ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA
NR 2 (6) LUTY 2011
Wernisaż twórczości uczestników Warsztatu
Terapii Zajęciowej w Rozłopach
W środę 2 lutego 2011r. w Sali Widowiskowej MDK
odbył się wernisaż wystawy twórczości uczestników
Warsztatu Terapii Zajęciowej w Rozłopach. Podczas
spotkania, przed licznie zgromadzoną
publicznością, zaprezentował się zespół teatralny z WTZ
Rozłopy w inscenizacji bożonarodzeniowej "Po
kolędzie". Wystawa prezentująca prace powstałe
w pracowniach: plastycznej, ceramicznej, stolarsko-
wikliniarskiej, krawiecko-dziewiarskiej, poligraficznej
oraz gospodarstwa domowego będzie udostępniona
zwiedzającym do końca miesiąca.
Warsztat Terapii Zajęciowej w Rozłopach rozpoczął
działalność 1 grudnia 2004roku. Organem prowadzącym
jest Urząd Gminy w Sułowie. Terapią objętych jest 35
osób niepełnosprawnych, głównie z terenu gminy Sułów
oraz z gmin ościennych. Głównym celem oddziaływań
terapeutycznych jest przygotowanie uczestników do
możliwie niezależnego funkcjonowania w środowisku
społecznym oraz podjęcie zatrudnienia.
SZCZEBRZESZYN
Plan działalności warsztatu określają
płaszczyzny oddziaływań rehabilitacyjnych:
1. rehabilitacja zawodowa – jest realizowana
w pracowniach terapii zajęciowej. Ma ona
na celu wykształcenie w uczestnikach
umiejętności i postaw niezbędnych do
podjęcia i wykonywania pracy;
2. rehabilitacja społeczna – ma za zadanie
umożliwienie osobom niepełnosprawnym
uczestnictwa w życiu społecznym. Dzięki
zajęciom uczestnicy nabywają umiejętności
porozumiewania się, otwartości, stosowania
się do reguł, proszenia o pomoc;
3. rehabilitacji psychologicznej –
przedmiotem jej działania są zmiany, jakie
mają zajść w osobowości w celu rozwoju
realnej samooceny uczestnika, umiejętności
rozwiązywania konfliktów i sytuacji
kryzysowych, proszenia o pomoc;
4. rehabilitacja ruchowa – realizowana jest
przez zabiegi fizykoterapeutyczne. Osoby
nie wymagające intensywnych ćwiczeń,
uczestniczą w gimnastyce
ogólnorozwojowej,
5. muzykoterapia – pozwala na
odreagowywanie napięć i emocji, integrację
grupy we wspólnym muzykowaniu.
Warsztat prowadzi sześć pracowni terapii
zajęciowej: stolarsko – wikliniarską, krawiecko
– dziewiarską, ogrodniczą, poligraficzną,
plastyczną i ceramiczną.
R.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Istota ekumenii
..... Słowo „ekumenia” wywodzi się z języka greckiego
– „oikumene” , w którym wyrażało ideę "całego
zamieszkałego świata ". W takim też sensie termin ten
po raz pierwszy znalazł zastosowanie w Piśmie
Świętym. W języku współczesnej teologii znaczenie
tego pojęcia przeszło prawdziwą ewolucję związaną z
uświadomieniem sobie przez chrześcijan problemu
podzielonego Kościoła oraz potrzeby przywrócenia
utraconej jedności. Instytucje, jak i poszczególne osoby
duchowne i świeckie, działające na rzecz pojednania i
dialogu religijnego w ciągu ostatnich lat nadały słowu
nową jakość. Odtąd wszelkie zaangażowanie na rzecz
jedności chrześcijan lub jedności Kościoła w ogóle -
nazywa się popularnie „ekumenizmem” lub „ruchem
ekumenicznym”. Istotą ekumenizmu jest dążenie do jak
najściślejszej współpracy Kościołów na wszystkich
szczeblach życia kościelnego, a także poszukiwanie tych
elementów poszczególnych wyznań, które są wspólne.
Ruch ekumeniczny nie dąży do uniformizmu w zakresie
porządku nabożeństwa lecz pragnie, aby podzielone
Kościoły wkroczyły na drogę dialogu, dzięki któremu,
wspólnie wsłuchując się w Słowo Pana, przyjmą kształt
jedności, danej im w Chrystusie. Pełne
zjednoczenie istniejących od dziesiątków, czy setek lat
odrębnych religii wydawać się może współczesnemu
człowiekowi, nawet wierzącemu - jeśli nie niemożliwe
to mało prawdopodobne - jednak tyko do momentu
spojrzenia na tę kwestię z następującej perspektywy:
Bóg jest wszechmocny i nie ma dla niego rzeczy
niemożliwych – skoro tak – jest On także w stanie
znaleźć sposób na połączenie wszystkich chrześcijan
czy chrześcijan z wyznawcami innych religii . Stąd
organizowane w różnych miejscach nabożeństwa
ekumeniczne, często z udziałem przedstawicieli różnych
wyznań, w trakcie których wznoszone są do Boga
modlitwy o zjednoczenie Kościoła. Potrzebę połączenia,
pojednania i dialogu między religijnego bardzo
wyraźnie dostrzegał Papież Jan Paweł II. Pomimo, iż
ruchy ekumeniczne istniały już znacznie wcześniej - to
właśnie on w ostatnich latach miał duży wpływ na te
procesy, które obecnie tak powszechnie możemy
obserwować. Jego słowa pozwolę sobie w tym miejscu
przytoczyć:
......"...dobrze jest rozpocząć XXI wiek nie od rozłamów,
ale od wspólnej wizji, w której wyraża się marzenie o
jedności ludzkiej rodziny. ..... Tą wizją kierowałem się,
gdy w październiku 1986 roku zaprosiłem do Asyżu
mych braci chrześcijan i zwierzchników wielkich religii
świata, aby każdy z nas modlił się o pokój razem z
innymi, a nie przeciw innym.
2
Pragnąłem bowiem, aby wszyscy - młodzież i
dorośli, mężczyźni i kobiety - w świecie
podzielonym jeszcze na dwa bloki i lękającym się
wojny nuklearnej, poczuli się powołani do
budowania przyszłości, która przyniesie pokój i
pomyślność. Miałem przed oczyma wspaniałą wizję
wszystkich narodów świata, które wyruszają w
drogę z różnych miejsc na ziemi, aby zgromadzić się
przed obliczem jedynego Boga niczym jedna
rodzina. Owego pamiętnego popołudnia w
rodzinnym mieście św. Franciszka ta wizja stała się
rzeczywistością: po raz pierwszy znaleźli się tam
razem przedstawiciele różnych religii świata.
......Bracia i siostry w Chrystusie! Jeśli
przypominamy światu potrzebę tolerancji między
kościołami, nie znaczy to, że sama tylko tolerancja
wystarcza. To stanowczo za mało. Proste
tolerowanie siebie nie może wystarczać
chrześcijanom i kościołom Chrystusa. (...)
Ekumenizm to nie tylko „szlachetna idea” (...) – to
równocześnie wielka próba wiary, nadziei i miłości:
wyjście w stronę tego, co jest „możliwe u Boga”, na
przekór temu, co po ludzku może zdawać się
„niemożliwe”... trzeba podejmować stopniowo różne
kroki: nie tylko spotykać się w modlitwie o jedność,
ale wszędzie, gdzie to możliwe, świadczyć w
jedności i świadczyć o jedności – oraz usuwać
przeszkody, zarówno te, które tkwią w mentalności
napiętnowanej wiekami podziału i rozłączenia, jak
też te najważniejsze, które tkwią w doktrynie i
teologii. I to wszystko stale się dokonuje.
