszystko
było gotowe.·

Już pierwszych kilka tygodni obowiązywania nowych reguł gry ekonomicznej

pokazało, że realizacja programu będzie trudniejsza, niż to pierwotnie zakładano. Co
prawda kurs dolara ustabilizował się, a w sklepach – w miejsce kolejek – zaczęło
pojawiać się coraz więcej towarów, ale ceny były szokująco wysokie. W styczniu, zamiast
planowanych 45%, inflacja wyniosła aż 78,6%. W następnych miesiącach wzrost cen był
już jednak wyraźnie niższy: w lutym wyniósł jeszcze 23,8%, ale w marcu tylko 4,3%, a w
kwietniu 7,5%. Symbolem rozwoju wolnego rynku było pojawienie się na szeroką skalę
handlu ulicznego, który – stosując niskie marże – łagodził nieco skutki obniżenia stopy
życiowej.

Zaskoczeniem dla ekipy Balcerowicza był znacznie wyższy od przewidywanego spadek

produkcji, a w konsekwencji większa od zakładanej stopa bezrobocia. Uwolnienie cen i
zniesienie większości dotacji państwowych zaowocowało gwałtowną podwyżką cen
niektórych dóbr przemysłowych w pierwszym okresie transformacji. Reakcja na to było
zmniejszenie popytu a co za tym idzie – zmniejszenie produkcji, była to jednak reakcja
krótkotrwała.

5
 W pierwszych czterech miesiącach 1990 roku społeczeństwo dosyć spokojnie
reagowało na kurację, zaaplikowaną gospodarce przez Balcerowicza. Jednak z nastaniem
wiosny rząd zmuszony był stawić czoła coraz częstszym protestom różnych grup
społecznych, szczególnie zagrożonych rozpoczętą transformacją gospodarki.
Rozpoczęły się strajki kolejarzy i rolników. Napięcie na wsi nieco opadło dopiero po
przekazaniu dodatkowych środków na rzecz rolnictwa, sprawną organizacją skupu zboża
po żniwach oraz ogólnym złagodzeniem restrykcyjnej polityki gospodarczej.
Rząd, zaskoczony rozmiarami recesji a równocześnie ostro krytykowany przez
popierającą Wałęsę większość obozu solidarnościowego, zdecydował się na wprowadzenie
modyfikacji planu stabilizacyjnego. Jeszcze w czerwcu podwyższono wskaźnik indeksacji
płac do 0,6, a w lipcu osiągnął on jednorazowo poziom 1,0.
Jednak niespodziewany wzrost cen ropy naftowej, a przede wszystkim niechęć
przedsiębiorstw państwowych do pogodzenia się z twardymi realiami rachunku
ekonomicznego, co zaowocowało falą podwyżek płac, które sprawiły, że manewr nie
przyniósł spodziewanych rezultatów. Zamiast produkcji wzrosła inflacja, która z 1,8% w
sierpniu skoczyła do 4,6% we wrześniu i 5,7% w październiku. W celu ratowania
programu stabilizacyjnego, w październiku ponownie podniesiono stopę procentową.

Program stabilizacyjny dokonany był szybko i stosunkowo sprawnie gospodarka

Polska, bowiem potrzebowała radykalnych środków. Podwyżek cen urzędowych i
wyrównania kursu dolara dokonywano już w ostatnich miesiącach 1989 roku, aby
utrzymać na dłuższy okres uzyskana wówczas równowagę i zapobiec kolejnej fali
inflacyjnej niezbędne były wprowadzone szokowo i konsekwentnie restrykcje po stronie
wydatków. Jakiekolwiek rozciągnięcie tego procesu w czasie groziło – jak zawsze
wcześniej –jego niepowodzeniem.

