Konspekt

Imię i nazwisko prowadzącego : Marcin Jeruzal

Temat:
• Eksploatacja i obsługa pojazdu, obsługa układu zasilania, obsługa sprzęgła, skrzyni biegów,
ogumienia, układu kierowniczego, układu hamulcowego i obwodów oświetlenia

Cel strategiczny:

• zaznajomić z budową i działaniem oraz obsługą zespołów i mechanizmów samochodu

• zaznajomić z zasadami kontroli zespołów i mechanizmów samochodu
• przedstawić typowe objawy oraz przyczyny usterek
• omówić w jaki sposób unikać przyczyn usterek

Metoda:

• wykład,
• wyjaśnienie,
• pokaz plansz,
• pokaz z użyciem modeli i makiet,
• pokaz z użyciem programu na CD,
• pokaz filmu DVD,
• test wyboru przy użyciu programu CD jako metoda sprawdzenia wiadomości.

Środki dydaktyczne:

• tablica,
• flamastry,
• wskaźnik,
• odtwarzacz DVD,
• TV,
• komputer ,
• rzutnik multimedialny,
• Korzystne jest wykorzystanie „Vademecum wykładowcy”

Cele operacyjne:
Po przeprowadzeniu zajęć słuchacz powinien:

• znać podstawowe mechanizmy i budowę samochodu ciężarowego

• znać prawidłową eksploatacje samochodu
• umieć kontrolować mechanizmy samochodu ciężarowego
• umieć zapobiegać podstawowym przyczynom ewentualnych awarii
• potrafić ocenić ogolny stan techniczny mechanizmów samochodu ciężarowego

1. Część organizacyjna (wstępna):

1
 • powitanie słuchaczy
• sprawdzeni listy obecności
• podanie tematu i celu lekcji

2. Część zasadnicza:

Eksploatacja i obsługa pojazdu.

W budowie samochodów ciężarowych czy autobusów występują dokładnie takie same

zespoły i mechanizmy jak w samochodach osobowych i ich zasada działania w większości
przypadków jest taka sama. Jednakże na wielkość samochodów ciężarowych czy autobusów
mechanizmy muszą być większe i wytrzymywać większe obciążenia. W dużych pojazdach na ramie
mocowany jest silnik i wszystkie zespoły podwozia oraz na ramie mocowane jest nadwozie
(zależne od przeznaczenia pojazdu) z wydzieleniem miejsca, z którego kierowca może tym
pojazdem kierować. W związku z przeznaczeniem pojazdu mogą występować jeszcze inne
mechanizmy lub urządzenia, które pokrótce będą tu omówione. Nie są to jednak zajęcia dla
mechaników, lecz dla kierowców, którzy muszą wiedzieć jak dbać o pojazd w czasie jego
eksploatacji i żeby była ona tania, oraz jakie przyczyny w układzie czy mechanizmie powodują
występowanie określonych objawów.
Część z nich kierowca będzie musiał umieć sam rozpoznać i usunąć na drodze.

SILNIK

W dużych pojazdach ze względu na koszty stosuje się przede wszystkim silniki o zapłonie
samoczynnym (diesla), jednakże tak samo jak w silnikach benzynowych czterosuwowych
prawidłową pracę zapewniają układy: zasilania, smarowania, chłodzenia.

Układ zasilania - służy do doprowadzania do silnika paliwa w odpowiedniej ilości i rozpylenia go

w komorze spalania w odpowiednim momencie i odpowiednio wysokim ciśnieniem. Powietrze
doprowadzane jest do silnika (komory spalania w cylindrze) przez filtr powietrza odpowiednimi
kanałami.
Najczęstsza przyczyna niesprawności układu zasilania jest jego zapowietrzenie się. Dzieje
się tak wtedy, gdy do paliwa dostaną się cząstki powietrza lub gdy silnik nie jest przez dłuższy czas
uruchamiany. Oczywiście układ się zapowietrzy, gdy będzie naprawiany albo regulowany lub gdy
zostanie wymieniony filtr paliwa. Odpowietrzanie układu zasilania zaczynamy od elementów
najbliższych zbiornikowi paliwa, a więc: odstojnik, filtr paliwa, pompa wtryskowa, przewody
wysokiego ciśnienia, wtryskiwacze.
W odstojniku, filtrze paliwa i pompie wtryskowej są umieszczone śruby odpowietrzające, które
należy odkręcać i zakręcać, aż przestaną pojawiać się w wylatującym przez nie paliwie pęcherzyki
powietrza. Podobnie postępujemy z końcówkami przewodów wysokiego ciśnienia i
wtryskiwaczami.
Sprawność układu zasilania zależy również od jakości (a więc czystości) używanego paliwa.
Nie należy stosować paliwa niewiadomego pochodzenia.
Wlot powietrza do komory spalania i wylot z niej spalin sterowany jest przez otwierające się
na przemian zawory ssące i wydechowe.
Regulując luzy zaworowe należy pamiętać, że zawory ssące mają mniejsze luży niż zawory
wydechowe (właściwe wielkości luzów zaworowych zawarte są w instrukcji każdego pojazdu).
Jazda samochodem ciężarowym przy zimnym silniku może być powodem do nadmiernego
dymienia i nie jest zalecana na wysokich obrotach silnika. Następuje wtedy szybsze zużywanie