Świadomość, że to co nas łączy, jest mimo wszystko
silniejsze od tego, co dzieli – że jest głębsze od tego,
co dzieli – każe szukać głębiej, a to oznacza dialog
teologiczny, to oznacza modlitwę i kontemplację.
(...) Wszyscy musimy wybrać dialog i miłość jako
jedyne drogi, które pozwalają nam szanować prawa
wszystkich i podejmować wielkie wyzwania nowego
tysiąclecia”. n.
Bałem się
Bałem się oczy słabną - nie będę mógł czytać
pamięć tracę - pisać nie potrafię
drżałem jak obora którą wiatr kołysze
- Bóg zapłać Panie Boże bo podał mi łapę
pies co książek nie czyta i wierszy nie pisze
Ks. Jan Twardowski

200 lat APTEKI W SZCZEBRZESZYNIE.
Do bardzo ważnych społecznie tradycji posiadanych
przez sądownictwo, oświatę i kulturę należy również
tradycja oświaty i kultury zdrowotnej tworzonej na
bazie lecznictwa szpitalnego i farmaceutycznego. W
2011 roku mija 200- setna rocznica utworzenia w
Szczebrzeszynie Szkół im. Zamoyskich i powstania
również w 1811 roku pierwszej apteki w mieście. W
latach 1811 – 1812 powstał również szpital miejski.
Na temat szkolnictwa powstało sporo opracowań
monograficznych, biuletynów i artykułów
publicystycznych. Na temat bogatych i ważnych
tradycji lecznictwa szpitalnego i aptecznego, poza
ogólnymi wzmiankami, brak konkretnych publikacji i
opracowań.
Powstała w 1811 roku, w okresie trwających
rozbiorów Polski, apteka była instytucją ratującą
zdrowie ludzi. W miarę nasilania się rusyfikacji
Polaków stawała się ośrodkiem polskości utrwalającym
patriotyzm i dążenia wolnościowe katolickich
mieszkańców Szczebrzeszyna i okolic, także tych
dalekich.
Architektura parteru budynku apteki jest bardzo
podobna do dydaktycznego budynku Szkół im.
Zamoyskich, wzniesionego w 1822 roku z fundacji XII
ordynata Stanisława Kostki Zamoyskiego. Świadczą o
tym: użycie do budowy kamienia i cegły, grubość
murów około 1,5 metra oraz krzyżowe sklepienia.
Podobna architektura i użyty materiał wskazują, że
budynki szkolne i apteka powstały w tym samym czasie
( piętro zostało dobudowane później). Uprawnione staje
się więc wnioskowanie, że podobnie jak szpital i szkoły
powstałe z fundacji Zamoyskich, również apteka
musiała powstać z inicjatywy, a nawet być może, przy
pomocy finansowej ordynata Stanisław Kostki
Zamoyskiego.
Pierwszym właścicielem apteki, którego znamy był
Maksymilian Windschbaurer( od roku 1835). Po jego
śmierci od 1839 do 1844 roku apteka była własnością
Karola Kowalskiego. W roku 1844 nabywa ją,
wysokiej klasy specjalista – farmaceuta Karol
Kłossowski – członek rodu Kłossowskich, właścicieli
od 1842 roku apteki rektorskiej w Zamościu. Według
ustnych przekazów to właśnie Karol miał nadbudować
piętro i wyposażyć aptekę w zabytkowe meble i
naczynia na wytwarzane leki . Uzupełnione przez
następnych właścicieli (w części zachowane) posiadają
wartość muzealną. Karol Kłossowski prowadzi aptekę
osobiście do czasu, kiedy to w 1860 roku, po śmierci
Jana Kłossowskiego obejmuje kierownictwo apteki
rektorskiej w Zamościu. Zarządcą apteki w
Szczebrzeszynie mianuje Józefa Monikowskiego.
W roku 1862 aptekę nabywa Antoni Topolski –
wielki patriota, działacz polityczny, współorganizator i
naczelnik powstania styczniowego 1863 roku w
Szczebrzeszynie.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Po upadku , a właściwie po krwawym stłumieniu powstania
przez carską Rosję, Antoni Topolski zostaje aresztowany i
osadzony w więzieniu w Janowie Lubelskim. Apteka działa
nadal, a leki wydaje chorym farmaceuta o nazwisku Barac.
Następnym właścicielem apteki był Ludwik Kaczorowski z
Lublina. Jego kuzyn Tomasz Kaczorowski był właścicielem
apteki w Zamościu. W końcowych latach 80 – tych XIX wieku
(trudno ustalić dokładną datę) właścicielem zostaje J.? Migórski
z Lublina. Lata te to bardzo trudny okres charakteryzujący się
prześladowaniami, ( po upadku powstania styczniowego)
wyznawców wiary katolickiej, i nasilania polityki
wynarodowienia Polaków w Królestwie Polskim. W
Szczebrzeszynie zwalczanie katolicyzmu prowadził zagorzały
wróg Polaków pop Timofiej Tracz. ,,Kogo zechciał
denuncjował, kogo zechciał w trumnie chował”- są to słowa
wiersza o popie Traczu, powstałego w tym okresie. W tych
latach apteka stała się bastionem polskości.
Migórski – praktykujący katolik i obrońca polskich tradycji
wolnościowych, aby uniknąć oskarżeń Tracza o podburzanie
Polaków przeciw carowi, sprzedaje aptekę Gustawowi Zahrtowi,
wyjeżdża do Mord k. Siedlec, gdzie dla córki Marianny żony
Mariana Forkiewicza kupuje niewielki majątek ziemski. Gustaw
Zahrt, właściciel apteki w latach 1900 – 1912, to nie tylko
wybitny farmaceuta, ale także zapalony działacz społeczny,
narodowy i oświatowy. Dzięki jego działalności i staraniom
następuje dalsze ożywienie życia politycznego w
Szczebrzeszynie. Znaczną rolę w tej dziedzinie odegrała
Ochotnicza Straż Ogniowa utworzona przez Zahrta w 1906 roku.
Z jego inicjatywy powstaje też biblioteka w Klemensowie,
przeznaczona dla robotników Cukrowni i ich rodzin oraz
organizacja pod nazwą ,,Światło”, która zajmowała się
organizowaniem czytelnictwa i wspólnie z organizacją
,,Macierz szkolna”- walką o polską szkołę. Gustaw Zahrt
współpracuje ściśle w dziedzinie krzewienia kultury zdrowotnej
na wsi i zwalczaniu przesądów i zabobonów, wykorzystywanych
w leczeniu przez wiejskich ,,duchtorów”, naczelnym lekarzem
Ordynacji Zamoyskiej Józefem Wilaume. Po latach życia i pracy
zawodowej i społecznej w Szczebrzeszynie Gustaw Zahrt
sprzedał aptekę Janowi Szczygłowskiemu. Na tę okoliczność, w
dniu 9 stycznia 1913 roku, został sporządzony akt notarialny w
kancelarii notariusza Teodora Kalinowskiego w
Szczebrzeszynie. Gustaw Zahrt wyjeżdża do Warszawy, gdyż
według pani Janiny Szczygłowskiej, prowadził własną aptekę w
jednej z podwarszawskich miejscowości, także w okresie
okupacji niemieckiej.
Rodzina Szczygłowskich właścicieli najstarszej apteki w
mieście odegrała znaczącą rolę w życiu i historii Szczebrzeszyna
i okolic w XX wieku.
Jan Szczygłowski urodził się w 1865 roku w Skalbierzu.
