Nr 5 BUDOWNICTWO
20 BUDOWNICTWO
Mgr inż. WŁODZIMIERZ PYĆ
ITB Kraków
Z a s t o s o w a n i e gliny w budownictwie
II
Wznoszenie ścian z gliny ubijanej. W poprzednim
artykule podano, że ściany z gliny ubijanej formuje
się w deskowaniach przestawnych. Zasadą deskowań
jest wytworzenie przestawnego koryta z desek, które­
go dno tworzy w początkowej fazie górna powierzch-
nia cokołu, w późniejszych fazach ubita ściana z gli­
ny. Głębokość deskowania wynosi 60 do 70 cm, długość
od 2 m aż do całkowitej łącznej długości wszystkich
ubijanych ścian danej budowy. Szerokość zaś równa
się grubości ściany ubijanej, a więc z reguły 30 do
do 50 cm.
Stałą szerokość deskowania (grubość ścian) zacho­
wujemy przez użycie ściągaczy dolnych i górnych,
ściągacze mogą być wykonane z drewna lub żelaza,
rozpory tylko z drewna.
Ściany deskowań (koryta) stanowią płyty wykonane
z desek długich ułożonych poziomo lub krótkich od­
cinków desek ułożonych pionowo. Deski ułożone po­
ziomo łączone są drewnianymi poprzeczkami z desek
tych samych grubości nabitych na zewnętrzną stronę
płyt w odstępach 50 do 70 cm. Krótkie odcinki desek
ułożonych pionowo łączone są na zewnętrznej stronie
dworna poziomo nabitymi deskami.
Dotychczas stosowane są trzy rodzaje deskowań.
1) polskie inż. Radeckiego (rys. 1 i 3), 2) długodeskowe
niemieckie (rys. 2 i 4) i 3) płytowe niemieckie (rys. 5).
Omówimy je pokrótce.
Deskowanie inż. Racięckiego odznacza się prostotą
i w przeciwieństwie do deskowań niemieckich do wy­
konania go nie potrzeba żelaza za wyjątkiem bednar­
ki, którą okuwamy górne krawędzie płyt chroniąc je
w ten sposób przed przypadkowymi uderzeniami ubi-
jaka. Bednarką okuwamy też głowy ściągaczy, wyko­
nanych z drewna.
Z przedstawionego na rysunku deskowania możemy
wykonać ściany grubości 50 cm. W razie zmiany gru­
bości ściany wewnętrznej ulegnie zmianie wymiar
środkowy (70 cm) płyty 3, a wymiary krańcowe płyt
6 i 7 należy odpowiednio zmienić.
W zależności od długości ścian budynku możemy
dodać krótkie płyty lub przedstawione na załączonych:
rysunkach skrócić albo podłużyć. Deskowanie inż. Ra­
cięckiego należałoby właściwie konstruować dla po­
trzeb każdej budowy. W deskowaniu tym mogą być
użyte ściągacze wykonane z żelaza zbrojeniowego,
opatrzonego gwintem, podkładkami metalowymi i na­
krętkami motylkowymi. Ściągacze te ulegają łatwo
wygięciu podczas ubijania.
Wzajemne związanie płyt 1 i 2 w narożniku uzysku­
jemy przez nabicie poprzeczki na samym końcu płyty
2, która utrzymuje płytę 1. Dwie drewniane klamry
nałożone na narożnik płyt 2 i 1 utrzymują płytę 2.
WIEJSKIE 21
WIEJSKIE Nr 5
Forma ta jest bardzo prosta i przy użyciu ściągaczy
drewnianych może być wykonana we własnym zakre­
sie, bez pomocy zakładu stolarskiego. Ze względu na
niezbyt duże wymiary poszczególnych płyt formy nie
są ciężkie i mogą być obsługiwane przez zespół 3-oso-
bowy.
Na wymienione deskowanie potrzeba około 0,45 m
drewna (bez ściągaczy).
2. Deskowanie długodeskowe niemieckie jest podob­
ne do deskowania inż. Racięckiego, różni się tylko wy­
miarami i podwójną ilością żelaznych ściągaczy. Wy­
konane są one z żelaza zbrojeniowego ø 16 mm, opa-
trzone w nakrętki z zawleczkami, rozpórki drewniane
oraz klamry narożne wykonane z żelaza.
