Europejskie Partnerstwo dla Wolontariatu

Koncepcja kampanii mającej na celu podniesienie poziomu wiedzy

i zwiększenie zainteresowania wolontariatem wśród kręgów opiniotwórczych
w związku z polską Prezydencją w Radzie UE

Ekspertyza Instytutu Spraw Publicznych

na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych
 Europejskie Partnerstwo dla Wolontariatu
Koncepcja kampanii mającej na celu
podniesienie poziomu wiedzy i zwiększenie zainteresowania
wolontariatem wśród kręgów opiniotwórczych
w związku z polską Prezydencją w Radzie UE

Ekspertyza Instytutu Spraw Publicznych

na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych

Dr Agnieszka Łada
Dr Jacek Kucharczyk
Dr Grzegorz Makowski
Filip Pazderski

Instytut Spraw Publicznych

Warszawa 2010

1
2
Spis treści
Spis treści ................................................................................................................................................ 3 

Wstęp....................................................................................................................................................... 5 

Część I: Europejski Rok Wolontariatu a polska Prezydencja w Radzie UE – szanse i wyzwania......... 7 

1.  Europejski Rok Wolontariatu – założenia ............................................................................ 9 

2.  Znaczenie wolontariatu w poszczególnych obszarach polityk unijnych ................................ 11 

3.  Wybrane istniejące obecnie regulacje oraz mechanizmy dotyczące wolontariatu na arenie
europejskiej .......................................................................................................................... 15 

4.  Wiedza polskiego społeczeństwa i kręgów opiniotwórczych na temat wolontariatu ............... 18 

5.  Wyzwania dla polskiej Prezydencji w związku z podjęciem tematu wolontariatu ................... 21 

Cześć II: Koncepcja kampanii promującej wolontariat wśród kręgów opiniotwórczych jako istotny temat
polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej ................................................................................... 23 

1. Ogólny zarys kampanii ....................................................................................................... 23 

2.  Grupy docelowe i cele kampanii ...................................................................................... 27 

3.  Treść kampanii i argumenty, które należy stosować wobec poszczególnych grup docelowych
kampanii ............................................................................................................................... 30 

4.  Dobre praktyki związane z wolontariatem ......................................................................... 33 

5.  Rola i skład Komitetu Honorowego oraz grupy Ambasadorów ERW .................................... 35 

6.  Kampania w mediach ..................................................................................................... 36 

7.  Inicjatywy, jakie polska Prezydencja powinna podjąć w obszarze wolontariatu ..................... 39 

8.  Połączenie działań planowanych przez instytucje państwowe i organizacje pozarządowe na

okres ERW z kampanią skierowaną do kręgów opiniotwórczych ................................................ 42 

9.  Inne działania promujące wolontariat wśród polskich kręgów opiniotwórczych w związku z
polską Prezydencją ............................................................................................................... 46 

10.  Sposoby promowania wolontariatu na poziomie europejskim.............................................. 49 

Załącznik 1: Lista rozmówców wywiadów przeprowadzonych w trakcie prac nad ekspertyzą

Załącznik 2: Organizacje zajmujące się wolontariatem działające w Europie

Załącznik 3: Dobre praktyki zagranicznych działań komunikacyjnych wymieniane przez rozmówców

Załącznik 4: Analiza D. Buttler, P.Matczak: Wolontariat w Polsce i w Europie: kondycja i wyzwania

3
4
Wstęp
Za kilka miesięcy Polska obejmie półroczne Przewodnictwo w Radzie Unii
Europejskiej. Polski rząd, przyjmując w lipcu 2010 roku dokument, w którym określono
wstępne plany Prezydencji, postanowił, że dodatkowym ważnym elementem programu będą
inicjatywy o silnym wydźwięku społeczno-ekonomicznym, w tym Europejski Rok
1
Wolontariatu (ERW).

Europejski Rok Wolontariatu Propagujący Aktywność Obywatelską został

ustanowiony przez Radę Unii Europejskiej na rok 2011. Wraz z przypadającym w 2010 roku
Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym oraz w 2012 roku
Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami
stanowi ciąg lat tematycznych poświęconych istotnym aktualnym zagadnieniom społecznym.
Ogólnym celem Roku Wolontariatu jest zachęcanie Wspólnoty, państw członkowskich, władz
lokalnych i regionalnych do podjęcia wysiłków na rzecz stworzenia warunków sprzyjających
angażowaniu się społeczeństwa obywatelskiego w wolontariat w Unii Europejskiej,
wspieranie tych wysiłków – zwłaszcza poprzez wymianę doświadczeń i dobrych wzorców –
a także do podjęcia wysiłków na rzecz większego wyeksponowania wolontariatu w UE.2

Wolontariat spełnia wiele zadań, które wpisują się w najważniejsze aktualne

wyzwania stojące przed Unią Europejską i Polską. Aspekt niesienia bezinteresownej pomocy
drugiemu człowiekowi lub pracy na rzecz jakiejś idei jest z pewnością jedną z ważniejszych,
ale nie jedyną funkcją wolontariatu. W szerszej perspektywie przyczynia się on bowiem do
rozwiązywania kluczowych wyzwań, przed jakimi staje obecnie Polska i Unia
Europejska. Wpływa na rozwój kapitału społecznego, stanowi podstawę do tworzenia się
świadomego społeczeństwa obywatelskiego i przyczynia się do budowania europejskiej
tożsamości oraz integracji różnych kulturowo europejskich społeczeństw. Przy
czym integracyjna funkcja wolontariatu może wychodzić poza granice samej Unii
Europejskiej. Programy wymiany obejmujące kraje znajdujące się poza jej granicami
przyczyniają się do promowania wartości UE oraz jej wizerunku na świecie.

Tymczasem wolontariat, czyli angażowanie się obywateli na rzecz innych nie jest w
Polsce szeroko rozpowszechniony. Podejmując działania w ramach ERW należy więc dążyć
do zmiany nastawienia do pracy wolontariackiej wśród Polaków. Przypadanie ERW na czas

1
http://www.prezydencjaue.gov.pl/archiwum/352-wstpne-priorytety-polskiej-prezydencji-
zaakceptowane dostęp dnia: 16.08.2010.
2
Decyzja Rady z dnia 27 listopada 2009 r. w sprawie Europejskiego Roku Wolontariatu
Propagującego Aktywność Obywatelską (rok 2011) (2010/37/WE).

5
polskiej Prezydencji może być szansą na zapoczątkowanie takich zmian, gdyż (jak pokazują
badania dotyczące dotychczasowych Prezydencji w Radzie UE) okres Przewodnictwa jest
czasem, kiedy zaangażowanie wolontariuszy w jego przebieg jest szczególnie istotne.
Wolontariusze pomagają między innymi w przeprowadzaniu różnych wydarzeń, czy
obsłudze delegacji zagranicznych.

Pokrywanie się okresu polskiej Prezydencji z trwaniem ERW stwarza jednak

przede wszystkim doskonałą okazję dla Polski do podjęcia tego istotnego tematu jako
jednego z głównych zagadnień Przewodnictwa. Przemawiają za tym liczne argumenty,
które przedstawi niniejsza ekspertyza. Już tylko wymienione powyżej funkcje wolontariatu
pokazują, że zagadnienie to jest istotne z punktu widzenia przyszłości Unii Europejskiej, w
tym rozwoju europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto, jako temat bliski
obywatelom oraz niekontrowersyjny, ma szansę uzyskać, jako jedna z wiodących kwestii
Przewodnictwa, poparcie ze strony innych członków UE. Jego podjęcie może w związku z
tym doprowadzić do zaprezentowania się przez Polskę z pozytywnej strony jako kraju,
któremu zależy na przyszłości Unii i jej rozwoju, a nie tylko na własnym interesie.
Może też przynieść bezpośrednie korzyści Polsce.

Poniższa ekspertyza ma w związku z tym na celu określić założenia kampanii

skierowanej do kręgów opiniotwórczych, propagującej wolontariat jako jeden
z istotnych tematów polskiej Prezydencji. Ekspertyza składa się z dwóch części. Pierwsza
część stanowi zarys teoretyczny i przedstawia zarówno definicję wolontariatu, jego
znaczenie w różnych dziedzinach istotnych dla rozwoju Unii Europejskiej, jak i jego
umocowanie instytucjonalno-prawne. W tej części odniesiono się do wniosków ze specjalnie
przygotowanej analizy: D.Buttler, P.Matczak, „Wolontariat w Polsce i w Europie: kondycja i
wyzwania”, która znajduje się w załączniku 1. do tekstu ekspertyzy oraz do wyników badań
przeprowadzonych przez ISP (o których poniżej).

Druga część ekspertyzy zawiera projekt kampanii skierowanej do kręgów

opiniotwórczych, w tym jej: cele, argumenty, które należy w niej zastosować i proponowany
przebieg kampanii. Ta część oparta została na wnioskach z analizy dokumentów, wywiadów
z przedstawicielami polskich i europejskich organizacji aktywnie zajmujących się tematem
wolontariatu, ze spotkań organizowanych w ramach konsultacji Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej z organizacjami pozarządowymi oraz rozmów z mediami.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, a w jego ramach Departament Pożytku

Publicznego, jest krajowym organem koordynującym przygotowania do Europejskiego Roku
Wolontariatu. Ministerstwo odbyło szereg konsultacji z organizacjami pozarządowymi, innymi

6
ministerstwami i partnerami3 i przygotowało „Zarys Krajowego Programu dla Europejskiego
Roku Wolontariatu 2011 w Polsce”4, który przedstawia cele, wyzwania oraz plany dotyczące
przebiegu ERW w Polsce. W ekspertyzie świadomie przywołuje się jedynie jego wybrane
fragmenty, najbardziej wpisujące się w cel przedstawianej kampanii, zwłaszcza jej europejski
kontekst. Przedstawione poniżej rekomendacje mają stanowić uzupełnienie aktywności
innych podmiotów oraz wytwarzać efekt synergii z nimi. Stąd w kilku miejscach zaplanowano
wydarzenia bezpośrednio związane z programem zawartym w „Zarysie Krajowego
Programu”.

Wnioski przedstawione w ekspertyzie zostały sformułowane na podstawie wiedzy

i doświadczenia ekspertów Instytutu Spraw Publicznych, informacji uzyskanych
z dokumentów wypracowywanych na szczeblu europejskim i przez MPiPS oraz wywiadów
przeprowadzonych przez ISP z przedstawicielami polskich i europejskich najważniejszych
organizacji oraz instytucji aktywnych w dziedzinie wolontariatu. W trakcie prowadzonych prac
badawczych odbyto takie rozmowy z 24 osobami w Polsce oraz siedmioma
przedstawicielami różnych organizacji europejskich. Wśród respondentów zagranicznych byli
także pracownicy organizacji z Węgier, czyli kraju który obejmie Przewodnictwo w Radzie UE
w półroczu poprzedzającym polską Prezydencję. Wyżej wymienione grono polskich
rozmówców obejmuje także dziennikarzy zajmujących się m.in. tematem wolontariatu i
trzeciego sektora. Pozwoliło to poznać zainteresowanie mediów oraz sposoby
przekazywania im informacji na temat wolontariatu. Dokładny wykaz wszystkich rozmówców
zawiera załącznik nr 2. W tym miejscu autorzy ekspertyzy chcieliby serdecznie podziękować
wszystkim rozmówcom za poświęcony czas i podzielenie się wieloma cennymi
obserwacjami. Ostateczne propozycje uwzględniają te wnioski; odpowiednio je zmieniając i
selekcjonując stanowią autorski projekt Instytutu Spraw Publicznych.

3
Od marca br. przy DPP MPiPS powołana została nieformalna grupa robocza ds. przygotowań
związanych z polskimi obchodami Europejskiego Roku Wolontariatu. Do konsultacji w jej ramach,
poza przedstawicielami odpowiednich resortów, zaproszeni zostali również przedstawiciele organizacji
pozarządowych zajmujących się wolontariatem w różnych dziedzinach życia. ISP uczestniczy w tych
spotkaniach od czerwca br. i mógł zapoznać się z wypracowanymi dokumentami.
4
Obecnie dostępna jest tylko robocza wersja tego dokumentu. Ostateczna powinna zostać
opublikowana na przygotowywanej stronie polskich obchodów Roku Wolontariatu, która uruchomiona
zostanie pod koniec br.

7
Część I: Europejski Rok Wolontariatu a polska Prezydencja
w Radzie UE – szanse i wyzwania

Przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej jest okresem, kiedy państwo je

sprawujące może zaprezentować się jako aktywny członek Unii Europejskiej,
posiadający interesujące propozycje dotyczące jej rozwoju oraz dążący do znalezienia
kompromisu pomiędzy różnymi interesami poszczególnych krajów. Wbrew wciąż
pojawiającym się opiniom, Prezydencja nie ma więc na celu forsowania swojego zdania
czy zaspokajania własnych interesów. Wręcz odwrotnie, będzie ona uznana za sukces,
jeżeli przyczyni się do budowania dobra wspólnego, tworzenia europejskiej jedności
oraz pozytywnie wpłynie na położenie obywateli.

Państwo stojące na czele Unii ustala listę priorytetów, które będzie się starało
osiągnąć podczas Prezydencji. W zdecydowanej większości wynikają one z bieżącej agendy
UE oraz aktualnej sytuacji polityczno-gospodarczej we Wspólnocie (i na świecie). Pole
manewru, jakie ma dany kraj przy formułowaniu tej listy, jest więc niewielkie. Przyjęte przez
Radę Ministrów w lipcu 2010 roku priorytety w znacznej mierze dotyczą obszarów (budżet,
energia, obronność, rynek wewnętrzny), które są trudne do komunikowania społeczeństwu,
bardzo techniczne, wymagające dużej wiedzy merytorycznej. Sukces w ich realizacji nie
będzie także dostrzegalny od razu, natomiast będzie bardzo trudny do wypromowania wśród
opinii publicznej. Można się także spodziewać, że poszczególni członkowie UE będą mieli
w tych dziedzinach zróżnicowane opinie, co spowoduje, że Polska będzie musiała
koordynować skomplikowane negocjacje.

W związku z tym wskazane jest, aby Polska podjęła podczas Prezydencji także
temat bliższy obywatelom, wskazujący na ideę europejskiej jedności oraz niebudzący
kontrowersji. Takim tematem, także ze względu na przypadający na czas naszego
Przewodnictwa Europejski Rok Wolontariatu Propagujący Aktywność Obywatelską, będzie
zagadnienie wolontariatu. W ramach podjęcia tej kwestii Polska powinna podkreślać
europejski wymiar wolontariatu oraz zaproponować konkretne zmiany mechanizmów
i regulacji odnoszących się do wolontariatu na płaszczyźnie europejskiej, które nadal
wymagają reform.

8
 1. Europejski Rok Wolontariatu – założenia

Według definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy wolontariat to: aktywność lub

praca wykonywana dobrowolnie i bez wynagrodzenia na rzecz jakiejś sprawy, lub
w celu pomocy osobom spoza gospodarstwa domowego lub najbliższej rodziny.
Znaczenie wolontariatu wydaje się wzrastać we współczesnych społeczeństwach, choć
istnieje duże zróżnicowanie jego zasięgu oraz form, wynikające z lokalnych tradycji oraz
warunków. W krajach, gdzie poziom zaangażowania wolontarystycznego społeczeństwa jest
wysoki (np. w Austrii, Szwecji, Holandii), wartość pracy wolontarystycznej może wynosić
nawet 3-5 proc. PKB.
Zróżnicowanie skali aktywności wolontarystycznej przypisywane jest wielu
czynnikom, zarówno na poziomie mikro (obejmującym cechy indywidualne jednostek) jak i w
skali makro (obejmującej otoczenie ekonomiczne, kulturowe, prawne itp.). Istotne czynniki
wpływające na poziom aktywności wolontarystycznej obejmują czynniki społeczno-
demograficzne (np. wykształcenie, wiek, posiadanie dzieci, zatrudnienie, wysokość
dochodów, miejsce zamieszkania, zasięg sieci społecznych i inne). Z kolei, na poziomie
makro wolontariat jest uzależniony od typu relacji między państwem a sektorem
pozarządowym, poziomu dobrobytu, dominującego systemu religijnego i innych czynników.
Jeśli chodzi o samych wolontariuszy, wskazuje się szereg motywacji popychających
do działania (wiążących się z pobudkami egoistycznymi oraz humanitarnymi) oraz szereg
korzyści płynących z takiej działalności (począwszy od poczucia satysfakcji, a skończywszy
na uzyskaniu nowych kompetencji zawodowych).

Europejski Rok Wolontariatu Propagujący Aktywność Obywatelską został

ustanowiony przez Radę Unii Europejskiej (na wniosek Komisji Europejskiej i po pozytywnej
opinii ze strony Parlamentu Europejskiego) na rok 2011. Wraz z przypadającym w 2010 roku
Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym oraz w 2012 roku
Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami
stanowi ciąg lat tematycznych poświęconych istotnym aktualnym zagadnieniom społecznym.

Unia Europejska co roku wybiera temat, na który chce zwrócić uwagę obywateli
Europy oraz rządów narodowych. Tematy te, obejmujące szerokie spektrum dziedzin, są też
w centrum zainteresowania instytucji europejskich oraz Państw Członkowskich. Każdy rok
europejski jest okazją do kampanii informacyjnej w skali europejskiej i krajowej. Tematy są
wybierane z kilkuletnim wyprzedzeniem, tak aby zapewnić powodzenie każdej kampanii.

9
 Ogólnym celem Roku Wolontariatu jest zachęcanie Wspólnoty, państw
członkowskich, władz lokalnych i regionalnych do podjęcia wysiłków na rzecz stworzenia
warunków sprzyjających angażowaniu się społeczeństwa obywatelskiego w wolontariat w
Unii Europejskiej, wspieranie tych wysiłków – zwłaszcza poprzez wymianę doświadczeń i
dobrych wzorców – a także do podjęcia wysiłków na rzecz większego wyeksponowania
wolontariatu w UE5. Jak zaznacza w swojej decyzji Rada, cel ten nie może zostać w pełni
osiągnięty na szczeblu państw członkowskich. Potrzebna jest transnarodowa wymiana
informacji i upowszechnianie najlepszych wzorców w całej Wspólnocie.

W Polsce wyznaczono następujące obszary priorytetowe ERW:

• promocja wartości wolontariatu i korzyści z niego płynących – kreowanie mody na

Wolontariat;

• wzmocnienie organizatorów wolontariatu;

• wzmocnienie systemowego podejścia do wolontariatu.

Podczas trwania Roku w całej UE podejmowane będą różnego typu akcje na

poziomie krajowym i ogólnoeuropejskim. Będą to między innymi:

• spotkania i wydarzenia związane z celami ERW, w tym krajowe wydarzenia

nakierowane na inicjowanie oraz promocję ERW, tworzące efekt katalizatora i dające
przestrzeń do debaty nad konkretnymi inicjatywami,

• konferencje i seminaria na krajowym, regionalnym i lokalnym poziomie, pozwalające

na wzajemne uczenie się i wymianę dobrych praktyk,

• działania informacyjne, badawcze i powiązane studia, edukacyjne i promocyjne

kampanie na krajowym, regionalnym i lokalnym poziomie, w tym organizacja nagród
oraz konkursów,

• współpraca z mediami.

Pokrywanie się w czasie polskiej Prezydencji oraz ERW powoduje, że planując

polskie Przewodnictwo należy zwrócić szczególną uwagę na powyższe założenia. Ich
elementy zostaną odpowiednio zaprezentowane w poniższej ekspertyzie.

5
Decyzja Rady z dnia 27 listopada 2009 r. w sprawie Europejskiego Roku Wolontariatu
Propagującego Aktywność Obywatelską (rok 2011) (2010/37/WE).

10
 2. Znaczenie wolontariatu w poszczególnych obszarach polityk unijnych

Wolontariat jest ściśle powiązany z wieloma obszarami. Jego rolę można dostrzec
właściwie w każdej polityce Unii Europejskiej, a znaczenie dla idei integracji europejskiej
ciągle rośnie. Aspekt niesienia bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi lub pracy na
rzecz jakiejś idei jest z pewnością jedną z ważniejszych, ale nie jedyną funkcją wolontariatu.
W szerszej perspektywie przyczynia się on bowiem do rozwiązywania kluczowych
wyzwań, przed jakimi staje obecnie Polska i Unia Europejska.

Państwo sprawujące Przewodnictwo w Radzie UE jest w sposób szczególny

odpowiedzialne za tworzenie europejskiej tożsamości pośród obywateli Unii oraz
podejmowanie działań na rzecz tworzenia europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.
Temat wolontariatu jest z pewnością zagadnieniem, które wpisuje się w takie cele. Programy
wymiany wolontariuszy, ich przebywanie przez krótszy lub dłuższy okres w innym kraju UE,
stwarzają doskonałą okazję do poznania przez nich danego państwa i jego kultury, w tym
języka. Z drugiej strony, wolontariusz staje się ambasadorem własnego kraju, a po powrocie
może dzielić się zebranymi doświadczeniami współpracy z obywatelami innego
europejskiego regionu. Projekty wolontariackie pomiędzy państwami Unii bezpośrednio
przyczyniają się więc do budowania europejskiej tożsamości oraz integracji różnych
kulturowo europejskich społeczeństw, poprawiają wzajemny wizerunek i zrozumienie
pomiędzy narodami UE.

Integracyjna funkcja wolontariatu może wychodzić także poza granice samej

Unii Europejskiej. Programy wymiany obejmujące kraje znajdujące się poza jej granicami
przyczyniają się do promowania wartości UE oraz jej wizerunku na świecie. Szczególne
znaczenie może to mieć w realizacji programów w ramach Partnerstwa Wschodniego (EaP),
które znajduje się wśród priorytetowych tematów polskiej Prezydencji. Wspieranie
projektów wolontariackich w krajach objętych Partnerstwem Wschodnim –
zarównoprzyjmowanie w krajach UE wolontariuszy z tego regionu, jak i wysyłanie na
Wschód obywateli UE - może być ważnym elementem realizacji EaP. Co więcej, programy
wolontariackie w dłuższej perspektywie mogą stać się jednym z elementów aktywnej
polityki zagranicznej Unii Europejskiej, której nowe ramy są obecnie wypracowywane.
Podjęcie przez polską Prezydencję tematu wolontariatu w związku z przypadającym na ten
sam okres Europejskim Rokiem Wolontariatu może w związku z tym zostać wykorzystane
jako cenny impuls i pomysł na tworzenie tej polityki. Działania na rzecz tych zmian wspiera
fakt, że Polska już od lat opowiada się za stworzeniem odpowiednich mechanizmów. W non
paper wypracowanym przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych w 2002 roku w

11
związku ze szczytem w Kopenhadze proponowano utworzenie Europejskiego Korpusu
Pokoju, który miałby, na wzór amerykański, promować wartości demokratyczne i europejskie
poza granicami Unii (szerzej o Korpusie w pkt. I.3 ).

Integrująca rola wolontariatu polega także na fakcie integrowania przez niego różnych
pokoleń. Wolontariat to szansa na rozwijanie współpracy międzypokoleniowej,
aktywizowanie osób starszych, międzypokoleniową wymianę doświadczeń. Szczególne
znaczenie będzie to miało w kontekście następującym po ERW, w 2012 roku - Europejskim
Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami.

Aktywność wolontariacka jest także doskonałą podstawą do tworzenia się

świadomego społeczeństwa obywatelskiego. Konieczność jego wsparcia została
podkreślona w Traktacie z Lizbony. Pracując na rzecz innych lub dobra wspólnego
wolontariusz staje się coraz bardziej świadomy swojej roli jako obywatela we współtworzeniu
przyszłości szeroko pojętej Wspólnoty Europejskiej. Wzmacnianie działalności
wolontariackiej może więc, w dłuższej perspektywie, zaowocować lepszym zrozumieniem
obywateli dla konieczności ich aktywności społecznej i politycznej. Pozytywny przykład
wolontariuszy będzie bowiem oddziaływał na ich otoczenie.

Wolontariat odgrywa także kluczową rolę w rozwijaniu kapitału społecznego, bowiem

nieodpłatna działalność na rzecz wspólnot jest fundamentem, na którym można tworzyć
sprawne, społecznie zakorzenione organizacje pozarządowe i kształtować zaufanie
społeczne. Wyzwania te prezentuje między innymi raport „Polska 2030”.

Jak pokazują badania dotyczące dotychczasowych Prezydencji w Radzie UE, okres

Przewodnictwa jest czasem, kiedy zaangażowanie wolontariuszy w jego przebieg jest
szczególnie istotne. Wolontariusze pomagają między innymi w przeprowadzaniu
różnych wydarzeń, czy obsłudze delegacji zagranicznych. Także po zakończeniu
Prezydencji, w 2012 roku, idea wolontariatu będzie miała szczególne znaczenie w
kontekście organizowanych w Polsce i na Ukrainie EURO 2012. Przykład niemieckich
Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 2006 roku udowadnia, że wolontariusze są ważnym
wsparciem w organizacji oraz przyczyniają się do pozytywnego wizerunku Mistrzostw
oraz kraju-organizatora. Wolontariat związany z wielkimi, spektakularnymi imprezami
sportowymi i innymi może być czynnikiem wzrostu popularności wolontariatu o skokowym
charakterze. Wielkie imprezy cieszą się dużym powodzeniem i stanowią przedmiot
zainteresowania mediów, co czyni z nich wydarzenia wielkiej wagi. Wolontariat jako element
takich imprez staje się częścią spektakularnego wydarzenia i zyskuje dodatkową
atrakcyjność.

12
 Stosunkowo nowym, ostatnio w Polsce coraz bardziej medialnym, obszarem
aktywności wolontariatu jest działanie w sytuacjach klęsk żywiołowych. W ramach
programów grantowych UE, skierowanych do wolontariatu, DG Środowisko oferuje pomoc
finansową dla projektów dotyczących obrony cywilnej, która ma na celu ochronę ludności,
środowiska i dziedzictwa kulturowego w sytuacjach klęsk żywiołowych. Istnieje też finansowy
instrument realizacji zasady solidarności UE w sytuacji klęsk żywiołowych w postaci
Funduszu Solidarnościowego (Solidarity Fund). Wolontariat wyspecjalizowany w pomocy na
wypadek klęsk żywiołowych mógłby stanowić uzupełnienie istniejących inicjatyw.

Poza wymienionymi powyżej obszarami wolontariat, jak pokazują różne badania, w

tym raport międzynarodowej organizacji CEV6, łączy się właściwie z każdą z polityk UE
i obejmuje takie dziedziny jak:

• Volunteering and active citizenship

• Volunteering and communication
• Volunteering, justice and fundamental rights
• Volunteering, education and lifelong learning
• Volunteering, youth and mobility
• Volunteering and culture
• Volunteering through sport
• Volunteering and employability
• Volunteering, social inclusion and non-discrimination
• Volunteering and active ageing
• Volunteering and regional development
• The economic value of volunteering
• Volunteering and budgetary questions
• Volunteering and tax related questions
• Volunteering, enterprise and corporate social responsibility (CSR)
• Volunteering, public sector administration and the European Commission being a
responsible employer
• Volunteering and environment
• Volunteering and climate change
• Volunteering and development
• Volunteering, humanitarian assistance and crisis response
• Volunteering and the promotion of human rights and democracy worldwide
• Volunteering and enlargement
• Volunteering and health
• Volunteering and research
W omawianej kampanii komunikacyjnej należy wykorzystać znaczenie wolontariatu
zwłaszcza w niektórych z wymienionych dziedzin. Konsultowani przez ISP eksperci ds.
wolontariatu wskazywali zwłaszcza na poniższe:

6
CEV przygotował na potrzeby swojej działalności wewnętrzny dokument, w którym analizował powiązanie
poszczególnych polityk z zagadnieniem wolontariatu. Dokument nie jest obecnie dostępny publicznie.

13
 • zatrudnienie (przeciwdziałanie bezrobociu, polegające na zdobywaniu przez
wolontariuszy nowych kompetencji, które będą im potem przydatne na rynku pracy,
przewidziane m.in. w ramach Strategii lizbońskiej),

• wzrost mobilności społecznej (zarówno wśród ludzi młodych, jak i starszych, w

ramach idei „aktywnego starzenia się” – konkretną propozycją w tym aspekcie jest
rozszerzenie programu EVS7 również na osoby starsze – pomysł ten wpisuje się
również w koncepcję łączenia Europejskiego Roku Wolontariatu z następującym po
nim Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między
Pokoleniami),

• pomoc społeczna/praca socjalna (w tym wymiarze również inkluzja i integracja

społeczna),

• wyrównywanie szans (walka z wykluczeniem społecznym, np. poprzez

międzynarodową wymianę osób wykluczonych oraz wolontariuszy pomagających
takim potrzebującym),

• edukacja (szczególnie w połączeniu z programem/ideą Lifelong Learning; dotycząca

także osób, które wypadły z tradycyjnego systemu nauczania, a więc powiązana z
inkluzją społeczną),

• rozwój społeczeństwa informacyjnego (zastosowanie e-wolontariatu),

• polityka zagraniczna, w tym polityka rozwojowa i pomoc humanitarna (w przypadku

Polski szczególnie interesujący może być wschodni wymiar wolontariatu, rozwijanego
np. w ramach Partnerstwa Wschodniego),

• kultura i ochrona środowiska,

• wolontariat sportowy (m.in. w związku z przygotowaniami do nadchodzącego Euro

2012),

• wsparcie biznesu (w ramach Corporate Social Responsibility - CSR oraz

wolontariatu pracowniczego).

Działania podejmowane przez polską Prezydencję w tych dziedzinach powinny w związku z

tym w sposób szczególny podkreślać znaczenie wolontariatu.

7
European Voluntary Service (Wolontariat Europejski) – więcej zob.: http://evs.org.pl.

14
 3. Wybrane istniejące obecnie regulacje oraz mechanizmy dotyczące
wolontariatu na arenie europejskiej

Korzyści wiążące się z wolontariatem powodują, że działania te są stymulowane na

poziomie międzynarodowym (przez ONZ, Radę Europy, Unię Europejską) oraz na poziomie
polityk krajowych. Wsparcie dla wolontariatu jest wskazane w wielu dokumentach UE a także
w programach: „Młodzież w działaniu” (Youth in Action), „Kształcenie ustawiczne” (Lifelong
Learning), „Europa dla obywateli” (Europe for Citizens). Na poziomie poszczególnych krajów
UE występuje zróżnicowanie co do prawnej pozycji wolontariatu i jego umocowania w
ramach polityk krajowych.

Program „Młodzież w działaniu” to program Unii Europejskiej wspierający

uczestnictwo w kształceniu pozaszkolnym, czyli w edukacji pozaformalnej. Jest skierowany
przede wszystkim do młodych ludzi w wieku 13-30 lat oraz do osób pracujących z młodzieżą.
Program umożliwia nawiązywanie kontaktów międzynarodowych i wymianę doświadczeń.
Zachęca do podejmowania różnorakich działań na rzecz społeczności lokalnej, służących
również indywidualnemu rozwojowi. Promuje ideę zjednoczonej Europy. Główne cele
programu obejmują m.in. promocję aktywnego obywatelstwa wśród młodzieży, tolerancji i
wzajemnego zrozumienia młodych osób z różnych krajów, rozwój struktur wspierających
aktywność młodzieży i organizacji, które zajmują się młodzieżą. Program wspiera
przedsięwzięcia, które mają pomóc w rozwoju osobowości młodych ludzi oraz nabywaniu
nowych umiejętności. Został powołany decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady
Europejskiej w 2006 roku jako kontynuacja programu „Młodzież” na lata 2007-20138.

Jedną z inicjatyw programu „Młodzież w działaniu” jest Wolontariat Europejski

(European Voluntary Service - EVS), wspierający wymianę wolontariuszy między krajami
Wspólnoty. Jest to Akcja 2. (jedna z pięciu programu „Młodzież w Działaniu”) umożliwiająca
wolontariuszowi lub grupie wolontariuszy podjęcie pracy społecznej we wszystkich Krajach
Programu i Sąsiedzkich Krajach Partnerskich9. EVS powstał po to, by wolontariusze mogli
zdobywać kompetencje i umiejętności wpływające na ich rozwój osobisty i zawodowy przez
doświadczenia związane z edukacją pozaformalną. W Wolontariacie Europejskim może
uczestniczyć każdy młody człowiek w wieku od 18 do 30 lat, w szczególnych sytuacjach

8
http://www.mlodziez.org.pl.
9
Sąsiedzkie Kraje Partnerskie są to kraje: Europy Południowo-Wschodniej: Albania, Bośnia i
Hercegowina, Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, Kosowo, Chorwacja, Czarnogóra Serbia;
Europa Wschodnia i Kaukaz: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Federacja Rosyjska, Gruzja,
Republika Mołdowy, Ukraina; Kraje Basenu Morza Śródziemnego: Algieria, Autonomia Palestyńska,
Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Maroko, Syria, Tunezja

15
możliwy jest udział młodzieży w wieku 16 - 17 lat. Pobyt w zagranicznej organizacji trwa od 2
do 12 miesięcy. Wolontariat Europejski opiera się na współpracy organizacji i instytucji, które
chcą gościć i wysyłać wolontariuszy. Organizacją Wysyłającą, Goszczącą lub/i Koordynującą
może zostać każda organizacja, której działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacja
taka musi uzyskać status akredytowanej organizacji EVS10.

Przez pierwsze 10 lat Programu (1996-2006) uczestniczyło w EVS ok. 30 tysięcy

wolontariuszy. W założeniach na lata 2007-2013 liczba wolontariuszy w ramach programu
„Młodzież w działaniu” ma się zwiększać o 10 tysięcy rocznie, w roku 2007 było to jednak ok.
4,5 tysiąca, a w roku 2008 6 tysięcy wolontariuszy. Na Akcję 2. (EVS) przeznaczonych jest
ok. jedna trzecia (43 mln EUR) całościowego budżetu programu „Młodzież w działaniu” (885
mln EUR). 32% wszystkich wniosków składanych w ramach programu „Młodzież w działaniu”
to projekty wolontariatu, co przełożyło się w roku 2007 i 2008 na odpowiednio 2100 oraz
2300 grantów11.

Mimo rozwoju Programu nie jest on nadal powszechnie znany. Wyzwaniem pozostaje
jego promocja tak, aby Europejczycy wiedzieli o jego istnieniu i możliwościach, jakie stwarza.
Należy także w praktyce ułatwić udział w programie młodym ludziom nie posiadającym
wyższego wykształcenia i pochodzącym z mniejszych miejscowości. Obecny system nie
sprzyja zachęcaniu takich osób do wzięcia udziału w wymianie, ani nie jest wystarczająco
pomocny w procesie aplikacyjnym.

Temat wolontariatu jest także jednym z zagadnień priorytetowych programu

„Europa dla Obywateli”. Ma on na celu pobudzanie aktywności obywateliEuropy i
zaangażowania ich w realizację wspólnych projektów. Charakterystyczne dla programu
„Europa dla Obywateli” jest skierowanie swoich działań (w tym przyznawanych funduszy) do
zwykłych obywateli, pochodzących z różnych krajów europejskich. Założeniem Programu
jest gromadzenie Europejczyków i zachęcanie ich do współpracy, dyskusji i refleksji
dotyczących różnorodnych aspektów integracji europejskiej. Stąd program „Europa dla
Obywateli” adresowany jest przede wszystkim do lokalnych aktywistów (pracowników
administracji samorządowej, przedstawicieli organizacji pozarządowych, instytucji
publicznych lub pożytku publicznego), którzy, rozumiejąc potrzeby społeczności lokalnej,

10
http://www.mlodziez.org.pl/index.php/ida/739/.
11
Na podstawie: publikacji SALTO SEE Resource Centre Hopscotch to Quality in EVS, 2009, p. 12,
http://www.salto-youth.net/downloads/4-17-2006/Hopscotch%20to%20Quality%20in%20EVS-
7ok%20%282%29.pdf, dostęp: 28.08.2010; danych i statystyk na stronie Komisji Europejskiej:
http://ec.europa.eu/youth/evs/aod/hei_list_from_query.cfm i
http://ec.europa.eu/youth/glance/doc/youth_in_action_figures/eac_statistics_yia_2008.pdf, dostęp:
06.09.2010; oraz strony Polskiej Narodowej Agencji Programu „Młodzież w działaniu”,
http://youth.org.pl/index.php/ida/778/, dostęp: 28.08.2010r.

