KONCEPCJE KOMUNIKOWANIA masowego.

MASS MEDIA W KULTURZE

Signifiant [znaczącego]
KOMUNIKOWANIE jako proces: Negocjacja
a. Symboliczny [sygnifikacja 1
]
b. Społeczny Signifiè {znaczonego}
c. Relacji wzajemnej
d. Indywidualnej interpretacji przekazu + konotacja (poprzez znaczący) i
e. W określonym kontekście denotacja (znaczenie znaku)
f. Jako świadome działanie
g. Polegający na ciągłych i przemiennych
oddziaływaniach

ZNAK I ZNACZENIE
SYNTAKTYKA – jako relacje między znakami
Semiotyka - o znakach
PRAGMATYKA – zastosowanie znaków

DENOTACJA
KONOTACJA [poprzez formę] (signifiant jako konotator znaczeń...)
MIT
SYMBOLE
METAFORA [np. statek pruł fale],
METONIMIA [pojęcia w tej samej płaszczyźnie, stosowane zamiennie - różnie a tak samo]

Elementy znaczenia C.S.Peirce’a (1931-58)

ZNAK

INTERPRETANT PRZEDMIOT

KATEGORIE ZNAKÓW wg. Peirce’a

1. IKONA [np. fotografia, zachowując związek z
przedmiotem]
2. INDEKS czyli wskaźnik [dym jako wskaźnik ognia]
3. SYMBOL [np. słowo]

Analiza procesów komunikacji [elementarne płaszczyzny]:

1. Zawartości [denotacja]
2. Recepcji [wartości odczytywansych, dyferencjał semantyczny – zróżnicowanie poziomów i rodzai
odczytania...]
3. Medium przekazu

Struktura procesu komunikowania od nadawcy do odbiorcy

Kanał
przesyłowy
informacji [miejsce
Percepcja występowania Percepcja
szumów] Dekodowanie
Bodziec Interpretacja
kodowanie
Sprzężenie ZWrotne
interpretacja

MODEL SHANNONA I WEAVERA (1949) w trakcie II wojny pracowali nad wykorzystaniem

kanałów komunikacyjnych w laboratoriach Bell’a (wykorzystując telefon i radio)
A. kwestie techniczne
B. problemy semantyczne Źródło przekaźnik sygnał sygnał otrzymany odbiorca przeznaczenie
C. problemy efektywnosci

Źródło szumu
1
Ferdinand de Saussure (jako sysyem lingwistyczny), Roland Barthes (system w odniesieniu do rzeczywistości - -model analizy
negocjacyjnej i interaktywnej natury znaczenia)
MODEL LASSWELLA (1948)
KTO - CO - JAKIM KANAŁEM - DO KOGO - Z JAKIM SKUTKIEM

MODEL NEWCOMBA (1953) Komunikacja służy podtrzymywaniu równowagi wewnątrz systemu

społecznego.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE

NADAWCA ODBIORCA

FORMY KOMUNIKOWANIA
1.
a. werbalne i niewerbalne
b. ustne i pisemne
c. bezpośrednie i pośrednie

2.
ZAWARTOŚĆ PRZEKAZU 

REDUNDANCJA I ENTROPIA w komunikacji gdzie język jest

To co konwencjonalne i przewidywalne
w przekazie /pojęcia i struktura/ Treść, informacja
nadwyżka informacji w przekazie zasadnicza partia przekazu

w dużej mierze redundantny, czyli by przekazać konkretną wiadomość można sporą część
przekazu usunąć... [w angielskim ok.50% słów – za Fiske]

Basil Bernstein (socjolingwista, np. 1964, 1973) za Fiske

KODY {stosowane w zależności od panujących stosunków społecznych}:

a. Rozwinięte [złożone, np. powieści, balet, prawie wszystkie formy sztuki, ...związane z konkretyzacją
komunikatu, wymagające eksplikacji wyrażenia, pojęcia czy zagadnienia, oparte częściowo na wiedzy –

również na jej przyswojeniu – wykraczając poza doświadczenie społeczne... entropiczny]

b. Ograniczone [proste, mało złożone, np. gawędy ludowe, taniec disco, wulgarny dowcip, ..związane z

doświadczeniem społecznym..., redundantny]

KODY o SZEROKIM i WĄSKIM

SPEKTRUM ODDZIAŁYWANIA. Patrz j.w.
KODY arbitralne (logiczne) – jednoznaczne, np. światła uliczne, symbole chemiczne, ...