2
pracujących ze sobą elementów silnika. Przy rozruchu zimnego silnika o zapłonie samoczynnym
należy zawsze włączyć świece żarowe (jeśli jest oddzielny włącznik) i wyłączyć zbędne odbiorniki
prądu. Po uruchomieniu silnika należy unikać wykorzystania pełnej mocy silnika oraz
natychmiastowego ruszania z miejsca. W zimie należy tankować paliwo zimowe jak najczęściej i
do pełna zbiornika. Dodanie do oleju napędowego benzyny lub nafty obniży krzepliwość paliwa.
Ale nie wolno tego robić, jeżeli pojazd wyposażony jest wyposażony w dodatkowy podgrzewacz
paliwa.

Należy dbać o prawidłowe działanie i wyregulowanie poszczególnych urządzeń, gdyż mają one
wpływ na oszczędne zużycie paliwa

SPRZĘGŁO

3
Obsługa sprzęgła-obsługa sprzęgła obejmuje sprawdzanie i regulację jałowego skoku pedału
sprzęgła oraz niekiedy smarowanie łożyska wyciskowego i niektórych elementów układu
sterowania, jeżeli wymagane takie jest zawarte w fabrycznej instrukcji obsługi. Sprzęgła
hydrauliczne należy uzupełniać w nich płyny w zbiorniczku pompy, a w razie potrzeby
odpowietrzyć układ. Do czynności obsługowych sprzęgła należy również oczyszczenie otworu
ściekowego w osłonie obudowy sprzęgła oraz otworów wentylacyjnych. Zatkanie otworu
ściekowego może spowodować zaolejenie okładzin tarczy sprzęgłowej w przypadku przecieków
oleju z silnika lub skrzyni biegów.
Naprawa i obsługa sprzęgła. Trwałość sprzęgła w znacznej mierze zależy od jego obsługi.
Najczęściej zdarza się kilka typowych niedomagań sprzęgła: poślizg, wibrowanie podczas
włączania, niezupełne wyłączanie, hałaśliwość, szybkie zużywanie się okładzin ciernych. Poślizg
sprzęgła jest bardzo szkodliwy dla okładzin ciernych. Występuje on podczas jazdy pod górę, w
czasie ruszania z miejsca lub podczas zwiększania szybkości jazdy. Poślizg sprzęgła wykrywa się
najłatwiej przy ruszaniu z miejsca. W tym celu zaciąga się hamulec pomocniczy, włącza się jeden z
wyższych biegów i powoli włącza się sprzęgło przy równoczesnym stopniowym naciskaniu na
pedał przyspieszenia. Jeżeli sprzęgło jest w dobrym stanie, to powinno ono mocno sprzęgać
wywołując zatrzymanie silnika. Poślizg sprzęgła może być wynikiem wielu błędów, np. zaolejenia
tarczy ciernej, zbyt małego luzu pedału sprzęgła, osłabionych lub popękanych sprężyn
dociskowych, zużycia się okładzin ciernych itp. Zaolejenie powierzchni tarcz ciernych sprzęgła
suchego może nastąpić wskutek wyciekania smaru z łożyska oporowego sprzęgła lub z łożyska
wałka sprzęgłowego, rzadziej