Część drewnianych poprzeczek może być przesuwna,
co ma znaczenie przy wykonywaniu otworów drzwio­
wych i okiennych. Na przesuwanie tych poprzeczek
pozwała rozsunięcie dolnej i środkowej deski na od­
ległość 2 cm.
Przy użyciu tych form można wznosić równocześnie
ściany zewnętrzne i wewnętrzne. Wadą tych form
jest duża ilość żelaza w postaci podkładek, zawleczek
i nakrętek, które w warunkach budowy gubią się a
przez niewłaściwe obchodzenie się ulegają zniszcze­
niu. Nie należy zapominać, że ściany z gliny ubijanej
wznosi niewykwalifikowany robotnik. Wykonanie tych
deskowań bez zaplecza warsztatowego nie jest możli­
we. Poszczególne płyty są cięższe jak w poprzednim
deskowaniu, a ilość potrzebnego drewna jest prawie
taka sama.
Rys. 3. Montaż deskowań
polskich na narożniku i
przy łączeniu ścian we­
wnętrznych nośnych z ze­
wnętrznymi
3. Deskowanie płytowe niemieckie składa się z płyt
drewnianych o wymiarach 100 X 96 cm, uzupełnianych
płytami krótszymi w zależności od długości ścian, gór­
nych i dolnych drewnianych belek kierunkowych, że­
laznych ściągaczy, drewnianych jarzm i rozporek. Po­
szczególne płyty są lekkie. Do obsługi tego deskowania
wystarczy zespół 3-osobowy. Zużycie drewna jest
większe o około 27% aniżeli na deskowanie typu inż.
Racięckiego. Deskowanie to jest trwalsze ze względu
na pionowe ustawienie desek. Użycie go opłaca się
przy wielokrotnym stosowaniu.
W razie wznoszenia ścian z gliny ubijanej dla więk­
szej ilości budynków zmasowanych w jednym miejscu
deskowaniem tym obejmujemy cały rzut budynku, co
pozwala na szybkie wykonanie ścian i użycie go do
następnych budynków. Na załączonym rysunku poka­
zano zasadę deskowania płytowego, gdyż ramy niniej­
szego artykułu nie pozwalają na szersze omówienie go.
Szczegółowe informacje odnośnie konstrukcji oma­
wianych deskowań można bezpłatnie otrzymać w O-
środku Instr. Szkoleniowym Bud. z Materiałów Miej­
scowych ITB w Krakowie, ul. Moniuszki 42.
Ustawienie deskowania, zasyp i ubijanie gliny. Mu­
ry fundamentowe budynku z gliny ubijanej muszą
być bardzo dokładnie wykonane, aby deskowanie mo­
gło objąć należycie mur fundamentowy.
Po ułożeniu warstw izolacyjnych (patrz poprzedni
artykuł) ustawiamy deskowanie od węgła budynku.
Gdy jesteśmy w posiadaniu dwóch kompletów form,
jeden z nich ustawiamy na jednym a drugi na prze-
22 BUDOWNICTWO
ciwległym węgle budynku. Ustawianie płyt zaczynamy
od narożnych. Po ustawieniu deskowania sprawdzamy,
czy jest ułożone prawidłowo w pionie i poziomie, na­
stępnie możemy przystąpić do zasypywania wnętrza
masą glinianą.
Zasyp zaczynamy od końców deskowania postępując
ku narożu, rozścielamy jednorazowo warstwę grubo­
ści około 12 cm przy ubijaniu ręcznym i 18 cm przy
ubijaniu mechanicznym. Masa gliniana powinna być
równomiernie rozścielona, kontrolę właściwego roz­
ścielenia dokonujemy szablonem.
Ciężar ręcznego ubijaka powinien wynosić 10 do 12
kg a powierzchnia stopki około 400 cm 2 . Do ubijania
W narożnikach i przy ściance formy można używać
ubijaków wąskich o ciężarze 5 kg i powierzchni stop­
ki około 200 cm 2 . Długość trzonka ubijaka powinna
wynosić 160 cm. Do ubijania mechanicznego używamy
ubijaków o napędzie elektrycznym (najczęściej) lub
pneumatycznym. Ubijaki te mają wymienne stopki.
Stopki o większej powierzchni używa się do ubijania
glin chudych.