KODY estetyczne – zależne od kontekstu kulturowego

KODY a POWSZECHNOŚĆ I KONWENCJE UŻYCIA [posługiwania się]

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA (WYBRANE OBSZARY, za Fiske)
1. Kontakt fizyczny
2. Dystans (PROKSEMIKA - interdyscyplinarny kierunek badań dotyczący
społecznego postrzegania i użytkowania przestrzeni jako
specyficznego tworu kulturowego (odległość pomiędzy wchodzącymi w
interakcję jednostkami wyraża postawy emocjonalne i komunikuje
określone treści)
3. Orientacja (kąt ułożenia ciała wobec rozmówcy: twarzą w twarz –
intymność bądź wrogość, 90’ gotowość do współpracy)i postawa
(stopień napięcia ciała)
4. Wygląd zewnętrzny
5. Ruchy głową
6. Mimika
7. Kinezjetyka (gesty)
8. Ruchy oka i kontakt wzrokowy
9. Niewerbalne aspekty mowy :
a. Kody prozodyczne [akcent i intonacja – np. to samo zdanie jako
pytanie i stwierdzenie]
b. Kody parajęzykowe [ton, głośność, błędy w wymowie,
prędkość...]
c.

KIERUNEK KOMUNIKACJI [to co wyżej w prostej postaci...]

1. jednokierunkowe [nie oczekuje odp.] i dwukierunkowe
2. symetryczne i niesymetryczne [w zależności od statusu nadawcy i odbiorcy]
3. formalne i nieformalne
4. obronne i podtrzymujące

KOMUNIKOWANIE W FIRMACH
a. w dół
b. w górę
c. poziome
d. ukośne –poprzez różne szczeble

BARIERY KOMUNIKACYJNE
FIZYCZNE
JĘZYKOWE
NIEZGODNOŚĆ KOM. WERBALNYCH Z NIEWERBALNYMI
PERCEPCYJNE
EMOCJONALNE
BRAK WZAJEMNEGO SŁUCHANIA
BRAK ZAANGAŻOWANIA W DIALOG \CZYTANIE GAZETY PODCZAS
WYKŁADU\
MANIPULOWANIE INFORMACJĄ
BRAK ZAUFANIA
PRZEŁADOWANIE INFORMACYJNE
BARIERY KULTUROWE
 MASS MEDIA – UJĘCIE TEORETYCZNE .

Podstawowym podziałem ujęć teoretycznych komunikacji masowej jest niemal

zdroworozsądkowy podział na teorię funkcjonalistyczną i krytyczną.
TEORIA FUNKCJONALISTYCZNA – ujmująca media jako jeden z elementów zaspokajania potrzeb
społecznych. Przedstawiciele tego nurtu myślowego, jak Robert Merton, Harold Laswell
wskazują na takie aspekty funkcjonowania systemów społecznych jak: porządek, trwałość
struktur, integracja, adaptacja, motywacja itd.
TEORIA KRYTYCZNA, – za którą stoją między innymi postacie formatu Theodora Adorno i Jurgena
Habermasa, to teoria imperializmu kulturowego, w którym komunikowanie masowe służy
wzmacnianiu i reprodukowaniu ideologii grupy dominującej. Stąd też teorie krytyczne
zwane są teoriami konfliktu.
Prócz dwóch powyższych ujęć teoretycznych wskazuje się na takie ujęcia jak nurt
studiów kulturowych, teorię zależności, teorię kultywacji i teorię determinizmu
technologicznego.
STUDIA KULTUROWE – ujmują społeczeństwa jako struktury, których jedność utrzymywana jest
poprzez produkcję i reprodukcje systemów symboli i przekazów.
TEORIA ZALEŻNOŚCI – zaznacza się w badaniu związków między systemami medialnymi a systemami
społecznymi, poszukuje przyczyn uzależnienia ludzi od mediów.
TEORIA KULTYWACJI Garbnera– bada zależność między intensywnym kontaktem z treściami mass mediów
a sposobem postrzegania rzeczywistości (min. Słynne hasło „good news is no news” i
związana z tym intensyfikacja przeżycia świata wykreowanego przez media).
TEORIA DETERMINIZMU TECHNOLOGICZNEGO – opracowana przez Harolda Innisa i Marshalla McLuhana, jako
priorytet w badaniach obiera dominującą w danym czasie formę komunikowania się (od
przekazu ustnego po media elektroniczne) i sposób, w jaki ta dominująca forma wpływa
na społeczeństwo. Jako ilustrację można sobie porównać sytuację radia w okresie lat
30-tych XX wieku, z rolą tego środka przekazu w latach 90-tych.

