5,12,19 X

PRAWO KOŚCIELNE I WYZNANIOWE

Prawo kościelne i wyznaniowe to dwa różne porządki prawne. W przeszłości nie
funkcjonowało prawo wyznaniowe- nazywano je prawem kościelnym (tj. porządek
państwowy). Prawo wyznaniowe nie może być utożsamiane z prawem wewnętrznym jakiegoś
kościoła lub związku wyznaniowego, w szczególności z prawem kanonicznym Kościoła
katolickiego.

W Polsce istnieje 167 kościołów i związków wyznaniowych. Oprócz nich istnieją także inne
grupy – działające jako np. spółki prawa handlowego, stowarzyszenia. Nie mają one jednak
przywilejów związków wyznaniowych. Szacuje się, że jest około 200-300
zinstytucjonalizowanych związków. Istnieją również sekty działające nieformalnie (ok. 1000).
Nie mają one szansy uzyskać w MSWiA wpisu do rejestru. Zgodnie z gwarancja Konstytucji
RP wolno do nich należeć. W związku z tym prawo pozwala działać takim związkom, jednak
w pewnych granicach.

Nie istnieje jeden kodeks prawa wyznaniowego – jest to zbiór różnych norm, przepisów, np.
prawa podatkowego, prawa karnego, postępowania karnego, etc.

ŹRÓDŁA PRAWA
Każdy kościół posiada swoje źródła prawa. W Kościele katolickim jest to np. Biblia, uchwały
soborów, synodów, pisma Ojców Kościoła, pisma Doktorów Kościoła, kodeks prawa
kanonicznego ( Kodeks Prawa Kanonicznego zwany Kodeksem Jana Pawła II z 1983 r.). W
isamie źródłem takim jest szariat, sunna. W hinduiźmie, święte księgi hindusów – Wedy.
Źródłem prawa kościelnego może być np. tradycja, organy pozakościelne. Żródłami prawa
wyznaniowego jest porządek państwowy lub pozapaństwowy – ale uznany za obowiązujący
przez kompetentne organy państwowe. Prawo kościelne stosują organy danego kościoła
między sobą (np. papież – biskup) lub w stosunku do wiernych (np. dyspensa). Prawo
wyznaniowe stosują organy państwowe (między sobą, lub w stosunku do obywateli). Są to
np. przepisy o obrazę czci religijnej.

NAUKA I NAUCZANIE
Nauką prawa kościelnego zajmują się szkoły duchowne (seminaria), wyjątkowo szkoły
świeckie. Nauka prawa wyznaniowego jest domneną osób zarówno świeckich jak i
duchownych. Nauka prawa wyznaniowego przeżywa obecnie renesans na uniwersytetach,
wykładana jest także w szkołach wyznaniowych.

RELACJE PAŃSTWO-KOŚCIÓŁ
Stosunki takie rozpatrywać można w dwojakiego punktu widzenia:
1) Formalne, zbadanie, czy dane państwo reguluje stosunki umową (2-stronną,
międzynarodową, wewnętrzną), czy też nie reguluje. Jeśli posiada taką umowę to jest
to system konkordatowy (obecny głównie w państwach o tradycji chrześcijańskiej). W
Polsce konkordat z 28.07.1993 r. (wszedł w życie w 1998 r.) reguluje stosunki z
Kościołem katolickim (4 obrządki). W większości krajów porozumienia takiego nie
ma. Konkordat ze Stolicą Apostolską zawarty mają: np. Izrael, Tunezja. Nie jest to
domena tylko i wyłącznie państw chrześcijańskich.
2) Materialne, w tym przypadku rozważamy wszystkie akty prawne pod kątem pozycji
kościoła w danym ustawodawstwie. Jeżeli zakres regulacji jest bardzo duży, a dana
religia jest afirmowana – to jest to państwo wyznaniowe (konfesyjne). W grupie tej
wyróżniamy:
Państwa wyznaniowe w sensie tradycyjnym.
Ich cechą charakterystyczną jest brak rozdziału
życia publicznego i prywatnego od norm
religinych. Obecnie państwa wyznaniowe w sensie
tradycyjnym są w zaniku. Nie ma ich w grupie
państw chrześcijańskich – ostatnia była Hiszpania.
Istnieją w grupie państw muzułmańskich: Arabia
Saudyjska, Jemen, Katar, Zjednoczone Emiraty
Arabskie, Iran.
Państwa wyznaniowe w sensie nowoczesnym
(otwartym)
O charakterze takim decydują:
1) tradycja historyczna,
2) tradycja narodowościowa,
3) względy ekonomiczne.
Cechą charakterystyczną jesto to, że w życiu publicznym
afirmowana jest jedna z religii, ale istnieje tolerancja dla
innych religii.
Szwecja (od 2000 r. Podąża w kierunku państwa
świeckiego),
Finlandia (wg nauki ciężko to określić),
Luksemburg (obowiązuje konkordat napoleoński z 1801
r., wielki książę musi być katolikiem),
Francja (3 departamenty; Górny i Dolny Ren, Mozela, to
terytoria ściśle katolickie),
Malta (jedyny kraj UE, gdzie nie ma rozwodów
świeckich),
Grecja (jedyny kraj UE, gdzie w dokumentach wymaga się
podania wyznania),
Izrael (argumenty historyczne oraz narodowościowe),
Liban ( islam szyicki i sunnicki, maronizm),
Afryka Północna z wyjątkiem Sudanu (chce z państwa
otwartego państwo ortodoksyjne),
Nepal (hinduizm), Kambodża (buddyzm), Brunei,
Malezja, Bangladesz, Indonezja, Malediwy, Dżibuti,
Somalia, Gwinea, Mali, Mauretania, Irak, Jordania,
Syria, San Marino, Liechtenstain, Monako, Andora,
Dania, Norwegia, Islandia, Szkocja, Anglia.

Tam, gdzie takiej afirmacji nie ma, a państwo postrzegane jest jako laickie, to jest to państwo
świeckie (laickie, niekonfesyjne). O sukcesie tego typu państwa zadecydował tryumf
reformacji, oktryny prawa natury (Grocjusz, Hobbes, Puffendorf), doktryny umowy
społecznej, deizmu, ateizmu, marksizmu, leninizmu. Państwo niekonfesyjne nie jest
monolitem. Pośród nich wyróżnić możemy 3 grupy:

a) Separacja czysta (amerykańska), której podwaliny powstały z XVII w. USA jako

pierwsze w nowoczesny sposób podjęły próbę uregulowania stosunków Państwo-Kościół. Ma
to swoją podstawę w pluralizmie kulturowym, religijnym, obycajowym emigrantów.
Dostrzegano tu chęć zerwania z europejskim modelem państwa wyznaniowego, który
dotychczas panował na Starym Kontynencie. Zaproponowano 2 koncepcje: państwa
wyznaniowego (Anglikanie) i świeckiego. Zdecydowano się na model państwa świeckiego.
Rys historyczny:

1636 – Roger Williams walczący na Rhode Island o tolerancję wydaje Pierwsza karta praw i
wolności obywatelskich w Ameryce.
1787 – Konstytucja USA, art. 6 § 3, nie można uzależniać obsady stanowisk państwowych od
wyznania, była to pierwsza gwarancja wolności religijnej w prawie konstytucyjnym.
1791 – wchodzi w życie Pierwsza Poprawka do Konstytucji USA z 1789 r. Według niej,
Kongres nie może stanowić prawa respektującego religię oficjalną lub zabraniającą swobody
praktyk religijnych (nie ma władzy, która mogłaby stanowić takie prawo).
1868 - XIV Poprawka do Konstytucji USA – przewiduje rozciągniecie obowiązywania
Pierwszej Poprawki na całe terytorium USA.
1895 – papież Leon XIII w liście Longinquam oceani pochwalił amerykański wzorzec
rozdziału.

Istnieją dwie klauzule interpretacyjne do Pierwszej Poprawki:

I - zakaz kompetencji władz państwowych ustanawiania jakiejkolwiek religii za religię

oficjalną (państwową)

II - zakaz ograniczania swobody wykonywania praktyk religijnych

Praktyka konstytucyjna dba o to, by eliminować próby ingerencji państwa w sprawy

wyznaniowe. Państwo nie może występować z inicjatywą zakładania związków
wyznaniowych. Kościoły i związki wyznaniowe są w USA uważane za korporacje prawa
prywatnego. W szkołach publicznych istenieje zakaz nauczania religii. Istnieją jednak pewne
wyjątki, gdzie dostrzegana jest ingerencja państwo. Prawo zwalnia od podatku dochodowego
kościoły, które przeznaczają pieniądze na kult, szkoły religijne otrzymują od państwa pomoc
(głównie w postaci subsydiów na podręczniki), państwo refunduje koszty przewozu dzieci do
szkół religijnych, część opłaty czesnego w szkołach religijnych można odliczyć od podatku,
państwo finansuje kapelanów w wojsku, więzieniu. W sądach można składać przysięgę na
biblię. Rozbudowana jest również klauzula sumienia:
- powoływanie się na przekonania religijne przy służbie wojskowej,
- powoływanie się na klauzulę sumienia w areszcie: odmawia się przebywania w
jednym pomieszczeniuz innym wyznawcą,
- powoływanie się na klauzulę sumienia przez lekarza (dot.aborcji), aptekarza
(antykoncepcja)
- powoływanie się na klauzulę sumienia przy transfuzji krwi (Jehowa) i transplantacji
narządów ludzkich.

b) Separacja wroga (państwa są m.in. wrogie nauczaniu religii). Wyróżnić można dwa
modele: • model francuski – podłoże ideologiczne: umowa społeczna, liberalizm, zadaniem
państwa jest dbanie aby obywatel nie miał szans ujawniania swych przekonań.(Francja,
Turcja); • model sowiecki – podłoże ideologiczne: materializm, leninizm, (Kuba, ChRL,
Wietnam, Korea Pn., Chiny, PRL).

• Model francuski – podwalinami ideologiczno-doktrynalnymi były: Oświecenie, XVIII-

wieczne odkonfesyjnienie relacji państwo-kościół; polityka reformacji; XVIII – wieczne
pojęcie państwa, jednostki; liberalizm i umowa społeczna.

