WĘGIEL

Występowanie pierwiastka węgla

a) w małych ilościach w stanie wolnym:

grafit, diament
b) głównie w stanie związanym:
- węglany (CaCO3, MgCO3, i innych),
- dwutlenek węgla w powietrzu, w wodzie
- związkach organicznych, zalicza się do
nich paliwa kopalne: gaz ziemny, ropa
naftowa, węgiel i biomasa.
 Pochodzenie węgla
• Pochodzenie węgla jest organiczne: naleŜy do
biolitów (kaustobiolit) – skał osadowych pochodzenia
organicznego.

Węgiel brunatny: przekrój przez ksylit

 Powstawanie węgla

•Materia węglowa powstała z materiału roślinnego, który w

procesie przemian ulegał wzbogacaniu w pierwiastek C.
przemiany te określa się mianem uwęglenia.
•Proces uwęglenia substancji organicznej dzieli się na dwie
fazy: biochemiczną i geochemiczną:

materiał roślinny – torf – węgiel brunatny

faza biochemiczna
węgiel brunatny – węgiel kamienny – antracyt
faza geochemiczna
 Okresy powstawania węgla

Węgiel kamienny przed 300-200 mln

lat
Węgiel brunatny (twardy) przed 100 mln lat
Lignity (miękki) przed 70-2 mln lat
Torf od 2 mln lat do
teraz
STRUKTURA WĘGLA
 Petrografia węgla 1

• Litotypy: witryn, klaryn, duryn i fuzyn

(węgiel błyszczący, półbłyszczący, matowy i włóknisty)
• Mikrolitotypy (obserwowalne pod mikroskopem)
• Macerały:
– grupa witrynitu,
– grupa egzynitu,
– grupa inertynitu.
 Litotypy

• węgiel błyszczący (witryn) – charakteryzujący się intensywnym

połyskiem i smolistoczarną barwą. Zawartość popiołu w węglu
błyszczącym zmienna w zakresie 2 – 6 % .
• węgiel półbłyszczący (klaryn) – charakteryzujący się
obecnością naprzemianlegle ułoŜonych drobnych pasemek
węgla matowego i błyszczącego.
• węgiel matowy (duryn) – który, moŜe posiadać barwę szarą lub
barwę brunatnoczarną.
• węgiel włóknisty (fuzyn) – który, przypomina w duŜym stopniu
węgiel drzewny. Charakteryzuje się duŜą kruchością i
ścieralnością.
 Podział makroskopowy Podział mikroskopowy

Kryptomacerał
Skały Litotypy Mikrolitotypy Grupa macerałów Macerały Submacerały Odmiany macerałów
y

Witryn (węgiel
Witryt V
błyszczący)
Petro- Telenit 1
Kordaitotelinit
grafia Telenit 2
Klaryt V+E Telinit Fungotelinit Kryptotelinit
Telokolinit
węg Witrynit V Kolinit Ksylotelinit Kryptokorpo-
śelokolinit
Witrodetrynit Lepidofitotelinit kolinit
la2 Witrynetryt V+I Desmokolinit
Sigillariotelinit
Klaryn (węgiel Korpokolinit
półbłyszczący)
Trimaceryt V+I+E

Wę Liptyt E
giel
Duryn (węgiel
DurytI+E Tenuisporynit
matowy) Sporynit
Krassisporynit
Kutynit
Egzynit (Liptynit) Mikrosporynit
Semifuzyt Rezynit
E (L) Makrosporynit
Alginit
Pila–Alginit
Liptodetrynit
Fuzyn (węgiel Inertyt Reinschia–Alginit
Fuzyt
włóknisty) I

Sklerotyt

Karbargilit

Karbankeryt

Karbo–
Łupek Karbosilicyt
Łupek palny minery
palny
t
Karbopiryt Mikrynit
Makrynit Plektenchyminit
Pirofuzynit
Semifuzynit Korposklerotynit
Inertynit I Degradofuzynit
Karbopolimineryt Fuzynit Pseudo-
Fungosklerotynit
Sklerotynit korposklerotynit
Inertodetrynit
Skała
Skała płonna Skała płonna
płonna

Kennel
Węgie
Węgiel sapropelowy
l
Boghed
Petrografia węgla 3, macerały
 WaŜniejsze składniki węgla

