BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż.

Zbigniew Plewako

4. Ścinanie w elementach sprężonych

4.1. Ścinanie w ujęciu teoretycznym

4.1.1. Naprężenia w belce niezarysowanej

Poniższy rysunek przedstawia rozkłady sił wewnętrznych i naprężeń w belce prostokątnej swobodnie podpartej
pod obciążeniem ciągłym równomiernie rozłożonym.

h 1
2

Rozkład naprężeń Rozkład naprężeń

normalnych  stycznych 

Wykres sił
poprzecznych V

Wykres momentów
zginających M

Rys. 4.1-1 Rozkłady sił wewnętrznych i naprężeń w belce swobodnie podpartej

Dowolne obciążenie wywołuje rozkład momentu i siły poprzecznej zróżnicowane na długości elementu.
Naprężenia normalne i styczne także zmieniają się zarówno na długości elementu jak i na wysokości przekroju.
Kombinacja naprężeń normalnych i stycznych wywołuje płaski stan naprężenia w punkcie. W każdym punkcie
belki, płaski stan naprężenia może być wyrażony za pomocą naprężeń głównych i ich kierunków w stosunku do osi
podłużnej. Do identyfikacji naprężeń i kierunków głównych służy metoda analityczna, geometrycznie
reprezentowane za pomocą koła Mohr’a.

Przed zarysowaniem, można pominąć naprężenia w zbrojeniu. Gdy główne naprężenie rozciągające przekracza
wytrzymałość betonu na rozciąganie powstaje rysa i redystrybucja naprężeń pomiędzy betonem i stalą. Dla punktu
1 położonego na osi obojętnej naprężenie styczne osiąga maksimum a naprężenie normalne jest róne 0. Główne
naprężenie rozciągające 1 jest nachylone do osi podłużnej pod kątem 45º.

 
1 2
2

1 1 2

=45º
 2 1

Rys. 4.1-2 Stan naprężeń w punkcie 1 położonym na osi obojętnej

Katedra Konstrukcji Budowlanych 1/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

Na osi obojętnej, gdzie naprężenie normalne jest równe 0 naprężenia styczne osiągają maksimum. Punkt jest w
stanie czystego ścinania. Stan czystego ścinania może być przedstawiony jako dwuosiowy stan normalnych
naprężeń ściskających i rozciągających. Naprężenia główne są nachylone do osi belki pod kątem 45º. Taki obraz
jest niezbędny do analizy problemu zarysowania.

Ponieważ siła poprzeczna jest największa w pobliżu podpór, rysy spowodowane ścinaniem mogą się pojawić w
pobliżu podpór. Formują się one na osi obojętnej i leżą w płaszczyźnie prostopadłej od kierunku głównych
rozciągań 1. Wobec tego, rysy są nachylone pod katem ok. 45º do osi belki.

 1 2
1

Rys. 4.1-3 Pochylenie rysy w poziomie osi obojętnej

W punkcie 2 położonym blisko dolnej krawędzi betonu, normalne naprężenia rozciągające osiąga maksimum, a
styczne jest bliskie 0. Kąt głównych naprężeń rozciągających jest znacznie mniejszy od 45º.

 2

t  1 <45º 2
1 1 2
 t
1
 2

 2

t 1 1

Rys. 4.1-4 Stan naprężeń i kierunek rysy w punkcie 2 położonym blisko dolnej krawędzi belki

Zastosowanie koncepcji naprężeń głównych pozwala na utworzenie trajektorii naprężeń głównych dla całej belki.

Rys. 4.1-5 Trajektorie naprężeń głównych

Katedra Konstrukcji Budowlanych 2/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

4.1.2. Składowe nośności na ścinanie

Składowe nośności na ścinanie rozpatruje się analizując siły wewnętrzne w przekroju zarysowanym wskutek
łącznego działania siły poprzecznej i momentu zginającego.

Rys. 4.1-6 Siły wewnętrzne w przekroju przez rysę ukośną

Na Rys. 4.1-6 uwzględniono następujące składowe przenoszonej siły:

Vcc beton niezarysowany
Vs pionowe strzemiona
Vca blokowanie ziaren kruszywa
Vcd pręty zbrojenia poziomego traktowane jako trzpienie
Vcc pionowa składową siły sprężającej

4.1.3. Wpływ sprężenia na ścinanie

Obecność ściskań wywołanych sprężeniem zwiększa nośność na ścinanie. Odwołując się do omówionych
poprzednio koncepcji naprężeń głównych, sprężenie zmniejszając czy wręcz eliminując normalne naprężenia
rozciągające, redukuje, a nawet likwiduje główne naprężenia rozciągające.

