Professional Documents
Culture Documents
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 1
zarówno teraźniejszości, jak i przeszłości; po drugie, że ubóstwo to nie tylko polski
problem, lecz jedna z najważniejszych dziś kwestii w skali całego globu – szacuje
się, że mniej więcej 2/3 populacji świata żyje w ubóstwie, a około 1/5 w skrajnej
nędzy; po trzecie, że nie ma jednej uniwersalnej biedy, lecz jest wiele jej postaci.
Ubóstwo spowodowane jest wieloma różnymi czynnikami, o charakterze
zarówno niezależnym od konkretnych ludzi i ich działań (przyczyną ubóstwa mogą
być takie procesy, jak restrukturyzacja gospodarki, dezindustrializacja, masowe
bezrobocie, nieopłacalność pewnych gałęzi, np. rolnictwa), jak i związanych z ich
jednostkowymi cechami (choroby, niepełnosprawność, poziom wykształcenia i
kwalifikacji, sytuacja rodzinna i in.). Złożoność i wielowymiarowość ubóstwa i jego
uwarunkowań sprawia, że zarówno diagnozowanie, jak i skuteczne przeciwdziałanie
tym zjawiskom jest bardzo trudne.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 2
– zresztą nie tylko w Polsce, należy do zjawisk trudno uchwytnych, niewidocznych.
W ostatnich latach nastąpiła poprawa warunków życia rolników (ich dochody wzrosły
o 8,7% w 2004), natomiast nadal bardzo trudna jest sytuacja mieszkańców wsi nie
posiadających własnego gospodarstwa rolnego i utrzymujących się z tzw.
niezarobkowych źródeł utrzymania, innych niż renty i emerytury. Można przyjąć, że w
znacznej mierze odnosi się to do byłych pracowników PGR-ów i ich rodzin. Wśród
tych osób stopa ubóstwa skrajnego wynosiła w 2004 r. 45%. Ubóstwo wsi jest więc
głęboko wewnętrzne zróżnicowane; przeciwdziałanie i łagodzenie skutków musi być
inne w rodzinach rolniczych z jednej strony, byłych pracowników rolnictwa
państwowego – z drugiej. Sytuacja wsi ujmowana nie tylko w płaszczyźnie
ekonomicznej, lecz wielowymiarowo, skłania niektórych badaczy do określenia wsi
jako „innej”, „drugiej” Polski.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 3
zjawisk.
9. Jeśli chodzi o inne kategorie wieku, ryzyko ubóstwa w Polsce zmniejsza się
wraz z wiekiem. Wbrew utrzymującym się w społeczeństwie stereotypom, że w
Polsce najbiedniejsi są ludzie starzy, renciści i emeryci, w sferze ubóstwa
skrajnego znajduje się 6,3 % emerytów, w porównaniu z 18%-ową populacją
biednych w kategorii do lat 19 czy z 40%-wym ubóstwem rodzin wielodzietnych).
Brak zaplecza rodzinnego, samotność, a także związane z wiekiem choroby w
powiązaniu z brakiem środków na pokrycie tych potrzeb czynią sytuację części ludzi
starych szczególnie trudną. Pośrednim dowodem stosunkowo niezłej sytuacji
materialnej ludzi starych może być zjawisko asymetryczności świadczeń,
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 4
charakterystyczne dla relacji międzypokoleniowych w polskich rodzinach, polegające
na pomocy płynącej od pokoleń starszych ku młodszym: pomoc dorosłym dzieciom
czy wnukom, świadczona jest przez ponad 1/5 ludzi starych, w tym prawie 6% osób
udziela jej w sposób stały. Pomoc idąca w odwrotnym kierunku jest znacznie
mniejsza.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 5
w tych, gdzie nie było bezrobotnych – 9%. Z kolei niskopłatnej pracy robotniczej
towarzyszy ubóstwo skrajne na poziomie 15%, gdy pracy najemnej na stanowiskach
nierobotniczych – zaledwie 2% (dane dla 2004 r.). Bezrobocie ma trwałą tendencję
spadkową i w końcu marca 2007 wynosiło 14,4%, po części dzięki masowej
emigracji. Niskopłatna praca oraz praca w szarej strefie mają różne negatywne
skutki; pozwalając na przetrwanie w chwili obecnej maja negatywne skutki dla
przyszłości w postaci niskich lub nieistniejących w ogóle (w wypadku długotrwałego
bezrobocia) emerytur. Pracownicy ci zasilą w przyszłości najliczniejszą kategorię
społeczno ekonomiczną, żyjącą w biedzie, czyli utrzymujących się z tzw.
niezarobkowych źródeł utrzymania, innych niż renty i emerytury, czyli ze świadczeń
społecznych: w 2005 29,9 % osób tej kategorii znajdowało się w skrajnej biedzie.
2
Child poverty in perspective: An overview of child well-being in rich countries, UNICEF Innocenti Research
Center, Florence, 2007.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 6
uwarunkowanym i dynamicznym. Przeciwdziałanie jego różnym postaciom i
aspektom jest bardzo trudne, nie zawsze możliwe i skuteczne, tym bardziej, że
jednocześnie trzeba działać dwukierunkowo: po pierwsze, wspierać ludzi
borykających się z problemami dnia dzisiejszego, po drugie, stwarzać im możliwości
wyjścia z trudnej sytuacji.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 7
rzeczywistości, świadczą o niewiedzy i stereotypach. Według sondażu CBOS
zaledwie 5% Polaków dostrzega biedę dzieci, rodzin wielodzietnych czy rolników i
ludzi z dawnych PGR-ów. Obojętność i niewiedzę zmienia w sposób radykalny
bezpośredni kontakt, nieraz przypadkowy, z ludźmi żyjącymi w biedzie i ich
problemami. Ten bezpośredni kontakt i uczestnictwo samych biednych w działaniach
wobec nich podejmowanych jest warunkiem zmiany obecnej sytuacji, którą tak oto
opisał Ryszard Kapuściński we wcześniej cytowanym tekście: „Po raz n-ty w swoich
dziejach ludzkość znalazła się w punkcie zwrotnym. Mamy nagromadzony ogrom
informacji na temat biedy, a nie potrafimy użyć tej informacji do działań pozytywnych.
Wiemy, skąd się bieda bierze, co sprawia, że jest stanem tak powszechnym, a nie
możemy nic zrobić, aby ją ograniczyć i w końcu usunąć”5.
5
Tamże, s. 154.
Elżbieta Tarkowska – 2007 - Instytut Filozofii i Socjologii PAN - Oblicza polskiej biedy 8