X L V I I I K O N F E R E N C J A N AU K O W A

KOMITETU INŻ YNIERII LĄ DOWEJ I WODNEJ PAN

I KOMITETU NAUKI PZITB

Opole – Krynica 2002

Andrzej AJDUKIEWICZ 1
Alina KLISZCZEWICZ 2
Marek WĘ GLORZ 3

WIELKOWYMIAROWE KONSTRUKCJE Ż ELBETOWE

WZNOSZONE W ZIMIE – DOŚWIADCZENIA REALIZACYJNE

1. Wprowadzenie i ogó lna charakterystyka obiektu

W warunkach gospodarki rynkowej nowe obiekty są wznoszone w terminach dyktowanych

przede wszystkim warunkami finansowania inwestycji, a dopiero w drugiej kolejności
decydujące są kryteria techniczne.
Prezentowane tu doświadczenia realizacyjne dotyczą wykonania masywnych konstrukcji
ż elbetowych w obiekcie wznoszonym przez inwestora amerykańskiego, według projektu
fińskiego. Autorzy mieli za zadanie przygotowanie w kró tkim czasie zasad technologiczno-
materiałowych, kontrolne badania towarzyszące i nadzó r badawczy nad realizacją. Celem tego
działania było poprawne wykonanie konstrukcji w okresie zimowym, w tym uzyskanie
wymaganej wytrzymałości i braku zarysowań od wpływó w termiczno-skurczowych.
Wykonawstwo dwó ch bliźniaczych ż elbetowych fundamentó w, a ściślej głó wnych
części konstrukcji wsporczych dla turbin w nowo wznoszonej elektrociepłowni przewidziano
według harmonogramu na przełomie grudnia i stycznia.
Są to fundamenty szczegó lnego typu, zaprojektowane jako wyniesione, masywne ramy
poziome, oparte przegubowo na słupach za pośrednictwem specjalnych łoż ysk-
amortyzatoró w spręż ynowych. Ł oż yska te mają szczegó lną konstrukcję, dostosowaną do
duż ych reakcji podporowych zespołu turbina + fundament, o masie około 500 + 700 ton.
Zostały one dostarczone przez dostawcę turbin i zabudowane na głowicach słupó w.
Spody fundamentó w przewidziano na poziomie +8,15m. Każ dy z fundamentó w
podparto na sześciu słupach. Rzut jednego fundamentu z charakterystycznymi przekrojami
pokazano na rys. 1. Przewidziano beton klasy B40, a z racji intensywnego zbrojenia i
licznych wkładó w w deskowaniu przyjęto konsystencję klasy S3 (opad stoż ka 10-15 cm).
W czasie realizacji fundamentó w budynek maszynowni był wykonany w niewielkim
zakresie i całkowicie pozbawiony ścian.

1
Prof. dr inż ., Wydział Budownictwa Politechniki Śląskiej
2
Dr inż ., Wydział Budownictwa Politechniki Śląskiej
3
Mgr inż ., Wydział Budownictwa Politechniki Śląskiej
168