Rys. 6. Sposób ubijania gliny w narożu ścian
a — pierwsza faza, b — druga faza, c — trzecia faza,
d — czwarta faza, ubicie w dotychczasowej kolejności
samego naroża
WIEJSKIE Nr 5
Rys. 5. Deskowanie
płytowe niemieckie
Po rozścieleniu i wyrównaniu warstwy masy glinia­
nej przystępujemy do ubijania według schematu
przedstawionego na rys. 6.
Ubijanie we wszystkich fazach zaczynamy od obu
końców deskowań ku narożu.
Faza I — zaczynamy ubijać środkiem wzdłuż ściany,
nie dochodząc do naroża.
Faza II — ubijamy wzdłuż skrajne części ściany, nie
dochodząc do naroża.
Faza III — ubijamy raz przy razie w poprzek ścia­
ny posuwając się wzdłuż.
Faza IV — ubijamy glinę w narożniku zachowując
kolejność ubijania jak w fazach poprzednich.
Masę uważamy za dostatecznie ubitą jeżeli wysokość
zasypu zmniejszyła się o około 30%.
Podkłady pod tynki. Ponieważ ściana z gliny ubija­
nej jest gładka, a glina chemicznie nie wiąże ze zna­
nymi nam zaprawami, musimy wykonać podkład pod
tynki.
Podkładem pod tynki mogą być: listwy z zaprawy
cementowo-wapiennej, przedmioty twarde wetknięte
do ścian po zdjęciu deskowania lub wykonane wgłę­
bienia w ścianach w kształcie podłużnych nacięć.
Listwy wykonujemy z zaprawy cementowo-wapien­
nej np. o stosunku 1:2:10, którą narzucamy na ubitej
warstwie gliny, wzdłuż ścian deskowania. Ułożona
warstwa zaprawy wzdłuż deskowania powinna mieć
przed ubijaniem następujące wymiary w poprzecznym
przekroju tworzącym trapez: dolna podstawa ma 7 cm,
górna 3 cm, wysokość trapezu przed ubijaniem ma
8 cm w przypadku ręcznego ubijania i 14 cm przy me­
chanicznym ubijaniu.
Ułożenie listew dokonuje się za pomocą szablonu
z blachy lub drewna, które kolejno przykładamy do
deskowania napełniając za każdym razem przestrzeń
między szablonem a ścianą deskowania zaprawą. Sza­
blon ma zazwyczaj długość 70 do 80 cm. Listwy wy­
konujemy również kielnią kładąc zaprawę na ubitej
warstwie przy deskowaniu.
W ten sposób założone listwy przy ścianie deskowa­
nia, po zasypie gliną i jej ubiciu dają w licu ściany
poziome pasy w odstępach min. 2 cm. Zachowanie od­
stępów między listwami konieczne iest z uwagi na wy­
sychanie ściany.
We wszystkich ścianach zewnętrznych zakładamy
listwy w każdej warstwie ubijanej gliny od strony ze­
wnętrznej, natomiast od strony wewnętrznej tych
ścian i w pozostałych ścianach ubijanych wystarczy
założyć listwy co drugą warstwę.
Przy wyprawie wnętrz zaprawą glinianą pomijamy
zakładanie listew.
Nr 5 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 23
rowanych drewien namoczonych w szlamie glinianym
pod oknem, w ścianie na głębokości około 20 cm. Dłu­
gość drewien większa o 30 do 40 cm od wymiaru okna
w świetle.
W rozważaniach fachowców polskich celowość
umieszczania drewien w narożach nie została potwier­
dzona. Istnieje wiele budynków bez zbrojonych naro­
ży, w których nie pojawiły się pęknięcia, a o ile były,
1o w ich sąsiedztwie. Sprawa ta nie znalazła w Polsce
ostatecznego rozwiązania. Koszt zbrojeń jest minimal­
ny, gdyż używamy drewno odpadkowe. Stosowanie
wkładek drewnianych uważam za celowe.
Łączenie ścian z gliny ubijanej powinno być wyko­
nane monolitycznie przez równoczesne wznoszenie
ściany zewnętrznej i wewnętrznej. Połączenie takie
jest bardzo korzystne z uwagi na dobre usztywnienie
budynku.
Ściany działowe można murować z bloków glinia­
nych. Ścian tych nie kotwimy.