SKRZYNIA BIEGÓW

Skrzynia biegów umożliwia ekonomiczne wykorzystanie mocy silnika. W części

samochodów ciężarowych mają zastosowane 5 biegowe skrzynie (w starszych modelach może być
mniej) a w nowszych autach może być ich znacznie więcej. Przed użytkowaniem samochodu trzeba
się zapoznać z instrukcją obsługi pojazdu. Jeżeli skrzynia jest wyposażona w pompę olejową, to
podczas holowania takiego pojazdu wskazane jest ustawienie dźwigni zmiany biegów w położeniu
neutralnym.
W celu uruchomienia silnika samochodu przez holowanie zaleca się używać połączenia sztywnego i
włączyć 2 lub 3 bieg.
Obsługa skrzyni biegów ogranicza się do sprawdzania poziomu, uzupełniania i wymiany
oleju oraz do obserwacji jej działania podczas jazdy i oględzin przed i po pracy. Poziom oleju
przekładniowego w skrzyni biegów powinien sięgać otworu wlewowego, który jest zarazem
otworem kontrolnym. Otwór wlewowy umieszczony jest zazwyczaj z boku obudowy skrzyni.
Poziom oleju należy sprawdzać podczas każdej obsługi okresowej i w razie potrzeby uzupełniać
olej takim samym gatunkiem, jaki znajduje się w skrzyni biegów. Podczas oględzin skrzyni biegów
na postoju i po powrocie z trasy należy zwracać uwagę na szczelność połączeń obudowy i pokryw.
Szczelność połączeń sprawdza się również przed umyciem samochodu, ponieważ wtedy są lepiej
widoczne wszelkie wycieki. Podczas krótkich przerw w pracy należy również sprawdzać
temperaturę obudowy skrzyni przez dotyk ręką. Silne nagrzewanie obudowy świadczy o
niewłaściwym stanie technicznym skrzyni biegów.

OGUMIENIE

4
 Opony pośrednicząc w kontakcie pojazdu z nawierzchnią w dużej mierze decydują o
bezpieczeństwie ruchu. Opony przenoszą siłę napędowe i hamowania oraz siły poprzeczne; ich
własności fizyczne decydują o granicznych obciążeniach dynamicznych pojazdu. Podstawowymi
kryteriami oceny opon są:

- Zachowanie w ruchu prostoliniowym,

- Stateczność na zakręcie,
- Przyczepność na różnego rodzaju nawierzchniach,
- Przyczepność w różnych warunkach atmosferycznych,
- Kierowalność,
- Komfort (tłumienie drgań, hałas),
- Trwałość,
- Ekonomiczność eksploatacji.
Eksploatacja:

Podstawą właściwej eksploatacji opon jest ich odpowiedni dobór, zgodnie z zaleceniami
producenta pojazdu i producenta opon. W celu zapewnienia maksymalnej trwałości i
maksymalnego bezpieczeństwa należy także przestrzegać wskazań producenta dotyczących
konserwacji, obsługi, składowania i montażu opon. W odniesieniu do opon zamontowanych na
kołach samochodu należy sprawdzić:
- czy koła są wyrównoważone (czy zapewniają optymalne toczenie się),
- czy na wszystkich kołach zastosowano koła tego samego typu,
- czy typ opon jest odpowiedni dla danego pojazdu,
- dla jakiej maksymalnej prędkości dopuszczone są dane opony,
- czy mają dostateczną głębokość rzeźby bieżnika.

Jeśli głębokość rzeźby bieżnika opon jest zbyt mała, to prócz zmniejszonej przyczepności
odpowiednio mniej materiału chroni znajdujące się pod bieżnikiem opasanie lub zbrojenie, a więc
mniejsza jest mechaniczna wytrzymałość opony. Zbyt mała głębokość rzeźby bieżnika wpływa
wyraźnie na zmniejszenie przyczepności, szczególnie przy jeździe po mokrej nawierzchni. Wraz ze
zmniejszeniem się głębokości rzeźby bieżnika wzrasta progresywnie droga hamowania.

UKŁĄD KIEROWNICZY

Układ kierowniczy umożliwia skręcanie przednich kół pojazdu oraz oraz utrzymanie
nadanego kierunku jazdy. Czynności kontrolne tego układu polegają na sprawdzeniu (wizualnym)
stanu połączeń drążków kierowniczych. Wszelkie ślady skrzywień, pęknięć lub odkształceń
kwalifikują pojazd do naprawy, po której trzeba ustawić geometrię kół. Wszelkie wycieki oleju z
przekładni kierowniczej muszą być natychmiast usunięte a poziom oleju uzupełniony tym samym
olejem.
Wszystkie luzy w układzie kierowniczym powodują powstanie tzw. luzu jałowego, który
jest sprawdzany na kole kierowniczym przy kołach przednich ustawionych na wprost Zbyt duży luz
wskazuje, że pojazd jest nie sprawny.
Przyczyną zwiększonego oporu przy obracaniu kierownicą może być zbyt niski poziom
oleju w hydraulicznym układzie wspomagania, jak również złe ustawienie kół (zła geometria)

