Wybuchy

:\EXFK lub inaczej HNVSOR]MDFKHPLF]QD jest to

gwaátowna reakcja chemiczna poá czona z intensywnym
wydzielaniem ciepáa, zdolna do samopodtrzymuj cej si
propagacji w materiale.
 :\EXFKJD]RZ\LS\áRZ\

Warunki niezb dne do wyst pienia wybuchu:

a) gazowego, b) pyáowego
 ,QLFMDFMDZ\EXFKX

Inicjacja wybuchu nast puje w wyniku ]DSáRQX

mieszanki palnej.

Zapáon mieszaniny palnej mo e mieü charakter:

– wymuszony,
– samorzutny.
 ,QLFMDFMDZ\EXFKX

6DPRU]XWQ\FKDUDNWHULQLFMDFMLZ\EXFKX (zapáonu)
wyst puje wówczas, gdy temperatura palnej mieszanki
osi gnie tak warto ü, e nast puje lawinowy rozwój
reakcji bez jakichkolwiek bod ców z zewn trz.

Ta wst pna faza wybuchu mo e mieü charakter FLHSOQ\

lub áD FXFKRZ\
 =DSáRQ

=DSáRQ Z\PXV]RQ\ mo e byü spowodowany przez ró ne

postacie energii wyzwalanej w rozmaitych procesach.
Warunkiem koniecznym wywoáania zapáonu jest
osi gni cie odpowiedniej temperatury mieszanki przez
dostarczenie do niej wystarczaj cej porcji energii.

0LQLPDOQDHQHUJLD]DSáRQX nale y do wa nych

parametrów charakteryzuj cych wáa ciwo ci wybuchowe
paliw i zale y od rodzaju paliwa, skáadu mieszanki i
warunków zapáonu.
 =DSáRQ

&]DVLQGXNFML]DSáRQXτin – F]DVRSy QLHQLHSRMDNLPSR

]DG]LDáDQLXVLOQHJRLQLFMDáXQDVW SXMH]DXZD DOQ\SU]\URVW
FL QLHQLDZ\EXFKXGODNRQZHQFMRQDOQ\FKSDOLZZ\QRVL
± PV
 Wybuch cieplny

Szybko ü przekazywania ciepáa ze zbiornika

do otoczenia:

T 2 = 6α (7 − 7ot )

Równowaga termiczna mi dzy zbiornikiem

a otoczeniem wyst puje, kiedy szybko ü
wydzielania energii T1 równa si
strumieniowi ciepáa do otoczenia T2
Zbiornik z reaguj c
T1 = T2
egzotermicznie substancj
 Wybuch cieplny

Wybuch cieplny w zbiorniku: a) warunki równowagi,

b) zale no ü temperatury w zbiorniku 7 od temperatury cian 7V (przy
zaáo eniu, e 7V 7ot)
 Wybuch cieplny

Krytyczne temperatury zapáonu w zale no ci od rozmiaru zbiornika

Rozmiar zbiornika,
Substancja 7kr, °C
mm
51 177
Weána 204 125
610 109
51 118
W giel
204 90
aktywny
610 60
14 167
Tetryl 21 153
49 136
 Wybuch cieplny

Granice wybuchu cieplnego na

páaszczy nie temperatura–ci nienie
:\EXFKáD FXFKRZ\

Oscylacyjne zapáony podczas

utleniania aldehydu octowego
 :\EXFKáD FXFKRZ\

Granice wybuchu mieszaniny propanu z tlenem

=DSáRQZ\PXV]RQ\

Zmiany temperatury w materiale

palnym podczas zapáonu od gor cej
powierzchni w kolejnych chwilach
(5 – páomie )
=DSáRQZ\PXV]RQ\

Wpáyw pr dko ci przepáywu X

na energi zapáonu ( iskry elektrycznej
 6W HQLRZHJUDQLFHZ\EXFKX

0LQLPDOQHPDNV\PDOQHVW HQLHSDOLZD

ZPLHV]DQFHZNWyUHMPR HQDVW SLü
wybuch.

SW Hniowe granice wybuchu gazów s to same ze

st eniowymi granicami zapáonu.
 St eniowe granice wybuchu
St eniowe granice wybuchu mieszaniny mo na
obliczyü, znaj c st eniowe granice wybuchu
skáadników, ze wzoru Le Chateliera

100
9P =
31 / 91 + 32 / 92 + ... + 3Q / 9Q
w którym:
9P – dolna lub górna granica wybuchowo ci mieszaniny,
3L – st enie danego skáadnika palnego w mieszaninie
(∑ 3L = 100%),
9L – górna lub dolna granica wybuchu L−tego skáadnika.
 6W HQLRZHJUDQLFHZ\EXFKX
Nie w ka dej palnej mieszance mo e wyst piü detonacja.
Istniej VW HQLRZHJUDQLFHGHWRQDFML, które s znacznie
Z V]H ni granice st eniowe wybuchu

St eniowe granice detonacji niektórych gazów z powietrzem i tlenem

W powietrzu W tlenie

Substancja palna
dolna % górna % dolna % górna %
obj. obj. obj. obj.

