You are on page 1of 4

Dwa kierunki rozwoju osobistego

Część I

Być może życie współczesnego człowieka ma więcej wspólnego z


renesansem niż nam się wydaje. Być może renesansowe ideały Europy
więcej łączy z myśleniem dawnych szkół filozoficzno-religijnych dalekiej
Azji niż moglibyśmy się spodziewać.

Słowo renesans, niezależnie od kontekstu użycia, zachowuje raczej


pozytywne konotacje. Pochodzi od łacińskiego złożenia przedrostka „re-”
oznaczającego „ponownie, jeszcze raz” oraz czasownika „nasco, nascere”
oznaczającego „rodzić się, odradzać się, odżyć”. „Renesans” oznacza
„ponowne na narodziny”. Czego? W przypadku Renesansu w historii
Europy ponownie narodziła się wiara w siłę, wartość i możliwości ludzkiego
umysłu. Renesansowym ideałem stał się człowiek wszechstronny,
wykształcony i utrzymujący harmonię pomiędzy sferą ducha i ciała.
Renesansowy nurt wyrósł z gwałtownej i bolesnej transformacji
światopoglądu średniowiecznego. Renesans przyniósł rewolucyjne
odkrycia i wynalazki, a co się z nimi wiąże – głębokie zmiany w psychice
ludzi żyjących pod koniec wieków średnich.

Wiliam Manchester tak pisze o umysłowości wieków średnich: „Wszystko


toczyło się jak dawniej. […] Każdego dnia słońce zataczało swój krąg.
Gdzieś na nieboskłonie zawisłym nad nieporuszoną Ziemią miały swoje
miejsce niebiosa; głęboko pod ludzkimi stopami tętniły życiem czeluści
piekielne. Królowie sprawowali władzę ku zadowoleniu Wszechmogącego.
A wszyscy inni czynili, co im kazano. Kościół był [wówczas] niepodzielny,
nikt nie wątpił w życie wieczne, poznano już całą wiedzę i to miało nigdy
się nie zmienić.” Większość czasu pochłaniały scholastyczne spory na
temat, ilu aniołów zmieści się na końcu szpilki oraz tak zwane „święte”
wojny, mające na celu udowodnić ludziom o odmiennym światopoglądzie
słuszność poglądu Kościoła chrześcijańskiego. Nagle w XIV wieku nad
średniowieczną Europą i uwikłanymi w roztrząsanie doktrynalnych sporów
ludźmi przetoczyła się czarna zaraza, zbierając obfite plony. Konali równo
ci uznawani za szlachetnych i ci uznawani za prostych, księża, rycerze,
chłopi, szlachcice, a także wyklęci ze społeczeństwa. Dlaczego?
Odpowiedzi na to pytanie zaczęto szukać poza Kościołem i jego
dogmatami. Oprócz zarazy, która odegrała rolę unicestwiającej terapii
wstrząsowej, drugą przyczyną transformacji umysłowości średniowiecznej
stały się okrycia i wynalazki. Za najbardziej rewolucyjne można uznać
prasę drukarską wraz z nowym sposobem produkcji niedrogiego papieru,

Lucyna Pruska 1
Navico MTC
lucyna.pruska@gmail.com
mechaniczny zegar oraz astrolabium wraz z kompasem oraz niewielki
żaglowiec. Prawdopodobnie te wynalazki najbardziej przyczyniły się do
ekspansji wiedzy, do jakiej doszło w renesansie. Dzięki prasie drukarskiej i
taniemu według ówczesnych kryteriów papierowi wiedza wydostała się
spod kontroli elit społecznych. Na skutek odkryć podróżników okazało się,
że ziemia nie jest płaska i tym sposobem większość tradycyjnej wiedzy
zdezaktualizowało się. Mechaniczny zegar przyczynił się do rozwoju
handlu, wprowadzając istotną zmianę w psychice ludzi żyjących w tamtych
czasach.

Sam Leonardo da Vinci wniósł niebanalny wkład do wielu dyscyplin.


Zaprojektował maszynę latającą, spadochron, helikopter, rozsuwaną
drabinkę (dziś strażacką), trójbiegową przekładnię, gwintownicę, rower,
nastawny klucz francuski, fajkę wodną, podnośnik hydrauliczny, śluzy
kanałowe, poziome koło wodne, składane meble, prasę do oliwy,
samogrające instrumenty muzyczne, budzik napędzany wodą, żuraw do
czyszczenia rowów, czołg opancerzony, karabin maszynowy, łódź
podwodną, pocisk sterowany… Oto zaledwie kilkanaście pozycji z długiej
listy dorobku człowieka renesansu, którego uznano za pioniera
automatyki, anatomii porównawczej, botaniki, geologii i fizyki.