Rys. 7. Wkładki drewniane w ścianach ubijanych
a — wkładka w narożu, b — wkładka na połączenie
ścian zewnętrznej z wewnętrzną nośną, c — wkładki
pod parapet otworu okiennego
Zakończenie ubijania ścian w miejscach przerw ro­
boczych wykonujemy schodkowo dla należytego na­
wiązania z następną partią ubijanej gliny. W razie
dłuższej przerwy roboczej wyschniętą schodkowaną
część ściany należy oczyścić i skropić wodą.
Bezpośrednio po ubiciu ścian na całym rzucie pozio­
mym na wysokość deskowania można przystąpić do
dalszego ubijania ich wzwyż układając deskowanie jak
poprzednio (też zaczynać od naroża).
Rys. 9. Zabezpieczenie wilgotnej, świeżo wykonanej
Kotwienie ścian. W czasie wysychania ścian ubija­ ściany zewnętrznej w czasie ubijania ścian we­
nych mogą powstać pęknięcia na narożach i skrzyżo­
wnętrznych
waniach. Pęknięcia te są wynikiem skurczu wysycha­
jącej gliny, a w konsekwencji powstawania sił rozcią­
gających. Według wskazań niemieckich pęknięciom Otwory okienne i drzwiowe wykonujemy w okresie
tym możemy zapobiec przez umieszczenie w tych miej­ ubijania ścian przez ułożenie w formie dwóch płyt po­
przecznych, szerokości odpowiadającej grubości muru
a wysokości odpowiadającej deskowaniu. Płyty roz­
pieramy dwoma deskami lub drążkami na odległości
równej otworowi w świetle (rys. 10).
Rys. 8. Wykonywanie bruzdy i zakotwienia dla ścian
wewnętrznych
scach drewien o przekroju około 12 cm 2 , okorowanych
i namoczonych w szlamie glinianym. Drewna umiesz­
cza się co 50 cm w kierunku wysokości. Załączone ry­
sunki (rys. 7) dostatecznie wyjaśniają sposób umiesz
czenia kotew.
W murach podokiennych występują pęknięcia na
skutek dużej różnicy nacisków filarków międzyokien­
nych. Zakreskowany mur (parapetowy) stanowiący
monolit z całą ścianą pod wpływem bocznych znacz­ Rys. 10. Deskowanie otworu w ścianie ubijanej i za­
nych nacisków ma tendencję ugięcia się ku oknu i dla­ kładanie klocków pod futryny. Zastawki o wysokości
tego pęka. Zapobiegamy temu przez umieszczenie oko­ płyt deskowania, klocki prostokątne
 24 BUDOWNICTWO
Glinę przy otworze należy ubijać równocześnie
z dwóch stron, aby zapobiec przesunięciu szalowań
otworu. W czasie ubijania umieszczamy klocki drew­
niane o wymiarach 6 X 10 X 15 cm dla przybicia fu­
tryn.
W otworach okiennych umieszczamy po dwa klocki
z każdej strony, w otworach drzwiowych po 3 klocki.
Futryny osadzamy w otworach po okresie osadzania
tj. po około 50 dniach. Dla umocowania bram można
osadzić w murze z gliny ubijanej kotwy zamocowujące
futrynę zamiast klocków (rys. 11).
Węgarków w budownictwie z gliny nie wykonuje­
my. W górnej części otworu okiennego możemy uzy­
skać węgarek przez obniżenie jednej z beleczek (ód
strony zewnętrznej ściany) tworzących nadproże. Ok­
ną możemy osadzać w licu muru, jak to robią Niemcy,
lub cofnięte o około 12 cm. Przy wykonaniu otworu
okiennego czy drzwiowego należy pamiętać, że wyso­
kość otworu w świetle trzeba zwiększyć z uwagi na
późniejsze osiadanie. Po wykonaniu otworu układamy
nadproże.
Nadproża mogą być z drewna, gliny i żelbetowe jako
prefabrykaty. W budynkach parterowych można nad­
proża wykonać z kilku drewnianych połowizn łączo­
nych żelaznymi klamrami lub drutem na gwoździach.
Eeleczki wspierają się na murze na długości około
25 cm. Nad tak ułożonymi beleczkami możemy ubijać
glinę. Beleczki zabezpieczamy przed wstrząsami przez
podparcie słupkiem.
Nadproża z gliny stosujemy dla przykrycia otworów
w świetle do 1,20 m. Są one wykonane z gliny lek­
kiej, zbrojonej okorowanymi, uprzednio umaczanymi
w szlamie glinianym żerdziami grubości 3—4 cm. Nad­
proże takie składa się z 3 beleczek ułożonych obok
siebie (rys. 14).