Odgięcie, czy zakrzywienie cięgien wywołuje powstanie pionowej składowej siły sprężającej redukującej silę
poprzeczną wywołaną obciążeniem zewnętrznym. Dobrą ilustrację tego efektu daje metoda obciążeń zastępczych
przedstawiona w punkcie 3.2.2, która może być bezpośrednio wykorzystana w obliczeniu tej redukcji.

Tym samym, sprężenie daje korzyści „podwójne”:

 wzmacnia nośność przekroju na ścinanie
 redukuje silę poprzeczną.
Ten dualistycznych charakter wpływu sprężenia na ścinanie ma swoje odzwierciedlenie w stosowanych metodach
sprawdzania nośności.

Katedra Konstrukcji Budowlanych 3/9

 BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

4.2. Sprawdzanie nośności na ścinanie według Eurokodu

Przy analizie tego zagadnienia ograniczono się jedynie do omówienia wpływu szczególnych aspektów konstrukcji
sprężonych na sprawdzanie nośności na ściskanie.

4.2.1. Wpływ ukształtowania konstrukcji sprężonej na siłę poprzeczną

Ogólnie, wartość siły poprzecznej wywołanej właściwą kombinacją obciążeń obliczeniowych, oznaczana jako VEd,
wyznaczana jest zgodnie z zasadami statyki. Z reguły przy obciążeniach ciągłych, wykres siły poprzecznej na
przebieg prostoliniowy, pochyły ze spadkiem wynikającym z wartości obciążeń ciągłych. W przypadku obciążeń
skupionych, w miejscu działania siły powstaje skokowa zmiana wartości siły poprzecznej.

Redukcja siły poprzecznej wskutek pochylenia pasów belek

W konstrukcjach sprężonych, zwłaszcza dachowych, chętnie wykorzystuje się korzyści wynikające z pochylenia
pasa ściskanego. Są one następujące:
 dostosowanie kształtu elementu do działających sił wewnętrznych wynikających z obciążenia prowadzące
do redukcji wymiarów i ciężaru własnego przy zachowaniu wymaganej sztywności,
 zapewnienie spadku dachu koniecznego do odprowadzenia wód opadowych,
 redukcji mimośrodu siły sprężającej przy podporze poprawiające warunki kotwienia i pracy w tym obszarze
(zwłaszcza w sytuacji początkowej)
 redukcji siły poprzecznej.

Pochylenie pasa ściskanego w kierunku do podpory wywołuje składową pionową normalnej siły ściskającej C. Siła
C jest efektem zrównoważenia rozciągań T, które to siły, działając na ramieniu z zapewniają przeniesienie
momentu zginającego w przekroju (por. punkt 3.2.2). W warunkach ULS siłę C przenoszoną przez beton ściskany
oznaczmy jako Nc. Ostrożnie można przyjąć, ze wartość Nc odpowiada obliczeniowej wartości siły sprężającej Pd
(obliczonej ze wzoru (3.4-1)). Wartość składowej pionowej Vcc siły Nc można obliczyć ze wzoru:

Vcc  Nc tg (4.2-1)

gdzie  jest kątem pochylenia pasa ściskanego.

Rys. 4.2-1 Redukcja siły poprzecznej wskutek pochylenia pasa ściskanego

Ta składowa redukuje wartość siły poprzecznej działającej przy podporze.

Katedra Konstrukcji Budowlanych 4/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

Ciekawym przypadkiem redukcji siły poprzecznej jest przykład kablobetonowych płyt łupinowych z parabolicznym
pasem górnym (Rys. 4.2-2) lub dźwigarów KBO i KBOS (Rys. 1.4-14) obciążonych równomiernie.

