Wyglàd grzejnika ˝eliwnego przed Demonta˝ instalacji c.o.

Wyci´cie palnikiem i usuni´cie ci´˝kiego i ma∏o

wymianà. wydajnego grzejnika.

INSTALACJA WODNA I GRZEWCZA

Po wykonaniu podejÊcia, wieszamy

grzejnik.

Problemem wielu starszych domów, szczególnie

tych budowanych w latach 80-tych i 90-tych, sà
olbrzymie straty ciep∏a, wynikajàce ze êle zaizo-
Przycinamy rury na odpowiednià
d∏ugoÊç. lowanych Êcian, nieszczelnych okien, a tak˝e...
nieefektywnego systemu grzewczego.

62 PRZEWODNIK BUDOWLANY GRUDZIE¡ 2003

 Instalacja wodociàgowa i centralnego ogrzewania firmy UPONOR

Projekt instalacji centralnego ogrzewania

REMONT
ILE TO KOSZTUJE?
UNIPIPE
Projekt instalacji wodociàgowej Rura Ø 16 5,46 z∏
Rura Ø 20 7,55 z∏
Kszta∏tki zaprasowywane PPSU:
trójnik 16x16x16 15,26 z∏
PodejÊcie pod zawór grzejnikowy
16x3/4" Eurokous 8,46 z∏

BOR
Rura BOR PN 20 Êrednica
20mm 2,48 z∏
d25 3,90 z∏
d32 6,45 z∏
Rura BOR PN 20 stabi
20mm 7,20 z∏
Kolano wieszakowe 20x1/2"
GW – podejÊcie pod bateri´
6,07 z∏
trójnik 20 0,65 z∏
kolano 20 0,65 z∏

N ikt, kto w dzisiejszych

czasach p∏aci rachunki
za ogrzewanie i wod´,
nie zaprzeczy jak wa˝na jest
sprawnoÊç systemu grzewczego
i wodnego, pozwalajàca na unik-
ni´cie strat ciep∏a i energii. Pod-
stawowym elementem obu tych
systemów jest instalacja, która -
choç na co dzieƒ niewidoczna -
ma istotny wp∏yw na ich dzia∏a-
nie a tak˝e na wysokoÊç rachun-
ków. Dlatego nale˝y zwróciç uwa-
g´ nie tylko na kocio∏ i grzejniki,
ale tak˝e na materia∏, z jakiego
wykonana jest instalacja oraz od-
powiedni projekt jej przebiegu.
Obecnie najbardziej popularne
sà rury z tworzyw sztucznych lub
miedzi. Z tych te˝ materia∏ów
projektuje si´ obecnie i wykonuje
nowoczesne instalacje. Jednak co
z budynkami starymi, w których
straty powodowane przez êle za-
projektowanà i wykonanà instala-
cj´ wodnà i grzewczà, sà tak du-
˝e, ˝e dom jest wiecznie niedo-
grzany, a rachunki wysokie? Je-
dyna rada – wymieniç! Wià˝e si´
to ze sporà inwestycjà, nie tylko
pod wzgl´dem kosztów, ale tak˝e
zakresu prac – konieczne jest
kucie Êcian. Problemu tego nie
unikn´liÊmy tak˝e w przypadku
remontowanego przez nas bu-
dynku. Instalacja grzewcza wyko-
nana zosta∏a z, dawniej po-
wszechnie stosowanych, rur sta-
lowych. Sà one bardzo wra˝liwe ➧
GRUDZIE¡ 2003 PRZEWODNIK BUDOWLANY 63
 ASORTYMENT SYSTEMÓW:
BORplus do instalacji wodociàgowej z polipropylenu
UNIPIPE do instalacji centralnego ogrzewania w technologii wielowarstwowej

UNIPIPE: oryginalne opakowanie UNIPIPE: nowa generacja z∏àczek mosi´˝- UNIPIPE: z∏àczki skr´cane z uszczelkà
nych cynowanych z tulejà z aluminium O-ring s∏u˝àce do pod∏àczenia rury
- kszta∏tki mosi´˝ne zaprasowywane z zaworem przygrzejnikowym.