Prywatyzacja

Balcerowicz zdawał sobie sprawę, że ożywienie gospodarcze będzie możliwe tylko

dzięki przekształceniom własnościowym. W lipcu 1990 roku zostały uchwalone ustawy o
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i utworzenia urzędu Ministerstwa
Przekształceń Własnościowych, które oprócz już istniejących uregulowań prawnych,
dotyczących przedsiębiorstw państwowych, stanowiły podstawę prawną zmian
własnościowych. Do kwietnia 1997 roku przeprowadzono prywatyzację, stosując metodę
kapitałową oraz likwidacyjną. Likwidację przewidywała również ustawa z 25 września
1981 roku o przedsiębiorstwie państwowym w odniesieniu do przedsiębiorstw
nierentownych, co często prowadziło do niejasności, przeciw której protestowały nie tylko
załogi prywatyzowanych przedsiębiorstw, ale też praktycy i teoretycy gospodarczy.
Odpowiedzią na krytykę była ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych, która weszła w życie 8 kwietnia 1997 roku.
Przewiduje ona dwie metody prywatyzacji – pośrednią i bezpośrednią, co upraszcza
procedurę prywatyzacyjną. Pierwsza metoda składa się z dwóch etapów: komercjalizacji
oraz zbycia akcji powstałej spółki, przy czym pierwszy z nich jest warunkiem koniecznym
do przeprowadzenia drugiego. Komercjalizacji dokonuje minister Skarbu Państwa.
Komercjalizacja polega na przekształceniu formy prawnej przedsiębiorstwa, które ze swej
dotychczasowej formy, tj. przedsiębiorstwa państwowego, staje się spółką prawa
handlowego. Taka zmiana formy prawnej gwarantuje zachowanie przez firmę osobowości
prawnej, a powstała spółka stanowi w 100% własność Skarbu Państwa. Po
przekształceniu następuje drugi etap prywatyzacji pośredniej, polegający na zbyciu przez
Skarb Państwa akcji osobom fizycznym lub prawnym.
Drugą metodą dopuszczoną przez ustawę stanowi prywatyzacja bezpośrednia, do której
przeprowadzenia ustawodawca dopuszcza trzy warianty:
1) Rozporządzenie majątkiem przedsiębiorstwa
2) Wniesienie go do innej spółki
3) Oddanie do odpłatnego korzystania

6
Można powiedzieć, że dotyczy ona niewielkich przedsiębiorstw.
Drugi wariant prywatyzacji bezpośredniej stanowi utworzenie przez Skarb Państwa z
innymi podmiotami spółki prawa handlowego. Skarb Państwa wnosi do niej aport w
postaci sprywatyzowanego przedsiębiorstwa, a w zamian obejmuje maksymalnie 75%
akcji.
Nowością w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw są bony
prywatyzacyjne. Ich emisję inicjuje Sejm na wniosek Rady Ministrów, podejmując
uchwałę. Bony mają służyć do zapłaty za: nabycie praw akcji powstałych w wyniku
przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, nabycie tytułów uczestnictwa w
instytucjach finansowych, dysponujących akcjami powstałymi w wyniku przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego i nabycie przedsiębiorstw. Bony prywatyzacyjne zgodnie z
ustawą przydzielane nieodpłatnie w równej liczbie wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej
Polskiej zamieszkałym w kraju.

Specyficzną metodą prywatyzacji jest tzw. Program Powszechnej Prywatyzacji (PPP),

realizowany od grudnia 1994 roku. Został on wdrożony z myślą o wzroście
konkurencyjności i efektywności przedsiębiorstw oraz poszerzeniu dla nich rynków zbytu.
U podstaw PPP tkwi idea narodowych funduszy inwestycyjnych, tworzonych w celu
gromadzenia i obrotu akcjami prywatyzowanych przedsiębiorstw oraz odpłatnego
przekazania świadectw udziałowych NFI wszystkim pełnoletnim obywatelom. NFI powinny
działać przez 10 lat, ale po tym okresie mogą przekształcić się w fundusze powiernicze.
Celem funduszy jest pomnażanie majątku spółki. Fundusz może nabywać też akcje
innych firm.
Eksperci OECD oraz Unii Europejskiej wypowiadają się na ogół pozytywnie o stanie
polskiej gospodarki, podnosząc jednocześnie sprawę zbyt wolnego tempa prywatyzacji.

