Praktyczny poradnik
pocz¹tkuj¹cego realizatora
Nagrywanie
wokalu
Tomasz Hajduk
Kontynuuj¹c nasz¹ jedyn¹ w swoim ro-
dzaju podró¿ przez œwiat studyjnych pery-
petii, wyp³yniemy tym razem na szerokie
wody zaczynaj¹ce siê zaraz za czerwo-
nym guzikiem Record. Co mo¿e siê zda-
rzyæ podczas nagrywania œcie¿ek wokal-
nych i jak ma sobie radziæ w takich
przypadkach realizator? Zapraszam do
lektury.
Jeżeli ktoś z Czytelników ma wybitnie dobrą
pamięć, to może pamięta, że w poprzednim od-
cinku Poradnika zajmowaliśmy się wstępnym
przygotowaniem studia, sprzętu, muzyków
i w końcu samego realizatora nagrań do proce-
su rejestracji. Zwróciliśmy też uwagę na kilka
kwestii dotyczących zachowania porządku oraz
dobrej, kreatywnej atmosfery w studiu, które
w skrócie zamknąć można w następującym zda-
niu: „W studiu pij kawę lub herbatę, przygotuj
108
i sprawdź sprzęt, upewnij się, że muzycy wie-
dzą co chcą nagrywać i są w stanie to zrobić,
nie szukaj problemów, lecz rozwiązań, bądź za-
wodowcem i nie denerwuj siebie oraz innych”.
A oto garść kolejnych porad dotyczących na-
grań, przebiegu sesji i roli, jaka przypada w tym
wszystkim realizatorowi.
8 razy wokal
Chcesz być dobrym i cenionym realizatorem?
Dbaj o wokalistów. Wokal to w większości przy-
padków najważniejszy element nagrywanego
materiału. Jakość ścieżek wokalnych, artystycz-
na i techniczna, decyduje o tym, czy słuchacze
zaakceptują dany materiał.
1 Zrób wywiad, o jakiej porze dnia wokali-
sta/wokalistka ma najlepsze samopoczucie
i najwięcej energii. Zmęczony lub niewyspany
wokalista, zamiast ekscytujących partii zaśpie-
wa tylko partie wymęczone lub mało przytom-
ne. Są ludzie, którzy za nic w świecie nie mogą
wykrzesać z siebie grama emocji przed godziną
dwudziestą. Są też ranne ptaszki, którym śpie-
wanie wychodzi najładniej przed południem.
Dowiedz się, do której grupy należy nagrywany
śpiewak i zarejestruj jego partie we właściwym
czasie. Zyska na tym cały materiał.
2 Przed nagrywaniem pozwól wokaliście się
rozgrzać i rozśpiewać. Niech rozśpiewa się
w zakresie tej skali i tonacji, w której będzie po-
ruszał się w utworach. Są dwie szkoły rozgrze-
wania (się) wokalistów do nagrań. Jedna z nich
mówi, by osobie śpiewającej zostawić tyle czasu
na rozgrzewkę ile potrzebuje, tak by wokalista
poczuł się pewnie i swobodnie. Druga szkoła re-
alizatorska mówi, by wokalista zaśpiewał na
rozgrzewkę tylko raz lub dwa i następnie „z bie-
gu” spróbował nagrać główne partie. Osobiście
uważam to drugie podejście za lepiej sprawdza-
jące się w praktyce, gdyż czasami niedoświad-
czeni wokaliści przesadzają z rozgrzewką
i szybko później tracą siły przy nagraniach.
Estrada i Studio • paŸdziernik 2006
3 Poproś wokalistę o to, by dostarczył Ci dru-
kowane lub przynajmniej czytelnie napisane
teksty do utworów. Podczas nagrywania bę-
dziesz dzięki temu miał jasność, w którym miej-
scu jesteście z postępem pracy.
4 Poproś wokalistę o to, by nauczył się tek-
stów na pamięć. Nie ma nic gorszego niż
śpiewanie z kartki. Chociaż wiele osób lubi
widzieć tekst przed sobą podczas śpiewania,
lepiej gdy artysta śpiewa z pamięci. Nie zasta-
nawia się wówczas nad tym, którą linijkę tek-
stu ma śpiewać i może skupić się na wykona-
niu, interpretacji i przekazaniu właściwych
emocji.
