T e o r i a p a ń s t w a i p r a w a

Dr Sebastian Sykuna

15.10.2009

Nowoczesna teoria prawa wiąże się z pozytywizmem; filozofia prawa wiąże się ze starożytnością. Wg. Kaufmann’a nie ma
między nimi jednoznacznej granicy.

Teoria prawa – ogólna nauka o prawie, nadbudowana nad dogmatykami prawa (dogmatyki prawa są egzemplifikacjami dla
teorii prawa). Nie zajmuje się szczegółowo gałęziami prawa, ale całym prawem i analizuje je takim, jakim
jest.

Płaszczyzny badawcze teorii państwa:

1.) Tworzenie prawa (!)
2.) Stosowanie prawa
3.) Wykładnia prawa (!)
4.) Obowiązywanie prawa
5.) Przestrzeganie prawa

Filozofia prawa mówi o pewnych wartościach prawa. Ocenia je przez pryzmat tego, czy jest dobre czy złe. Opisuje prawo jako
ideał.

Hard case – ma miejsce tam, gdzie występuje konflikt prawa z innymi systemami wartości, może wystąpić trudny przypadek.
Przykłady:
- Kwestia tortur. Na początku XXI wieku porwano syna bankiera, porywacza nastraszono, że będzie
torturowany, zakładnika nie zdążyli uratować, policjant został zwolniony z pracy za grożenie torturami.
Wywołało to dyskusję i zrodziło problem współczesnej teorii prawa.
- Multicentryzm. Mówi on o przenikaniu kultur – przenikanie do prawa. Jego przejawem jest obrona przez
kulturę. Przykłady jej są takie.
Mężczyzna pochodzi z plemienia, które kultywuje porywanie kobiet i ich gwałcenie. Obyczaj cygański
związany z zasadami zawierania małżeństw z nieletnimi dziewczynami.
- Interwencja humanitarna. Interwencja w sprawy innego państwa, jest zakazana bez rezolucji Rady
Bezpieczeństwa.
Legitymizacja (słuszne, proporcjonalność)
Legalizm (jest zgoda)

1. TEORIA PRAWA

Stosunek prawny – zawiera 3 elementy:

1.) Podmioty (co najmniej 2)
2.) Przedmiot
3.) Treść

Sytuacja prawna – ma ją każdy podmiot, wyróżnia się jej 3 rodzaje:

1.) Podstawowa – nie ma relatywizacji zachowania danego podmiotu względem innego podmiotu. Najczęściej to albo
zakazanie albo nakazanie => obowiązki.
2.) Pochodna – zachowanie jest relatywizowane w stosunku do innych podmiotów. Podmiot A to uprawniony a podmiot b
to recypient.
3.) Złożona – powiązanie kilku powyższych sytuacji prawnych:
- kilku prostych
- prostej i pochodnej
- kilka prostych i pochodnych

Prawo podmiotowe – złożona sytuacja prawna jakiegoś podmiotu, regulowana przez prawodawcę z punktu widzenia
uzasadnionych interesów jakiegoś podmiotu. Prawodawca tę sytuację prawną kreuje. Wiąże się
z nią pojęcie modalności prawnej. Wiązka uprawnień danego podmiotu. Istnieją rozmaite
podziały (np. akcesoryjne, związane, względne, bezwzględne, majątkowe, niemajątkowe,
Niektóre prawa podmiotowe nie są nadawane przez prawodawcę, choć przyjmuje się że
to prawodawca jest źródłem praw (np. prawo do życia).
Dzielą się one na:
- względne i bezwzględne
- akcesoryjne i związane
- majątkowe i niemajątkowe
- przenoszalne i nieprzenoszalne

Norma prawna – wyznacza zachowanie podmiotu oraz jego sytuację prawną (to ostatnie albo w stosunku do adresatów normy
albo recypientów zachowań adresata normy).
1
Modalność prawna – kwalifikacja zachowań jakiegoś podmiotu z punktu widzenia normy prawnej. Wyróżnia się jej następujące
rodzaje:
1.) Podstawowa – kwalifikacja, nakazane, zakazane, dozwolone, fakultatywne, obligatoryjne, indyferentne.
2.) Pochodna – 2 sytuacje; albo uprawnienie, albo kompetencje.