We Francji od czasów Ludwika XIV występowała ostra krytyka rządów absolutnych i

afirmowania kościoła. Krytykowanie relacji państwo-kościół za Ludwika XVI było jedną z
przyczyn rewolucji francuskiej. Pierwszy dokument władz rewolucyjnych - Deklaracja Praw
Człowieka i Obywatela zakłada wolność sumienia i religii obywatela francuskiego (art.10).
Lata 1790-1795 cechował negatywny stosunek państwa do kościoła. W latach 1799-1905
nastąpiło ocieplenie relacji państwo-kościół; państwo staje się wyznaniowycm. Od 1906
ponowna wrogość tych dwóch instytucji (ustawa grudniowa – uchwalona w 1905,
obowiązująca od 1906 r.).
 1799 –Koniec nieprzyjaznego ustawodawstwa. Napoleon wprowadza 3 religie oficjalne państwa: katolicka,
protestancka i mojżeszowa.

Przyjazne relacje Wrogie relacje

1801 Konstytucja Konsularna 12 VII 1790 Konstytucja Cywilna Kleru

- 3 oficjalne religie : katolicka, protestancka, - nowy podział administracyjny Kościoła katolickiego
mojżeszowa, we Francji, doasowany do podziału administracyjnego
państwa, przeprowadzony przy sprzeciwie władz
1801 Konkordat Napoleona z Piusem VII Kościoła,
- katolicyzm oficjalną religią państwa, - obsadzanie stanowisk biskupów i proboszczów w
- jego autorem jest Napoleon. drodze wyborów i mianowania przez władzę państwową,
- każdy duchowany zobowiązany do ślubowania na
1804 Kodeks Napoleona wierność państwu,
- tylko świecka forma małżeństwa, - duchowieństwo utrzymywane z budżetu państwa.
- utrudniono orzymywanie rozwodu. 1791
-------------------------------------------------------------------- - kult mogą sprawować tylko ci, którzy złozyli przysięge
na wierność państwu
Kościół jednak musiał pozostać podporządkowany 1794-1995
państwu. - małżeństwo zawierane tylko w formie świeckiej,
- wprowadza się akty stanu cywilnego,
- możliwość rozwodów,
- państwo nie może finansować instytucji uprawiających
kult religijny.
1795 Ustawa Konwentu o rozdziale Kościoła od
państwa
- formalna neutralność państwa wobec religii,
- ochrona swobody kultu,
- odmowa finansowania kościoła,
- zakaz noszenia szat duchownych w miejscach
publicznych,
- zakaz umieszczania symboli religijnych w miejscach
publicznych.

Konkordat z 1801 r. funkcjonował do 1906 r. Jego postanowienia obowiązują jednak w 3

departamentach: Górny i Dolny Ren oraz Mozela. W szczątkowej postaci konkordat ten
obowiązuje w Luksemburgu, Monako i Gujanie Francuskiej.

1814 – Karta Ludwika XVIII, potwierdzenie konfesyjnego charakteru państwa, zwrot ku

religii katolickiej.
1816 – zniesienie rozwodów (do 1884 r.)
1905 – wejście w życie ustawy z 1904 r. o zakazie nauki religii uprawianej przez osoby
zakonne. W ustawie grudniowej ( 9 XII 1905 ) przepis powyższy rozszerzono. Ustawa ta
spowodowała, że Francja stała się państwem świeckim. Wszystkie kościoły pozbawiono
osobowości prawnej. Ograniczono swobodę uprawiania kultu do sfery prywatnej. Celem jest
to, by obywatel nie miał szans ujawniania swych przekonań w życiu publicznym. Wszytskie
obiekty sakralne przejete przed 1905 r. są obiektami państwowymi, które można finansować.
Państwo nie ingeruje w obsadę stanowisk kościelnych, kościoły potraktowano jako
stowarzyszenia życia prywatnego. Mogą działać w życiu publicznym jeżeli kieruje nimi
osoba świecka. W 1942 r. przywrócono im zdolność cywilnoprawną: mogą zajmować się
opieką nad rannymi, opieką zdrowotną.
Konstytucje IV (1946) i V (1958) Republiki deklarują ścisły rozdział państwa i kościoła.
Ustawa z 1974 r. odnosi się do problemu nauki religii – zezwolono na nauczanie pod
warunkiem, że rodzice dziecka w wieku 7-13 lat nie wyrażają sprzeciwu. Istnieje również
możliwość pobierania nauki religii w ciągu dni roboczych (środa).
2004 – zakaz noszenia w miejscach publicznych symboli religijnych, wywołało to fale
protestów wśród przedstawicieli wszystkich religii.

♦ Rozwiązania francuskie znalazły zastosowanie w Turcji, Senegalu, Kamerunie;

promieniowanie było również widoczne w Belgii, we Włoszech (1861-1871: ustawodawstwo
czasu jednoczenia się, kiedy Pius IX ogłosił się „więźniem Watykanu”) Camil Cavour głosił
hasło: „wolne państwo-wolny kościół”.

• Model sowiecki – podłoże ideologiczne: myśli deistyczne i ateistyczne, teorie Karola

Marksa i F.Engelsa. Negowano potrzebę istnienia religii w życiu publicznym i prywatnym.
Koncepcje te przyjął Lenin i zaczął wcielać w życie.

1917 Rewolucja Październikowa

8 XII 1917 – Dekret o Ziemi (należy przejąć dobra związków wyznaniowych, gdyż służą one
klasie pasozytniczej) i Dekret o Pokoju (Kościół i osoby duchowne mają się angażować w
budowanie więzi internacjonalistycznych).

1918 - Konstytucja Rosyjskiej Republiki Radzieckiej zakłada istnienie państwa laickiego (do
roku 1990). Przebiano budowle kościelne, pozbawiano duchownych praw publicznych.
Wszędzie deklarowano jednak wolność religijną.
1926 – Kodeks Karny przewiduje odpowiedzialność za próby nauczania religii.
1929 – Akt prawny pozwalający na istnienie organizacji wyznaniowych o ułomnej
osobowości prawnej. Jego członkiem musiał być człowiek władzy, który miał szerzyć
wartości ateistyczne.
1936 – W Konstytucji ZSRR zasada rozdziału państwa od Kościoła staje się istotną zasadą
ustrojową.

3 poglądy dotyczące ZSRR:

- ZSRR był państwem świeckim ale neutralnym światopoglądowo,

- ZSRR był państwem faktycznie ateistycznym – wykonywanie ustawodawstwa
zwalcza tradycyjną religijność,
- ZSRR był państwem „wyznaniowym” – wprowadzono tam bowiem kult ateizmu

♦ Wzorem ZSRR poszła Mongolia, gdzie tępiono buddyzm oraz kraje demokracji ludowej po
II wojnie światowej, a także Korea Pn., Wietnam, Kambodża, Kuba.

c) Separacja skoordynowana – relacje są zdroworozsądkowe. Podmioty te usupełniają się w

realizacji różnych celów (edukacja, pomoc społ.). Współdziałanie opiera się na zasadzie
partnerstwa i subsydiarności. Pojawił się w 1919 r. w Republice Weimarskiej, potem w RFN,
w latach 80 Hiszpania, wkrótce Polska, Węgry.

Wzorzec ten pojawił się w Republice Weimarskiej. Konstytucja sierpniowa mówi, że nie ma
kościoła oficjalnego. Chciano bowiem zrewidować uprzywilejowaną pozycę konfesji
protestanckich oraz osobowość publicznoprawną kościołów (utrzymaną ją jednak). Obecnie
RFN decyduje, który kościół będzie miał osobowość publicznoprawnę.

Nie da się powiedzieć, czym jest przymiot osobowości publicznoprawnej. Kościoły ją

posiadające mogą pobierać podatki, żądać deklaracji odnośnie tego, na które wyznanie chce
się płacić. Osobowość tą otrzymano po II wojnie światowej. Państwo zrzekło się
bezposredniej jurysdykcji nad kościołami, a wszyscy obywatele mają prawo wolności
religijnej.

W RFN istnieje system konkordatowy. W 1933 r. III Rzesza zawarła Konkordat ze Stolica
Apostolską, prócz tego istnieją konkordaty lokalne (1924 z Bawarią). Prócz tego sa
konkordaty ‘sensu largo’ – porozumienia z władzami poszczególnych kościołów.

Rozbudowana jest klauzula sumienia zawężona do kościołów publicznoprawnych (dot.

Służby wojskowej). Religii naucza się w kościołach publicznych.
 26.X
WOLNOŚĆ SUMIENIA I WYZNANIA

Głównym przedmiotem wokół którego kręci się prawo kościelne i wyznaniowe są religie.
W słownikach opis definicji religii określany jest przez pojęcia deskrypcyjne. Religia to
system wierzeń i praktyk przyjętych w danej społeczności określający relacje jednostki do
różnie pojmowanej sfery sacrum, czyli świętości i sfery Boskiej. Manifestuje się w wymiarze
bądź doktrynalnym (doktryna religijna), czynnościach religijnych (kult religijny), społeczno-
organizacyjnym (kościół, związek wyznaniowy, sekta), duchowości indywidualnej (mistyka).

Współczesne kryteria podziału religii:

1. Sposób powstania religii:

a) naturalne - to takie które istniały od dawna na danym terytorium lub w określonej
społeczności, nie można uchwycić początków tych religii, charakterystyczne kulty
amnestyczne, rozwój w społecznościach lokalnych, odizolowanych – Afryka, Azja,
b) objawione - to takie które miały twórców, mistrzów, nauczycieli, proroków. Da się
uchwycić początek tych religii, czasookres dziejów tej religii – chrześcijaństwo, islam,
judaizm (praojciec Abraham), buddyzm (Budda), konfucjanizm (niektórzy jako religia, inni
jako nurt filozoficzny – Konfucjusz), Świadkowie Jehowy.