Węgiel składa się z:

- substancji organicznej (palnej),
- substancji mineralnej,
- wilgoci.
 Substancja organiczna węgla

Substancja organiczna to materia powstała w

czasie wzrostu organizmów Ŝywych, a następnie
obumarła uległa przemianom (uwęgleniu).
Substancja organiczna składa się z
następujących pierwiastków:
C, H, O, S, N, P
i innych pierwiastków w śladowych udziałach.
 Chemiczna struktura substancji
organicznej węgla

Pierścienie
benzenu
Zmiany struktury chemicznej węgla w
procesie uwęglenia
Budowa węgla
KLASYFIKACJA WĘGLI
Klasyfikacja (przemysłowo-handlowa) węgli

Potrzeba klasyfikacji węgli:

- zróŜnicowanie palenisk kotłowych,

- wymagania róŜnych technologii chemiczna,

- rozpowszechnienie handlu węglem.
 Podstawy klasyfikacji węgli

1. Pochodzenie węgla
2. Właściwości węgla

Właściwości węgla określone wskaźnikami wg. PN.

– ciepło spalania (wg PN-81/G-04513 lub PN-ISO 1928:2002),

– wskaźnik wolnego wydymania (wg PN-81/G-04515),
– zawartość części lotnych w węglu (wg PN-G-04516:1998),
– wskaźniki dylatometryczne (PN-81/G-04517),
– zdolność spiekania (PN-81/G-04518).
 Analiza węgla

Analiza elementarna:
- udział pierwiastków: C, H, O, S, N, P, ...

Analiza techniczna – udziały w węglu:

- wilgoci,
- popiołu,
- części lotnych.
oraz: ciepło spalania i wartość opałowa.
 Pochodzenie węgli a stopień uwęglenia

• Stopienia uwęglenia (udział pierwiastka C):

Torf: 52-60

Węgiel brunatny: 58-77

Węgiel kamienny: 76-93

Antracyt: 91-93.
 Znaczenie stanu węgla dla klasyfikacji

Stany w jakich paliwo poddawane jest

analizie:

Stan analityczny lub powietrzno-suchy (a),

gdy wilgoć w węglu jest w równowadze z wilgocią otoczenia,

Stan suchy ( d lub wf), po suszeniu przez dwie ponad godziny w
temperaturze 105-110 oC,

Stan suchy, bezpopiołowy (daf lub waf).

Stan roboczy w którym paliwa jest uŜytkowane (r).
 Przykład wartości A i Qi w stanach:
roboczym (r), suchym (d) i suchym-
bezpopiołowym (daf) dla węgla brunatnego

W rt Ar Q ri Ad Qdi Qdafi
Wartość
% % kJ/kg % kJ/kg kJ/kg

Min. 53,9 3,7 8756 8,3 22272 25268

Średnia 54,9 4,7 8949 10,3 22827 25454

Max. 56,0 5,7 9194 12,5 23334 26203

 Przeliczanie wyników analiz składu paliwa

Współczynnik przeliczenia na stan:

Rodzaj Suchy
przeliczenia Roboczy Analityczny Suchy
bezpopiołowy
r a d
daf
Ze stanu 1 1 1
1
Roboczego r 1−W r −W a 1 −W r 1 − W r − Ar
Ze stanu 1 −W r + W a 1 1
1
analitycznego a
1 1 −W a 1−W a − Aa
Ze stanu 1−W r 1 −W a 1
1
suchego d
1 1 1− Ad
Ze stanu 1 − W r − Ar 1−W a − Aa 1− Ad
daf 1
1 1 1
Schematyczne rozróŜnienie stanów węgli

karbonizat części lotne

stanie powietrzno-suchym
wilgoć higroskopijna w
substancji mineralnej

wilgoć przemijająca
(powierzchniowa)
części rozkładu
substancja organiczna popiół

subst. mineralna w

węgiel w stanie suchym

c+h+o+n+s+a+w=1

węgiel w stanie powietrzno-suchym (stan analityczny)

węgiel surowy (stan roboczy)

 Podziały węgli

• W polskiej klasyfikacji węgle dzieli się na:

– grupy (klasy),
– typy,
– sortymenty.
 Podział węgli na grupy (klasy)

•Grupę paliwa określa dwucyfrową liczbę xy:

- pierwsza określa klasę ze względu na
stopień uwęglenia,
- druga miejsce paliwa w obrębie grupy:
- x – klasa, y - miejsce w klasie.
.
 Grupy (klasy) węgli

• Drewno: 01-09
• Torf: 11-19
• Węgle brunatne: 21-29
• Węgle kamienne: 31-39
• Antracyty: 41 i wyŜej
• Grafit: 50
 Pomiary klasyfikacyjne
zawartość ciepło
dylatacja
Klasyfikacja Typ węgla części
lotnych Vdaf zdolność
b wskaźnik
spalania
Qdaf Zastosowanie węgla
wg PN-81/ wolnego
wg PN-81/ wg PN-81/
węgli G-045516
spiekania
RI
G-04517 wydymania
SI
G-04513
wg PN-81/
energetycz- G-4518
wg PN-81/
G-04515

nych Nazwa Wyró

% % kJ/kg

Ŝ-nik

poniŜej
31.1 lub węgiel do celów
Węgiel Po- poniŜej lub energetycznych do wszystkich
płomie wyŜej równe 5 równe typów palenisk pyłowych;

nny 28 31000 węgiel do czadnic

31.2 Po-
wyŜej
31000
Węgiel do celów
powyŜej energetycznych do wszystkich
32.1 5 do 20 typów palenisk; węgiel do
wytlewania i do czadnic
Węgiel
gazowo Po- nie nie
- normalizuj normalizuj
wyŜej e się e się
węgiel do celów
energetycznych; do palenisk
płomie 28 powyŜej 20 rusztowych, komorowych i
nny 32.2 do 40 wszystkich typów palenisk
nie pyłowych; węgiel do
norma- wytlewania i do gazowni

lizuje
się węgiel do celów
energetycznych; do palenisk
rusztowych i wszystkich
typów palenisk pyłowych;
Po- powyŜej 40 węgiel do pieców
Węgiel do 55 przemysłowych o
33 wyŜej
gazowy szczególnych wymaganiach;
28 węgiel do gazowni i do
mieszanki do produkcji koksu
w koksowniach
Sortymenty
węgla
 Podatność przemiałowa węgla
•Podatność przemiałowa jest to parametr moŜliwości
rozdrabniania węgli. ZaleŜna od składu petrograficznego
węgla, składu substancji mineralnej oraz stopnia
metamorfizmu węgla.
•W energetyce zawodowej najbardziej rozpowszechnioną
metodą określania przemiałowości jest test Hardgrove’a.
Polega on na mieleniu frakcji 0,6–1,18 mm w młynie
Hardgrove’a.
•Miarą podatności przemiałowej metody jest ilość
uzyskanej frakcji ziarnowej < 0,75 mm z 50 g próbki węgla
poddanej mieleniu ze stałym nakładem energetycznym.
Z pracy dr. W. Moronia
Młyn Hardgrove’a

Z pracy dr. W. Moronia

CHARAKTERYSTYKA WAśNIEJSZYCH
SKŁADNIKÓW WĘGLA
 Substancja organiczna

Substancja organiczna składa się głównie z:

- C i H,
ponadto z:
- O, S, N, i P oraz pierwiastków śladowych.
 Rozkład termiczny substancji
organicznej

Po podgrzaniu powyŜej 600 oC substancja organiczna

węgla rozkłada się na:
- części lotne,
- pozostałość koksową (karbonizat)
 Analiza elementarna substancji
organicznej paliw stałych

Zawartość części
Paliwo C H O N+S
lotnych, %

Drewno 50 6 43 1 75
Torf 58 5,5 34,5 2 65
Węgiel brunatny 70 5 24 0,8 50

Węgiel kamienny 82 5 12 0,8 35

Antracyt 94 3 3 ślady 5
 Substancja mineralna

Dzieli się na:

- wewnętrzną (pochodzącą z substancji węglotwórczej)
- zewnętrzną (skała płonna, i naniesione: piasek i glina)

Udział substancji mineralnej w węglu: 2-60%

 Składniki substancji mineralnej węgla

Składniki:
- krzemionka (kwarc SiO2),
- minerały ilaste (kaolinit, ilit),
- tlenki (np. hematyt FeO2)
- węglany (kalcyt CaCO3, dolomit)
- siarczki FeS2 – piryt i siarczany CaSO4 – anhydryt.
 Składniki węgla: wilgoć (5-60%)