Obowiązki proste:
1.) Formalny – nakaz lub zakaz wykonania pewnej prostej czynności psychofizycznej.
2.) Materialny – nie tylko obowiązek wykonania czynności ale i nakazanie utrzymania pewnego stanu rzeczy. Np.
utrzymanie przedmiotu najmu w stanie niepogorszonym.
3.) Warunkowy – nakaz normy pewnego zachowania w razie ziszczenia się jakiegoś zdarzenia, ale podmiot musi sam
stwierdzić, że zaszło takie zdarzenie.
4.) Instrumentalny – wypływanie z nakazów lub zakazów. Zbudowane jest w ten sposób, że nakazuje bądź zakazuje się
osiągnięcie stanu A, więc zarazem nakazuje bądź zakazuje się wszystkich czynności, które
doprowadzają do stanu A.

Uprawnienie – norma prawna nakazuje pewne zachowanie podmiotowi B. Podmiot A (recypient, beneficjent) jest
uprawniony z tego tytułu, że norma nakazuje podmiotowi B.
Wolność prawnie chroniona – zakaz ingerencji jednego podmiotu w określoną sferę uprawnień drugiego podmiotu.

Kompetencja – składają się nań 2 podmioty:

1.) Podmiot upoważniony (A) – poprzez czynność konwencjonalną powoduje powstanie lub aktualizację obowiązku
innego podmiotu (B), np. roszczenie formalne.
2.) Podmiot podległy kompetencji (B)

Podmiot A dokonuje czynności konwencjonalnej, przez którą aktualizuje się lub powstaje obowiązek zachowania się
podmiotu B. Zachowanie może być skierowane na inny podmiot (C) albo na A.
Np. roszczenie formalne, wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia.

Kompetencja może być związana z obowiązkiem skorzystania z niej. Ma to miejsce wtedy, gdy w systemie prawnym istnieje
inna norma, która zakazuje wykorzystanie tej kompetencji lub też z inną wolnością z jej skorzystania, gdy takiej normy brak. Nie
wolno domniemywać kompetencji.
Prawo publiczne – obowiązek korzystania z kompetencji
Prawo prywatne – wolność korzystania z kompetencji

Uprawnienie – ma 3 odniesienia:
1.) Roszczenie – materialne, formalne (te ostatnie jako kompetencja)
2.) Zarzut – materialne (petytoryjne oraz dylatoryjne)
3.) Uprawnienie kształtujące – jednostronne uprawnienie do wypowiedzenia stosunku prawnego (upoważnienie,
kompetencja); (jako kompetencja).

22.10.2009

2. TWORZENIE PRAWA

Kto tworzy prawo ?

Jak się tworzy prawo ?

1.) Stanowienie – czynność konwencjonalna podmiotu wyposażonego w kompetencję do wydawania aktów.

Akt normatywny – zawiera normy generalne, abstrakcyjne
Akt prawny:
- szeroko – normy generalno – abstrakcyjne i indywidualno-konkretne
- wąsko – wyłącznie normy indywidualno-konkretne
Współstanowienie – 2 podmioty, mające te same kompetencje
Współudział w stanowieniu – polega np. na zasięgnięciu opinii. Ma postać obligatoryjną
bądź fakultatywną. Opinia zazwyczaj nie jest wiążąca.

2.) Umowa – czynność konwencjonalna co najmniej dwóch podmiotów (zawierająca normy generalno –
abstrakcyjne -> np. układ zbiorowy pracy). Nie mylić z umowami cywilnoprawnymi.
3.) Uznanie – wciągnięcie pewnej powtarzalnej normy do prawa (prawo zwyczajowe)
- powołanie się przez organ na daną praktykę
- czynność deklaratywna (większość w doktrynie tak uważa)

2
 4.) Precedens prawotwórczy – reguła rozstrzygnięcia zawarta w orzeczeniu sędziowskim
stanowiąca podstawę do dalszych decyzji.
Decyzje sędziowskie:
- ratio decidendi (reguła rozstrzygnięcia, mająca charakter generalny i abstrakcyjny)
- obiter dictum
Zasada stałości decyzji – stare decisis et non quieta movere.
Overruling – uchylenie precedensu.
Reversing – uchyla się obiter dictum a ratio decidendi pozostawia się niezmienioną.
Distinguish – tzw. Omijanie; nie uchyla precedensu ale pomija go w konkretnej sprawie.

Podział precedensów:
1.) a.) de iure – zasada stare decisis wyrażona normatywnie; występuje w
systemie common law.
b.) de facto – można pwoiedzieć, że występuje też w naszym systemie.
Sądy niższego rzędu przyjmują orzeczenia sądów wyższego rzędu w
podejmowaniu decyzji – linia orzecznicza SN.