Największą procentowo religią jest Chrześcijaństwo- ponad 33% ludności a dominującym

wyznaniem jest Katolicyzm (rzymski). Druga Islam - 19%, dominujące nurty - sunnici i
Szyici. Hinduizm - 14%, Buddyzm - 6%. Religie pierwotne i społeczne – Chiny – 18%. Dane
trochę sztuczne, bo większość Chińczyków zadeklarowałoby buddyzm

2. Pojmowanie istoty boskiej:

a) monoteistyczne (wiara w 1 Boga) – chrześcijaństwo, islam, judaizm, buddyzm,
b) politeistyczne (wielobóstwo) – hinduizm, wiele kultów religijnych pierwotnych.

3. Współczesne istnienie wyznawców

a) żywe – chrześcijaństwo, islam itd.,
b) wymarłe – religie Etrusków, staroegipskie, starobabilońskie, neopogańskie, pogańskie. W
przeszłości starogreckie były wymarłymi jednak w kwietniu 2006 r. nastąpiła zgoda na
zinstytucjonalizowanie religii starogreckiej, zatem obecnie jest żywa.W Skandynawii -
druidzi.

Podział ze względu na to kryterium nie jest do końca oczywisty, może się oczywiście z
czasem zmieniać.

4. Zasięg oddziaływania:
a) światowe o zasięgu uniwersalistycznym - chrześcijaństwo, islam, buddyzm,
b) narodowe - żydzi, sikhowie, samarytanie,
c) plemienne - typowe dla danej społeczności plemiennej, religie lokalne.
Nazewnictwo w polskim porządku prawnym (nazwy indywidualnych kościołów i
związków wyznaniowych):

Dlaczego - kościół, sekta, związek wyznaniowy, gmina itd. ?

Terminem kościół nazywa się te związki, które mają rodowód chrześcijański: Kościół
katolicki, Autokafaliczny Kościół Prawosławny, Kościół ewangelicko - reformowany,
Kościół ewangielicko – augusburski, Kościół polskokatolicki itd. Ale istnieją także wyjątki –
są to związki o rodowodzie chrześcijańskim bez nazwy „kościół”: Zbory Boże Chrześcijan
Dnia Siódmego (dzień świąteczny – sobota), Adwentyści Dnia Siódmego, Jednota Braci
Polskich.

W tradycji niechrześcijańskiej zasady są odwrotne. W swojej nazwie nie używają nazwy

„kościół”. Używana jest nazwa inna, np.
- stowarzyszenie (6 stowarzyszeń buddyjskich)
- związek (Związek Garuda w Polsce)
- szkoła
- zakon, zjednoczenie („Zakon Braci Zjednoczenia Energetycznego)
- gmina (Niezależna Gmina Wyznania Mojżeszowego)

Są jednak inne związki bez rodowodu chrześcijańskiego, z nazwą kościół, np. „Kościół
Słowiański”.

Czy są podejmowane pewne próby ujednolicenia nazw i terminów ? Światowa Rada

Kościołów, która skupia głównie kościoły chrześcijańskie próbuje stworzyć szablon
jednolitych terminów, jednakże jest to oddziaływanie nieformalne (zalecenia), próbuje
również prócz szerzenia ducha ekumenizmu, sugerować państwu pewne kryteria, którymi
ustawodawstwo danego państwa ma się kierować w aktach normatywnych by dany związek
uznać za legalny (np. wymóg dłuższej tradycji na danym terytorium - przyjmuje się minimum
2-3 pokolenia; przedmiotem kultu religijnego mają być takie, które nawiązują do
współcześnie istniejących tradycji religijnych – stąd wiele ustawodawstw nie zezwoliło na
zalegalizowanie Kościoła Scjentologów), liczba wiernych powinna być istotnie zauważalna.

Wolność sumienia i wyznania

W większości państw demokratycznych pojęcie to urosło do rangi podstawowego prawa

człowieka, tak też definiowane jest obecnie w Polsce. Pojęcie to posiada wymiar
najwyższym, stoi na równi z prawem do życia, naturalnej śmierci, ochrony zdrowia. Jednak
nie tak dawno (16 lat temu) w praktyce konstytucyjnej było jednym z praw obywatelskich,
posiadającym niższa ranga, było kategorią polityczną. Każdy ustrój totalitarny w swoim
rozwoju traktował tą wolność jako prawo publiczne, nie człowiecze, ludzkie. W Konstytucji
PRL z 1952 r. wolność tak również była potraktowana jako prawo publiczne. Dopiero tzw.
Mała Konstytucja z 1992 r. oraz Konstytucja RP z 1997 ustala to w kategorii praw
człowieka (artykuł 25). Zatem w prawie państw zachodnich, również i Polski, wolność tego
typu jest jednym z najwyższych praw człowieka. Prawo jest to jednak ograniczane, np. w
Kodeksie karnym (art. 193, 194, 195). Należy je wykonywać tak by nie ograniczać innym tej
możliwości.
Jak jest definiowane to pojęcie w poszczególnych aktach prawnych? W zasadzie „wolność
sumienia i wyznania” to pojęcie, które poszczególne ustawodawstwa traktują w następujący
sposób - wolność kultu, wolnośc myśli, wolność przekonań, wolność religii, wolność
wierzeń, wolność wyznawania i głoszenia religijnych i areligijnych doktryn.

Czy pojęcie wolności sumienia i wolności wyznania jest pojęciem tożsamy? W kwestii tej
charakterystyczne są dwie grupy poglądów:

1) Doktryny orzecznictwa – utożsamia wolność sumienia i wyznania, uważa, że jest to w

zasadzie to samo, nie da się tego sztucznie rozdzielić, ta grupa uczonych jest w mniejszości,

2) Grupa ta uważa, że są to odrębne kategorie pojęciowe; wolność sumienia to grupa

wewnętrznej aktywności człowieka (człowiek wewnętrznie przeżywa wolność religijną),
która nie zawsze musi być ujawniona. Wolność sumienia jest prawem indywidualnym, gdyż
pozwala nam swobodnie kształtować swoje myśli i przekonania. Dopiero z chwilą kiedy ta
wolność sumienia jest uzewnętrzniana - wtedy możemy mówić o wolności wyznania- jest
zatem ona jedną z postaci aktywności zewnętrznej człowieka. Kwestią następczą jest
okazywanie swoich przekonań i postępowania według nich (prawo do głoszenia i
niegłoszenia swoich przekonań).

Ujęcie podmiotowe (zakres) wolności sumienia i wyznania

Do kogo wolność ta jest kierowana, kto może z prawa tego korzystać, kto może się na nie
powoływać i dociekać roszczeń ? Po za tą materią pozostają wszystkie istoty żywe nie będącą
człowiekiem. Sprawa zwłok ? Są one rzeczą jednak należy się im szczególna cześć. Zatem
prawo podmiotowe emigruje na czas po śmierci, rozciąga się na ochronę zwłok, miejsc
pochówków – jest np. wymieniony katalog zamknięty miejsc gdzie można zwłoki pochować.

Prawo podmiotowe dotyczy osób ludzkich w sensie indywidualnym oraz kolektywnym

(rodzina, kościół, związki wyznaniowe). Sens kolektywny - mogą być to relacje między
różnymi kościołami ( np. w prawie wyznaniowym można być członkiem kilku kościołów, w
prawie kościelnym nie można robić takiej schizmy, jednak istnieją pewne wyjątki).

Czy zakres wolności w sensie podmiotowym jest taki sam dla osoby pełnoletniej i
małoletniej? Rodzice kształtują taką postać. W prawie świeckim jest to pewna forma prawa
rodziców nad dziećmi, mimo wszystko mają oni obowiązek odprowadzenia dziecka na lekcje
religii. Jeśli np. 13 letnie dziecko podejmie decyzję o zmianie religii to jest problem.
Zaczynają się zderzać przedmiotowo dwa prawa: wolności sumienia, z prawem wynikającym
z władzy rodzicielskiej. Gdzie jest granica jednego i drugiego prawa ? W okresie małoletnim
prawo wolności sumienia jest modyfikowalne. Młodocianym należy dać pewien zakres praw
wolność i sumienia itd. ale z pewnymi ograniczeniami, np. do 10 - 13 lat; poniżej tej granicy
prawa rodziców przeważają nad prawami człowieka. Powyżej tej granicy trzeba je brać pod
uwagę.
 Ujęcie przedmiotowe (zakres) wolności sumienia i wyznania.

Należy zwrócić uwagę na fakt:

a) czy jednostka jest wyizolowana,
b) czy żyje w rodzinie,
c) czy uczestniczy w życiu jakiegoś kościoła

a)
- jednostka ma prawo do wolności myśli (poj. wolności myśli jest tutaj pojęciem szerszym –
obejmuje to, co może przekraczać sferę sacrum)
- prawo do wolności wyznania zezwala na uzewnętrznianie swoich poglądów w miejscu
prywatnym i publicznym; może być to prawo pozytywne (zezwolenie uzewnętrzniania) i
negatywnym - zadaniem prawa jest doprowadzenie do takiej sytuacji żeby ograniczyć szanse i
wymagania okazywania swojej przynależności religijnej. Organy władzy nie mają prawa
pytać o przynależność religijną, chociaż są dziedziny życia przy których te organy mają
prawo o to pytać (służby specjalne, wydziały policji), czasami władza sądownicza może się
zapytać się o to podczas rozwodu.
- prawo do wstępowania, należenia lub występowania z danej organizacji religijnej (chociaż
np. władze kościelne nie mogą nawet rozwiązać chrztu, raz wypowiedziane słowa
przystąpienia do islamu wymagają przynależności do końca życia)
- możliwość tworzenia nowych związków wyznaniowych, chociaż to prawo jest ograniczone
a prawo kościelne ogólnie wyklucza taką sytuację (można jednak tworzyć stowarzyszenia w
ramach kościoła).

b)
- prawo do określania przynależności religijnej dziecka,
- prawo do wychowywania/niewychowywania dziecka w danej religii,
- prawo do wysyłania/niewysyłania dziecka na lekcje religii,
- prawo zawierania/niezawierania związków małżeńskich

c)
- organizowanie obrzędów religijnych
- uczestniczenie/nieuczestniczenie w obrzędach religijnych (w prawie wyznaniowym jest to
prawo, w prawie kościelnym jest obowiązkiem)
- Prawo do posiadania prasy, posiadanie majątku, nabywanie go i zbywanie, oddawania na
rzecz społeczności religijnej np. w formie darowizny.