UNIPIPE: szcz´ki do zaciskarki UNIPIPE: z∏àczka przejÊciowa z systemu za- UNIPIPE: z∏àczki zaprasowywane
akumulatorowej s∏u˝àcej do zaprasowania prasowywanego na skr´cany tworzywowe, które sà równie dobre jak
z∏àczki na rurze mosi´˝ne a taƒsze od nich

BORplus i UNIPIPE: zawory BORplus: kszta∏tka przejÊciowa

z pó∏Êrubunkiem umo˝liwiajàce BORplus: kszta∏tka tworzywowa z PP-R z PP-R z wtopkami mosi´˝nymi
odci´cie elementów instalacji wyposa˝onymi w gwinty

BORplus i UNIPIPE: uchwyty stalowe do rur BORplus: uchwyty plastikowe Uszczelnienie: konopie i pasta
z gumowà wk∏adkà - mocno skr´cone mo- do rur tzw. Êlizgi lub punkty przesuwne do po∏àczeƒ skr´canych
gà stanowiç punkt sta∏y na instalacji

UNIPIPE: zwój 200-metrowy rur wielowar-

stwowych nowej generacji PE-RT/AL/PE-RT.
Rury 14-32 mm w zwojach, 16-110 mm
w 5-metrowych sztangach.

BORplus i UNIPIPE: pe∏ne i kompletne systemy firmy Uponor:

BORplus: 4-metrowe sztangi owini´te ta- rury i kszta∏tki zakres 16-110 mm oraz akcesoria i narz´dzia
Êmà samoprzylepnà owijane w celu ∏atwe-
go i bezpiecznego transportu.

BORplus: rura stabilizowana klasy PN20

z wk∏adkà aluminiowà zatapianà mi´dzy war-
stwami tworzywa w celu zmniejszenia wyd∏u-
˝eƒ cieplnych dla instalacji ciep∏ej wody

Zaciskarka akumulatorowa firmy Klauke UNIPIPE: bateria do zaciskarki akumulatoro-

BORplus: rura jednorodna – mo˝liwoÊç zaprasowania z∏àczek wej, wytrzymuje ok. 150 zaprasowaƒ, szyb-
z polipropylenu klasy PN20 na rurze w Êrednicach od 14 do 75 mm. kie ∏adowanie 15 min.

64 PRZEWODNIK BUDOWLANY GRUDZIE¡ 2003

na osadzanie si´ kamienia i ∏a-
two ulegajà korozji. Nasze rów-
nie˝ nie opar∏y si´ niszczàcemu
dzia∏aniu wody i czasu. Dodatko-
wo, na etapie monta˝u i projek-
tu, pope∏niono wiele b∏´dów, np.
rury mia∏y ró˝ne Êrednice lub
bieg∏y przez du˝e pomieszczenie
do ma∏ego grzejnika, usytuowa-
nego na samym jego koƒcu.
W efekcie du˝o ciep∏a „ucieka∏o”
w trakcie przesy∏u do „porozrzu-
canych“ po budynku grzejników.
Podobnie system grzewczy „blo-
1. Rozpoczynamy budow´
instalacji zgodnie z projektem.
4. BORplus: Nast´pnie wyku-
wamy bruzdy na piony
kowa∏ si´” na zw´˝onych odcin-
kach rur. Do tego doszed∏ ka-
mieƒ i rdza, które pokry∏y wn´-
trze instalacji. Równie˝ grzejni-
ki, ˝eliwne i du˝e obj´toÊciowo,
wymaga∏y wymiany.
PROJEKT Z KOMPUTERA
Wymiana starej instalacji wià˝e
si´ najcz´Êciej z koniecznoÊcià
przygotowania nowego projektu
instalacji wodnej i grzewczej,
w którym zostanie okreÊlony jej
optymalny przebieg z wyliczenia-
2. BOR plus – zaczynamy od
instalacji wodnej – rury z PP-R sà
lekkie, a tym samym ich transport
nie przysparza instalatorowi
problemów.
5. BORplus: oraz pod podejÊcia
do przyborów
mi dotyczàcymi zapotrzebowania
cieplnego ogrzewanych pomiesz-
czeƒ oraz Êrednicy rur. Takie
projekty przygotowywane sà „od
r´ki” przez specjalne programy
komputerowe, opracowane pod
kàtem systemu danej firmy. Zde-
cydowaliÊmy si´ na systemy in-
stalacyjne firmy Uponor: system
Borplus – do instalacji wodnej
i Unipipe systems – do instalacji
grzewczej. Do opracowania pro-
jektu instalacji potrzebne by∏y
rzuty kondygnacji budynku z po-
REMONT
3. BOR plus – zanim zaczniemy
zgrzewanie rur i kszta∏tek syste-
mu BOR nale˝y przygotowaç
miejsce na piony i poziomy.
Zaczynamy od wykucia otworó
pod piony w stropach.
6. BORplus: w nich b´dziemy
instalowaç rury systemu BOR
plus
➧
GRUDZIE¡ 2003 PRZEWODNIK BUDOWLANY 65
 UWAGA! INSTALACJA WODY:
❑ zastosowanie polipropylenu zgrzewanego jako materia∏u ca∏kowicie obo-
j´tnego w stosunku do wody jest najtaƒszym rozwiàzaniem dla instalacji
zimnej i ciep∏ej wody u˝ytkowej.
❑ do obliczeƒ zastosowano programy firmy Instalsoft, którego najnowszà
projekt do istniejàcej sytuacji.
wersj´ Uponor-Therm ju˝ wkrótce znajdziecie Paƒstwo w ofercie firmy OczywiÊcie mo˝na uniknàç ko-
Uponor. Firma dysponuje równie˝ najnowszymi programami wspomagajàcy- niecznoÊci wprowadzania takich
mi obliczenia instalacji autorstwa firmy SANKAOM & Piotr Wereszczyƒski. zmian, umawiajàc si´ wczeÊniej
z projektantem instalacji, który
danymi metra˝ami. Nasz budy- ków wodnych, czyli usytuowanie na miejscu spisze interesujàce
nek zosta∏ wczeÊniej ocieplony wanny, umywalek, miski ust´po- go informacje „z natury”. Jedno-
we∏na mineralnà, co równie˝ zo- wej i zlewu. W praktyce okaza∏o czeÊnie odradzamy wykonywanie
sta∏o uwzgl´dnione przy opraco- si´, ze potrzebne sà pewne mo- instalacji bez projektu, szczegól-
wywaniu projektu. Konieczne by- dyfikacje, które program bardzo nie, ˝e inwestujemy przecie˝
∏o równie˝ zaznaczenie odbiorni- szybko przetworzy∏, dopasowujàc sporo czasu, pracy i pieni´dzy na