Metan CH4 4,1 15,4 10,0 56,0

Propan C3H8 2,1 9,5 3,2 37,0
Izobutan (C4H10) 2,8 31,1
Etylen C2H4 5,5 11,5 3,5 73,0
Acetylen C2H2 4,5 100,0 3,5 100,0
Eter etylowy (C2H5)2O 2,8 4,5 2,7 40,0
Wodór H2 15,0 63,5 15,0 90,0
Wodór i tlenek w gla H2+CO 19,0 59,0 17,2 91,0
Tlenek w gla CO 12,5 75,0 38,0 90,0
Amoniak NH3 15,0 28,0 25,4 75,4
 Gazodynamika wybuchów

Wybuch w stechiometrycznej mieszance propan–powietrze, centralny zapáon:

a) rozmiar páomienia, b) przebieg ci nienia
Rozprzestrzenianie si páomienia w przewodzie z przeszkodami
Mechanizm przyspieszenia páomienia turbulentnego
w przewodzie z przeszkodami
 Deflagracja i detonacja

'HWRQDFMD jest fal spalania indukowan

przez poprzedzaj c j IDO XGHU]HQLRZ .

Mechanizm propagacji fali detonacyjnej polega na

adiabatycznym spr aniu mieszanki palnej przez fal
uderzeniow , tak e w przeci gu paru mikrosekund
nast puje samozapáon i powstaje fala spalania,
pod aj ca za fal uderzeniow
Struktura fali detonacyjnej
Przej cie spalania w detonacj w przewodzie
 &KDUDNWHU\VW\NLZ\EXFKRZR FL

Najwa niejsze charakterystyki wybuchowo ci

gazów i par s nast puj ce:
– maksymalne ci nienie wybuchu pmax,
– maksymalna pr dko ü wzrostu ci nienia wybuchu
(dS/dW)max lub wspóáczynnik . = (dS/dW)max9 1/3,
– st eniowe granice wybuchu,
– st eniowe granice detonacji,
– temperatura samozapalenia 7z
– minimalna energia zapáonu (min
 0DNV\PDOQHFL QLHQLHZ\EXFKX
Maksymalne ci nienie wybuchu Smax jest to najwi ksze
ci nienie osi gane podczas wybuchu w zamkni tym
zbiorniku.

przebieg ci nienia wybuchu w

zamkni tym zbiorniku –
wyznaczanie Smax i (dS/dW)max,
 .ODV\Z\EXFKRZR FLS\áyZ

Klasa .
niebezpiecze stwa Charakterystyka pyáu MPa ⋅ m/s
wybuchu 3

0 pyáy niewybuchowe 0
1 pyáy sáabo wybuchowe 0–20
2 pyáy silnie wybuchowe 20–30
3 pyáy bardzo silnie wybuchowe ponad 30
 Warto ci po arowo-wybuchowe
pyáu w gla kamiennego

Lp Parametr Jednostka Warto ü

1. Temperatura samozapáonu w chmurze Tsc oC 560

2. Temperatura zapáonu w osadzie TZO oC 265
3. Dolna granica wybuchowo ci DGW kg/m3 0,09
4. Maksymalne ci nienie wybuchu pmax MPa 0,8
5. Maks. szybko ü narostu ci nienia wyb.(dp/dt)max MPa/s 29,9
6. Zredukowana szybko ü wzrostu ci nienia Kst MPa⋅m/s 8,1
7. Klasa wybuchowo ci pyáu P - 1
 Ochrona przeciwwybuchowa

Zmniejszenie zagro enia wybuchowego PR OLZH MHVW

poprzez:
– dziaáania prewencyjne maj ce zapobiegaü wyst pieniu
wybuchów,
– dziaáania zmniejszaj ce skutki niekontrolowanych
wybuchów.
 Ochrona przeciwwybuchowa

=DSRELHJDQLHZ\EXFKRP
– zapobieganie powstaniu st enia wybuchowego,
– inertyzacja przez zmniejszanie st enia tlenu
lub dodatek niepalnego pyáu,
– eliminacja ródeá zapáonu.
 Ochrona przeciwwybuchowa

=DEH]SLHF]HQLD SU]HFLZZ\EXFKRZH umownie mo na

podzieliü na nast puj ce grupy:
– dekompresja,
– zbiorniki wytrzymaáe na uderzenie ci nienia,
– táumienie wybuchu,
– izolowanie chronionej obj to ci.
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