Nadproża żelbetowe jako prefabrykaty używane są
dla przysklepiania otworów ponad 1,20 m w świetle.
WIEJSKIE Nr 5
Najchętniej używa się beleczek typu L.
Nadproża żelbetowe nad otworami ścian zewnętrz­
nych należy zabezpieczyć przed przemarzaniem.
Ochronę stanowi obmurowanie z cegły na płask lub
wypełnienie przestrzeni między elkami gruzem cegla­
nym, żużlem lub popiołem.
Opory nadproży należy przeliczyć na nacisk, jaki
one wywierają na glinę. Nacisk ten nie może przekro­
czyć nacisku dopuszczalnego dla danego gatunku gli­
ny, ustalonego laboratoryjnie. Przedłużanie opór nad­
proży ponad 25 cm nie jest wskazane z uwagi na moż­
liwość ugięcia nadproża, a w konsekwencji powstania
zbyt dużych nacisków krawędziowych i wykruszenie
brzegu ściany. W takich wypadkach stosujemy tzw.
poduszki z cegły (łożysko) pod opory dla szerszego roz­
łożenia nacisku na glinę (rys. 15).
Po wykonaniu otworu okiennego należy podokienną
część muru przykryć papą, zakładając ją na wysokość
10 cm na boczne ściany otworu. Podokienniki zew­
nętrzne mogą być wykonane z dachówki lub jako pre­
fabrykaty betonowe z zachowaniem wyskoku 7 cm
poza lico tynku (rys. 16). Właściwe ułożenie izolacji
i desek parapetowych jest bardzo ważną czynnością
z uwagi na możliwość zawilgocenia ścian przez zacieki
wody opadowej i skraplania się oparów na części we­
wnętrznej okien.
Po ułożeniu nadproży i ubiciu ścian na żądaną wy­
sokość wyrównujemy górną jej powierzchnię do po­
ziomu. Na wyrównanym poziomie układamy osiowo
murłaty 10/12 cm na uprzednio ułożonej papie. Za­
miast papy można stosować zaprawę cementowo-gli-
nianą. Murłaty układamy osiowo na wszystkich ścia­
nach zewnętrznych oraz na ścianie podłużnej we­
wnętrznej (konstrukcyjnej), wiążąc je w narożach i na
skrzyżowaniach na zamki ciesielskie wzmacniane że­
laznymi klamrami dla należytego związania ścian gó­
rą oraz jako oparcie dla drewnianych belek stropo-
Nr 5 BUDOWNICTWO
wych. Przy stosowaniu innych stropów niż drewniane
(DMS itp.) zamiast murłat drewnianych stosujemy
wieńce żelbetowe. Sposób ułożenia wieńca żelbetowe­
go i połączenie ze stropem, będzie omówiony w na­
stępnym artykule.
Trzony kominowe budynków z gliny ubijanej, za­
wierające kanały dymowe i wentylacyjne, należy wy­
konywać jako oddzielne masywy na całej wysokości
budynku oddzielone od ścian dylatacjami.
Kominy możemy wznosić z cegły ceramicznej lub
cementowo-glinianej. Komin z gliny ubijanej nie jest
trwały i ulega po pewnym czasie zniszczeniu pod
wpływem działania spalin, zwłaszcza przy paleniu
mokrym drewnem (rys. 17).
Prócz wentylacji kanałowych w budynkach z gliny
należy przewidzieć wentylację przez górne partie
okien, umieszczając w nich otwierane wietrzniki. Do­
tychczasowe doświadczenia wykazały, że spełniają one
bardzo ważną rolę w wietrzeniu mieszkań a przez to
utrzymują je w stanie suchym. Ma to szczególne zna­
czenie w pomieszczeniach kuchennych i łazienkach, a
więc tam gdzie zachodzi możliwość gromadzenia się
pary.
Okres wykonywania budynków z gliny ubijanej w
naszym klimacie zaczyna się nie wcześniej jak w dru­
giej połowie kwietnia, lepiej jednak z początkiem ma­
ja. W końcu sierpnia ściany powinny być ubite, tak
aby do krycia budynku można przystąpić najpóźniej
w początkach września.
WIEJSKIE 25
Tynki w budownictwie z gliny spełniają bardzo waż­
ną rolę, a zwłaszcza dla ścian zewnętrznych. Spełniają
one rolę powłoki ochronnej ścian z gliny przed wpły­
wami atmosferycznymi a więc zawilgoceniem.
