prof. dr hab.

Anna Wyrozumska
Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ
Jean Monnet Chair of European Constitutional Law

VI. SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ WE/UE 2009 2010

1. SĄDY UNII I NAJWAŻNIEJSZE PROCEDURY

Artykuł 19 TUE

1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał

Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w
wykładni i stosowaniu Traktatów.

Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia

skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii.

2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa

Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników
generalnych.

W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego.

Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są

wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone
w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za
wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat.
Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani.

3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:

a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby

fizyczne lub prawne;

b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie

wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;

c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.

1
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Sąd
Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej/ sądy wyspecjalizowane

oraz sądy państw członkowskich

POSTĘPOWANIE NIESPORNE

− Pytania prejudycjalne/ wstępne (art. 234 TWE/ art. 267 TFUE)

− Opinie o zgodności umów międzynarodowych zawieranych przez Unię z
Traktatami (art. 300 TWE/ art. 218 TFUE)

POSTĘPOWANIE SPORNE/ SKARGI BEZPOSREDNIE

− Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań (art.

226 i 227 TWE/art. 258 i 259 TFUE)
− Skarga o stwierdzenie nieważności aktu Unii (art. 230 TWE/art. 263 TFUE)
− Skarga na bezczynność instytucji Unii (art.232/ art. 265 TFUE)
− Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii (art. 235 i 288/ art. 268 i 340 TFUE)
− Skargi pracowników UE przeciwko Unii (art. 236/ art. 270 TFUE)

2
 2. PYTANIA PREJUDYCJALNE

Artykuł 267 (dawny artykuł 234/177 TWE)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie
prejudycjalnym:

a) o wykładni Traktatów;

b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki

organizacyjne Unii;

W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw
Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do
wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym,
którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest
zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.

Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej
osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

2.1. Zakres kontroli ETS/ wykładnia, ważność

2.2. Akty podlegające kontroli/ nowe elementy

2.3. Pojęcie sądu

Cechy sądów określone przez ETS:

− organy wykonujący funkcje orzecznicze
− działające na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron
− rozstrzygające spory między stronami
− funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe
− orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności
− niezależne w orzekaniu

2.4. Zakres obowiązku sądu zwrócenia się z pytaniem do ETS

sąd, którego orzeczenia podlegają dalszemu zaskarżeniu – MOŻE

sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu – MA OBOWIĄZEK

3
Wskazówki Trybunału 1996/2005

1/ pytanie musi dotyczyć kwestii interpretacji lub ważności prawa WE

2/ zawierać się w decyzji sądu o zwróceniu się z pytaniem - forma proceduralna zależy od
prawa krajowego – np. postanowienie
3/ decyzja powinna być podjęta dopiero na takim etapie postępowania, w którym ustalony jest
faktyczny i prawny kontekst pytania – gdy zostały wysłuchane obie strony
4/ postępowanie krajowe powinno być zawieszone – ale decyzja o zawieszeniu musi być
podjęta zgodnie z prawem krajowym
(...)

C-60/98 Butterfly Music Srl.

TS może odmówić odpowiedzi „tylko, gdy jest całkowicie oczywiste, że żądana interpretacja
prawa wspólnotowego nie ma żadnego związku z faktami, na których opiera się główne
postępowanie lub jego celem, lub gdy [TS] nie ma przed sobą faktograficznego lub
prawnego materiału koniecznego dla udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytania.”

DOKTRYNA acte eclairé i acte clair

28-30/62 Da Costa
„autorytet interpretacji (...) już danej przez Trybunał może pozbawić obowiązek (z art.
177) jego celu i w ten sposób uczynić go bezprzedmiotowym. Tak jest szczególnie w
przypadku, gdy podniesiona kwestia jest materialnie identyczna z kwestią, która była już
przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego w podobnej sprawie.”