Rys. 4.2-2 Kablobetonowa płyta łupinowa PŁ-12/W „BISTYP” Warszawa, 1969

Rozstaw środków ciężkości pasów, zgodnie z równaniem paraboli, dany jest funkcją:

x( L  x )
z( x )  4f (4.2-1)
L2
x( L  x )
zaś „belkowy” moment zginający: M( x )  q (4.2-2)
2
L  2x
i siła poprzeczna: V( x )  q (4.2-3)
2

Wartość siły w pasach C = T może być znaleziona z zasady równoważenia momentu zginającego parą sił
wewnętrznych działającemu na ramieniu równym rozstawowi pasów:

M ( x ) q x( L  x )L2 qL2
C T    (4.2-4)
z( x ) 8f x( L  x ) 8f
Jak widać, wartość tej siły jest stała na długości elementu.

Tangens kąta pochylenia pasa górnego w dowolnym punkcie paraboli znajdujemy po zróżniczkowaniu funkcji
położenia pasa górnego:
dz 4f
tg( x )   (L  2x ) (4.2-5)
dx L2

Składowa pionowa siły w pasie górnym, zgodnie z równaniem (5.2-1) wynosi:

Vc ( x )  Ctg( x ) (4.2-6)

Po odpowiednim podstawieniu ze wzorów (5.2-4) i (5.2-5) otrzymujemy:

qL2 4f L  2x
Vc ( x )  ( L  2 x )  q (4.2-7)
8f L2 2

Czyli, składowa pionowa ściskań w pasie górnym Vc ściśle równoważy siłę poprzeczną V. Wobec tego, w takiej
konstrukcji nie powstanie ścinanie. Jeśli pas dolny sprężymy siłą P = H – to wyeliminujemy także rozciągania.

Katedra Konstrukcji Budowlanych 5/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

Oszczędnościowe dźwigary kablobetonowe stanowiły przykład wręcz doskonałego wykorzystania idei sprężenia w
konstrukcjach zginanych. Mimo niedostatków technologicznych związanych z trwałością cięgien w pierwszych
seriach, do dziś doskonale spełniają swą funkcje w licznych obiektach halowych.

Podobnie jak w przypadku pochyłych pasów ściskanych, redukcję siły poprzecznej można wykazać przy
pochyleniu pasów rozciąganych, w których działa siła rozciągająca T, reprezentowana w ULS przez Nt i także jak
poprzednio równa obliczeniowej sile sprężającej lub nośności zbrojenia.

Korzystamy z analogicznego wzoru: Vtd  Nt tg (4.2-8)

gdzie  jest kątem pochylenia pasa rozciąganego.

Rys. 4.2-3 Sprężony dźwigar kratowy

Redukcja siły poprzecznej wskutek pochylenia cięgien sprężających

Jeśli pochylenie pasa rozciąganego redukuje wartość siły poprzecznej, to także odchylenie czy odgięcie cięgien w
elementach o pasach równoległych da analogiczną korzyść, tj. redukcję o wartość składowej pionowej:

Pdsin (4.2-9)
gdzie  jest kątem pochylenia cięgien w rozpatrywanym przekroju

Nie można jednak uwzględniać tej redukcji, jeśli została „wykorzystana” w pochyleniu pasa rozciąganego.

O ile w konstrukcjach ze stałym kątem odgięcia a wzór (5.2-9) jest oczywisty, o tyle w przypadku cięgien odgiętych
krzywoliniowo - najczęściej po trasie parabolicznej – wygodniej jest skorzystać z metody obciążeń zastępczych,
wyznaczając wielkość obciążenia zastępczego (redukującego działające) według zasad podanych w punkcie 3.2.2.

Katedra Konstrukcji Budowlanych 6/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

4.2.2. Sprężenie w obliczaniu nośności na ścinanie

Szerokość przekroju bw

Jeżeli środnik zawiera zainiektowane kanały z osłonami metalowymi o średnicy  > bw/8, to nośność na ścinanie
VRd,max oblicza się na podstawie nominalnej grubości środnika ze wzoru:

bw,nom = bw - 0,5 (4.2-10)

w którym  jest zewnętrzną średnicą kanału, a  określa się na najbardziej niekorzystnym poziomie:

bw,nom = bw - 0,5

bw

Rys. 4.2-4 Wyznaczanie bw,nom

Dla zainiektowanych kanałów z osłonami metalowymi, mających średnicę  ≤ bw/8, przyjmuje się
bw,nom = bw.

Nominalna grubość środnika dla kanałów nie iniektowanych, zainiektowanych kanałów z osłonami z tworzyw
sztucznych i cięgien bez przyczepności wynosi
bw,nom = bw – 1,2 (4.2-11)

Wartość 1,2 we wzorze (5.2-11) wprowadzono w celu uwzględnienia rozłupywania krzyżulców betonowych
spowodowanego poprzecznym rozciąganiem. Jeśli stosuje się odpowiednie zbrojenie poprzeczne, to wartość tę
można zmniejszyć do 1,0.