Farmację studiował na uniwersytecie w Moskwie. Studia
ukończył w 1892 roku z tytułem prowizora farmacji. Po studiach
pracował kolejno w Auszczcie na Krymie, Kijowie, Winnicy, i
Bolesławi na Ukrainie. Cały czas tęskni i planuje powrót do
rodzinnego kraju – Polski. Po powrocie dzierżawił kolejno
apteki w Kazimierzy Wielkiej pow. Pińczowski, później
zarządzał apteką w Łęcznej i Krasnymstawie. W roku 1907
nabył aptekę w Tyszowcach.
3
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Po pięciu latach pracy przenosi się, wraz z rodziną, do
Szczebrzeszyna, gdzie kupuje w 1913 roku aptekę od
Gustawa Zahrta. Jan posiadał czworo dzieci: syna i trzy
córki. Syn Czesław i córka Maria urodzili się w
Tyszowcach, a Janina i Krystyna urodziły się w
Szczebrzeszynie.
Córka Krystyna – farmaceutka wyszła za mąż za
Stanisława Kazimierczaka – mgr farmacji, z którym
wspólnie pracowali w aptece ojca do 1937 roku. W tym
roku wyjechali do Warszawy, gdzie również byli
farmaceutami.
Córka Maria wyszła za mąż za Karczyńskiego. Zmarła
w 1995 roku. Obie siostry Krystyna i Maria pochowane są
w Warszawie. Ojciec Jan, syn Czesław i córka Janina,
matka Stefania pochowani zostali w Szczebrzeszynie.
Najmłodsza córka Janina – technik farmacji, w czasie
wywiadu, którego udzieliła mi w dniu 18 marca 1998 roku,
wraz z żoną Czesława Wandą, stwierdziła: ,, Ojciec Jan
Szczygłowski był z natury spokojny, życzliwy, bardzo
pracowity, oddany domowi i dzieciom. Był doskonałym
specjalistą, który potrafił robić leki i rozpoznawać wiele
chorób”. Wysoką wiedzę w dziedzinie lecznictwa
potwierdza spora liczba ludzi starszego pokolenia –
mieszkańców Szczebrzeszyna i okolic, którzy byli
klientami jego apteki, także wtedy gdy zastąpił go syn
Czesław.
W okresie międzywojennym w Szczebrzeszynie było
troje stałych lekarzy: Zygmunt Klukowski, dr Kozicki, dr
Warchałowska, w latach 30 XX wieku przybyli : dr Stefan
Jóźwiakowski i Józef Spoz. Opłaty za wizyty lekarzy były
dla większości mieszkańców, zazwyczaj biednych, zbyt
wysokie. Nie mogli więc z usług lekarza korzystać.
Przychodzili do apteki i opisywali swoje ( a często swoich
dzieci) dolegliwości, prosili uparcie i gorąco o leki. Jan
Szczygłowski cierpliwie i z uwagą wysłuchiwał informacji
o chorobie, zadawał pytania, a później dawał lek. Lek był
często robiony w aptece z różnych składników ziołowych,
po które zgłaszał się klient po ich uprzednim wykonaniu.
Zrobione przez niego (często przy pomocy jego
współpracowników – syna i córki), wydawane za niewielką
opłatą, były w opinii korzystających, należała do nich także
moja matka i rodzina żony, były skuteczne. Leczyły one
wiele zgłaszanych dolegliwości jak: przeziębienia,
uczulenia, potłuczenia, a nawet choroby serca. Dużą część
ziół państwo Szczygłowscy hodowali w sporym własnym
ogrodzie, położonym zaraz za apteką. Posiadane
umiejętności Jan Szczygłowski przekazał synowi
Czesławowi. Przekazał mu również apteką w 1945 roku na
pięć lat przed śmiercią. Zmarł w 1950 roku.
Znajomość ziół i umiejętność robienia z nich leków
(zwłaszcza z własnych surowców) stały się bardzo
potrzebne w okresie okupacji niemieckiej. Leki służyły dla
konspiracyjnego leczenia chorych lub rannych
partyzantów. Cała rodzina Szczygłowskich była bardzo
zaangażowana we współpracę ze zbrojnym podziemiem.
Dostarczała opatrunki i leki do oddziałów leśnych AK i
BCH, przez cały okres trwania okupacji.
4
O działalności tej po latach napisał Jan Grygiel, as
wywiadu AK na Zamojszczyźnie w książce Związek
Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Obwodzie Zamojskim
1939 – 1944 - ,,W pustym pokoju na piętrze u aptekarza
Jana Szczygłowskiego w Szczebrzeszynie odbywały się
narady z udziałem ,,Kaliny”, ,,Adama”, ,,Czeremchy” i
innych . Tu przychodził prowizor apteki Stanisław
Kazimierczak ps. ,,Śmiga” i przynosił leki dla oddziałów
leśnych. Część leków od Szczygłowskiego otrzymywał
felczer – kierownik ośrodka zdrowia w Klemensowie,
część dr Stefan Jóźwiakowski ps. ,,Jaga”. Resztę leków
przechowywano w aptece, na strychu”.
Ze Stanisławem Kazimierczakiem pracował w aptece
student farmacji Zygmunt Grabowski, członek organizacji
podziemnej. Zaopatrzenie w leki było utrudnione i
niepełne ze względu na złą pracę przemysłu
farmaceutycznego. Prywatni aptekarze nie posiadali
natomiast surowców do produkcji leków. Punkt rozdziału
leków pracował do chwili, gdy do apteki zawitali Niemcy,
aby aresztować Czesława Szczygłowskiego. Nie
zastawszy go w domu, Niemcy aresztowali jego ojca. Jan
Szczygłowski w chwili aresztowania syna miał 75 lat i
słabe zdrowie. Nie sprostałby zadawanym więźniom
szykanom, stosowanym w czasie ćwiczeń na placu
więziennym, które wymagały między innymi częstego,
kilkakrotnego, szybkiego wychodzenia z - i wchodzenia
do więziennej celi. Opisał to Z. Klukowski w Dzienniku z
lat okupacji str. 125 -126. ,, Wychodzenie i wchodzenie do
cel musiało się odbywać bardzo szybko. W jednej chwili
musieliśmy wszyscy równocześnie ukazywać się na placu
ustawieni w dwuszeregu przed swoimi celami, lub
wbiegać i wybiegać z powrotem tak, żeby plac
momentalnie pozostawał pusty. Dla ludzi nie
wymusztrowanych, zwłaszcza starych, nie było to rzeczą
łatwą. W naszej grupie mgr Szczygłowskiego braliśmy pod
ręce, ja z jednej strony, Przysada z drugiej i szybko
wyprowadzaliśmy z celi lub wpychaliśmy z powrotem, bo
tylko tym sposobem mógł on nadążyć i nie narazić się
gestapowcom”. Żeby ratować ojca zgłosił się syn
Czesław, prosząc o wypuszczenie ojca . Jana
Szczygłowskiego Niemcy wypuścili, zaś Czesława
wysłano do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu. Po
rocznym pobycie w obozie Czesław został, na skutek
starań, zwolniony. Po spotkaniu się z rodziną w
Szczebrzeszynie zamieszkał w Warszawie.
Mino ciągłego zagrożenia aresztowaniami członków
rodziny Szczygłowskich, w aptece kierowanej przez Jana,
dalej działał punkt kontaktowy i dalej dostarczane były
leki dla oddziałów leśnych. Rodzina Szczygłowskich,
oprócz świadczonych pomocy dla ruchu oporu, udzielała
również pomocy żywnościowej polskim żołnierzom
wziętym 1939 roku do niemieckiej niewoli i osadzonym w
specjalnych oflagach niemieckich na terenie Niemiec.
Przysyłane z oflagów niemieckich kartki z
podziękowaniami i życzeniami (zachowało się 25
pocztówek i listów) potwierdzają , że Jan i Janina
Szczygłowscy w okresie 1940 – 1944 wysyłali żołnierzom
– jeńcom żywność.