FUNKCJE KOMUNIKOWANIA MASOWEGO

s.12 FUNKCJE KOMUNIKOWANIA wg R. Aldag i T. Stearns
1. INFORMACYJNA
2. MOTYWACYJNA
3. KONTROLNA
4. EMOTYWNA – wyrażanie emocji
Laswell wyróżnił trzy podstawowe funkcje komunikowania masowego.
Są to: śledzenie świata (surveillance – dosł.: nadzór, inwigilacja), korelacja
(correlation), przekaz kulturowy (cultural transmission). Czwartą, funkcję rozrywkową
(entertainment) dodał Charles Wright. Piątą, funkcję mobilizacyjną dodał w latach 80-tych
McQuail.
W kwestii funkcji komunikowania masowego zaznaczył się Robert Merton z zastrzeżeniem
by nie mylić funkcji rzeczywiście pełnionych przez media z funkcjami postulowanymi. Jest
to podział na konsekwencje jawne i ukryte.2 Poszerzył je dodatkowo o pojęcie dysfunkcji,
czyli takich konsekwencji funkcjonowania przekazu, które są niekorzystnie z punktu
widzenia społecznego. Wskazywał tu na efekt zainteresowania narkotykami przez osoby nie
mające dotąd z nimi dotąd kontaktu, przy okazji kampanii antynarkotykowej.

MODELE KONSUMENTA a.
1. PASYWNEJ ROLI ODBIORCY

2. AKTYWNEJ...

Ad 1. Teorię strzykawki Laswlla, w zgodzie z którym odbiorca przekazu medialnego

odpowiada nań zgodnie z behawioralnym modelem bodźca i reakcji, do tego w zgodzie z
intencją nadawcy.
katharsis Feschbacha (1963)
teorii sygnałów agresji Berkowitza (1962). Gdzie dla Feschbacha media
dostarczają środków zastępczego wyładowania negatywnych z punktu widzenia społecznego
emocji, jak agresja. Dla Berkowitza te same treści stanowią katalizator agresywnych
zachowań odbiorców w życiu. Stąd w teorii sygnałów agresji na mediach spoczywa
odpowiedzialność za brutalizację życia społecznego.
2
R.K. Merton – „On Theoretical Sociology: Five Essays, Old and New.” NY Free Press 1967 s. 73-138, cyt. za: “Studia z teorii komunikowania masowego” Wrocław
1999 s. 14
 Ad 2. TEORIA GRY Stephensona (wedle której widz na podstawie treści medialnych czerpie
wzorce, buduje złożone fantazje intrapersonalne, bądź wybiera alternatywne wersje
wydarzeń),
TEORIA OPOZYCYJNEGO DEKODOWANIA Stuarta Halla (gdzie odbiorca treść przekazu
dopasować do własnych przekonań – dekodowanie negocjowane),
TEORIA PRZECIWSTAWNEGO DEKODOWANIA (sprzecznego z intencją nadawcy), teoria korzyści i
gratyfikacji Blumlera i Katza (w myśl której widź świadomie wybiera treści mediów,
powodowany różnymi motywami.
MODELE KONSUMENTA
1. Postrzeganie Struktury –
2. behawioralny bodziec reakcja
3. psychoanalityczny [id(instynkt), ego (jaźń poczucie realizmu i MECHANIZMY
OBRONNE), superego (moralność)
4. Modele kognitywne – konstrukt osobisty a także niezgodności dysonans
poznawczy, TEORIA ZACHOWANIA CELOWEGO
5. MODEL INFORMACYJNY (jak w behawioryzmie WZMOCNIENIE, a psychoanalizie
PODŚWIADOMOŚĆ)
6. Model KOMUNIKACYJNY [kodowanie dekodowanie]