5 Jeżeli śpiewak chce nagrać swoje partie ska-
cząc i trzymając mikrofon w ręku (bo za-
wsze tak robi na próbach i koncertach), to za-
miast upierać się przy ustawianiu go na bacz-
ność przed statywem, nawet wtedy, gdy twój
demon perfekcjonizmu podpowiada ci, żeby
K³ad¹c na jedn¹ szalê ca³kiem przeciêtnie, lecz po-
prawnie brzmi¹c¹ œcie¿kê – emocjonaln¹ bombê, a na
drug¹ idealne technicznie, lecz pozbawione wyrazu
wykonanie zawsze warto wybraæ to pierwsze, choæby
utwór mia³ zabrzmieæ przez to mniej atrakcyjnie.
tego w żadnym wypadku nie robić, spróbuj wy-
razić na to zgodę.
Dlaczego? Emocje są w nagraniach dużo
cenniejsze niż techniczna doskonałość. Jakoś
tak się składa, że niewielu inżynierów dźwię-
ku jest w stanie przychylić się do tego twier-
dzenia. To jednak prawda, którą warto zrozu-
mieć i zaakceptować. Zgodzą się z moim
stwierdzeniem na pewno ci, którzy jednocze-
śnie nagrywają i produkują własną muzykę.
Kładąc na jedną szalę całkiem przeciętnie, lecz
poprawnie brzmiącą ścieżkę – emocjonalną
bombę, a na drugą idealne technicznie, lecz
pozbawione wyrazu wykonanie zawsze warto
wybrać to pierwsze, choćby utwór miał za-
brzmieć przez to mniej atrakcyjnie.
Dlaczego? Po jakimś czasie nie zwraca się
już uwagi na zastosowaną kompresję bądź ko-
rekcję dla ścieżek, lecz na wartość artystyczną
utworów. Słyszeliście genialny utwór „So Lone-
ly” The Police z ich debiutanckiej płyty? Prze-
cież na początku tego kawałka słychać skanda-
liczne brumy przystawek gitary przebijające się
bezlitośnie w miksie! Kawałek nagrywano na
czterech śladach i wiele ścieżek trzeba było
zgrywać do jednej ścieżki. Brumy gitarowe zo-
stały, bo ważniejszy dla wszystkich był powala-
jący, świetny wokal Stinga. Czy komuś to kie-
dykolwiek przeszkadzało?
Estrada i Studio • paŸdziernik 2006
6 Zwróć uwagę na to, czy wokalista zwykle
podczas śpiewania gra równocześnie na gi-
tarze. Jeżeli tak, niech w podobny sposób na-
grywa ścieżki w studiu. Razem z wokalem na-
graj ścieżkę gitary. Kto wie, może upieczesz
trzy pieczenie przy jednym ogniu: fajny wokal,
pasującą do niego gitarę i świetne, naturalne
wykonanie.
7 Pamiętaj, że muzyka jest dziedziną sztuki.
Najlepsi realizatorzy i producenci starają
się zawsze wydobyć z nagrywanego materiału
i utrwalić jak najwięcej emocji, pasji i właśnie
sztuki. Jeżeli równolegle uda im się osiągnąć
idealne technicznie brzmienie, to sukces muro-
wany.
8 Nagrywając wokal zakładaj słuchawki z sy-
gnałem, który dostaje także nagrywający
wokalista. Dzięki temu będziesz mógł ustawić
mu idealne proporcje odsłuchu, aby zaśpiewał
tak jak trzeba.
11 sposobów na poprawê atmosfery
Prowadź wokalistę, a także wszystkich na-
grywających muzyków przez nagrania. Słuchaj
tego co nagrywają, podpowiadaj w jakim kie-
runku powinni zmierzać z wykonaniem czy in-
terpretacją. Muzycy lubią mieć takiego przewod-
nika, dzięki któremu czują się pewniej. Jeżeli nie
czujesz tego w jakim kierunku prowadzić wyko-
nawców, kieruj się intuicją, poprawnością tech-
niczną bądź przykładami z podobnych nagrań
referencyjnych. Możesz też zapytać muzyków,
jak im możesz pomóc.