W zachowanych pocztówkach występują nazwiska
żołnierzy: Stefan Lijewski Nr 15684 Stalag IV A,
Franciszek Łysakowski Nr 4555 stalag II A, Aleksander
Ormianin Nr 8102 stalag IVA, Józef Wysocki Nr 17722
stalag IVA, i systematycznie przez 4 lata (1940 – 1944)
występuje pocztówki przysyłane przez ppor. Czesława
Łojko Nr 558 komp. 3 oflag II E k. Neubrandenburga.
Żołnierze – jeńcy dziękując za
paczki, wyrażali przekonanie, że
pomogą one przetrwać i
doczekać się ,,słoneczka”.
Wiadomo, że chodziło tu o
słoneczko wolności. I Amerykanie zmienili polskie nazwisko) walczył w siłach
rzeczywiście pomogły im
przetrwać do końca wojny, i gdy
się ona w 1945 roku skończyła,
doczekali się wolności.
Ppor. Czesław Łojko
Czesław Szczygłowski,
uczestnik powstania warszawskiego, przeżył wojnę i
wrócił do Szczebrzeszyna, do rodziny i do apteki. W 1945
roku ojciec Jan przekazał mu aptekę na własność. Była ona
własnością Czesława krótko, gdyż w roku 1951 wszystkie
apteki w Polsce zostały upaństwowione. Jan Szczygłowski
nie doczekał tego momentu, gdyż, jak wcześniej pisałem,
zmarł 30 stycznia 1950 roku.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Pięć lat później (16 grudnia
1955) zmarła żona Jana
Stefania. Oboje zostali
pochowani w jednym grobie na
cmentarzu w Szczebrzeszynie.
Czesław zostaje
kierownikiem apteki i wraz z
żoną Wandą pracują w niej aż
do emerytury. Również - i na
emeryturze, ale już na części
etatu. Mieszkają w rodzinnym
mieszkaniu, na piętrze nad
apteką.
Czesław Bogumił Szczygłowski urodzony 20 lipca
1920 roku w Tyszowcach zmarł 16 marca 1984 roku w
Szczebrzeszynie. Wraz ze zmarłą żoną Wandą zostali
pochowani we wspólnym grobie na miejscowym
cmentarzu.
Janina Szczygłowska urodzona w 1913 roku w
Szczebrzeszynie zmarła jako niezamężna 17 grudnia 2000
roku w Szczebrzeszynie i została pochowana we
wspólnym grobie z rodzicami.
Czesław i Wanda z domu Barańska byli bezdzietni, i
dlatego na nich kończy się saga rodu Szczygłowskich w
Szczebrzeszynie.
Poznając historię apteki można stwierdzić, że chociaż
miała wielu właścicieli podczas swego istnienia, to
wszyscy oni byli patriotami, a w jej murach panowała
wysoka profesjonalna wiedza lecznicza i zawsze obecny
był duch polskości.
Ocenę przeszłości apteki i działalności jej właścicieli
wyraziła w wywiadzie zamieszczonym w miesięczniku
Gazeta Farmaceutyczna nr 6 czerwiec 2010 w artykule p.t
,, W aptece chrząszczowego Szczebrzeszyna” jej aktualna
właścicielka, od pokoleń rodowita szczebrzeszanka,
absolwentka i spadkobierczyni szczytnych tradycji Szkół
im. Zamoyskich w Szczebrzeszynie – Teresa Walczak z
domu Gabryszewska. Pochodzi ona z patriotycznej
rodziny, której członkowie w czasie okupacji Polski
cierpieli i walczyli z Niemcami tutaj i za granicą. Bratanek
ojca pani Teresy pułkownik Franciszek Gabryski (tak
zbrojnych USA, później w polskim dywizjonie 315. Pani
Teresa mówi: ,, Mam wiele pokory wobec przeszłości tego
budynku i wiele szacunku dla ludzi, którzy tę aptekę
tworzyli. Byli nietuzinkowi, wykształceni, swój zawód
traktowali jako powołanie, przysłużyli się
Szczebrzeszynowi. Szanowani obywatele, patrioci,
uczestnicy ruchu oporu, powstańcy, społecznicy,
intelektualiści. Tradycja tego miejsca jest również
niezwykła. Jestem szczęśliwa, że jeszcze zdążyłam uczyć
się od ostatniego z wielkich aptekarzy szczebrzeszyńskich
pana Czesława Szczygłowskiego”.
Aleksander Przysada
5
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Od redakcji: legendy odnoszące się do
Szczebrzeszyna drukowaliśmy w wielu
poprzednich numerach gazety. Zostały również
wydane w tomiku Szczebrzeszyn w legendzie. Niżej
podajemy najciekawsze legendy z Zamojszczyzny.
Zamojskie legendy i podania.
Każda miejscowość w naszym regionie posiada
swoje własne opowieści, legendy, przypowieści,
lokalne nazwy, czy podawane zazwyczaj ustnie z
pokolenia na pokolenie ciekawostki z odległych
czasów. Poniższy tekst jest próbą ich przybliżenia.
Czarnystok
Do dziś funkcjonuje w tej miejscowości nazwa
"Żydów dół" – przy polnej drodze prowadzącej do
pobliskiego lasu ukrywali się podczas okupacji, a
także i wczasach I wojny światowej Żydzi. W
Czarnymstoku (tak jak w wielu miejscowościach
Zamojszczyzny) do dziś święci się wianki uwite z
ziół i kwiatów – dawniej po poświęceniu wieszano
je pod obrazami w domach; zioła z wianków
wykorzystywano w celach leczniczych (bóle
żołądka, reumatyzm), a także podawane (po
zaparzeniu) do picia krowom po ocieleniu, celem
szybszego oczyszczenia organizmu.
Dołhobyczów
Właściciel pałacu Stefan Świeżawski zupełnie
przypadkowo stał się posiadaczem skarbu – jadąc
pociągiem do Lwowa podsłuchał rozmowę
carskich oficerów o ukrytym w poturzyńskiej
studni (nieopodal monastyru) skarbie.
Zaintrygowany tą informacją wysiadł z pociągu i
udał się do Poturzyna. Oficerowie mówili prawdę.
Wydobyte kosztowności ukrył w swoim pałacu.
Gdy po kilku latach zrodziło się w nim namiętne
uczucie do stryjecznej siostry Kazimiery, skarb
bardzo się przydał, bowiem władze kościelne
zgodziły się udzielić mu ślubu w zamian za
ufundowanie w Dołhobyczowie kościoła;
świątynię erygowano pod wezwaniem matki Bożej
Częstochowskiej.
Czernięcin
W początkach XX wieku w Czernięcinie - miejsca nazwa "Krasne". W miejscu potyczki miejscowa
Czarnięcinie, jak wówczas pisano i mówiono-
znajdował się duży, usypany kopiec. Miejscowa
ludność mówiła, że dawnymi czasy jakiś waleczny
dowódca poległ podczas rozegranej we wsi
potyczki. Jego druhowie położyli ciało w bruździe
(wgłębieniu ziemi powstałym podczas zaorywania
pola) i każdy przyniósł czapkę ziemi . Ponieważ
tysiąc ludzi chciało mu oddać cześć i ostatnią
przysługę, z przyniesionej w czapkach ziemi zrobił
się stos.
6
Gorajec
Gdy we wsi panowała zaraza (morowe powietrze) późną
nocą przed zabudowaniami gospodarzy zjawiała się
bryczka, z której wysiadali dwaj panowie . Podchodzili do
okien, stukali w nie i pytali: "śpicie, czy Boga chwalicie?".