Jeśli porównamy przełom, jaki się dokonał pod koniec średniowiecza


prowadzący do stworzenia renesansowego ideału człowieka
wszechstronnego, z przełomem XX wieku, odkryjemy wiele podobieństw.
Patrząc na historię ze współczesnej perspektywy, możemy dojść do
wniosku, że wydarzenia w Europie na przełomie średniowiecza i renesansu
dokonały transformacji wartości ludzkich jakościowo podobnej do tej,
która ma miejsce obecnie we współczesnym świecie. Różnica pomiędzy
nimi polega na skali oraz szybkości. Zarówno w jednym jak i drugim
przypadku transformacja przyniosła zakwestionowanie status quo
(wówczas umysłowości średniowiecza, współcześnie umysłowości
industrialnej), nieprzewidywalność zmian, przyśpieszenie tempa życia,
wzrost znaczenia i wartości kapitału intelektualnego (wiedzy i informacji).
Ideały renesansowe postawiły na wszechstronność, a jeden z najlepszych
wzorców wszechstronnego rozwoju pozostawił Europejczykom Leonardo da
Vinci. Podobnie współczesny świat wymaga od ludzi elastyczności,
wszechstronności i gotowości do ciągłej nauki. Sądzę, że to właśnie
dążenie do wszechstronności i ideał wszechstronności łączy
współczesnego Europejczyka z Europejczykiem okresu Renesansu oraz z
ideałami życia propagowanymi przez wiele tradycyjnych szkół wschodniej i

Lucyna Pruska 2
Navico MTC
lucyna.pruska@gmail.com
południowo-wschodniej Azji. Jednak Europejczyk i Azjata podążają innymi
drogami do osiągnięcia tego ideału.

Co zawiera w sobie ideał wszechstronności? Mianem „wszechstronnego”


Europejczycy określają najczęściej kogoś mającego rozległe
zainteresowania i wiele umiejętności, rozwijającego działalność w wielu
dziedzinach. Mówią też tak o czymś obejmującym rozległy zakres,
uwzględniającym wszystkie dostępne aspekty. Współczesna europejska
umysłowość preferująca analityczny styl poznania doprowadza do
wyłaniania się coraz większej liczby dziedzin i wąskich specjalizacji.
Dlatego też dążenie do wszechstronności wymaga od Europejczyka
kształcenia się w wielu dziedzinach równolegle, wypracowania i
zachowania równowagi pomiędzy nimi. Umysłowość Azjatów preferuje
kontekstowy styl poznawczy. Unika podziałów. Dąży do wypracowania
modeli, teorii, zasad uniwersalnych, to znaczy opisujących możliwie
największy zakres zjawisk. Stąd też tradycja azjatycka nie stworzyła wielu
dziedzin, a osiąganie wszechstronności Azjaci kojarzą z osiąganiem
mistrzostwa w jednej dziedzinie, co oznacza dla nich jednoczesne
zrozumienie uniwersalnych praw i zasad. Więcej na ten temat piszę w
artykule „Wschodnie i zachodnie style poznawcze.”

Kiedy ludzie szukają przykładów ucieleśnienia wszechstronności w Europie,


dość często przytaczają postać Leonarda da Vinci, jako wzoru
renesansowej umysłowości. Studiując uważnie dostępną literaturę
poświęconą życiu Leonarda, możemy znaleźć w nich ciekawe wątki
ukazujące Leonarda jako umysłowość, która łączyła dwa, zdawałoby się
odmienne, sposoby osiągania wszechstronności, sposób europejski, który
umownie nazwę „horyzontalnym” oraz sposób azjatycki – „wertykalny”.
Leonardo zgłębiał i osiągał mistrzostwo zajmując się wieloma dziedzinami,
tak humanistycznymi, jak i ścisłymi. Wiele jego zachowanych prac,
sentencji, opisów dowodzi, że ideały i wartości przypisywane współcześnie
tzw. wschodniemu stylowi myślenia (tj. myślenie holistyczne, sprzeczności
i paradoksu, wieloznaczność, równowaga pomiędzy duchem a ciałem,
intuicja), pozostawały równie żywe w jego życiu, co wartości i ideały
charakterystyczne dla zachodniego typu myślenia (tj. analiza, logika,
racjonalne podejście, pragmatyzm). „W tym świecie wszystko ze
wszystkim się łączy.” – mawiał Leonardo na zachodzie Europy. Podobne
sentencje wypowiedziało w historii wielu wschodnich mistrzów.

W książce Myśleć jak Leonardo da Vinci, skierowanej do współczesnych


uczestników cywilizacji zachodniej, Michael Gelb przedstawia 7 zasad życia

Lucyna Pruska 3
Navico MTC
lucyna.pruska@gmail.com
w stylu Leonarda. Zasady te sformułowane na postawie bogatej
bibliografii dotyczącej życia i pracy Leonarda pomagają zrozumieć, na
czym polega droga rozwoju „horyzontalnego” i „wertykalnego”, jak je
połączyć i wdrożyć w życie. Oto one:

1. Curiosita – nienasycona ciekawość życia i niegaszone pragnienie


ciągłej nauki.
2. Dimonstrazione – konsekwentne sprawdzanie wiedzy drogą
doświadczeń, wytrwałości, i gotowości uczenia się na błędach.
3. Sensazione – nieustanne wyostrzanie zmysłów, zwłaszcza wzroku, jako
metoda wzmocnienia doznań.
4. Sfumato – (dosł. rozpływający się we mgle”) – gotowość do
zaakceptowania wieloznaczności, paradoksu, niepewności.
5. Arte e scienza – dochodzenie do równowagi pomiędzy nauką a sztuką,
logiką a wyobraźnią; myślenie całym mózgiem.
6. Corporalità – kształtowanie wdzięku, oburęczności, kondycji fizycznej i
postawy ciała.
7. Connessione – poznanie zrozumienia więzi łączącej wszystkie rzeczy i
zjawiska; myślenie systemowe.
Koniec części I

Lucyna Pruska 4
Navico MTC
lucyna.pruska@gmail.com

You might also like