Interpretacja wolności wyznania

Dwa ujęcia wolności wyznania:

1) prawo ujęte szeroko – prawo do manifestowania swoich poglądów i przekonań religijnych,

nie religijnych, areligijnych, ateistycznych, prawo tworzenia i prowadzenia takich organizacji,

2) ujęcie wąskie – prawo wolności wyznania to tylko prawo manifestowania przekonań

religijnych, a inne już w tym się nie mieszczą.
Sens określenia wolności religijnej:
- ujęcie faktyczne (np. przeżegnanie się, określona czynność kultowa),
- ujęcie moralne (chęć czynienia dobra/zła, wolność do nieczynienia dobra i przyjęcie
postawy ambiwalentnej).

sens prawny – jest to kategoria prawna, którą zainteresowane są normy prawne:

- prawa wewnętrznego.
- prawa wspólnotowego.

Wolność religijna może być ujmowana w sensie pozytywnym (i tak najczęściej) i w

negatywnym (możliwość powstrzymania się, prawo do nie czynienia dobra itd.)

W państwach prawnych próbowano zapanować nad wolnością sumienia, niestety nie udało
się to. Nie mniej wolność ta nie jest prawem nieograniczonym i wyizolowanym od innych
praw
Różne są kryteria ograniczenia i zawężania tego prawa. Uważa się, że w zależności
od ustroju, doktryny, relacji państwo - kościół, można ograniczyć to prawo. W państwie
demokratycznym można je ograniczyć z punktu widzenia innych praw, czy np. jeśli chodzi o
wolność i bezpieczeństwo innych, bezpieczeństwo ekonomiczno – gospodarcze, ale nie jeżeli
chodzi o sens publiczny czy też ze względu na obawy zagrożenia ustroju państwa.Stąd
istnieją przepisy, które pozwalaja na zbieranie informacji o przynależności religijnej.

Dawniej prawo to było różnie pojmowane. Nie ma dwóch identycznych państw i ustrojów
gdzie kwestia jest na tym samym poziomie, skala rozwiązań może być jedynie podobna.

W przeszłości indywidualnej wolności nie było, tam gdzie istnieje jest monizm (łączenie
państwa i kościoła), tam kult religijny jest instytucją publiczną więc temat ten nie jest
poruszany. Nie uczestniczenie lub błędne zachowanie się jest karalne. Zniewaga sacrum jest
na równym poziomie ze zniewagą państwa.

Ekspansja terytorialna państw była uzależniona przez ekspansję religijną. Dopiero kiedy
pojawił się dualizm (rok 313 - edykt mediolański) wtedy dopiero zaczęły się tworzyć
podstawy do idei wolności sumienia i wyznania.

W średniowieczu formalnie istniał dualizm, ale w rzeczywistości państwo było teokratyczne

toteż idea wolności sumienia i wyznania była mocno zawężona a w życiu publicznym totalnie
wykluczona. Szczególnie widać to przez tępienie ruchów heretyckich (dominikanie,
dominicanes – „pańskie psy”). Kobieta stworzona przez szatana, ma większą podatność na
zagnieżdżenie się zła, szatan przybiera postać kobiety lub krowy.
 9 XI
KWESTIE GWARANCJI WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA – GWARANCJA
WOLNOŚCI RELIGIJNYCH W POLSCE.

Akty prawa (wyznaniowego) powszechnie obowiązującego w RP.

Rozważając na temat źródeł prawa (wyznaniowego) pod rozwagę należy brać art.87 oraz art.
91 Konstytucji RP.

1. Konstytucja RP z 2 IV 1997 r.
art.25 - określa pozycję kościołów i innych związków wyznaniowych oraz ich relację z
państwem (wolność sumienia i wyzn. w sensie instytucjonalnym);
art.53 - Art. 53 - gwarantuje wolność sumienia i religii oraz zakres podmiotowy i
przedmiotowy tej wolności ( w sensie indywidualnym)

2. Ratyfikowanie umowy międzynarodowe:

- wielostronne (multilateralne)
- o zasięgu uniwersalnym1
- o zasięgu regionalnym
- dwustronne (bilateralne) – Konkordat między Solicą Apostolsą a RP z 28 VII 1993 r.

3. Ustawy
- dotyczące wszystkich związków wyznaniowych
- indywidualne
- dotyczące kościoła katolickiego2
- dotyczące innych kościołów i związków wyznaniowych3

Regulację prawną (ustawa indywidualna) posiada 14 innych kościołów i związków

wyznaniowych obok kościoła katolickiego (razem 15): 3 spośród nich mają starą metrykę, z
okresu międzywojennego – Karaimski Związek Religijny, Muzułmański Związek Religijny,
Staroobrzędowcy Kościół Prawosławny („bezpopowcy” – ten odłam który nie ma hierarchii
strukturalnej, okolice Warszawy, Białegostoku, Wrocławia, Gdańska).

W Polsce mamy zróżnicowaną formę uznawania związków wyznaniowych i kościelnych:

forma ustawowa i decyzja administracyjna po której wpis do rejestru związków kościelnych i
wyznaniowych dokonywany jest przez ministra MSWiA.

Ustawy dotyczące wszytskich związków wyznaniowych (ogólne):

Ustawodawstwo majowe – 17 V 1989, 3 ustawy o znaczeniu fundamentalnym: o
ubezpieczeniu osób duchownych (już nieobowiązująca), o stosunku państwo - kościół, o
gwarancjach wolności sumienia. (quasi konstytucyjne ustawodawstwo dotyczące prawa
1
Karta Praw Człowieka, San Fransisco, 1945; Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,Paryż, 1948; Międzynarodowy Pakt
Praw Obywatelskich i Politycznych, 1966 ; Umowy wielostronne - umowy uniwersalne, nie mają one obowiązku spełnienia
ale ambicją krajów jest próba przemycenia tych umów do postaci języka normatywnego porządku prawnego wewnętrznego;
umowy te dotyczą prawa wyznaniowego w całości lub tylko fragmentarycznie.
2
np. ustawa o finansowaniu niektórych instytucji kościelnych
3
np. Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w RP;
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP
wyznaniowego w RP). Ustawy te zostały przyjęte bardzo późno w Polsce Ludowej mimo, że
były zagwarantowane z Konstytucji PRL. Brak ich powodował że istniał brak znajomości
położenia Kościoła w Polsce: czy kościół jako całość ma osobowość publiczno-prawną? (tutaj
orzecznictwo prawne było zgodne, kościół katolicki osobowości publiczno-prawnej w Polsce
nie ma – chociaż czasami pod wpływem pewnych zdarzeń państwo musiało przyznać tą
osobowość na scenie publicznej – np. metryki kościelne).

31. III. 1959 - o cmentarzach i chowaniu zmarłych,

7. IV. 1989 - prawo o stowarzyszeniach,
5. VII. 1990 – prawo zgromadzeniach,
27. IX. 1990 - o szkolnictwie wyższym,
15. III. 1933 - o zbiórkach publicznych,
20. III. 1950 - o przejęciu dóbr martwej ręki.

4. Inne źródła prawa (wyznaniowego)

- zwyczaj
- orzecznictwo (własne i niewłasne)
- sądów i trybunałów polskich (TK, SN, NSA)
- Międzynarodowego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu
- Sądów i Trybunałów Unii Europejskiej

Statuty kościołów i związków wyznaniowych – nie są one uważane za źródła prawa

wyznaniowego w Polsce (prawo wewnętrzne), ewentualnie są źródłem poznawczym.

Gwarancje konstytucyjne.

Preambuła: jest przejawem świeckiej formy państwa polskiego, gdzie zagwarantowano

jedność wszystkich obywateli RP o zróżnicowanej formie ich przywiązania religijnego – tych
którzy deklarują przywiązanie religijne, przede wszystkim do przeważającego katolicyzmu,
jak i tych którzy deklaruja awyznaniowe poglądy. Nie mniej jednak te poglądy mają być
źródłem idei dążących do poznania dobra, sprawiedliwości itd. Nigdzie nie ma zaznaczenia że
źródła religijne mają być źródłem tworzenia prawa – państwo nie może się afirmować po
stronie żadnego poglądu. Poglądy konfesyjne i akonfesyjne mają być źródłem idei prawdy,
dobra, piekna – ale nie źródłem prawa.

Artykuł 25

Ustęp 1 – 3: Gwarantują wolność sumienia i wyznania, wolność religijna w sensie

instytucjonalnym: państwo – kościół, kościoły między sobą.
- Równouprawnienie państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych między
sobą.
- (w ust 2) bezstronność – instytucji państwowych i publicznych państwa polskiego,
- zasada autonomii państwa i kościołów/związków wyznaniowych, ale także kościołów
/związków między sobą,
- zasada wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie,
- współdziałanie – w oparciu o treść preambuły na zasadzie partnerstwa (np. ustawa o pomocy
społecznej), należy tą zasadę rozumieć jako zasadę pomocniczości.
Wymienione zasady (poza ostatnią) są pośrednią formą dającą odpowiedź jaką osobowość
prawną mają kościoły i związki wyznaniowe w Polsce. W konstytucji nie ma nigdzie (ani w
innym źródle prawa) wspomniane, że kościoły i związki wyznaniowe posiadają osobowość
publiczno – prawną. Spór w doktrynie na ten temat, zakończył się na korzyść kościoła.
Kościoły i związki wyznaniowe jako całość na forum relacji Państwo/Kościół mają
osobowość publicznoprawną. Wspomniane zasady są tego gwarancją. Próbuje się tą
interpretację wzmocnić przez inne źródła prawa, w tym konkordat (28 lipca 1993 – wszedł w
życie 25 kwietnia 1998), z którego recypowano kilka elementów do Konstytucji RP. Ponadto
I RP była konfesyjna - afirmacja Katolicyzmu, II RP afirmacja 6 związków. Wywodzi się z
tego fakty że w Polsce kościół był autonomiczny i równouprawniony.