2.) a.) konkretne – zapadają w konkretno-indywidualnych sprawach.

b.) abstrakcyjne – powstają w orzeczeniach sądu dotyczącego
węzłowych zagadnień wymiaru sprawiedliwości.

3.) a.) prawotwórcze – tworzą nową rzeczywistość normatywną (nowy

zakres czynów nakazanych, zakazanych, dozwolonych.
b.) nieprawotwórcze.

4.) a.) interpretacyjne – elementy, jak interpretować prawo

b.) rozstrzygnięcia.

5.) a.) secundum legem

b.) contra legem
c.) pete legem - odwołuje się do rzeczywistości, która jeszcze nie
powstała.

Co powstaje w wyniku tworzenia prawa ?

1.) Porządek prawny – wyznaczony przez normy prawny układ organów, instytucji,
procedur, okoliczności jakiegoś zachowania. Normy prawne wskazują nie tylko
zachowania ale też właśnie okoliczności. Porządek prawny nie jest pomierzalny. W
przeciwieństwie od ładu społecznego jest niezwykle precyzyjny.
Normy mogą występować tu na 3 płaszczyznach:
- płaszczyzna -> własność publiczna – jednostka
- płaszczyzna -> własność publiczna – społeczeństwo
- płaszczyzna -> poszczególne organy

2.) System prawny – zbiór norm postępowania, względnie uporządkowany i

usystematyzowany, powiązany aksjologicznie i treściowo. Znaczy to, że w systemie
prawnym występują normy-przesłanki i normy-konsekwencje.
Zasady nienazwane normatywnie – np. zasada praw nabytych.

Więź kompetencyjna – dynamiczna więź występująca w systemie prawnym. Z jednej normy wywodzi
się upoważnienie do wydania drugiej normy.
Np. konstytucja nadaje upoważnienie do wydania przez Sejm RP ustawy.

Normy wyższego rzędu

|
| pionowy charakter
V
Normy niższego rzędu
Systemy norm:
- statyczne
- dynamiczne
Obecne systemy są nie tylko systemami dynamicznymi. Mają charakter mieszany w oparciu o
elementy treściowe i kompetencyjne.

3.) Akt normatywny – produkt finalny tworzenia prawa. Należy pamiętać, że przy
tworzeniu prawa mają udział rozmaite czynniki.

Racjonalny prawodawca – hipotetyczne idee racjonalności, których wyróżnia się 4:

3
 1.) Idea racjon. metafizycznej – wywodzi się z prawa naturalnego. Wywarły na nią wpływ tezy
Arystotelesa. W prawotwórstwie przyjmuje się, że prawotwórca odkrywa
pewne normy. Ma charakter deklaratoryjny. Mimo wszystko nie jest
przestarzała i jest aktualna do dziś (kwestia aborcji, eutanazji).
2.) Idea racjon. instrumentalnej – założenie, że człowiek jest ponad światem. Prawotwórca
samodzielnie działa i ma pełną kompetencję do tworzenia prawa.
3.) Idea racjon. argumentacyjnej – poszukiwanie akceptacji przez prawodawcę dla swych
norm, postulat by akceptować te normy.
4.) Idea racjon. komunikacyjnej – prawo powstaje w wyniku dyskursu.

Typy tworzenia prawa

A.) Pierwszy podział:

1.) Woluntarystyczny – prawo realizuje wpierw cele władzy państwa, inicjatywa ustawodawcza w rękach
władzy, nie interesuje się prawami jednostki, nie ma kontroli poprawności
powstającego prawa, nie ma racjonalności argumentacyjnej i
komunikacyjnej.
2.) Legalistyczny – Nie tylko władza ma inicjatywę ustawodawczą ale i odbiorcy prawa, są też elementy
ochrony jednostki przed władzą, ma miejsce kontrola prawotwórstwa.
3.) Społeczny – zachodzi poprzez obecność umowy społecznej. Racjonalność komunikacyjna i
argumentacyjna.