SYSTEM DEKOMPRESYJNY
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

6\VWHPWáXPLHQLDZ\EXFKyZ
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

6\VWHPL]RORZDQLDFKURQLRQHMREM WR FL
=$%(=3,(&=(1,$ 35=(&,::<%8&+2:(

MEMBRANA ROZRYWNA

%6 %
 =$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

./$3$:,(/2.5271(*28 <&,$

THORWESTEN VENT
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

7à80,.,:<%8&+Ï:
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

ZABEZPIECZENIE
Ä1$0à<1,(´–
TYPU:
MEMBRANA
=$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

0(0%5$1$
 =$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

=$%(=3,(&=(1,(6($5$725$
 =$%(=3,(&=(1,$35=(&,::<%8&+2:(

=$%(=3,(&=(1,(6($5$725$
6$02=$3à21: */$
 6$02=$3à2132'&=$6
6.à$'2:$1,$: */$

Zdarzaj cy si podczas skáadowania w gla, w

silosach, haádach, zasobnikach, a tak e podczas
przemiaáu w gla i w pokáadach, VDPR]DSáRQ
(samozapalenie) jest zjawiskiem, które dotychczas nie
zostaáo caákiem poznane. Zagro enie samozapaleniem
wyst puje tak e podczas skáadowania innych staáych
substancji organicznych, jak zbo a w silosach, sáomy w
stogach i odpadów komunalnych w bunkrach.
 52=:Ï-352&(686$02=$3à218

7
VSDODQLH
SáRPLHQLRZH
7]
DU]HQLH
WHPSHUDWXUD

WOHQLH

DXWRXWOHQLDQLH W
SLUROL]D
ONUHVLQNXEDFML 2NUHV
XG]LDáWOHQX VDPRQDJU]HZX

a) procesy reagowania z powietrzem podczas skáadowania paliw staáych, b)

rozwój procesu samozapalenia w skáadowisku, Tz – temperatura samozapalenia
6.87.,5($*2:$1,$: */$:6.à$'2:,6.$&+

a) Wi e t r ze n i e w g l a
¾XWDUWDUHDNW\ZQR FLDng. ZHDWKHULQJ),
¾ F] FLRZDXWUDWDF] FLORWQ\FK
b) N i s k o t e m p e r a t u r o w e u t l e n i a n i e w g l a
¾szybko ü utleniania 5 r w gla brunatnego w haádzie
5 r = 0,09 %/dob .
c) Sa m o za p a l e n i e w g l a
¾samonagrzewanie Z JODtemperatura 60−80 °C),
¾ubywanie cz ci lotnych i wodoru w w glu,
¾po przekroczeniu temperatury samozapalenia (>100 °C )
nast pi stan arzenia, który mo e przej ü w po ar.
 =$*52 (1,(32 $52:(: */$:
6.à$'2:,6.$&+

¾w giel nale y do materiaáów samozapalnych,

¾reakcje egzotermiczne Z Z JOX przebiegaj z efektem
samoprzyspieszenia ju w warunkach normalnych,
¾nie ma prostych metod na okre lenie warunków
samozapáonu w gla w skáadowisku,
¾najbardziej podatne na samozapalenie s w gle brunatne
i niskouw glone w gle kamienne.
 :$ 1,(-6=(&=<11,.,:3à<:$- &(1$
6$02=$3à21: */$:6.à$'2:,6.$&+

Wáa ciwo ci w gla Wáa ciwo ci skáadowiska

Udziaá cz ci lotnych Ilo ü skáadowanego w gla

Udziaá wilgoci Miejscowe nagromadzenie drobnych
Udziaá pirytu frakcji
Udziaá egzynitu Rodzaj podáo a
Rozdrobnienie w gla Wentylacja w haádzie
Ksztaát haády (nachylenie zboczy)
 5<=<.26$02=$3à218: */$:
6.à$'2:,6.$&+=:, .6=$

¾udziaá frakcji rozdrobnionego w gla,

¾du y udziaá w w glu: cz ci lotnych,
¾wilgoci,
¾pirytu i egzynitu,
¾GX \rozmiar skáadowiska,
¾áatwo ü dost pu tlenu do wn trza haády
 352&(66$02=$3$/(1,$: */$