2. Istota problemu

Prezentowana realizacja wiązała się tematycznie z dwoma problemami wykonawstwa

konstrukcji ż elbetowych, określanymi hasłowo jako:
· betonowanie konstrukcji masywnych, oraz · betonowanie w warunkach zimowych.
Każ dy z tych problemó w był dotąd z reguły osobno analizowany i opisywany na
przykładach. Szczegó lnie wiele publikacji w ostatnich latach poświęcono problemom
dotyczącym realizacji konstrukcji masywnych, czyli ogó lnie takich, w któ rych nie moż na
pomijać wpływu ciepła hydratacji cementu. To określenie jest bardzo ogó lne, ale najczęściej
na takich poprzestają zalecenia normowe. Na przykład nowe zalecenia ACI [1] definiują
masywną konstrukcję jako: „bryła betonu o dostatecznie duż ych wymiarach, któ ra wymaga
podjęcia środkó w zaradczych przeciw wytwarzaniu ciepła wskutek hydratacji cementu oraz
związanym zmianom objętości, w celu minimalizacji zarysowania”. Na tej ogó lnej definicji
bazują specjalne przepisy ACI dotyczące realizacji konstrukcji masywnych [2].
W kraju najwięcej istotnych rozważ ań i analiz z zakresu realizacji konstrukcji
masywnych przedstawił W. Kiernoż ycki, m.in. [3], [4]. Autor ten wskazał, ż e konieczne jest
kompleksowe podejście do konstrukcji masywnej, a zatem nie tylko wymiary, ale takż e
uwarunkowania technologiczno-materiałowe i technologiczno-konstrukcyjne muszą być
szczegó łowo analizowane. Wygodnie jest jednak na wstępnym etapie rozważ ań operować
prostą miarą przy kwalifikowaniu konstrukcji pod względem masywności. Wskazywana jest
od wielu lat (patrz prace K. Flagi) umowna geometryczna miara masywności w postaci tzw.
modułu powierzchniowego elementu. Ta klasyfikacja jest ukierunkowana głó wnie na
problemy skurczowe, przy któ rych decydujące znaczenie ma powierzchnia kontaktu z
powietrzem otoczenia, ale wydaje się mniej przydatna przy analizie problemó w termicznych.
Inną praktyczną zasadę kwalifikacji konstrukcji jako masywnej podano ostatnio w pracy [5],
przyjmując dwa ró wnoważ ne kryteria:
· najmniejszy wymiar nie mniej niż 0,90 m, · masa cementu w mieszance ponad 335 kg/m3.
Omawiane fundamenty, niezależ nie od przyjęcia kryterió w klasyfikacji, musiały być
zaliczone do masywnych. Głó wne ramiona masywnych ram poziomych miały przekroje
poprzeczne H × B = 2,35 × 3,65 m lub 2,80 × 2,65/1,75 m.
Drugi problem, jaki okazał się trudniejszy do rozważ enia przy projekcie omawianej
realizacji to betonowanie w warunkach zimowych. Tradycyjne wskazó wki w tym zakresie
zawarto w Instrukcji ITB [6]. Pewne wskazó wki są podawane w nawiązaniu do obecnych
moż liwości, np. [7].

3. Dobó r i badania kontrolne mieszanki betonowej oraz zabiegi techniczne

Dobó r mieszanki i badania kontrolne były poprzedzone analizą konstrukcji obiektu i wa-
runkó w technicznych oraz opracowaniem specyfikacji technologicznej. W uzgodnieniu z
inwestorem przyjęto po wstępnych pró bach następujące podstawowe materiały:
· cement CEM I 42,5 (Gó raż dż e), · kruszywo: piasek płukany i ż wir z Kopalni „Kotlarnia”
oraz · domieszki: plastyfikator BV 3 (Addiment) i opó źniacz VZ 1 (Addiment).
Pró bki do badań wytrzymałości (po 42 walce Æ150x300 mm) pobierano w toku całego
procesu betonowania fundamentó w i składowano na 7 dni wewnątrz deskowania fundamentu
(w otworze). Po przewiezieniu do laboratorium przechowywano pr ó bki w warunkach
zbliż onych do zewnętrznych (obniż one temperatury, umiarkowana wilgotność).
Wyniki badań przygotowawczych i towarzyszących realizacji podano w tablicach 1 i 2;
do realizacji przyjęto ostatecznie mieszankę o symbolu III.
 169

1950
+10,500 A
3655

10000
2690

6100
a C a
3655

1950
+11,056

2643 5800 2002 6905 1750 900

20000
b LEGENDA:
- położ enie sond do pomiaru temperatury bloku,

+ 11,056
+ 10,500

2796
2350

+ 8,150
+ 7,590

a-a

+ 10,500
2350

+ 8,150
+ 7,590

b-b

Rys. 1. Rzut i charakterystyczne przekroje realizowanych fundamentó w (pokazano takż e

rozmieszczenie trzech sond do pomiaru zmian temperatur w twardniejącym betonie)