Składa się z:
- wilgoci przemijającej(nie jest związana z
substancją organiczną, moŜe być usunięta przez suszenie w
temperaturze pokojowej – stan powietrzno-suchy lub
analityczny (a))

- wilgoć higroskopijnej (jest związana z substancją

organiczną, moŜna ją usunąć z węgla podgrzewając go do 105-
110 oC, stan suchy (d))
 Udział waŜniejszych pierwiastków w
węglu

Węgiel C: 50-93%

Wodór H: 2-5%

Siarka S: 1-5 (11)%

w siarczkach (FeS2)
w siarczanach (CaSO4, FeSO4)
 Charakterystyka polskich,
energetycznych węgli kamiennych
Węgle kamienne: typy 31-33

Wartość Udział Udział Udział

Rodzaj węgla opałowa popiołu siarki wody
kJ/kg % % %

Jaworznicki 18 400 20−24 1,25−1,5 16−20

Mikołowski 20 100 20 1,5 12
Dąbrowsko- 21 800 20 0,6 8
siemianowski
Katowicko- 23 500 20 0,8 5
chorzowski
Rybnicki 20 100 20−27 0,7−1,3 9
Lubelski 18 850 25 1,2 9
 Energetyczne węgle kamienne (cd)

Podstawowe parametry polskich węgli

energetycznych

Wu = 18-25 MJ/kg
A = 7-25%
S = 1,2%
N = 0,6-2,8%
 Charakterystyka polskich,
energetycznych węgli brunatnych

Wartość Udział Udział Udział

Rodzaj węgla opałowa popiołu siarki wody
kJ/kg % % %

Turoszowski 8 400 12,2−20 0,60 42−50

Koniński 9 200 5,8−6,3 0,25−0,35 50−54
Pątnowski 9 200 10,6 0,78 50
Adamowski 8 000 9,8 0,25 50
Bełchatowski 8 800 10,6 0,60 50
 Energetyczne węgle brunatne

Podstawowe parametry polskich węgli

brunatnych

Wu = 5,6-11,7 (średnio 8,5) MJ/kg

A = 4-25 (średnio 12,0)%
S = 0,2-1,7 (średnio 0,7)%
N = 0,6-2,0%
Występowanie węgla w Polsce 1
Węgiel kamienny

Zagłębia węgla kamiennego:

- górnośląskie,
- dolnośląskie
- lubelskie
 Występowanie węgla w Polsce 2
Węgiel kamienny

Zasoby Zasoby
Zagłębie
udokumentowane, % perspektywiczne, %

GZW 88,2 43,7

DZW 11,1 56,1
LZW 0,7 0,3
 Występowanie węgla w Polsce 3
Węgiel brunatny

Zagłębia:
- adamowsko-konińskie
- bełchatowskie (Szczerców)
- turoszowskie
- sieniawskie.
Zasoby łączne: 40 mld Mg
Zasoby udokumentowane: 13-14 mld Mg
Zasoby operatywne; 3,5 mld Mg
Występowanie węgla w Polsce 4
Węgiel brunatny
 Zasoby i rezerwy węgla

Świat Polska
Paliwo mld Mg mld Mg

rezerwy 630 30
Węgiel
kamienny zasoby 7000–14000 130

rezerwy 250 12–13

Węgiel
brunatny zasoby 880 30–40
 Wydobycie węgla

Roczne wydobycie węgla w Polsce i na świecie

Świat Polska
Węgiel mld Mg mln Mg

Kamienny 4,2 90

Brunatny 0,944 64
Zasoby i wydobycie węgla
kamiennego w Polsce
 ZuŜycie węgla w Polsce
Węgiel kamienny
Wyszczególnienie Wielkość, mld Mg

Wydobycie 80,4
Import 2,7

ZuŜycie:
- wytwarzanie innych nośników
62,0
energii
- zuŜycie bezpośrednie
20,0
- eksport
23,0
Węgiel brunatny
Wydobycie węgla brunatnego wynosiło ok.58,2 mln Mg w 2002 r. i zostało prawie w
całości wykorzystane jako paliwo w elektrowniach systemowych
Ceny węgla
Koszty wytwarzania energii Polsce