16
potrafią najefektywniej odpowiadać na jej oczekiwania i angażować do działania jej
członków12. Obecny zakres Programu obejmuje lata 2007-2013. Podczas polskiej
Prezydencji ustalane będą wytyczne dla funkcjonowania Programu na kolejne lata.
Konsultacje w tej sprawie z polskimi beneficjentami programu podjęło Ministerstwo Kultury i
Dziedzictwa Narodowego.

Wolontariat uznawany jest przez UE także za istotny element kształcenia. W 2009

roku w ramach programu kształcenia ustawicznego została powołana inicjatywa GIVE
(Grundtvig Initiative on Volunteering in Europe for Seniors), której celem jest umożliwienie
starszym osobom wykonywania pracy wolontarystycznej za granicą. Kolejnym działaniem
wspierającym wolontariat jest inicjatywa VALUE (Volunteering and Lifelong Learning in
Universities in Europe), której celem jest stymulowanie współpracy między szkołami
wyższymi i podmiotami non-profit.

Wolontariatem zajmuje się obecnie szereg organizacji pozarządowych, działających

na skalę krajową, europejską i międzynarodową. Krótki opis wybranych z nich znajduje się w
załączniku.

Inicjatywy realizowane przez Unię Europejską nadal pozostają jednak w tyle za

programami funkcjonującymi w Stanach Zjednoczonych. Najpopularniejszym z nich jest
Korpus Pokoju - jedno z największych przedsięwzięć wolontariatu międzynarodowego.
Jego początki sięgają lat 60. XX wieku. Korpus Pokoju był ufundowany na przekonaniu, że
liberalne, demokratyczne i obywatelskie wartości amerykańskiego społeczeństwa powinny
być promowane w innych krajach. Wolontariusze mieli także przyczyniać się do lepszego
rozumienia Ameryki poprzez kontakt mieszkańców innych krajów z amerykańskimi
wolontariuszami, a jednocześnie młodzi Amerykanie mieli uczyć się innych kultur i narodów.
Przegląd międzynarodowego wolontariatu, przeprowadzony w 2003 roku wykazał, że na 124
programy międzynarodowego wolontariatu, 38 to programy amerykańskie, z których jedynie
Korpus Pokoju nie był prowadzony przez organizację pozarządową. Od momentu powstania,
przez Korpus Pokoju przewinęło się ok. 200 tysięcy Amerykanów, którzy działali w ponad
130 krajach. W roku 2009 budżet agencji wyniósł 340 milionów dolarów. Większość
wolontariuszy Korpusu wyjeżdża do Afryki (37%), Ameryki Łacińskiej (24%), Wschodniej
Europy i Azji Środkowej (20%).

12
http://www.europadlaobywateli.pl/index.php/program-europa-dla-obywateli.

17
 4. Wiedza polskiego społeczeństwa i kręgów opiniotwórczych na temat
wolontariatu

Jak wykazują badania, Polacy należą do najmniej aktywnych społeczeństw w

Europie. Według danych Stowarzyszenia KLON/JAWOR za 2008 r. zaledwie 13 proc.
Polaków zadeklarowało zaangażowanie w wolontariat. Tymczasem Europejski Sondaż
Społeczny z 2006 r. pokazał, że na przykład w Słowacji poziom zaangażowania w pracę
wolontariacką sięga 26 proc., a w najbardziej aktywnych społeczeństwach Szwajcarii i
Norwegii odpowiednio 55 i 69 proc., podczas gdy średnia europejska to 32 proc. W Polsce
produkt wytworzony przez wolontariuszy, podobnie jak w Słowacji i Grecji, ma niską wartość
i nie przekracza 0,1 proc. PKB.

Profil polskiego wolontariusza w zasadzie nie odbiega od modelu europejskiego.

Osoby najczęściej angażujące się w wolontariat należą do grupy wiekowej 36-45 lat; mają
ponadprzeciętnie wysoki poziom wykształcenia i dochodu, są osobami pracującymi,
posiadającymi dzieci. Wolontariat w Polsce ma ciągle pewne negatywne konotacje, co
wynika z zaszłości historycznych. Wolontariat w naszym kraju, tak jak i w innych, przechodzi
w ostatnich latach istotne zmiany, które można scharakteryzować następująco:
• dywersyfikacji i instrumentalizacji ulega motywacja do działalności wolontarystycznej,
która obejmuje nie tylko system wartości czy chęć niesienia pomocy innym, ale
również „egoistyczne pobudki”, np. możliwość zdobycia nowych umiejętności,
poznania interesujących osób itd. ;
• zmianie ulega forma zaangażowania wolontarystycznego, która ewoluuje w kierunku
wolontariatu sporadycznego, zaś organizacje non-profit stawiają wobec wolontariuszy
coraz bardziej skonkretyzowane oczekiwania;
• w większości krajów wzrasta liczba organizacji non-profit, co zwiększa konkurencję w
walce o wolontariuszy.

Wiedza na temat wolontariatu jest niewielka zarówno wśród opinii publicznej, jak i
kręgów opiniotwórczych13. W obu grupach funkcjonuje przede wszystkim ugruntowana
świadomość istnienia wolontariatu, brak jednak szerszego wyobrażenia, czego on dotyczy i
jakie niesie ze sobą korzyści. Rozumienie czy definiowanie tego zjawiska jest bardzo różne.
Wolontariat jest bowiem zazwyczaj kojarzony z dwoma typami pracy:

13
Poniższe wnioski pochodzą z przeprowadzonych rozmów. Część z poruszonych tu zagadnień
szerzej omówiona jest w analizie: D. Buttler, P. Matczak, Wolontariat w Polsce i w Europie: kondycja i
wyzwania, stanowiącej załącznik do niniejszej ekspertyzy.

18
 • działalnością akcyjną, doraźną, której przykładem może być Wielka Orkiestra
Świątecznej Pomocy czy zbiórki pieniędzy na rzecz powodzian,

• działalnością społeczną, charytatywną, jak na przykład opieka nad osobami w

hospicjach czy dziećmi w domach dziecka.

Ograniczone w ten sposób wyobrażenie o wolontariacie nie obejmuje wielu form

aktywności, które spełniają kryteria ustawowego określenia wolontariatu14. Mianem
wolontariuszy nie określają także samych siebie członkowie takich grup, jak Ochotnicza
Straż Pożarna, Koła Gospodyń Wiejskich, działacze sportowi, WOPR, TOPR czy GOPR,
mimo że ich działalność w pełni odpowiada stosowanej definicji wolontariatu.

Kolejnym czynnikiem zawężającym w odczuciu społecznym zakres zjawisk

postrzeganych jako wolontariat jest nieuwzględnianie wszelkich jego nowych form, jak e-
wolontariat, wolontariat społecznościowy czy odbywający się w kulturze. Szczególnie
promowanie tych form wolontariatu mogłoby zostać natomiast wykorzystane do zmiany
negatywnych skojarzeń związanych z pojęciem wolontariatu w opinii publicznej i wśród
kręgów opiniotwórczych. Rzadko także podkreśla się europejski wymiar wolontariatu. O jego
wpływie na budowanie europejskiej tożsamości i poczucia współodpowiedzialności za Unię
Europejską przekonani są zwykle jedynie ci, którzy brali udział w europejskich programach
wolontariackich.

Obraz wolontariatu ulega natomiast w ostatnich latach zmianie wśród osób

młodych. Odchodzi się od postrzegania go wyłącznie jako sposobu pomagania
potrzebującym, a zaczyna się traktować także jako metodę zdobywania nowych
umiejętności, użytecznych potem na rynku pracy15. Na ocenę skali tego zjawiska pozwoliłyby
jednak dopiero szeroko zakrojone badania ilościowe.

Generalnie ukształtowany wizerunek wolontariatu scharakteryzować można

następująco:

• Wolontariat jest działaniem mało ciekawym, a nawet nudnym, które wiąże się z
koniecznością działania dla jakiejś misji (np. pomagania potrzebującym). Przez to
wolontariat jest kojarzony negatywnie, ze społecznikostwem czy altruizmem (nawet
wyrzeczeniem się czegoś na rzecz innych).

14
Pełna definicja wolontariatu i charakterystyka zjawiska znajduje się w tekście D. Buttlera,
P. Matczak, op. cit.
15
Takie postrzeganie wolontariatu przez ludzi młodych stwarza jednak niebezpieczeństwo odejścia od
głównego celu, któremu powinien służyć wolontariat, czyli działanie dla dobra innych a nie skupienie
się na korzyściach, osiąganych przez samego wolontariusza (w wersji najbardziej pragmatycznej
sprowadzające się nawet do dbania wyłącznie o „dopisanie kolejnego punktu do CV”).

19
 • Z powodu negatywnego zabarwienia zjawisk społecznikostwa i altruizmu w
społeczeństwie wolontariat bywa nawet rozumiany jako rodzaj „frajerstwa” czy
„naiwniactwa”, czyli dawania się wykorzystać innym za darmo (dotyczy to zwłaszcza
wykorzystywania osób młodych).

• Wolontariusz może pracować tylko fizycznie, co nie pozwala rozwijać

posiadanych kompetencji czy nabywać nowych umiejętności.

• Z wolontariatem często kojarzone są działania jednorazowe lub krótkotrwałe,

odbywające się na zasadzie akcyjności.

• Osobom należącym do warstw o niższym statusie społecznym wolontariat może

kojarzyć się z kimś lepiej sytuowanym, kto zajmuje się pomaganiem potrzebującym.

Na zarysowany powyżej wizerunek wolontariatu wpływa nierzadko nastawienie

samych organizacji pozarządowych, które w powszechnej opinii są głównymi odbiorcami
pracy wolontariuszy16. Nie wiedzą one, jak zorganizować zadania dla wolontariuszy, by w jak
największym stopniu skorzystać z posiadanych przez nich kompetencji. Dlatego też często
wykorzystują ich do wykonywania najprostszych prac, nie są w stanie zaproponować
najbardziej podstawowego szkolenia, a na zakończenie w odpowiedni sposób podziękować
za włożony dobrowolnie wysiłek. Zaangażowanie wolontariuszy w pracę organizacji bywa
również postrzegane jako dodatkowy obowiązek dla jej pracowników i tak obłożonych już
zadaniami. Nie zawsze docenia się przy tym fakt, że przy odpowiednim zorganizowaniu
wolontariatu praca takich osób może nie tylko odciążyć etatowych pracowników, ale również
pozwolić na rozszerzenie skali działania całej organizacji17.

Kolejnym powodem fałszywego obrazu wolontariatu, także wśród elit, jest niewielkie
zainteresowanie ze strony mediów18, które oceniają temat jako nieciekawy (podobnie jak
wiele tematów dotyczących trzeciego sektora) i w związku z tym nie widzą potrzeby
zajmowania się nim. Często informacje docierające do mediów na ten temat nie są dla nich
wystarczająco interesujące.

Wolontariat - czy ogólniej: działalność społeczna - praktycznie nie pojawia się także w
kulturze popularnej, jak na przykład w serialach. Obecność wątków z nim związanych
mogłoby służyć popularyzacji idei. Polska różni się w tym kontekście od krajów Europy

16
Wiedza na temat możliwości zatrudniania wolontariuszy także w innych sferach gospodarki, poza
trzecim sektorem, jest w Polsce znikoma.
17
Z powodu braku odpowiednich danych podanie skali tego zjawiska nie jest jednak możliwe bez
realizacji odpowiednich badań jakościowych.
18
Znikome zainteresowanie dotyczy ogólnie większości form działalności społecznej, jeśli nie wiążą
się z aferami czy skandalami.

20
Zachodniej, gdzie wolontariat jest normalną częścią życia, podobnie jak angażowanie się w
pracę organizacji pozarządowych.

Wolontariatem nie interesują się również politycy. Jedynie na szczeblu władz

lokalnych zainteresowanie jest większe, choć zdania co do tego były między rozmówcami
podzielone. Jedni uważali, że wójtowie czy burmistrzowie znacznie częściej dostrzegają tę
formę zaangażowania społecznego, chociaż skupiają się raczej na konkretnych jej
rezultatach i zyskach, jakie niesie dla ich miejscowej społeczności. Inni twierdzili, że lokalnie
nie tylko brakuje zainteresowania wolontariatem, ale nawet generalnie wszelkimi sprawami
społecznymi. Na zmianę podejścia do wolontariatu w ostatnich latach w kilku polskich
miastach wpłynęły na pewno prowadzone tam przygotowania do EURO 2012, podczas
którego planuje się szerokie wykorzystanie aktywności wolontariuszy. Wszelkie działania w
tym zakresie prowadzone są z aktywnym udziałem przedstawicieli odpowiednich
magistratów. Stąd wiedza na temat wolontariatu wśród urzędników stopniowo rośnie.

W końcu nie bez znaczenia pozostaje brak postaw zaangażowania społecznego u

dorosłych, w tym brak występującego np. w krajach anglosaskich i w Skandynawii poczucia
współodpowiedzialności za otoczenie społeczne.

Wymienione tutaj problemy powodują, że w celu popularyzacji idei podjęcia przez

polską Prezydencję tematu wolontariatu trzeba najpierw przekonać kręgi opiniotwórcze do
korzyści, jakie niesie wolontariat, aby móc następnie wskazać, jakie profity przyniesie zajęcie
się tym zagadnieniem podczas Przewodnictwa.

5. Wyzwania dla polskiej Prezydencji w związku z podjęciem tematu

wolontariatu

Przedstawiony powyżej zarys tematu pokazuje, że przypadanie na siebie w czasie

polskiej Prezydencji w Radzie UE i Europejskiego Roku Wolontariatu Promującego
Aktywność Obywatelską (ERW) niesie ze sobą dla Polski szanse, ale stwarza także
wyzwania. Dotyczą one zarówno sfery wewnętrznej, jak i wizerunku Polski na zewnątrz.

Niska świadomość znaczenia wolontariatu wśród polskiego społeczeństwa powoduje,

że temat wolontariatu może nie być interesujący dla wielu Polaków, także elit. Z drugiej
jednak strony, działania promocyjne, jakie zostaną podjęte w 2011 roku w związku z ERW
połączone z kampanią na temat Prezydencji mają szansę tę sytuację zmienić.

Pomimo, że niektóre z akcji realizowanych w naszym kraju (jak na przykład Wielka

Orkiestra Świątecznej Pomocy) mogą zostać wykorzystane do zaprezentowania polskiego

21
społeczeństwa jako zaangażowanego społecznie, to jednak niewielkie zaangażowanie
Polaków w działalność wolontariacką nie będzie sprzyjać kreowaniu pozytywnego wizerunku
Polski w Europie. Dlatego też rząd powinien podjąć działania, które pozwolą zbudować obraz
kraju, któremu temat wolontariatu jest bliski. Stworzenie wizerunku państwa
zaangażowanego społecznie wpływa na budowanie pozytywnego obrazu na zewnątrz.

Zaprezentowany powyżej przegląd istniejących regulacji i programów pokazuje, że w

dziedzinie wolontariatu w Unii Europejskiej istnieją możliwości rozwoju. Konieczne są
zarówno działania na szczeblu europejskim poprawiające system naboru i pracy
wolontariuszy, jak i proces komunikowania o działalności wolontariackiej oraz promocji. W
związku z tym wskazane byłoby wyjście na arenie europejskiej, jako państwo
przewodniczące Unii, z konkretną inicjatywą w tej dziedzinie. Pozwoli to udowodnić realne
zainteresowanie Polski tym tematem. Na pewno nie będzie to jednak łatwe. Będzie
natomiast wymagać prowadzenia zarówno kampanii promującej temat wolontariatu – w
oparciu o zaproponowane poniżej instrumenty – jak i kontakt z organizacjami i instytucjami
zajmującymi się tym tematem na co dzień. Szerzej propozycje zmian w omawianej
dziedzinie przedstawia punkt 7. niniejszej ekspertyzy.

Obchody samego Europejskiego Roku Wolontariatu w Polsce powinny także służyć

wprowadzeniu odpowiednich zmian w kraju. Przede wszystkim należy stworzyć system
zachęt do angażowania się w pracę wolontariacką oraz zwiększyć wiedzę i zainteresowanie
taką działalnością.

22
Cześć II: Koncepcja kampanii promującej wolontariat wśród kręgów
opiniotwórczych jako istotny temat polskiej Prezydencji w Radzie
Unii Europejskiej

1. Ogólny zarys kampanii

Przedstawione w poprzedniej części zestawienie wskazuje, że wiedza opinii

publicznej i kręgów opiniotwórczych na temat wolontariatu jest niepełna, a zainteresowanie
znikome. Także wiedza i zrozumienie zasad Prezydencji nie zawsze jest jasne. W związku z
tym, kampania promująca wolontariat jako jeden z głównych tematów polskiego
Przewodnictwa powinna opierać się na poniższych zasadach i przesłaniach:

1.1. Kampania będzie miała na celu pokazanie kręgom opiniotwórczym, że wybór

wolontariatu jako jednego z przewodnich tematów polskiej Prezydencji
pomoże zbudować pozytywny wizerunek polskiego Przewodnictwa. W związku
w tym kampania skupi się na pokazaniu europejskiego wymiaru wolontariatu
oraz jego znaczenia dla przyszłości Europy.

1.2. W ramach powyższego założenia kampania komunikacyjna powinna koncentrować

się na kilku przekazach. Nawiązywać one powinny zarówno do celów ERW
sformułowanych przez Komisję Europejską, jak i polskich priorytetów ERW. Ponadto
muszą być one dostosowane do ustalonej grupy docelowej kampanii.

1.2.1. Podobnie, jak priorytetem całego ERW w Polsce, tak i priorytetem kampanii
do elit powinna być promocja wolontariatu i korzyści z niego płynących –
kreowanie mody na wolontariat oraz wzmocnienie wizerunku
wolontariatu jako działalności opartej na wiedzy i umiejętnościach.

1.2.2. Elementem przewodnim kampanii skierowanej do kręgów opiniotwórczych

powinno być wskazanie, iż wolontariat może stanowić skuteczne narzędzie
integracji europejskiej, a bezinteresowność i gotowość nieodpłatnego
działania na rzecz szerszej społeczności to elementy mogące skutecznie
spajać europejską wspólnotę oraz promować jej wartości poza granicami UE.

1.2.3. Liderom opinii powinno się także uświadomić, że w wielu przypadkach oni
sami mogą znaleźć w swoim życiorysie przykład działalności
wolontariackiej (choć nie zawsze o niej myśleli w tych kategoriach) i jego

23
 pozytywne skutki dla własnej kariery. Warto zachęcić ich do dzielenia się tymi
przykładami.

1.2.4. Na poziomie ogólnym cała strategia komunikacyjna powinna budować

wizerunek wolontariatu jako czynności bardzo atrakcyjnej, za pomocą
której nie tylko można robić coś społecznie pozytywnego, lecz także
realizować własne marzenia. Wolontariat powinien być więc promowany
jako zajęcie „fajne”, ciekawe, wyjątkowe. Za pomocą takiego przekazu należy
budować wspomnianą „modę na wolontariat” w społeczeństwie polskim,
zaczynając od kręgów opiniotwórczych. Nie należy jednak ograniczyć się do
promowania wolontariatu przez mówienie, że jest wartościowy i fajny sam w
sobie, lecz pokazywać tego konkretne dowody i przykłady.

1.2.5. Wskazanie wielu różnych przykładów pracy wolontariackiej pozwoli na

wyzbycie się stereotypu, wiążącego wolontariat z zajęciem nieciekawym.
Historie i sylwetki poszczególnych osób, wydarzenia i działania stworzą
barwny wachlarz, który pozwoli zainteresować zjawiskiem środowiska
opiniotwórcze, a w dalszej perspektywie przyczyni się do zmiany wizerunku
wolontariatu w odbiorze społecznym.

1.2.6. Różnorodność czynności, które można łączyć z pracą wolontariacką można

wykorzystać także w inny sposób w kampanii komunikacyjnej do kręgów
opiniotwórczych (ale także szerzej, w działaniach do ogółu społeczeństwa).
Należy pokazywać wolontariat w odniesieniu do pasji, których rozwijanie
praca ta umożliwia. Wskazane jest więc, na przykład, stosowanie haseł:
„lubisz jeździć na rowerze, to połącz się ze znajomymi i działajcie na rzecz
potrzeb rowerzystów” (zamiast „działaj na rzecz swojej społeczności”). Osoby
ze środowisk opiniotwórczych zainteresowane sportem można w ten sposób
zachęcić do wolontariatu sportowego, a osoby lubiące psy do pomocy w
schronisku do zwierząt. Jednocześnie należy uświadamiać i przypominać
liderom opinii, że wokół nich jest wielu wolontariuszy, którzy jednak nie
określają się tym mianem. Warto więc, aby lokalni liderzy otrzymali także
przekaz: „znajdź wokół siebie wolontariuszy” (i w konsekwencji, aby oni
promowali hasło: „Ty też jesteś wolontariuszem”, a nie jedynie „i Ty bądź
wolontariuszem”).

24
 1.3. Temu celowi mogłoby również służyć powołanie Ambasadorów Roku Wolontariatu
w Polsce, co planuje już MPiPS19. Powinny nimi być osoby posiadające
doświadczenie w pracy wolontariackiej.

1.4. W związku z faktem, że Europejski Rok Wolontariatu rozpoczyna się podczas

Prezydencji węgierskiej, konieczna będzie ścisła współpraca z Węgrami już na
etapie planowania działań. Rozmowy, jakie przeprowadzono z organizacjami z
Węgier wskazują jednak, że kraj poprzedzający nas w sprawowaniu Prezydencji nie
ma jeszcze zbyt wielu projektów, do których w poniższej ekspertyzie warto by się
odnieść. Wspomniane więc zostaną jedynie nieliczne obszary możliwej współpracy.

1.5. W kampanii uwaga zwrócona powinna być na bliski związek z innymi

europejskimi latami tematycznymi, tzn. Europejskim Rokiem Walki z
Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym (2010) oraz Europejskim Rokiem
Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami (2012) w celu
tworzenia trwałych efektów synergii. Istotne będzie także wskazywanie faktów
łączenia się tematyki wolontariatu z innymi istotnymi zagadnieniami polskiej
Prezydencji, zwłaszcza: polityki wschodniej i rozwoju kapitału intelektualnego.

1.6. Kampania pomoże ponadto w osiągnięciu bardziej długofalowych efektów poprzez

stworzenie forów wymiany doświadczeń, katalogów dobrych praktyk oraz
rekomendacji dotyczących rozwoju wolontariatu w dalszej perspektywie.

1.7. Polski rząd w procesie przygotowań do sprawowania przez Polskę Prezydencji w

Radzie UE wypracował strategię informowania społeczeństwa na temat
Prezydencji20. Kampania na temat wolontariatu powinna stanowić część tej
strategii, realizować jej cele i założenia oraz tworzyć z pozostałymi jej elementami
efekt synergii.

1.7.1. Kampania wykorzystywać będzie metody sprawdzone podczas

poprzednich Prezydencji, przede wszystkim zaś:

• posiadanie konkretnego przekazu,

• posiadanie jednolitego przekazu wizualnego,

19
Możliwość taką stworzyła sama Rada Europejska w swojej decyzji dot. ustanowienia ERW 2011 –
zob. Decyzja Rady UE z dnia 27 listopada 2009 r. w sprawie Europejskiego Roku Wolontariatu
Propagującego Aktywność Obywatelską (rok 2011) 2010/37/WE, Dz.U. UE nr L 17/43 z 22.1.2010.
20
Dokument przedstawiony organizacjom pozarządowym podczas procesu konsultacji w lipcu 2009
roku: Polskie Przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w drugiej połowie 2011 roku. Kampania
informacyjna w Polsce w okresie przygotowań do prezydencji (2009-2011).

25
 • wykorzystanie ważnych wydarzeń i dat dla wzmocnienia przekazu,

• współpracę z mediami,

• wydarzenia angażujące opinię publiczną.

1.7.2. Kampania zostanie przeprowadzona w okresie: ostatnie miesiące 2010 do

końca polskiej Prezydencji, a więc w czasie, na który w strategii informacyjnej
o Prezydencji zaplanowano takie etapy jak: uzyskanie poparcia oraz
identyfikacja z Prezydencją. Przekaz, jakie nieść ma ze sobą kampania
wpisuje się w te założenia.

1.7.3. Okres informowania o Prezydencji ma stanowić nowy etap komunikowania

o integracji europejskiej, w którym nacisk kładziony będzie na rolę Polski w
UE. Kampania na temat wolontariatu ma pokazać, że podejmując ten temat
Polska pokaże się jako kraj, dbający o przyszłość i rozwój UE.

1.7.4. Celami komunikacyjnymi strategii informacyjnej są:

• Zrozumienie i poparcie Polaków dla nadchodzącej Prezydencji.

• Wzmocnienie pozytywnego wizerunku Polski w UE.

• Pobudzenie dumy z Polski/poprawa samooceny Polaków.

• Nadanie nowego impulsu debacie europejskiej w Polsce.

Planowana kampania bezpośrednio nawiąże do tych celów. Zakłada ona:

• Zrozumienie oraz poparcie wyboru wolontariatu jako jednego z głównych tematów

polskiej Prezydencji.

• Wskazanie, w jaki sposób zaangażowanie się polskiej Prezydencji w obszarze

europejskiego wolontariatu może pozytywnie wpłynąć na wizerunek Polski w UE.

• Uświadomienie kręgom opiniotwórczym, jak często stykają się z tematem

wolontariatu w Polsce.

• Wskazanie wolontariatu jako tematu, który warto podjąć, dyskutując o polskim

wkładzie w debatę na temat przyszłości Europy.

1.7.5. Jednym z głównych założeń strategii informacyjnej jest kreowanie wizerunku

Polski jako kraju sukcesu, dynamicznego, z ogromnym kapitałem
intelektualnym, niezwykłym duchem i pędem do wolności. Planowana
kampania wskaże na znaczenie wolontariatu dla tworzenia takiego wizerunku.

26
 1.7.6. W założeniach strategii informacyjnej przyjęto główne kanały i narzędzia
komunikacji. Planowana kampania na temat wolontariatu będzie je
wykorzystywać:

• Nastawiona będzie na informowanie mediów oraz ścisłą współpracę z nimi.

• Zwróci uwagę na znaczenie identyfikacji graficznej.

• Podkreśli znaczenie edukacji, informacji i dialogu.

• Wskaże, jak do promowania idei wolontariatu jako tematu polskiej Prezydencji

wykorzystać program kulturalny.

Wykorzystując wymienione powyżej metody, kampania na temat wolontariatu będzie

stanowić część ogólnonarodowej debaty, co Polska chce osiągnąć w Europie i dla Europy.

2. Grupy docelowe i cele kampanii

2.1. Grupą docelową planowanych działań komunikacyjnych będą przedstawiciele

szeroko pojętych środowisk opiniotwórczych, w tym:

• decydenci/politycy w tym ministrowie, posłowie krajowi i do Parlamentu

Europejskiego ,

• urzędnicy polscy różnych szczebli, także lokalnych,

• dziennikarze,

• organizacje pozarządowe,

• eksperci,

• przedstawiciele biznesu,

• inni liderzy opinii, tacy jak: artyści, sportowcy, przedstawiciele kościołów i

związków wyznaniowych.

Wybór takiej grupy docelowej wynika z faktu, że wymienione osoby są opiniotwórcze

dla innych grup społeczeństwa. Poszerzenie ich wiedzy i zwiększenie zainteresowania
kwestiami wolontariatu będzie w dalszej perspektywie skutkować docieraniem z przekazem
na ten temat do szerokich kręgów opinii publicznej. Ponadto, właśnie od tych osób w wielu
przypadkach uzależnione są działania, które należy podjąć w dziedzinie wolontariatu w kraju
i za granicą. Każda z tych grup ma w związku z tym trochę inne zadanie w promowaniu
wolontariatu. Różne są więc często (choć nie zawsze) także cele, jakich osiągnięcie jest

27
oczekiwane wobec poszczególnych grup podczas kampanii oraz, co z tego wynika, metody i
argumenty, jakie należy zastosować.

2.2. Ogólne cele kampanii

Ogólnymi celami kampanii komunikacyjnej będzie:

2.2.1. Uwrażliwienie kręgów opiniotwórczych w Polsce na fakt, że okres

Prezydencji w Radzie jest czasem, kiedy Polska ma szansę
zaprezentować się jako członek wnoszący w proces integracji
konstruktywne pomysły, inicjujący działania dla dobra europejskiego
społeczeństwa oraz dbający o interes całej Unii, a nie tylko swój własny.

2.2.2. Uświadomienie decydentom (politykom i urzędnikom najwyższych szczebli)

oraz wymienionym powyżej kręgom opiniotwórczym, że podjęcie tematu
wolontariatu pomoże zbudować pozytywny wizerunek Polski jako
aktywnego państwa członkowskiego, o dużym potencjale i znaczeniu w
procesie integracji europejskiej. Dlatego też szczególna uwaga będzie
przywiązywana do roli wolontariatu w procesie integracji europejskiej oraz
w budowaniu tożsamości europejskiej, jak również konieczności
promocji idei wolontariatu wśród społeczeństwa oraz podjęcia
ogólnoeuropejskiej dyskusji na ten temat. W dłuższej perspektywie ma to
pomóc, poprzez działalność kręgów opiniotwórczych, w dotarciu z głównym
przesłaniem kampanii do szerszych grup społecznych. Tym samym, celem
kampanii jest również ogólne popularyzowanie idei wolontariatu jako ważnego
elementu europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

2.3. Cele szczegółowe

Ogłaszając rok 2011 Europejskim Rokiem Wolontariatu Propagującym Aktywność

Obywatelską Rada Unii Europejskiej ustaliła jego następujące cele – ogólny i
szczegółowe:

• Zachęcanie Wspólnoty, państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych do

podjęcia wysiłków na rzecz stworzenia warunków sprzyjających angażowaniu się
społeczeństwa obywatelskiego w wolontariat w Unii Europejskiej, wspieranie
tych wysiłków – zwłaszcza poprzez wymianę doświadczeń i dobrych wzorców –
a także do podjęcia wysiłków na rzecz większego wyeksponowania wolontariatu
w UE.

28
 • Tworzenie sprzyjającego otoczenia, aby umocnić wolontariat jako element
promowania aktywności obywatelskiej oraz działań międzyludzkich.

• Mobilizacja organizacji wolontariuszy i poprawy jakości działań, aby ułatwić

funkcjonowanie wolontariatu i zachęcić do łączenia się w sieci, do mobilności
i współpracy.

• Wspieranie wynagradzania i uznawania działań wolontariackich przez popieranie

odpowiednich środków motywujących osoby prywatne, przedsiębiorstwa i
organizacje.

• Szerzenie wiedzy o wartości i znaczeniu wolontariatu wśród społeczeństwa.

Cele szczegółowe planowanej kampanii są zgodne z tymi założeniami i obejmują:

2.3.1. Wykazanie, że wolontariat pełni istotną funkcję integracyjną w różnych

wymiarach: kulturowym, społecznym, językowym, międzypokoleniowym oraz
umożliwia budowanie europejskiego społeczeństwa obywatelskiego, w myśl
zasady, która ujęta została w samej nazwie tego Roku: Europejski Rok
Wolontariatu Propagujący Aktywność Obywatelską. Wychodzi to naprzeciw
założeniom wzmocnieniu roli obywatela i społeczeństwa obywatelskiego
wpisanym w Traktat z Lizbony.

2.3.2. Podnoszenie rzetelnej wiedzy o wolontariacie, jego specyfice,

uwarunkowaniach i możliwościach w kontekście europejskim.

2.3.3. Kreowanie pozytywnego, atrakcyjnego wizerunku wolontariusza.

2.3.4. Podkreślenie wagi wolontariatu jako aktywności budującej kapitał

społeczny oraz tożsamość europejską.

2.3.5. Wzmocnienie systemowego podejścia do wolontariatu, w tym:

2.3.5.1. Wypracowanie przez decydentów nowych rozwiązań – programów

umożliwiających rozwój wolontariatu, wymianę wolontariacką między
krajami, także między państwami Unii Europejskiej i Partnerstwa
Wschodniego.

2.3.5.2. Wzmocnienie istniejących organizacji zajmujących się wolontariatem

oraz ich sieci, przede wszystkim poprzez sformułowanie propozycji
nowych rozwiązań prawnych i instrumentów finansowych na poziomie
krajowym i UE.

29
3. Treść kampanii i argumenty, które należy stosować wobec poszczególnych
grup docelowych kampanii

W celu osiągnięcia wyżej wymienionych celów należy dostosować przekaz

odpowiednio do poszczególnych grup docelowych, w tym wykorzystać różne
wartości/motywacje wzbudzające zainteresowanie poszczególnych osób wolontariatem.
Dlatego też, przykładowo, nie należy jedynie odwoływać się tylko do postaw pro-
społecznych.

3.1. Formułując przekaz skierowany do polityków i urzędników, należy:

3.1.1. Przywoływać argumenty, przedstawione w cz. I, wskazujące dlaczego Polska

zyska, podejmując podczas swojej Prezydencji temat wolontariatu.
Szczególną uwagę należy zwrócić na funkcję integracyjną wolontariatu i jego
wpływ na budowanie świadomości społecznej i aktywizację obywateli.

3.1.2. Podawać konkretne dane liczbowe, dotyczące skali wolontariatu w Europie

(ok. 100 mln osób), podkreślając powszechność, ale i różnorodność tego
zjawiska.

3.1.3. Zwracać uwagę na wymiar ekonomiczny wolontariatu, czyli skalę wsparcia

gospodarki dzięki pracy wolontariuszy. Badania pokazują21, że do 5% PKB
niektórych krajów jest wypracowywane dzięki wolontariatowi. Ponadto, istotny
jest także fakt odciążenia dzięki pracy wolontariuszy innych sektorów czy
osób.

3.1.4. Wskazywać szereg polityk państwowych, na które wolontariat ma korzystny

wpływ – m.in. zdrowie, aktywne starzenie, przeciwdziałanie bezrobociu,
przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz edukacja (patrz pkt. I.2.).

3.1.5. Podkreślać funkcję wolontariatu, jaką jest integrowanie i poznawanie się

społeczeństw europejskich, zarówno wewnątrz samej UE (co sprzyja
pogłębianiu integracji wewnątrz Unii oraz kształtowaniu tożsamości
europejskiej, szczególnie wśród młodych), jak i z państwami z nią
sąsiadującymi. Umożliwianie kontaktu obywatelom krajów sąsiadujących z UE
z jej mieszkańcami skutkuje natomiast lepszym poznaniem się obu grup,
przełamywaniem stereotypów oraz wzrostem chęci społeczeństw spoza UE
do integracji ze wspólnotą.

21
Szerzej na ten temat w analizie: D. Buttler, P. Matczak, op. cit.

30
 3.1.6. Przypominać, że wolontariat pozwala na wykonywanie usług publicznych
(zadań należących do państwa) bardziej ekonomicznie i efektywnie.

3.1.7. Pokazywać, że wolontariat może pomagać w definiowaniu potrzeb

lokalnych społeczności i działań, których podjęcie jest konieczne.
Państwo/samorząd lokalny nie zawsze mogą zrobić to same bez wsparcia ze
strony wspólnot lokalnych i organizacji pozarządowych. Podobną rolę jak one
mogą mieć wolontariusze, znający wyzwania obszaru, w którym pracują.

3.1.8. Podkreślać, że wolontariat jest częścią społeczeństwa obywatelskiego:

elementem solidarności społecznej oraz sposobem na angażowanie i
aktywizację obywateli, szczególnie tych marginalizowanych. Aspekty te są
obecnie bardzo istotne w debacie na temat przyszłości Europy.

3.2. Przygotowując przekaz na temat wolontariatu jako ważnego tematu polskiej

Prezydencji dla mediów, należy:

3.2.1. Przypominać, że Przewodnictwo nie jest czasem, kiedy mamy osiągać

swoje własne, egoistyczne cele, lecz pracować na rzecz dobra
wspólnego całej UE. Dzięki podjęciu tematu wolontariatu Polska ma szansę
zaprezentować się jako kraj, któremu zależy na przyszłości Europy.

3.2.2. Przedstawiać wolontariat jako coś atrakcyjnego, „fajnego” i pozytywnego,

co pozwala ludziom realizować własne marzenia i rozwijać siebie.
Interesujące będą zwłaszcza konkretne historie („opowieści z życia wzięte”),
pokazywanie historii wymienionych z imienia i nazwiska osób, mówiących co
im dał wolontariat, a nie abstrakcyjne idee, pokazujące, że „wolontariat jest
dobry”.