Dlatego solidne wykonanie tynków obok właściwe­
go doboru schudzaczy gliny dla ścian, ubijanie i zało­
żenie izolacji jest warunkiem trwałego i suchego bu­
dynku z gliny.
Warunkiem podstawowym dobrego tynku, niezależ­
nie od rodzaju zaprawy z której jest wykonany, jest
właściwy podkład. O rodzaju podkładów wspomnia­
łem wyżej, tu nadmienię, że podkład wykonany z wet­
kniętych w ściany po zdjęciu deskowania kamyków
gruzu z dachówek lub kołeczków drewnianych na głę­
bokość około 5 cm, a wystających na około 1 do 1,5 cm
jest właściwy tylko dla ścian wewnętrznych lub dla
zewnętrznych tylko w wypadku wykonania tynków w
okresie tym samym, w którym wykonano ściany.
Ściana zewnętrzna nieotynkowana, a zaopatrzona w
podkład z kamyków czy kołeczków w okresie zimo­
wym może ulec częściowemu zniszczeniu na skutek
zatrzymywania wody i śniegu.
Wyprawa może być gliniana, wapienna, wapienno-
cementowa i cementowo-gliniana. Wyprawę glinianą
możemy stosować tylko do wewnętrznych ścian. Wy­
prawa ta nie wymaga podkładu. Ścianę pod tynk gli­
niany należy dobrze zdrapać, oczyścić i zwilżyć wodą,
po czym nakładamy tynk z gliny. Na tynk gliniany
wciera się na mokro zaprawę wapienną 1 : 1 z drob­
nego piasku, jako warstwę utwardzającą, tak cienko
aby wyprawa gliniana przeświecała przez tę powłokę.
Stosowanie tłustych wypraw cementowo-glinianych
stwarza niebezpieczeństwo wytworzenia powłoki zbyt
szczelnej, która przeszkadza „oddychaniu" murów
sprzyjając powstawaniu wilgoci na wewnętrznych po­
wierzchniach ścian, zwłaszcza w mieszkaniach źle wie­
trzonych.
Tynkowanie zaprawą wapienną lub cementowo-wa-
pienną na podkładzie z listew wykonuje się jak dla
budownictwa tradycyjnego.
Przed przystąpieniem do tynkowania należy ściany
oczyścić z kurzu i lekko zwilżyć wodą. Tynkujemy
dwuwarstwowo, tj. wykonujemy obrzutkę, a po jej
stwardnieniu właściwy tynk.
Tynki wykonuje się po wyschnięciu ścian. Z reguły
stosujemy wpierw tynki wewnętrzne, a w następnym
roku tynki zewnętrzne.
Na okres zimowy ściany na zewnątrz powlekamy
dołowanym wapnem z serwatką, a zwłaszcza od stro­
ny zachodniej i północno-zachodniej.
Wznoszenie ścian z bloków glinianych. Wyrób blo­
ków. W poprzednim artykule omówiłem przygotowa­
nie masy do wyrobu bloków glinianych. Wyrób blo­
ków odbywa się w formach drewnianych jedno, dwu,
czterokomorowych i bateryjnych, gdzie większa ilość
bloków ustawiona jest w jednym lub dwóch rzędach.
Sposób zagęszczenia masy w formach zależny jest
od stanu jej wilgotności.
Przy stosowaniu masy glinianej o wilgotności zbli­
żonej do naturalnej używamy ubijaków ręcznych lub
mechanicznych. Przy stosowaniu masy wilgotno-pla-
stycznej zagęszczanie odbywa się przez silne wrzuca­
nie porcji gliny do formy i ubijanie ubijakami drew­
nianymi lub udeptywanie nogami.
Wymiary bloku dla ścian konstrukcyjnych ustalono
na: długość 33 cm, wysokość 21,5 cm, szerokość 16 cm.
Formę przed użyciem zwilża się wodą i posypuje
piaskiem, aby uniknąć przyczepienia masy glinianej
do form. Po uformowaniu bloku, jeśli to jest jedno-
komorowa forma, odnosimy blok wraz z formą na
miejsce składowania i tam ostrożnie rozformujemy.