Tablica 1. Składy mieszanek betonowych w kg/m3

symbol cement opad początek gęstość
CEM I kruszywo domieszki stoż ka wiązania rcm
mie- woda
szanki 42,5 0-2 2-8 8-16 BV 3 VZ 1 cm godz. kg/dm3
1 2 3 4 5 6 6 7 8 9 10
I 375 180 625 447 715 1,88 1,50 9 1 2,34
II 375 145 677 483 774 1,88 3,00 12 8 2,36
III 375 171 653 467 747 2,06 2,06 15 4 2,35
170

Tablica 2. Wyniki badań właściwości betonó w w zarobach pró bnych i w konstrukcji

symbol fcm,cube fcm fctm Ecm ncm rcm
mieszanki MPa MPa MPa GPa kg/m3
1 2 3 4 5 6 7
I 54,00 - - - - 2,32
II 60,05 44,4 - - - 2,36
III 58,64 43,13 2,84 34,21 0,156 2,34
Fundament 1 - 39,31 2,99 33,67 0,157 2,35
Fundament 2 - 38,09 2,86 33,33 0,153 2,32

Odmiennie postępowano z pró bkami do pomiaru skurczu (100´100´500 mm); po

jednej dobie w sąsiedztwie fundamentó w pró bki wraz ze stalowymi formami przewoż ono do
laboratorium, osadzano łoż yska do aparatu Amslera i prowadzono pomiary. Badania skurczu
miały charakter kontrolny dla zarobó w pró bnych (zaroby II i III) oraz – dla kontroli – dla
pró bek pobranych z betonu obydwu fundamentó w. Wszystkie te pró bki przechowywano w
stałych warunkach termicznych (ok. +150C) i wilgotnościowych (RH ok. 70%).
Wyniki badań skurczu podano na rys. 2. Niezależ nie od nieuniknionych ró ż nic w
warunkach pobrania i przechowywania pró bek w pierwszej dobie wykresy odkształceń
wskazują na bardzo podobny przebieg skurczu i stosunkowo niewielkie wartości.

0,5

0,4
skurcz [ / oo ]

0,3
zpII
o

zpIII
0,2
F-1
0,1 F-2

0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
wiek betonu [dni]

Rys. 2. Poró wnanie przebiegu odkształceń skurczu w pró bkach zarobó w pró bnych
(zpII i zpIII) oraz w pró bkach pobranych z obydwu fundamentó w (F-1 i F-2)

W celu ograniczenia wpływó w warunkó w atmosferycznych przewidziano następujące

zabiegi techniczne dla każ dego z fundamentó w:
§ wzniesiono nad fundamentem cieplak w postaci drewnianego szkieletu i osłon z tkaniny
syntetycznej (rys. 3) i zamocowano pod fundamentem osłony kurtynowe sięgające do
poziomu terenu; konstrukcja cieplaka pozwalała na wprowadzenie od strony jednej ściany
bocznej ramienia pompy podającej mieszankę,
§ zabezpieczono dwa zestawy termo-dmuchaw duż ej wydajności, jeden pod deskowaniem
dna fundamentu, drugi ponad i w otworach fundamentu; w każ dym zestawie były dmuchawy
elektryczne i spalinowe, w celu zapewnienia ciągłości grzania w razie awarii zasilania,
 171

§ na stropie obok fundamentu umieszczono naczynia z podgrzewaną wodą do pielęgnacji,

§ w trzech wybranych miejscach na rzucie fundamentu zamocowano do zbrojenia sondy
do pomiaru temperatury na wysokości za pomocą termopar, z wyprowadzeniem przewodó w
do gó ry do stanowiska pomiarowego,
§ zabezpieczono elektroniczną rejestrację temperatury przywoż onej mieszanki betonowej
oraz stanowisko kontroli konsystencji mieszanki na poziomie terenu przed podaniem do
pompy i po przepompowaniu na poziom stropu przy fundamencie,
§ zabezpieczono rejestrację temperatury i wilgotności wewnętrznej i zewnętrznej.

a)
projektowany fundament
+ 10,50

+ 8,15

lozyska
amortyzatory

gló wne slupy

± 0,00

"namiot"
b) z tkaniny

+ 10,50

1
+ 8,15

1
± 0,00

Rys. 3. Schemat realizacji fundamentu w cieplaku (przekró j poprzeczny):

a) stan przed realizacją, b) schemat cieplaka w czasie realizacji; 1 – zespoły nagrzewnic
172