3.2.3. Połączyć przekaz z przyciągającym uwagę mediów wydarzeniem - „bombą”

medialną.

3.2.4. Podkreślać różnorodność wolontariatu - jako formy zaangażowania, która

może być praktykowana przez różne osoby w bardzo wielu różnorodnych
miejscach - przez odwołanie się do poszczególnych historii wolontariuszy.

3.2.5. Pokazywać, że wolontariat umożliwia rozwój osoby i społeczności, na rzecz

której pracują wolontariusze.

3.2.6. Przygotować do rozprowadzenia krótkie materiały zawierające główną myśl

na temat wolontariatu, którą chce się dziennikarzom przedstawić, argumenty

31
 potwierdzające daną tezę, hasłowo przykłady „z życia”, odniesienia i kontakty
do osób i stron internetowych, gdzie można uzyskać informacje.

3.2.7. Przygotowany dla różnych dziennikarzy przekaz powinien być spójny.

3.2.8. Z uwagi na różnorodność mediów trzeba pamiętać o dostosowaniu przekazu

do każdego ich rodzaju. I tak na przykład dla dziennikarzy pracujących w
parlamencie czy kontaktujących się z rządem w pakiecie z informacjami
należy pokazać znaczenie wolontariatu w UE oraz zaprezentować sylwetki
polityków zaangażowanych w wolontariat (kampania skierowana do nich
powinna skutkować tym, że sami politycy na swoich stronach internetowych
zaczną wskazywać na swoją działalność wolontariacką). Zwracając się do
mediów zainteresowanych kwestiami społecznymi trzeba informować o
społecznych aspektach wolontariatu, pokazywać dobre praktyki lokalne, a do
dziennikarzy ekonomicznych, przywoływać argumenty gospodarcze.

3.2.9. W celu usprawnienia komunikacji z mediami należy już teraz stworzyć listę
dziennikarzy, którzy potencjalnie mogą być zainteresowani otrzymywaniem
informacji o wolontariacie. W tym celu należy poprosić o wskazanie
odpowiednich osób przez redakcje.

3.3. Niska wiedza na temat wolontariatu wśród Polaków, w tym grupy docelowej
niniejszej kampanii, pozwala wnioskować, że należy kręgom opiniotwórczym w
kampanii podsunąć także pomysły, jak oni mogliby w przyszłości, zwłaszcza
podczas trwania Europejskiego Roku Wolontariatu i polskiej Prezydencji,
promować wolontariat. Wykorzystując analizę zawartą w tekście D. Buttlera i P.
Matczaka, stanowiącym załącznik do niniejszej ekspertyzy, warto proponować
następujące działania i argumenty:

3.3.1. Wskazywać zwłaszcza na znaczenie podjęcia pracy wolontariackiej w

młodym wieku, co owocuje częstszym angażowaniem się w wolontariat także
w późniejszych latach życia. Wskazane jest więc, aby liderzy swoimi
działaniami ułatwiali i zachęcali do wolontariatu zwłaszcza ludzi młodych.
Biorąc natomiast pod uwagę zachodzące w Europie procesy demograficzne
oraz następowanie po Roku Wolontariatu Europejskiego Roku Aktywności
Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami należy mobilizować do
działalności wolontariackiej osoby starsze oraz tworzyć zachęty do inicjowania
projektów łączących pracę wolontariacką osób w różnym wieku.

32
 3.3.2. Zwracać uwagę, że efektywnym sposobem rekrutowania wolontariuszy są
bezpośrednie zaproszenia. Jeżeli zostaną one wystosowane przez osoby
znane i cenione w danym środowisku, ich skuteczność może być jeszcze
większa. Warto więc, aby osoby znane albo same przygotowały projekt,
włączający wolontariuszy, albo - co może mieć dłuższy efekt - wspierały akcje
różnych organizacji, udzielając swego poparcia, uczestnicząc właśnie w
rekrutacji.

3.3.3. Szukania możliwości przyjmowania wolontariuszy z zagranicy w ramach

programu EVS (szerzej o programie pkt. I.3). Osoby takie mogą włączyć się w
działalność lokalnych punktów informacyjnych o UE, organizacji
pozarządowych, organizacji i grup wyznaniowych – każda z osób docelowych
tej kampanii może w związku z tym w swoim środowisku znaleźć miejsce
ciekawej pracy dla zagranicznego wolontariusza.

4. Dobre praktyki związane z wolontariatem

Okres Prezydencji jest czasem, który stwarza szansę danemu krajowi pokazać się w
pozytywnym świetle na arenie europejskiej. Fakt, że wolontariat nie cieszy się w Polsce
popularnością, nie oznacza jednak, że nasz kraj nie ma żadnych pozytywnych doświadczeń
w tej dziedzinie, którymi mógłby się podzielić i przez to budować swój dobry wizerunek w
Europie. Posiadamy zarówno przykłady działań na skalę ogólnokrajową, wyróżniające się
także na tle europejskim, jak i interesujące dobre praktyki w obszarze inicjatyw
podejmowanych z pasją na poziomie lokalnym.

Stworzenie listy takich dobrych praktyk jest istotne także z punktu widzenia
proponowanej tutaj kampanii. Wskazując na duże znaczenie wolontariatu, warto odwoływać
się bowiem do konkretnych przykładów, znanych grupie docelowej kampanii, czyli kręgom
opiniotwórczym. Łatwiej wówczas będzie im samym przywoływać dane sytuacje/wydarzenia i
w ten sposób promować wolontariat wśród opinii publicznej. W opinii osób, z którymi ISP
przeprowadził wywiady, najlepszymi przykładami akcji opartych na wolontariacie (z
którymi odbiorcy kampanii mogli się już z pewnością zetknąć, ale warto o nich w kampanii
przypomnieć), prowadzonych w skali ogólnokrajowej są22:

22
Poniższe przykłady i ich objaśnienia pochodzą bezpośrednio od rozmówców, przedstawiają więc ich
osobiste opinie.

33
 • Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, jako działanie skupiające energię i emocje
ludzkie na skalę nie spotykaną w żadnej innej tego typu imprezie na świecie,
angażujące wiele osób w charakterze wolontariuszy;

• Działania Polskiej Akcji Humanitarnej (PAH);

• Fundacja Anny Dymnej „Mimo wszystko”;

• Doświadczenie powszechnego zaangażowania się Polaków w ruch „Solidarność” i

utrwalony etos ruchu;

• Portal NGO.pl, będący jedyną tego typu platformą w Europie;

• Działalność organizacji typu GOPR, TOPR, WOPR oraz Ochotniczej Straży Pożarnej,
posiadających w Polsce pewną specyfikę i wyjątkowy charakter;

• Zaangażowanie prywatnych osób i całych organizacji na rzecz pomocy ofiarom klęsk

żywiołowych, zwłaszcza powodzianom w ostatnich latach, w tym w 2010 roku;

• Praca wolontariuszy podczas 14 Konferencji Stron ramowej Konwencji Narodów

Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP 14), o której szerzej wspomina tekst w
załączniku autorstwa D. Buttlera i P. Matczaka.

Niezależnie od różnorodności przykładów oraz planów ich wykorzystania warto także

pokazać proces zmian, jakie dokonały się w Polsce na przestrzeni ostatnich lat w
zakresie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i wolontariatu, oraz wzrost
zaangażowania się Polaków w wolontariat zagraniczny23.

Poza ogólnopolskimi, powszechnie znanymi akcjami, wydarzeniami czy projektami

warte promowania są ciekawe inicjatywy wolontariackie o charakterze lokalnym
i środowiskowym.

23
Młodzi Polacy mogą brać udział w EVS od 2000r. Przez pierwsze pięć lat funkcjonowania programu
liczba zrealizowanych projektów wzrosła dziesięciokrotnie, osiągając w 2004 r. poziom 493 projektów,
w tym 294 wysyłających i 199 goszczących. W 2008r. nieco ponad 400 Polaków uczestniczyło w
wolontariacie; liczba ta sytuuje nasz kraj na drugim miejscu w kategorii popularności programu EVS,
za Niemcami (ok. 480), a tuż przed Hiszpanią (ok. 400), i dalej Francją, Wielką Brytanią i Turcją (po
350 wolontariuszy). W porównaniu jednak do wyjazdów w ramach Akcji 1. - wymian młodzieżowych
(4500 osób z Polski, przy 4350 z Niemiec i 3350 z Francji i Turcji) wydaje się, że EVS ma w sobie
znacznie większy potencjał. Na podstawie: publikacji SALTO SEE Resource Centre Hopscotch to
Quality in EVS, 2009, p. 12, http://www.salto-youth.net/downloads/4-17-
2006/Hopscotch%20to%20Quality%20in%20EVS-7ok%20%282%29.pdf, dostęp: 28.08.2010; danych
i statystyk na stronie Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/youth/evs/aod/hei_list_from_query.cfm i
http://ec.europa.eu/youth/glance/doc/youth_in_action_figures/eac_statistics_yia_2008.pdf, dostęp:
06.09.2010; oraz strony Polskiej Narodowej Agencji Programu „Młodzież w działaniu”,
http://youth.org.pl/index.php/ida/778/, dostęp: 28.08.2010r.

34
 Przypomnienie kręgom opiniotwórczym zwłaszcza o tych znanych, dużych
akcjach będzie miało szeroki efekt:

• Pozwoli im się posługiwać tymi przykładami, kiedy sami będą dążyli do promocji
wolontariatu i wskazywali na jego cele i znaczenie. Jednocześnie, odwoływanie się
do pewnych, w tym przypadku swego rodzaju pozytywnych, „narodowych” symboli,
jest zwykle skuteczne.

• Ułatwi wykorzystanie w kampanii dostępnych powszechnie wizualizacji, cytatów,

sylwetek, a więc stosunkowo niedużym kosztem wzbogaci kampanię.

Znaczenie tych akcji przełoży się na duże znaczenie wolontariatu. Jednocześnie

wyzwania, z którymi zmagali się wolontariusze podczas realizowania projektów pozwoli
zwrócić uwagę na zmiany, jakie są konieczne w mentalności oraz prawie, i docelowo może
prowadzić do podjęcia działań przez elity na rzecz ich zmian.

Zaangażowanie wolontariuszy w powyżej wymienionych projektach może stanowić także

inspirację, jak zorganizować pracę wolontariuszy podczas polskiej Prezydencji oraz
EURO 2012.

5. Rola i skład Komitetu Honorowego oraz grupy Ambasadorów ERW

W ramach Europejskiego Roku Wolontariatu przewiduje się powstanie Komitetu

Honorowego24 oraz wyłonienie Ambasadorów ERW.

5.1. Komitet Honorowy

Komitet Honorowy, według planów MPiPS, ma stanowić swego rodzaju „radę mędrców”,
a więc być gronem osób, które posiadają wiedzę i doświadczenie związane z wolontariatem
jako działacze społeczni, politycy, naukowcy. Podobne gremium zostało powołane w Polsce
pod koniec 2000 r. w celu wspierania Międzynarodowego Roku Wolontariatu 2001. W skład
Komitetu wchodzili wówczas przedstawiciele instytucji rządowych, samorządowych
i pozarządowych oraz przedstawiciele Kościołów. Warto, aby planowane gremium miało
podobny skład.

5.2. Ambasadorowie ERW

Poza Komitetem Honorowym planuje się również powołanie Ambasadorów Roku. W

odróżnieniu od Komitetu Honorowego będą oni przede wszystkim „wychodzić do

24
Zarys Strategii Komunikacji…, s. 4.

35
społeczeństwa”, udzielać swojego wizerunku w celu promowania idei wolontariatu,
sprawować funkcje reprezentujące. Wskazane jest, by wzięli udział w kluczowych
wydarzeniach. W celu dotarcia do różnych grup odbiorców z przekazem Ambasadorów
istotne jest, aby pochodzili oni z różnych sfer, a więc aby byli to: politycy, sportowcy, aktorzy,
piosenkarze, działacze społeczni itp. Ponieważ istotne jest również osiągnięcie efektu
oddziaływania lokalnego, warto także pozyskać do współpracy osoby znane i aktywne w
lokalnych społecznościach. W celu podkreślenia europejskiego wymiaru wolontariatu
należy także zaangażować osoby aktywne na arenie europejskiej.

6. Kampania w mediach

W celu dotarcia do wymienionych grup docelowych z przekazem kampanii konieczne

jest podjęcie współpracy z mediami.

6.1. Artykuły o wolontariacie, jego zaletach i wyzwaniach powinny ukazać się w:

6.1.1. Tygodniku opinii. Artykuły powinny ukazywać się raz na miesiąc, począwszy
od jesieni 2010 i stanowić pewien cykl, z odpowiednią nazwą oraz logiem
ERW i polskiej Prezydencji (obecnie strony przygotowań do niej); w ramach
takiego wydawnictwa można byłoby ustanowić stałą rubrykę nt. wolontariatu,
w której przynajmniej raz na miesiąc ukazywałyby się artykuły poświęcone
różnym aspektom wolontariatu, bądź wywiady prezentujące sylwetki osób
wykonywujących różnego rodzaju czynności na zasadzie wolontariatu,
pochodzących z odmiennych grup społecznych.

6.1.2. Prasie codziennej. W celu dotarcia do elit lokalnych, należy wybrać nie tylko
dziennik o zasięgu ogólnopolskim, ale także gazety lokalne. W tych ostatnich
należy się skupić na przykładach wolontariatu z danego regionu.

6.1.3. Prasie fachowej skierowanej do poszczególnych grup:

6.1.3.1. Biuletynie „Debata” – materiały Społecznego Zespołu Ekspertów przy

Przewodniczącym Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych. „Debata”
jest jedynym periodykiem wydawanym w Sejmie docierającym do
wszystkich posłów oraz ekspertów spoza parlamentu, podejmującym
bieżące zagadnienia polityki zagranicznej Polski. Numer poświęcony
wolontariatowi powinien zawierać artykuły na temat: koncepcji i
znaczenia ERW w kontekście polskiej Prezydencji, przykładów
dotyczących wykorzystania wolontariatu w innych krajach, w tym

36
 sprawdzonych rozwiązań prawnych, sytuacji prawnej związanej z
wolontariatem w UE oraz Polsce, możliwości zaangażowania się w
wolontariat (wybranych pod kątem czytelników „Debaty”). Warto będzie
także zamieścić informacje o Strategii Komunikacji dla Europejskiego
Roku Wolontariatu 2011 w Polsce oraz adresy internetowe przydatnych
stron. Należy dążyć do wydania tego numeru „Debaty” na przełomie
2010/2011 roku, aby posłowie uzyskali informacje na samym początku
trwania ERW.

6.1.3.2. Kwartalniku „Trzeci Sektor” Instytutu Spraw Publicznych. Każdy

numer kwartalnika dociera do około 6000 czytelników, zwłaszcza osób
pracujących w trzecim sektorze lub z nim współpracujących, ale także
poprzez księgarnie i biblioteki do szerszych kręgów zainteresowanych.
Numer przygotowany w pierwszym kwartale 2011 roku powinien
zawierać: zaprezentowanie głównych wniosków tej ekspertyzy, artykuł
na temat obchodów ERW w Polsce w kontekście polskiej Prezydencji,
wywiad z osobą z MSZ za nie odpowiedzialną, tekst proponujący
inicjatywy, jakie Polska powinna podjąć w tej dziedzinie jako kraj stojący
na czele Unii, omówienie ciekawych pozycji literatury oraz przykłady
dobrych praktyk.

6.1.3.3. Periodyku gospodarczym. W tym wypadku należy zarysować szanse i

wyzwania wolontariatu pracowniczego oraz gospodarczy wymiar
wolontariatu.

6.1.3.4. Periodykach o tematyce europejskiej jak na przykład: „Monitor Unii

Europejskiej”, „Prawo Unii Europejskiej”

6.1.3.5. Periodykach o tematyce wschodniej (np. na łamach „Nowej Europy

Wschodniej”). Jest to szczególnie istotne w kontekście jednego z
prawdopodobnych priorytetów polskiej Prezydencji – polityki wschodniej.
W artykule trzeba będzie pokazać działania wolontariackie skierowane w
stronę krajów wschodnich, współpracę partnerów z Polski i tych krajów
w programach wolontariackich lub szanse zwiększenia możliwości
realizowania takich programów.

6.1.3.6. Periodykach i portalach o tematyce społecznej (np. ResPublica

Nowa).

37
 6.1.4. Zagranicznych periodykach, podejmujących tematykę europejską lub
piszących o Polsce, jak na przykład: „Polen Analysen”,„Dialog”, czy
„Osteuropa” w Niemczech

6.1.5. Prasie zagranicznej. W celu pokazania zaangażowania polskiej Prezydencji

w tematykę ERW należy w drugiej połowie 2011 roku zamieścić artykuły na
ten temat w prasie innych państw UE, zwłaszcza: Niemiec, Francji, Wielkiej
Brytanii, Czech, Węgier, Słowacji, Danii i Cypru. Powinien być to artykuł
pokazujący aktywność Polski w tej dziedzinie na arenie europejskiej, cytujący
najważniejsze osoby z MSZ.

6.2. Proponowane tematy artykułów w periodykach, dziennikach, tygodnikach:

6.2.1. Korzyści przypadania Europejskiego Roku Wolontariatu na czas polskiej

Prezydencji i korzyści z podjęcia tematu wolontariatu przez polski rząd.
W artykule tym należy się zwłaszcza skupić na europejskim wymiarze
wolontariatu, jego znaczeniu dla integracji wewnątrz społeczeństw UE oraz
otwieraniu się UE na kraje Partnerstwa Wschodniego. Argumenty, które
należy użyć zostały przedstawione powyżej oraz w analizie D. Buttler, P.
Matczak, stanowiącej załącznik do tej ekspertyzy. W artykule wskazane
byłoby zacytowanie stanowiska Pełnomocnika Rządu ds. Przygotowania
Organów Administracji Rządowej i Sprawowania przez RP Przewodnictwa w
Radzie UE w tej sprawie.

6.2.2. Wolontariat osób starszych. Połączenie z Rokiem 2012 i 2010.

6.2.3. Ekonomiczny wymiar wolontariatu.

6.2.4. Przedstawienie wyników badań GUS na temat wolontariatu w Polsce wraz z

próbą oceny przebiegu ERW.

6.2.5. Przedstawianie najlepszych przykładów wolontariatu. Warto tu rozróżnić i z

jednej strony opisać sylwetki znanych osób – wolontariuszy (ale nie tak
oczywistych jak Jurek Owsiak – chodzi o osoby znane, ale wcześniej nie
kojarzone z wolontariatem, które w ten sposób przyciągną czytelnika), a z
drugiej – ciekawe przykłady zupełnie nieznane, lokalne oraz europejskie.
Pozwoli to stworzyć obraz wolontariatu, który jest aktywnością możliwą dla
wszystkich. W zależności od wielkości miejsca w gazecie można napisać na
temat ich działalności reportaż, przeprowadzić wywiad lub umieścić „okienko”
z krótką wypowiedzią i opisem działalności.

38
 6.2.6. Przygotowując różnego typu materiały dla prasy należy w możliwie wielu
miejscach przypominać, że ERW przypada na czas polskiej Prezydencji i dla
rządu jest ważnym tematem na ten okres. Stąd, w miarę możliwości, warto
cytować wysokich urzędników z MSZ i wplatać informacje o nadchodzących
wydarzeniach ERW w połączeniu z polską Prezydencją.

6.3. Krótkie teksty powinny być zamieszczane na różnych stronach internetowych,

zwłaszcza: EuroActiv (współpracę należy podjąć z redakcją polską), Cafe Babel
(współpracę należy podjąć z redakcją polską), NGO.pl, zwłaszcza podstroną
dotyczącą Prezydencji.

6.4. Audycje o wolontariacie powinny zostać wyemitowane w radiu i telewizji

publicznej.

6.5. Niezależnie od rodzaju medium należy rozważyć możliwość nawiązania stałego

partnerstwa – objęcia przez dane medium patronatu w temacie wolontariatu.
Negatywnym skutkiem takiego formalnego usankcjonowania współpracy będzie
jednak zniechęcenie innych mediów do informowania o wolontariacie.

7. Inicjatywy, jakie polska Prezydencja powinna podjąć w obszarze

wolontariatu

Podjęcie tematu wolontariatu jako jednego z przewodnich zagadnień polskiej

Prezydencji wymaga, aby Warszawa wyszła z konkretnymi propozycjami zmian prawnych i
organizacyjnych, mającymi na celu wzmocnienie programów wolontariackich i ich promocję.
Takie inicjatywy pomogą jednocześnie propagować temat wolontariatu w Polsce. Podczas
ich wypracowywania należy podkreślać znaczenie wolontariatu jako soft power dyplomacji
publicznej. Promując wolontariat, promuje się jednocześnie wartości europejskie. W związku
z tym programy wolontariacie powinny stać się także częścią tworzonej się europejskiej
dyplomacji. Po drugie,

Analizując obecnie istniejące mechanizmy związane z programami wolontariackimi

oraz dotychczasowe pomysły (w tym informację, że istnieją plany, aby odpowiedni dokument
na temat wolontariatu przyjęła w listopadzie 2011 Rada jako Council Conclusions), poniżej
zaproponowano kilka inicjatyw, które polska Prezydencja mogłaby podjąć.

7.1. Pomysł, by podczas polskiej Prezydencji przyjęte zostały Council Conclusions

dotyczące wolontariatu są bardzo ważną propozycją.

39
 7.1.1. Uchwalenie takiego dokumentu zawsze pozytywnie wpływa na wizerunek
danego kraju stojącego na czele Unii i zalicza się do konkretnych, ważnych
osiągnięć Prezydencji. Przykładem dobrego przyjęcia konkluzji jest odbiór
„Council conclusions on Democracy Support in the EU’s External Relations”
uchwalonych podczas Prezydencji szwedzkiej, a przygotowywanej wspólnie z
Prezydencją czeską. Stąd istotne jest, aby polskie przygotowania konkluzji
prowadzić wspólnie z Węgrami.

7.1.2. Konkluzje powinny zawierać trzy wątki: znaczenie wolontariatu w różnych

politykach unijnych (w tym rolę w integracji międzypokoleniowej, czym
nawiąże się do kolejnego roku tematycznego w 2012), rolę wolontariatu jako
soft power, zwłaszcza w kontekście tworzenia Europejskiej Służby Działań
Zewnętrznych oraz konieczność rozwoju programów wolontariackich
skierowanych do krajów Partnerstwa Wschodniego.

7.1.3. W celu podkreślenia znaczenia wolontariatu w procesie integracji europejskiej

oraz budowania partnerskich relacji z innymi krajami, konkluzje można
nazwać „Europejskie Partnerstwo dla Wolontariatu”

7.1.4. Ogłoszenie przyjęcia tego dokumentu powinno mieć miejsce podczas

wydarzenia kończącego ERW w grudniu w Warszawie.

7.2. Jednym z priorytetów polskiej Prezydencji ma być rozwój europejskiej polityki

wschodniej. Biorąc pod uwagę fakt, że wolontariat, jak wskazano we wcześniejszych
częściach tej ekspertyzy, przyczynia się do promocji europejskich wartości za
granicą oraz integrowania narodów europejskich, także tych spoza UE, należy
wzmacniać programy wolontariackie skierowane do obywateli Europy
Wschodniej, a więc umożliwiać im łatwiejszy przyjazd jako wolontariuszy do UE
oraz ułatwiać organizacjom z krajów wschodnich przyjmowanie wolontariuszy ze
Wspólnoty.

7.2.1. Ułatwienie takie musi się wiązać, między innymi, z łatwiejszym

otrzymywaniem wiz.

7.2.2. W celu wypracowania konkretnych rozwiązań w tym zakresie zagadnienie

wolontariatu należy włączyć w zakres tematów, podejmowanych przez
uczestników Forum Społeczeństwa Obywatelskiego (CSF) Partnerstwa
Wschodniego (w ramach platformy czwartej). Uczestnikami Forum są
przedstawiciele organizacji pozarządowych z krajów UE i EaP. Spotkanie

40
 organizowane jest od 2009 roku przez KE. W 2010 r. odbędzie się w Berlinie,
w 2011 r., według zapowiedzi polskiego rządu, planowane jest w Warszawie.

7.2.2.1. Już teraz trzeba w związku z tym rozpocząć rozmowy z urzędnikami

odpowiedzialnymi za Partnerstwo Wschodnie oraz przedstawicielami
trzeciego sektora, obecnymi na Forum (polskimi organizacjami oraz
Komitetem Sterującym Forum), aby podjęli starania dołączenia tematu
wolontariatu do agendy CSF.

7.2.2.2. Następnie rząd powinien pozostawać w ścisłym kontakcie z

organizacjami pozarządowymi – uczestnikami Forum i mobilizować je do
wypracowania, pomiędzy Forum 2010 i 2011 konkretnych propozycji
dotyczących wolontariatu, tak, aby mogły one zostać przyjęte przez
uczestników Forum 2011 w Warszawie. Zorganizowanie spotkania
odpowiedniej grupy roboczej, która przygotowałaby rekomendacje w tej
dziedzinie, należy zasugerować polskim organizacjom. Przygotowania te
powinny pozostawać w ścisłym związku z planami przyjęcia
odpowiedniego dokumentu na temat wolontariatu przez Radę.

7.2.2.3. Wypracowany przez trzeci sektor dokument powinien następnie być

przedyskutowany przez rządy państw członkowskich i KE podczas
przygotowań oficjalnego dokumentu na temat wolontariatu, który ma być
przyjęty w formie Council Conclusions przez Radę. Nazwanie go
„Europejskim Partnerstwem dla Wolontariatu”, pokazałoby, że
programy wolontariacie otwierają się jeszcze szerzej na kraje
Partnerstwa Wschodniego.

7.2.3. Istotnym gestem na płaszczyźnie krajowej w ramach włączania wolontariatu w

politykę wschodnią będzie rozwój programu wolontariatu zagranicznego
finansowanego przez MSZ w ramach programu „Polska Pomoc”. Obecnie
jego zasady nie zawsze są jasne, a przeznaczone na niego środki
niewystarczające. Należy w związku z tym wypracować nowy program,
pokazujący jasno, czemu wolontariat w ramach „Polskiej Pomocy” ma służyć
i jak być dalej rozwijany, oraz jak efektywnie wydatkować przeznaczone na
niego środki.

7.2 Działania na rzecz wzmacniania wolontariatu należy także prowadzić w ramach innego
polskiego priorytetu, którym będzie wypracowanie przyszłego unijnego budżetu. Warto
zadbać, by na wolontariat przeznaczone były odpowiednie środki.

41
7.3 Występujące w ostatnich miesiącach w Europie klęski żywiołowe pokazały znaczenie
wolontariatu podczas walki z żywiołem i pomocy jego ofiarom. Warto wypracować
mechanizmy, które usprawnią system pracy wolontariuszy w takich przypadkach.

7.4 „Wolontariat Europejski” (EVS) nadal pozostaje programem stosunkowo mało znanym.
ERW należy wykorzystać do rozpowszechnienia go pośród osób, które są potencjalnymi
wolontariuszami, ale także pomiędzy osobami, które powinny do niego zachęcać oraz
zapraszać wolontariuszy do współpracy. W celu wprowadzania zmian warto się bliżej
zapoznać z mechanizmami funkcjonowania amerykańskiego Korpusu Pokoju, który może
służyć jako przykład dobrych praktyk. Trzeba także prowadzić konsultację z organizacją
CEV, która przygotowuje „Białą Księgę na temat wolontariatu” tak, aby wzmacniać
globalny wymiar europejskiego wolontariatu.

7.5 Wolontariat powinien stać się istotnym tematem podczas przygotowywania propozycji
funkcjonowania programu „Europa dla Obywateli” na kolejne lata.

8. Połączenie działań planowanych przez instytucje państwowe i organizacje

pozarządowe na okres ERW z kampanią skierowaną do kręgów
opiniotwórczych

Wiele instytucji i organizacji pozarządowych ma już konkretne lub ogólne plany

dotyczące ich włączenia się w obchody ERW w Polsce i za granicą. W celu osiągnięcia
efektu synergii należy połączyć te plany z kampanią skierowaną do kręgów opiniotwórczych.
Poniżej znajduje się lista wybranych wydarzeń, o których dostępne są już pierwsze
informacje wraz z propozycjami ich włączenia w kampanię. Poniższa tabela pochodzi z
Zarysu Krajowego Programu….. Uzupełniono ją o ostatnią kolumnę z propozycjami ISP
dotyczącymi planowanej kampanii do kręgów opiniotwórczych.

W każdym z poniższych przypadków należy zadbać, aby podczas wydarzenia i na

materiałach z nim związanych widoczne było logo Prezydencji.

42
 Podmiot Proponowane działania w
Termin Działanie Opis
odpowiedzialny kampanii

Międzynarodowa konferencja lub - nawiązanie kontaktu z

seminarium, które dotyczyłoby korespondentami mediów z
Międzynarodowe krajów, których
prawnego aspektu funkcjonowania
seminarium przedstawiciele wezmą
wolontariatu w poszczególnych
II „Prawna Ministerstwo udział w spotkaniu
państwach członkowskich Unii
kwartał rzeczywistość Pracy i Polityki
Europejskiej, a także w państwach - opublikowanie artykułu w
2011 funkcjonowania Społecznej
Partnerstwa Wschodniego oraz czasopiśmie „Prawo Unii
wolontariatu w
krajach, które są na etapie Europejskiej”,
Europie”
negocjacji akcesyjnych z UE (m.in. podsumowującego
Chorwacja. Islandia, Turcja). seminarium

- na debaty należy zaprosić:

przedstawicieli władz
Działanie ogólnopolskie. Debaty samorządowych i biznesu,
Zorganizowanie
poprzedzone będą regionalnymi posłów, senatorów i posłów
i przeprowadzenie
badaniami wolontariatu na danym do PE z regionu, lokalne
16 wojewódzkich Centrum
2011 terenie. Ta propozycja ma media
spotkań nt. Wolontariatu
charakter głównie edukacyjny ale
„Debaty o - warto uczulić
również
wolontariacie” organizatorów, aby podjęli
i promocyjny.
podczas debat wątek
europejski

- zapewnić obecność
przedstawicieli MSZ
Konferencja
- zamieścić na stronach
otwierająca
przygotowań do Prezydencji
Europejski Rok Polska Narodowa
Pocz. odpowiednio szeroki opis i
Wolontariatu oraz Agencja dla
2011 r. wnioski
podsumowująca 10 programu
z wydarzenia
lat funkcjonowania "Młodzież
Wolontariatu w działaniu" - przed wydarzeniem
Europejskiego w skonsultować wnioski, jakie
Polsce należy przedstawić
i pomysły, co należy zmienić
w tej dziedzinie

Konferencja młodzieżowa wpisuje - obecność przedstawicieli

się w obowiązek prowadzenia MSZ na konferencji
przez Prezydencję dialogu
- wykorzystanie konferencji
ustrukturyzowanego z młodzieżą.
Konferencja ds. do skonsultowania planów
Wyniki konferencji mają stanowić
młodzieży polskiego rządu
bazę do wypracowania dokumentu
dotycząca w dziedzinie europejskiego
planowanego do przyjęcia przez
wspierania Ministerstwo wolontariatu
IX Radę w listopadzie 2011 roku.
mobilności Edukacji Departament Komunikacji - zapewnić udział
2011 r. i wolontariatu Narodowej Społecznej MEN proponuje przedstawicieli polskich i
młodzieży przyjęcie rezolucji zagranicznych uczestników
w wymiarze z zakresu wspierania mobilności Forum Społeczeństwa
globalnym i wolontariatu młodych ludzi Obywatelskiego Partnerstwa
w wymiarze globalnym, co Wschodniego podczas
wpisywałoby się w priorytet wydarzenia
nowych ram współpracy pod
nazwą "Młodzież i świat" - który

43
 został również zaproponowany
przez Komisję w komunikacie
"Inwestowanie w młodzież i
mobilizowanie...". Konferencji
będzie towarzyszyć spotkanie
Dyrektorów Generalnych ds.
Młodzieży.

Konferencja "Rola - należy zapewnić udział

wolontariatu XXI przedstawicieli europejskich
wieku w realizacji organizacji pozarządowych,
III Ministerstwo
celów społecznych w tym think tanków
kwartał Pracy i Polityki
i integrowaniu
2011 r. Społecznej
społeczności
lokalnych,
e-wolontariat."

Konferencja służyć ma zebraniu - w zależności od

doświadczeń różnych programów dokładnego terminu
i organizacji działań wspierających konferencji oraz wydarzenia
pracę wolontariacką kończącego ERW w Polsce
w Krajach Europy Wschodniej należy dążyć do możliwie
i Kaukazu. Zaprezentowane połączenia tych dwóch
zostaną wyniki badania, jakie wydarzeń
pracownicy Narodowej Agencji i zaprezentowania
Programu „Młodzież w działaniu” dokumentu wypracowanego
oraz Centrum Współpracy z podczas Forum
Europą Wschodnią Społeczeństwa
i Krajami Kaukazu SALTO Obywatelskiego 2011
Konferencja - zainicjowali we współpracy z
lub
Wymiar Wschodni ośrodkami uniwersyteckimi w
Wolontariatu: Krajach EECA. Badania pokazać - jeżeli byłoby to możliwe
analiza mają efekty mobilności należy podjąć rozmowy
doświadczeń wolontariackiej, ze szczególnym z organizatorami (FRSE),
wolontariatu uwzględnieniem oddziaływania aby przenieść konferencję
XII Fundacja
międzynarodowe- tych działań na społeczność na III kwartał 2011, tak, aby
Rozwoju Systemu
2011 r. go oraz jego lokalną, na uczestniczące jej wnioski mogły
Edukacji
wpływu na organizacje i na rozwój zainspirować uczestników
społeczności indywidualnych kompetencji Forum
lokalne wolontariuszy. Projekt uwzględnia
- podczas konferencji rząd
w kontekście specyfikę współpracy z Krajami
Europy Wschodniej i Kaukazu i powinien zaprezentować
przemian
skupia się na wzajemnej relacji postęp prac nad
w regionie.
uchwaleniem Council
pomiędzy transformacją
systemową w tych krajach a Conclusions i uwzględnienia
mobilnością w ramach w nich aspektu wolontariatu
w krajach Partnerstwa
różnorodnych programów, głównie
Programu „Młodzież w działaniu”. Wschodniego
Efektem spotkania będzie zebranie
doświadczeń związanych
z mobilnością wolontariacką w jej
wymiarze wschodnim i
zwiększanie uznania dla wartości
tego rodzaju doświadczeń w życiu
młodych ludzi.

44
 Komisja - opis proponowanego
Europejska, przebiegu konferencji
Ministerstwo M.in. Prezentacja wyników znajduje się w kolejnym
XII Konferencja punkcie
Pracy i Polityki badania wolontariatu,
zamykająca ERW
2011 r. Społecznej jako przeprowadzonego przez GUS w I
2011
krajowy organ kwartale 2011 r.
koordynujący,
partnerzy

- należy wykorzystać Galę

do wypromowania
Europejskiego Partnerstwa
Konkurs jest ofertą o zasięgu dla Wolontariatu
międzynarodowym, która ma - podczas Gali należy
wymiar promocyjny - służy podjąć jakieś działania
do XII Centrum
wyróżnieniu ciekawych sylwetek wolontariackie
Konkurs „Barwy Wolontariatu,
2011 r. europejskiego wolontariuszy na poziomie
udział
gala - 6 wolontariatu” , europejskim oraz w połączeniu - na Galę zaprosić ministrów
Ministerstwa
XII z objęciem przez Polskę odpowiedzialnych za
zakończony galą Spraw wolontariat z UE oraz krajów
2011 r. Prezydencji w UE – ma szanse
Zagranicznych Partnerstwa Wschodniego
wzmocnić
i pokazać polski wolontariat - podczas wydarzenia
szerokiemu gronu odbiorców. należy podkreślić znaczenie
wolontariatu seniorów w
związku z nadchodzącym
rokiem tematycznym 2012

Program w 2011 roku będzie - zapewnić obecność

kontynuacją emitowanego przedstawicieli rządu oraz
Promocja aktualnie raz w tygodniu 15- informacji, co rząd planuje
Europejskiego minutowego programu „na żywo” w
Roku Wolontariatu Fundacja Polsat News. W 2011 roku
2011
w programie "Integracja" program z jednej strony będzie
telewizyjnym silnie promować Europejski Rok
„Integracja” Wolontariatu, zaś z drugiej
kontynuował nurt uwrażliwiania na
ważne społecznie tematy.