SKUTKI SPOŁECZNO-GOSPODARCZE REFORM

W okresie transformacji systemu gospodarczego szczególnego znaczenia nabiera

rynek pracy, na którym wystąpiło nie odnotowywane w warunkach gospodarki nakazowej
bezrobocie. Było ono wynikiem rozpadu RWPG, załamania się handlu z byłym Związkiem
Radzieckim, przejścia na rozliczenia dolarowe między krajami Europy Wschodniej i
Środkowej oraz upadku sektora militarnego. Bezrobocie wywołane zostało też przez
przyczyny systemowe, związane z niską efektywnością poprzedniego systemu
gospodarczego. Uwolnienie cen, liberalizacja handlu zagranicznego, przestarzały majątek
produkcyjny, nieodpowiednia struktura kwalifikacji oraz przerosty zatrudnienia stanowiły
przyczynę niskiej konkurencyjności produkcji, prowadzącą do bezrobocia. W Polsce
przeważa bezrobocie strukturalne. Jest ono skutkiem niedostosowania liczby
poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w gospodarce w poszczególnych rejonach i
gałęziach z powodu nieodpowiednich kwalifikacji pracowników w stosunku do potrzeb
gospodarki. Bezrobocie strukturalne pojawia się w rezultacie wprowadzenia innowacji
techniczno-organizacyjnych eliminujących pracę ludzką, zmian konkurencyjności gałęzi
produkcji, zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego oraz otwarcia gospodarki.

Ze względu na negatywne skutki społeczne i ekonomiczne bezrobocia państwo

podjęło działania mające na celu zmniejszenie rozmiarów tego zjawiska. Od 1 stycznia
1990 roku istnieje Fundusz Pracy. Gromadzone przez Fundusz środki pieniężne służą
finansowaniu polityki państwa na rynku pracy.
Zgodnie z art. 57 Ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu zadania państwa w
tym zakresie obejmują: finansowanie zasiłków dla bezrobotnych, finansowanie kosztów
związanych z przyuczeniem do zawodu lub zmianą kwalifikacji, finansowanie zasiłków
szkoleniowych, udzielanie pożyczek dla bezrobotnych na podjęcie przez nich samodzielnej

7
działalności gospodarczej oraz dla zakładów pracy na utworzenie dodatkowych miejsc
pracy, wydatki na finansowanie robót publicznych i prac interwencyjnych, na stypendia
dla absolwentów skierowanych na szkolenia lub odbycie stażu pracy, a także refundację
wynagrodzeń młodocianych pracowników zatrudnionych w celu przyuczenia zawodowego.

Kolejnym problemem makroekonomicznym, z którym boryka się gospodarka polska

jest inflacja. Na początku lat 80-tych ujawniła się ogromna dysproporcja między popytem
a podażą artykułów konsumpcyjnych, będący rezultatem preferowania w poprzednim
okresie produkcji przemysłu ciężkiego i jednoczesnego zaniedbywania produkcji
artykułów konsumpcyjnych. Niski jej poziom oraz nie zmieniane przez lata ceny
urzędowe doprowadziły do nierównowagi rynkowej. Choć inflacja oficjalnie nie
występowała, jednak widoczne były kilometrowe kolejki przed sklepami, czarny rynek,
reglamentacja podstawowych artykułów konsumpcyjnych i kartki na żywność. Począwszy
od 1989 roku, zjawiska te wymusiły liberalizację cen, prowadzącą do inflacji, która,
mierzona wskaźnikiem cen detalicznych, osiągnęła w 1989 roku 251%. Występujący
wówczas spadek produkcji, masowa ucieczka od złotego, destabilizacja gospodarki
przyśpieszyły tempo inflacji do 585,8% w 1990 roku. Działania stabilizacyjne,
przewidziane w planie Balcerowicza, obniżyły poziom inflacji oraz miesięczne jej
przyrosty. Głównymi instrumentami do wygaszania hiperinflacji było utrzymanie realnych
stóp procentowych, stosowanie ostrych limitów kredytowych w stosunku do banków
państwowych, administracyjne ograniczenie płac i dotacji, ustawowe obniżenie skali
waloryzacji rent i emerytur oraz przejściowe utrzymanie stałego kursu walutowego.