Zasada równości
Na czoło wymienionych zasad wysuwa się zasada równouprawnienia. Poza faktami
konkordatu i przeważania kościoła katolickiego pod względem demograficznym nie można
go określić mianem szczególnie uprawnionego w Polsce. W konstytucji marcowej (17 III
1921) tak właśnie było. W roku 1925 przyjęto konkordat, wypowiedziany 9 września 1945.
Aż do dnia przyjęcia następnego konkordatu położenie kościoła w Polsce było
niesprecyzowane. Stało się to głównie po zniesieniu obowiązywania konstytucji marcowej w
1947. W okresie międzywojennym 6 kościołów i związków wyznaniowych miało regulacje
prawne w oparciu o ustawy indywidualne, kościół katolicki jej nie miał, gwarantowała mu to
konstytucja. Po wojnie w wyniku zniesieniu konstytucji, kościół miał gorszą pozycję od tych
6 kościołów i związków.

Żeby uniknąć tego na przyszłość w 1989 zaczęto bardzo szybko prace nad uregulowaniem
położenia kościoła katolickiego w Polsce.Miało się na tym zakończyć, ale zrodził się pomysł
podpisania konkordatu. Przeciwniy tego (m.in. prof. Pietrzak) twierdzili, żę regulowanie
sytuacji kościoła w państwie jest przestarzałe, byli jednak w mniejszości.

Opracowano tekst konkordatu, zaliczanego do konkordatów horyzontalnych (w

przeciwieństwie do wertykalnych), regulujących bardzo szeroki zakres praw – różni się od
poprzednich konkordatów (np. w konkordacie z 1925 nie było uregulowanej treści małżeństw
konkordatowych). Po 1993 zarzucano rządowi Hanny Suchockiej, że nie miał upoważnień na
podpisywanie takiej umowy (wg Małej Konstytucji z1992, rząd na podpisywanie umów,
które miały radykalnie zmienić sytuacji prawną musiał mieć zgodę sejmu) ze względu na
małżeństwa konkordatowe. Udało się to dopiero 23 lutego 1998, ratyfikowanie przez
Aleksandra Kwaśniewskiego po zgodzie uzyskanej w ustawie. Wymiana dokumentów 25
marca 1998; konkordat wszedł w życie co do zasady 25 kwietnia 1998. Wyjątkiem są znowu
małżeństwa konkordatowe (w przypadku 11 kościołów -10 chrześcijańskich i 1 żydowski)
Kolejnym problemem jest zasada równouprawnienia kościołów między sobą. Wszystkie
miedzy sobą MUSZĄ być równouprawnione. Żaden z nich nie może sobie uzurpować
pierwszeństwa, do wyższości nad innymi.

Zasada bezstronności
Władze państwowe a wśród nich władze publiczne są tylko z jednaj strony
podmiotem, z drugiej - władze kościoła i ludzi świeckich. Czyli sprawa podmiotowa jest
ograniczona.. Również ograniczona strona przedmiotowa – tylko co do przekonań religijnych,
wyznaniowych, światopoglądowych, filozoficznych.
 Zasada autonomii i wzajemnej niezależności.
Można rzec, że najdoskonalszą formą zasady autonomii jest zasad wzajemnej niezależności i
tak powinno się to rozpatrywać w relacjach państwo - kościół. Jednak powinno się je trochę
inaczej postrzegać: autonomia – z punktu widzenia sfery życia wewnętrznego kościoła,
struktury organizacyjnej itd. (zapisane w 1 pkt konkordatu). Czyli w miejscu tym pojęcia te
nie są tożsame..

Zasada współdziałania
Państwo winno współdziałać z podmiotami niepublicznymi, czyli w tym przypadku również z
instytucjami kościelnymi.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Przykład autonomii i wzajemnej niezależności: ambicją państwa jest aby charakter zasady
autonomii i wzajemnej niezależnośći był jak największy, najczystszy, czy tak się dzieje?
Kiedyś mówiono o funkcjach publiczno - prawnych kościoła, np. przejawem tych funkcji
były metryki kościelne, zawierano związki małżeńskie na forum kościelnym, czasami nawet
rozwiązywano związki małżeńskie przez rozwód na forum kościoła/związku wyznaniowego
ze skutkiem cywilno-prawnym, przysięga wojskowa i w sądzie – religijna. Polska Ludowa
starała się to zniwelować, państwo miało przejąć obowiązki. Dzisiaj też tak jest ale są
odstępstwa. Jedną z takich różnic od prawa autonomi i niezależności jest małżeństwo
konkordatowe. Na forum 11 kościołów w Polsce (10 wyznań chrześcijańskich i gmina
żydowska) można zawrzeć związek małżeński ze skutkiem cywilno – prawnym.
Oświadczenie małżeństwa jest składane w instytucji kościelnej w obecności 3 świadków
(trzecim jest duchowny – jest tylko świadkiem urzędowym, to nie on udziela ślubu, jest
świadkiem i szafarzem błogosławieństwa w imieniu kościoła/zw. wyznaniowego). Zatem
tutaj nie ma zasady niezależności. Jednak zaraz po małżeństwie wracamy do autonomii -
różnica w prawie wyznaniowym i kościelnym. Teraz mogą rozwieść się „świecko” i pobrać
się na nowo, kościół na to nie pozwoli więc mogą mieć po dwóch małżonków: świeckiego i
kościelnego. Swoista bigamia, ale nie ma jej bo jest autonomia. Podobnie: w prawie
kościelnym wymagane pokładziny (ius cosumatum) na sposób ludzki. Małżeństwo może być
zawarte ale niedopełnione, skutkiem tego mogą zawrzeć nowy związek małżeński tak jakby
pierwszego nie było. Ale skutki cywilne: nadal są małżeństwem. Kościół o to teraz dba, przy
złożeniu pozwu przed sądem kościelnym kościół pyta czy złożono pozew cywilny
Prawo kościelne – zagadnienia podstawowe

Prawo kościoła – W przeszłości używano zwłaszcza sformułowania - prawo kanoniczne, obecnie

„prawo kościelne” stanowi zastępczą nazwę, którą określa się wewnętrzny porządek prawny w
kościołach.

ius ecclesiae – prawo kościoła

Ius canonicus – prawo kanoniczne

Kanon – z jęz. greckiego to reguła, wzorzec, odnoszący się do kościoła, wzorzec ustawy dla kościoła,
w odróżnieniu od ustaw powszechnych - lex

1. Co to jest prawo ?

Immanuel Kant:
prawo wewnętrzne – prawo moralne, wyniajace z sumienia człowieka,
prawo zewnętrzne – zbiór powinności, wynikających ze stanowionych ustaw(lex), opatrzonych
przymusem państwowym.

Prawość tkwi w znaczeniu prawa

Ius est quod iustum – prawem jest to co jest sprawiedliwe

Prawo przedmiotowe – normy wynikające z ustaw, całość jednocząca ustawodawstwo, cały porządek
prawny kościoła: ustawodawstwo kościelne, tzw. prawo uczone wyrażone przez kanonistyke,
orzecznictwo kościelne – judykatura – prawo sędziowskie, świadomość prawna wiernych
Prawo podmiotowe – roszczenie, uprawnienie

2 wymiary:
- prawo Boże, dane z woli Boga Stwórcy, objawione
- prawo ludzkie – normy będące dziełem człowieka

2. Ustawodawstwo kościelne.

Prawo stanowione – źródłem są ustawy:

- generalne (nieokreślony z góry krąg obób)
- abstrakcyjne (nieokreślona z góry liczba przypadków)

Ustawy to zbiór norm tworzonych w okreslonej procedurze, nie istnieją różnorodne ustawy.

Ustawa w znaczeniu:
a) formalnym – aby ustawa powstała spełnione muszą być warunki: wydanie przez odpowiedniego
ustawodawce, ustalenie treści, sankcji, następnie ustawa musi być promulgowana (należycie
głoszona)
b) materialnym: są to cechy odnoszące się do jej treści, cechy materialne podkreslał św. Tomasz z
Akwinu. Ustawą nie jest nic innego jak rozporządzenie rozumu dla dobra wspólnego ogłoszona przez
tego, komu została powierzona troska o społeczność.

4. Cechy (przymioty) ustawy:

a) wewnętrzne
1) normatywność – zbiór norm obowiązujących, to akt, który zawiera normy, reguły, wzorce
postępowania
2) rozumność (racjonalność) – rozporządzenie rozumu
 - godziwa, niesprzeczna z prawem Bożym oraz prawem naturalnym
- sprawiedliwa
- słuszna, ius est ars boni et aequi, duch słuszności, dobra ; aequitas canonica – słuszność
kanonu, postulaty dotyczące treści ustaw, należy poszukiwać tego co dobra i słuszne
3) powszechność, odnosząca się do nieokreślonej z góry grupy adresatów,
4) trwałość, stałość – nieokreślony z góry czas obowiązywania.
5) celowość – ustawa winna być skierowana na dobro wspólne, Kościół został powołany dla zbawienia
człowieka, tak więc zbawienie dusz jest najwyższym prawem. Zadaniem prawa kanonicznego jest
przekazywanie wiary.

b) zewnętrzne
1) pochodzenie od właściwego ustawodawcy (potestas regiminis), zwierzchnicy kościoła
powszechnego:
- papież,
- biskupi – kościół partykularny (diecezje)
- przełożeni (w zakonach)
- kolegium biskupów – sobór albo synod
- sobór ekumeniczny może delegować dla kongregacji biskupa
2) promulgacja, ustawy muszą być ogłoszone przez uprawnioną osobę (kanon 7 KPKan); XII w.
Dekret Gracjana – Corpus Ius Canonice, Lex instituitur ut promulgatur – „ustawa obowiązuje, gdy jest
promulgowana. Zasada ta została przyjęta w 1505 r. przez Sejm w Radomiu, wpisana jest także w
Konstytucji RP z 1997 r. W okresie PRP organy państwa powoływały się na Dekret Gracjana.
3) recepcja ustawy - przyjęcie ustawy przez społeczność do której jest adresowana (dekanaty, zakon,
kler), sensus videlium – świadomość wiernych o ustawie. Warunkiem wejscia w życie ustawy jest jej
akceptacja przez daną społeczność, jeśli akceptacji tej brakuje można ją pozbawić mocy poprzez
niewykonywanie.