- jak wspomniano powyżej,

należy zadbać, aby
rezolucja/konkluzja:
skonsultowana była
Opracowanie
z trzecim sektorem; odnosiła
rezolucji/konkluzji
Na forum Grupy Roboczej ds. się do planów wzmocnienia
Rady dot. wsparcia
do XI Ministerstwo młodzieży we współpracy z programów wolontariacich
mobilności i
Edukacji Komitetem ds. Edukacji i Grupą skierowanych na Wschód i
2011 wolontariatu
Narodowej Roboczą ds. polityki społecznej, i w związku z tym została
młodzieży
jej przyjęcie przez Radę EYC skonsultowana
w wymiarze
z uczestnikami CSF EaP
globalnym
oraz uroczyście ogłoszona
podczas konferencji
zamykającej ERW w
Warszawie

45
9. Inne działania promujące wolontariat wśród polskich kręgów
opiniotwórczych w związku z polską Prezydencją

Poza wymienionymi powyżej działaniami należy podjąć także inne, dostosowane do

grupy docelowej kampanii. Należy także pamiętać o kilku ogólnych kwestiach związanych
z promocją i komunikacją.

9.1. W celu jak najszerszego propagowania znaczenia wolontariatu i podkreślenia wagi,

jaka do tematu przywiązuje polska Prezydencja wskazane jest, aby:

9.1.1. Logo Prezydencji (do końca czerwca 2011 logo strony na temat przygotowań
do Prezydencji www.prezydencjaue.gov.pl) były zamieszczane na wszystkich
materiałach związanych z obchodami ERW w Polsce, i w miarę możliwości,
podczas drugiego półrocza za granicą (a więc także na materiałach
przygotowywanych przez DPP MPiPS).

9.1.2. Logo ERW zamieszczane było na materiałach związanych z polską

Prezydencją.

9.1.3. Wydarzenia podejmujące temat wolontariatu w sposób szczególny były

traktowane przez komisję przyznającą patronaty Prezydencji.

9.1.4. Prezydencja zapraszała do angażowania się w różne wydarzenia wokoło

polskiego Przewodnictwa możliwie wielu wolontariuszy. Jeżeli ze
względów bezpieczeństwa niemożliwa będzie ich pomoc przy obsłudze
spotkań na wyższych szczeblach rządowych, powinni szeroko zostać
zaangażowani do obsługi wydarzeń kulturalnych odbywających się wokół
Prezydencji.

9.2. Istotną grupą, którą należy przekonać, a która jednocześnie następnie powinna
realizować założenia rządu dotyczące działań na rzecz wolontariatu są politycy i
urzędnicy.

9.2.1. Metodami docierania do nich z przekazem (poza tymi wymienionymi powyżej

skierowanymi ogólnie do grupy docelowej tej kampanii) nie powinny być
konferencje czy seminaria.

9.2.2. Pomysłem, który może spodobać się zarówno samym politykom jak i mediom
będzie zorganizowanie jednego dnia akcji wolontariackiej dla
ministerstw/urzędów państwowych.

46
 9.2.2.1. Praca wolontariacka musi odbywać się po godzinach pracy, aby uniknąć
zarzutu, że pracownicy zostali zobowiązani przez pracodawcę do
udziału – udział musi być dobrowolny.

9.2.2.2. Istotne, aby podjęta akcja miała wymiar europejski, a nie tylko
skierowana była do odbiorcy polskiego.

9.2.2.3. Osoby, które miałyby uczestniczyć w akcji powinny wcześniej same

współdecydować o jej charakterze, co pozwoli im wcześniej zapoznać
się z tematem wolontariatu.

9.2.3. Przekaz najlepiej sprecyzować w zależności od tematu, którym dany polityk

(grupa) się zajmuje. Warto przygotowywać materiały dotyczące znaczenia
wolontariatu w danej branży oraz organizować spotkania/wyjazdy, które
pozwolą im poznać projekty wolontariacie w tej dziedzinie.

9.2.4. Przygotowując różne projekty, propozycje i notatki (które następnie trafiają do

polityków) urzędnicy powinni w trakcie trwania ERW zwracać w nich uwagę, w
miarę możliwości, na aspekt wolontariatu. Na przykład, zajmując się nowymi
regulacjami dotyczącymi parku narodowego, zaznaczyć, ilu wolontariuszy
rocznie pomaga w nim liczyć ptaki. Przedstawiając plan finansowania
muzeum związanego z II wojną światową, wskazywać, czy uczestniczy ono w
europejskich wymianach wolontariackich, zapraszając młodych ludzi z Europy
do współpracy.

9.2.5. Zakładając, że politycy będą, w dłuższej perspektywie, osobami promującymi

temat wolontariatu wśród społeczeństwa, należy zwrócić uwagę na kilka
możliwych utrudnień, jakie to może napotkać.

9.2.5.1. Politycy z zasady nie cieszą się zbyt dużym zaufaniem społecznym i
wiarygodnością. Jeżeli więc zdecydują się na podjęcie tematu
wolontariatu, muszą zwrócić szczególną uwagę na własną postawę w tej
dziedzinie (podobnie jak politycy promujący kupowanie polskich
produktów są przez dziennikarzy pytani o markę noszonych krawatów
czy garniturów). Jeżeli do tej pory nie podejmowali działań
wolontariackich, powinni się zaangażować w wolontariat. Kampania do
nich skierowana przedstawi im kilka takich możliwości.

9.2.5.2. W celu podkreślania europejskiego aspektu wolontariatu należy

możliwie często włączać do podejmowanych działań polskich posłów do

47
 Parlamentu Europejskiego. Instytucja ta cieszy się większym zaufaniem
niż instytucje krajowe, a posłowie mogą promować inicjatywy polskiej
Prezydencji w Strassburgu i Brukseli. Ponad to wskazana jest ciągła
współpraca administracji krajowej z posłami do PE, zwłaszcza w czasie
Prezydencji25.

9.2.5.3. Zagadnienie wolontariatu jest z zasady tematem apolitycznym, nie

wzbudzającym kontrowersji, jednoczącym i zachęcającym do
współpracy. Należy podtrzymywać te tendencje także w przekazie
kierowanym do polityków. W związku z tym nie wolno prowadzić
kampanii, która zakładałaby jakiegokolwiek rodzaju rywalizację między
samymi politykami czy poszczególnymi partiami lub państwami.
Organizując wydarzenia czy przygotowując teksty z udziałem polityków
trzeba więc zadbać o reprezentację różnorodnych sił politycznych (np.
wypowiedzi w artykule osób z różnych partii na temat ich działalności
wolontariackiej, zapraszanie na wydarzenia różnych lokalnych
polityków).

9.3. W ramach ERW Polska organizować będzie w Warszawie międzynarodowe

wydarzenie, kończące oficjalnie Europejski Rok Wolontariatu. Proponujemy, aby
nazwać je Forum Wolontariatu i zorganizować tak, aby w dniu 5 grudnia, kiedy to
obchodzony jest Dzień Wolontariatu, spotkali się ministrowie UE odpowiedzialni za
wolontariat (obecnie wymienianą datą Gali, która będzie częścią tego wydarzenia
jest 6 XII).

9.3.1. Celem Forum powinno być spotkanie się: ekspertów, polityków, praktyków i
urzędników z Unii Europejskiej i krajów Partnerstwa Wschodniego.

9.3.2. 5 grudnia odbyć by się mogło oficjalne spotkanie unijnych ministrów

odpowiedzialnych za wolontariat i ogłoszenie przez nich przyjęcia
rezolucji/konkluzji Rady pod nazwą „Europejskie Partnerstwo dla
Wolontariatu”.

25
Więcej na ten temat: A. Fuksiewicz, M. Szczepanik, Parlament Europejski jako partner polskiej
Prezydencji, „Analizy i Opinie” nr 112 wrzesień 2010; M. Szczepanik, Posłowie do Parlamentu
Europejskiego - pozycja prawna w kraju oraz współpraca z administracją rządową, „Analizy i Opinie”
nr 94 kwiecień 2009; A. Łada, Partnerstwo dla Prezydencji? Współpraca administracji z sektorem
pozarządowym podczas czeskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej - wnioski dla Polski, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2009.

48
 9.3.3. Przebieg Forum obejmowałby dwa dni, w tym: wystąpienia ministrów,
reprezentantów Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego oraz
posiedzenia grup roboczych jak i planowaną już uroczystą Galę.

9.3.4. Proponowana tematyka paneli podczas Forum

• Panel 1: Wolontariat w Europie - stan obecny i wyzwania na przyszłość. W

trakcie panelu powinny zostać zaprezentowane polskie inicjatywy podjęte
podczas ERW oraz zaproponowane działania na kolejne miesiące.

• Panel 2: Wolontariat a Partnerstwo Wschodnie. W panelu powinni uczestniczyć

przedstawiciele organizacji pozarządowych biorących udział w obradach czwartej
platformy Forum Społeczeństwa Obywatelskiego EaP z krajów UE i Partnerstwa.

• Panel 3: To się sprawdza! Przegląd dobrych praktyk wolontariackich

i perspektywy ich rozwoju. Panel ma służyć wskazaniu, jakie dobre praktyki
należy kontynuować i umacniać, a jakie mechanizmy wymagają dopracowania
i zmian.

9.3.5. W celu podkreślenia, ze wolontariat nie pozostaje jedynie hasłem, uczestnicy

Forum Wolontariatu powinni podjąć jakieś działanie wolontariacie, na przykład
rozstawienie choinek europejskich na pl. Zamkowym albo rozdanie prezentów
mikołajkowych dzieciom z domów dziecka.

10. Sposoby promowania wolontariatu na poziomie europejskim

Działania polskiego rządu skierowane do europejskich kręgów opiniotwórczych

powinny - podobnie jak w przypadku elit polskich - promować wolontariat jako jeden z
ważnych tematów polskiej Prezydencji. Z jednej strony należy je więc zainteresować
tematem wolontariatu, a z drugiej przekonać do zmian, jakie Polska w tej dziedzinie chce
przeprowadzić podczas Przewodnictwa.

10.1. Ze względu na fakt sprawowania przez Węgry Prezydencji w Radzie UE przed

Polską, w tym planowane w tym kraju otwarcie oficjalnych obchodów ERW 2011,
powinna zostać nawiązana ścisła współpraca z rządem tego kraju. Jak pokazały
jednak wywiady przeprowadzone przez ISP z przedstawicielami organizacji
zajmujących się wolontariatem, przygotowania w Budapeszcie nie są jeszcze
bardzo zaawansowane, m.in. z uwagi na zmianę gabinetu, jaka miała miejsce w
tym roku. Do tej pory prowadzone są na Węgrzech prace w ramach sześciu grup

49
 roboczych (skupiających różne organizacje i instytucje, pozarządowe, rządowe,
wywodzące się z środowisk biznesowych oraz inne), poświęcone następującym
zagadnieniom: edukacja, kultura, młodzież, społeczna odpowiedzialność biznesu
(CSR) i wolontariat pracowniczy. W ramach każdej z grup toczą się dyskusje nad
działaniami, które powinny zostać podjęte w przyszłym roku w związku z danym
aspektem wolontariatu. Prace zostały rozpoczęte w lutym. W okolicach września-
października powinny być gotowe plany bardziej konkretnych aktywności. Jak
zauważyli pochodzący z Węgier rozmówcy ISP, z planów nowego rządu wynika,
że będzie mu zależało na wzmocnieniu współpracy z polskim odpowiednikiem.

10.2. W związku z Europejskim Rokiem Wolontariatu wiele instytucji i organizacji

planuje już konkretne działania na skalę europejską. Warto by polski rząd
nawiązał z nimi współpracę, włączając się w prowadzone od wielu lat prace.
Należy także pamiętać o wydarzeniach zaplanowanych już na Rok Wolontariatu
przez Komisję Europejską, czy Węgry. Do wspomnianych planów należą między
innymi:

• „Tydzień Wolontariatu”, który tym razem zostanie zorganizowany na Węgrzech

(podczas sprawowania przez ten kraj Prezydencji). Polska powinna być widoczna
podczas tego wydarzenia.

• Organizowany na zlecenie Komisji Europejskiej przez agencję „P.A.U. Education”

objazd po wszystkich państwach europejskich namiotu wolontarystycznego.
Należy wziąć udział w przygotowaniach „podróży” namiotu do Polski i umieścić w
nim odpowiednie komponenty podkreślające zaangażowanie polskiej Prezydencji
w ERW.

• Duża międzynarodowa konferencja na zakończenie Roku Wolontariatu, która ma

zostać zorganizowana w Warszawie. Propozycję, jak ma przebiegać to spotkanie
zawiera pkt. 9.3.

10.3. Plany mają także poszczególne organizacje międzynarodowe. Warto, aby polscy
przedstawiciele byli w nich obecni, przedstawiali polskie propozycje i zabierali głos:

• Europejskiego Centrum Wolontariatu (CEV) przygotowuje m.in. sympozjum:

Wolontariat jako środek wzmocnienia oraz inkluzji społecznej – Most pomiędzy
Europejskimi Latami 2010 oraz 2011, grudzień 2010; publikację Infrastruktura
wolontariatu, która pokaże profile poszczególnych europejskich krajów dotyczące
charakterystyki wolontariatu oraz jego infrastruktury, 2011; konferencję

50
 Wolontariat dzisiaj – profile, wymiary i nowe trendy, maj 2011; konferencję
Wolontariat i aktywne obywatelstwo, październik-listopad 2011;

• EYV 2011 Alliance (grupa 23 europejskich organizacji sieciowych, uformowana

na potrzeby organizacji wydarzeń związanych z Rokiem Wolontariatu, główny
partner Komisji Europejskiej w tym zakresie)26, planuje wydanie europejskiej
Białej księgi wolontariatu, która zostałaby zaprezentowana na koniec obchodów
ERW 2011;

• brytyjska organizacja CSV (Community Service Volunteers)27 oraz założona

przez nią sieć organizacji europejskich Volonteurope – w Wielkiej Brytanii CSV
będzie na pewno zaangażowana w tamtejsze obchody roku. Polsce proponują
zorganizowanie akcji podobnej do tej, którą CSV przeprowadza co roku w
Wielkiej Brytanii, czyli „Make a Difference Day”, kiedy w ciągu jednego dnia
ludzie w całym kraju masowo angażują się w czynności na zasadzie wolontariatu;
takie inicjatywy w Polsce i Wielkiej Brytanii mogłyby zostać połączone w czasie,
co na pewno zbudziłoby zainteresowanie nie tylko mediów w obydwu krajach, ale
również tamtejszych polityków;

• ALDA (Association of Local Democracy Agencies)28 planuje zorganizowanie w

maju 2011 r. swoją doroczną konferencję dla wszystkich organizacji
członkowskich sieci w Polsce, w Bydgoszczy, gdzie siedzibę ma polska
organizacja będąca członkiem ALDA-y;

10.4. IAVE (International Association for Volunteer Effort)29 zorganizuje duże

międzynarodowe konferencje poświęcone wolontariatowi w różnych regionach
świata; w 2011 r. odbędą się: Międzynarodowa Konferencja IAVE, zorganizowana
w styczniu 2011 r. w Singapurze, podczas której organizacja oficjalnie otworzy
obchody 10. rocznicy Międzynarodowego Roku Wolontariatu, przygotowywane w
ramach ONZ oraz wydarzenie kończące te obchody zorganizowane wspólnie z
organizacją „Partners of the Americas”30 podczas Światowego Szczytu Młodych w
Listopadzie 2011 r. W 2011 r. również ONZ planuje zorganizowanie obchodów
dziesiątej rocznicy Międzynarodowego Roku Wolontariatu 2001. Główną jednostką

26
Więcej na temat grupy – zob.: www.eyv2011.eu.
27
Więcej na stronie organizacji: www.csv.org.uk.
28
Duża organizacja sieciowa, zajmująca się promowaniem demokracji obywatelskiej na poziomie
lokalnym, jej główne działania skierowane są na Europę Południowo-Wschodnią, a głównym
inicjatorem jej powstania była Rada Europy - więcej na stronie organizacji: www.alda-europe.eu.
29
Więcej na stronie organizacji: www.iave.org.
30
Więcej na stronie: www.partners.net.

51
 odpowiadającą za koordynację przygotowań jest UN Volunteers31. Zaplanowano
już kilka wydarzeń na szczeblu międzynarodowym32, w które wpisana mogłaby
zostać kampania informacyjna prowadzona przez Polskę, skierowana również do
elit europejskich:

• każdemu z miesięcy 2011 r. ma zostać przypisany konkretny temat spójny z

dniami tematycznymi ustanowionymi w ramach ONZ i powiązany z odpowiednimi
aspektami wolontariatu. W tych ramach zaplanowane zostaną związane z tymi
tematami wydarzenia w trakcie poszczególnych miesięcy;

• podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego NZ odbywającej się w okolicach

Międzynarodowego Dnia Wolontariatu na Rzecz Społecznego i Ekonomicznego
Rozwoju (5 grudnia) odbędą się dwa zgromadzenia plenarne poświęcone
tematowi wolontariatu oraz specjalne wydarzenie oficjalnie zwieńczające
obchody 10. rocznicy Międzynarodowego Roku Wolontariatu;

10.5. W celu dotarcia do europejskich kręgów opiniotwórczych należy podjąć działania

w Brukseli, zdając sobie jednocześnie sprawę, że w mieście tym regularnie
odbywa się bardzo wiele akcji i kampanii, które nie są w związku z tym
zauważane.

10.5.1. Firma odpowiedzialna za przygotowanie kampanii promującej polską

Prezydencję w Brukseli musi zostać zobowiązana do podjęcia w tej kampanii
tematu wolontariatu jako jednego z tematów Przewodnictwa.

10.5.2. Należy zorganizować okrągły stół z decydentami w Brukseli, podczas

którego należy zapewnić obecności urzędników KE, przedstawiciela polskiej
Prezydencji, posłów do Parlamentu Europejskiego. Podczas spotkania należy
przedstawić polskie propozycje, dotyczące zmian, mające ma celu poprawę
systemu wspierania wolontariatu i je przedyskutować z uczestnikami. W
związku z zajmowaniem się tematem wolontariatu przez DG COMM można
zaaranżować takie spotkanie podczas spotkania Activ Citizenship Group
(przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz
społeczeństwa obywatelskiego, które otrzymują wsparcie operacyjne z KE)
przy Komisji Europejskiej oraz połączyć z imprezą promującą Polskę, np.

31
Więcej na stronie: www.unv.org.
32
Więcej bieżących informacji na oficjalnej stronie obchodów: www.worldvolunteerweb.org.

52
 spotkaniem zorganizowanym przez polskich europosłów lub przez
wspomnianą firmę PR.

10.6. W celu dotarcia z przekazem do zagranicznych mediów warto zorganizować akcję

wolontariacką dla unijnych polityków, na przykład podczas szczytu ministrów
spraw zagranicznych, który odbędzie się w Warszawie lub Brukseli. Polski minister
mógłby zaprosić kolegów do podjęcia wolontariackiej aktywności. Należy jedynie
skonsultować, czy podobnej akcji nie planują Węgrzy podczas przypadającego na
ich Prezydencję Tygodnia Wolontariatu. Do podobnej akcji polscy europoslowie
powinni zaprosić kolegów w Parlamencie Europejskim.

10.7. W celu promowania wolontariatu jako jednego z ważnych tematów polskiej

Prezydencji polskie placówki i instytucje kultury za granicą, zwłaszcza w
Europie powinny zostać zobowiązane do zorganizowania odpowiednich
wydarzeń oraz umieszczania logo Prezydencji i ERW na swoich materiałach
promujących Polskę. Także firma przeprowadzająca kampanię promującą polską
Prezydencję za granicą (która wygra przetarg ogłoszony przez MSZ) powinna
włączyć w kampanię na temat wolontariatu. Zamiast organizowania konferencji i
seminariów należy jednak raczej pokazywać polskie dobre praktyki, na przykład
zapraszać polskie organizacje, znane z aktywnej działalności wolontariackiej.

10.8. Poza typową kampanią promocyjną polska Prezydencja powinna zainicjować

konkretne działania na rzecz zmian w prawie, ułatwiające podejmowanie
pracy wolontariackiej wewnątrz UE zwłaszcza w celu wzmocnienia jego
oddziaływania w zakresie budowania tożsamości europejskiej.

****

Proponowana kampania zawiera wiele komponentów. Stara się odpowiedzieć na

stojące przed Polską wyzwanie, które niesie Prezydencja oraz Europejski Rok Wolontariatu.
Realizując jej założenia, nie należy zapominać o głównych celach, jakie przyświecają tej
kampanii oraz sytuacji wyjściowej, jaką jest niewielkie znaczenie wolontariatu w naszym
kraju. Polska nie wypromuje siebie jako kraju, w którym działalność wolontariacka jest
powszechna i popularna. Podjęcie tego tematu podczas Prezydencji stwarza jednak szansę
na zaprezentowanie się w roli państwa, mającego wizję rozwoju dla Europy, dbającego o
europejskie społeczeństwo obywatelskie i integrację poszczególnych narodów oraz
wzmacniającego europejską soft power w świecie.

53
54
Załącznik 1

Lista rozmówców wywiadów przeprowadzonych w trakcie prac nad ekspertyzą

Lista polskich uczestników badania:

• Paweł Aleksandrowicz - Specjalista ds. wolontariatu, Spółka PL.2012,

• Maria Baal - Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”,
• Monika Chabior - Specjalista ds. programu odpowiedzialności społecznej, Spółka
PL.2012,
• Kamila Czerwińska - Volunteer Manager, EURO 2012 Polska Sp. z o.o.,
• Marcin Dadel - członek Rady Działalności Pożytku Publicznego, Związek
Stowarzyszeń Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT,
• Rafał Dymek - Dyrektor Polskiej Fundacji im. R. Schumanna,
• Aleksandra Gołdys – koordynatorka, Projekt Społeczny 2012 Uniwersytetu
Warszawskiego, Instytut Socjologii UW,
• Paulina Kaczmarek – Koordynatorka Fundacji PricewaterhouseCoopers,
• Katarzyna Kornet - dziennikarka Polskiego Radia Programu IV, koordynatorka
projektu Komisji Europejskiej i europejskich rozgłośni radiowych "EuRaNet",
• Andrzej Kostek - Polska Fundacja im. R. Schumanna,
• Agnieszka Moskwiak - koordynatorka Akcji 2 – EVS, Narodowa Agencja Programu
„Młodzież w działaniu”, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji,
• Dariusz Mól - dziennikarz portalu „ngo.pl”,
• Hanna Nowakowska – Prezeska Fundacji „Ja Kobieta”, Forum 50+,
• Jurek Owsiak – Prezes Zarządu Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy,
• Dariusz Pietrowski - Prezes Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu
w Warszawie,
• Halina Potocka - Forum 50+,
• Katarzyna Pszczoła – Communication Officer, koordynatorka działań związanych
z Europejskim Rokiem Wolontariatu, Przedstawicielstwo Komisji UE w Polsce,
• Mariola Ratschka - Specjalista ds. Informacji Publicznej, Ośrodek Informacji ONZ
w Warszawie,
• Rafał Rudnicki - kierownik Wydziału Informacji i Komunikacji Społecznej,
Przedstawicielstwo Komisji UE w Polsce,
• Wojciech Rustecki - dyrektor zarządzający i członek zarządu, Fundacja Pracownia
Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”,

55
 • Tomasz Schimanek - Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce,
• Dorota Starzyńska – z-ca dyrektora ds. marketingu i PR, Fundacja INTEGRACJA.
• Agnieszka Szczepanik - Koordynatorka Wolontariatu Długoterminowego,
Stowarzyszenie „Jeden Świat”,
• Maria Wijas - Fundacja Moje Stypendium, portal e-wolontariat.pl.

Lista respondentów z organizacji europejskich:

• Marco Boaria - Resource and Development Unit Coordinator, Association of Local

Democracy Agencies (ALDA),
• Gabriella Civico - Project Manager, EYV 2011 Alliance Secretariat,
• Emese Marosszéki - Professional Head of Volunteer Centre, ÉLETFA Segíto
Szolgálat Egyesület,
• Lluc Marti - Director, IAVE Youth Office in Catalonia,
• Katarína Nikodemová - Policy and Project Officer, The European Volunteer Centre
(CEV) -Europejskie Centrum Wolontariatu,
• Piotr Sadowski - General Secretary, CSV European Office i Volonteurope,
• András F. Tóth - Director, National Volunteer Centre na Węgrzech - Önkéntes
Központ Alapítvány (ÖKA).

56
Załącznik 2

Organizacje zajmujące się wolontariatem działające w Europie (w tym organizacje

węgierskie)

European Volunteer Centre (CEV), www.cev.be – Europejskie Centrum Wolontariatu to

platforma ponad 80 wolontaryjnych agencji rozwojowych w Europie i poza nią. CEV zostało
założone w 1990 roku. Od tego czasu misją Centrum jest: bycie reprezentatywnym głosem
wolontariatu europejskiego, wzmacnianie infrastruktury wolontariatu w krajach Europy,
promowanie pracy społecznej i czynienie jej bardziej efektywnej.

The EYV 2011 Alliance, www.eyv2011.eu – to nieformalny Sojusz największych

europejskich sieci organizacji pozarządowych o szczególnym względzie na wolontariat, które
zobowiązały się do wspólnej pracy nad promocją, lobbingiem, organizacją i implementacją
przyjętego programu EYV 2011. Sojusz skupia 20 europejskich i innych sieci, liczących
łącznie ponad 1500 członków i organizacji partnerskich, docierając do setek tysięcy
wolontariuszy.

Service Civil International (SCI), www.sciint.org – jedna z największych organizacji

zajmująca się międzynarodowym wolontariatem od 90 lat. Posiada ponad 40 oddziałów na
całym świecie. Prowadzi programy krótko- i długoterminowe. W Polsce jej oddziałem jest
Stowarzyszenie „Jeden Świat”, www.jedenswiat.org.

Community Service Volunteers (CSV), www.csv.org.uk – jest organizacja charytatywną,

której głównym celem jest umożliwienie każdemu odgrywania aktywnej roli
w społeczeństwie. CSV skupia się na zapobieganiu wykluczenia społecznego poprzez
wolontariat, szkolenia, edukację i media. Wolontariusze organizacji specjalizują się
w pomocy społecznej i zdrowotnej. CSV jest organizatorem corocznej akcji pod nazwą
“Make a Difference Day”, całodniowej ogólnonarodowej akcji masowego wolontariatu
(organizowanego w ostatnią sobotę października).

Volonteurope, www.volonteurope.de – to paneuropejska organizacja „parasolowa”,

zrzeszająca setki agencji opierających się na pracy wolontariuszy (zarówno z sektora
publicznego, jak i prywatnego) z krajów UE i państw Rady Europy. Sekretariat Volunteurope
jest obsługiwany przez CSV (Community Service Volunteers – por. wyżej).

57
The Association of Local Democracy Agencies (ALDA), www.alda-europe.eu – jest
międzynarodową organizacją pozarządową aktywnie działającą na rzecz wspierania praw
człowieka i demokracji lokalnej. Założona w 1999 roku jako mała inicjatywa Rady
Europejskiego Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych w celu koordynowania sieci
Agencji Demokracji Lokalnej (LDAs), jest dziś jedną z największych i najważniejszych
organizacji pozarządowych łączących władze lokalne i instytucje społeczeństwa
obywatelskiego, zaangażowanych w Europejski Program Aktywnego Obywatelstwa.

International Association for Volunteer Effort (IAVE), www.iave.org - organizacja

założona w 1970 r. przez grupę wolontariuszy z całego świata, którzy ujrzeli w pracy
wolontarystycznej sposób na łączenie krajów i kultur. Inicjatywa przerodziła się globalną sieć
wolontariuszy, organizacji wolontaryjnych, przedstawicieli narodowych i centrów wolontariatu
w ponad 70 krajach wszystkich regionów świata.

The United Nations Volunteers (UNV), www.unv.org – organizacja ONZ, które przyczynia
się do promowania pokoju i rozwoju na świecie przez wolontariat, poprzez działania na rzecz
uznania pracy wolontariuszy, pracując z partnerami w celu włączenia do programów
rozwojowych wolontariatu, a także mobilizując i zwiększając liczbę i różnorodność
wolontariuszy, w tym doświadczonych wolontariuszy UNV, na całym świecie. UNV rozumie
wolontariat jako powszechny i inkluzywny, i uznaje go w swej różnorodności, tak jak
i wartości, które go wspierają, takie jak: wolna wola, zobowiązanie, zaangażowanie
i solidarność. Z siedzibą w Bonn w Niemczech UNV działa każdego roku w około 130
krajach. Jest reprezentowany na całym świecie przez biura Programu Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP).

Association of Voluntary Service Organisations (AVSO), www.avso.org - europejska

platforma organizacji non-profit oferuje swoim członkom możliwość długoterminowego
zaangażowania w pełnym wymiarze w międzynarodowym lub krajowym wolontariacie.

YAP - Youth Action for Peace / Action Jeunesse pour la Paix, www.yap.org –
międzynarodowy ruch młodzieżowy, sieć z oddziałami głównie w Europie i stowarzyszonymi
grupami i organizacjami partnerskimi na całym świecie. W szczególności ruch koncentruje
się na walce z wykluczeniem społecznym i na wsparciu ludzi w ich walce o wolność
i samostanowienie.

58
Önkéntes Központ Alapítvány, ÖKA (Hungarian National Volunteer Centre),
www.onkentes.hu – zadaniem Węgierskiego Centrum Wolontariatu jest promowanie
i rozpowszechnianie idei wolontariatu poprzez służenie jako centrum informacji i baza
danych nt. organizacji wolontarystycznych na Węgrzech. Ma na celu łączyć jednostki
z organizacjami pozarządowymi i w ten sposób wzmacniać solidarność w węgierskim
społeczeństwie. Organizacja została utworzona na fali działań podjętych w ramach
Międzynarodowego Roku Wolontariatu ogłoszonego pod auspicjami ONZ w 2001 r.

ÉLETFA Segíto Szolgálat Egyesület (Help Service Association, Hungary),

www.eletfaegyesulet.hu – jest węgierską organizacją, która wspomaga proces budowania
solidarnego społeczeństwa, gdzie serwis społeczny jest powszechny, i gdzie indywidua biorą
odpowiedzialność za kreowaniu działań celujących w zrównoważonym rozwoju i bezpiecznej
koegzystencji. Stowarzyszenie zapewnia członkom społeczności lokalnej warunki do pracy
woluntarystycznej i pomaga organizacjom w zdobywaniu wolontariuszy.

59
Załącznik 3

Dobre praktyki zagranicznych działań komunikacyjnych wymieniane przez

rozmówców:

• Strategia rozwoju wolontariatu dla Miasta Edynburga – strategia opracowana

z wieloma partnerami z różnych sektorów, przedstawiająca kluczowe cele i plan
działań na rzecz rozwoju wolontariatu w mieście na lata 2007-201233; przykład
przeprowadzenia zintegrowanej kampanii promocji wolontariatu dla danego
miasta/regionu, aby stał się rozpoznawalny oraz by lokalnie i łatwo było go znaleźć.

• „World of difference”34 (www.vodafone.com/world_of_difference.html) - projekt

Vodafone, polegający na tym, że osoby z 17 krajów na świecie, które zaproponowały
najciekawsze pomysły na pracę woluntarystyczną (zaangażowaną społecznie),
dostają stypendia na pracę przez rok w wybranej organizacji
pozarządowej/charytatywnej na świecie.

• Kanadyjska kampania „Bez wolontariuszy dzieci nie będą grały” – kampania

angażująca osoby do pracy w charakterze lokalnych trenerów, szkolących zespoły
młodzieżowe; pokazała, jaki zysk ekonomiczny może przynieść praca takich
wolontariuszy.

• Promocja wykorzystania wolontariatu sportowego podczas olimpiad w Sydney (2000)

– wydarzenie dziesięć lat po jego zakończeniu cały czas inspiruje wolontariuszy
(http://spiritofsydneyvolunteers.blogspot.com) oraz Londynie (2012) -
www.london2012.com/get-involved/volunteer/index.php.

• Działania inicjatywy „Business in the Community” z Wielkiej Brytanii, skupiającej

ponad 830 zaangażowanych społecznie firm (www.bitc.org.uk).

• „Make a Differance Day” – projekt organizowany w Wielkiej Brytanii przez CSV (dzień
podejmowania masowej pracy na rzecz własnej społeczności przez indywidualne
osoby z całego kraju) (www.csv.org.uk/campaigns/csv-make-difference-day).

• Kampania „Give a Billion Minutes” (www.yearofthevolunteer.org ) – kampania

zorganizowana w trakcie roku wolontariatu w Wielkiej Brytanii (2005), skierowana na
zgromadzenie deklaracji o przeznaczeniu miliarda minut na cele społeczne do końca
2005 r. Dzięki ogromnemu poparciu ze strony różnych mediów osiągnęła ogromny

33
Zob. więcej: www.volunteeredinburgh.org.uk/strategy/documents/InspiringVolunteeringStartegy.pdf.
34
Zob. więcej: www.vodafone.com/world_of_difference.html.

60
 sukces w całej Wielkiej Brytanii. Akcja inspirowała i zachęcała do angażowania na
różne sposoby, począwszy od sprawdzania co słychać u sąsiada podczas drogi do
pracy, poprzez branie udziału w jednodniowym projekcie dla środowiska, na
długoterminowym zobowiązaniu społecznej pracy jako trener drużyny futbolowej.
Kampania „Give a Billion Minutes” posiadała szerokie wsparcie sektora medialnego.

• Program „Londyn 2012 - Changing places” - akcja zorganizowana pod hasłem „zmień
swoje miejsce zamieszkania”, podczas której mieszkańcy mieli za zadanie podjąć
działania mające na celu zmianę przestrzeń publicznej we własnych osiedlach, przez
np. wspólne sadzenie drzew, sprzątanie czy zamalowywanie grafitti na murach35.

• „Make a difference caravane” - karawana wolontariatu zorganizowana w Rumunii

przez Pro Vobis National Volunteer Center z udziałem lokalnych organizacji i mediów
(www.provobis.ro),

• Kampania mająca na celu promocję wolontariatu zorganizowana przez Węgierskie

Narodowe Centrum Wolontariatu (Önkéntes Központ Alapítvány, ÖKA),
wykorzystująca manekiny opowiadające o wolontariacie głosem znanych aktorów,
przemieszczane po terytorium całego kraju i eksponowane w miejscach publicznych,
np. w centrach handlowych (www.onkentes.hu).

• Akcja mająca na celu promocję i uwrażliwienie na temat wolontariatu prowadzona w

Madrycie przez organizację FEVOCAM (Plataforma de Entidades de Voluntariado de
la Comunidad de Madrid, www.fevocam.org).

• Doroczny Narodowy Tydzień Aktywności Woluntarystycznej (National Volunteers

Action Week, NVAW) organizowany we wrześniu w Niemczech przez działającą na
poziomie federalnym Narodową Sieć dla Społeczeństwa Obywatelskiego (Das
Bundesnetzwerk Bürgerschaftliches Engagement, BBE, www.b-b-e.de).

• Kampania „All Different, All Equal” zainicjowana w 1995 r. wspólnie przez Unię
Europejską oraz Radę Europy.