B.) Drugi podział:

1.) Paternalistyczny - prawo realizuje wpierw cele władzy państwa, inicjatywa ustawodawcza w rękach
władzy, nie interesuje się prawami jednostki, nie ma kontroli poprawności
powstającego prawa, nie ma racjonalności argumentacyjnej i
komunikacyjnej.
2.) Demokratyczny - prawo realizuje cele jednostki, inicjatywa ustawodawcza w rękach odbiorców prawa,
interesuje się prawami jednostki, istnieje kontrola poprawności powstającego
prawa, jest racjonalność argumentacyjna i komunikacyjna.

29.10.2009
Zasady tworzenia prawa

Wyróżnia się 2 podziały zasad uwzględniające następujące czynniki:

A.) Merytoryczne tworzenia prawa – zasady odwołujące się do treści prawa, wiążą się z porządkiem
politycznym, aksjologią, są spisane.
1.) Zasada merytoryczna – zwana także aksjologiczną, postulat ustawodawcy do prawodawcy by
wydobywał pewne informacje z konstytucji i pod nie tworzył
prawo.
2.) Zasada nieingerencji – prawodawca nie może zbytnio ingerować w sferę życia ludzi. Np. ochrona
praw nabytych.
Przykładem nieingerencji jest też utrzymywanie
odpowiedzialności karnej, swego rodzaju ultimaracji
(ostateczności).
3.) Zasada stabilności i jakości prawa – merytoryczny postulat by prawo było efektywne, nie było one
nadmiernie rozbudowane i zbyt często
zmieniane.

B.) Formalne tworzenia prawa – odwołują się do procedur tworzenia prawa, nie są spisane.
1.) Zasada kompleksowości – ustawa powinna wyczerpująco regulować daną dziedzinę spraw, nie
pozostając poza zakresem swego unormowania istotnych
fragmentów tej dziedziny.
2.) Zasada koncentracji treściowej:
a.) Ustawa powinna być tak skonstruowana aby od przyjęcia tych w niej zasad
regulacji nie trzeba było wprowadzać licznych wyjątków.
b.) W ustawie nie zamieszcza się przepisów, które regulowałyby sprawy wykraczające
poza wyznaczony przez nie zakres podmiotowy (krąg podmiotów, do których się odnosi).
c.) Ustawa nie może zmieniać lub uchylać przepisów regulujących sprawy, które nie
należą do jej zakresu przedmiotowego lub podmiotowego albo się z nimi wiążą.
d.) Trzeba odpowiedzieć na pytanie, po co to robić.
3.) Zasada skrótowości:
a.) Ustawa nie może powtarzać przepisów zamieszczonych w innych ustawach.
b.) W ustawie nie powtarza się również postanowień umów międzynarodowych
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą oraz dających się bezpośrednio stosować
postanowień aktów normatywnych ustanowionych przez organizacje międzynarodowe lub
organy międzynarodowe, którym RP przekazała kompetencje organów władzy państwowej
w niektórych sprawach.

4
 c.) W ustawie można odsyłać do przepisów tej samej lub innej ustawy oraz do
postanowień o których mowa w poprzednim ustępie; nie odsyła się do przepisów innych
aktów normatywnych.
d.) W ustawie nie można zamieszczać przepisów nakazujących stosowanie innych
aktów normatywnych i umów, o których mowa w punkcie b.
4.) Zasada lapidarności – przepisy ustawy redaguje się zwięźle i syntetycznie unikając nadmiernej
szczegółowości a zarazem w sposób w jaki opisuje się typowe sytuacje występujące w dziedzinie
spraw regulowanych tą ustawą.
5.) Zasada komunikatywności – przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób
zrozumiały dla adresatów zawartych w nich no0rm wyrażały intencje prawodawcy.
6.) Zasada składni języka polskiego – zdania w ustawie redaguje się zgodnie z powszechnie
przyjętymi regułami składni języka polskiego unikając zdań wielokrotnie złożonych.
7.) Zasada treści języka polskiego:
a.) W ustawie należy posługiwać się poprawnymi wyrażeniami językowymi
(określeniami) w ich podstawowym i powszechnie przyjętym znaczeniu.
b.) W ustawie należy unikać posługiwania się:
- określeniami specjalistycznymi (profesjonalizmami), jeżeli mają odpowiedniki w
języku powszechnym;
- określeniami lub zapożyczeniami obcojęzycznymi, chyba, że nie mają dokładnego
odpowiednika w języku polskim;
- nowotworzonymi pojęciami lub strukturami językowymi (neologizmami), chyba że w
dotychczasowym słownictwie polskim brak jest odpowiedniego określenia.
8.) Zasada konsekwencji terminologicznej – do oznaczenia jednakowych pojęć używa się
jednakowych określeń a różnych pojęć nie
oznacza się tymi samymi określeniami.
9.) Zasada normatywności – w ustawie nie zamieszcza się wypowiedzi, które nie służą wyrażaniu
norm prawnych, a w szczególności apeli, postulatów, zaleceń,
upomnień oraz uzasadnień formułowanych norm.