Prawo remonstrancji – biskup może wystąpić ze sprzeciwem w stosunku do ustaw kościelnych.

Rousseau – suwerenem jest naród, a prawa są wyrazem woli powszechnej

5. Rodzaje ustaw kościelnych

a) powszechne (lex universales), ustawy obowiązujące w kościele powszechnym, wydane przez
papieża, sobór lub synod
b) partykularne (lex particularis) – obowiązujące dla kościoła partykularnego, wydają je biskupi,
synody biskupie
c) ustawy papieskie
- konstytucje apostolskie (constitucione), wydawane w formie bulli ten sam walor
prawny
- motu proprio, forma listu, uproszczenie
- responsa, akty prawne o walorze ustaw, które rozstrzygają kwestie związane ze stosowaniem
aktów kościelnych

Kan.8
Powszechne ustawy kościelne są promulgowane przez zamieszczenie w organie urzędowym Actorum
Apostolicae Sedis, chyba że w poszczególnych przypadkach został przepisany inny sposób
promulgowania. Uzyskują moc prawną wyłącznie po upływie trzech miesięcy od dnia, którym numer
Akt jest oznaczony, chyba że z natury rzeczy wiążą od razu albo w samej ustawie został specjalnie i
wyraźnie określony krótszy lub dłuższy okres nieobowiązywalności.
Partykularne:
a) dekrety ogólne – wydawane przez synody partykularne (aktu tego nie może wydać ten organ
który posiada wyłącznie władzę wykonawczą – Kan. 30)
b) dekrety – biskupi

Ustawy w sensie sensularnym:

a) dekrety wykonawcze:
- dekrety ogólne wykonawcze, akty prawne ogólne, wydawane w formie wykonawczej,
zawierające normy generalne i abstrakcyjne, wydawane na mocy ustawodawcy (papieża)
- instrukcje – objaśnienia obowiazujących ustaw, wydawane przez tych, którzy mają prawo
wykonawcze

Hierarchia norm:
Część norm uważanych jest za pochodzące od prawa Bożego, część za normy prawa ludzkiego

Zakres obowiązywania norm:

a) powszechne (wyższę rangą)
b) partykularne

Ze względu na charakter (wg rangi ważności)

a) powszechne obowiązujące
b) pośrednie (porządkujące)
c) indywidualne (wprowadzające)

Nie ma instytucji analogicznej do TK, legalność w procesie stosowania prawa

Prawo remonstrancji (ius remonstrandi) – Prawo biskupa do występowania ze sprzeciwem wobec

ustawy papieskiej, która jest sprzeczna z lokalnymi zwyczajami. Podstawą tego prawa jest dekretał
papieża Aleksandra III (1159-1181), dekratetały odpowiadała na pyatania prawne. Współcześnie
prawo remonstrancji wynika z ducha Soboru Watykańskiego II.

Rekurs – prawo wystąpienia przeciwko ustawie partykularnej, ustanowione przez Jana Pawła II
Konstytucją apostolksą „Pastor Bonus” z 1988 r. ; prawo zgłaszania suplik

Kan. 19 - Jeśli w określonej sprawie brak wyraźnej ustawy, powszechnej lub partykularnej, albo prawa
zwyczajowego sprawa - z wyjątkiem karnej - winna być rozstrzygnięta z uwzględnieniem ustaw
wydanych w podobnych sprawach, ogólnych zasad prawnych z zachowaniem słuszności kanonicznej,
jurysprudencji, praktyki Kurii Rzymskiej oraz powszechnej i stałej opinii uczonych.

1120-114 – dekret Gracjana, zbiór reguł prawa kanonicznego

Cicero – formuła sprawiedliwości

Liber sextus – zbiór prawa kanonicznego promulgowany w 1298 r. przez papieża Bonifacego VIII,
został włączony do Corpus Iuris Canonici

Prawo publiczne – Hiszpan Luis de Molina, kanonista, tworzenie zasad, pogan nie można zabijać,
zasada miłości do bliźniego

Rola orzecznictwa sądów kościlnych (judykatura sadów kościelnych)

Trybunał Roty Rzymskiej - Sąd apelacyjny dla trybunałów lokalnych (głównie sprawy związane z
sakramentem małżeństwa) oraz sąd pierwszej instancji w sprawach, które przekraczają kompetencje
trybunałów lokalnych.

Sąd papieski – powstanie na przełomie XIII i XIV wieku, sąd najwyższej instancji
devizoine – wyroki

Kodeksy prawa kanonicznego:

1917
1983

Utrzymały orzecznictwo Roty Rzymskiej jako pomocniczne

Kan 219 potwierdził prawo wiernych do przedstawiania pasterzom kościoła swoich potrzeb

Rada Dusz Pasterskich – rola świeckich będzie rosła, trend od Soboru Watykańskiego II

Zwyczaj w prawie kanonicznym:

Charakter prawotwórczy, uznane źródło prawa, równorzędny ustawom kościelnym. To norma
tworzona poprzez praktykę wspólnoty kościlnej (wspólnotę wiernych). Musi ona być uznana przez ową
wspólnotę za prawo zgodne z prawem kanonicznym , kolejno zatwierdzona przez prawodawcę lub
zadawniona (praktykowana przez długi czas). W I tysiącleciu było to główne źródło prawa,
zatwierdzone przez normy. Święty Augustyn pisał, że gdzie Pismo Święte milczy zwyczaj jest prawem.
Przesłanki:
- rozumna praktyka wspólnoty wiernych, tzn. zgodna z prawem Bożym, służąca zbawieniu
człowieka
- wspólnota zdolna do przyjęcia zwyczaju – spraw dotyczących bezpośrednio danej wspólnoty
- opinia iuris necessitatis, czyli dana wspólnota ma zamiar wprowadzenia prawa.

Reformy gregoriańskie XI/XII w.

- stworzyły kościół hierarchiczny, strukture organów sądowych
- zaczęło rozwijać się prawo papieskie oraz prawo powszechne kościoła
- partykularyzm w kościele
- dobre/złe zwyczaje –określone wymogi (m.in. Dekretał Cumtauto Grzegorza IX z 1229 r.)

Dekretał Cumtauto - Grzegorza IX

W 1229 roku potępił "księgi Talmudu jako zawierające wszelkigo rodzaju obelgi i bluźnierstwa
przeciwko nauce chrześcijańskiej". Nakazał spalić owe księgi, by nie "roiło się od wielu strasznych
herezji". Według Grzegorza IX zwyczaj obowiązywał, gdy był rozumny (cum tauto) oraz
zadawniony.Gdy spełniał te wymogi mógł obowiązywac contra legem – przeciw ustawie.

Stosunek zwyczaju do ustawy:

- zgodny – secundum legem
- obok ustawy – praeter legem (in praesentia – w obecności)
- przeciwko ustawie – contra legem
o jeśli rozumny i zadawniony,to obowiązuje

Kan 23-28 – warunki obowiązywania zwyczaju;

Kan. 23 - Tylko ten zwyczaj wprowadzony przez wspólnotę wiernych posiada moc prawa, który został
zatwierdzony przez prawodawcę, zgodnie z kanonami niżej zamieszczonymi.

Kan. 24 -

§ 1. Żaden zwyczaj przeciwny prawu Bożemu nie może uzyskać mocy prawa.

§ 2. Nie może też uzyskać mocy prawa zwyczaj przeciwny prawu kanonicznemu albo
powstały obok niego, jeśli nie jest rozumny. Nie jest zaś rozumny zwyczaj wyraźnie przez
prawo odrzucony.

Kan. 25 - Tylko ten zwyczaj uzyskuje moc ustawy, który jest zachowywany z zamiarem wprowadzenia
prawa przez wspólnotę zdolną przynajmniej do jego przyjęcia.

Kan. 26 - Jeśli nie uzyskał specjalnego zatwierdzenia kompetentnego prawodawcy, zwyczaj przeciwny
obowiązującemu prawu kanonicznemu oraz zwyczaj obok prawa kanonicznego jedynie wtedy
otrzymuje moc prawa, gdy jest zachowywany zgodnie z prawem w sposób ciągły przez pełnych lat
trzydzieści. Natomiast przeciwny ustawie kanonicznej, która zawiera klauzulę zabraniającą przyszłych
zwyczajów tylko wtedy może przeważyć, gdy jest stuletni albo niepamiętny.

Kan. 27 - Zwyczaj jest najlepszą interpretacją ustaw. (Consuetudo est opta legum interpretatio)

Kan. 28 - Z zachowaniem przepisu kan. 5 (promulgacja), zwyczaj czy to przeciwny prawu, czy obok
niego, zostaje odwołany przez zwyczaj przeciwny lub ustawę. Jeśli jednak o nich wyraźnie nie
wspomina, ustawa nie odwołuje zwyczajów stuletnich lub niepamiętnych, ani też ustawa powszechna
nie odwołuje zwyczajów partykularnych.

Zniesienie zwyczaju:
a) przez ustawę
b) desuetudo (nie wykonywanie zwyczaju)
c) zwyczaj przeciwny
Prawo kościelne (pozytywne) a Prawo Boże
Głównym źródłem prawa kościelnego (pozytywnego) jest prawo kanoniczne (kanonizacja Prawa
Bożego, należy to odróżnic od kodyfikacji, nie istnieje kodyfikacja Prawa Bożego, kanonizacja to tylko
odwołanie się do norm Bożych). Kanonizacja służy wprowadzeniu prawa Bożego do porządku
kościelnego. Prawo Boże objawione możemy poznac poprzez znajomość reguł, który wynikają m.in. z
następujących źródeł: wypowiedzi z Ewangelii, tradycji ewangeliczna, Prawo Boże pozytywne.