Rola przewodnika, o której mowa, nie jest
właściwie zadaniem realizatora nagrań, lecz
producenta. Ucz się produkowania nagrań pod-
czas ich realizacji. Im więcej nagrań zrealizu-
jesz, tym więcej będziesz wiedział o ich produk-
cji. Jeżeli sesja nie ma opłaconego producenta
i nie jest nim nikt z nagrywanego zespołu, nie
wahaj się przejąć pałeczki producenta. Sporo
się w ten sposób nauczysz.
1 Podczas nagrywania wokalu wyproś wszyst-
kie niepotrzebne osoby z reżyserki i pomiesz-
czeń, w których nagrywasz ścieżki razem z wo-
kalistą. Śpiewający lubią mieć spokój, aby się
skupić. Osoby zaglądające przez szybę reżyserki,
chodzące po studiu itd. zawsze przeszkadzają
wokaliście, choćby zapewniał, że jest inaczej.
TECHNOLOGIA Praktyczny poradnik początkującego realizatora
Zrób porządek z niepotrzebnymi osobami
w studiu, a zobaczysz o ile szybciej i lepiej
odbędzie się rejestracja.
2 Spróbuj wytworzyć w studiu entuzja-
styczną atmosferę. Wczuj się w utwory
i zainspiruj w ten sposób wokalistę. Ła-
twiej nagrywać osobę pełną entuzjazmu,
która w dodatku ma przed oczami jakąś
wizję dotyczącą własnych nagrań.
3 Są momenty, a także całe sesje, gdy
wokalista za grosz nie może z siebie
wykrzesać entuzjazmu i śpiewa jak za
karę. Pomóż mu złapać klimat sugeru-
jąc, by zapomniał o tym, że nagrywa.
Niech spróbuje przenieść się gdzieś
w myślach i zaśpiewa swoje partie dla
jakiejś konkretnej osoby. Aktualna bądź
była sympatia to często najlepsze wyj-
ście. Może tekst skierowany jest do ko-
goś konkretnego – niech śpiewak wy-
obrazi sobie spotkanie oko w oko z tą
osobą. Jeżeli brakuje mu wyobraźni,
niech śpiewa wszystko do ciebie. Reali-
zatorzy nagrań to przecież osoby, dla
których również można śpiewać piosen-
ki, nieprawdaż?
110
Dobry plan to po³owa sukcesu, wiêc dla ka¿dej sesji, nawet
gdy ma to byæ krótka sesja, zrób plan nagrañ na arkuszu pa-
pieru i przygotuj konspekty dla ka¿dego z utworów. Jest to
powszechna praktyka w przyzwoitych, zachodnich studiach
nagrañ, gdzie wiesza siê zawsze na specjalnej tablicy tzw.
track sheets dla sesji.
Tzw. track sheet z sesji
Mike’a Oldfielda, pod-
czas której nagrano
4 Pomagaj wokaliście swoim pozytyw-
nym podejściem. Utrzymuj pogodę
ducha, nie krzyw się przez szybę reży-
nie zawsze uda się złapać wszystko ide-
alnie za jednym podejściem, dlatego po
ujęciu zaproś wykonawcę do wspólnego
utwór „Five Miles Out”,
zawiera praktycznie serki. Jeżeli masz zastrzeżenia co do odsłuchu i ustalcie co wyszło dobrze,
wszystko co jest zwi¹za-
ne z tym utworem, pewnych kwestii, a zawsze są jakieś za- a co trzeba poprawić i dograć.
w³¹cznie z jego tek- strzeżenia, zwracaj uwagę muzykowi na
6
stem. Tego typu arkusze
by³y czêsto stosowane to co ma zrobić, zamiast czego nie robić. Wracając do atmosfery w reżyserce.
w czasach, kiedy reje- Nikt z nas nie lubi być ganiony, dlatego Jako realizator, być może nigdy nie
strowano utwory na
wieloœladach taœmo-
łatwiej nam słuchać pomocnych rad niż stałeś ze strony mikrofonu właściwej ar-
wych. Wspó³czesne dowiadywać się o błędach. Pochwal też tystom. Dlatego uświadom sobie, że ar-
track sheets to w zasa- śpiewaka zawsze wtedy, gdy wykona tyści, a szczególnie wokaliści nie zno-
dzie dokumenty zawie-
raj¹ce informacje coś ciekawego. szą, gdy podczas ich sesji ktoś śmieje się
o przebiegu i realizacji w reżyserce. Każdy wokalista ma wraże-
sesji; rozk³ad poszcze-
gólnych œcie¿ek i czêœci
jest doskonale widocz-
ny na ekranach kompu-
5 Nagrywaj linie wokalne do całych
utworów za jednym podejściem. Tak
nagrane ścieżki mają lepszy feeling, niż
nie, że wszyscy śmieją się z niego, co
jest prawdą tylko w jednym procencie
przypadków. Dodatkowo napięcie potę-
terowych rejestratorów
wieloœladowych. te dogrywane po kawałku. Oczywiście guje fakt, że osoba nagrywająca nie sły-
szy żartów zza szyby.