Cechy racjonalnego prawodawcy

2.) Posiada wiedzę niesprzeczną i dobrze uzasadnioną.

3.) Zna świat zjawisk społecznych i zjawisk przyrodniczych.
4.) Zna cały system prawny.
5.) Posługuje się bezbłędnie językiem.
6.) Zna prakseologiczne zasady skutecznego działania.
7.) Posiada uporządkowany system wartości.

19.11.2009

3. OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Obowiązywanie prawa nie ma jednej koncepcji.

Normy prawne mogą obowiązywać w następujących aspektach:

1.) Tetycznym – gdy norma przyjęta jest zgodnie z zasadami formalnymi.
2.) Aksjologicznym – gdy społeczeństwo uzna normę za dobrą, pożądaną i sprawiedliwą.
3.) Behawioralnym – gdy norma jest przestrzegana przez wielu.

Norma prawna wchodzi w życie z momentem ogłoszenia przepisów. Jest to ostatnia czynność konwencjonalna.
Wejście w życie – aktywują się obowiązki jej adresatów.
Obowiązywanie – wejście do systemu prawnego.

Egzegeza prawnicza – opracowywanie tekstów prawnych, wyróżnia się tu 3 rodzaje reguł:

A.) Interpretacyjne
B.) Inferencyjne
Normy prawne mogą być wyrażone explicite i implicite. Mówiąc o regułach inferencyjnych musimy pamiętać o
normach-konsekwencjach. Reguły inferencyjne dzielą się na:
1.) 1 GRUPA: Normy wynikające z norm:
a.)
związki typu logicznego – albo zakres zastosowania jednej normy zawiera się w zakresie zastosowania
normy drugiej albo zakres normowania jednej normy zawiera się w zakresie normowania drugiej normy. Np.:
- Na zakres zastosowania: powstrzymywanie się pracownika od pracy zagrażającej bezpośrednio jego
życiu lub zdrowiu dotyczy również pracownika młodocianego
- Na zakres normowania: przez pojęcie „samochód” należy rozumieć też „motocykl”.
b.) związki typu instrumentalnego
- Dyrektywa instrumentalnego nakazu
- Dyrektywa instrumentalnego zakazu.
2.) 2 GRUPA: oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy – konsekwencje ocen prawodawcy:
5
 a.) analogia iuris – typowe wnioskowanie prawnicze a analogia legis nie jest wnioskowaniem prawniczym,
tylko dyrektywą wykładni funkcjonalnej (stosujemy daną normę również do sytuacji podobnych –
wnioskowanie a simili).
b.) wnioskowanie a fortiori:
- argumentum a maiori ad minus
- argumentum a minori ad maius.
C.) Kolizyjne
Reguły kolizyjne I stopnia:
a.) lex superior derogat legi inferiori
b.) lex posterior derogat legi priori
c.) lex specialis derogat legi generali

5. WYKŁADNIA PRAWA

W Polsce jest kilkanaście koncepcji wykładni.

Dominują 2 koncepcje wykładni:

1.) Klaryfikacyjna – jej celem jest ustalanie znaczeń poszczególnych słów użytych w przepisie prawnym; ustalenie
znaczenia słów niejasnych (clara non sunt interpretanda). Propagatorem jest prof. Jerzy Wróblewski.
2.) Derywacyjna – celem jest wyinterpretowanie normy prawnej z przepisu prawnego (przepisów prawnych). Paremia dla
tego typu koncepcji – interpretatio cessat in claris (interpretację należy zakończyć, gdy osiągnięto jej jednoznaczny rezultat).
W ramach wykładni derywacyjnej zawsze jest potrzebna wykładnia systemowa i funkcjonalna. Propagatorami są prof.
Zieliński i prof. Zygmunt Wróblewski.