Gdy padła odpowiedź: "śpimy" – odpowiadali "śpijcie
dalej”, wtedy w tym domu wszyscy umierali. Taki los
spotkał podobno pięcioosobową rodzinę Sykałów. Gdy
mieszkańcy domu odpowiadali "chwalimy Boga" – nic się
nie działo i wszyscy pozostawali przy życiu. W Gorajcu
krążyła też pogłoska, że podczas morowej zarazy w jednej
z przydrożnych figur zamurowano (na jej własne życzenie)
młodą dziewczynę, która złożyła siebie jako ofiarę celem
ubłagania Niebios o życie mieszkańców. Jedna z
mieszkanek Gorajca (nie żyjąca już Maria Ruska)
opowiadała, jakoby w zabudowaniach dziedzica
Nowińskiego, który mieszkał w Gorajcu Zastawie, jeszcze
przed Wróblewskimi – straszyło. Mówiono, Że Wacław
Nowiński powiesił się w stodole (teraz na tym miejscu stoi
figura); często słyszano na terenie jego byłej posesji tętent
koni, przechodzącym późną nocą koło tego miejsca
ukazywał się zając.
Gródek Nadbużny
Jeden z władców Gródka wyruszył na wojnę, ale nigdy z
niej nie powrócił. Jego żona wypłakała mnóstwo łez, które
wsiąkły w ziemię, tworząc u podnóża grodu źródło- jak
twierdzą mieszkańcy(podaję za Bogdanem Nowakiem) –
bije ono do dziś.
Gródek Nadbużny – Czumowo
W połowie drogi pomiędzy tymi dwoma miejscowościami
znajduje się miejsce zwane "Królewskim Kątem"
("Koroliwskij Kut"), wg przekazu zawartego w kronice
Nestora nazwa ta łączy się z imieniem Bolesława
Chrobrego : polski król obozował tutaj podczas wyprawy
na Ruś w roku 1018
Klątwy
Legendę związaną z nazwą tej wsi podał na łamach
Tygodnika Zamojskiego K. Czubara . Składający
przysięgę na wierność konfederacji targowickiej mieli ją
wykonać w pobliskim folwarku książęcym – stąd nazwa
wsi Klątwy. Pragnący zemsty Szwedzi zaatakowali
konfederatów – ich krew zbroczyła do tego stopnia
okoliczne błonie, że do dziś funkcjonuje na określenie tego
ludność usypała kopiec, który rzekomo ma kryć szczątki
poległych.
Kolonia Kryłów
Stoi tutaj figura św. Mikołaja z wilkiem, który, pomimo że
kamienny, posiada niezwykłą moc – leczy bezpłodność
kobiet. Trzeba nago podczas pełni księżyca dosiąść
zwierzęcia, pogłaskać go po łbie i po brzuchu, wtedy
dotychczasowa niemoc znika. Wilk pomaga również
niewidomym, sparaliżowanym oraz cierpiącym na
choroby skórne.

Kryłów – po rozebraniu miejscowej cerkwi gospodarz,
który otrzymane rozbiórkowe drewno wykorzystał do
budowy domu, słyszał podczas Wielkanocy (gdy
dzwoniły dzwony w okolicznych cerkwiach)
paschalne śpiewy, a szczególnie wtedy, gdy przyłożył
ucho do ściany. Początkowo bał się komukolwiek o
tym powiedzieć, na trzeci rok od wystawienia domu,
śpiewy usłyszała także jego żona i ich sąsiadka.
Gospodarze wyprowadzili się z domu – przychodzili
tu jedynie pomodlić się i posłuchać śpiewów.
Latyczyn
Mieszkańcy Latyczyna zajmowali się czarami –
potrafili tak odgryźć się temu, kto zrobił im coś złego,
że w miejscu publicznym spadało z niego ubranie.
okolice Sitańca i Zamościa
Nocami pojawiał się niesamowity czarny pies, miał
ponad naturalne rozmiary i zardzewiały łańcuch. Jak
mawiali ci, którzy mieli okazję go widzieć – był to
podobno duch skazańca, który na początku XX wieku
uciekł z zamojskiego więzienia. Zabłądził wśród
okolicznych bagien i tutaj się utopił. Inna legenda z
początków ubiegłego stulecia głosi, że w pobliżu
granic miasta Zamościa pojawiał się diabeł
przybierający postać zająca (można był przed nim
uciekać, ale jak informowali wtajemniczeni tylko
tyłem), oraz tajemnicze światełka unoszące się nad
ziemią, które płoszyły konie ciągnące dorożki i
chłopskie furmanki, a tych bywało w mieście dużo
szczególnie w dni targowe. Owe światełka były to
podobno dusze topielców. Mieszkańcy Zamościa byli
przekonani, że w ich mieście bardzo łatwo nawiązać
kontakt ze "złym" – wystarczyło o północy stanąć na
jednym ze staromiejskich skrzyżowań i zagwizdać.
Obecność złych mocy w Zamościu brała się rzekomo
stąd, że w najbliższych okolicach znajdowała się jedna
z dwóch bram prowadzących do piekła.
Potwierdzeniem tych informacji są relacje
Marianny Smoter z Czarnegostoku, która opowiadała
o spotkaniach członków jej rodziny (ojca, brata i
dalszej kuzynki) ze "złym". Rzecz miała miejsce przed
wybuchem II wojny światowej – mój ojciec jechał
przez czarnostocki las, na drodze przed furmanką
pojawił się czarny kot. Konie stanęły dęba, nie chciały
dalej iść. Tato zszedł z wozu, zapalił papierosa,
odczekał dłuższą chwilę. Kot znikł, wtedy zaciął konie
batem i pojechał, zastanawiając się co to mogło być...;
to wszystko wydarzyło się koło północy. "
"Pojechaliśmy z bratem do lasu po drzewo, w pewnej
chwili Felek zobaczył szarą kurę, chciał ją złapać,
myślał ze uciekła komuś jak szedł z nią na targ do
Szczebrzeszyna.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Kura ciągle uciekała, w pewnym momencie zniknęła
pod takim wykrotem. Brat się wystraszył, włosy
"stanęły" mu na głowie, uświadomił sobie, że jest to coś
złego. Za szarą kurą, chodziła także na Bojarach k.
Biłgoraja moja kuzynka (siostra mojej mamy)
Pintalowa, kura była duża, siwa, siodłata. Gdy nie
udało się jej złapać, kuzynkę ogarnął strach...
Radecznica
Bernardyński klasztor (wg danych z pocz. XX wieku)
otaczał lasek złożony z samych krzywych sosen, które
(jak wierzyła miejscowa ludność) pochyliły się przed
świętym Antonim, gdy ten objawił się w Radecznicy i
tak na zawsze pochylone pozostały.
Siedliska (pow. tomaszowski)
Powstał tutaj dwór ,do budowy którego używano
piasku pochodzącego z kurhanu – mogiły żołnierzy
poległych w walce z Tatarami. Duchy zmarłych
obrażone tym, że naruszono ich wieczny spokój,
zaczęły hałasować w budynku dworu, słychać było
krzyki, szepty, nawoływania. Właściciel okolicznych
włości – książę Paweł Sapieha kazał rozebrać dwór, a
otrzymany z rozbiórki materiał zużyto do budowy
cerkwi - funkcje sakralne pełniła w latach 1902 – 1947.
Sławęcin
Przedmieście Hrubieszowa – jego nazwa bierze się od
legendy o rzekomo zatopionym "sławnym mieście".
Sól k. Biłgoraja
Jak wieść niesie pewnego razu dziesięciu pastuszkom
nad strumykiem bijącym ze źródełka ukazała się postać
pięknej kobiety. Była to Maria Magdalena - za jej
sprawą dokonało się w Biłgoraju wiele cudów.