Rozformowany blok pozostaje tak przez okres 1 do 2
dni dla wstępnego stwardnienia, po czym blok prze­
wraca się na odwrotną stronę. W tym położeniu blok
pozostaje przez następne 4 do 6 dni, po czym tak
wstępnie przeschnięte bloki układa się w stosy na wy­
sokość 7 do 8 warstw. W stosach bloki układa się w
odstępach 2 cm jeden od drugiego dla umożliwienia
wysychania.
26 BUDOWNICTWO
Bloki w okresie wstępnego przesuszania chronimy
przed nadmierną operacją słońca jak i wilgocią przez
pokrycie papą, słomą, daszkami.
Po okresie 3 do 4 tygodni, w zależności od pogody,
bloki mogą być wmurowane. Blok uważa się za wysu­
szony wtedy, gdy po przełamaniu wykazuje jednako­
wy kolor na przełomie. Przy produkcji bloków należy
pamiętać o wykonaniu pewnej ilości połówek i trzy-
ćwierciówek, co znacznie ułatwi pracę murarzom, gdyż
przecinanie wyschniętego bloku jest bardzo żmudne.
Przy produkcji bloków w formach wielokomoro-
wych bloki rozformowuje się na miejscu z uwagi na
znaczny ciężar.
Wymiary wewnętrzne form powinny być większe
o wielkość skurczu przyjętego dla danej masy. Na rys.
18 podano przykłady form, które ilustrują zasady ich
wykonania.
Przy budowie form należy przestrzegać następu­
jących zasad: forma powinna być lekka, silnie zbudo­
wana, łatwo i szybko rozbieralna oraz po wielokrot­
WIEJSKIE Nr. 5
nym użyciu powinna zachować kąty proste między
ściankami.
Przy formowaniu bloków z gliny o wilgotności na­
turalnej przy ręcznym ubijaniu zasypujemy formę
masą glinianą dwukrotnie, a przy mechanicznym trzy­
krotnie, przy czym ubijamy z pewnym nadmiarem
masy, którą potem strychulcem lub umoczoną w wo­
dzie łopatą zbieramy. Przy użyciu form jedno i wielo-
komorowych, tj. bez podkładek, należy zebrać nad­
miar masy i na odwrotnej stronie.
Przy użyciu masy wilgotno-plastycznej, formę na­
pełniamy przez dwukrotne silne wrzucenie gliny do
formy. Za każdym razem ubijamy młotkiem drewnia­
nym lub przy formie wielokomorowej udeptujemy no­
gami. Nadmiar masy również ściągamy jak poprzed­
nio.
Wznoszenie ściany z bloków. Ściany z bloków mu­
rujemy przestrzegając te same zasady co przy mu­
rowaniu cegłą ceramiczną, tj. mijanie się spoin w po­
szczególnych warstwach, utrzymanie pionu i poziomu
układanych warstw. Zaprawa do murowania może być
gliniana, jeżeli murujemy od maja do października,
lub cementowo-gliniana, gdy murujemy w porze przy­
mrozków i niewielkich mrozów.
Zaprawa gliniana sporządzona jest z tych samych
składników i w tym samym stosunku co mieszanka,
z której wykonujemy bloki. Zazwyczaj masę pozosta­
łą z produkcji bloków rozrabiamy wodą aż do otrzy­
mania lekko schodzącej z kielni ciastowatej zaprawy.
Grubość spoin zarówno pionowych jak i poziomych
wynosić powinna 1 cm. Większa grubość spoin niepo­
trzebnie wprowadza do ścian wilgoć i powoduje więk­
sze ich osiadanie. Przy murowaniu w okresie przy­
mrozków używamy zaprawy cementowo-glinianej
o stosunku cementu do zawiesiny glinianej i piasku
jak 1:1,5:8. Skład zaprawy podaję jako typowy
przykład.*
Przy murowaniu na zaprawie cementowo-glinianej
należy uważać na ześlizgiwanie się bloków, gdyż za­
prawa ta jest bardzo urabialna. W związku z tym
spoiny nie powinny przekraczać grubości 1 cm, co
z kolei zależne jest od równości i prostopadłości ścian
wykonanych bloków.
Murowanie ścian rozpoczynamy na cokole przykry­
tym uprzednio podwójną warstwą papy na lepiku,
przy czym spodnia powierzchnia pierwszej warstwy
musi znajdować się 50 cm nad otaczającym terenem.
Przy murowaniu bloków na zaprawie glinianej, dla
utworzenia podkładu pod tynk murujemy na tzw.