283/81 CILFIT  sądy krajowe nie muszą kierować pytań, jeżeli:

1. kwestia nie jest niezbędna do wydania wyroku

2. „poprzednie decyzje Trybunału dotyczyły już kwestii prawnych, których dotyczy

pytanie, bez względu na naturę postępowania, które prowadziło do tych decyzji, nawet jeśli
kwestie, o które chodzi nie są zupełnie identyczne”

3. zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne

wątpliwości
– sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa wspólnotowego [obecnie Unii],
szczególnymi trudnościami jego wykładni oraz niebezpieczeństwem wydania
odmiennych orzeczeń w obrębie Wspólnoty [Unii]

4
 2.5. Pytania dotyczące nieważności

Art. 267 (ex 234) uzupełnia inne procedury kontroli ważności/legalności aktów (art. 263/
ex 230)

 przed sądem krajowym kwestionowany jest środek prawa krajowego oparty na prawie UE
na tej podstawie, że akt UE jest niezgodny z prawem

− Pytanie niedopuszczalne, jeżeli strona nie wykorzystała skargi z art. 263!! /C-
188/92 TWD

− Czy doktryna acte eclairé ma zastosowanie?/ 66/80 International Chemical Corporation

(sprawa mleka w proszku)

− Czy doktryna acte clair ma zastosowanie?/ 314/85 Foto-Frost

„Sądy krajowe, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu
wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne,
odrzucają je, ogłaszając akt za całkowicie ważny.

Natomiast sądy, których orzeczenia są ostateczne zgodnie z prawem wewnętrznym, nie są

właściwe do orzekania o ważności aktów instytucji wspólnotowych.”

− Czy sąd krajowy może zawiesić stosowanie aktu prawa UE do czasu zakończenia
postępowania w sprawie jego ważności przez ETS ? / C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik

2.6. Skutki orzeczenia prejudycjalnego

− Orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ czy inny sąd
krajowy jest związany?

− Orzeczenie interpretujące stosowane jest do stosunku prawnego powstałego

przed wydaniem orzeczenia/ retroaktywny skutek

− Nieważność skutkuje inter partes  czy konsekwencje dla instytucji - uchyla akt
organ, który go wydał

Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE)

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub

jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne

5
z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie
wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu

340 akapit drugi.

− Możliwe ograniczenie skutku orzeczeń, np. tylko do tych, którzy wszczęli

postępowanie przed wydaniem wyroku przez ETS (Defrenne v. Sabena)

3. SKARGA NA NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ PAŃSTWA

CZŁONKOWSKIEGO ZE ZOBOWIĄZAŃ

SKARGA PRZECIWKO PAŃSTWU CZŁONKOWSKIEMU /uchybienie

− Wnosi:
o Komisja
o państwo członkowskie

− Procedura kilku fazowa:

o pismo ostrzegawcze Komisji
o uzasadniona opinia Komisji
o skarga Komisji do TS
lub
o państwo członkowskie musi wnieść sprawę do Komisji
o jeśli K nie poprze państwa, po 3 miesiącach  państwo czł. może wnieść
skargę do TS

TS może nałożyć karę na państwo członkowskie

Artykuł 258 TFUE (dawny artykuł 226 TWE)

Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim
ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim
umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.

Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona
wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

6
 Artykuł 259
(dawny artykuł 227 TWE)

Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii

Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań,
które na nim ciążą na mocy Traktatów.

Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę

opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów,
powinno wnieść sprawę do Komisji.

Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom

przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych.

Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii
nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału.

Artykuł 260
(dawny artykuł 228 TWE)

1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo

Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów,
Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku
Trybunału.

2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków

zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag.
Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane
Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego
wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.

Procedura ta nie narusza artykułu 259.

3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258 [226 TWE],
uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o
środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą
prawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub
okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do
okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo
Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty
wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie
określonym w wyroku Trybunału.

7
 Przykład:

C-369/07 Komisja/Grecja => podwójna kara za nieodzyskanie pomocy państwa udzielonej

Olympic Airways w 2005 r./ okresowa kara pieniężna (16 000 EUR dziennie) i ryczałt (2 mln
EUR)

4. SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU UNII

Artykuł 263
(dawny artykuł 230 TWE)

AKTY PODLEGAJĄCE KONTROLI

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych,

aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie,
oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia
skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów
organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków
prawnych wobec osób trzecich.