7. BOR plus : wykonanie po∏à- 8. BOR plus: tniemy no˝ycami 9. BOR plus : prawid∏owo przy-
czenia zaczynamy od przyci´cia zapadkowymi prostopadle do ci´te rury majà g∏adkà kraw´dê
rury. osi. przeci´cia.

10. BORplus: W przypadku rur typu 12. BOR plus: JeÊli przygotowane
stabi nale˝y usunàç wierzchnià war- 11. BOR plus: s∏u˝y do tego rury i kszta∏tki nie sà mokre lub
stw´ tworzywa wraz z warstwà alu- zdzierak. t∏uste przyst´pujemy do nagrze-
minium. wania.

13. BOR plus: Przy u˝yciu zgrze-
warki z zainstalowanymi teflonowy-
mi koƒcówkami grzewczymi na-
grzewamy polipropylen uplastycz-
niajàc go.
14. BOR plus: Nast´pnie zdejmuje-
my rur´ i kszta∏tk´ z koƒcówek
grzewczych , wciskamy nagrzanà 15. BOR plus: Krótka chwila
rur´ w uplastyczniony kielich i mamy z∏àcze.
kszta∏tki. Dociskamy z wyczuciem.

66 PRZEWODNIK BUDOWLANY GRUDZIE¡ 2003

 M AT E R I A ¸Y I T E C H N O L O G I E

jej wymian´. Póêniejsze przerób-
ki mogà nas kosztowaç du˝o wi´-
cej.
INSTALACJA WODNA
Po opracowaniu projektu mo˝na
by∏o przystàpiç do monta˝u insta-
lacji, który wykona∏ autoryzowany
przez firm´ Uponor instalator.
Instalacja wodna zosta∏a wykona-
na w systemie Borplus. Warto
zwróciç uwag´, ˝e jest to system
produkowany w ca∏oÊci w Polsce.
Tworzy go kompletna oferta rur
i kszta∏tek o Êrednicy od 16 do
110 mm - my wykorzystaliÊmy 20
mm. Rury i kszta∏tki wykonane sà
z polipropylenu PP-R, który jest
odporny na korozj´ i zarastanie
kamieniem. Jest równie˝ niewra˝-
liwy na drgania i charakteryzuje
si´ du˝à izolacyjnoÊcià cieplnà
rur. Wykonawcy cenià równie˝
szybkoÊç i ∏atwoÊç monta˝u – ru-
ry uk∏ada si´ i ∏àczy ze sobà za
pomocà zgrzewarki. Taki sposób
∏àczenia zapewnia tak˝e idealnà
szczelnoÊç po∏àczeƒ.
Pierwszà czynnoÊcià przy pracach
monta˝owych by∏o wykonanie
bruzd i przejÊç przez stropy. Na-
sza instalacja zosta∏a rozprowa-
dzona z zastosowaniem trójników.