Mieszankę w każ dej betoniarce samochodowej (6 m3) kontrolowano pod względem

temperatury i konsystencji. Mieszanki nie spełniającej wymagań (temperatura +20 0C ± 60C
i opad stoż ka w przedziale 8 – 15 cm) nie przyjmowano do wbudowania.
Betonowanie prowadzono za pomocą pompy, warstwami o grubości od 30 cm do 40
cm, zależ nie od stopnia utrudnienia w danym fragmencie, w związku z zagęszczeniem
zbrojenia lub zaformowaniem otworó w śrub kotwicznych. W czasie całego procesu ciągłego
betonowania (około 14 godzin) oraz przez następne 10 dni prowadzono rejestrację zmian
temperatury w poszczegó lnych warstwach.

4. Kontrolne pomiary temperatury betonu w konstrukcji

Obydwa fundamenty betonowano w warunkach obniż onych temperatur otoczenia.

Przestrzegano zatem odpowiedniego podgrzewania mieszanki i utrzymywano podwyż szoną
temperaturę w całym cieplaku.
W przypadku pierwszego z realizowanych fundamentó w rozpoczęto betonowanie przy
temperaturze zewnętrznej – 20C, a zakończono w nocy przy – 110C. W drugiej dobie
temperatura zewnętrzna spadła jeszcze do – 140C W przestrzeni cieplaka utrzymywano
temperaturę od +50C do +100C. Taki proces podgrzewania powietrza był wystarczający dla
ograniczenia ró ż nic temperatury między warstwą wewnętrzną (w połowie wysokości w
miejscu pomiaru), a warstwami zewnętrznymi (gó rne i dolne 20 cm konstrukcji) do
przedziału około 200C.
W przypadku drugiego fundamentu rozpoczęto betonowanie przy temperaturze
zewnętrznej 00C, a zakończono w nocy przy – 110C. Z uwagi na silny wiatr nie udawało się w
czasie betonowania i przez następne kilka godzin utrzymać w cieplaku temperatur dodatnich.
Dopiero w kilka godzin po zakończeniu betonowania udało się opanować temperaturę w
przestrzeni cieplaka i utrzymywać od +100C do +170C. W rezultacie udało się uzyskać
ograniczenie ró ż nicy temperatury między warstwą wewnętrzną a warstwami zewnętrznymi
do przedziału poniż ej 200C w okresie wiązania.
Na rys. 4 podano dla trzech badanych fragmentó w fundamentu drugiego, wyposaż o-
nych w sondy z termoparami (patrz rys. 1), wykresy zmian temperatury w charak-
terystycznych warstwach: dolnej (linie 1, 2, 3), środkowej (4, 5, 6) i gó rnej (7, 8, 9).
Stopniowa stabilizacja temperatury konstrukcji i wyró wnywanie temperatury w
warstwach odbywało się począwszy od końca drugiej doby po zakończeniu betonowania. W
obydwu fundamentach intensywne podgrzewanie cieplakó w zakończono po trzech dobach.
Jest charakterystyczne, ż e w wyż szej części obydwu fundamentó w (przekró j H/B
=2,80/2,65 m, z większą liczbą wykrojó w – wykresy dla sondy C) przebieg stygnięcia był
korzystniejszy, niż w blokach niż szych, a szerszych (wykresy dla sond A i B).

5. Podsumowanie

Omawiane fundamenty stwarzały znaczne problemy wykonawcze z racji duż ej masy

konstrukcji (700 ton) na wysokim rusztowaniu, masywnych przekrojó w oraz konieczności
betonowania w zimie. Problemy zapewnienia wymaganej wytrzymałości betonu i
zabezpieczenia przed rysami od wpływó w termiczno-skurczowych były szczegó lnie
eksponowane przez inwestora, bowiem konstrukcja będzie poddana intensywnym
obciąż eniom dynamicznym.
W wyniku opisanych prac przygotowawczych i zabiegó w technicznych w czasie
betonowania udało się spełnić wszystkie wymagania i pomimo niekorzystnych warunkó w
atmosferycznych w okresie samego betonowania i w dniach następnych – udało się uzyskać
 173