PODMIOTY UPRZYWILEJOWANE I PRZESŁANKI

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez
Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut
braku kompetencji,
naruszenia istotnych wymogów proceduralnych,
naruszenia Traktatów lub
jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.

PODMIOTY PÓŁUPRZYWILEJOWANE

Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg

wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet
Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

8
PODMIOTY NIEUPRZYWILEJOWANE

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach

pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej

bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i

nie obejmują środków wykonawczych.1

Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki
szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych
organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec
tych osób.

TERMIN
Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie
do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich
braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

Doktryna / test 25/62 Plaumanna  „dotyczy indywidualnie”

„Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich
indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich
charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od
wszystkich innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak
osoby, do których decyzja została skierowana.”

decyzja dotyczy Plaumanna – importera mandarynek 

„z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być

wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do
kontestowanej decyzji w taki sposób jak osoby, do których decyzja została
skierowana”

1
Do wejścia w życie TL osoba fizyczna lub prawna mogła wnosić skargi na:
1) decyzje, których była adresatem
2) decyzje skierowane do innej osoby, które dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie
3) decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie

9
106 i 107/63 Töpfer
231/82 Spijker
11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko Komisji
C-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji

„Dotyczy bezpośrednio”

oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez

pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie
miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania
decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo
decyzję zastosuje i wykona.

11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko Komisji

KONTROLA LEGALNOŚCI ROZPORZĄDZEŃ

Początkowo:
1. gdy normy w nich zawarte były faktycznie decyzjami/ i
2. dotyczyły skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

Test abstrakcyjnej terminologii2  rozróżnianie prawdziwych i nieprawdziwych norm

rozporządzenia3
Test zamkniętej kategorii  rozporządzenie dotyczy skarżącego indywidualnie, gdy
dotyczy zamkniętej kategorii producentów, importerów itp., ponieważ odnosi się do wydarzeń
przeszłych (C-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji)
Inne
264/82 Timex – brał udział w procesie legislacyjnym

C-309/89 Codorniu przeciwko Radzie

natura aktu jest bez znaczenia dla określenia locus standi

rozporządzenie –jeśli dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

2
ETS zdefiniował rozporządzenie = akt [poszczególne postanowienia], który ma zastosowanie „do obiektywnie
określonych sytuacji i pociąga konsekwencje prawne dla generalnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii
osób”. decyzja – akt adresowany do ograniczonej liczby osób, dotyczy konkretnych osób 25/62 Plaumann
3
Przykład: 789 i 790/79 Calpak
ETS uznał , że postanowienia wyliczające w jednakowy sposób pomoc w stosunku do wszystkich producentów
gruszek Williams w syropie (liczba ich była znana)w zależności od tej samej procentowej wielkości produkcji i
w odniesieniu do tego samego okresu czasu stanowią prawdziwe normy rozporządzenia

10
T-177/01 Jego-Querre przeciwko Komisji
C-263/02P Komisja przeciwko Jego-Querre

SKUTEK ORZECZENIA

Artykuł 264
(dawny artykuł 231 TWE)

Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka

o nieważności danego aktu.

Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego
nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

OBOWIĄZKI INSTYTUCJI

Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE)

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub

jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne
z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie
wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu

340 akapit drugi.

11
 5. SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UNII
Artykuł 265
(dawny artykuł 232 TWE)

Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank
Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne
instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu
stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach,
do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.

Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka
organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od
tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga
może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach
określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z
organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu
skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.