Ok r e s y :
¾LQNXEDF\MQ\ (przygotowawczy): okres inkubacyjny (od kilku do
kilkunastu dni) przebiega tylko przy nieznacznie zwi kszonej
temperaturze,
¾6DPRQDJU]HZDQLD ko cz cego si samozapáonem
Samonagrzewanie powoduje wzrost temperatury w haádzie do
60−80 °C, dalszy rozwój procesu ujawnia parowanie nad haád ,
emisja CO i nast pnie w glowodorów aromatycznych (w ok. 100
°C).
¾6DPR]DSDOHQLH objawia si wzrostem temperatury nad haád i
wyst pieniem mlecznego dymu. Dost p powietrza do haády
powoduje wówczas jej po ar
 7(03(5$785$6$02=$3$/(1,$: */$:
6.à$'2:,6.$&+

T z za l e y p r ze d e w s zy s t k i m o d g a t u n k u
w gla:
– w giel brunatny: 150 °C,
– w giel kamienny: 200 °C,
– koks: 250 °C,
– antracyt: 300 °C.
 0(&+$1,=0<6$02=$3$/(1,$: */$:
6.à$'2:,6.$&+

, ,QNXEDF\MQ\ (przygotowawczy):
¾ niskotemperaturowe utlenianie w gla,
¾ mikrobiologiczny metabolizm,
¾ adsorpcja-desorpcja wody
¾ utlenianie pirytu.
,, 6DPRQDJU]HZDQLD
¾ cieplny.
1,6.27(03(5$7852:(87/(1,$1,(: */$

Utlenianie w gla w niskotemperaturowym zakresie (do ok. 150° C)

mo na opisaü za pomoc nast puj cych reakcji chemicznych:
Cw giel + O2, gaz → O2 (adsorpcja fizyczna)
O2 (zaadsorbowany fizycznie) → O2 (chemiiadsorpcja), Q I
Ooxycoal → CO2 + H2O (gáówna reakcja), Q II
Ooxycoal → CO, CH (poboczna reakcja)
gdzie przez Ooxycoal oznaczono tlen zaadsorbowany na powierzchni
w gla.
 &=<11,..21752/8- &<5($*2:$1,(
: */$:6.à$'2:,6.8

Czynnikiem kontroluj cym szybko ü utleniania w gla jest:

¾obecno ü tlenu wewn trz haády,
¾najwa niejszym mechanizmem transportu tlenu, reagentów i ciepáa
w skáadowisku w gla jest NRQZHNFMDVZRERGQD
¾wa n rol peáni ZLDWU – w wi kszo ci przypadków samozapale w
skáadowiskach w gla wyst piáy one od strony nawietrznej
35=(3à<:<32:,(75=$:+$à'=,(: */$

SRZLHWU]H
&2
&2 ZLOJRü
NRQZHNFMD
Z\PXV]RQD 2
ZLDWU Z JLHO 4
NRQZHNFMD
VZRERGQD
SRZLHWU]H 7!7RW SRZLHWU]H

Procesy transportu w warstwie paliwa staáego

 =$32%,(*$1,(6$02=$3$/(1,20: */$:
6.à$'2:,6.$&+

I. Problemy samozapalania si w gla i strat utleniania w

skáadowiskach nie znalazáy jeszcze zadowalaj cego
rozwi zania.
II. Praktycznie jedynym czynnikiem pozwalaj cym kontrolowaü
utlenianie w gla jest dost p powietrza do wn trza skáadowisku.
III. Skuteczn technik zapobiegania samozapaleniu w gla jest
LQHUW\]DFMD atmosfery w skáadowisku, polegaj ca na
zast pieniu powietrza gazem oboj tnym, na przykáad azotem.
Ze wzgl dów ekonomicznych metoda inertyzacji znalazáa
zastosowanie tylko do silosów, na przykáad do w gla
aktywowanego
 '=,$à$1,$32'(-02:$1('/$
=$32%,(*$1,(6$02=$3$/(1,20: */$:
6.à$'2:,6.$&+

I. – okresowe opró nianie skáadowiska,

II. – zmniejszenie k ta nachylenia haády,
III. – u ycie sztucznych kurtyn,
IV. – pokrycie haády warstw materiaáu utrudniaj cego dost p
powietrza,
V. – ]DJ V]F]DQLH záo a,
VI. – PRQLWRULQJ procesu samonagrzewania w záo u.
 '=,$à$1,$32'(-02:$1('/$
=$32%,(*$1,(6$02=$3$/(1,20: */$:
6.à$'2:,6.$&+

I. – okresowe opró nianie skáadowiska,

II. – zmniejszenie k ta nachylenia haády,
III. – u ycie sztucznych kurtyn,
IV. – pokrycie haády warstw materiaáu utrudniaj cego dost p
powietrza,
V. – ]DJ V]F]DQLH záo a,
VI. – PRQLWRULQJ procesu samonagrzewania w záo u.
6.à$'2:,6.2: */$%581$71(*2
.857<1$1$6.à$'2:,6.8: */$%581$71(*2
']L NXM ]DXZDJ