Kąt 

Sprężenie wpływa na wartość kąta pochylenia naprężeń głównych, a tym samym na kąt  stosowany w
obliczeniach nośności. Eurokod pozwala na dowolność doboru kąta  w granicach:

1,0  cot  2,5 (4.2-12)

Katedra Konstrukcji Budowlanych 7/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

Przy jego szacowaniu można korzystać ze wzoru Litznera:

cp
cot(  )  1,25  (4.2-13)
fcd

Naprężenia ściskające w betonie:

Naprężenie cp jest naprężeniem ściskającym w betonie (w MPa) na poziomie środka ciężkości przekroju,
wywołanym przez siłę podłużną i/lub sprężenie, obliczanym ze wzoru (przy ściskaniu NEd > 0).
N Ed (4.2-14)
 cp 
Ac
Jeśli nie ma zewnętrznej siły podłużnej, to wzór (5.2-14) przybiera postać:
Pd (4.2-15)
 cp 
Ac
w którym:
Pd jest obliczeniową wartością siły sprężającej według wzoru (3.4-1)

Ac jest polem przekroju porzecznego elementu w rozpatrywanym przekroju. Można ściślej przyjąć Ac = Acs.

Analogiczne zasady wyznaczania naprężeń cp obowiązują przy sprawdzaniu nośności na przebicie.

W konstrukcjach strunobetonowych, przy obliczeniu siły Pd w przekroju, należy rozważyć jej wielkość z uwagi na
długość zakotwienia cięgien (wyrażaną górną granicą odcinka, na którym sprężenie przekazuje się z cięgien na
beton)
x

Pd
Pd ( x )   l Pd

lx
lx
x l   1,0
lpt2 l pt 2

Rys. 4.2-5 Siła Pd na długości zakotwienia w strunobetonie

Sprężenie w betonowych krzyżulcach ściskanych

W tym wypadku obecność naprężeń ściskających cp wpływa na obliczeniową wytrzymałość betonu na ściskanie
poprzez współczynnik cw przedstawiony na Rys. 4.2-6

Katedra Konstrukcji Budowlanych 8/9

BETONOWE KONSTRUKCJE SPRĘŻONE dr inż. Zbigniew Plewako

1,5

1,25

0,75

0,5

0,25

0

0,
0 0,25 0,5 0,75 1 1,25
6

Rys. 4.2-6 Zmienność współczynnika cw

4.2.3. Kształtowanie przekrojów podłużnych elementów sprężonych z uwagi na ścinanie

Jak wykazano w punkcie 3.2.1, zdolność konstrukcji sprężonej poddanej zginaniu do przeniesienia obciążeń
wywołujących moment zginający jest głównie uwarunkowana zmianą ramienia sił wewnętrznych z. Jeśli ramię sił
wewnętrznych „śledzi” wykres momentów zginających, wówczas sprężenie jest najefektywniej wykorzystane, także
z uwagi na siłę poprzeczną. Zmianę ramienia sił wewnętrznych można uzyskać przez odginanie lub odchylanie
cięgien (wówczas pionowa składowa siły sprężającej redukuje siłę poprzeczną), ale także poprzez zmianę
wysokości elementu, przez pochylenie pasa górnego lub dolnego (efekt składowych pionowych sił w pasach).

Inną drogą jest wzmocnienie stref przypodporowych poprzez zwiększenie ich wysokości (np. w układach ramowych
– por. Rys. 1.4-27) lub szerokości – co czyni się znacznie częściej w belkach. Takie lokalne zwiększenie pozwala
także na właściwe rozmieszczenie zakotwień w kablobetonie i, ogólnie, na wzmocnienie stref zakotwień.

Rys. 4.2-7 Ukształtowanie środnika w strefie podporowej

Zmiana przekroju na długości elementu jest jednak niekorzystna z punktu widzenia ekonomii, szczególnie w
produkcji strunobetonowej. Podraża koszt form, zwłaszcza w sytuacji, gdy musimy zrezygnować z wydajnej metody
długich torów na rzecz metody sztywnych form.

Katedra Konstrukcji Budowlanych 9/9