Terebiniec Kolonia
Podobno czasami w nocy w okolicach tej miejscowości
słychać bicie dzwonów, które podczas najazdu
Kozaków i Tatarów zostały zakopane w pobliskim
"Zamczysku".
Tomaszów Lubelski
Wg legendy powtarzanej przez mieszkańców miasta,
gdy w Tomaszowie wznoszono modrzewiowy kościół
pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, diabeł
bardzo się oburzył i za wszelka cenę chciał
powstrzymać prace budowlane. Przez całą noc zbierał
głazy, by rozrzucić je nad świątynia, ale zapiał kur i
pokrzyżował mu plany. Głazy leżą do dziś w
rezerwacie "Piekiełko" w okolicach Łaszczówki.
Trzęsiny
Za wsią w lesie spod skały wypływa źródlana woda,
miejscowa ludność wierzy, że źródełko jest darem św.
Antoniego, który odpoczywał w trzęsińskim lesie
podczas wędrówki do Radecznicy. Cdn.
Regina Smoter Grzeszkiewicz
7
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Zbory kalwińskie i szkoły przy zborowe na Była to uczelnia wyższa (podaję za administratorem
terenie Zamojszczyzny strony internetowej
Feliks Cruciger około 1546 roku wraz z dziedzicem tej
miejscowości – Stanisławem Stadnickim przeszedł na
protestantyzm; w listopadzie 1550 roku uczestniczył w I
Synodzie Kalwińskim w Pińczowie. Na synodzie w
Słomnikach (25. X. 1554 rok), który to synod stworzył
podstawy organizacyjne kalwinizmu w Małopolsce,
został wybrany superintendentem.
Równolegle ze zborami kalwińskimi funkcjonowały
szkoły przy zborowe, m. in. w Biłgoraju - założona
staraniem Adama Gorajskiego, utrzymywana była z
dochodów zboru i dostępna dla wszystkich. Prowadzili ją
nauczyciele rekrutujący się z katechetów lub alumnów
przygotowujących się do stanu duchownego. W roku
1608 synod bełżycki skierował do Biłgoraja katechetę
Wojciecha Czechowica (pracował do roku 1610),
następnie Andrzeja Jezierskiego (1610 – 1611). W roku
1630 decyzją Zbigniewa Gorajskiego powołano na
nauczyciela Jakuba Marcellusa. Program szkoły podobny
był, jak w placówkach tego typu na terenie kraju, w
Szczebrzeszynie, Turobinie. Szkoła w Turobinie była
jedną z lepiej postawionych i utrzymanych szkół przy
zborowych, gdzie rektor nauczał również podstaw wiary
(katechizmu). Powstała równolegle ze szkołą w
Szczebrzeszynie, tj. ok. 1574 roku. Informacje o istnieniu
w Turobinie szkoły pochodzą z zapisów synodalnych z
lat 1580, 1588. Szkoła i zbór, którymi opiekował się
Stanisław Górka – starosta kaliski, wojewoda poznański,
dziedzic Turobina - istniały jeszcze w 1595 roku.
Nie znamy dokładnie przedmiotów nauczania,
zapewne na wykładach omawiane były zagadnienia z
zakresu literatury, historii Polski i reformacji w szeroko
pojętym tego słowa znaczeniu, być może język łaciński,
itp. Pewnych informacji odnośnie szkolnictwa
kalwińskiego dostarczają dane ze słynnej szkoły
lewartowskiej, gdzie nauczano: polityki, retoryki
(podporządkowana była polityce, z tej racji, iż w
zamysłach wykładowców chłopcy, uczniowie tej szkoły
powinni być przygotowani w jak najlepszym tego słowa
znaczeniu do kariery politycznej, a co za tym idzie -
umiejętności wygłaszania stosownych przemówień na
temat różnorodnych zagadnień życia politycznego),
języka polskiego łacińskiego i niemieckiego. Odnośnie
przekonań religijnych wprowadzono całkowitą tolerancję,
nie wywierając na uczniów nacisku, po stronie którego
ugrupowania religijnego mają się opowiadać. Skoro
szkoła turobińska i szczebrzeszyńska powstały z
inicjatywy braci Górków, a miejscowości te nie są zbyt
daleko od siebie położone, możemy domniemywać, iż
zajęcia z młodzieżą prowadzili ci sami wykładowcy,
oczywiście są to tylko moje domysły.
Szkoła kalwińska funkcjonowała także w
Kryłowie. Placówkę fundowali w roku 1593
Ostrorogowie - gorliwi wyznawcy reformacji.
8
o Kryłowie -
http://www.krylow.info/), która z racji
pedagogicznych sukcesów, dobrego przygotowania
uczniów do przyszłej pracy na rzecz dobra
Rzeczpospolitej, konkurowała z utworzoną rok
później Akademią Zamojską. Studia w kryłowskiej
uczelni trwały pięć lat. Staraniem fundatorów
wykłady prowadzili najlepsi wówczas nauczyciele.
Szkoła kryłowska upadła z chwilą śmierci
fundatora Mikołaja Ostroroga w 1612 roku.
słowniczek
arianie (Bracia Polscy) - radykalny odłam
reformacji w Polsce. Arianie wyodrębnili się z
Kościoła kalwińskiego.
dystrykt – okręg, nazwa stosowana w
piśmiennictwie protestanckim XVI – XVII
wieku.
Jan Sturm – rektor akademii w Strasburgu, na
opracowanym przez niego programie nauczania
opierała się słynna szkoła lewartowska (vide:
Scxhola Levartowiana restituta, typis AlexII
Radecii 1593, Archiwum do Dziejów Literatury i
Oświaty , t. XIII, Kraków 1914, s. 291).
minister – duchowny protestancki w XVI – XVII
wieku.
senior – opiekun w zborze protestanckim.
superintendent – duchowny protestancki
sprawujący władzę nadzorczą w stosunku do
patronów (zwierzchników) zborów określonego
terytorium (prowincji).
synod – zebranie duchowieństwa jednego
dystryktu (okręgu)
Zaporscy – potomkowie Teodora Prochańskiego,
pierwszego właściciela Zaporza (wieś w gm.
Radecznica) w 1399 roku. W roku 1547 Paweł
Zaporski, pisarz ziemski zarządzał wioską, po
nim właścicielem Zaporza został Jan Zaporski. W
okresie reformacji niektórzy z Zaporskich
opowiadali się za protestantyzmem;
prawdopodobnie brali udział w spotkaniach
kalwinów z terenu Małopolski, z którymi miewał
kontakty Stanisław Sarnicki, opiekun zboru w
Mokrymlipiu.
Regina Smoter Grzeszkiewicz

Regina Smoter Grzeszkiewicz
Stowarzyszenia i towarzystwa
funkcjonujące na terenie Zamojszczyzny w
okresie międzywojennym.
Okres międzywojenny zaowocował w dziejach
Zamojszczyzny działalnością rozlicznych
stowarzyszeń i towarzystw o charakterze społeczno –
kulturalnym, religijnym i oświatowym. Zachowane w
ukazującej się wówczas prasie, dokonanych
opracowaniach oraz we wspomnieniach relacje
stanowią cenny przyczynek do poznania bogatej w
treść historii naszego regionu. Jako pierwsze zaczęły
tworzyć się towarzystwa mające na celu działalność
oświatową - należą do nich Towarzystwo Szerzenia
Oświaty "Światło" oraz Polska Macierz Szkolna. Czas
ich powstania to początek XX wieku, kraj nasz
pozostawał wtedy pod zaborami, zatem edukacja, a
przede wszystkim poznawanie polskiej literatury,
historii wolnej od naleciałości wiedzy narzucanej
przez rosyjskich zaborców oraz walka o polski język,
stawały się głównym przedmiotem tejże działalności.