Spośród byłych krajów RWPG Polska najbardziej skutecznie likwidowała zastaną

inflację i co charakterystyczne – radykalnej obniżce stopy inflacji towarzyszył najmniejszy
skumulowany spadek PKB, konsumpcji i inwestycji.
Na poziom inflacji oraz stan finansów państwa ogromny wpływ mają podatki
obowiązujące w danym państwie. Istniejący od 1989 roku system podatkowy w Polsce,
jako całkowicie nie odpowiadający wymogom gospodarki rynkowej, został zreformowany.
31 sierpnia 1997 roku Sejm, po wielu latach prac legislacyjnych, uchwalił tzw. Ordynację
podatkową, zawierającą przepisy ogólnie odnoszące się do całego systemu podatkowego
oraz regulujące całość procedury podatkowej.
Podatki jako pieniężne, bezzwrotne, przymusowe świadczenia na rzecz państwa możemy
podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Obie grupy podatków zostały w Polsce
zreformowane, tak by odpowiadały wymogom systemu podatkowego Unii Europejskiej.
Od 1992 roku obowiązuje powszechny podatek dochodowy od osób fizycznych z trzema
stawkami podatkowymi, uzależniony od wysokości uzyskanych dochodów.
Od 1993 roku obowiązuje w Polsce podatek od towarów i usług (VAT) ze stawkami
podstawowymi 0,7 i 22%. Zastąpił on wielofazowy podatek obrotowy. Ponadto
obowiązuje podatek akcyzowy od wyrobów alkoholowych, tytoniowych, paliw oraz innych
towarów luksusowych.·

Jednym z największych osiągnięć Leszka Balcerowicza była sanacja waluty i

finansów. Twarda polityka monetarna przyniosła pozytywne efekty. W szybkim tempie
rosła siła nabywcza polskiego złotego. Początkowo kurs dolara utrzymywał się na
poziomie 9 500 zł. Później wprawdzie rósł i podniósł się w 1995 roku do 24 200 zł, ale
jego dynamika była mniejsza od tempa inflacji, co prowadziło do dalszego zwiększenia
siły nabywczej rodzimej waluty. Sytuacja ta skłaniała do wymiany obcych walut na złote.
Ukoronowaniem polityki monetarnej była denominacja złotego w 1995 roku. Pieniądz
zaczął pełnić czynną rolę ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami. Bankowi
centralnemu udało się zapewnić niezależną pozycję. Powstała sieć banków komercyjnych,
które włączały się w tryby gospodarki rynkowej.

8
 Poważne trudności towarzyszyły uzdrawianiu finansów publicznych. Rząd Tadeusza
Mazowieckiego przejął finanse publiczne w złym stanie, ale udało mu się doprowadzić do
zrównoważenia budżetu. W 1990 roku osiągnięta została nawet niewielka nadwyżka
budżetowa, głównie dzięki likwidacji dotacji cen. W 1991 roku w budżecie państwa
powstał, pomimo dużej redukcji wydatków, szybko rosnący deficyt. W1992 roku stanowił
on 6% PKB. W następnych latach sytuacja uległa poprawie i w okresie 1993-1995 deficyt
nie przekraczał 3 % PKB, a w 1998 zmniejszył się do 1,1%. Wpłynęły na to następujące
przyczyny:

• poprawa płatności przedsiębiorstw wobec państwa

• pozytywne efekty wprowadzenia VAT i podatku dochodowego od osób fizycznych
• duże wpływy z prywatyzacji
• zmniejszenie zadłużenia zagranicznego.