Artykuł 266
(dawny artykuł 233 TWE)

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub

jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne
z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie
wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu

340 akapit drugi.

umożliwia stwierdzenie istnienia bezprawnego zaniechania instytucji oraz organów i

jednostek organizacyjnych Unii, polegającego na niewydaniu aktu podlegającego kontroli
legalności w trybie art. 263 TFUE/ex art. 230 TWE i wymuszenie na instytucji działania

− musi istnieć obowiązek wydania aktu

− nie/ akty dyskrecjonalne
− wezwanie instytucji/ organu do działania (2 miesiące +2 miesiące) – rodzaj
wymogu – wyczerpania środków !!
− pierwszy termin nie określony  ale „rozsądny czas”

12
locus standi
państwa czł.
instytucje UE
osoby fizyczne i prawne/ każdy (jeśli nie został do nich skierowany akt „inny niż zalecenie
lub opinia”)

ETS  Zasada komplementarności wymaga by środek dotykał skarżącego

indywidualnie i bezpośrednio

skarga indywidualna może być wniesiona, jeśli instytucja/organ „nie wydała

określonej decyzji adresowanej do osoby trzeciej, jeżeli jej postanowienia
dotyczyłyby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny”

6. SKARGA ODSZKODOWAWCZA PRZECIWKO UNII

Artykuł 268
(dawny artykuł 235 TWE)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach

dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci.

Artykuł 340
(dawny artykuł 288 TWE4)

Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy.

W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami

ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej
instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany

do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich,
szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4
Artykuł 288 ust. 2 TWE: W przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota, zgodnie z ogólnymi
zasadami wspólnymi dla systemów prawnych państw członkowskich, pokrywa wszelkie szkody wyrządzone
przez jej instytucje lub funkcjonariuszy podczas wykonywania ich obowiązków.

13
Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu
pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia.

Samodzielny charakter skargi – cel art. 263 TFUE/ ex art. 230 TWE i art. 265 TFUE/ ex
art. 232 inny

Locus standi - kto może wnieść skargę, czy tylko jednostki?

Artykuł 46 obecnego Statutu ETS/ Protokół nr 3 do TL

Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu

z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres
przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie
wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim
przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio.

Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności

pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego.

Szkody spowodowane przez funkcjonariuszy podczas wykonywania obowiązków

służbowych

9/69 Sayag v. Leduc

„Odwołując się jednocześnie do szkody wyrządzonej przez instytucje i szkody wyrządzonej
przez funkcjonariusza, art. 188 [EUROATOM] wskazuje, że Wspólnota jest odpowiedzialna
tylko za te akty swoich funkcjonariuszy, które na mocy wewnętrznego i bezpośredniego
stosunku, stanowią niezbędne wykonanie zadań powierzonych tym instytucjom.”

Szkody spowodowane przez instytucje

przesłanki odpowiedzialności

1. działanie lub zaniechanie może być przypisane Unii

2. bezprawność
3. szkoda
4. związek przyczynowy

1/ Działania i zaniechania „administracyjne” : bezprawność, szkoda, związek

przyczynowy

14
19, 20, 25, 30 / 69 D.Richez-Praise
przyjęcie nieprawidłowej interpretacji nie stanowi bezprawnego działania/ ale zwłoka tak

145/83 Adams v.Komisja

1. ujawnienie spółce dokumentów, które pozwoliły zidentyfikować Adamsa
2. zaniechanie/ nieostrzeżenie Adamsa, że będzie ścigany w Szwajcarii

2/ Bezprawność legislacyjna (normatywna)

Formuła Schoppenstedt 5/71

„...WE nie ponoszą odpowiedzialności za środki prawodawcze, które łączą się z dokonywaniem
wyborów w ramach polityki gospodarczej, chyba że nastąpiło wystarczająco oczywiste
pogwałcenie nadrzędnej normy prawnej służącej ochronie jednostki ...”

„w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice wykonywania swoich uprawnień”

zachowanie instytucji „graniczyło z arbitralnością”

Odwrót w C-104/89 i 37/90 Mulder No. 2 [1992]

C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame (1996)

1. norma, na którą się powołuje musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia
(WE – ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony
jednostek)

2. naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty

i rażący przekroczyły granice uznania)

3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą

Skutki orzeczenia

Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich

Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych – skarga
odszkodowawcza dopuszczalna po wyczerpaniu drogi wewnętrznej (jeśli istnieje środek
krajowy gwarantujący efektywną ochronę jednostce) – charakter subsydiarny.