35
Zob. więcej: www.london2012.com/making-it-happen/sustainability/changing-places/index.php.

61
Załącznik 4

Wolontariat w Polsce i w Europie:

kondycja i wyzwania

Ekspertyza dla potrzeb przygotowania kampanii promującej wolontariat

podczas polskiej Prezydencji w Radzie UE

Dominik Buttler

Piotr Matczak

Instytut Spraw Publicznych

Warszawa 2010

62
 Spis treści

Executive summary ............................................................................................................ 65

1. CZYM JEST WOLONTARIAT? ................................................................................... 68

1.1. Definicja pojęcia .......................................................................................................... 68

1.2. Dyskusje wokół pojęcia wolontariatu ........................................................................... 71

1.3. Znaczenie wolontariatu................................................................................................ 71

1.4. Krytyczne podejście do wolontariatu ........................................................................... 72

1.5. Typy wolontariatu ........................................................................................................ 72

2. UWARUNKOWANIA DZIAŁALNOŚCI WOLONTARYSTYCZNEJ .............................. 75

2.1. Uwarunkowania wolontariatu na poziomie mikro ........................................................ 75

2.2. Poziom makro.............................................................................................................. 79

2.3. Motywacje do podjęcia działalności wolontarystycznej ............................................... 83

2.4. Ekonomiczna wartość wolontariatu ............................................................................. 89

3. WOLONTARIAT W POLITYKACH KRAJOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH ........... 89

3.1. Akty Unii Europejskiej wspierające wolontariat ........................................................... 90

3.2. Wolontariat w programach Unii Europejskiej ............................................................... 91

3.3. Działalność wolontarystyczna w krajach Unii Europejskiej .......................................... 92

3.4. Polityki krajowe dotyczące wolontariatu ...................................................................... 94

3.5. Główne obszary działalności organizacji wolontarystycznych ..................................... 95

4. WOLONTARIAT W POLSCE ...................................................................................... 95

4.1. Aktywność wolontarystyczna Polaków ........................................................................ 96

4.2. Czynniki wpływające na podejmowanie działalności wolontarystycznej ..................... 97

4.3. Motywacje polskich wolontariuszy ............................................................................... 97

4.4. Wizerunek wolontariatu ............................................................................................... 98

4.5. Problemy i bariery rozwoju wolontariatu w Polsce ...................................................... 99

5. PRZYKŁADY PROGRAMÓW WOLONTARYSTYCZNYCH ..................................... 101

63
5.1. Sydney 2000 – igrzyska ludzi. Wolontariat podczas wielkich imprez sportowych ..... 101

5.2. Wolontariat podczas sesji Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów

Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC, Poznań 1-12.12.2008 ................... 105

5.3. Korpus Pokoju ........................................................................................................... 108

6. WNIOSKI I REKOMENDACJE .................................................................................. 109

LITERATURA ................................................................................................................... 112

64
Executive summary

Według definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy wolontariat to: aktywność lub

praca wykonywana dobrowolnie, bez wynagrodzenia, na rzecz jakiejś sprawy lub
w celu pomocy osobom spoza gospodarstwa domowego, lub najbliższej rodziny.
Znaczenie wolontariatu wydaje się wzrastać we współczesnych społeczeństwach, choć
istnieje duże zróżnicowanie jego zasięgu oraz form, wynikające z lokalnych tradycji oraz
warunków.
W krajach gdzie poziom zaangażowania wolontarystycznego społeczeństwa jest
wysoki (np. w Austrii, Szwecji, Holandii), wartość pracy wolontarystycznej może wynosić
nawet 3-5 proc. PKB.
Zróżnicowanie skali aktywności wolontarystycznej przypisywane jest wielu
czynnikom, zarówno na poziomie mikro (obejmującym cechy indywidualne jednostek) jak
i w skali makro (obejmującej otoczenie ekonomiczne, kulturowe, prawne itp.). Istotne
przesłanki wpływające na poziom aktywności wolontarystycznej obejmują czynniki
społeczno-demograficzne (np. wykształcenie, wiek, posiadanie dzieci, zatrudnienie,
wysokość dochodów, miejsce zamieszkania, zasięg sieci społecznych i inne). Z kolei, na
poziomie makro, wolontariat jest uzależniony od typu relacji między państwem a sektorem
pozarządowym, poziomu dobrobytu, dominującego systemu religijnego i innych czynników.
Jeśli chodzi o samych wolontariuszy, wskazuje się szereg motywacji popychających do
działania (wiążących się z pobudkami egoistycznymi oraz humanitarnymi) oraz szereg
korzyści płynących z takiej działalności (począwszy od poczucia satysfakcji, a skończywszy
na uzyskaniu nowych kompetencji zawodowych).
Korzyści wiążące się z wolontariatem powodują, że działania te są stymulowane na
poziomie międzynarodowym (przez ONZ, Radę Europy, Unię Europejską) oraz na poziomie
polityk krajowych. Wsparcie dla wolontariatu jest wskazane w wielu dokumentach UE a także
w programach: Młodzież w działaniu (Youth in Action), Kształcenie ustawiczne (Lifelong
Learning), Europa dla obywateli (Europe for Citizens). Na poziomie poszczególnych krajów
UE występuje zróżnicowanie co do prawnej pozycji wolontariatu i jego umocowania
w ramach polityk krajowych.
Wolontariat w Polsce ma mniejszy zasięg niż w większości krajów Zachodniej
Europy. Badania „Wolontariat, filantropia i 1 procent” pokazują, że w roku 2007 około 13,2%
(4 mln) dorosłych Polaków działało wolontarystycznie. W Polsce produkt wytworzony przez

65
wolontariuszy, podobnie jak na Słowacji i w Grecji, ma niską wartość i nie przekracza 0,1
proc. PKB.
Profil polskiego wolontariusza w zasadzie nie odbiega od modelu europejskiego.
Osoby najczęściej angażujące się w wolontariat należą do grupy wiekowej 36-45 lat; mają
ponadprzeciętnie wysoki poziom wykształcenia i dochodu, są osobami pracującymi,
posiadającymi dzieci. Wolontariat w Polsce ma ciągle pewne negatywne konotacje, co
wynika z zaszłości historycznych, ale jego pojęcie przechodzi w ostatnich latach istotne
zmiany,, które można scharakteryzować następująco:
• dywersyfikacji i instrumentalizacji ulega motywacja do działalności wolontarystycznej,
która obejmuje nie tylko system wartości, czy chęć niesienia pomocy innym, ale również
„egoistyczne pobudki”, np. możliwość zdobycia nowych umiejętności, poznania
interesujących osób itd.;
• zmianie ulega forma zaangażowania wolontarystycznego, która ewoluuje w kierunku
wolontariatu sporadycznego, zaś organizacje non-profit stawiają wobec wolontariuszy
coraz bardziej skonkretyzowane oczekiwania;
• w większości krajów wzrasta liczba organizacji non-profit, co zwiększa konkurencję
w walce o wolontariuszy.
W tym kontekście rośnie znaczenie profesjonalnego zarządzania pracą wolontarystyczną
(począwszy od fazy rekrutacji).

W oparciu o przeprowadzoną analizę można zasugerować, aby działania promujące

wolontariat były zorientowane na jego rozwój wśród osób młodych. Ważnym czynnikiem
aktywności społecznej są wcześniejsze doświadczenia wolontarystyczne. Badania
empiryczne zgodnie wykazują, że zetknięcie z wolontariatem w młodym wieku zwiększa
prawdopodobieństwo społecznej aktywności w przyszłości. Istotnym czynnikiem podjęcia
pracy wolontarystycznej jest również bezpośrednia znajomość wolontariusza. Osoby młode
uczestniczą zwykle w gęstych i rozbudowanych sieciach społecznych (środowisko szkolne
i akademickie), co stwarza sprzyjające warunki dla rozwoju aktywności wolontarystycznej.
Jako, że zdolność uczenia się jest największa w młodym wieku, indywidualne korzyści
z doświadczenia z pracy wolontarystycznej powinny więc być największe wśród młodzieży.
W kontekście osób młodych istotne jest propagowanie certyfikatów opisujących umiejętności
nabyte w trakcie działalności wolontarystycznej oraz najważniejsze kompetencje
charakteryzujące posiadacza certyfikatu. Przykładem takiego certyfikatu jest YouthPass,
który otrzymują wolontariusze programu Młodzież w działaniu.

66
 Wolontariat zwykle ufundowany jest na pewnych wartościach, a bywa też
wykorzystywany jako środek realizacji wyborów politycznych. Przykładami mogą służyć
Korpus Pokoju (wraz z zestawem wartości promowanych w ramach tego programu), czy też
rosnący udział Turcji w programie Młodzież w Działaniu, potwierdzający starania tego kraju
o przystąpienie do UE. W obydwu jednak przypadkach duże znacznie ma „indukowanie”
wolontariatu przy pomocy finansowej państwa. Wykorzystanie wolontariatu w tej postaci
wymaga wyboru haseł-wartości przewodnich (np. odwołujących się do haseł „spójności
społecznej”, „zrównoważonego rozwoju” itp.).
Wolontariat związany z wielkimi, spektakularnymi imprezami sportowymi
i innymi może być czynnikiem wzrostu o skokowym charakterze. Wielkie imprezy cieszą się
dużym powodzeniem i stanowią przedmiot zainteresowania mediów, co czyni z nich
wydarzenia wielkiej wagi. Wolontariat jako element takich imprez staje się elementem owej
spektakularności i zyskuje dodatkową atrakcyjność.
Sposobem promocji wolontariatu jest nagradzanie oddolnych inicjatyw. Inicjatywy
typu liczenie ptaków w terenach zurbanizowanych w oparciu o sieć wolontariuszy mogą, przy
odpowiednim nagłośnieniu, stanowić promocję idei wolontariatu w oparciu o lokalne
doświadczenia.
Stosunkowo nowym obszarem aktywności wolontariatu jest działanie w sytuacjach
klęsk żywiołowych. W ramach programów grantowych UE, skierowanych do wolontariatu,
DG ds. Środowiska oferuje pomoc finansową dla projektów dotyczących obrony cywilnej,
która ma na celu ochronę ludności, środowiska i dziedzictwa kulturowego w sytuacjach klęsk
żywiołowych. Istnieje też finansowy instrument realizacji zasady solidarności UE w sytuacji
klęsk żywiołowych w postaci Funduszu Solidarnościowego (Solidarity Fund). Wolontariat
wyspecjalizowany w pomocy na wypadek klęsk żywiołowych mógłby stanowić uzupełnienie
istniejących inicjatyw.
Dodatkowo, konieczne wydaje się również systematyczne (i w oparciu o tę samą
metodologię) gromadzenie danych na temat wolontariatu. Pozwoli to nie tylko uzyskać
niebudzące wątpliwości informacje na temat skali i struktury zaangażowania
wolontarystycznego, ale również oszacować korzyści z działalności społecznej dla
gospodarki i wolontariuszy.

67
1. CZYM JEST WOLONTARIAT?

Sugden (1984) wskazuje, że we współczesnych społeczeństwach istnieją trzy metody

finansowania dóbr i usług: a) poprzez opłatę ponoszoną przez konsumentów; b) za
pośrednictwem podatków; c) poprzez dobrowolne wkłady. W trzecim ze wskazanych
obszarów mieści się szereg form. Peloza i Hassay (2007) proponują typologię działań
obejmującą: wolontariat, pracę społeczną na rzecz wspólnoty (community service),
rekrutację nowych wolontariuszy, dary w naturze (np. ubrania), oddawanie rzeczy
niepotrzebnych. Mieszczą się tu także: wkład finansowy (donacje pieniężne; dary), zakupy
(bojkot lub kupowanie z powodów charytatywnych), uczestnictwo w wydarzeniach
i koncertach, udział w loteriach, oddawanie przez firmy części zysku od sprzedanych
towarów. Wymer i Samu (2002) uzupełniają tę listę o krwiodawstwo oraz oddawanie
narządów. Wolontariat – przedmiot niniejszego opracowania - jest częścią szerszej klasy
działań i zakres tego pojęcia wymaga pewnego doprecyzowania. Zarówno w ujęciu
historycznym36, jak i uwzględniając zróżnicowania międzynarodowe oraz różne podejścia do
wolontariatu37, istnieją bowiem rozbieżności co do rozumienia tego terminu.

1.1. Definicja pojęcia

W niniejszym opracowaniu bazujemy na definicji wolontariatu zaproponowanej przez

Smitha (1981), uwzględniając również wytyczne Międzynarodowej Organizacji Pracy
odnoszące się do definiowania działalności wolontarystycznej (ILO 2008)38.
Smith definiuje wolontariat jako „działalność, która nie jest zdeterminowana
biologicznie (np. spanie, jedzenie, wypoczynek), ekonomicznie (np. praca zarobkowa, prace
domowe), politycznie i społecznie (płacenie podatków, ubieranie się przed pojawieniem się
w miejscu publicznym). Jest to działalność motywowana głównie przez oczekiwane korzyści
psychiczne, których wartość jest wyższa niż wynagrodzenie za tę działalność” (1981: 22-23).
Kryteria definiujące działalność wolontarystyczną zostały zaproponowane przez
Cnaana i innych (1996), którzy po lekturze ponad trzystu artykułów i raportów dotyczących
wolontariatu wyodrębnili cztery wspólne cechy charakteryzujące wolontariat. Autorzy

36
W XVIII wieku we Francji wolontariat kojarzono z ochotniczym wstąpieniem do wojska, natomiast
w Niemczech termin wolontariat (das Ehrenamt) wywodzi się z XIX – wiecznej służby cywilnej
wykonywanej przez pracowników administracji publicznej.
37
Przykładowo, Peloza i Hassay (2007) traktują wolontariat jako część szerszej kategorii działań
charytatywnych.
38
Por. propozycje definiowania wolontariatu: Wymer, Samu (2002); Penner (2002); Dutta-Bergman
(2004); Snyder, Omoto (1992); Wilson (2000); Paull (1999); Hustinx et al. (2005); Du Boulay (1996).

68
przedstawili kryteria jako punkty na skali zawierającej się pomiędzy najwęższą, a najszerszą
definicją wolontariatu (por. tabela 1.).

Tabela 1. Kryteria definicyjne działalności wolontarystycznej

Kryterium Skala kryterium

1. Wolna wola
2. Działanie względnie dobrowolne
Dobrowolność (np. ze względu na presję otoczenia)
3. Zobowiązanie do działalności społecznej
(np. wyrok sądowy, zastępcza służba wojskowa)
1. Brak jakiejkolwiek gratyfikacji pieniężnej
Wynagrodzenie 2. Pokrycie kosztów działalności
3. Stypendium, niskie wynagrodzenie
1. Formalna
Organizacja
2. Formalna lub nieformalna
1. Osoby trzecie, nieznajome i niespokrewnione
Beneficjenci 2. Pomoc znajomym i krewnym
3. Korzyści własne

Źródło: Cnaan, R., Handy, F., Wadsworth, M., Defining Who is a Volunteer:
Conceptual and Empirical Considerations, Non-profit and Voluntary sector Quarterly,
1996, vol. 25, s.371

Powyższe kryteria stosunkowo dokładnie precyzuje Międzynarodowa Organizacja

Pracy (por. ILO, 2008) w wytycznych dotyczących definiowania pojęcia „wolontariat”:
• Dobrowolność
Standardy MOP nie uznają za wolontariat działalności będącej wynikiem przymusu
prawnego lub instytucjonalnego. Wolontariatem nie jest więc działalność społeczna
wykonywana z nakazu sądowego, zastępcza służba wojskowa czy obowiązkowe praktyki. Za
przymus nie uznaje się jednak (nieformalnej) presji ze strony otoczenia – rodziców czy
rówieśników39.

39
Kwestię dobrowolności wolontariatu rozważają Noble (1991) w kontekście pojęcia wolnej woli oraz
Freeman (1997) w kontekście presji rówieśników oraz zobowiązań społecznych.

69
• Wynagrodzenie
Według standardów MOP za działalność wolontarystyczną w zasadzie nie otrzymuje się
finansowego wynagrodzenia. Wolontariusze mogą jednak czerpać korzyści niematerialne
różnego rodzaju, np. w postaci doświadczenia, nabytych umiejętności czy nawiązanych
znajomości. Ponadto dopuszcza się pewne formy finansowej gratyfikacji – w postaci pokrycia
finansowych kosztów poniesionych przez wolontariusza w związku ze swoją działalnością,
wynagrodzenia o charakterze symbolicznym, czy stypendium na pokrycie kosztów
utrzymania. W odniesieniu do wszelkich form materialnej gratyfikacji zastrzega się, że nie
może ona być znaczna40.
• Organizacja
Standardy MOP uznają za wolontariat również działalność nieformalną. Zawężanie definicji
do aktywności w formalnych organizacjach prowadziłoby do niedoszacowania skali
działalności wolontarystycznej w krajach lub regionach, gdzie sieć organizacji
wolontarystycznych jest rzadka.
• Beneficjenci
Pojęcie wolontariatu w standardach MOP nie obejmuje działalności na rzecz członków
gospodarstwa domowego lub najbliższej rodziny. Wolontariat nie może więc być
zdeterminowany koniecznością wypełniania obowiązków rodzinnych. Członkowie bliskiego
otoczenia wolontariusza mogą odnosić pewne korzyści z jego działalności, nie mogą być oni
jednak jedynymi beneficjentami.
Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje wolontariat następująco: „aktywność
lub praca wykonywana dobrowolnie bez wynagrodzenia na rzecz jakiejś sprawy lub w celu
pomocy osobom spoza gospodarstwa domowego lub najbliższej rodziny”41. Polska definicja
zawarta w znowelizowanej Ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie jest
zbieżna z propozycją MOP: wolontariusz to „osoba fizyczna, która ochotniczo i bez
wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie”42. Dokument
wskazuje ponadto, że wolontariusze działają na rzecz formalnych organizacji
(pozarządowych oraz należących do sfery administracji publicznej) i że mogą otrzymywać

40
Określenie to jest subiektywne i może się różnić, na przykład, w zależności od sytuacji
ekonomicznej czy sytuacji na rynku pracy panującej w danym kraju.
41
Activities or work that some people willingly do without pay to promote a cause or help someone
outside of their household or immediate family. Standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy
zawierają również szereg definicji działalności wolontarystycznej stosowanych w różnych krajach (por.
ILO, 2008:15).
42
Ustawa z dn. 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i
wolontariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010 nr 28 poz. 146).

70
zwrot niektórych kategorii kosztów związanych ze swoją działalnością (np. kosztów
szkolenia, podróży służbowych).

1.2. Dyskusje wokół pojęcia wolontariatu

Uzupełniając powyższą definicję wolontariatu należy zauważyć, że pojęcie to jest

rozmaicie interpretowane, umieszczane w odmiennych kontekstach. Sposób ujęcia
wolontariatu może mieć swoje konsekwencje dla jego tworzenia i warunków jego
funkcjonowania.

Wolontariat rozumiany jest zasadniczo jako działanie polegające na świadczeniu

pracy. Jednak wolontariatu nie należy traktować jako substytutu płatnej pracy. Podkreśla się,
że wolontariusze nie powinni stanowić konkurencji dla „zwykłych” pracowników (Cordingley
2000).

Niekiedy wolontariat traktowany jest nie tyle jako praca, co forma zagospodarowania
czasu wolnego. Wskazuje się pewne podobieństwa pomiędzy wolontariatem a czasem
wolnym (leisure), gdzie wolontariat stanowi typ „poważnego sposobu spędzania czasu
wolnego” (serious leisure, por. Bendle 2008). Zwraca się uwagę na trwałe korzyści płynące
z wolontariatu, zwłaszcza w kontekście kariery zawodowej. Podobnie, wolontariat w czasie
imprez sportowych określa się jako przykład „czasu wolnego poświęcanego na rzecz
konkretnej imprezy” (project-based leisure).

Wymer i Samu (2002) wskazują, że wolontariat może być formą alternatywnej

konsumpcji, co należy rozumieć jako aktywność, która ogranicza czas możliwy do
wykorzystania na rynku konsumpcji, przy czym aktywność wolontaryjna przynosi nierynkowe
korzyści. Wolontariat może też być formą symbolicznej konsumpcji. Wówczas należy go
rozumieć jako działania, które kształtują i odwołują się do znaczeń związanych
z działającymi jednostkami: odnoszą się do poczucia przynależności; pełnienia ról
społecznych itp.

1.3. Znaczenie wolontariatu

W krajach demokratycznych wolontariat ma duże znaczenie. W poszczególnych

państwach działanie klubów sportowych, szpitali, związków zawodowych, opieki społecznej,
teatrów, straży pożarnej itp. bywa w dużej mierze oparte o dobrowolny wkład
zainteresowanych osób. W USA w 2006 roku 87% straży pożarnych działało w oparciu

71
o pracę dobrowolną. W Austrii tylko sześć największych miast posiada profesjonalne straże
pożarne, reszta oparta jest o wolontariat. Niemiecki Czerwony Krzyż, oranizacja non-profit,
pokrywa 40% leczenia w nagłych wypadkach oraz 60% transportu chorych (Hackl et al.
2009). Wartość pracy wolontariuszy w USA w roku 2001 oszacowano na 239 mld dolarów
(Govekar i Govekar 2008). W 1998 roku około 109,4 miliona Amerykanów podejmowało
działania wolontaryjne, poświęcając na to średnio 3,5 godziny na tydzień (Dutta-Bergman
2004).
Rosnące znaczenie wolontariatu jest wynikiem dość złożonego splotu okoliczności.
Pełni on wiele funkcji, ważnych dla życia społecznego i ekonomicznego. Hackl et al. (2009)
dowodzą, że - po pierwsze - praca dobrowolna może stanowić substytut działania państwa.
Po drugie, wolontariat może być tańszy od zakupu usług przez państwo na rynku. Po trzecie,
działanie wolontariatu dostarcza specyficznych usług i jest ważne samo przez się. Po
czwarte, wolontariat przyczynia się do budowy kapitału społecznego i ogólnego dobrobytu.

1.4. Krytyczne podejście do wolontariatu

Mimo, że zwykle wskazuje się na indywidualne i społeczne korzyści płynące

z wolontariatu, budzi on także wątpliwości. Bruce (1995) dowodzi, że mimo pozytywnej
oceny działania organizacji pozarządowych jako alternatywy dla rządu, nie ma gwarancji, że
ich działanie jest oparte na racjonalnych podstawach. Moralny szacunek dla ludzi
„czyniących dobro” nie oznacza, że działają oni efektywnie. Autor podaje szereg powodów,
dla których może być inaczej. Chodzi na przykład o sytuacje, kiedy wolontariusze i ich
organizacje uzyskują monopolistyczną pozycję; gdy pojawia się rywalizacja między
organizacjami pozarządowymi; gdy wolontariat prowadzi do ograniczania popytu na usługi
itd.

1.5. Typy wolontariatu

Działalność wolontarystyczna przyjmuje rozmaite formy. Ze względu na zakres

i intensywność współpracy możemy wyróżnić wolontariat systematyczny i sporadyczny,
a także wolontariat wirtualny. Ze względu na zakres podmiotowy (kto działa społecznie)
wyróżnia się wolontariat: rodzinny, szkolny, studencki, pracowniczy oraz wolontariat osób
starszych. Ze względu na typ zorganizowania można wyróżnić wolontariat formalny
i nieformalny.

72
Wolontariat systematyczny
Ta forma aktywności społecznej polega na długotrwałym i regularnym zaangażowaniu
wolontariuszy. W przypadku tego rodzaju działalności szczególnie ważne jest odpowiednie
zarządzanie zasobami ludzkimi w celu utrzymania wolontariuszy w organizacji na dłuższy
okres: rozpoznanie przyczyn zaangażowania wolontariuszy, przydzielenie zadań
odpowiadających ich oczekiwaniom i kompetencjom, informowanie o efektach pracy
i nagradzanie wysiłku wolontariuszy, różnorodność zadań przydzielanych wolontariuszom,
monitorowanie satysfakcji z pracy wolontariuszy itd. Hustinx i Lammertyn (2004) odróżniają
wolontariat długoterminowy i kolektywny od wolontariatu refleksyjnego. Ten pierwszy typ
określany jest jako bezwarunkowy, natomiast drugi jako „zdystansowany” (distant), wiążący
się z większą rolą indywidualnego wyboru podejmowanych zadań.

Wolontariat sporadyczny
Popularność tego typu działalności systematycznie wzrasta, współpraca trwa krótko i ma
ściśle określony początek i koniec. Programy te pozwalają na działalność społeczną
osobom, które nie mają wiele czasu lub tylko chciałyby spróbować działalności
wolontarystycznej bez dłuższego zaangażowania. Przykładem takiej akcji są styczniowe
finały Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Wolontariat wirtualny
Jedną z najczęściej wymienianych przyczyn braku aktywności społecznej są ograniczenia
czasowe. Wiele osób zostałoby wolontariuszami, gdyby mogli pracować w domu. Wraz
z rozwojem komunikacji coraz więcej zadań można wykonywać nie wstając od komputera.
Nie dotyczy to tylko projektowania i prowadzenia stron www, ale również pracy biurowej,
działalności promocyjnej, nauczania czy koordynowania pracy innych wolontariuszy.

Ó
Wolontariat formalny i nieformalny
Wilson i Musick (1997) biorą pod uwagę „tło instytucjonalne” i odróżniają wolontariat
formalny od nieformalnego. Pierwszy z nich cechuje się sformalizowaniem naboru,
wykonywanej pracy i w znacznej mierze ma postać kontraktową. Z kolei wolontariat
nieformalny odwołuje się do nieformalnych norm, obligacji i motywacji, bez opierania się
o formalne relacje.

Wolontariat rodzinny

73
Przeznaczony jest dla osób chcących spędzać czas z rodziną. Tworząc program
wolontariatu rodzinnego dostosowuje się zadania do zróżnicowanego wieku członków
rodziny oraz bierze pod uwagę ich ograniczenia czasowe (zwykle wspólne działania mogą
odbywać się tylko w weekendy lub popołudniami).

Wolontariat szkolny i studencki

Uczniowie i studenci, obok emerytów, są grupą najczęściej angażującą się w prace
wolontarystyczne. Rozpoczęcie działalności społecznej ułatwia istniejąca infrastruktura –
organizacje uczniowskie i studenckie. Programy wolontariatu szkolnego ułatwiają również
dotarcie do osób o specjalistycznych umiejętnościach.

Wolontariat pracowniczy
Ten rodzaj działalności społecznej staje się coraz bardziej popularny również w Polsce.
Wiele firm, realizując strategię odpowiedzialnego biznesu, zachęca swoich pracowników do
wolontariatu, np. umożliwiając im działalność społeczną w godzinach pracy. Pracownicy
zwykle sami zgłaszają propozycję współpracy, warto więc skierować do nich swoją ofertę.
Wolontariat pracowniczy jest przedmiotem kontrowersji. W wielu przypadkach programy
wolontariatu pracowniczego odbywają się w godzinach pracy (wolontariusze otrzymują więc
wynagrodzenie). Powstaje więc pytanie czy wolontariatu pracowniczego nie powinno się
raczej traktować jako formy marketingu społecznego, narzędzia public relations czy formy
integracji pracowników. Ze względu na powyższe wątpliwości wolontariat pracowniczy nie
jest przedmiotem niniejszej analizy.

Wolontariat osób starszych

Specyfika tego typu działalności społecznej polega na tym, że wolontariuszami są osoby,
które zakończyły lub wkrótce zakończą pracę zawodową. Wolontariat stanowi więc dla
społeczników sposób na zagospodarowanie czasu wolnego.

Formą działalności wolontarystycznej o rosnącym znaczeniu wydaje się obecnie

wolontariat sporadyczny i wirtualny. Wiąże się to ze zmianami w sferze wolontarystycznej,
które mają miejsce w krajach rozwiniętych. Zmiany te można scharakteryzować następująco:
• dywersyfikacji i instrumentalizacji ulega motywacja do działalności woluntarystycznej -
obecnie wolontariusze angażują się nie tylko ze względu na system wartości czy chęć
niesienia pomocy innym, ale również ze względu na bardziej „egoistyczne pobudki”, np.

74
 możliwość nabycia nowych doświadczeń, wykorzystania wiedzy, poznania interesujących
osób itd.;
• w większości krajów wzrasta liczba organizacji non-profit, co zwiększa konkurencję
w walce o wolontariuszy;
• wzrasta poziom profesjonalizacji organizacji non-profit.
Wobec powyższych tendencji zmianie ulega model pracy wolontarystycznej.
Organizacje non-profit coraz częściej rekrutują wolontariuszy tylko na czas trwania projektu
i mają dokładnie zdefiniowane wymagania co do umiejętności ochotników. Oferty
wolontariatu są więc skierowane do osób o wysokich kompetencjach, czynnych zawodowo.
Konieczne jest więc stworzenie warunków do uelastycznienia pracy wolontarystycznej.
Sprzyja to ewolucji w stronę wolontariatu sporadycznego i wirtualnego.

2. UWARUNKOWANIA DZIAŁALNOŚCI WOLONTARYSTYCZNEJ

Natężenie wolontariatu podlega zmianom w perspektywie historycznej, a także jest

zróżnicowane w perspektywie międzynarodowej, między różnymi społeczeństwami. Rodzi to
pytanie o uwarunkowania tych różnic. Istnieje w tym zakresie wiele badań. Można wskazać
dwa zasadnicze stanowiska dotyczących uwarunkowań wolontariatu. Pierwsze z nich lokuje
uwarunkowania zasięgu wolontariatu na poziomie mikro (obejmującym głównie cechy
indywidualne jednostek), podczas gdy drugie kładzie nacisk na uwarunkowania wolontariatu
na poziomie makro (obejmującym otoczenie ekonomiczne, kulturowe, prawne itp.)

2.1. Uwarunkowania wolontariatu na poziomie mikro

Status społeczno - zawodowy

Poziom wykształcenia jest zwykle pozytywnie skorelowany ze skłonnością do
działalności dobroczynnej (por. Moen 1996; McPherson i Rotolo 1996; Rotolo 1999).
Zależność ta może wynikać z faktu, że osoby o wyższym statusie społecznym, a więc
i poziomie wykształcenia, są częściej proszone o wolontarystyczne wsparcie43. Ponadto,
kształcenie łączy się z funkcjonowaniem w gęstych sieciach społecznych, co zwiększa
dostęp do informacji, w tym o możliwościach wolontarystycznego zaangażowania. Istnieją
ponadto badania dowodzące, że wraz z poziomem wykształcenia rośnie znaczenie
motywacji altruistycznych44 (Busching 1987). W wielu krajach (Polska, Austria, Czechy,

43
Argument przedstawiony przez Freemana (1997). Więcej na temat tego zagadnienia w dalszej
części rozprawy
44
Więcej na temat motywacji wolontariuszy w dalszej części rozprawy

75
Słowenia, Hiszpania) uczniowie i studenci stanowią najbardziej aktywną wolontarystycznie
grupę. W Austrii wynika to częściowo z faktu, że działalność wolontarystyczną można
wykonywać w zastępstwie służby wojskowej. W Holandii i - w pewnym zakresie - w Hiszpanii
działalność wolontarystyczna wykonywana jest w ramach obowiązków szkolnych.
Mimo większej ilości wolnego czasu, osoby bezrobotne są mniej skłonne do
społecznego zaangażowania (Erlinghagen 2000), niż osoby pracujące. Ponadto, utrata pracy
zwiększa prawdopodobieństwo zrezygnowania z działalności wolontarystycznej.
W literaturze zjawisko to uzasadnia się na kilka sposobów. Po pierwsze, osoby bezrobotne
zostają wyłączone z sieci społecznych związanych z pracą zawodową, które mogą być
źródłem informacji o możliwościach działalności wolontarystycznej. Po drugie, bezrobotnymi
są częściej osoby o niskich kompetencjach, które są również mało atrakcyjne na rynku pracy
wolontarystycznej. Wskazuje się, że dla podjęcia działalności wolontarystycznej potrzebny
jest pewien minimalny poziom kapitału ludzkiego. Ponadto, praca zawodowa może
zwiększać wiarę we własne siły i uczyć przydatnych w działalności wolontarystycznej
umiejętności (Brady et al 1995). Osoby pracujące w niepełnym wymiarze godzin lub mające
elastyczny czas pracy cechują się zwykle wysoką aktywnością społeczną. Do działalności
społecznej skłonne są szczególnie osoby, które pracują na niepełny etat z wyboru (por.
Wilson 2000). Ograniczenia czasowe (przynajmniej te związane z pracą zawodową) nie
wpływają więc negatywnie na skłonność do działalności wolontarystycznej (prawdopodobnie
negatywny efekt netto ograniczeń budżetu czasu niwelowany jest przez inne cechy osób
spędzających dużo czasu w pracy – wysoki prestiż zawodowy, gęsta sieć kontaktów
społecznych, wysoki poziom umiejętności itd.). Niektórzy autorzy (np. Herzog i Morgan 1993)
twierdzą, że przy działalności społecznej wolontariusze wykorzystują umiejętności nabyte
poprzez doświadczenie zawodowe. Z tego powodu osoby na stanowiskach o wysokiej
niezależności działania, wymagających wykonywania złożonych zadań, są bardziej aktywni
wolontarystycznie, a ich działania w ramach wolontariatu są bardziej różnorodne.
Dane wskazujące na większą skłonność do wolontariatu wśród osób niepracujących
pojawiają się sporadycznie. Przykładowo, Wymer i Samu (2002) wskazują, że osoby
niepracujące są bardziej zaangażowane w wolontariat. Krajowe badania wolontariatu
wskazują na wyższy poziom aktywności społecznej wśród bezrobotnych (w stosunku do
osób czynnych zawodowo) w Belgii, Holandii i na Węgrzech.

• Status ekonomiczny
Wysokość indywidualnych dochodów oraz wysokość wynagrodzenia z pracy są
bardzo często pozytywnie skorelowane ze skłonnością zaangażowania wolontarystycznego.
Jest to sprzeczne z ekonomicznym spojrzeniem na wolontariat, gdzie wartość (utraconych)

76
zarobków wyznacza koszt czasu przeznaczanego na działalność społeczną. Paradoks ten
wyjaśnia Freeman (1997) twierdząc, że osoby o wyższym poziomie dochodów są częściej
proszenie o dobroczynne wsparcie, również w postaci pracy wolontarystycznej.

• Miejsce zamieszkania
Skłonność do działalności wolontarystycznej może różnić się między mieszkańcami
wsi i miast, nie ma jednak zgody co do rodzaju relacji między aktywnością społeczną
a miejscem zamieszkania. W miastach infrastruktura społeczna i sieć organizacji
wolontarystycznych jest silniej rozwinięta, co pozytywnie wpływa na aktywność
wolontarystyczną. Z drugiej strony, w miastach szereg usług dostarcza sektor publiczny
pozostawiając mniej miejsca na działalność organizacji wolontarystycznych. W obszarach
wiejskich relacja ta jest odwrotna. Czynnikiem przeważającym wydaje się stan infrastruktury
społecznej i rozwoju sieci organizacji non-profit. Ponadto badania aktywności
wolontarystycznej mogą dawać zaniżone wyniki na wsiach, gdyż tam działalność społeczna
odbywa się częściej w sposób nieformalny i może nie być postrzegana przez respondentów
jako wolontariat.
Na podstawie narodowych danych na temat działalności wolontarystycznej można
stwierdzić, że większa aktywność społeczna na wsiach i w małych miastach typowa jest dla
krajów o wyższym poziomie dochodu narodowego (np. Austria, Dania, Finlandia, Szwecja,
Francja, Holandia), gdzie również w mniejszych ośrodkach poziom rozwoju infrastruktury
społecznej sprzyja aktywności wolontarystycznej. W biedniejszych krajach (np. Grecja,
Węgry, Litwa, Słowacja) działalność wolontarystyczna obywa się przede wszystkim w dużych
miastach.
Zmienna charakteryzująca długość zamieszkania w danej okolicy odnosi się do
zależności opisanej przez DiPasquale i Gleasera (1999), którzy dowiedli, że osoby dłużej
mieszkające w jednym miejscu są bardziej skłonne do inwestycji w lokalne otoczenie.
Inwestycje te często realizowane są poprzez działalność wolontarystyczną.