Prawo Boże objawione NIE jest równoznaczne z prawem naturalnym

Prawo Boże jest niezmienne !

Karl Rahner 1962

- koncepcja niezmiennosci prawa Bozego (jego formy i istoty) i jego interpreacji przez Kosciol w duchu
historycznym - prawo Boze jest stabilne i dane raz na zawsze jednakze w zaleznosci od zmian jakie
wystepuja na swiecie nalezaloby interpretowac je odnoscie konkretnego przypadku, gdzyz
kanonistyka musi byc elastyczna. Prawo Boże wymaga stałego poznawania, odczytywania. Prawo
interpretacji maja organy wyłącznie koscielne.

Prawo Boże obowiązuje każdego wierzącego, kościół nie ma prawa z niego zrezygnować. Jest
obojętne to, czy są owe prawa moralne – wskazanie Jezusa.

Koncepcja kanonizacji Prawa Bożego – koncepcja stworzona przez włoską szkołę prawa
kanonicznego, Vincento del Giudice w latach 20/30 XX wieku, wg mniego Prawo Boże wymagało
kanonizacji, ogłoszenia przez osobę duchowną.

Funkcje prawa kanonicznego (kościelnego):

Funkcja pastoralna (przepowiadanie wiary) – jest to prawo w pewnym sensie służebne,, służy
przekazywaniu właściwej drogi, zgodnej z wiarą, która służy do realizacji misji zbawczej ducha. Celem
prawa jest poszukiwanie harmonii w życiu. Nie jest prawem sankcjonującym.

Pojęcie elastyczności prawa kanonicznego – kanoniści włoscy, m.in. Paolo Federi, elastyczność to
cecha, która polega na możliwości poszukiwania prawa sprawiedliwego

Prawo Boże objawione – bezwzględnie obowiązujące

Prawo kanoniczne (ludzkie) – nie obowiązujące bezwzględnie, możliwości uchylenia:

a) dyspensa – praktyka despensowania od norm (uchylenia obowiązującego prawa), Kan 85 -

Dyspensa, czyli rozluźnienie prawa czysto kościelnego w poszczególnym wypadku, może zostać
udzielona przez tych, którzy posiadają władzę wykonawczą w granicach ich kompetencji, a także
przez tych, którym wyraźnie lub pośrednio przysługuje władza dyspensowania, bądź mocą samego
prawa, bądź mocą zgodnej z prawem delegacji, Kan. 96 - Nie podlegają dyspensie ustawy, o ile
definiują to, co jest istotnie konstytutywne dla instytucji albo aktów prawnych.
Dyspensa udzielana jest w formie reskryptu. W przeszłości było to uprawiane przez papieży. Od XIII
w. Papieże przyjęli tytuł zastępców Chrystusa na ziemii – posiadali funkcję namiestnika Chrystusa.

c) epikia ( z gr.) – odpowiedzialne obejście ustawy, możliwość jej niestosowania, możliwość uchylenia
sankcji, które jednak nie mogą prowadzić do niesprawiedliwości. Epikia została wprowadzona przez
Arystotelesa – „akt sprawiedliwości, który służy poprawie ustawy”.

d) aequitas canonica – słuszność kanoniczna, zasada wykładni ustaw

Kodyfikacja Prawa Kanonicznego:

Corpus Iuris Canonici – zbiór prawa kanonicznego od XII do XV w. Włącznie. W 1580 r. ogłoszony
jako obowiązujące źródło prawa. Prawo kanoniczne było odpowiednikiem w stosunku do prawa
cesarskiego.
W roku 1904 Pius X w motu proprio Arduum sane munus powołał do życia Komisję Kodyfikacyjną oraz
kolegium konsultorów w celu odnowienia dyscypliny kościelnej. Sekretarzem Komisji został
mianowany Piotr Gasparri, który odegrał znaczącą rolę w przygotowywaniu kodyfikacji. Zwrócono się
również do episkopatów o zgłaszanie propozycji, wyznaczenie swojego reprezentanta wśród członków
Komisji lub też przedstawienie jednego duchownego spoza Rzymu, który miałby być w stałym
kontakcie z organami ustanowionymi przez papieża. Również uczelnie kościelne mogły fakultatywnie
uczestniczyć w pracach kodyfikacyjnych. Przesłane przez biskupów uwagi i propozycje poddane
zostały opracowaniu przez konsultorów.

Szczegóły prac Komisji Kodyfikacyjnej nie są dokładnie znane. Po ośmiu latach prac projekt kodeksu
został ukończony i w latach 1912-1914został przesłany częściami biskupom i tym, którzy mieli prawo
do udziału w soborze powszechnym do zaopiniowania. Treść projektu była objęta tajemnicą. Tym
razem uwagi były opracowywane tylko przez Komisję Kodyfikacyjną.

W 1914 zmarł Pius X. Jego następca Benedykt XV kontynuował prace z taką samą wytrwałością.
Zrewidowany projekt został w 1916 przesłany do konsultacji, tym razem kardynałom i prałatom Kurii
Rzymskiej. Na podstawie przesłanych uwag dokonano kolejnej redakcji projektu. Kodeks był już
gotowy 4 grudnia 1916, kiedy to na konsystorzu tajnym papież zapowiedział promulgację kodeksu.
Jednak jeszcze przed promulgacją papież ogłosił motu prioprio Alloquentes (marzec 1917) i Dei
providentes (maj 1917) wprowadzając nowe regulacje dotyczące Kurii Rzymskiej. Wpłynęło to na
ostateczną redakcję kodeksu. Promulgowany 27 V 1917 r

Kodeks Prawa Kanonicznego tzw. Kodeks Jana Pawła II – 25 I 1983 r. – kodeks aktualnie
obowiązujący, podzielony na siedem ksiąg 1)Normy ogólne, 2) Lud Boży, 3) Nauczycielskie zadanie
Kościoła, 4) Uświęcające zadanie Kościoła, 5) Dobra doczesne Kościoła, 6) Sankcje w Kościele, 7)
Procesy; składający się z 1752 kanonów; W 1967 r. ustalono zasady nowego kodeksu, charakter
prawny, określać ma prawa i obowiązki członka wspólnoty ludu bożego, zasady miłości. Kardynałowie
będący w Komisji Kardynalskiej: Felici, Chiliachi, Lar. Komisja Kardynalska współpracowała z
kościłami partykularnymi. Sacre disciplines leges – Święte ustawy dyscyplinujące. Prace nad
kodyfikacją trwały 15 lat, Papież Jan Paweł II promulgował Kodeks 25 I 1983 r. Kodeks ten nie
obejmuje przepisów beatyfikacyjnych, nie określa wszystkich problemów organizacji kościoła.Zasada
pomocniczości kodeksu w stosunku do krzewienia wiary.
 23 XI
Kodeks postępowania karnego z 6 czerwca 1997 r.

Art. 178 pkt. 2

„Nie wolno przesłuchiwać jako świadków duchownego co do faktów, o których dowiedział
się przy spowiedzi”

Przepis ten dotyczy tyko duchownych tych kościołów i związków wyznaniowych, które mają
regulację w polskim porządku prawnym ( w drodze ustawy indywidualnej, lub decyzji
administracyjnej ).

Poza tym nie wszystkie związki i kościoły znają instytucję spowiedzi (chodzi o spowiedź
indywidualną, uszna – konfesyjna, czy inna). Nie może być to spowiedź zbiorowa. Tylko
duchowni tych kościołów mogą się tym legitymować. Gwarancje te chronią duchownego jako
świadka w procesie nie jako oskarżonego. Przepis ten ma charakter bezwzględny. Żadna
władza państwowa, polska lub obca nie może zwolnić osoby duchownej z tego obowiązku.
Informacje zawierzone na spowiedzi osobie duchownej podlegają ochronie prawnej w
porządku kościelnym. Jeżeli chodzi o porządek katolicki znajdują się w Kan. 983 § 1 (z
1983). Obowiązuje zasada sacramentum sigillum inviolabile est. Za bespośrednie -
zamierzone złamanie tego obowiązku duchowni podlegają sankcjom Kan. 1388 – kara
ekskomuniki. Na duchownego, który złamał pośrednio tajemnicę kościelną nałożyć można
karę zawartą w interdykcie władzy kościelnej. Jeżeli doszłoby do ujawniania tajemnicy, sąd
nie może liczyć się z tymi faktami ( na korzyść czy niekorzyść oskarżonego), nie ma również
znaczenia czy ujawnienie było bezpośrednie czy pośrednie – np. osoba trzecia która
zasłyszała – dowód taki nie może być wykorzystany.

Istnieje marginalny trend wśród osób duchownych – ktoś przystępuje do konfesjonału z

nadzieją uzyskania pokuty, w trakcie duchowny proponuje o potraktowaniu spowiedzi jako
rozmowy duszpasterskiej. Takie wybiegi mają konsekwencje w kodeksie kanonicznym,
wtedy jednak taka osoba nie jest chroniona przepisem o którym mówimy (art.178 pkt. 2)

Powstał spór co do tego, czy duchowny może ujawnić okoliczności towarzyszące spowiedzi,
kiedy była, jak penitent się zachowywał ? Według wykładni literalnej ochronie podlegają
tylko treści a nie fakty. Penitentem może być także osoba duchowna. Kapłan nie może także
ujawnić tego, że wie o winie jednej osoby (wynikającej ze spowiedzi), mimo tego, że druga
jest za niego sądzona i skazana np. na smierć. Kapłan powienien nakłonić winnego do
przyznania się.

Kodeks karny wykonawczy z 6 czerwca 1997 r.

Oddział IV, od art. 106 prawa i obowiązki aresztowanego. Bardzo ważne gwarancje ochrony
działalności religijnej. Ustawa ta opierająca się na umowach międzynarodowych, gwarantuje
skazanemu wykonywanie praktyk religijnych, korzystanie z posług religijnych, bezpośrednie
uczestniczenia w odprawianych nabożeństwach (tylko w zakładzie karnym). Gwarancje te
dotyczą także pośredniego uczestnictwa (przez radio telewizję). Jeśli nie koliduje to
regulaminem zakładu karnego może być udostępnione. Bezpośrednie uczestnictwo może
być ograniczone – aresztowany może się tego domagać tylko w dni świąteczne – wymienione
ustawowo, żeby nie przeszkadzało innym.