16. BOR plus.: Armatur´ pod∏àczamy za pomocà kszta∏-
tek przejÊciowych z wtopkami.
REMONT
17. BOR plus : Po∏àczenia zgrzewane mogà
byç chowane pod tynkiem lub w posadzce.
Na zewnàtrz wystajà jedynie króçce pod∏à-
czeniowe, w tym wypadku kolano wieszako-
we pod bateri´.

18. BOR plus : Odcinki piwnicz-
ne oraz piony nale˝y odpowied-
nio przymocowaç do stropu lub
Êcian. Wa˝ne jest sprawdzenie
odst´pów pomi´dzy uchwytami
i w razie potrzeb dog´szczenie.
19. UNIPIPE: zwój 100-metro- 20. UNIPIPE: rura daje si´
wy wa˝y nieca∏e 11 kg. swobodnie profilowaç
w r´kach.
➧
GRUDZIE¡ 2003 PRZEWODNIK BUDOWLANY 67
 Polega to na wykonaniu bezpo-
Êrednich pod∏àczeƒ, najkrótszà
drogà od pionu, z odbiornikami
wody (umywalkà czy wannà). Na-
st´pnie rury z polipropylenu zo-
sta∏y roz∏o˝one i poprzycinane na
odpowiednie odcinki (standardo-
we d∏ugoÊci to 4 metry) specjal-
nymi no˝ycami. W systemie Bor-
plus znajdujà si´ specjalne z∏àcz-
ki, przeznaczone do termicznego
∏àczenia odcinków rur. Rur´
i zlàczk´ wk∏ada si´ w koƒcówk´
21. UNIPIPE: trójnik mosi´˝ny
z ko∏nierzami oporowymi i row-
kami na tulei w celu ∏atwego
ulokowania szcz´ki zaciskowej.
24. UNIPIPE: specjalne okienko
w tulei zaciskowej pokazuje czy
rura wesz∏a do koƒca.
27. UNIPIPE: Po u∏o˝eniu
szcz´k zaciskowych w rowkach
kszta∏tki mo˝emy przystàpiç do
procesu zaprasowywania.
68 PRZEWODNIK BUDOWLANY GRUDZIE¡ 2003
grzewczà zgrzewarki. W czasie od
5 do 18 sekund (w zale˝noÊci od
Êrednicy rury) materia∏ rury
i z∏àczki ulega nadtopieniu i oba
elementy podlegajà tzw. fuzji ter-
micznej. Uzyskane po∏àczenie jest
jednorodne i mo˝na je obcià˝aç
ciÊnieniem ju˝ po up∏ywie ok. 2
minut.
INSTALACJA GRZEWCZA
JednoczeÊnie z instalacjà wodnà
wykonywana by∏a instalacja
22. UNIPIPE: ukryte w profilu
kszta∏tki dwie uszczelki o-ring -
odporne na starzenie i wysokà
temperatur´ - uszczelniajàce
po∏àczenie kszta∏tki i rury.
25. UNIPIPE: do zaciskarki aku-
mulatorowej wk∏adamy szcz´k´
zaciskowà dla odpowiedniej
Êrednicy.
28. UNIPIPE: Zaprasowanie
trwa 5-7 sekund i procesu tego
nie da si´ przerwaç, aby by∏ on
powtarzalny za ka˝dym razem
z tà samà si∏à docisku ok.35
kN.
grzewcza, doprowadzajàca ciep∏à
wod´ z kot∏a do grzejników.
W naszym przypadku zosta∏a ona
wykonana z wykorzystaniem rur
systemu Unipipe. Sà to rury wie-
lowarstwowe, gdzie rura bazowa
wykonana jest z aluminium,
a wewn´trznà i zewn´trznà war-
stw´ tworzy polietylen (w tym
przypadku jest to nowy jego ro-
dzaj o nazwie PE-RT, o podwy˝-
szonych w∏aÊciwoÊciach ciepl-
nych, odporny na wysokie tem-
23. UNIPIPE: przed w∏o˝eniem
rury w kszta∏tk´ fazujemy rur´
w celu ∏atwiejszego jej w∏o˝e-
nia.
26. UNIPIPE: dzi´ki ruchomej
g∏owicy w zaciskarce nawet
trudno dost´pne miejsca nie sta-
nowià przeszkody w zaciskaniu.
29. UNIPIPE: nawet po zaprasowa-
niu po∏àczenie mo˝emy jeszcze
przekr´ciç wokó∏ osi rury bez utraty
szczelnoÊci. Kszta∏tki przed zala-
niem betonem powinniÊmy zabez-
pieczyç papierem falistym lub folià
polietylenowà.