• Cechy demograficzne
Badania wykazują, że skłonność do działalności wolontarystycznej wzrasta wraz
z wiekiem osiągając szczyt około 40-50 roku życia (por. Menchik i Weisbrod 1987),
a następnie zaczyna spadać. Nie ma zgodności co do tego, jak zakończenie aktywności
zawodowej wpływa na skłonność do działalności wolontarystycznej. Z jednej strony
uzasadnia się, że zwiększony zasób czasu wolnego związany z przejściem na emeryturę
sprzyja aktywności wolontarystycznej. Z drugiej strony, istnieje duże wsparcie empiryczne
hipotezy, że praca zawodowa sprzyja aktywności w innych sferach życia człowieka (w tym
działalności społecznej), a zakończenie pracy zawodowej łączy się z wycofaniem również ze

77
sfery działalności wolontarystycznej (por. Warburton et al. 1998). Działalności
wolontarystycznej sprzyja również związany z wiekiem deklarowany (choć nie faktyczny)
stan zdrowia (por. Warburton et al. 1998). Dutta-Bergman (2004) zauważa, że uprawianie
sportów, np. jazda na rowerze, jest predykatorem wolontariatu.
Wielowymiarowa analiza statystyczna związku między wiekiem, a działalnością
wolontarystyczną przeprowadzona przez Cutlera i Hendricksa (2000) dla danych
amerykańskich wykazała, że spadek aktywności wolontarystycznej osób w wieku
(przed)emerytalnym wynika z natężania w tym okresie życia czynników niesprzyjających
aktywności społecznej. Osoby starsze mają bowiem przeciętnie niższe wykształcenie,
deklarują gorszy stan zdrowia, są mało aktywne zawodowo, nie mają dzieci na utrzymaniu
i częściej są samotne. Na paraboliczny kształt krzywej wyznaczającej aktywność społeczną
w cyklu życia nie wpływa zatem wiek, ale zmieniający się z wiekiem układ czynników
determinujących skłonność do społecznego zaangażowania. Należy również zaznaczyć, że
starsi wolontariusze (w wieku przedemerytalnym lub po zakończeniu aktywności zawodowej)
poświęcają działalności społecznej przeciętnie więcej czasu niż młodzi społecznicy
(Gallagher 1994).
Analizy związku między płcią a zaangażowaniem wolontarystycznym nie dają
jednoznacznych odpowiedzi (wyniki różnią się w zależności od krajów objętych badaniem).
Niektóre badania wskazują, że mężczyźni poświęcają więcej czasu wolontariatowi niż
kobiety, podczas gdy inne badania pokazują, że kobiety są bardziej aktywne (Wymer i Samu
2002). Różnice między kobietami a mężczyznami dotyczą obszarów działalności
wolontarystycznej. Kobiety częściej działają w organizacjach wyznaniowych lub zajmujących
się pomocą społeczną, z kolei mężczyźni częściej angażują się w działalność organizacji
związanych z ich pracą zawodową, bądź działalność polityczną (por. Smith 1994, Wilson
i Musik 1997; Cutler i Hendricks 2000; Dutta-Bergman (2004). Wymer i Samu (2002)
dowodzą, że zaangażowanie kobiet w wolontariat jest bardziej formalne niż mężczyzn.
Ważnym czynnikiem zaangażowania wolontarystycznego jest liczba i wiek dzieci.
Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym są mniej skłonni do działalności społecznej ze
względu na ograniczone zasoby czasu wolnego. Z czasem zależność ta ulega odwróceniu,
a rodzice działają wolontarystycznie w obszarach związanych z wychowywaniem i edukacją
dzieci (Smith 1994; Janoski i Wilson 1995; Wilson i Musik 1997; Wilson 2000).
Stan cywilny uznaje się za jeden ze wskaźników indywidualnego zasobu kapitału
społecznego (por. Cutler i Hendricks 2000). Przyjmuje się, że osoby żyjące w związku mają
dostęp do większej liczby kontaktów społecznych. Gęstość sieci społecznej, w której dana
jednostka uczestniczy jest pozytywnie skorelowana ze skłonnością do zaangażowania

78
wolontarystycznego. Tym samym korelacja między posiadaniem partnera,
a zaangażowaniem społecznym jest zwykle pozytywna.

• Zasięg sieci społecznych (interakcje społeczne)

Do czynników sprzyjających działalności wolontarystycznej należą: rozbudowana sieć
kontaktów społecznych, członkostwo w organizacjach non-profit, wcześniejsze
doświadczenie z działalności wolontarystycznej (por. Wilson 2000). Bezpośrednie
zaproszenia do działalności społecznej uznaje się za bardzo efektywny sposób rekrutacji
wolontariuszy, zwłaszcza, jeśli osoba rekrutująca ma również doświadczenie
wolontarystyczne lub jeśli rekrutacja odbywa się w grupie znajomych. Hustinx et al. (2005)
stwierdzili, że zaangażowanie studentów w wolontariat związane jest z posiadaniem
wolontariuszy w otoczeniu społecznym. Wpływ sieci społecznych zależy od specyfiki pracy
wolontarystycznej. Sieci społeczne czy rodzinne są stosunkowo nieefektywne przy rekrutacji
do pracy w kontrowersyjnych bądź niebezpiecznych obszarach (np. pomoc chorym na AIDS,
obrona praw człowieka czy praw zwierząt).
Saxon i Benson (2005) wskazują, że zaangażowanie polityczne oraz pomostowe
więzi społeczne (bridging social ties) są pozytywnie skorelowane z poziomem
zaangażowania w organizacjach pozarządowych. Z kolei zaufanie do innych okazało się
czynnikiem nieistotnym.

• Sylwetka wolontariusza
Hackl et al. (2009) na podstawie badań empirycznyh wskazują, że typowy
wolontariusz jest zatrudniony, posiada wysokie wykształcenie, posiada małżonka oraz dzieci,
cieszy się też wysokimi dochodami. Zatem osoby gotowe pracować za darmo robią to, mimo
wysokich kosztów utraconych możliwości (opportunity costs). Z kolei Hustinx et al. (2005)
badając zaangażowanie studentów w wolontariat zauważają pozytywny wpływ: posiadania
wolontariuszy w otoczeniu społecznym; uczestnictwa w praktykach religijnych; bycia
mężczyzną; brakiem poczucia presji związanej ze studiowaniem i studiowania dyscypliny
zorientowanej społecznie.
Syndromy cech, mimo pewnych podobieństw, różnią się w zależności od typu
wolontariatu, który brany jest pod uwagę.

2.2. Poziom makro

Na poziomie makro analizowane są uwarunkowania wolontariatu wynikające

z wpływu: relacji państwa i sektora pozarządowego; poziomu rozwoju ekonomicznego
i koniunktury oraz religii. Poniżej przestawione są te czynniki:

79
• Relacje między państwem a sektorem non-profit
Salamon i Anheier (1998) opisują cztery idealne typy45 (por. tabela 2.) relacji
państwo – sektor non-profit w oparciu o dwa kryteria: wielkość sfery non-profit oraz skalę
wydatków społecznych państwa.

Tabela 2. Typy relacji państwo – sektor non-profit

Skala wydatków Wielkość sektora non-profit

społecznych państwa Duży Mały
Wysoka Korporacyjny Socjaldemokratyczny
Niska Liberalny Statyczny

Źródło: Salamon i Anheier (1998)

W modelu liberalnym niskie wydatki państwa korespondują z aktywną i rozbudowaną

sferą wolontarystyczną. Model jest „prawdopodobny tam, gdzie klasa średnia jest
w przewadze, a ich opozycja – właściciele ziemscy i ruchy robotnicze – nigdy nie istniała lub
nie odgrywała znaczącej roli. Prowadzi to do silnej politycznej i ideologicznej niechęci do
tworzenia przez państwo rozbudowanego systemu zabezpieczania społecznego. W tej roli
preferuje się organizacje sektora non-profit” (Salamon i Anheier 1998: 229). Przykładami
państw, w których relacje państwo – sektor non-profit reprezentuje model najbardziej
zbliżony do typu liberalnego są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. W reżimach liberalnych
podmioty pozarządowe przypominają w największym stopniu „modelowe” organizacje non-
profit: stosunkowo mało zależne finansowo od państwa, będące efektem oddolnych
inicjatyw, działające głównie w oparciu o wolontariat. W krajach o reżimie liberalnym sektor
non-profit jest relatywnie duży, a poziom aktywności wolontarystycznej wysoki.
Odmienny układ opisuje model socjaldemokratyczny realizowany, na przykład,
w Szwecji. Typ ten charakteryzuje relację, w której przede wszystkim państwo zajmuje się
dostarczaniem usług społecznych pozostawiając mało miejsca na działalność podmiotów
wolontarystycznych. Sektor non-profit tworzą przede wszystkim organizacje hobbystyczne.
Ponadto, sfera non-profit stanowi znaczącą przestrzeń ekspresji politycznej. Zdaniem

45
Istnieją inne typologie relacji państwo – sektor non-profit. Na przykład Hausner (2006:13-15)
przytacza typologią Kuhnle’a i Selle (1992), w której kryteriami są relacje między sektorami co do
współdziałania i komunikacji oraz finansów i kontroli. Również w tym ujęciu Niemcy i Wielka Brytania
reprezentują odrębne typy stosunków państwo – sektor non-profit. Niemcy należałoby uznać za
państwo o wysokim stopniu integracji sfery publicznej i wolontarystycznej (wysoki poziom komunikacji
i współdziałania) i dużej zależności podmiotów non-profit od publicznego finansowania. Wielka
Brytania z kolei wydaje się sytuować wśród typów o stosunkowo dużym stopniu finansowej
niezależności organizacji wolontarystycznych (od państwa). Od 1997 roku (dojście do władzy
laburzystów) stosunki państwo – sektor non-profit w Wielkiej Brytanii wydają się jednak zmierzać
w kierunku modelu o dużym stopniu integracji (z punktu widzenia komunikacji i współdziałania).

80
Salamona i Anheiera, na ukształtowanie się modelu socjaldemokratycznego decydujący
wpływ miała, w ujęciu historycznym, silna klasa pracująca zdolna do wywierania wpływu na
decyzje polityczne. Nie oznacza to, że w krajach o reżimie socjaldemokratycznym aktywność
wolontarystyczna jest na niskim poziomie. W Szwecji na przykład notuje się wysoki poziom
osób angażujących się w wolontariat. Ze względu na dominującą rolę państwa
w dostarczaniu usług społecznych, organizacje wolontarystyczne skupiają osoby
o podobnych zainteresowaniach, chcących wspólnie spędzić czas, hobbystów. Organizacje
te często mają charakter nieformalny, ponadto część wolontariuszy działa na rzecz
podmiotów sektora publicznego. Z tego powodu w Szwecji i szerzej – krajach o reżimie
socjaldemokratycznym, obserwujemy rozbieżność między wielkością sektora non-profit
a poziomem zaangażowania wolontarystycznego.
Model statyczny, występujący na przykład w Japonii, ukształtował się w warunkach
silnego państwa nieulegającego wpływom klasy pracującej i reprezentującego interesy elit.
W obliczu słabości klasy średniej oraz mniejszego znaczenia kościoła, ograniczona
działalność państwa w dziedzinie zabezpieczenia społecznego nie przełożyła się na rozwój
sektora non-profit. Model statyczny występuje również w krajach rozwijających się, gdzie nie
rozwinęła się jeszcze klasa średnia o zasobie dochodów i czasu wolnego sprzyjającemu
społecznej aktywności. Ponadto w krajach rozwijających się ustrój demokratyczny, który jest
istotnym czynnikiem rozwoju sektora woluntarystycznego, nie istnieje, lub panuje
stosunkowo krótko.
Model korporacyjny ukształtował się przy współpracy państwa i sektora non-profit. W
procesie politycznym podmioty non-profit zostały wcielone do sfery publicznej. O takiej
organizacji decydowały nie tyle argumenty efektywnościowe, co chęć uzyskania przez
państwo poparcia głównych grup społecznych i złagodzenia konfliktu z kościołem.
Relacja między państwem a sektorem non-profit ma wpływ na wielkość, zakres
i intensywność zaangażowania wolontarystycznego. W modelu korporacyjnym intensywna
współpraca sektora non-profit z państwem sprawiła, że wiele organizacji pozarządowych
przypomina instytucje sektora finansów publicznych. Podmioty te mają duże rozmiary,
korzystają głównie z pracy płatnego personelu i w niewielkim stopniu wykorzystują
działalność wolontariuszy. Na sektor non-profit składa się również drugi segment, w którym
występują „klasyczne” organizacje pozarządowe. Są one zwykle w dużo mniejszym stopniu
finansowane przez państwo, mają mniejsze rozmiary i dużo częściej korzystają z pracy
wolontariuszy. Taki układ widoczny jest np. w Niemczech, gdzie w wielu dziedzinach relacje
państwo – sektor non-profit ukształtowały się w typowy dla modelu korporacyjnego sposób.
Obszar ochrony zdrowia i innych usług społecznych (w skład których wchodzą m.in. pomoc

81
społeczna, opieka nad osobami niepełnosprawnymi, dziećmi i osobami starszymi) stanowią
wprawdzie najważniejszą sferę działalności organizacji non-profit (przychody organizacji
non-profit działających w tych obszarach stanowią ponad 60 proc. przychodów całego
sektora), skupiają jednak tylko 15 proc. aktywności wolontarystycznej (por. Bode 2003).
Obszarami najaktywniejszej działalności wolontarystycznej są kultura i rekreacja oraz
działalność religijna. O ile ta druga kategoria odzwierciedla tradycyjną formę aktywności
wolontarystycznej (opartej na wyznawanych wartościach z wykorzystaniem struktur
lokalnych/parafialnych), to działalność w dziedzinach kultury i rekreacji wydaje się
odzwierciedlać nowy typ podmiotów non-profit opisanych przez Bode (2003). Organizacje
nowego typu coraz częściej powstają również w sektorze „innych usług społecznych”,
zwłaszcza w dziedzinie usług opiekuńczych i doradczych.
Trzeba też zauważyć, że ograniczenie zakresu wydatków państwa, deregulacyjne
„wycofanie” się państwa z pewnych obszarów, co nastąpiło w latach 80., głównie w Wielkiej
Brytanii i USA, pozostawiło szerszą przestrzeń działania dla sektora pozarządowego
(Govekar i Govekar 2008). W istocie, część reform stymulowała przejmowanie obowiązków
państwa przez sektor pozarządowy (np. w sferze opieki społecznej).
Specyficzną grupę stanowią kraje Europy Środkowej, w której występuje specyficzna
mieszanka modelu statycznego i socjaldemokratycznego (por. Volunteering in …, 2010).
Niski poziom zaangażowania obywatelskiego i społecznego uzasadnia się tu spuścizną
komunistycznego systemu politycznego. Przed rokiem 1989 sektor non-profit działał
w szczątkowej formie, a organizacje wolontarystyczne były kontrolowane przez państwo.
Ponadto, panujący system polityczny wykształcił u obywateli przekonanie, że to państwo
odpowiada za bezpieczeństwo socjalne jednostki. Poza tym, w krajach transformacji
ustrojowej występuje szereg czynników negatywnie wpływających na wzrost sektora non-
profit – stosunkowo niski (w porównaniu z krajami Europy Zachodniej) poziom rozwoju
ekonomicznego i relatywnie krótki okres demokracji. Wskazuje się również, że w krajach
Europy Środkowej wolontariat może budzić negatywne skojarzenia z obowiązkowymi
pracami społecznymi (tzw. „czynami społecznymi”) charakterystycznymi dla systemu sprzed
1989 roku.

• Typ ustroju politycznego, poziom dobrobytu, dominujący system religijny

Badania przeprowadzone na grupie 33 krajów (Curtis et al. 2001) wykazują silną,
pozytywną korelację między poziomem rozwoju ekonomicznego kraju a zaangażowaniem
wolontarystycznym. Jedna z interpretacji tego związku odwołuje się do wpływu bogactwa
narodów na rozwój klasy średniej, dysponującej dostateczną ilością pieniędzy i czasu
wolnego, by zaangażować się w działalność wolontarystyczną. Govekar i Govekar (2008)

82
zwracają uwagę na znaczenie czynników makroekonomicznych. W czasach wzrostu
ekonomicznego oraz małego bezrobocia sektor pozarządowy rośnie i istnieje stały dopływ
wolontariuszy. Saxon i Benson (2005) podkreślają rolę poziomu dochodu gospodarstw
domowych; poziomu bezrobocia oraz poziomu wydatków publicznych.
Czynnikiem związanym z aktywnością społeczną jest także kompozycja systemów
religijnych. Curtis et al. (2001) dowodzą, że aktywność stowarzyszeniowa najwyższa jest
w krajach, gdzie panuje różnorodność religijna lub dominuje religia protestancka. W krajach,
gdzie współwystępują różne systemy religijne, organizacje wyznaniowe konkurują
o wiernych, co zwiększa zaangażowanie religijne obywateli, a w konsekwencji
zaangażowanie społeczne. Protestantyzm z kolei uznają Curtis et al. (2001) za system
o najmniej zhierarchizowanych strukturach, podkreślający w szczególny sposób wagę służby
innym i w największym stopniu niezależny od państwa (w stosunku do Kościoła katolickiego
czy prawosławnego). W przeciwieństwie do ustaleń Salamona i Anheiera, Curtis et al. nie
znajdują silnej korelacji między zaangażowaniem społecznym a typem ustroju politycznego.
Natomiast istotne znaczenie dla aktywności wolontarystycznej okazała się mieć długość
okresu panowania demokracji w danym kraju.

2.3. Motywacje do podjęcia działalności wolontarystycznej

Wolontariat jako dobrowolny wkład na rzecz dobra wspólnego, dotyczący dóbr, które
nie są ekskluzywnie konsumowane (w przeciwieństwie do sektora prywatnego), rodzi
trudności w wyjaśnieniu, dlaczego ludzie podejmują taki wysiłek. Istnieje szereg koncepcji na
ten temat. Sugden (1984) wskazuje kilka zasadniczych podejść. Jedno z nich zakłada, że
każda jednostka alokuje swoje zasoby między prywatne dobra a dobra publiczne,
maksymalizując swoją użyteczność. Margolis zakłada, że ludzie posiadają dwie funkcje
użyteczności: egoistyczną oraz grupową (mającą charakter altruistyczny). Hackl et al. (2009)
wyróżniają w obrębie literatury ekonomicznej trzy główne determinanty podejmowania
działań dobrowolnych na rzecz dobra wspólnego z jednostkowego poziomu. Pierwsze
podejście widzi wolontariat jako normalny sposób konsumpcji. Drugie - jako sposób
zwiększania dochodów. Trzecie podejście odwołuje się z kolei do poczucia moralnej obligacji
ludzi proszonych o pomoc przez organizacje.
Wolontariat może być zatem:
a) formą aktywności przynosząca korzyści wolontariuszom;

83
b) formą aktywności będącą „poświęceniem” innych, możliwych, prywatnych korzyści na
rzecz dobra wspólnego, co wynikać może w szczególności z tego, że ludzie kierują się
normami moralnymi.
W pierwszym przypadku mamy zatem motywacje egoistyczne w drugim zaś
altruistyczne.
Badania dotyczące wolontariatu przyjmują zwykle jedną z tych dwóch perspektyw
(lub próbują je łączyć), jednak sam dylemat nie wydaje się podlegać empirycznej weryfikacji.
Jednocześnie, motywacje mają duże znaczenie dla działalności wolontaryjnej. Do głównych
przyczyn zaprzestania działalności wolontarystycznej zalicza się czynniki związane ze sferą
motywacji: brak uznania za włożony wysiłek, niedopasowane zadań do kompetencji
wolontariusza, zbyt mały zakres autonomii w pracy wolontarystycznej (por. Wilson 2000).

• Typy motywacji działań wolontaryjnych

Govekar i Govekar (2008) wskazali szereg motywacji obecnych u wolontariuszy pod
względem ich wartości i postaw. Są one związane z: a) samooceną; b) poczuciem
obowiązku; c) wiarą religijną; d) wpływem innych osób; e) korzyściami społecznymi (np.
możliwością zdobycia nowych przyjaciół).
Schlegelmilch i Tynan (1989) dokonali segmentacji psychograficznej wolontariuszy,
wyróżniając następujące czynniki skłaniające do działalności: a) sympatia i współczucie;
b) dystans (skłonność do pomocy jedynie osobom im znanym); c) pragmatyzm (uznanie, że
należy pomagać osobom w ciężkiej sytuacji, a rząd nie zrobi tego dobrze); d) sceptycyzm
(pomoc mimo poczucia, że to nie poprawi sytuacji); e) uznanie (zyskanie „poklasku”).
Autorzy dowodzą, że w zależności od typu oczekiwanej pracy, organizacje charytatywne
mogą, na podstawie segmentacji, poszukiwać wolontariuszy w sposób precyzyjny –
adresując ogłoszenia do odpowiednich grup.
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych i systematycznie rozwijanych narzędzi
jakościowego badania motywacji wolontariuszy jest tzw. kwestionariusz funkcji wolontariatu
(Volunteer Functions Inventory) zaproponowany przez Clary'ego i Snydera (1991). Clary
i Snyder, badając regularnie stosunkowo duże grupy amerykańskich wolontariuszy (do 2000
osób), zidentyfikowali sześć funkcji psychologicznych wolontariatu: wartości (values), kariery
(career), zrozumienia (understanding), społeczną (social), wzmocnienia (enhancement)
i ochronną (protective), a Esmond i Dunlop (2004), wykorzystując zmodyfikowaną wersję
kwestionariusza, kolejne dwie: wzajemności (reciprocity) i społecznej integracji (social
interaction).
Osoby, dla których zaangażowanie wolontarystyczne pełni funkcję wartości, działają
ze względu na wyznawane zasady moralne lub współczucie wobec potrzebujących. Wśród

84
wolontariuszy chcących poprzez swoje zaangażowanie poprawić swoją atrakcyjność na
rynku pracy, wolontariat pełni funkcję kariery. Wolontariat oferuje np. możliwość uzyskania
dodatkowych kwalifikacji (Govekar i Govekar 2008). Funkcja społeczna związana jest
z chęcią dostosowania się do oczekiwań otoczenia (rodziny, grupy rówieśników,
w szczególności możliwe uzyskanie uznania ze strony innych; lub polepszenie samooceny.),
a funkcja zrozumienia odzwierciedla przede wszystkim chęć poznania i rozwinięcia swoich
umiejętności. Funkcja wzmocnienia ma znaczenie dla wolontariuszy, pragnących zwiększyć
poczucie własnej wartości. Z kolei funkcja ochronna pomaga wolontariuszom zwalczyć
poczucie winy czy złagodzić wyrzuty sumienia. Funkcja wzajemności odnosi się do „spłaty
długu” w odpowiedzi na otrzymaną pomoc w przeszłości, a funkcja społecznej integracji
zaspokaja potrzebę przynależności.
W tabeli 3. przedstawiono zidentyfikowane na podstawie badań jakościowych
psychologiczne funkcje wolontariatu.

Tabela 3. Typologia motywacji wolontariuszy według funkcji psychologicznej

wolontariatu

Funkcja Przykładowe odpowiedzi w kwestionariuszu

psychologiczna funkcji wolontariatu

1. wartości a. Czuję współczucie wobec osób potrzebujących.

b. Pomaganie innym jest ważne.
c. Działam dla sprawy, która jest dla mnie istotna.

2. kariery a. Możliwość poznania ludzi, którzy mogą pomóc.

w mojej karierze zawodowej.
b. Działalność wolontarystyczna dobrze wygląda
w CV.
c. Wolontariat pozwala poznać możliwe ścieżki
kariery.

3. zrozumienia a. Możliwość samorozwoju.

b. Nauka praktycznych umiejętności.
c. Wolontariat pozwala na zmianę punktu
widzenia.

4. społeczna a. Działalność wolontarystyczna jest istotna dla

ludzi, których szanuję.

85
 5. wzmocnienia a. Dzięki działalności wolontarystycznej czuję się
potrzebny.

6. ochronna a. Wolontariat pomaga mi radzić sobie z własnymi

problemami.

7. wzajemności a. Mi również ktoś kiedyś pomógł.

b. Być może w przyszłości będę potrzebować
pomocy.

8.społecznej interakcji a. Wolontariat pomaga poznać interesujące

osoby.

Źródło: opracowanie własne, zestawienie psychologicznych funkcji wolontariatu na

podstawie: Esmond, J., Dunlop, P., Developing the Volunteer Motivation Inventory, 2004
oraz Clary, E., Snyder, M., Stukas, A., Volunteers' Motivations: Findings from a National
Survey, Non-profit and Voluntary Sector Quarterly, 1996, vol. 25, s.485-505.

Rozpoznanie motywacji wolontariuszy jest istotne z punktu widzenia zarządzania

wolontariatem, począwszy od procesu rekrutacji. Jak wykazują Clary et al. (1994; 1998),
rekrutacja wolontariuszy jest skuteczniejsza, jeśli ogłoszenia dotyczące możliwości pracy
społecznej odnoszą się do najważniejszego dla danej funkcji psychologicznej wolontariatu.
Na podstawie szeregu badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych uznaje się, że
dla wolontariuszy najistotniejsze są funkcje wartości, zrozumienia i wzmocnienia, natomiast
stosunkowo mniej ważne są takie funkcje jak: ochronna, kariery, społeczna (por. Clary et
al.,1999). Funkcje te różnią się np. w zależności od wieku – dla osób młodszych stosunkowo
ważne (choć nigdy nie najważniejsze) są funkcje kariery i społecznej interakcji. Badania
motywacji wolontariuszy z użyciem kwestionariusza funkcji wolontariatu wykazało również,
że do podjęcia działalności wolontarystycznej skłania więcej niż jeden rodzaj motywacji.
Wyniki badań amerykańskich Clary’ego i innych dowodzą, że istnieje ścisła zależność
między rodzajem motywacji, a obszarem działalności wolontarystycznej. Przedstawiciele
grupy „egoistycznej” (funkcje kariery, zrozumienia, interakcji społecznej) są mniej skłonni do
pracy w obszarach związanych z religią, sztuką, pomocą społeczną i ochroną środowiska.
Z kolei członkowie grupy „altruistycznej” (funkcja wartości) wykazują ponadprzeciętną
aktywność w tych dziedzinach. Różnorodność obu grup można dostrzec jeszcze wyraźniej
przy analizie wolontariatu nieformalnego (niezwiązanego z jakąkolwiek organizacją non-
profit). Wykonywanie tego rodzaju działalności jest rzadko spotykane wśród osób dbających
o rozwój własnej kariery, natomiast popularne wśród wolontariuszy działających z chęci
pomocy innym.

86
 Zależność między typami motywacji a formami działalności wolontarystycznej stoi
u podstaw marketingowego podejścia do zarządzania wolontariuszami. Podejście to polega
na segmentacji potencjalnych wolontariuszy ze względu na ich motywacje. Następnie
formułuje się ogłoszenia rekrutacyjne i przydziela zadania wolontariuszom tak, by
odpowiadały one ich motywacjom.
Przykład segmentacji wolontariuszy prezentują Pearce (1993) oraz Callow (2004).
Dzielą oni przyczyny działalności społecznej na humanitarne (zbliżone do altruistycznych)
i społeczne (prospołeczne - możliwość integracji z klientami i innymi wolontariuszami). Oba
wymiary mogą przyjmować dwie wartości: istotne i nieistotne. Powstaje więc macierz, która
zawiera 4 typy działań społecznych odpowiadające różnym motywacjom wolontariuszy
(Tabela 4) .

Tabela 4. Typy działań społecznych odpowiadające różnym motywacjom

wolontariuszy

aspekt społeczny

nieistotny istotny
istotny
(1) Działania na drugim planie (2) Działanie jako adwokat
aspekt
(poza sceną) swoich klientów
humanitarny
(3) Działania związane z
(4) Działanie w przyjaznym
nieistotny nabywaniem nowych
otoczeniu innych wolontariuszy
umiejętności

Źródło: M. Callow: Identifying promotional appeals for targeting potential volunteers: an

exploratory study on volunteering motives among retirees, 2004.

Dla osób chcących pracować wyłącznie z pobudek humanitarnych (grupa 1.

w powyższej Tabeli 4.), możliwość zdobycia nowych umiejętności czy kontakt z innymi
wolontariuszami nie są wystarczającymi zachętami. Odpowiedni rodzaj pracy dla tej grupy
stanowi działalność, która ma duże znaczenie dla klientów organizacji, pozwala jednak
pozostać na drugim planie, np. pomoc w odrabianiu lekcji wychowankowi domu dziecka.
Dla osób, które oba aspekty uważają za istotne (grupa 2. w powyższej Tabeli 4.),
najodpowiedniejsze będą działania wymagające aktywnej współpracy z innymi
wolontariuszami oraz otoczeniem organizacji. Członkowie tej grupy powinni mieć również

87
świadomość znaczenia swojej roli. Tacy wolontariusze stają się obrońcami i rzecznikami
swoich klientów.
Osoby, dla których ani aspekt społeczny, ani humanitarny nie ma większego
znaczenia (grupa 3. w powyższej Tabeli 4.), postrzegają wolontariat jako sposób na
rozpoczęcie kariery zawodowej. Stanowisko odpowiednie dla nich powinno przede
wszystkim stwarzać możliwości rozwoju, nie musi natomiast łączyć się z głównym obszarem
działalności organizacji. Wolontariusz pracujący w dziale księgowości organizacji
turystycznej nie musi być zapalonym podróżnikiem.
Kandydaci z grupy 4. (w powyższej Tabeli 4.) traktują wolontariat jako rozrywkę
i możliwość nawiązania nowych znajomości. Najlepiej więc będą się sprawdzać przy
zadaniach zespołowych, wymagających kreatywności i spontaniczności, np. przy organizacji
festynu dobroczynnego. Z kolei nie zawsze przyjemność będzie im sprawiała praca
bezpośrednio z klientami organizacji.
Odpowiednia segmentacja wolontariuszy jest dużo łatwiejsza w organizacjach, gdzie
ochotnicy już działają. Badając jakość ich pracy, przyczyny ich społecznego zaangażowania
oraz poziom satysfakcji z wykonywanej pracy, możemy ustalić zestaw odpowiednich cech
dla danego stanowiska.

• Złożony charakter i zróżnicowanie motywacji

Istnieje szereg badań odwołujących się do wymiaru psychologicznego i motywacji
wolontariuszy. Togler et al. (2008) zbadali wpływ motywacji na gotowość dobrowolnego
uczestnictwa w organizacjach ekologicznych. Autorzy, na podstawie analiz danych z 32
krajów stwierdzili zależność między motywacją pro-ekologiczną a uczestnictwem
w organizacjach i dobrowolną pracą w nich, choć w tym drugim przypadku zależność
okazała się słabsza.
Wymer i Samu (2002) stwierdzili odmienność motywacji u mężczyzn i kobiet. Kobiety
podejmując działania wolontaryjne, kierują się wartościami, takimi jak empatia i pokój,
podczas gdy mężczyźni: pięknem świata, szacunkiem, społecznym uznaniem. Ci sami
badacze stwierdzili też odmienność wartości pracujących i niepracujących wolontariuszy.
Pracujący kierują się wartościami „pokój’ i „bezpieczeństwo”, które to wartości stanowią
reprezentację symbolicznej konsumpcji, której nie mają szansy osiągnąć w pracy
zawodowej. Niepracujący z kolei kierują się wartościami: „ciekawe życie”, „poczucie
zadowolenia z wykonanej pracy” i „szczęście”.
Dutta-Bergman (2004) oferuje psychologicznie zorientowaną koncepcję
zintegrowanej odpowiedzialności, która zakłada, że jednostki działają w otoczeniu

88
społecznym i ze względu na otoczenie podejmują działania, manifestując swój styl życia,
i czynią to w taki sposób, by działania były spójne.
Badania Schlegelmilcha i Tynana (1989) wskazują, że wolontariat nie zastępuje
gotowości do przekazywania datków pieniężnych na cele charytatywne, lecz stanowi
uzupełnienie generalnego nastawienia charytatywnego.

2.4. Ekonomiczna wartość wolontariatu

Mimo, iż wolontariusze w zasadzie nie otrzymują wynagrodzenia za swoją

działalność, możliwa jest wycena ich pracy. Wytyczne co do sposobu szacowania pracy
wolontarystycznej zostały opracowane na zlecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy (por.
Manual on the Measurement of Volunteer Work). Obecnie najlepszym źródłem danych
o działalności wolontarystycznej w ujęciu międzynarodowym jest projekt Comparative Non-
Profit Sektor, realizowany przez Instytut Johnsa Hopkinsa. Komponent dotyczący pomiaru
wartości pracy wolontarystycznej (w oparciu o wytyczne MOP) jest dopiero rozwijany.
Dostępne są już jednak pewne dane o wartości produktu wytwarzanego przez wolontariuszy.
Raport o wolontariacie w Unii Europejskie (Volunteering in… , 2010) wykazuje, że
produkt wytwarzany przez pracę społeczników może mieć dużą wartość. W krajach, gdzie
udział zaangażowania wolontarystycznego społeczeństwa jest wysoki (np. w Austrii, Szwecji,
Holandii), wartość pracy wolontarystycznej może wynosić nawet 3-5 proc. PKB.
W największych europejskich gospodarkach: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Hiszpanii czy
Francji wartość produktu wytworzonego przez wolontariuszy waha się pomiędzy 1-2 proc.
W krajach Europy Środkowej ze względu na stosunkowo niską aktywność społeczną
obywateli, wartość pracy wolontarystycznej jest niska – znacznie poniżej 1 proc. W Polsce
produkt wytworzony przez wolontariuszy, podobnie jak na Słowacji i w Grecji, nie przekracza
0,1 proc. PKB.

3. WOLONTARIAT W POLITYKACH KRAJOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH

Najważniejszymi organizacjami promującymi wolontariat na poziomie

międzynarodowym są: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy oraz Unia
Europejska (działania na rzecz rozwoju wolontariatu w ramach Wspólnoty omówione są
w punkcie 3.1.). W ramach ONZ powołano organizację Wolontariuszy Narodów
Zjednoczonych (WNZ, United Nations Volunteers) zajmującą się promocją wolontariatu
w kontekście Milenijnych Celów Rozwoju (zwalczenie skrajnego ubóstwa i głodu,

89
powszechny dostęp do edukacji podstawowej, wzmocnienie pozycji kobiet, poprawa stanu
zdrowia kobiet ciężarnych, zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci, zwalczenie AIDS,
malarii i innych chorób, zapewnienie stanu równowagi środowiska). Najbardziej znaną
inicjatywą WNZ jest ustalenie międzynarodowego dnia wolontariusza (5 grudnia). Rok 2001
z inicjatywy WNZ ustanowiono rokiem wolontariusza. Celem tej inicjatywy było
uświadomienie wagi wolontariatu i konieczności wsparcia sektora wolontarystycznego. Na
rok 2011 zaplanowano powtórzenie imprezy.
Rada Europy w sposób szczególny wspiera wolontariat młodzieżowy i w dziedzinie
sportu. Z rekomendacji Rady wezwano wszystkie kraje członkowskie do diagnozy stanu
sektora wolontarystycznego w ramach kraju oraz podjęcia działań promujących wolontariat.
Rada sformułowała również zasady międzynarodowego wolontariatu młodzieżowego
(ustalenie praw i obowiązków wolontariuszy, organizacji wysyłających i przyjmujących).
Wolontariat sportowy uznaje Rada Europy nie tylko jako formę wspierania aktywności
fizycznej, ale również sposób na walkę z niepożądanymi zjawiskami jak dyskryminacja,
ksenofobia itd. Z inicjatywy Rady Europy powstało stanowisko stewarda – wolontariusza
pomagającego utrzymać bezpieczeństwo i sprawną organizację imprez sportowych. W 2007
uchwalono rezolucję o porozumieniu w sprawie sportu (Enlarged Partial Agreement on Sport
- EPAS), która stanowi platformę dialogu między rządami krajów członkowskich, związków
sportowych i organizacji pozarządowych w sprawach dotyczących zarządzania imprezami
sportowymi.

3.1. Akty Unii Europejskiej wspierające wolontariat

W roku 1997 przyjęto deklarację 38, którą dołączono do Traktatu Amsterdamskiego.

Dokument podkreślał znacznie działalności wolontarystycznej dla rozwoju solidarności
społecznej oraz konieczność wspierania wolontariatu, głównie poprzez wymianę
doświadczeń i informacji. Zwrócono również uwagę na rolę wolontariatu w poszczególnych
grupach społecznych, zwłaszcza młodzieży i osób starszych.
Wolontariat znalazł się również w rekomendacji z 2001 roku dotyczącej mobilności
studentów, osób szkolących się, wolontariuszy i trenerów (Recommendation of the European
Parliament and of the Council of 10 July 2001 on mobility within the Community for students,
persons undergoing training, volunteers, teachers and trainers). Dokument rekomendował
ułatwienie dostępu do informacji dotyczących możliwości studiowania, szkolenia
i działalności wolontarystycznej w krajach Wspólnoty.

90
 W 2008 roku Parlament Europejski przyjął raport dotyczący roli wolontariatu we
wzmacnianiu spójności ekonomicznej i społecznej (European Parliament resolution of 22
April 2008 on the Role of volunteering in contributing to economic and social cohesion).
W dokumencie wezwano kraje członkowskie do zaadaptowania systemu rachunków
satelitarnych46 (według standardu WNZ) dla oszacowania wartości pracy wolontarystycznej.
W lipcu 2008 roku Parlament Europejski zadeklarował uznanie roku 2011 za Europejski Rok
Wolontariatu, którego głównym celem ma być zwiększenie świadomości o działalności
wolontarystycznej w Europie i zwiększenie aktywności wolontarystycznej w obszarze sportu.
Komisja Europejska postrzega promocję wolontariatu jako jeden z instrumentów, który może
przyczynić się do realizacji strategicznych celów Wspólnoty, np. Strategii Lizbońskiej.