Powiedzmy też, że powyższy problem
dotyczy w takiej samej mierze począt-
kujących amatorów jak i największych
gwiazd. Osoba o znanym nazwisku nie
przyzna się może do tego, że drażni ją
Estrada i Studio • paŸdziernik 2006
kilka ucieszonych po pachy osób, wyglądają-
cych do niej zza szyby podczas nagrań, lecz
z tego co mi wiadomo, gwiazdy denerwuje to
jeszcze bardziej niż innych. Chcesz być topo-
wym realizatorem? Pilnuj, by w studiu wła-
ściwa atmosfera pojawiała się we właściwym
momencie. Zasugeruj, by śmiechy z fałszowa-
nia wokalisty nie zdarzały się podczas takich
sesji. Nawet jeśli faktycznie fałszuje niemiło-
siernie.
7 Jeżeli nagrania wokalu nie idą dobrze,
niech wokalista nagrywa swoje ścieżki
w reżyserce, zamiast w osobnym pomieszcze-
niu. Może znajdziesz jakiś dobry sposób na to,
aby nie musiał zakładać słuchawek i śpiewał
do dźwięków płynących z monitorów?
8 Jeżeli słyszysz, że wokalista ma zmęczone
gardło, nie dobijaj go już w czasie tej sesji.
Nic z tego dobrego nie wyjdzie, a po co masz
nagrywać ścieżki śpiewane nieczysto i na siłę.
9 Spróbuj nagrać ostateczne wersje głów-
nych linii wokalnych na samym początku
nagrań. Niech solidny głos służy za podstawę
dla wszystkich ścieżek instrumentalnych, któ-
re zostaną zbudowane wokół wokalu. Muzycy
będą wtedy bardziej kreatywni i zapewnią lep-
sze pomysły oraz wykonanie.
10 Nagrywaj wokale każdego dnia sesji.
Zawsze złapiesz coś ciekawego. A to
chórek, a to dwa całe utwory. Jeżeli zespół na-
Estrada i Studio • paŸdziernik 2006
grywa, powiedzmy przez tydzień, zostawienie
ostatniego dnia na wszystkie ścieżki wokalne
jest najgorszym pomysłem, jaki można sobie
wyobrazić. To w Polsce jest niestety powszech-
ną praktyką. W ten sposób marnuje się cenny
czas na szlifowanie solówek i przejść na bęb-
nach, zamiast skupić się na najważniejszej
rzeczy, jaką są wokale i chórki. Według mojej
własnej teorii, lepiej jest nagrać świetne woka-
le już na początku sesji i dokładać do tego
świetną resztę, niż nagrać próbny wokal po to,
by skupiać się na detalach basu czy gitary,
a na końcu rejestrować głosy w nerwowej at-
mosferze.
11 Zawsze powtarzam, że dobry plan to
połowa sukcesu, więc dla każdej sesji,
nawet gdy ma to być krótka sesja, zrób plan
nagrań na arkuszu papieru i przygotuj kon-
spekty dla każdego z utworów. Jest to po-
wszechna praktyka w przyzwoitych, zachod-
nich studiach nagrań, gdzie wiesza się zawsze
na specjalnej tablicy tzw. track sheets dla se-
sji. Plansze te zawierają tytuły utworów, do-
kładny opis ścieżek do nagrania, wykonaw-
ców, tempo utworów, docelowy format, struk-
turę każdego utworu itd. Chodzi o to, by reali-
zator, producent i nagrywający artysta mieli
zawsze przed oczami wszystko co chcą zreali-
zować podczas sesji. Pamiętaj, aby papierowy
harmonogram zrywać ze ściany dopiero wów-
czas, gdy wszystko będzie nagrane, a artysta
w pełni zadowolony z przebiegu sesji opuści
studio i pojedzie do domu. E i S