15
Załącznik:

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

KOMUNIKAT PRASOWY nr 104/09
Luksemburg, 30 listopada 2009 r.

Kontakty z Mediami
i Informacja

Traktat z Lizbony a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Traktat z Lizbony, podpisany dnia 13 grudnia 2007 r. przez 27 szefów państw lub rządów państw
członkowskich Unii, wchodzi w życie dnia 1 grudnia 2009 r. Zmienia on dwa traktaty podstawowe, tj.
Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, przy czym ten ostatni
zwany jest od tej pory Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)5.

Traktat z Lizbony przynosi zmiany w zakresie organizacji i właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej.

A. Zmiany dotyczące organizacji instytucji i mianowania jej członków

Wspólnotę Europejską zastępuje Unia Europejska, wyposażona odtąd w osobowość prawną. I tak,
wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony, znika struktura filarowa, a Unia otrzymuje nowe ramy
instytucjonalne. W konsekwencji, podobnie jak w przypadku innych instytucji, ktorych nazwy ulegaja
zmianie, całość systemu sądowniczego Unii otrzymuje nazwę Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej6, składającego się z trzech organów sądowych: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu oraz
Sądu do spraw Służby Publicznej.

Jeśli chodzi o tworzenie sądów wyspecjalizowanych, Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe

postanowienia, przewiduje jednak określone zmiany dotyczące trybu ich tworzenia: od tej chwili sądy
takie są tworzone zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą (tj. w trybie współdecydowania
większością kwalifikowaną), a nie – jak poprzednio – jednomyślnie.

Z traktatu z Lizbony wynika, że wniosek o zmianę statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej7
traktowany jest jako projekt aktu prawodawczego8 i w związku z tym podlega zwykłej procedurze
prawodawczej. Natomiast statusem sędziów i rzeczników generalnych, a także regułami dotyczącymi
systemu językowego nadal rządzi zasada jednomyślności.

W kwestii zasad mianowania członków instytucji Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe

postanowienia, stosownie do których sędziowie są mianowani za wspólnym porozumieniem przez
rządy państw członkowskich na okres sześciu lat, lecz od tej pory nastepuje to po konsultacji z
komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego i
rzecznika generalnego w Trybunale Sprawiedliwości i Sądzie. Komitet ten składa się z siedmiu osób
wybranych spośród byłych członków obu organów sądowych, członków krajowych sądów najwyższych
i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski.
Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada,
stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości.

5
Pozostaje jedynie Europejska Wspólnota Energii Atomowej lub „Euratom” (protokół nr 1 zmieniający protokoły
dołączone do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub Traktatu
ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej).
6
Artykuł 19 TUE.
7
Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajduje się w protokole nr 3.
8
Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

16
Odnośnie do rzeczników generalnych, jedna z deklaracji przewiduje możliwość zwiększenia liczby
rzeczników generalnych, na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, z ośmiu do jedenastu9.

B Zmiany dotyczące właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

 Dziedziny

Struktura filarowa wprowadzona Traktatem z Maastricht przestaje istnieć. Od tej chwili właściwość
Trybunału obejmuje prawo Unii Europejskiej, chyba że Traktaty stanowią inaczej10.

W ten sposób – wobec zniesienia filarów oraz uchylenia przez Traktat z Lizbony art. 35 UE i art. 68
WE, które przewidywały ograniczenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości – Trybunał
Sprawiedliwości uzyskuje ogólną właściwość prejudycjalną w dziedzinie przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Po pierwsze, w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych11, właściwość Trybunału

Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym staje się obligatoryjna i nie jest już uzależniona
od złożenia przez każde państwo członkowskie oświadczenia o uznaniu tej właściwości oraz
wskazującego sądy krajowe upoważnione do występowania z pytaniami. Dzięki Traktatowi z Lizbony
dziedzina współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych wchodzi w zakres prawa
powszechnego i wszystkie sądy mogą występować do Trybunału Sprawiedliwości. Postanowienia
przejściowe przewidują jednak, że ta nieograniczona właściwość będzie obowiązywać dopiero pięć lat
po wejściu w życie Traktatu z Lizbony12.