Pozytywne znaczenie dla procesu urynkowienia gospodarki miało utworzenie Giełdy

Papierów Wartościowych. Pierwsza sesja GWP odbyła się 12 kwietnia 1991 roku.
Notowano na niej akcje 5 spółek. W październiku 1994 roku na giełdzie pojawiło się 36
spółek. W maju 1999 roku liczba spółek giełdowych wzrosła na rynku podstawowym do
118, na rynku równoległym – do 58.

ZMIANY USTROJOWE

29 grudnia 1989 roku, po zakończeniu prac nad pakietem ustaw gospodarczych, Sejm
dokonał nowelizacji konstytucji: wprowadzono nazwę Rzeczpospolita Polska zamiast
Polska Rzeczpospolita Ludowa, usunięto zapisy o kierowniczej roli PZPR i sojuszu
z ZSRR, a także zdania o socjalizmie i gospodarce planowej. Jeszcze przed
wprowadzeniem tych poprawek, przystąpiono w parlamencie do prac nad
przygotowaniem nowej ustawy zasadniczej. 7 grudnia Sejm i Senat powołały dwie
odrębne komisje konstytucyjne, na których czele stanęli Bronisław Geremek i Alicja
Grześkowiak.

Stworzenie demokratycznego, w pełni suwerennego państwa, wymagało ogromnego

wysiłku skierowanego na zasadniczą przebudowę całego aparatu państwa. Tymczasem
ani premier Mazowiecki, ani nikt inny w obozie „Solidarności”, nie dysponował nawet
ogólnikowym planem takiej przebudowy. W rezultacie proces ten przebiegał w sposób
chaotyczny i pozbawiony wewnętrznej logiki.

Pierwszą instytucją państwową, która uległa likwidacji był Urząd do Spraw Wyznań.
Wiosną 1990 roku zniesiono cenzurę, milicję zastąpiła policja, rozwiązano Służbę
Bezpieczeństwa i utworzono Urząd Ochrony Państwa. W oparciu o nowe przepisy
policjantami zostali automatycznie dotychczasowi funkcjonariusze MO, natomiast
przyjęcie pracowników SB do UOP miało nastąpić po przeprowadzeniu indywidualnej
weryfikacji.

W styczniu 1990roku gabinet Mazowieckiego podjął decyzję o przyśpieszeniu

wyborów samorządowych. Inicjatywa w tej sprawie, na tle ogólnej powolności przemian
ustrojowych, wydaje się najważniejszym osiągnięciem rządu w zakresie polityki
wewnętrznej. Kadencja istniejących rad narodowych kończyła się dopiero w 1992 roku,
było zaś oczywiste, że bez ich zmiany nie uda się pobudzić lokalnych społeczności do

9
większej aktywności. W tej sprawie zarówno rząd, jak i parlament wykazały dużą
determinację i już 8 marca 1990 roku uchwalono nie tylko nową, w pełni demokratyczną
„Ordynację wyborczą do rad gmin”, ale także ustawę
„O samorządzie terytorialnym”, tworzącą rzeczywisty samorząd, a zarazem stanowiącą
istotny krok w dziele decentralizacji państwa.

Społeczeństwo w pierwszych lalach transformacji zapłaciło wysoką cenę za

przeprowadzenie reform.Gwałtowny wzrost cen i zahamowanie wzrostu płac doprowadziły
do zmniejszenia realnych dochodów ludności. Społeczeństwo zubożało, ale hiperinflacja
została powstrzymana. Kolejne rządy kontynuowały reformy gospodarcze, zmniejszając
nieco ich tempo, tak, aby ograniczać niekorzystne dla obywateli skutki reform. Państwo
zdecydowało się prowadzić politykę gospodarczą korygującą trudne dla społeczeństwa
zjawiska w gospodarce.

Bibliografia;
Ekonomiczno – społeczne problemy transformacji w Polsce pod redakcja Zofii Dach
Kraków 2007
Pierwsze lata Rzeczpospolitej 1989-1995 Antoni Dudek
Transformacja gospodarcza w Polsce Maciej Bałtowski, Maciej Miszewski Warszawa 2006

10