***
Towarzystwa Szerzenia Oświaty "Światło".
O istnieniu Towarzystwa... posiadamy informacje ze
Szczebrzeszyna i Udrycz. Założycielką Towarzystwa
Szerzenia Oświaty "Światło" w Szczebrzeszynie była
córka zatrudnionego w miejscowym szpitalu dr Józefa
Villaume – Zofia, absolwentka szkoły średniej
(ukończyła ją w jednym z warszawskich pensjonatów,
a następnie studia filologiczne w Krakowie) oraz
szczebrzeszyński aptekarz G. Zarth. Koło liczyło 170
członków, głównie robotników i chłopów. W każdą
niedzielę w czytelni "Światła" organizowano
różnotematyczne pogadanki i odczyty. Oprócz pracy
w Towarzystwie... Zofia Villaume zajmowała się
kolportażem czasopism oraz prowadziła księgarnię,
gdzie "rozpowszechniano zakazane wydawnictwa...".
Udryckie Towarzystwo Oświatowe "Światło"
powstało w 1906 roku, jego skład z chwilą
rozpoczęcia działalności wynosił 64 osoby.
Członkowie Towarzystwa... prenumerowali : "Kuriera
Lubelskiego", "Przegląd Poranny", "Wiedzę ",
"Zagon", "Zorzę". Najbardziej zaangażowanymi w
działalność byli: K. Kardasz, Jan Główka, Franciszka
Bakuniak, M. Szprynger, (...) Tchórzewski, P.
Czugała. W roku 1908 decyzją władz zaborczych
działalność Towarzystwa została zawieszona.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Jego namiastką pozostały organizowane w domu
Michała Kuśmierczuka spotkania (trzy razy w
tygodniu) miejscowych chłopów, kiedy czytano prasę,
książki o tematyce rolniczej, przeprowadzano
dyskusje na interesujące mieszkańców tematy.
Z początków XX wieku pochodzą informacje o
działalności Polskiej Macierzy Szkolnej . Jej
placówki istniały w Klemensowie (miejscowy oddział
założony został w 1905 roku z inicjatywy działaczy
ludowych Jana Korby i L. Śledzińskiego) i w
Szczebrzeszynie. Koło Polskiej Macierzy Szkolnej
powstało na zebraniu organizacyjnym dnia 12
sierpnia 1906 roku . Zapisało się 27 osób, z tej liczby
wybrano Zarząd Koła w składzie: prezes – ks.
Wacław Kosior, członkowie – ks. Bolesław
Płodowski, Adolf Cort, Wacław Wietrzykowski,
Marian Małuja, Jan Czechoński, Andrzej
Kołodziejczyk, Stanisław Sawilski, Michał
Bryłowski, Jadwiga Degurska; w skład Komisji
Rewizyjnej weszli: ks Grabowski, Aleksander
Krzywdziński, Stanisław Mystkowski. Koło postawiło
sobie za cel założenie w mieście biblioteki, ochronki
dla dzieci i szkółki miejskiej.
Założycielem Kół PSM w Józefowie, Górecku
Kościelnym i Majdanie Sopockim był Tadeusz
Łuczycki, nadleśniczy Ordynacji Zamoyskiej,
społecznik i kolporter nielegalnej prasy na terenie
Lubelszczyzny.
Dużą rolę w rozpowszechnianiu oświaty i
kultury fizycznej odegrało w okresie
międzywojennym Towarzystwo Gimnastyczne
"Sokół". Oddział Towarzystwa funkcjonował m. in.
w Szczebrzeszynie. Towarzystwo... założone zostało
8 czerwca 1925 roku; obowiązki prezesa pełnił (...)
Grabkowski, w jego szeregach skupiało się 76
członków. "Sokolnicy" posiadali własną świetlicę,
wybudowaną staraniem inż. Andrzeja Waligóry
(dyrektora Fabryki Kalafonii i Terpentyny w
pobliskich Brodach). Patronat nad organizacją
sprawowała rodzina Zamoyskich, a honorowym
prezesem był Adam Zamoyski, właściciel Kozłówki
k. Lubartowa. Podstawą działalności "Sokoła" był
napisany przez dr Mariana Wolańczyka "Katechizm
Sokoli" (Lwów 1927). Członkami Towarzystwa
Gimnastycznego "Sokół" m. in. byli: Kazimiera
Kapciówna (Rzepecka) ze Szczebrzeszyna ( gdy
Kazimiera wychodziła za mąż, ordynat przysłał jej
wolant z białymi końmi, nie chciała jechać, "bo
goście będą musieli iść piechotą...", i rzeczywiście-
szli piechotą), Janina Kapciówna (Zajdlic) - jej
siostra, Jan Gwiazdowski.
9
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Propozycje biblioteki - luty 2011
W lutym Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
w Szczebrzeszynie proponuje Państwu kolejne
nowości książkowe.
Pierwsza to powieść
sensacyjno -przygodowa
australijskiego pisarza,
którego książki określane
są jako kwintesencja akcji
w jej najczystszej formie
Matthewa Reillya „Sześć
świętych kamieni". Ziemi
grozi zagłada - zagraża jej
Ciemne Słonce,
niewidzialny twór
zbudowany z ciemnej
materii, poruszający się na
granicy Układu
Słonecznego,
pochłaniający światło i rozszczepiający tlen
cząstkowy. Wiedzę potrzebną do uratowania
ludzkości posiedli starożytni - Konfucjusz, Ramzes II
i władca Majów król Pakal, a w czasach mniej
odległych - słynny fizyk Izaak Newton. Sześć
świętych kamieni, zwanych kamieniami Ramzesa,
wskaże drogę do Wielkiej Machiny - mechanizmu,
który zrównoważy zabójcze działanie Ciemnego
Słońca.
Powieść nawiązująca stylem do „ Poszukiwacza
zaginionej arki”.
Kolejną pozycją
proponowaną przez
bibliotekę jest „Los
utracony" Imer Kartesz,
opowieść młodego
chłopca, Żyda
z Budapesztu, który
spędził rok w niemieckich
obozach
koncentracyjnych,
Oświęcimiu
i Buchenwaldzie.
Pozbawiona patosu relacja
piętnastolatka, który
z naiwnością stara się
przystosować do wymagań swych ciemiężycieli,
odsłania mechanizmy kryjące się za zbrodniami
ubiegłego stulecia.
Ostatnią propozycją na luty jest podręcznik pierwszej
pomocy „ Alzheimer" Margot Unbescheid, która od
wielu lat wspiera matkę w opiece nad chorym na
Alzheimera ojcem.
10
W swojej książce nie
relacjonuje osobistego
doświadczenia
bezgranicznego bólu
związanego z chorobą
bliskiej osoby, ale
opowiada bez upiększeń
o rzeczywistości życia
z chorym.
MGBP w Szczebrzeszynie
■
w cieniu cmentarza
w cieniu każdego cmentarza
smutnie szumią drzewa
tu nikt się nie śmieje
wesoło nie śpiewa
spójrz na rząd krzyży
co stoją jak gęsty las
i pomyśl pod takim krzyżem
złożą kiedyś i nas
spójrz na mogiłę ciemną
co ciało ludzkie kryje
pamiętaj każdy z nas umrze
każdy kto tylko żyje
ta ciemna mogiła kryje
ciało sługi Bożego
ta starca tamta młodzieńca
ta dziecka małego
tu siostra zakonna spoczywa
co żywot wiodła ubogi
z krzyżem na piersiach dziewiczych
odeszła w niebieskie progi
tu śpi snem wiecznym uczony
tam bogaty tam sierota uboga
wszyscy są tu równi
przed trybunałem najwyższego Boga
Stanisława Flis

Kultura magiczna
Ognisko domowe.