WYKŁADNIA JĘZYKOWA

A.) Wynik pewny – wykładnia systemowa i funkcjonalna

1.) klaryfikacyjna – NIE (wyjątki – kiedy nawet w klaryfikacyjnej prowadzi się wykładnię
systemową i funkcjonalną mimo, że wynik jest pewny na podstawie wykładni językowej).
2.) derywacyjna – TAK
a.) błąd legislacyjny – np. „kto uprowadza nieletnich, podlega karze”; błąd polega na tym, że użyto
liczby mnogiej.
b.) argumentum ad absurdum – gdy wynik wykładni jest absurdalny. Np. przepis prawa łowieckiego
„kto hoduje bądź posiada charty rasowe bez zezwolenia”. Absurdalne jest tu założenie, że można bez
zezwolenia hodować lub posiadać
c.) wynik wykładni jawnie niesprawiedliwy, niesłuszny - np. pan Kowalski miał zawał serca i wystąpił
o rentę, odmówiono mu, gdyż przepis mówił o warunku „obłożnej choroby”, ponieważ nie leżał długo w łóżku.
SN uznał w tej sytuacji, że należy jednak odstąpić od wykładni językowej tego przepisu i uwzględnić żądanie
pana Kowalskiego.
d.) wynik wykładni byłby sprzeczny z podstawowymi zasadami konstytucyjnymi w państwie - np.:
art. 632 KPK; mówiący o kosztach postępowania karnego ponoszonych przez oskarżyciela prywatnego, gdy
oskarżony został uniewinniony lub postępowanie zostało umorzone. TK uznał, że ten przepis naruszał prawo
do słusznego i sprawiedliwego procesu w tej części w której dotyczył umorzenia.
Zaletą wykładni derywacyjnej jest to, że ma 3 fazy:
a.) Porządkująca – etap wstępny, polega na ustaleniu materiału normatywnego. Ustalenie, czy dane
przepisy obowiązują.
b.) Rekonstrukcyjna – ustalenie wyrażenia normokształtnego; „wyciągnięcie” wyrażenia normokształtnego
z przepisów prawnych.
Przepisy zrębowe niezupełne – przynajmniej zakaz lub nakaz zachowania – przykład art. 415 KC.
c.) Percepcyjna – 3 rodzaje typów wykładni:  [będą omówione poniżej]
- językowa
- systemowa
- funkcjonalna
Każda z tych 3 wykładni charakteryzuje się poszczególnymi dyrektywami (Wróblewski nazwał je
domniemaniami). Żadna z nich nie ma charakteru pewnego. Każda z tych dyrektyw to ius interpretandi,
wykształcone przez europejską kulturę prawa.
B.) Wynik niepewny – zarówno koncepcja klaryfikacyjna jak i koncepcja derywacyjna; wykładnia systemowa i funkcjonalna.

26.11.2009

WYKŁADNIA JĘZYKOWA

Jest na pierwszym miejscu w systemie prawa „civil law”.

Język – są 3 jego rodzaje:

1.) Naturalny – kształtuje się automatycznie w toku wypowiedzi.
6
 2.) Sztuczny – reguły językowe są ustalone już wcześniej, np. esperanto
3.) Etniczny – jako odmiana języka naturalnego; forma języka naturalnego, posługuje się nim
naród, grupa etniczna, zawiera pewne elementy języka sztucznego.
Dialekt – wyróżnienie językowe z punktu widzenia kryterium terytorialnego.
Rejestr językowy – wyodrębniony na podstawie kryterium sytuacyjnego.

Dwa kryteria języków

1.) Prawny:
 prawny przepisów prawa A
 prawny norm prawa B
2.) Prawniczy:
 prawniczy judykatury prawa C
 prawniczy doktryny prawa D

Język a rzeczywistość
1.) Ludwik Wittgenstein „Traktat logiczny”, język odzwierciedla rzeczywistość.
2.) Sapiro Wolff, język pełni funkcję kreacyjną. W tę teorię najlepiej wpasowuje się język prawniczy, bo wykazuje cechę
kreacyjności.

Fikcja, która kreuje język prawny: np. instytucja „uznania za zmarłego”.

Socjolingwistyka prawnicza – poprzez badanie tekstów prawnych możemy poznać rzeczywistość; przykład z Kodeksu
Hammurabiego.