3.2. Wolontariat w programach Unii Europejskiej

Wolontariat znajduje się w obszarze zainteresowania kilku programów

wspólnotowych: Młodzież w działaniu (Youth in Action), Kształcenie ustawiczne (Lifelong
Learning), Europa dla obywateli (Europe for Citizens).
Program Europa dla obywateli służy promocji aktywnego uczestnictwa w procesie
integracji europejskiej i budowania tożsamości europejskiej, przy czym wolontariat postrzega
się jako kluczowy element obywatelskiej aktywności. Tematem przewodnim programu w roku
2009 było wykorzystanie sportu jako narzędzia wspierania wolontariatu i obywatelskości.
Wolontariat uznaje się za bardzo istotny element rozwoju młodzieży. W 2001 roku
znalazło to odzwierciedlenie w białej księdze A new impetus for European youth, w której
podkreśla się znaczenie umiejętności nabywanych przez młodzież poprzez działalność
wolontarystyczną. W 2005 przyjęto rezolucję, w której zalecono stworzenie, promocję
i umożliwianie dostępu do serwisów EURES, PLOTEUS, EURODESK, które dostarczają
informacji na temat możliwości podjęcia pracy, działalności wolontarystycznej i nauki za
granicą.
Program Młodzież w Działaniu został powołany decyzją Parlamentu Europejskiego
i Rady Europejskiej w 2006 roku. Główne cele programu obejmują m.in. promocję aktywnego
obywatelstwa wśród młodzieży, tolerancji i wzajemnego zrozumienia młodych osób
z różnych krajów, rozwój struktur wspierających aktywność młodzieży i organizacji, które
zajmują się młodzieżą. Jedną z inicjatyw programu Młodzież w działaniu jest Europejski
Serwis Wolontarystyczny (European Voluntary Service - EVS), wspierający wymianę

46
System rachunków satelitarnych wolontariatu jest rejestrem służącym oszacowaniu wartości
produktu wytworzonego wskutek działalności wolontarystycznej.

91
wolontariuszy między krajami Wspólnoty. Wartość ponadnarodowego wolontariatu młodzieży
została podkreślona w rekomendacji Rady Europejskiej z 2008 roku (Council
Recommendation of 20 November 2008 on the mobility of young volunteers accross the
European Union). W dokumencie Rada rekomenduje krajom członkowskim m.in. budowanie
sieci pomiędzy organizacjami wolontarystycznymi oraz tworzenie nowych możliwości
wolontariatu międzynarodowego.
Wolontariat uznawany jest za istotny element kształcenia. W 2009 roku w ramach
programu kształcenia ustawicznego została powołana inicjatywa GIVE (Grundtvig Initiative
on Volunteering in Europe for Seniors), której celem jest umożliwienie starszym osobom
wykonywania pracy wolontarystycznej za granicą. Kolejnym działaniem wspierającym
wolontariat jest inicjatywa VALUE (Volunteering and Lifelong Learning in Universities in
Europe), której celem jest stymulowanie współpracy między szkołami wyższymi i podmiotami
non-profit.
W większości krajów Wspólnoty głównym obszarem aktywności wolontariuszy jest
sport i rekreacja, z związku z tym tej sferze aktywności poświęca się w Unii Europejskiej
wiele uwagi. Szczególna rola wolontariatu w sporcie została podkreślona w Deklaracji
nicejskiej w 2000 roku i następnie w Deklaracji z Aarhus z 2002 r. o wolontariacie w sporcie
(Aarhus Declaration on Voluntary Work in Sport), w której ministrowie ds. sportu oficjalnie
stwierdzili, że wolontarystyczne kluby sportowe i wolontariat mają istotne znaczenie dla życia
społecznego i kulturalnego Europy. W 2007 roku w Białej księdze o sporcie ponownie
podkreślono znaczącą rolę wolontariatu w tym obszarze, rekomendując przeprowadzenie
badań dotyczących wolontariatu sportowego oraz wymianę informacji o dobrych praktykach
w wolontariacie sportowym pomiędzy krajami członkowskimi. W Traktacie lizbońskim sprawy
sportu zostały po raz pierwszy zapisane w osobnym artykule, obok kwestii młodzieży,
edukacji i kształcenia zawodowego.

3.3. Działalność wolontarystyczna w krajach Unii Europejskiej

Dane z poszczególnych krajów47 pozwalają pogrupować kraje Unii Europejskiej pod

względem poziomu zaangażowania wolontarystycznego.
Bardzo wysoki poziom zaangażowania obserwujemy w Austrii, Holandii, Szwecji
i Wielkiej Brytanii, gdzie do działalności wolontarystycznej przyznaje się ponad 40 proc.
dorosłych. Wysoki poziom zaangażowania notuje się w Danii, Finlandii, Niemczech

47
Badania dotyczące wolontariatu prowadzone według różnych metodologii i na różnych próbach. Do
wyników analizy porównawczej należy więc podchodzić z dużą ostrożnością.

92
i Luksemburgu, gdzie w wolontariat angażuje się 30 – 39 proc. dorosłych. Kraje
o przeciętnym poziomie zaangażowania (20 – 29 proc. Dorosłych), to Estonia, Francja
i Łotwa. Na stosunkowo niskim poziomie kształtuje się aktywność wolontarystyczna w takich
krajach jak:: Belgia, Cypr, Czechy, Irlandia, Malta, Polska, Portugalia, Słowacja, Rumunia,
Słowenia i Hiszpania, gdzie do wolontariatu przyznaje się 10-19 proc. dorosłych. Bardzo
niski poziom zaangażowania, poniżej 10 proc. dorosłych, obserwuje się w: Bułgarii, Grecji,
Włoszech i na Litwie (Volunteering in…, 2010: 7).
Polski poziom aktywności wolontarystycznej jest stosunkowo niski, znajdujemy się
jednak w grupie krajów, gdzie zaangażowanie wolontarystyczne wzrasta (obok Austrii, Belgii,
Czech, Danii, Francji, Grecji, Włoch, Luksemburga i Hiszpanii, por. Volunteering in …, 2010).
W większości krajów UE, w tym w Polsce, głównym obszarem zaangażowania wolontariuszy
jest sport. Ponadto wolontariusze są aktywni w takich dziedzinach jak: edukacja, pomoc
społeczna, kultura, rekreacja i czas wolny, edukacja, działalność religijna (Volunteering in…,
2010: 9).
W krajach, gdzie notuje się wzrost zaangażowania wolontarystycznego, wskazuje się
na różne przyczyny tego wzrostu. W Czechach jest to większe zainteresowanie obywateli
sprawami środowiska i społeczności lokalnej, w Hiszpania zwraca się uwagę na częstszą
obecność tematyki wolontariatu w mediach, w Estonii z kolei podkreśla się znaczenie akcji
społecznych (inicjatywa Let’s do it). Niektóre kraje, np. Niemcy, Belgia, Dania i Hiszpania
zanotowały wzrost aktywności wolontarystycznej wśród osób starszych. Tłumaczy się to
przeciętnie lepszym stanem zdrowia, wyższym poziomem dochodu i wykształcenia
emerytów. W Polsce za przyczynę wzrostu zainteresowania wolontariatem uznaje się
rosnącą popularność aktywności społecznej wśród osób młodych, dla których działalność
społeczna nie ma negatywnych skojarzeń z okresu komunizmu (w Polsce grupę najbardziej
aktywną wolontarystycznie stanowią osoby młode, często niepracujące).
Spadek zainteresowania wolontariatem tłumaczy się niskim poziomem finansowego
wsparcia sektora non-profit ze strony państwa (Słowacja), negatywnym wizerunkiem
wolontariatu oraz zbyt małą ilością wolnego czasu obywateli (Litwa), brakiem
zainteresowania promocją wolontariatu ze strony rządu (Łotwa).
Niejasny jest wpływ kryzysu ekonomicznego na aktywność wolontarystyczną. Według
irlandzkiego centrum wolontariatu spowolnienie gospodarki przyczyniło się do zwiększenia
podaży wolontariuszy, podobne wnioski płyną z badań holenderskich (por. Volunteering in…,
2010). W krajach Europy Środkowejj kryzys ekonomiczny wiązał się z kolei ze spadkiem
zainteresowania działalnością społeczną.

93
 Van Hal et al. (2004) twierdzą, że wolontariat ewoluuje w stronę wolontariatu
projektowego – zaangażowanie społeczne jest ograniczone czasowo i związane
z wykonaniem ściśle określonego projektu społecznego.
Nie można wskazać jednoznacznej tendencji zróżnicowania wolontariatu - ze
względu na płeć. W niektórych krajach bardziej aktywni są mężczyźni, co uzasadnia się dużą
aktywnością podmiotów non-profit w sferze sportu. W Polsce zaangażowanie kobiet
i mężczyzn w wolontariat jest na podobnym poziomie.
Polska, obok Bułgarii, Czech, Litwy, Łotwy, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Hiszpanii,
należy do krajów, w których najbardziej aktywnie wolontarystycznie są młodzi ludzie (do 25
lat). Grupą, która najmniej angażuje się w działalność wolontarystyczną są osoby w wieku
26-35 lat. Niska partycypacja tych kohort może wynikać z faktu, że jest to okres niestabilny,
przejściowy okres między edukacją a zatrudnieniem, który nie sprzyja aktywności
społecznej. W innych krajach wolontariuszami są najczęściej osoby w przedziale wiekowym
30-50 lat.

3.4. Polityki krajowe dotyczące wolontariatu

Wolontariat nie stanowi w większości krajów UE tematu dyskusji politycznych

(z wyjątkiem Finlandii i Szwecji). Jest to problematyka z ”drugiego planu”, łącząca się
najczęściej z innymi politykami publicznymi. W szczególności w wielu krajach UE
problematyka wolontariatu jest blisko związana z zagadnieniem walki z wykluczeniem
społecznym.
Usytuowanie ciał, w których zakresie zainteresowanie leży wolontariat różni się
w poszczególnych krajach Europy. Występuje też rozproszenie odpowiedzialności48.
Regulacje prawne wolontariatu różnią się znacznie w krajach członkowskich. W wielu krajach
brak wyspecjalizowanego aktu prawnego i regulacje znajdują się w postaci rozproszonej,
w wielu aktach prawnych. Istniejące regulacje prawne dostarczają definicji, precyzują relację
miedzy państwem i wolontariatem, regulują pewne aspekty wolontariatu, jego organizację itp.
Zakres regulacji jest uzależniony od lokalnych tradycji. Przykładowo, słabe uregulowanie
prawne wolontariatu w Szwecji wynika z przekonania o konieczności zapewnienia
niezależności tej działalności. W niektórych krajach (np. w Wielkiej Brytanii) istnieją też
narzędzia samoregulacji – np. kodeksy dobrych praktyk, które stanowią narzędzie regulacji
o stosunkowo mniejszej formalizacji. W ośmiu krajach UE: w Belgii, na Cyprze,
w Czechach, na Węgrzech, w Polsce, Portugalii, Rumunii i Hiszpanii, status wolontariusza

48
Notabene, podobnie jest na poziomie struktur europejskich.

94
jest uregulowany prawnie. Istnieje jednak zróżnicowanie pozycji wolontariuszy.
W szczególności ważną sprawą jest to, czy bycie wolontariuszem pozbawia lub upoważnia
do pewnych świadczeń. W niektórych krajach wolontariat osób bezrobotnych nie pozbawia
ich zasiłków. W innych krajach istnieją w tym względzie ograniczenia, dotyczące np. ilości
przepracowywanych godzin. W większości krajów UE nie ma obowiązku ubezpieczania
wolontariuszy od następstw nieszczęśliwych wypadków, utraty zdrowia czy
odpowiedzialności cywilnej. W krajach UE brakuje najczęściej strategii dotyczących
wolontariatu (taką strategię stworzono w pięciu krajach: w Austrii, Estonii, na Łotwie,
w Polsce i Hiszpanii), celów oraz monitoringu. W większości krajów istnieją narodowe
instytucje zajmując się wolontariatem, w wielu krajach stworzono krajowe, regionalne
i lokalne centra i organizacje, których celem jest wsparcie wolontariatu. W niektórych krajach,
zwłaszcza tych gdzie wolontariat był dość słaby, daje się zaobserwować wpływ polityk
i programów międzynarodowych na jego rozwój. Jest tak w przypadku: Węgier, Polski,
Hiszpanii, Holandii, Luksemburga. W krajach, gdzie istnieją programy zachęt do wolontariatu
mają one postać: opłacania ubezpieczeń dla wolontariuszy, zaliczania pracy wolontaryjnej do
redukowania tygodnia pracy (Francja), możliwości udziału w szkoleniach, redukcji cen
biletów do kina, na artykuły w niektórych sklepach (Luksemburg, Hiszpania); nagradzania
wolontariuszy na poziomie krajowym. W Danii zachęty do wolontariatu są włączone do
systemu edukacyjnego. W Rumunii wolontariusz może uzyskać certyfikat potwierdzający
pewne umiejętności. Często stosowany jest tez zwrot kosztów. Istnieją także rozmaite
systemy zachęt podatkowych.

3.5. Główne obszary działalności organizacji wolontarystycznych

Działalność wolontarystyczna w krajach Unii Europejskiej odbywa się w takich

dziedzinach jak: sport i rekreacja, usługi społeczne i zdrowotne, działalność religijna, kultura,
edukacja szkolenia i działalność badawcza. Generalnie najbardziej popularnym obszarem
aktywności wolontarystycznej, również w Polsce, jest sport.

4. WOLONTARIAT W POLSCE

Najważniejszymi źródłami informacji o działalności wolontarystycznej Polaków są

badania „Wolontariat, filantropia i 1 procent” prowadzone przez stowarzyszenie Klon/Jawor,
badania CBOS oraz Diagnoza Społeczna opracowana przez Radę Monitoringu
Społecznego.

95
 Trzeba zauważyć, że pomiar działalności wolontaryjnej nie jest sprawą prostą.
Przykładowo, badania CBOS (2010) biorą pod uwagę dwa wskaźniki: a) dobrowolną
i nieodpłatną pracę na rzecz swojej społeczności lokalnej lub osób potrzebujących oraz
b) działalność w organizacjach obywatelskich. W pierwszym przypadku chodzi zasadniczo
o działalność nieformalną, zaś w drugim przypadku o działalność ujętą w ramy
organizacyjne. Na tej podstawie stworzono „zbiorczy wskaźnik zaangażowania w pracę
społeczną”. Z kolei w zakres „ogólnego wskaźnika dobroczynności” (CBOS 2010a) wchodzą:
a) przekazywanie pieniędzy na cele dobroczynne; b) udzielanie pomocy rzeczowej;
c) poświęcenie innym własnej pracy lub usługi. Zasadniczo o wolontariacie można mówić
w tym trzecim przypadku.

4.1. Aktywność wolontarystyczna Polaków

Najnowsza edycja badania „Wolontariat, filantropia i 1 procent” z 2007 wskazuje na

mniejszą aktywność społeczną w ostatnich latach. W roku 2007 około 13,2% (4 mln)
dorosłych Polaków działało wolontarystycznie, co było wynikiem o 9% niższym w porównaniu
z rokiem 2006. Podobnie niski udział wolontariuszy wśród osób dorosłych notowany był
w latach 2001-2002. Od tamtego czasu odsetek wolontariuszy wzrastał osiągając maksimum
pod koniec 2005 roku. Badania CBOS (2010a) pokazują, że w 2009 roku 6% Polaków
deklaruje podjęcie działania (jednorazowo, lub częściej) w ramach wolontariatu
Jednocześnie, badania przeprowadzone przez CBOS (2010) pokazują, że między rokiem
1998 a 2008 aktywność w organizacjach pozarządowych wzrosła w większości przypadków
(np. organizacje działające na rzecz szkolnictwa, związki sportowe, organizacje
charytatywne działające na rzecz potrzebujących dzieci). Organizacje, które w największym
stopniu korzystały z pracy wolontariuszy zajmowały się działalnością charytatywną,
wsparciem osób bezdomnych i ubogich, choć odsetek badanych działających na rzecz tych
podmiotów istotnie zmalał (z 7,8% w 2006 roku do 2,5% w roku 2007). W nieco mniejszym
stopniu z bezpłatnej pracy korzystały organizacje i ruchy religijne oraz podmioty działające
w obszarze edukacji, oświaty i wychowania. Mimo dużego odsetka podmiotów non-profit
działających w obszarze sportu i rekreacji, wsparcie wolontariuszy w tym obszarze
działalności jest stosunkowo skromne (1,6% badanych w 2007 roku).
W 2007 roku wolontariusze poświęcali na swoją działalność najczęściej 6-15 godzin
(27,3% społeczników), istotny był jednak odsetek wolontariuszy, którzy poświęcili swojej
pracy ponad 50 godzin (blisko 20%). Ze względu na duże fluktuacje ilości czasu
poświęconego wolontariatowi w poszczególnych edycjach badania, trudno mówić

96
o jakichkolwiek tendencjach. Należy również zaznaczyć, że większość wolontariuszy (77%)
przekazywało również pieniądze i dobra materialne na cele dobroczynne. Wolontariat
i wsparcie materialne należy więc traktować jako zjawiska komplementarne.

4.2. Czynniki wpływające na podejmowanie działalności wolontarystycznej

W Polsce największy udział wolontariuszy znajduje się w grupie wiekowej 36-45 lat,
najmniejszy natomiast wśród osób w wieku 26-35 lat. Jest to wynik nieodbiegający od
tendencji notowanej w innych krajach. Okolice 30 roku życia łączą się często z istotnymi
zmianami w prywatnym i zawodowym życiu człowieka, a brak czasu i stabilności nie sprzyja
zaangażowaniu w wolontariat. Podobnie jak w innych krajach polscy wolontariusze są
osobami o ponadprzeciętnie wysokim poziomie wykształcenia, zwłaszcza specjaliści, kadra
kierownicza oraz osoby uczące się i studiujące. Najmniej aktywnymi wolontarystycznie
grupami są niezmiennie emeryci i osoby bezrobotne, choć ich aktywność w ostatnich latach
wzrosła. Zgodnie z wynikami badań międzynarodowych skłonność do działalności
wolontarystycznej jest pozytywnie skorelowana z wielkością indywidualnego dochodu.
W Polsce płeć nie różnicuje aktywności wolontarystycznej.
Specyficzną cechą wolontariatu w Polsce jest większa aktywność społeczna na
wsiach niż w miastach. W ostatnich latach wzrasta też udział wolontariuszy zaangażowanych
religijnie (deklarujących uczestnictwo w nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu), choć
nie przekłada się to na wielkość wolontarystycznego wsparcia organizacji wyznaniowych.
Fluktuacje aktywności wolontaryjnej nie są łatwe do wytłumaczenia. Pewne
znaczenie może mieć sytuacja ekonomiczna. Spadek form zaangażowania charytatywnego,
zaobserwowany w roku 2009, jest przypisywany globalnemu kryzysowi ekonomicznemu
(CBOS 2010a).

4.3. Motywacje polskich wolontariuszy

Motywacje Polaków angażujących się w wolontariat nie różnią się do pobudek

działalności społecznej deklarowanych w innych krajach. Dominuje zaangażowanie ze
względu na przekonania moralne, religijne lub polityczne (psychologiczna funkcja wartości),
na które w 2007 roku wskazało 67% osób deklarujących aktywność wolontarystyczną. Około
35% pomagających kierowało się zasadą wzajemności („uważam, że jeśli ja pomogę innym,
to oni pomogą mnie”), podobny odsetek wolontariuszy wskazywał, że działalność sprawia im
przyjemność. Co piąty wolontariusz przyznał, że działał społecznie, ponieważ nie potrafi

97
odmawiać. Podobnie jak w innych krajach (np. USA) zaangażowania wolontarystyczne ze
względu na chęć poprawy atrakcyjności na rynku pracy jest stosunkowo mało istotnym
motywem podjęcia działalności społecznej.
Wśród najczęstszych motywów braku zaangażowania w wolontariat w 2007 roku
wskazywano na brak czasu oraz wiedzy o możliwości zaangażowania („nie interesuję się
tym, nigdy o tym nie myślałe(a)m”). W obu przypadkach odsetek wskazań wynosił ok. 35%
i był wyższy niż w latach poprzednich. W porównaniu z poprzednimi edycjami badania spadł
odsetek osób, które uważały, że przede wszystkim należy zająć się rodziną (12% wskazań).
We wcześniejszych badaniach ta przyczyna braku aktywności wolontarystycznej
wskazywana była najczęściej). Stosunkowo istotną i stałą w czasie przyczyną bierności
społecznej (ok. 15% wskazań) był brak bezpośrednich propozycji pracy wolontarystycznej
(„nikt mnie o to nie poprosił”). Brak zaufania do organizacji non-profit nie jest istotnym
czynnikiem nieaktywności wolontarystycznej. W 2007 roku tylko 3% osób nieangażujących
się społecznie wskazało na tę przyczynę (ok. 6% wskazań w latach poprzednich).

4.4. Wizerunek wolontariatu

Ze względu na wspomniane powyżej zaszłości historyczne, dla oceny potencjału

wolontariatu w Polsce istotne są dane dotyczące wizerunku sektora non-profit w Polsce.
Pierwszą kwestią jest samo rozumienie wolontariatu. Badania wykazują poprawę percepcji
pojęcia wolontariat. W 2007 roku około 15% ankietowanych, którzy deklarowali działalność
wolontarystyczną, uznawało za wolontariat działania wykraczające poza jego definicję (np.
wsparcie pieniężne). W roku 2006 udział tych osób wyniósł 20% Większość badanych osób
za wolontariat uznawało regularną pracę na rzecz organizacji lub osób indywidualnych
(33,1%), pojedyncze akcje (28,1%) oraz zbiórki pieniędzy (12,4%).
Druga kwestią związaną z wizerunkiem wolontariatu jest jego postrzeganie przez
opinię publiczną. Badanie przeprowadzone na zlecenie stowarzyszenia Klon/Jawor
wykazuje, że Polacy mają umiarkowanie przychylny stosunek do organizacji pozarządowych.
Z jednej strony oceniają, że podmioty non-profit są skuteczniejszymi dostawcami usług
społecznych niż instytucje państwowe (w 2007 roku ponad 50% takich opinii i około 10%
opinii przeciwnych) a organizacje wolontarystyczne pełnią ważną funkcję społeczną „patrząc
władzy na ręce” (ok. 49% badanych zgadzało się z tym stwierdzeniem, nieco więcej niż
w roku 2005 i 2006). Z drugiej strony, 45% badanych w 2007 roku stwierdziło, że
w organizacjach non-profit dochodzi do nadużyć. Odsetek respondentów wyrażających taką
opinię był jednak niższy niż w latach poprzednich. Ponadto, zdaniem 45% ankietowanych,

98
organizacje non-profit miały niewielki wpływ na rozwiązywanie ważnych problemów
społecznych w Polsce. Odsetek osób wyrażających taką opinię charakteryzował się również
tendencją spadkową w latach 2005-2007.
Pozytywnie na potencjał wolontarystyczny (liczba osób skłonnych do podjęcia pracy
wolontarystycznej) wpływa zmieniający się styl tzw. atrybucji przyczynowej definiowanej jako
„skłonność człowieka do doszukiwania się przyczyn własnego stanu, zachowań i efektów
działań, lub stanu, zachowań i efektów działań innych ludzi w określonych czynnikach”
(Diagnoza społeczna, 2009: 200). Według danych Diagnozy, od roku 2003 systematycznie
wzrasta udział osób uważających, że za powodzenie lub niepowodzenie we własnym życiu
odpowiadają oni sami (wzrost z 61% w 2003 r. do 70% w 2009 r.). Pojęcie stylu atrybucji
przyczynowej powiązane jest z pojęciami poczucia umiejscowienia kontroli i poczucia
sprawczości, za pomocą których ocenia się, w jakim stopniu dana osoba uważa, że ma
wpływ na własne życie. Pewnym wskaźnikiem poczucia sprawczości było zawarte w badaniu
„Wolontariat, filantropia…” pytanie o prawdopodobieństwo nakłonienia władz lokalnych do
zmiany czegoś w otoczeniu. W 2007 roku udział osób wskazujących na wysokie bądź dość
wysokie prawdopodobieństwo sukcesu wyniósł ponad 27% i był wyższy o ok. 5%
w porównaniu do roku 2006. Zmianę tę należy uznać za korzystną z punktu widzenia
kształtowania potencjału wolontariatu, ogólny poziom poczucia sprawczości jest jednak
w dalszym ciągu dość niski.
Cechą Polaków negatywnie wpływającą na ich skłonność do pracy wolontarystycznej
jest generalnie niski poziom obywatelskiego zaangażowania (podobnie jest zresztą w innych
krajach postkomunistycznych, które różnią się w tym zakresie od krajów tzw. starej Europy).
Wskaźniki „obywatelskości”, takie jak: udział w manifestacjach, podpisywanie petycji, liczba
bezpośrednich kontaktów z urzędnikami państwowymi lub publicznymi, czy działalność
polityczna lokują Polskę wśród krajów o najniższym poziomie aktywności obywatelskiej
społeczeństwa. Poziom obywatelskiej aktywności jest z kolei silnie i pozytywnie skorelowany
ze skłonnością do działalności wolontarystycznej (por. Herbst i Gumkowska 2008: 56-60).

4.5. Problemy i bariery rozwoju wolontariatu w Polsce

Mimo istnienia długiej tradycji wolontariatu w Polsce, na tle innych krajów Unii
Europejskiej wolontariat jest stosunkowo słaby. Polska wykazuje tu podobieństwo do innych
krajów postkomunistycznych. Jest to związane z faktem zatrzymania rozwoju spontanicznej
aktywności w czasach komunistycznych, kiedy to większość organizacji dobrowolnych
została zakazana lub upaństwowiona. Jednocześnie utworzono „organizacje społeczne”

99
współpracujące z partiami komunistycznymi (Volunteering in … 2010: 46). Skutkiem tego
w Polsce, podobnie ja w innych krajach „bloku wschodniego”, organizacje pozarządowe oraz
wolontariat utraciły wiarygodność. Mimo odbudowy wizerunku oraz wiarygodności przez
wolontariat, widoczna jest wciąż różnica między krajami postkomunistycznymi oraz krajami
„starej Europy” w tym zakresie. Zaszłości komplikują obraz i rozwój wolontariatu w Polsce.
Szczególnym przypadkiem są masowe organizacje typu: Ochotnicze Straże Pożarne, PCK,
organizacje harcerskie, Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Liga Ochrony Przyrody
itd. Zakorzenione są one w każdym przypadku w dobrowolnej aktywności dla dobra
wspólnego. Jednocześnie organizacje te przeszły przez 50-letni okres powojenny, jako de
facto przybudówki państwa. Po 1989 roku rozpoczął się okres odbudowy ich wiarygodności.
Trzeba jednak zauważyć, że mają one wielkie znaczenie. Przykładowo, Ochotnicze Straże
Pożarne stanowią znaczną część sektora pozarządowego. Działa ich około 15 tysięcy
i pełnią bardzo ważną rolę w sytuacjach kryzysowych oraz jako struktury organizacyjne,
aktywne w wielu obszarach życia społeczności lokalnych.
Wolontariat ma niski prestiż w świadomości społecznej Polaków. Jak wskazano
powyżej, pewną rolę w sceptycznym podejściu Polaków do wolontariatu mogą wciąż
odgrywać zaszłości historyczne – zły wizerunek niegdysiejszych „czynów społecznych”.
Jednocześnie, jak wskazują opinie samych organizacji pozarządowych, wolontariusz ma też
negatywny wizerunek „kogoś na posyłki”, kto raczej przeszkadza niż pomaga. Brak też
świadomości, że dane działanie jest wolontariatem, co zwłaszcza dotyczy małych
miejscowości.
Wiedza na temat wolontariatu jest fragmentaryczna. Z jednej strony, samo pojęcie
wolontariatu jest rozmaicie rozumiane, a czasem działania wchodzące w jego zakres nie są
tak rozumiane przez samych zainteresowanych. Z drugiej strony, badania dot. wolontariatu
również nie dają jasności co do zasięgu zjawiska, gdyż zakres pojęciowy jest nieostry.
Dostrzegalna słabość struktur wsparcia wolontariatu nie pomaga w jego rozwoju. Należy
jednak dodać, że problem stworzenia instytucjonalnego systemu wspierania wolontariatu
wymaga jednoczesnego zmierzenia się ze słabościami organizacji infrastrukturalnych
w Polsce (PSDB 2010).

Wolontariat w kontekście polityki europejskiej

Wzmacnianie wolontariatu mieści się w obszarze polityk europejskich, choć obszar
ten zyskał zainteresowanie stosunkowo niedawno i nie jest on szczególnie wyeksponowany.
Pewne, być może przełomowe znaczenie może mieć Europejski Rok Wolontariatu,
ustanowiony decyzją Rady Unii Europejskiej z dnia 27 listopada 2009 r. na rok 2011.

100
W kontekście tego dokumentu znaczenie wolontariatu związane jest z zasadą
pomocniczości, wzmacnianiem spójności społecznej oraz europejskiej solidarności.
Podkreśla się także znaczenie edukacyjne wolontariatu oraz jego znaczenie dla mobilności
młodzieży. Wolontariat powinien promować aktywność obywatelską i demokrację. W decyzji
Komisja zwróciła też uwagę na aspekt gospodarczy wolontariatu - tworzenie miejsc pracy.
Europejski Rok Wolontariatu ma wykorzystywać elementy potencjału wolontaryjnego
obecnego w programach takich, jak EVS w ramach Młodzieży w działaniu. Obecnie,
inicjatywa ta to mało widoczne przedsięwzięcie o budżecie ok. 30 mln EUR rocznie,
wspierająca nieodpłatną służbę blisko 3500 wolontariuszy w skali roku. Są to ludzie młodzi,
między 18 a 25 lat. Ich praca dotyczy poprawy warunków środowiska naturalnego,
wspierania edukacji dzieci i młodzieży, ochrony zdrowia itp.

5. PRZYKŁADY PROGRAMÓW WOLONTARYSTYCZNYCH

Poniżej przedstawione są przykłady programów wolontarystycznych, które oferują

doświadczenia ważne w szerszej skali. Pierwszym z tych programów jest organizacja
wolontariatu przy okazji Olimpiady w Sydney, która uznawana jest za pewien kamień milowy
w tym zakresie. Drugim przykładem jest organizacja wolontariatu podczas Szczytu
Klimatycznego w Poznaniu w 2008 roku. Było to złożone przedsięwzięcie, gromadzące wiele
osób, skupiające uwagę, gdzie wolontariusze pełnili dużą rolę. Z kolei Korpus Pokoju to
długotrwała inicjatywa promująca wolontariat międzynarodowy, działająca w skali globalnej
i będąca elementem polityk rządowych.

5.1. Sydney 2000 – igrzyska ludzi. Wolontariat podczas wielkich imprez

49
sportowych

XXVII Letnie Igrzyska Olimpijskie, które odbyły się w Sydney w 2000 roku, były
wówczas największą sportową imprezą w historii. Wystartowało w nich 10 651 sportowców
reprezentujących 199 krajów świata.

49
Współautorem opisu przypadku Olimpiady w Sydney jest Przemysław Nosal.

101
Tabela 5. Olimpiada w Sydney na tle innych olimpiad.
Impreza Liczba Liczba krajów wystawiających
uczestników reprezentantów
Barcelona 1992 9 956 173
Atlanta 1996 10 318 197
SYDNEY 2000 10 651 199
Ateny 2004 11 099 202
Pekin 2008 11 128 204

Igrzyska w Sydney wytworzyły pewien wzór dla innych, wielkich imprez sportowych,
ze względu na cztery powiązane ze sobą okoliczności: budowę wizerunku; nacisk na
rewaloryzację miasta i kraju; znaczenie logistyki oraz ze względu na udział wolontariuszy.
Po pierwsze, olimpiada w Sydney miała zerwać ze skomercjalizowanym wizerunkiem
poprzednich igrzysk w Atlancie, mieście-siedzibie Coca-Coli. Igrzyska w Sydney miały być
powrotem do wartości pierwszych nowożytnych igrzysk - wspólnoty wartości i czystej
rywalizacji. Do nich odwoływało się także motto olimpijskie, które w 2000 roku brzmiało
„Tysiące serc i jeden cel” (Thousands of hearts with one goal). Społecznościowy i zarazem
antykorporacyjny charakter imprezy podkreślały również liczne oddolne wystąpienia
i protesty, organizowane przez np. ruch CACTUS (Campaign Against Corporate Tyranny
with Unity and Solidarity) (Jefferson Lenskyj, 2004).
Po drugie, Igrzyska w Sydney miały sportowo „reanimować” Australię oraz cały
kontynent – Australię i Oceanię. Mimo że w 1956 roku w Melbourne odbyły się letnie
Igrzyska Olimpijskie, to obszar ten znajdował się na marginesie wielkich imprez (Cashman,
2004: 131).
Po trzecie, Olimpiada w Sydney stanowiła również poważne wyzwanie logistyczne.
Abstrahując od odległości, jaką większość narodowych reprezentacji musiała pokonać, aby
dotrzeć do Australii (Browne, 2008: 138-139), po raz pierwszy zawody turniejowe były tak
bardzo rozproszone. Były one rozgrywane w 26 różnych miejscach, z czego 9 było
w kompleksie olimpijskim (Sydney Olympic Park).
Wszystkie te czynniki spowodowały, że organizacja Igrzysk musiała być wyjątkowo
sprawna, a poszczególne segmenty związane z przygotowaniem i realizacją imprezy dobrze
ze sobą zintegrowane. Bardzo istotną rolę integracji całego przedsięwzięcia biorąc pod
uwagę wspomniane cele, pełnił wolontariat.

102
• Wolontariat podczas Olimpiady w Sydney 2000
Liczba wolontariuszy, z których nieodpłatnej pracy skorzystano bezpośrednio przed,
w trakcie oraz po Igrzyskach sięgnęła 46 967 osób. Była to liczba mniejsza niż cztery lata
wcześniej w Atlancie, jednak sposób ich obecności w Australii był zdecydowanie bardziej
znaczący. W Sydney bowiem zastosowano cały szereg innowacyjnych rozwiązań w zakresie
wykorzystanie wolontariatu:
1. Rekrutacja wolontariatu rozpoczęła się w 1996 roku i prowadzona był przez Volunteers
2000 Advisory Committee. Była to grupa mniejszych lokalnych organizacji, co uczyniło
proces rekrutacji zdecentralizowanym i odciążyło centralny komitet organizacyjny. Podczas
wcześniejszych Igrzysk w Atlancie, wolontariusze byli bowiem rekrutowani przede wszystkim
przez lokalny komitet olimpijski (ACOG, 1997: 30). W Sydney dzięki decentralizacji możliwe
było indywidualne podejście do wolontariuszy, ułatwiło to komunikację z nimi oraz pomagało
w wykorzystaniu ich umiejętności.
2. Bardzo ważne było też różnicowanie grup wolontariuszy. Między 1996 a połową 1997 roku
dokonano rekrutacji pięćsetosobowej grupy tzw. pionierów (Pioneer Volunteers). Od 1998
roku brali oni udział w przygotowywaniu imprezy, organizowali wydarzenia testowe,
przygotowywali komunikaty dla różnych organizacji promujące Igrzyska Olimpijskie.
Zasadnicza grupa wolontariuszy uaktywniona została dopiero w przededniu Igrzysk i w ich
trakcie. Podzieleni oni zostali na dwie grupy: specjalistów i wolontariuszy ogólnych. Ci
pierwsi mieli wykorzystywać w pracy swoje specyficzne umiejętności (zdolności językowe,
kwalifikacje medyczne, wiedzę technologiczną itp.), ci drudzy z kolei mieli skupiać się na
pewnych ogólnych zadaniach (obsługa widowni, służenie informacją, pomoc w transporcie
itp.)
3. Bardzo duży nacisk położono na przeszkolenie wolontariuszy. W sumie, na trzy miesiące
przed rozpoczęciem Igrzysk miało miejsce milion godzin zróżnicowanych szkoleń dla
wolontariuszy (Official Report 2000: 171). Poskutkowało to dobrą znajomością swoich
obowiązków przez wolontariuszy, ich zwiększoną motywacją do pracy oraz niskim
procentem rezygnacji z pracy (ok. 4%).
4. Wolontariat podczas Igrzysk w Sydney wiązał się z dużym wysiłkiem. Zmiany były
przynajmniej dziesięciogodzinne, a niektórzy wolontariusze pracowali nawet po 20 godzin na
dobę. Sytuacja ta przeczy powszechnemu przeświadczeniu o lekkiej, łatwej i przyjemnej
pracy wolontariusza. Co ciekawe, choć sama praca wolontariuszy była nieodpłatna, to koszty
utrzymania każdego z nich (ubranie, przeszkolenie, posiłki, ubezpieczenie) oszacowany
został na 700 dolarów australijskich.