A
80
70 1
4
60 7
tw
temperatura [ C]

50 tz
o

40
30
20
10
0
-10 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240
-20
czas [godz]
B 80
2
70 5
60 8
tw
50
tmperatura [ C]

tz
o

40
30
20
10
0
-10 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240
-20
czas [godz]
C
80
3
70 6
60 9
tw
50
temperatura [ C]

tz
o

40
30
20
10
0
-10 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240
-20
czas [godz]

Rys. 4. Rozkłady temperatur w twardniejącym betonie rejestrowane w trzech wybranych

fragmentach (sondy A,B,C) i w trzech poziomach na wysokości fundamentu drugiego
174

zamierzone cele. Zastosowano przy tym ograniczone i w pełni dostępne środki techniczne, a
realizując dwa bliźniacze fundamenty w odstępie 14 dni udało się wykorzystać
zaangaż owane środki dwukrotnie (deskowania, rusztowania, cieplak, zespoły nagrzewnic).
Pełne rozdeskowanie i usunięcie znacznej części rusztowań oraz opuszczenie na
łoż yska pierwszego fundamentu już po 10 dniach (uwarunkowane uzyskaniem 70%
wytrzymałości 28-dniowej), stało się moż liwe dzięki wyeliminowaniu działania niskich
temperatur i utrzymywaniu w pierwszych trzech dobach stosunkowo wysokiej temperatury
betonu. Już po czterech dniach od zabetonowania fundamentó w, w badaniach
sklerometrycznych stwierdzono wytrzymałość średnią ³ 30 MPa, przy średniej
jednorodności (kR= 0,79¸0,86).
Na skalę nieznaną z literatury przeprowadzono grzanie masywnej konstrukcji zaró wno
od dołu – przez deskowanie, jak i od gó ry – przez folie zabezpieczające beton przed utratą
wilgoci. Pozwoliło to utrzymać ró ż nice temperatury na wysokości w zakresie założ onego
przedziału 200C, a tym samym uniknąć zarysowań termicznych na powierzchni betonu.

Literatura

[1] ACI Committee 116: Cement and Concrete Terminology (ACI 116R), American
Concrete Institute, Farmington Hills, Michigan 2000, 73 str.
[2] ACI Committee 207: Mass Concrete (ACI 207.1R-96), American Concrete Institute,
Farmington Hills, Michigan 1996, 42 str.
[3] KIERNOŻYCKI W., Niektó re problemy techniczne wykonawstwa betonowych budowli
masywnych. Inż ynieria i Budownictwo, nr 3, 1995, s. 140-144.
[4] KIERNOŻYCKI W., Metody realizacji masywnych elementó w płytowych z uwagi na
oddziaływania pośrednie twardniejącego betonu. XVII Konferencja Warsztat Pracy
Projektanta Konstrukcji, Ustroń 20 – 23 luty 2002; tom II, s. 27-69.
[5] GAJDA J., VANGEEM M., Controlling Temperatures in Mass Concrete. Concrete
International, Vol. 24, No.1, 2002, s. 59-62.
[6] Instrukcja ITB Nr 282: Wytyczne wykonywania robó t budowlano-montaż owych w
okresie obniż onych temperatur. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1988, 439 str.
[7] ŚLIWIŃ SKI J., Betonowanie zimą. Polski Cement, Nr 1, 2000, s. 28-30.

LARGE-SIZE REINFORCED CONCRETE STRUCTURES

CONSTRUCTED IN WINTER – REALISATION EXPERIENCES
Summary

The report presents a case study dealing with construction of large-size reinforced concrete
structures in winter season. Two problems were connected in this case: mass concrete and
winter concreting. The actions concerning preparations and protection of proper construction
process are presented together with the accompanying tests. Two foundation structures were
erected properly despite the rapid changes of external conditions and serious decrease of the
temperature outside. Monitoring of temperatures in particular layers of concrete in was
necessary to make corrections in heating of the neighbourhood of structure. Instead of the
popular cooling of internal parts of mass concrete, the controlled heating of external layers
(top and bottom) was introduced to keep limited differences of temperature throughout the
thickness of structure.