METODY BADANIA/ANALIZY JĘZYKA

1.) Rekonstrukcjonizm – najstarsza, wychodzi z założenia, że język jest brudny, nielogiczny. Dlatego trzeba przyjąć
metodę logiki formalnej.
2.) Deskrypcjonizm – w brudzie jest wartość języka. Założeń logicznych nie stosuje się. Nie ingeruje się w język, założeń
logicznych logiki formalnej nie stosuje się do założeń konstrukcji lingwistycznych.
3.) Transformacyjno-generatywne – w warstwie lingwistycznej teorie deskrypcjonizmu i rekonstrukcjonizmu są błędne.
Trzeba poznać szereg reguł gramatyki języka. Trzeba poznać reguły wykładni, aby poznać język prawny.
Gramatyką języka prawnego reguły egzegezy prawniczej.

ZAŁOŻENIA WYKŁADNI

Dyrektywy wykładni językowej:

A.) W fazie rekonstrukcyjnej:
1.) Jeżeli przepisowi prawnemu nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś coś czyni (wyda/doręcza/określa),
należy przyjąć, że taki przepis wyraża nakaz wydania czegoś, czy określenia/uregulowania czegoś.
2.) Jeżeli przepisowi nadano formę zdania stwierdzającego, że ktoś coś czyni, przy czym czynność, o której mowa
ma charakter czynności konwencjonalnej, należy przyjąć że przepis ten udziela upowaznienia do dokonywania
czynności konwencjonalnych danego rodzaju oraz wyraża zarazem nakaz, aby z tego upoważnienia czynić użytek
– rozważany przepis wyraża dwie normy – kompetencyjną i merytoryczną.
3.) Jeżeli w przepisie mówi się o tym, że ktoś może dokonać czynności konwencjonalnej, należy przyjąć że ten
przepis jedynie upoważnia do dokonania danej czynności.
4.) Jeżeli przepis głosi, że sprawca określonego czynu podlega karze, to należy przyjąć, że wyraża on zakaz
dokonywania danego czynu oraz nakaz wymierzenia kary tego właśnie rodzaju, temu kto zakaz złamie tzn. wyraża
fragmenty z norm sankcjonowanej i sankcjonującej.
B.) W fazie percepcyjnej:
Nakaz uznania definicji legalnej (domniemanie języka prawnego – prof. Wróbleski).
Jeżeli nie ma definicji legalnej w danym akcie, to można sięgnąć do rodzajowo właściwego aktu normatywnego dla
tego pojęcia – „odpowiednie stosowanie”:
 stosowanie wprost
 stosowanie odpowiednimi zmianami
 w istocie zakaz stosowania
Jeżeli nie ma definicji legalnej w danym akcie, to można sięgnąć do rodzajowo najbliższego aktu normatywnego, dla
aktu normatywnego, który interpretujemy.

GRUPA I:
1.) Dyrektywa uznania priorytetu definicji legalnych.
2.) Dyrektywa języka prawniczego.
3.) Dyrektywa języka specjalistycznego.
4.) Dyrektywa języka potocznego.
Tak naprawdę od niej zaczynamy; słowniki języka polskiego.
Domniemanie języka prawnego działa najmocniej.

7
 Jeżeli definicja legalna jest ujęta w części ogólnej aktu normatywnego to stosujemy tą definicję do interpretacji
całego tego aktu.
Jeżeli definicja legalna jest ujęta w części szczegółowej danego aktu, to można ją stosować tylko w ramach tej
części, nie można stosować definicji legalnej w akcie wykonawczym do aktu głównego.
Domniemanie języka prawniczego – można stosować, gdy spełniono łącznie dwie przesłanki:
 brak definicji legalnej w akcie.
 powszechna zgoda co do znaczenia danego pojęcia w doktrynie, jurydykaturze.
5.) W przypadku kilku znaczeń danego słowa na gruncie języka potocznego, należy odrzucić archaizmy oraz
wulgaryzmy i przyjąć pierwsze znaczenie danego słowa.
6.) Zakaz wykładni synonimicznej – nie można dwóm różnym pojęciom nadawać tego samego znaczenia; np.
„funkcjonariusz publiczny” a „osoba pełniąca funkcje publiczne”.
7.) Zakaz wykładni homonimicznej – jeżeli mamy takie same sformułowania, to należy je tak samo rozumieć.
8.) Zakaz wykładni per non est – nie można pomijać jakiegokolwiek elementu przepisu podczas wykładni.
9.) Zasada lege non distinguente nec nostrum est distiguere – tam, gdzie ustawodawca nie wprowadza
rozróżnień, tak i my nie powinniśmy ich wprowadzać. Np.: „każdemu przysługuje prawo do rzetelnego procesu”;
„każdemu”, czyli nie można wyłączyć to prawo w stosunku do oskarżonego.