Ognisko, bądź zastępujący je piec stanowiły
symboliczne centrum życia rodziny. Przez ognisko
prowadziła droga do zaświatów, wraz z dymem z
ogniska unosiły się tam dusze zmarłych. Tą samą
drogą powracały również do żywych. Opiekujące się
rodziną duchy znajdowały swoje miejsce koło
pieca.
Ludy syberyjskie uważały, że ognisko domowe
zamieszkiwała opiekunka i matka rodu. Chcąc
zasięgnąć rady starszych, opiekuńczych duchów,
rodzina zwracała się z pytaniami do ognia. Przy
omawianiu różnych rodzinnych dylematów należało
wsłuchiwać się w odgłosy dochodzące z ogniska i
odpowiednio je interpretować. Składanie ofiar
ogniowi odbywało się w ten sposób, że gospodyni
domu wrzucała najsmakowitsze kąski do ognia,
mówiąc przy tym: masz jedz, bądź syta, daj nam
zwierzynę, abyśmy i my byli syci. Słowianie
natomiast słysząc piszczenie płonącego, mokrego
drewna podejrzewali, że jest to głos pokutującej
duszy, za którą należy odmówić modlitwy; mógł to
być również znak, że ktoś z domowników umrze.
Szczególne znaczenie ognia – ogniska
powodowało znane z wielu kultur zwyczaje
polegające na żegnaniu i witaniu się z ogniem. Np.
w Bośni i Hercegowinie panna młoda wyjeżdżając
do ślubu żegnała się z rodziną, służbą, domem i
ogniem. Pożegnanie ognia wymagało położenia na
ognisku (piecu) monety. Na koniec należało
ucałować próg chaty.
Rodzina – wspólnota ognia - była przekonana, że
jeśli ognisko jest miejscem gromadzącym żywych i
przodków, powoduje ono trwanie rodu. Dlatego
ogień uznawany był za rodzinną świętość i dlatego
istniał zakaz udostępniania ognia członkom innego
rodu. Stąd według wierzeń ludów syberyjskich, jeśli
zdarzał się podział rodu, należało również podzielić
ogień.
Zakaz wydawania ognia.
Zakaz wydawania ognia (o którym pisałem
wyżej) znany był w bardzo wielu kulturach,
wszędzie ze względu na jego sakralny charakter. Nie
wolno kalać miejsca łączącego żywych i zmarłych
przodków. Głównie dotyczyło to sytuacji, gdy
następowały jakieś nowe zdarzenia np. rozpoczęcie
wiosennych zasiewów. Jeszcze w XX stuleciu na
Słowiańszczyźnie uważano, że nie wolno pożyczać
ani wydawać ognia z domu w czasie połogu kobiety,
jak i cielenia się krowy.
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)
Jeśli ten zakaz zostanie przekroczony, to krowa utraci
mleczność, zaś noworodek będzie chorować. Z tego
samego powodu nie należy pożyczać ognia podczas
zasiewów, gdyż siejba się nie powiedzie. Zakaz
obowiązywał również, gdy rozpoczynał się okres
świąteczny.
Według wierzeń słowiańskich, w czasie gdy
zaczyna się pora ,,złych duchów”, nie wolno pożyczać
ognia, gdyż konie by się nie darzyły. Wydawanie
ognia po zachodzie słońca powodowało odebranie snu
niemowlęciu. Zaś pożyczanie ognia w wigilię Bożego
Narodzenia powodowało, że nie trzymał się on ogniska
i że szczęście opuści ten dom.
Na Wschodzie nawet dzisiaj kobiecie w okresie
menstruacji nie wolno zbliżać się do ognia. Na Nowej
Gwinei pod żadnym pretekstem i pod groźbą kary
śmierci nie wolno kobiecie przekroczyć kręgu ogniska
domowego, nawet gdy już wygasło.
Ognie weselne.
Obrzędy weselne, w czasie których odbywa się
zmiana w statusie jednostek (panna staje się
gospodynią, kawaler mężem) potrzebują pomocy ognia
w likwidacji poprzedniej sytuacji osób. Staroindyjska
księga praw mówiła, że wspólne rozpalenie świętego
ognia, jest równoznaczne z zawarciem małżeństwa. Do
chwili obecnej państwo młodzi w Indiach obchodzą
garnek ze świętym ogniem, za nimi niesie się również
naczynie z ogniem. Należy równocześnie pamiętać,
aby mieć ogień po prawej ręce, przeciwny kierunek
mógłby spowodować nieszczęście. Na starogreckim
weselu matka panny młodej niosła zapaloną pochodnię
do alkowy i rozpalała nią ogień, który był
świadectwem nowego etapu w życiu i związku
poślubionej kobiety z ogniem.
Słowianie wracając od ślubu do chaty przejeżdżali
przez specjalnie rozpalone ognisko. W Rosji, gdy pan
młody wiózł świeżo poślubioną żonę, na drodze
rozpalano ognisko oczyszczające od wszelkich złych
mocy . W obrzędowości polskiej funkcję tę spełniało,
po przybyciu do domu, posadzenie panny młodej na
stołku, pod którym kładziono łopatkę z żarzącymi się
węglami lub płonące polano.
Oczyszczanie ogniem.
Ogień dzięki swej świętości i mocy niszczenia miał
zastosowanie w różnych praktykach magicznych.
Praktyki te to zabiegi oczyszczające, lecznicze, mające
zapewnić opiekę przed złymi mocami oraz czynności
wróżebne. Przykładowo Święta Inkwizycja
powodowana troską o los dusz ludzi sądzonych,
stosowała palenie na stosie osób podejrzanych o czary
i kontakty z diabłem, w celu uniknięcie ich wiecznego
potępienia.
11
CHRZĄSZCZ NR 2 (6)

Na Opolszczyźnie wrzucano do płonących ognisk
kartki z grzechami w celu zniszczenia samych win.
Właściwości ognia wykorzystywano również na
codziennych praktykach mających na celu
oczyszczenie. Wierzono, że można to osiągnąć
przez włożenie przedmiotu do ognia, osmaganie
ogniem, przeskoczenie nad ogniskiem.
Przekraczanie ognia uwalniało człowieka lub
zwierzę od mocy demonicznych, od uroków i
wyposażało go w niezwykłą moc.
Ogniem likwidowano skutki kontaktu ze sferą
śmierci. Na Pokuciu podczas wynoszenia zmarłego
na cmentarz, należy natychmiast spalić słomę, na
której spoczywał nieboszczyk. Dym pochodzący
ze spalenia ma moc wróżebną. Jeśli zawraca w
stronę chaty, to uznać to trzeba za zwiastun
śmierci.
Wracający z pogrzebu Jakuci w celu uwolnienia się
od złych duchów pamiętali, aby przeskoczyć specjalnie
w tym celu rozpalone ognisko. Rzeczy znalezione na
drodze, w lesie, na cmentarzu należało oczyścić poprzez
przepuszczenie przez ogień, Wtedy pozbywały się one
skazy obcości.
Wykorzystywanie ognia przy sporządzaniu
pokarmów, dzięki przypisaniu mu magicznych
właściwości zdolności rytualnego oczyszczenia,
używano do spełniania funkcji praktycznych. Ogień
wszystko oczyszcza, powiadają Bobrzyniacy, nawet
wieprzowinę (uważaną za nieczystą) , której nie można
byłoby jeść, gdyby wieprza wpierw nie osmalono.
Cdn.
R.

Szczebrzeszyn rok 1910 ze zbiorów Stefana Bieleckiego

„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny www.chrzaszcz.tk

Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja –Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew Paprocha, Mateusz Sirko
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Monika Niechaj

12