„puste spoiny", tzn. że zaprawa nie powinna sięgać
do brzegu bloków. Możemy też wykonać pewną część
bloków z wrębami 4 x 3 cm (rys. 19), od strony wozów-
A
ki. Po wymurowaniu ściany z takich bloków mają
szereg podłużnych bruzd, które stanowią dobry pod­
kład pod tynki. Powyższe rozwiązanie stosujemy wte­
dy, gdy murowanie i wyprawianie ścian odbywa się
w tym samym sezonie, gdyż w okresie zimy napełnia­
ją się one śniegiem, który po odtajaniu zawilgaca
ściany. ,
* Patrz „Instrukcje o stosowaniu tworzyw cementowo-
glinianych" w wyd. Instytutu Techniki Budowlanej
Nr 5 BUDOWNICTWO
Ściany z bloków dobrze wysuszonych i przy 1 cm
spoinie wykazują bardzo małe osiadanie, dlatego w ta­
kich ścianach możemy stosować konstrukcje murów
mieszanych, np. ściany z bloków i filary z cegły.
Otwory okienne i drzwiowe wykonujemy jak w bu­
downictwie tradycyjnym z tym, że nie robimy węgar-
ków, najwyżej w górnej części otworu można utwo­
rzyć węgarek przez opuszczenie jednej beleczki nad-
proża. Izolowanie wierzchniej warstwy muru parape-
towego, osadzanie klocków dla przytwierdzania oścież­
nic, rodzaj nadproży, izolacje pod wieńcem i wieńcze­
nie budynku jest analogiczne jak dla ścian z gliny
ubijanej.
Tynki na ścianach z bloków wykonujemy z zapra­
wy wapiennej, cementowo-wapiennej, cementowo-
glinianej i glinianej.
Przy murowaniu na pustą spoinę lub przy pozio­
WIEJSKIE 27
mych kanalikach w co drugiej warstwie bloków przy­
czepność jest dobra i wystarczy przed tynkowaniem
oczyścić szczotką ściany z kurzu i lekko nawilżyć
wodą.
Wyprawę glinianą dajemy tylko w pomieszczeniach
suchych i nie musimy czekać na przeschnięcie ścian.
W razie stosowania innych zapraw tynkować można
dopiero w miesiąc po wzniesieniu ścian.
Ściany tynkujemy dwuwarstwowo, tzn. wpierw wy­
konujemy obrzutkę, a następnie po jej stwardnieniu
nakładamy drugą warstwę zaprawy i zacieramy drew­
nianą packą na gładko. Zazwyczaj dla tynków ze­
wnętrznych na obrzutkę stosujemy zaprawę cemen-
towo-wapienną. Przy stosowaniu tworzywa cemento-
wo-glinianego jako wyprawy zaleca się wykonać ob­
rzutkę z tej zaprawy z dodaniem sieczki, co zwiększa
przyczepność oraz poprawia warunki termiczne i czyni
ścianę bardziej odporną na wpływ wilgoci.
Dla przykładu podaję składy tynków na budowie
doświadczalnej. Tynki zewnętrzne' pierwsza oborzut-
ka zaprawą cem.-glin. 1 : 2 : 14, druga obrzutka zapra­
wą cem.-glin. 1 :1,5 : 8, warstwa wyrównawcza ce-
ment.-wap. 1 : 2 : 6 .
Tynki wewnętrzne wykonano w trzech wersjach:
obrzutka cem.-gliniana 1 : 1,5 : 8 i tynk wapienny 1 :3
lub bez obrzutki tynk: cement -gliniany 1:2:14, lub bez
obrzutki tynk cement.-gliniany 1 :1,5 : 8.
Mimo upływu dwóch lat tynki nie wykazały żad­
nych zmian.
Tynki wewnętrzne można z powodzeniem wykonać
z zaprawy glinianej wykonanej w sposób analogiczny
jak dla ścian ubijanych.
Kominy wznosimy z bloków cementowo-glinianych
lub cegły. Mogą one być wiązane ze ścianami z blo­
ków glinianych pod warunkiem, że do murowania
użyto suchych bloków. Przy budowie kominów obo­
wiązują przepisy jak w budownictwie tradycyjnym.
W następnym artykule omówię: stropy, schody, da­
chy i wykonanie prefabrykatów w budownictwie z gli­
ny.