SPOSOBY KORZYSTANIA Z MEDIÓW

1. Rytualny – intensywne, nawykowe oglądanie – telewizja „towarzyszem życia”
2. Instrumentalny – zaspokajanie konkretnych potrzeb

Systemy medialne
AUTORYTARNY LIBERALNY SPOŁECZNEJ KOMUNISTYCZNY
ODPOWIEDZIALNOŚCI
ROZWÓJ ANGLIA OD XVI ANGLIA PO 1688 USA WIEK XX USSR
WIEKU I USA
PODSTRAWY FILOZOFICZNE FIL. WŁADZY MILTON, LOCK, COMMISION ON THE MARKS. LENIN,
ABSOLUTNEJ: MILL, FIL. FREEDOM OF THE PRESS STALIN, HEGEL,
PLATON, OŚWIECENIA I PRAW
MACHIAVELLI, HOBBES NATURALNYCH
CELE WPIERANIE PANUJĄCEGO INFORMACJA, INFO. ROZRYWKA ,FORUM SUKCES I
SPRZEDAŻ,KONTROLA DO ROZWIĄZYWANIA UTRZYMANIE SYSTEMU
RZĄDU KONFLIKTÓW SPOŁ.
PRAWA NADAWCZE POSIADACZE KAŻDY KTO MA FINANSE KAŻDY KTO MA COŚ DO LOJALNI CZŁONKOWIE
KRÓLEWSKIEGO PATENTU KU TEMU POWIEDZENIA PARTII
KONTROLA CECHY, PRAWO I WOLNY RYNEK OPINIA PUBLICZNA I PAŃSTWO
LICENCJONOWANIE, IDEI SAMOREGULUJĄCY ETYKA ZAWODOWA
CENZURA SIĘ
TEMETY CENZUROWANE KRYTYKA MECHANIZMÓW ZNIESŁAWIENIE, ATAKI NA PRAWA KRYTYKA
POLIT. I PANUJĄCEGO OBSCENICZNOŚĆ, W JEDNOSTKI I ŻYWOTNE CELÓW[ NIE
CZASACH WOJNY INTERESY SPOŁECZNE TAKTYKI]
PODŻEGANIE DO BUNTU

STEREOTYP MEDIALNY PEWNYCH GRUP (stereotyp jako droga na skróty)

A. NAUKOWCY – TYP MAMROCZĄCY LUB PRZEINTELEKTUALIZOWANY
B. POLITYCY- NIEWAŻNE CO powie BYLE ON, GESTYKULACJA, „to co powiem będzie
najmądrzejsze”
C. BIZNESMENI – AROGANCJA I PIENIĄDZE[tu> pieniądze dają poczucie bezpieczeństwa]
D. RZECZNICY PRASOWI – kompetentni, albo tacy którzy są nimi tylko na doczepkę
E. DUCHOWNI – Z AMBONY.........
F. Lekarze...
KULTURA
Jak chce Edward T. Hall „kultura jest komunikacją, a komunikacja kulturą.” Kultura to wielość różnych
rzeczy. W tej wielości „doświadczenie jest czymś, co człowiek przenosi na świat zewnętrzny (...) nie istnieje
doświadczenie niezależne od kultury”.3 Jak można inaczej określić ten rodzaj poznania, w którym doznajemy
tak naprawdę nie rzeczy samych, a raczej tego co ich dotyczy?

Kultura miewa swoiście niedefiniowalny zakres wynikający z sprzeczności podziału kultury na kulturę
jako taką i kulturę masową. Kultura, wszystko co stanowi rezultat działalności człowieka jak całych
społeczeństw. W konsekwencji „MÓWI SIĘ O KULTURZE JAKO TYM, CO W ZACHOWANIU SIĘ LUDZKIM JEST WYUCZONE —
W ODRÓŻNIENIU OD TEGO, CO BIOLOGICZNIE ODZIEDZICZONE” (Leksykon PWN).

3
E.T. Hall – “Bezgłośny język” PIW 1987 s.184-185