Po drugie, w zakresie wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych z przepływem osób13 (w
szczególności współpracy sądowej w sprawach cywilnych, uznawania i wykonywania orzeczeń), do
Trybunału mogą występować wszystkie sądy krajowe – a nie wyłącznie sądy orzekające w ostatniej
instancji – i jest on od tej pory właściwy do orzekania w przedmiocie środków podjętych ze względów
porządku publicznego w ramach kontroli transgranicznych. W konsekwencji Trybunał Sprawiedliwości
posiada w tej materii właściwość powszechną i to od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

Ponadto Karta praw podstawowych14 Unii Europejskiej uzyskuje taką samą moc prawną jak
Traktaty15. Stanowi ona część „bloku konstytucyjnego”, w przedmiocie którego może orzekać Trybunał
Sprawiedliwości. Jednak na Kartę nie można powołać się wobec Zjednoczonego Królestwa i Polski 16,
korzystających z odstępstwa, z którego wynika, że Karta nie rozszerza zdolności Trybunału
Sprawiedliwości ani żadnego sądu tych dwóch państw do uznania, że przepisy ustawowe,
wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne są niezgodne z prawami lub
zasadami, które są w niej potwierdzone. Dodatkowo szefowie państw i rządów uzgodnili, że w
przyszłości odstępstwo to obejmie również Republikę Czeską17.

9
Deklaracja nr 38 odnosząca się do artykułu 252 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie liczby
rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości.
10
Artykuł 19 TUE.
11
Dawny tytuł VI Traktatu UE.
12
Protokół nr 36 w sprawie postanowień przejściowych, art. 10. Przewidziano w nim, że jako środek przejściowy
uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości pozostają niezmienione w odniesieniu do aktów prawnych
Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w
życie Traktatu z Lizbony. Ten środek przejściowy przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie
Traktatu z Lizbony.
13
Dawny tytuł IV Traktatu WE.
14
Ponadto w art. 6 ust. 2 TUE wskazano, że „Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w
Traktatach”. Protokół nr 8 przewiduje, że „umowa dotycząca przystąpienia powinna przewidywać między innymi
szczególne warunki ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji Europejskiej [i] mechanizmy
niezbędne do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo
przeciwko państwom członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku”. To przystąpienie „nie ma
wpływu na kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji”.
15
Artykuł 6 ust. 1 TUE
16
Protokół nr 30, załączony do TFUE, w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do
Polski i Zjednoczonego Królestwa.
17
W konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 29 i 30 października 2009 r. wskazano, że protokół nr 30 ma
zastosowanie do Republiki Czeskiej (Doc 15265/09 CONCL 3).

17
O ile wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony znika pojęcie filaru, wspólna polityka zagraniczna i
bezpieczeństwa (WPZiB) nadal, na podstawie tytułu V Traktatu UE18, podlega odrębnym normom i
szczególnym procedurom. W związku z tym Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy19 do
kontrolowania tych postanowień, jak również aktów wydanych na ich podstawie, z dwoma wyjątkami:
1) jest on właściwy do kontrolowania rozgraniczenia między kompetencjami Unii i WZiPB, której
wdrożenie nie może naruszać wykonywania kompetencji Unii i uprawnień instytucji przy wykonywaniu
kompetencji wyłącznych i dzielonych Unii20; 2) jest on właściwy do rozpoznawania skarg o
stwierdzenie nieważności skierowanych przeciwko decyzjom przewidującym środki ograniczające
wobec osób fizycznych lub prawnych, przyjętym przez Radę np. w ramach walki z terroryzmem
(zamrożenie aktywów)21.

 Procedury

Postępowanie prejudycjalne zostaje rozszerzone na akty przyjęte przez organy i jednostki

organizacyjne Unii22; akty te zostają w ten sposób włączone w zakres prawa Unii, którego wykładni
może dokonywać i którego ważność może kontrolować Trybunał Sprawiedliwości na wniosek sądów
krajowych w celu umożliwienia im między innymi ustalenia, czy ich przepisy krajowe są zgodne z tym
prawem.