UKŁAD HAMULCOWY

5
 W pojazdach silnikowych mają zastosowanie układy hamulcowe:

• hydrauliczne
• pneumatyczne
• hydrauliczno – pneumatyczne (hydrauliczne hamulce i pneumatyczny układ
wspomagający)

W hydraulicznych układach hamulcowych kontroluje się:

• szczelność przewodów (czy nie ma wycieków płynu hamulcowego),
• poziom płynu w zbiorniczku pompy hamulcowej ( uzupełnianie tym samym płynem
hamulcowym),
• skok jałowy pedału hamulca ( gdy pedał nie stawia oporu lub gdy pełną skuteczność
hamowania uzyskuje się dopiero po kilkakrotnym naciśnięciu pedału oznacza to, że
układ jest zapowietrzony i należy go odpowietrzyć),
• równomierność hamowania poszczególnych kół.

W niektórych pojazdach stosowane są hamulce pneumatyczne tzn. szczęki hamulcowe

uruchamiane są przez siłowniki pneumatyczne ( powietrzne).

• wskazania manometru – ciśnienie powietrza w zbiorniku,

• szczelność przewodów,
• naciąg paska napędu sprężarki (zbyt mały naciąg może spowodować, że sprężarka nie
będzie pracowała wydajnie , zbyt mocny – szybsze zużywanie łożysk)
• w okresie zimowym trzeba sprawdzać poziom alkoholu metylowego w odmrażaczu (przed
zimą odmrażacz musi być dokładnie przemyty i napełniony alkoholem metylowym a na
wiosnę alkohol usuwamy)
• równomierność hamowania poszczególnych kół.

Wodę i zanieczyszczenia ze zbiornika powietrza należy usuwać w okresie wiosenno-letnim

raz na tydzień Zbyt duża ilość wody w zbiorniku spowoduje zmniejszenie ciśnienia przy każdym
hamowaniu oraz skrócenie czasu napełniania zbiornika sprężonym powietrzem.
Skuteczność hamulców w samochodzie ciężarowym sprawdza się poprzez pomiar siły hamowania i
opóźnienia hamowania.
W pneumatycznych, dwuobwodowych układach hamulcowych, gdy jeden z obwodów
będzie nieszczelny to wieloobwodowy zawór bezpieczeństwa umożliwi zasilanie powietrzem
nieszczelny obwód.
W czasie holowania samochodu ciężarowego, w którym jest niesprawny silnik, a więc nie
działa sprężarka powietrza, kierujący tym pojazdem powinien odłączyć hamulec postojowy gdy
brak jest powietrza w układzie. Przy dłuższym holowaniu odłączyć nawet wał napędowy.
Hamując samochodem wyposażonym w pneumatyczny układ hamulcowy należy na
przemian wciskać i zwalniać pedał hamulca (z wyczuciem), a pedał sprzęgła wciskać w ostatniej
fazie hamowania.
W wielu nowoczesnych samochodach instalowane są systemy ABS i ASR.
– System ABS zapobiega blokowaniu kół w czasie hamowania a więc wpadnięciu kół w
poślizg. Jeżeli taki system jest, to na śliskiej drodze w czasie hamowania zaleca się
wyłączyć sprzęgło (wcisnąć pedał sprzęgła). Trzeba wówczas pamietać, że nie będzie
działał hamulec tzw. górski.
– System ASR w samochodzie zapobiega jałowemu obracaniu się kół na śliskiej nawierzchni
oraz znoszeniu tyłu pojazdu członowego na łuku drogi'

6
 Po uruchomieniu silnika kierujący powinien zawsze sprawdzić ciśnienie powietrza na
manometrze. Nie wolno rozpocząć jazdy, jeżeli w układzie pneumatycznym nie ma wystarczającej
ilości powietrza, ponieważ układ hamulcowy nie będzie działał.
Wszelkie czynności regulacyjne w układzie hamulcowym (hydraulicznym czy
pneumatycznym) powinny być przeprowadzone na stacji obsługi.

7
 3. Część końcowa

Podsumowanie i kontrola opanowania materiału :

Prezentacja pytan testowych na ekranie, słuchacze odpowiadaja, prowadzący zaznacza

podane odpowiedzi i sprawdza ich poprawność. (opcja nauka)
wykorzstać CD

Podanie i omówienie pracy domowej:

Opanowanie wiadomości dotyczących podanego materiału a w stopniu umożliwiającym

dalszą sprawną naukę przepisów ruchu drogowego