103
5. Mitem jest młodzieżowy charakter wolontariatu na Igrzyskach Olimpijskich. Osoby młode
nie monopolizują pola wolontariatu. Znaczną część, w przypadku Sydney nawet
najznaczniejszą, zagospodarowują osoby w wieku emerytalnym (Official Report 2000: 170).

Wiek Procentowy udział w

całej grupie
18 – 24 lata 24%
25 – 34 lata 18%
45 – 54 lata 18%
55 lat i więcej 60%

6. Organizatorzy postarali się również o stosowne, pozafinansowe, wynagrodzenie dla

wolontariuszy. Otrzymali oni certyfikaty, oficjalne zegarki mistrzostw, bilety na zawody
olimpijskie oraz na ceremonię otwarcia a także pełen asortyment olimpijskich gadżetów
(koszulki, znaczki, czapeczki, medaliony itp.). Poza tym wolontariusze byli również głównymi
aktorami wielkiej ulicznej parady (największej w historii miasta Sydney), która miała miejsce
po zakończeniu Igrzysk Olimpijskich.
7. Nowatorskim aspektem Igrzysk w Sydney nie było samo wykorzystanie wolontariatu, lecz
bardzo silne podkreślanie roli, jaką odegrali wolontariusze podczas Igrzysk. Wielokrotnie,
w mediach i przy innych okazjach, zwracano uwagę, że to właśnie dzięki ich zaangażowaniu
i życzliwemu nastawieniu udało się zorganizować udaną imprezę (Vecsey 2000). Zwrócił na
to uwagę prezes Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, Juan Antonio Samaranch,
który podczas pobytu na obiektach olimpijskich osobiście dziękował wolontariuszom za ich
pracę.
• Znaczenie wolontariatu podczas Olimpiady w Sydney
Model wykorzystania wolontariatu podczas Igrzysk Olimpijskich zaproponowany przez
organizatorów Olimpiady w Sydney stał się wzorem wykorzystywanym przez organizatorów
kolejnych imprez. Skorzystali z niego zarówno podczas kolejnych Letnich Igrzysk (Ateny
2004), ale również – choć w nieco mniejszej skali – podczas zawodów zimowych (Salt Lake
City 2002, Turyn 2006). Standardem stały się rozwiązania zastosowane w rekrutacji
wolontariuszy, podziale ich obowiązków oraz procesach komunikowania się z nimi. Dopiero
turniej w Pekinie przeformułował nieco ten model, stawiając przede wszystkim na ilościowy
wymiar obecności wolontariuszy oraz na zaangażowanie osób nie będących wolontariuszami
(tzw. wolontariusze miejscy).

104
5.2. Wolontariat podczas sesji Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów
Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu UNFCCC, Poznań 1-12.12.200850

Pierwsza Światowa Konferencja Klimatyczna odbyła się w 1979 roku. Wówczas

Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała postępującą zmianę klimatu za globalny
problem oraz wezwała do należytego przygotowania się na płynące z niej konsekwencje.
W 1995 roku odbyła się w Berlinie pierwsza Konferencja Stron Konwencji (Conference of the
Parties - COP) i od tej pory jest ona organizowana corocznie. Jej gospodarzami były kolejne
państwa członkowskie ONZ. Dotychczas odbywała się między innymi w: Berlinie, Genewie,
Tokio, Buenos Aires, Bonn, Hadze, Marrakeszu, New Delhi, Mediolanie, Montrealu, Nairobi,
na Bali, w Poznaniu i Kopenhadze.
14 Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian
klimatu (UNFCCC) wraz z 4 Sesją Spotkania Stron Protokołu z Kioto (COP 14) odbyła się
w Poznaniu w dniach od 1 do 12 grudnia 2008 roku. Było to najważniejsze dotychczas
organizowane w Polsce forum dotyczące zmian klimatu i jedno z najbardziej istotnych
spotkań politycznych w tej części Europy. Fakt przyznania organizacji konferencji Polsce był
uznany za sukces dyplomatyczny naszego kraju. Oficjalnym organizatorem Konferencji był
Sekretariat Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC),
natomiast gospodarzem był Rząd RP, który organizację i koordynację Szczytu powierzył
Ministerstwu Środowiska. Prezydentem COP 14 był Maciej Nowicki, Minister Środowiska,
który funkcję prezydenta COP 14 pełnił aż do rozpoczęcia się kolejnego Szczytu
w Kopenhadze w 2009 roku.
W kongresie brało udział ponad 12 tysięcy osób z całego świata. Konferencja odbywała
się na terenie należącym do Międzynarodowych Targów Poznańskich, który ustanowiono
wydzielonym obszarem eksterytorialnym, podlegający jurysdykcji ONZ. Wszystkie
Konferencje klimatyczne stanowią duże przedsięwzięcia organizacyjne. Wypracowano dwa
zasadnicze modele organizacyjne. Pierwszy, gdzie większość prac jest wykonywana
w ramach struktur administracji państwa-gospodarza. Wówczas zespół organizacyjny jest
duży. Taki model zastosowano m.in. w Montrealu. Drugi model opiera się na zleceniu
większości prac firmom zewnętrznym. Wówczas struktura organizacyjna jest stosunkowo
niewielka. W Poznaniu zastosowano ten drugi model.

50
Współautorem opisu przypadku COP 14 jest Barbara Janik.

105
• Wolontariat podczas COP 14
Organizacja wolontariatu i koordynacja wolontariuszy podczas COP 14 nie były
zadaniami ONZ ani Ministerstwa Środowiska. Za rekrutację i koordynację wolontariuszy był
odpowiedzialny Wydział Oświaty Urzędu Miasta Poznania. Rekrutacji dokonano na
podstawie doświadczeń Urzędu Miasta, nie wzorowano się bezpośrednio na innych
miastach.
O rekrutacji można było dowiedzieć się z plakatów, strony internetowej Urzędu Miasta
oraz prasy i telewizji. Chętni, którzy ukończyli osiemnasty rok życia i znali w stopniu
komunikatywnym język angielski, byli proszeni o zgłaszanie się i wypełnienie
kwestionariusza, który następnie mieli oddać w swojej szkole, uczelni lub zanieść do
Wydziału Oświaty Urzędu Miasta. Podania przyjmowano w szkołach średnich do 16
września natomiast na uczelniach wyższych do 16 października. Kolejnym etapem rekrutacji
była rozmowa kwalifikacyjna, którą przeszło 99% kandydatów. Głównym powodem
wykluczenia kogoś z grona potencjalnych wolontariuszy były, jak zaznaczają organizatorzy,
kłopoty z komunikacją. Podczas rozmowy kwalifikacyjnej pytano o zadania, jakie chcieliby
wykonywać wolontariusze (można było wybrać jedno z pięciu zaproponowanych przez
organizatorów), doświadczenie zawodowe jakie już zdobyli oraz języki obce jakimi się
posługują.
W listopadzie 2008 roku miało miejsce szkolenie wolontariuszy, podczas którego
zdobywali oni wiedzę przede wszystkim z zakresu zasad bezpieczeństwa, udzielania
pierwszej pomocy, programu kulturalnego, organizacji konferencji, mogli także zapoznać się
z planem komunikacji miejskiej. Szkolenie miało formę warsztatów i wykładów. Było
przeprowadzane przy pomocy systemu „e-learning”, którego zastosowanie miało wymiar
ekologiczny (w zgodzie z przesłaniem konferencji), dzięki któremu każdy wolontariusz mógł
w domu, za pomocą Internetu i przy użyciu swojego hasła i loginu, przypomnieć sobie
najważniejsze informacje. Dla osób, które przeszły kurs „e-learning” były przewidziane
nagrody.
Miasto Poznań dysponowało prawie 500 wolontariuszami, wśród których dominowali
studenci poznańskich uczelni, przede wszystkim Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza,
Politechniki Poznańskiej oraz Uniwersytetu Ekonomicznego. 36% wolontariuszy miało mniej
niż 19 lat, 57% miało między 20 a 25 lat, a tylko 7% to osoby powyżej 25 roku życia. 71%
wszystkich wolontariuszy stanowili studenci, 24% uczniowie, 3% osoby pracujące.
Zdecydowaną większość, bo aż 68% wolontariuszy stanowiły kobiety. Wśród grupy osób
wybranych przez urzędników oprócz Polaków byli także obywatele: Australii, Azerbejdżanu,
Bułgarii, Francji, Niemiec, Ukrainy oraz Węgier. Mimo, że nie przeprowadzano rekrutacji w

106
całej Polsce, zawężając poszukiwania tylko do Poznania, wśród wolontariuszy byli również
studenci z Krakowa, Gdańska i Warszawy. Każdy z wolontariuszy posługiwał się
obowiązkowo językiem angielskim a poszczególni wolontariusze znali łącznie około 40
innych języków.
Do głównych zadań wolontariuszy należały:
- obsługa parkingów;
- obsługa centrum wolontariatu;
- pomoc gościom konferencji w poruszaniu się po mieście (wolontariusze byli widoczni
i rozpoznawalni między innymi dzięki obowiązkowi noszenia, specjalnie na tą okazję
przygotowanego niebieskiego stroju);
- pomoc policji, która głównie sprowadzała się do pełnienia roli tłumacza pomiędzy
funkcjonariuszami a gośćmi;
- obsługa stoisk informacyjnych.
Wolontariusze otrzymali od miasta ubezpieczenie na czas trwania konferencji, strój,
torbę przygotowaną z materiałów promujących koncert gwiazdy muzyki rozrywkowej Nelly
Furtado, suchy prowiant, ciepły posiłek, napoje, identyfikator, informatory (kulturalny,
komunikacyjny), mapę Poznania. Liderzy (było ich 10) dysponowali służbowymi telefonami
komórkowymi. Każdy wolontariusz był upoważniony do bezpłatnego korzystania
z komunikacji miejskiej. Po zakończeniu konferencji wszyscy otrzymali certyfikat
potwierdzający ich udział w projekcie.
Rekrutacja, koordynacja oraz „wykorzystywanie” wolontariuszy do pracy przy tak
dużym i znaczącym przedsięwzięciu miało być dla Urzędu Miejskiego „ćwiczeniem” przed
zbliżającym się EURO 2012. Namiary na wolontariuszy, są zamieszczone w specjalnej bazie
i przy każdej kolejnej imprezie organizowanej przez Urząd Miasta (na przykład imprezy
kajakarskie, EuroBasket, zapasy i inne), informuje się ich o możliwości odbycia wolontariatu.
Baza konsekwentnie jest powiększana i zostanie wykorzystana przy organizacji wolontariatu
na EURO 2012.
Wolontariat podczas COP 14 był udany, o czym między innymi może świadczyć
poziom zadowolenia samych wolontariuszy (39% ocenia go bardzo dobrze, 50% dobrze,
11% źle). W opinii organizatorów, zabrakło szkolenia w zakresie komunikacji
interpersonalnej. Wolontariusze mieli problemy z wychodzeniem naprzeciw obcokrajowcom.
Byli doskonałymi wykonawcami zlecanych zadań, ale nie podejmowali nieprzymuszonych
interakcji z gośćmi.

107
5.3. Korpus Pokoju

Korpus Pokoju to jedno z największych przedsięwzięć wolontariatu

międzynarodowego. Początki sięgają lat 60. XX wieku, kiedy to ówczesny senator
J.F.Kennedy rozpoczął kampanię nakłaniając studentów amerykańskich uczelni do
zaangażowania się w pracę w krajach rozwijających się, w imię pokoju i rozwoju.
W kontekście tej inicjatywy należy widzieć ówcześnie dokonującą się dekolonizację oraz
rywalizację wielkich mocarstw (USA i ZSRR). Korpus Pokoju był ufundowany na
przekonaniu, że liberalne, demokratyczne i obywatelskie wartości amerykańskiego
społeczeństwa powinny być promowane w innych krajach. Wolontariusze mieli także
przyczyniać się do lepszego rozumienia Ameryki poprzez kontakt mieszkańców innych
krajów z amerykańskimi wolontariuszami, a jednocześnie młodzi Amerykanie mieli uczyć się
innych kultur i narodów.
Ostatecznie w 1961 roku stworzona została, istniejąca do dziś, Agencja Rządu
Stanów Zjednoczonych. Korpus Pokoju jest instytucją wyjątkową. Przegląd
międzynarodowego wolontariatu, przeprowadzony w 2003 roku wykazał, że na 124
programy międzynarodowego wolontariatu, 38 to programy amerykańskie, z których jedynie
Korpus Pokoju nie był prowadzony przez organizację pozarządową.
Typowy wolontariusz Korpusu Pokoju to osoba młoda (średnia wieku to 28 lat).
Trzeba jednak dodać, że obecnie częściej wolontariuszami są osoby starsze. Są to ludzie
stanu wolnego (93%), dobrze wykształceni (zdecydowana większość ma za sobą
przynajmniej collage), częściej niż w populacji - biali. Mimo polityki, by angażować także
ludzi starszych oraz mniejszości Korpus Pokoju ma wciąż wizerunek wolontariatu
„studenckiego”. Co więcej, pochodzenie z zamożnego domu jest także silnym predykatorem
uczestnictwa w międzynarodowym wolontariacie.
Początkowo wolontariusze Korpusu Pokoju działali głównie w obszarze edukacji,
ochrony zdrowia, rolnictwa, ochrony środowiska i zasobów. Od lat 80. XX wieku, wraz
z nowym dyrektorem nominowanym przez Prezydenta Reagana, większego znaczenia
nabrało wsparcie w obszarze biznesu i przedsiębiorczości.
Większość wolontariuszy wyjeżdża do Afryki (37%); Ameryki Łacińskiej (24%);
Wschodniej Europy i Azji Środkowej (20%).
Od momentu powstania, przez Korpus Pokoju przewinęło się ok. 200 tysięcy
Amerykanów, którzy działali w ponad 130 krajach. W roku 2009 budżet agencji wyniósł 340
milionów dolarów. W połowie lat 60. XX wieku, w okresie największej popularności,
równocześnie pracowało nawet kilkanaście tysięcy wolontariuszy, obecnie pracuje ich ok. 7
tysięcy. Ilość wolontariuszy ulegała zmianom, co było związane głównie z ilością

108
przyznawanych środków. W latach 80. XX wieku, w okresie cięć budżetowych, ilość
wolontariuszy spadła do 5 tysięcy na rok.
Pięćdziesięcioletnia historia Korpusu Pokoju pokazuje zmiany tej instytucji. Dotyczą
one nie tylko skali działania i fluktuacji w tym zakresie, ale także obszaru i sposobu działania.
Początkowo wolontariusze działali najczęściej w obszarze edukacji, rozwoju, rolnictwa. Od
lat 60. większego znaczenia nabrała ochrona zasobów i środowiska. Od lat 80. realizowana
jest pomoc w zakresie rozwoju biznesu oraz pomoc w przypadkach katastrof naturalnych. Od
lat 90. wzrosło znaczenie problematyki zdrowia, a zwłaszcza walki z AIDS. Zmieniały się
także kierunki geograficzne działania Korpusu Pokoju. Zawsze głównym kierunkiem była
Afryka, lecz w latach 80. większy nacisk położono na kraje Ameryki Łacińskiej oraz
Karaibów, zaś w początkach lat 90. wolontariusze pojawili się w większych ilościach
w krajach Europy Wschodniej i Środkowej Azji.
Działanie wolontariuszy związane było z wdrażaniem nowych koncepcji
wypracowywanych w środowiskach akademickich – przykładowo The Participatory Action
Research. Powstało także bardzo wiele publikacji związanych z działaniem Korpusu Pokoju,
zarówno dotyczących samego Korpusu, jak i problemów podejmowanych przez
wolontariuszy.
Badania pokazują pozytywny wpływ międzynarodowego wolontariatu na samych
wolontariuszy, beneficjantów oraz wspólnoty goszczące wolontariuszy, choć wyniki są raczej
indykatywne niż rozstrzygające (Moore McBride et al., 2007).

6. WNIOSKI I REKOMENDACJE

Działalność wolontarystyczna w ostatnich latach przechodzi istotne zmiany, które

można scharakteryzować następująco:
• dywersyfikacji i instrumentalizacji ulega motywacja do działalności woluntarystycznej -
obecnie wolontariusze angażują się nie tylko ze względu na system wartości czy chęć
niesienia pomocy innym, ale również ze względu na bardziej „egoistyczne pobudki”, np.
możliwość zdobycia nowych umiejętności, poznania interesujących osób itd.;
• zmianie ulega forma zaangażowania wolontarystycznego, która ewoluuje w kierunku
wolontariatu sporadycznego – ochotnicy rekrutowani są tylko na czas trwania projektu.
Organizacje non-profit ulegają coraz większej profesjonalizacji, wymagania wobec
wolontariuszy są więc coraz bardziej skonkretyzowane.
• w większości krajów wzrasta liczba organizacji non profit, co zwiększa konkurencję
w walce o wolontariuszy.

109
 W oparciu o przeprowadzoną analizę literaturową można zasugerować, aby działania
promujące wolontariat pośród ogółu społeczeństwa były skierowane przede wszystkim do
osób młodych.
Badania wykazują, że - po pierwsze - jednym z najistotniejszych czynników
aktywności społecznej są wcześniejsze doświadczenia wolontarystyczne. Zetknięcie
z wolontariatem w młodym wieku będzie więc zwiększało prawdopodobieństwo społecznej
aktywności w przyszłości. Po drugie, istotnym czynnikiem podjęcia pracy wolontarystycznej
jest bezpośredni kontakt z osobą aktywną społecznie. Osoby młode uczestniczą zwykle
w gęstych i rozbudowanych sieciach społecznych (środowisko szkolne i akademickie), co
jest czynnikiem sprzyjającym rozprzestrzenianiu się idei wolontariatu. Po trzecie, zdolność
uczenia się jest największa w młodym wieku, indywidualne korzyści z doświadczenia z pracy
wolontarystycznej powinny więc być największe wśród młodzieży.
Promowanie wolontariatu wśród osób młodych wymaga odwołania się do
specyficznego rodzaju motywacji. Wśród młodzieży stosunkowo istotną motywacją jest chęć
poprawienia swojej pozycji na rynku pracy, nabycia nowych umiejętności, poznania
interesujących osób. Należy jednak zwrócić uwagę, że również wśród młodych wolontariuszy
motywacja wynikająca z wyznawanych wartości jest bardzo istotnym czynnikiem
zaangażowania. Naturalnym środowiskiem promocji wolontariatu wśród osób młodych są
szkoły.
Promocja wolontariatu osób młodych wymaga wypracowania systemu bodźców
zachęcających do działalności społecznej. W kontekście osób młodych istotne jest
propagowanie jednorodnych certyfikatów opisujących umiejętności nabyte w trakcie
działalności wolontarystycznej oraz najważniejsze kompetencje charakteryzujące posiadacza
certyfikatu. Przykładem takiego certyfikatu jest YouthPass51, który otrzymują wolontariusze
programu Młodzież w działaniu.
Promocję wolontariatu wśród młodzieży może ułatwić istniejąca już infrastruktura
programów europejskich, np. Młodzież w działaniu (warto zaznaczyć, że program ten jest
mało rozpropagowany). Ponadto Komisja Europejska przywiązuje dużą wagę do
wolontariatu w sporcie, który jest szczególnie atrakcyjny dla osób młodych.
Wolontariat zwykle ufundowany jest na pewnych wartościach, a bywa też
wykorzystywany jako środek realizacji wyborów politycznych. Przykładami mogą służyć
Korpus Pokoju (wraz z zestawem wartości promowanych w ramach tego programu), czy też

51
Jest to element działania Youth in Action, nadzorowanego przez DG Edukacja i Kultura. Operacyjną
obsługą zajmuje się SALTO Training and Co-operation Resource Centre -
http://www.youthpass.eu/en.

110
rosnący udział Turcji w programie Młodzież w Działaniu, potwierdzający starania tego kraju
o przystąpienie do UE. W obydwu jednak przypadkach duże znacznie ma „indukowanie”
wolontariatu przy pomocy finansowej państwa.
Doświadczenia poszczególnych krajów w promocji wolontariatu nie wydają się mieć
uniwersalnego zastosowania. Dwa elementy wydają się jednak warte zauważenia.
Wolontariat związany z wielkimi, spektakularnymi imprezami sportowymi i innymi
może być czynnikiem wzrostu o skokowym charakterze. Jest to związane z faktem, że
wielkie imprezy cieszą się dużym zainteresowaniem i stanowią przedmiot zainteresowania
mediów, co czyni z nich wydarzenia wielkiej wagi. Wolontariat jako element takich imprez
staje się elementem spektakularnego wydarzenia i zyskuje dodatkową atrakcyjność.
Szczególnie istotne wydają się z tego punktu widzenia wielkie imprezy sportowe. Sport jest
bowiem z jednej strony „naturalnym” obszarem pracy wielu wolontariuszy, zaś z drugiej
strony, imprezy sportowe stanowią wielkie i bardzo atrakcyjne spektakle. EURO 2012
stanowi naturalną okazję do promocji wolontariatu. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że liczba
wolontariuszy zaangażowanych w ramach EURO będzie stosunkowo niewielka – łącznie
w czterech miastach w Polsce - ok. 2,5 tys. osób.
Promocja wolontariatu poprzez wielkie imprezy może się oczywiście wiązać
z niebezpieczeństwami. Z pewnością nie jest to bowiem zachęta uniwersalna, a co więcej,
istnieje niebezpieczeństwo powstawania sytuacji, gdy „zwycięzca bierze wszystko” –
stosunkowo niewielka liczba wielkich imprez może „przechwycić” relatywnie dużą liczbę
wolontariuszy. Poza tym, wolontariat ma charakter zróżnicowany: czym innym jest –
przykładowo - wolontariat hospicyjny a czym innymi - sportowy. Stworzenie ogólnego
przekazu jest trudne.
Odmiennym, niż poprzez wielkie imprezy, sposobem promocji wolontariatu jest,
stosowane dość szeroko, nagradzanie oddolnych inicjatyw. Inicjatywy typu: liczenie
ptaków w terenach zurbanizowanych w oparciu o sieć wolontariuszy mogą, przy
odpowiednim nagłośnieniu, stanowić promocję idei wolontariatu w oparciu o lokalne
doświadczenia. Jednak o ile wolontariat podczas wielkich imprez, z racji swej skali, jest
stosunkowo łatwy do promowania, lokalne, oddolne inicjatywy z większym trudem mogą
służyć za wzór.
Stosunkowo nowym obszarem aktywności wolontariatu jest działanie w sytuacjach
klęsk żywiołowych. Przykładowo, od lat 80. XX wieku jest to obszar rosnącej aktywności
Korpusu Pokoju. W wielu krajach, wolontariat dotyczący klęsk żywiołowych stanowił część
aktywności ochotniczych straży pożarnych. W ramach programów grantowych UE,
skierowanych do wolontariatu, DG Środowisko oferuje pomoc finansową dla projektów

111
dotyczących obrony cywilnej (Civil Protection Financial Instrument), która ma na celu
ochronę ludności, środowiska i dziedzictwa kulturowego w sytuacjach klęsk żywiołowych.
Istnieje finansowy instrument realizacji zasady solidarności UE w sytuacji klęsk
żywiołowych w postaci Funduszu Solidarnościowego (Solidarity Fund). Jednolite europejskie
służby ochrony ludności na wypadek klęsk żywiołowych istnieją wciąż w postaci idei.
Wolontariat wyspecjalizowany w pomocy na wypadek klęsk żywiołowych mógłby stanowić
uzupełnienie istniejących inicjatyw.
Dodatkowo, konieczne wydaje się również systematyczne (i w oparciu o tę samą
metodologię) gromadzenie danych na temat wolontariatu. Pozwoli to nie tylko uzyskać
niebudzące wątpliwości informacje na temat skali i struktury zaangażowania
wolontarystycznego, ale również oszacować korzyści z działalności społecznej dla
gospodarki i wolontariuszy.

LITERATURA

ACOG, (1997) Atlanta Committee for the Olympic Games - Official Report, Atlanta.
Bendle L., (2008) Serious leisure, career volunteers and the organization of arts events in
a regional Australian City, International Journal of Event Management Research Volume
4, Number 1.
Bode, I., (2003) Flexible Response in Changing Environments: The German Third Sector
Model in Transition, Non-profit and Voluntary Sector Quarterly, vol.32, nr 2, s.190-210.
Brady, H., Scholzeman, K., Verba, S., (1995) Voice and Equality: Civic Voluntarism in
American Politics, Cambridge, MA, Harvard University Press.
Browne G. (2008), The Games of the XXVII Olympiad in Sydney, w: Olympic Tourism, M.
Weed (red.), Oxford: Elsevier.
Bruce I., (1995) Do not-for-profits value their customers and their needs? International
Marketing Review, Vol. 12 No. 4, pp. 77-84.
Busching, W., (1987) An Examination of Volunteering among Members of a Fraternal Benefit
Society Employing the ISSTAL and General Activity Models, Journal of Voluntary Action
Research,1987, vol. 6, nr 4, s. 69–85.

112
Callow, M., (2004) Identifying Promotional Appeals for Targeting Volunteers, International
Journal of Non-profit and Voluntary Sector Marketing, vol. 9, s. 261-274.
Cashman R. (2004), The Future of Multi-Sport Mega-Event: Is These a Place for the Olympic
games in a „Post-Olympic” Word?, w: Post-Olympism? Questioning Sport in the Twenty-
first Century, J. Bale, M. Krogh Christiansen (red.), New York/Oxford: Berg.
CBOS (2010) Aktywność Polaków w organizacja obywatelskich w latach 1998-2010, raport
BS/16/2010.
CBOS (2010a). Dobroczynność w Polsce, raport BS/15/2010.
CBOS (2010b). Bilans aktywności ekonomicznej, społecznej i kulturalnej Polaków a także
doświadczeń osobistych w roku 2009, raport BS/21/2010.
Clary, E., Snyder, M., (1991) A Functional Analysis of Altruism and Prosocial Behavior: The
Case of Volunteerism, w: Clark, M., (ed.) Review of Personality and Social Psychology,
vol. 12, s. 119-148.
Clary, E., Snyder, M., Ridge, R., Copeland, J., Stukas, A., Haugen, J., Miene, P., (1998)
Understanding and Assesing the Motivations of Volunteers: A Functional Approach,
Journal of Personality and Social Psychology, vol. 74, nr 6, s. 1516-1530.
Clary, E., Snyder, M., Stukas, A., (1996)Volunteers' Motivations: Findings from a National
Survey, Non-profit and Voluntary Sector Quarterly, vol. 25, s. 485-505.
Cnaan, R., Handy, F., Wadsworth, M., (1996) Defining Who Is a Volunteer: Conceptual and
Empirical Considerations, Non-profit and Voluntary Sector Quarterly, vol. 25, s. 364-383.
Cordingley, S., (2000) The Definition and Principles of Volunteering: A Framework for Public
Policy, w: Warburton, J., Oppenheimer, M., (red.) Volunteers and Volunteering, Sydney:
Federation Press, s. 73-82.
Curtis, J., Bear, D., Grabb, E., (2001) Nations of Joiners: Explaining Voluntary Association
Membership in Democratic Societies, American Sociological Review, vol. 66, s. 783-805
Cutler, S., Hendricks, J., (2000) Age Differences in Voluntary Association Memberships: Fact
or Artifact, Journal of Gerontology: Social Sciences, vol. 55B, s. 98-107.
Diagnoza społeczna, (2009) J.Czapiński, T.Panek red., Warszawa: Rada Monitoringu
Społecznego, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie.
DiPasquale, D., Gleaser, E., (1999) Incentives and Social Capital: Are Homeowners Better
Citizens? Journal of Urban Economics, vol. 45, nr 2, s. 354-384.
Du Boulay, C., (1996) What Does It Take to Manage Volunteers? Australian Journal of
Volunteerin, vol. 1, s. 4-15.
Dutta-Bergman M.J., (2004) Describing Volunteerism: The Theory of Unified Responsibility,
Journal of Public Relations Research, 76(4), s. 353-369.

113
Erlinghagen, M., (2000) Arbeitslosigkeit und ehrenamtliche Tätigkeit im Zeitverlauf: eine
Längsschnittanalyse der westdeutschen Stichprobe des Sozio-ökonomischen Panels
(SOEP) für die Jahre 1992 und 1996, Kölner Zeitschrift für Soziologie und
Sozialpsychologie, vol. 52, s. 291-310.
Esmond, J., Dunlop, P., (2004) Developing the Volunteer Motivation Inventory, Clanwa Inc.
Freeman, R., (1997) Working for Nothing: The Supply of Volunteer Labor, Journal of Labor
Economics, vol. 15, nr 1, s. 140-166.
Gallagher, S.K., (1994) Doing Their Share: Comparing Patterns of Help Given by Older and
Younger Adults, Journal of Marriage and the Family, vol. 56, s. 567-578.
Govekar P., Govekar M., 2008. Volunteer recruitment, retention, development, in:
A.Sargeant, W.Wymer eds., London and New York: Routledge.
Hackl F., Halla M., Pruckner G.J., 2009. Volunteering and the State, The Austrian Center for
Labor Economics and the Analysis of the Welfare State, Linz, Working Paper No. 0901.
Hausner, J., (2006) Organizacje pozarządowe – trzeci sektor współczesnego społeczeństwa,
Zeszyty naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 714, s. 5 – 20.
Herbst J., Gumkowska M., (2008) Wolontariat, filantropia i 1%, Warszawa: Stowarzyszenie
Klon/Jawor.
Herzog, A., Morgan, J., (1993) Formal Volunteer Work among Older Americans, w: Bass,
A., Caro, F., Chen, Y., (red.) Achieving a Productive Society, Westport, CT: Auburn
House, s. 119-142.
Hustinx L., Vanhove T., Declercq A., Hermans K., Lammertyn F.,(2005) Bifurcated
commitment, priorities, and social contagion: the dynamics and correlates of volunteering
within a university student population, British Journal of Sociology of Education, vol. 26,
No. 4, pp. 523–538.
Hustinx, L., Lammertyn, F., (2004) The Cultural Bases of Volunteering, Non-profit and
Voluntary Sector Quarterly, vol. 33, s. 548-584.
Janoski, T., Wilson, J., (1995) Pathways to Voluntarism, Social Forces, vol. 74, s. 271–292
Jefferson Lenskyj H. (red.) (2002), The Best Olympics Ever? Social Impacts of Sydney 2000,
New York: Stpate University of New York Press.
Kuhne, S., Selle, P., (1992) Government and Voluntary Organisations: A Relational
Perspective, Aldershot
McPherson, J., Rotolo, T., (1996) Testing a dynamic model of social composition: Diversity
and change in voluntary groups, American Sociological Review, vol. 61, s. 179-202.
Menchik, P., Weisbrod B., (1987) Volunteer Labor Supply, Journal of Public Economics, vol.
32, s. 159-183.

114
ILO, (2008) Manual on the Measurement of Volunteer Work, International Labour
Organization.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, (2010) Informacja na temat wolontariatu w kontekście
przygotowań programowych do sprawowania przez Polskę Przewodnictwa w Radzie,
Warszawa, 22 marca 2010 r.
Moen, P., (1996) A Life Course Perspective on Retirement, Gender and Well-Being, Journal
of Occupational Health Psychology, vol. 1, s. 131-144.
Moore McBride A., Sherrard Sherraden M., Lough B.J., (2007) Inclusion and Effectiveness in
International Volunteering and Service, U.S. Congressional Briefing on Global Service
Fellowships CSD Perspective 07-13.
Noble, J., (1991) Volunteering: A Current Perspective, Adelaide: Volunteer Centre of S.A.
Inc.
Official Report of the XXVII Olympiad Sydney 2000 Olympic Games, (2001) Sydney
Organizing Commitee for the Olympic Games.
Paull, M., (1999) In Search of Volunteering: A Proposition, Australian Journal of
Volunteering, vol. 4, s. 19-29.
Pearce, J., (1993) Volunteers: The Organisationsl Behaviour of Unpaid Workers, Current
Issues of Tourism, vol. 5., s. 1-6.
Peloza J., Hassay D. N. (2007), A Typology of Charity Support Behaviors: Toward a Holistic
View of Helping, The Haworth Press.
Peloza J., Hassay D.N., (2007) A Typology of Charity Support Behaviors: Toward a Holistic
View of Helping, Journal of Non-profit & Public Sector Marketing, Vol. 17, No. 1/2, 2007,
pp. 135-151.
Penner, L., (2002) Dispositional and Organizational Influence on Sustained Volunteerism:
An Interactionist Perspective, Journal of Social Issues, vol. 58, s. 447-467.
PSDB (2010) Diagnoza organizacji infrastrukturalnych oraz identyfikacja zapotrzebowania
organizacji pozarządowych na usługi świadczone przez organizacje infrastrukturalne,
Raport cząstkowy.
Rotolo, T., (1999) Trends in Voluntary Association Participation, Non-profit and Voluntary
Sector Quarterly, vol. 28, s. 199-212.
Salamon, L., Anheier, H., (1992) In Search of the Non-profit Sector. I: The Question of
Definitions, Voluntas, vol.3, nr 2, s.125-151.
Salamon, L., Anheier, H., (1998) Social Origins of Civil Society: Explaining the Non-profit
Sector Cross-Nationality, Voluntas, vol. 9, nr 3, s. 213-248.

115
Saxton G.D., Benson M.A., 2005. Social Capital and the Growth of the Non-profit Sector,
Social Science Quarterly, Vol. 86, No 1.
Schlegelmilch B.B., Tynan C., 1989. Who volunteers?: An investigation into the
characteristics of charity volunteers, Journal of Marketing Management, No 2, 133-151.
Smith, D.H., (1994) Determinants of Voluntary Association Participation and Volunteering,
Non-profit and Voluntary Sector Quarterly, vol. 23, s. 243-263.
Smith, D.H., (1981) Volunteers and Volunteerism, Non-profit and Voluntary Sector Quarterly,
vol. 10, s. 21-36.
Snyder, M., Omoto, A. M., (1992). Volunteerism and Society's Response to the HIV
Epidemic, Current Directions in Psychological Science, vol. 1, 113-116.
Sugden, R., (1984) Reciprocity: The supply of public goods through voluntary contributions.
Economic Journal, 94(376): 772–787.
Torgler B., María A.García Valiñas and Alison Macintyre, (2008) Environmental Participation
and Environmental Motivation, MIlano, Fondazione Eni Enrico Mattei, Working paper.
Volunteering in the European Union, (2010) Final Report submitted by GHK.
Warburton, J., Le Brocque, R., Rosenman, L., (1998) Older People – the Reserve Army of
Volunteers? An Analysis of Volunteerism among Older Australians, International Journal
of Ageing and Human Development, vol. 46.
Wilson, J., (2000) Volunteering, Annual Review of Sociology, vol. 26, s.15–40.
Wilson, J., Musick, M., (1997) Who Cares? Toward an Integrated Theory of Volunteer Work,
American Sociological Review, vol. 64.
Wymer W.W. Jr., Samu S., 2002. Volunteer Service as Symbolic Consumption: Gender and
Occupational Differences in Volunteering, Journal of Marketing Management,18: 971-
989.

Źródła internetowe
1. Vecsey G. (2000), How 47,000 Rescued Their Olympics, New York Times, data
publikacji: 2.10.2000, adres internetowy:
http://www.nytimes.com/2000/10/02/sports/sydney-2000-sports-of-the-times-how-
47000-volunteers-rescued-their-olympics.html [wizyta: 24.06.2010]
2. http://www.cop14.gov.pl/files/Przygotowania_miasta_Poznan_do_COP_14.pdf,
[wizyta 22.06.2010]
3. http://www.poznan.pl/mim/public/studiuj/news.html?co=print&id=28991&instance=11
04&lang=pl&parent=0, [wizyta 22.06.2010]

116
4. http://www.gloswielkopolski.pl/stronaglowna/41002,zostan-wolontariuszem-na-
szczyt-klimatyczny,id,t.html, [wizyta 22.06.2010]
5. http://www.poznan.pl/mim/public/wiadmag/news.html?co=print&id=27640&instance=
1016&lang=pl&parent=0, [wizyta 23.06.2010]
6. http://www.cop14.gov.pl/index.php?lang=PL, [wizyta 23.06.2010]

117