peratury). Zastosowane warstwy
tworzywa sà bardziej elastyczne
od polietylenu sieciowanego,
dzi´ki czemu dajà si´ swobodnie
odkszta∏caç, nie zachowujàc pa-
mi´ci kszta∏tu. Dzi´ki tej techno-
logii eliminowane sà prawie ca∏-
kowicie wady rur z tworzywa,
które majà wysoki wspó∏czynnik
rozszerzalnoÊci termicznej (przy
wzroÊcie temperatury ulegajà
wyd∏u˝eniu). Standardowo stosu-
je si´ tzw. kompensatory, jednak
w nowoczesnej instalacji mo˝na
tego uniknàç wykorzystujàc w∏a-
30. UNIPIPE: przygotowane po-
dejÊcia pod grzejniki tylko przy
pomocy rur w peszlu. Rury
ukrywamy w bruêdzie w Êcia-
nie. Dzi´ki temu pod∏àczenie
jest taƒsze (sama rura), bez-
pieczniejsze (nie ma po∏àczenia
w pod∏odze) i estetyczne (rury
nie wychodzà z pod∏ogi i sà
niewidoczne).
W trakcie wykonywania nowej instalacji grzewczej i wodnej
wymieniliÊmy tak˝e system kanalizacyjny.
UWAGA! INSTALACJA C.O.
❑ podejÊcia pod grzejniki zrealizowano przez bezpoÊrednie pod∏àczenie rury
wychodzàcej ze Êciany. Dzi´ki temu rury nie wystajà z pod∏ogi a instalacja jest
niewidoczna. Rura UNIPIPE jest bardzo elastyczna i umo˝liwia swobodne
wyprofilowanie ∏uków, co pozwala na wykonanie niewielkiej bruzdy w Êcianie.
Ênie rury warstwowe. Du˝à zaletà lub gi´tarki. W naszym przypad-
tego materia∏u jest tak˝e to, ˝e ku nie by∏o takiej potrzeby – ru-
rury dajà si´ wyginaç na zimno - ry majà Êrednic´ 16 mm. ¸àcze-
sà bardzo elastyczne. Dzi´ki te- nie kolejnych odcinków odbywa
mu mo˝liwe jest wykonywanie si´ za pomocà zaprasowywania
pod∏àczeƒ bez u˝ycia kolanek, co rury i kszta∏tki mosi´˝nej.
zmniejsza zarówno koszty insta- Wykonanie instalacji zaj´∏o wyko-
lacji, jak i przyspiesza czas jej nawcy ok. 2 tygodni. Na koniec
monta˝u. R´czne gi´cie rur jest zosta∏y pod∏àczone grzejniki. Te-
mo˝liwe w Êrednicach 16-20 raz trzeba tylko sprawdziç insta-
mm, dla Êrednic od 25 – 50 mm lacj´ czy nie przecieka i mo˝na jà
konieczne jest u˝ycie spr´˝yny uruchamiaç.
REMONT
31. BORplus i UNIPIPE: prowa- 32. BORplus i UNIPIPE: przy tej
dzenie poziomych rur w piwnicy iloÊci rur mo˝na si´ pomyliç,
i ich mocowanie. dlatego wa˝na jest korelacja
robót z projektem.
PLUSY
✔ szybki monta˝
✔ bardzo dobre parametry
przesy∏u
✔ rury odporne na osadzanie si´
kamienia i rdz´
MINUSY
✔ doÊç wysoka cena
✔ potrzebne specjalistyczne
narz´dzia do zamontowania
✔ brak ekip autoryzowanych przez
producenta
GRUDZIE¡ 2003 PRZEWODNIK BUDOWLANY 69