GRUPA II:
1.) Jeżeli w przepisie mówi się, że adresat jest wskazany słowem człowiek, student, żołnierz bez żadnego bliższego
oznaczenia, należy przyjąć że chodzi wyłącznie o osoby z wymienionych grup.
2.) Jeżeli w przepisie mówi się, że jakiś jeden podmiot wydaje akt normatywny „w uzgodnieniu” z innym podmiotem,
należy przyjąć, że oba podmioty muszą dojść do porozumienia co do treści tego aktu.
3.) Jeżeli mówi się w przepisie, że jakiś jeden akt normatywny ma być wydany przy braku wskazania okoliczności,
należy przyjąć, że chodzi o każde okoliczności.

Dyrektywy wykładni systemowej:

1.) Zgodność z konstytucją.
2.) Zasada hierarchiczności.
3.) Zgodność z zasadami prawa
4.) Zgodność z prawem międzynarodowym.
5.) Zgodność z prawem europejskim.
6.) Zakaz wykładni prowadzącej do sprzeczności.
7.) Zakaz wykładni prowadzącej do luk w systemie.
8.) Argumentum a rubrica – systematyka wewnętrzna i zewnętrzna aktu:
 wersja węższa: interpretacja przepisu z punktu widzenia systematyki wewnętrznej aktu normatywnego.
 wersja szersza: interpretacja przepisu z punktu widzenia systematyki wewnętrznej i zewnętrznej aktu
normatywnego.
Np.: wybory zarządu w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym. Wyższa komisja kwalifikacyjna dodatkowo
jeszcze dokonywała czynności, odrzucono wniosek o udostępnienie akt, na podstawie których wyższa komisja
kwalifikacyjna przeprowadziła kwalifikacje, gdyż z systematyki aktu prawnego wynikało to, że jawność postępowania
dotyczyła tylko postępowania I-instancyjnego a nie postępowania przed wyższą komisją kwalifikacyjną.

10.12.2009

Dyrektywy wykładni funkcjonalnej:

1.) Ratio legis i wykładnia celowościowa.
2.) Dyrektywa nakazu uwzględnia powszechnie akceptowalne normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności.
3.) Argument konsekwencjalistyczny (pragmatyczny) – wybór najbardziej korzystnych konsekwencji ekonomicznych i
społecznych.
4.) Argumentum ad absurdum.

Rola wykładni funkcjonalnej:

1.) Selekcja wykładni językowej – wybór między dopuszczalnymi rezultatami wykładni językowej. Było tu kilka
dopuszczonych wyników wykładni.
2.) Uzupełnienie wykładni językowej.
3.) Korygowanie rezultatu wykładni językowej – trzeba wybrać tylko jeden poprawny wynik wykładni, ponieważ musi on
być zgodny z wartościami preferowanymi przez ustawodawcę.
4.) Potwierdzenie wyników wykładni językowej.

Egzegeza prawnicza obejmuje 3 reguły:

1.) Interpretacyjne – to ius interpretandum.
2.) Inferencyjne – reguły wnioskowań prawnych. Wskazują, że obowiązują takie normy, które nie są wyraźnie określone w
aktach normatywnych.
3.) Kolizyjne:
 lex posteriori
 lex superior

8
 lex specialis
Mogą to być także reguły II stopnia (np. lex posterior generalis).

dictum de nullo (twierdzenie o niczym)

jeśli czegoś nie można stwierdzic o żadnym przedmiocie to nie można tego tez stwierdzic o niektórych czy
poszczególnych przedmiotach

dictum de omni (twierdzenie o wszystkim)

jeśli coś można orzec o wszystkich przedmiotach to można to samo orzec o niektórych z nich czy poszczególnych

jest jeszcze zasada lege non distingente nec nostrum est distinguere
(tam gdzie rozróżnień nie wprowadza prawodawca tam nie może ich wprowadzic interpretator)
ale wg Nawrota nie jest to wnioskowanie prawnicze tylko dyrektywa wykładni językowej (jest więc spór w doktrynie) –
tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie

(dictum de omni et de nullo łac., twierdzenie o wszystkim i o niczym; zasada log., wg której cokolwiek można stwierdzić (a.
czemukolwiek zaprzeczyć) na temat wszystkich przedmiotów danego rodzaju, to samo można też orzec o każdym poszczególnym
przedmiocie tegoż rodzaju (formuła Arystotelesa).)