Traktatem z Lizbony wprowadzono postanowienie, zgodnie z którym, jeżeli pytanie prejudycjalne

zostało podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej
wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie23. W samym tekście Traktatu zawarto zatem
odniesienie do pilnego trybu prejudycjalnego (PPU), obowiązującego od dnia 1 marca 2008 r., który
ma zastosowanie w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (komunikat
prasowy nr 12/08).

Traktat z Lizbony rozszerza zakres kontroli sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości na akty
Rady Europejskiej, która w Traktacie z Lizbony uzyskała status instytucji. Na podstawie nowych
postanowień24 Trybunał Sprawiedliwości może, na wniosek zainteresowanego państwa
członkowskiego, orzekać w sprawie zgodności z prawem aktu Rady Europejskiej lub Rady
stwierdzającego istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie
określonych wartości25 (poszanowanie godności osoby ludzkiej, poszanowanie praw człowieka itd.)26

Instytucja jest też właściwa do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał
Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, a odtąd także Komitet Regionów, zmierzających do
zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

Traktat z Lizbony łagodzi przesłanki dopuszczalności skarg wnoszonych przez jednostki (osoby
fizyczne lub prawne) na decyzje instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii. Jednostki mają
prawo zaskarżenia aktu regulacyjnego, który dotyczy ich bezpośrednio i nie obejmuje środków
wykonawczych. Jednostki nie muszą już więc wykazywać, że akt ten dotyczy ich indywidualnie27.

W ramach kontroli przestrzegania zasady pomocniczości Trybunał Sprawiedliwości może rozpoznać

skargę państwa członkowskiego o stwierdzenie nieważności aktu prawodawczego z powodu
naruszenia zasady pomocniczości, wniesioną przez parlament krajowy lub jedną z jego izb. Skarga
powinna zostać formalnie złożona przez rząd państwa członkowskiego, ale może też być jedynie
„przekazana” przez ten rząd, jako że rzeczywistym autorem skargi jest parlament krajowy lub jedna z
jego izb28. Na naruszenie zasady pomocniczości może też powołać się Komitet Regionów; dotyczy to
aktów, przy których konsultacja z nim jest obowiązkowa.

18
Artykuł 24 TUE.
19
Artykuł 275 TFUE.
20
Artykuł 40 TUE.
21
Artykuł 275 TFUE.
22
Artykuł 267 TFUE.
23
Ibidem.
24
Artykuł 269 TFUE.
25
Artykuł 2 TUE.
26
Skarga taka powinna zostać wniesiona w terminie miesiąca od daty tego stwierdzenia, a Trybunał powinien
orzec w terminie miesiąca od daty wniosku.
27
Artykuł 263 TFUE

18
Traktat z Lizbony usprawnia ponadto mechanizm kar pieniężnych (ryczałt lub okresowa kara
pieniężna) w wypadku niewykonania wyroku stwierdzającego uchybienie29. W sytuacji
niepoinformowania Komisji o krajowych środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy Traktat z
Lizbony pozwala również Trybunałowi Sprawiedliwości na nałożenie kar pieniężnych już na etapie
pierwszego wyroku stwierdzającego uchybienie30.

Po upływie pięcioletniego okresu przejściowego, Komisja będzie mogła wnosić skargi o stwierdzenie
uchybienia dotyczące środków z zakresu współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które
zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony31.

28
Zasadę pomocniczości ujęto w Traktacie z Maastricht. Została ona zdefiniowana w art. 5 Traktatu WE w
następujący sposób: „w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje
działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych
działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na
rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty”. Jest z
nią ściśle związana inna zasada, zasada proporcjonalności, zgodnie z którą „działanie Wspólnoty nie wykracza
poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu”
29
Artykuł 260 TFUE
30
Ibidem.
31
Z art. 10 ust. 1 protokołu nr 36 wynika, że takie skargi będą możliwe po upływie pięciu lat od dnia wejścia w
życie Traktatu z Lizbony.

19