Osoby duchowne – kapelani, tutaj kapelani więzienni, wyznaczani przez biskupa miejsca
gdzie jest zakład karny spośród osób duchownych, które mają do tego predyspozycję, może to
być również siostra zakonna, ale biskup musi dbać o godziwość tej posługi).

Art. 106 § 1 gwarantuje skazanemu lub osadzonemu prawo do posiadania niezbędnych

książek, pism i przedmiotów (kultu) do jego wykonywania. Skazany ma prawo do
uczestnictwa w prowadzonych na terenie zakładu karnego nauczaniach religii. Skazany ma
prawo uczestniczyć w działalności charytatywnej i społecznej, którą kościół organizuje na
terenie zakładu karnego.

Osoby duchowne mogą odwiedzać skazanych w pomieszczeniach, gdzie skazani przebywają.

W zakładzie karnym może być umieszczone miejsce gdzie posługa może być wykonywana,
czy to do spowiedzi, małżeństwa, namaszczenia chorych.

Korzystanie z powyższych gwarancji (są tutaj granice w artykule 53 konstytucji, ale także w
kodeksie karnym, nie mogą naruszać tolerancji religijnej innych osadzonych/aresztowanych,
ale też nie powinny naruszać porządku zakładu karnego). Skazany czy osadzony ma prawo
otrzymywać 3 razy dziennie posiłki. Posiłki te powinny w miarę możliwości spełniać wymogi
religijne.

Ponadto każdy skazany ma prawo posiadać w celi, której odbywa karę przedmioty kultu
religijnego, ale tylko takie, które są bezpośrednio związane z jego tradycją religijną.
Są przepisy, które dają prawo do uczestniczenia w resocjalizacji osób skazanych (art. 38
KKW).

Osobowość prawna kościoła katolickiego i jego jednostek organizacyjnych.

Gwarancje te są zapewnione w Konstytucji RP (art. 25 i art. 53), Konkordacie oraz w ustawie

kościelnej (17 V 1989).

Konkordat:

Artykuł 3 – gwarantuje, że państwo polskie zapewnia kościołowi katolickiemu i wszystkim

jego jednostkom prawnym (także osobom fizycznym przynależnym do kościoła) swobodę
utrzymywania stosunków i komunikowania się ze Stolicą Apostolską. Gwarantuje nie tylko
ze stolicą Piotrową, ale także z innymi władzami, m.in. Konferencjami Episkopatów,

Artykuł 4 – gwarantuje osobowość publiczno-prawną kościołowi jako całości. Osobowość

cywilno-prawną posiadają jdnostki organizacyjne kościoła (np. biskup – reprezentant
diecezji)

Istnieją następujące jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego:

- terytorialne,
- personalne,
- mieszane.
Jeśli jednostki te uzyskały zdolność do działania w zgodzie z prawem kanonicznym to
państwo ma obowiązek przyznać im osobowość cywilno-prawną.
Istnieją również gwarancje dla jednostek, które istaniały przed podpisaniem konkordatu oraz
dla mających powstać w przyszłości.
Tworzenie struktur organizacyjnych Kościoła katolickiego to wyłączna domena jego i jego
wiernych. Chodzi tu np. o erygowanie, zmienianie, znoszenie czy tworzenie jednostek
kościelnych, np. bractwa, stowarzyszenia.

Gwarancje konkordatowe obejmują także ustalanie granic administracyjnych kościoła.

Zostały one dopasowane do granic państwa polskiego dopiero w 1992 dekretem JPII – totus
tuus poloniae populus – żadna cześć terytorium Polskiego nie może być włączona do diecezji
lub prowincji kościelnej, która ma stolicę poza granicami państwa oraz żadna diecezja, która
ma stolicę w Polsce nie może się rozciągać poza granice Państwa Polskiego.

Gwarancje dotyczące najwyższej władzy kolegialnej w Polsce – Konferencji Episkopatu

Polski.

Skład KEP:
- każdy metropolita,
- biskup,
- ordynariusz,
- biskup ordynariusz,
- arcybiskup
- inni członkowie przewidziani prawnie (m.in. biskup polowy)

- biskup, który należy do KEP nie może zasiadać w gremium biskupim w innym kraju (nie
może należeć do innej konferencji episkopatu)
- członkowie KEP muszą mieć obywatelstwo polskie, jeśli się go nie posiada nie można
sprawować władzy (np. jako biskup ordynariusz), wyjątkiem jest legat papieski
- wszystkie urzędy kościlne obsadza władza kościelna na podstawie prawa kanonicznego
obsada biskupstw (i jednostek wyższych), obywatelstwo polskie kandydata, decyzja wyłączna
Stolicy Apostolskiej (możliwość delegowania tej władzy), uprzednio Stolica Apostolska ma
obowiązek podać poufnie nazwisko kandydata do wiadomości rządu polskiego, ten zaś nie ma
prawa sprzeciwu, może się jedynie ograniczyć do noty dyplomatycznej – jeśli ma obiekacje
co do kandydatury

Uzyskiwanie osobowości cywilno-prawnej

Istnieją 4 sposoby uzyskania osobowości prawnej:

1) ustawowy:
- Konferencja Episkopatu Polski (na podstawie art. 6 ustawy z 17.V.1789)
- KUL, PAT
- Wydziały Teologiczne w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie.

2) powiadomienie (MSWiA lub wojewody)

a) terytorialne
- metropolie powstają z inicjatywy Kościoła katolickiego na
- archidiecezje podstawie powiadomienia MSWiA, zwrotne
- diecezje potwierdzenie odbioru wystarcza do legity-
- administratury apostolskie mowania się jako jedn. Z osobow-prawną
- parafie - powiadomienie wojewody
dekanat – nie jest jednostką terytorialną, która posiada osobowość cywilno-prawną
 b) mieszane (terytorialno-personalne)
- kościoły rektoralne (rektoraty) – powiadomienie wojewody
- papieskie dzieła misyjne – powiadomienie wojewody
- Caritas Polska – MSWiA
- Caritas diecezji - MSWiA

Organy osób prawnych (władze kościelne):

metropolia – metropolita
archidiecezja – arcybiskup, administrator archidiecezji
diecezja – biskup diecezjalny, administrator diecezji
administratury apostolskie – administrator apostolski
parafie – proboszcz, administrator parafii
kościół rektoralny – rektor
Caritas – dyrektor
Papieskie dzieła misyjne – dyrektor krajowy

c) personalne
- ordynariat polowy - MSWiA
- isntytuty zakonne i świeckie MSWiA
- stowarzyszenia życia apostolskiego
- prowincje zakonów

- kapituły
- parafie personalne
- wyższe seminaria duch. diecezjalne wojewoda
- niższe seminaria duch. zakonne
- Konf. Wyższych Przeł.Zakonnych
- Opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne

W ramach Konferencji Episkopatu Polski wymienić można 3 organy:

- Prezydium
- Rada Główna
- Sekretariat.
Prezydium zajmuję się m.in. sprawami majątkowymi, np. o zwrtot mienia. Za pośrednictwem
Prezydium dany wnisek trafia do Komisji Wspólnej, która działając jako instytucja
jednoinstancyjna orzeka zwrot mienia lub ekwiwalent. Brak środka odwoławczego

Żadna jednostka nie odpowiada za zobowiązania innej jednostki organizacyjnej. Tak np.
zobowiązania parafii nie odpowiada diecezja itd. Zdolność egzekucyjną każda jednostka ma
własną. Są przepisy nakazujące uzyskać zgodę jednostki wyższej na zaciągniecie zobowiązań
jednostki niższej. Sankce są inne w porządku kościelnym inne w świeckim. W porządku
świeckim może to być bezskuteczność zobowiązania, w porządku kościelnym -
nieposłuszeństwo.

3) Rozporządzenie MSWiA umieszczone w Dzienniku Ustaw RP

Inne jednostki organizacyjne Kościoła (m.in. bractwa itd.), nie wyliczone enumeratywnie w
art. 6-9 Ustawy o Stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego W RP z 17 V 1989 r. i te,
których nie dotyczą odrębne przepisy szczególne mogą uzyskać osobowość prawną w drodze
rozporządzenia. Podstawą prawną tego założenia jest art. 10 i 34 wspomnianej wyżej ustawy
oraz Konkordat ( art. 4 ust. 2 ). Inicjacja należy do: biskupa diecezjalnego (organizacje o
zasięgu diecezjalnym), przełożonego zakonnego , KEP (organizacje o zasięgu
ponaddiecezjalnym). Inicjatywa może wyjść od władzy kościelnej albo grupy wiernych.
Władze kościelne mają prawo czuwać nad poprawnością religijną itd. Nie stosuje się ustawy
o stowarzyszeniach (w każdym przypadku) i zgromadzeniach (za wyjątkami: w miejscach
publicznych

4) Rejestracja sądowa
Organizacje kościelne (fundacje kościelne) oraz organizacje katolickie. Podstawą prawną jest
17 V 89 (art. 35) oraz Konkordat (art. 4 ust. 3) Z inicjacją wystąpują tylko wierni, nie
angażuje się tutaj władza kościelna. Władza kościelna aprobuje działalność organizacji
katolickiej. Udziela ona kapelana itp. do nadzorowania. Cele: nauka kościoła katolickiego w 3
kategoria: na forum społeczno – kulturalnym, oświatowo – wychowawczym, charytatywno –
opiekuńczym. Stosuje się prawo o stowarzyszeniach i zgromadzeniach.
Obie te powyższe organizacje musza mieć statut określający kwestie szczegółowe.

Istnieją również inne organizacje (działają w oparciu o przepisy prawa kościelnego, np. oazy,
kółka różańcowe) nie maja osobowości cywilno- prawnej: art. 37 ustawy z 1989 r. oraz art. 4
ust. 3 konkordatu, np. kółko różańcowe.