Paulina Targalska

RUCH NEW AGE W REPUBLICE CZESKIEJ

Społeczeństwo czeskie uznawane jest za najbardziej ateistyczne w całej Europie.

Wyniki ankiet, przeprowadzonych przez Sociologický ústav Akademie věd České republiky,
potwierdzają spadek ilości osób opowiadających się za zinstytucjonalizowanym wyznaniem
oraz zmniejszenie się roli wiary w życiu społecznym kraju, co szczególnie dotyczy kościoła
rzymskokatolickiego1. Zmiany w religijności obywateli, możemy zaobserwować we
wszystkich krajach postkomunistycznych. Proces transformacji wywołał zmianę sposobu
życia oraz napływ nowych
ideologii. Struktura tradycyjnych Podíl lidí, kteží v jednotlivých sèítáních lidu deklarovali náboženskou
wyznań, nie zmieniając się w příslušnost v ČR
odpowiednim tempie i nie reagując
Rok sèítání lidu 1930 1950 1991 2001
na nowe potrzeby społeczeństwa,
Podíl lidí s vyznáním 92,2% 93,9% 43,9% 32,1%
traci swoje wcześniejsze
znaczenie. Ludzie odchodzą od Pramen: ÈSÚ źródło: www.dingir.cz
tradycyjnego „kościoła”, który stracił aktualność. Na tę degradację wpływa również fakt, iż
wiara nie jest już przekazywana automatycznie, z pokolenia na pokolenie, tak jak to miało
miejsce wcześniej. Obecnie, każdy sam ją wybiera, bądź też decyduje się na jej brak.
Potrzeby duchowe są jednak dla człowieka nadal istotne i choć odchodzi on od tradycyjnie
rozumianej religijności, szuka dla niej alternatywy. Wybór oferowany przez współczesną
kulturę jest coraz większy. Rośnie tym samym ilość indywidualizowanych i
subiektywnych form wiary. Niestety, brak jest badań dotyczących wierzeń pozaoficjalnych,
stąd też zasadne zdaje się pytanie: Czy jest faktyczny spadek osób wierzących, czy tyczy się
on tylko instytucjonalizowanych wyznań?
Badania społeczne, przeprowadzone w 2007 roku, pokazują, że jedynie 14 %
obywateli Republiki Czeskiej twierdzi, że „neexistuje Bůh, duch, ani jiná nadpřirozená
skutečnost“, 43% wierzy, że „amulety občas přinášejí štěstí“, a prawie 52% myśli, że
„někteří věštci mohou předvídat budoucnost“2. Pokazuje to, że wiara wciąż jest istotną formą
identyfikacji, jednak jej formy uległy zmianie, a koncepcja believing without belonging,
belonging without believing3 jest coraz popularniejsza, również na gruncie czeskim.
1
Patrz: K.Vlachová, B. Řeháková, Sociologický ústav Akademie věd České republiky, 2004.
2
D. Václavík, Sociologie novych náboženskych hnutí, Praha: Malvern 2007, s. 5.
3
Koncepcja Grace Davie opublikowana [w:] G. Davie, Europe: The Exceptional Case,

1
W swojej pracy, mimo braku statystycznych danych, postaram się pokazać niektóre elementy
spirytualnej rewolucji, koncentrując się przede wszystkim na sytuacji w Republice Czeskiej.
Zaprezentuję nowoczesny ruch, dla nowoczesnych ludzi - New Age. Zyskuje on coraz więcej,
mniej lub bardziej świadomych zwolenników i staje się substytutem dla tradycyjnych
wierzeń. Skąd tak wielka popularność? Na to pytanie postaram się znaleźć odpowiedź w
dalszej części swojej pracy.
Jest to bardzo złożone i innowacyjne zagadnienie, w związku z czym, trudno jest jasno
zarysować jego ramy. Powstało kilka prac, które szczegółowo zajmują się jego analizą, na
podstawie czego, ruch ten często uznawany jest za religijny. Charakterystyczną dla niego
cechą jest otwartość - praktyczna i ideologiczna. Nie egzystuje tu jedyna prawda, czy jedna
słuszna droga wiodąca do jej poznania, co motywuje ludzi do szukania. Może być wiele
sposobów by dotrzeć do Absolutu. Zakres praktyk jest bardzo szeroki: od medytacji, jogi,
reiki, czczenia różnych bóstw (również przedchrześcijańskich), czytania horoskopów, wiary
w magiczne miejsca i rytuały, czary, czarownice, inne formy życia(Ufo) alternatywną
medycynę, karty tarota, astronomię, aż do bardzo zindywidualizowanych praktyk. Wybór
możliwości, czerpiących z różnych kultur i tradycji, jest bardzo szeroki.

Pojawiają się elementy zaczerpnięte z różnych religii – chrześcijaństwa, buddyzmu,

hinduizmu, wierzeń pogańskich czy kabały, które dodatkowo łączą się, zarówno z wiedzą
naukową, pseudo-naukową jak i para fenomenalnymi źródłami. W New Age, drogi wiodące
do poznania nie wykluczają się, lecz koegzystują ze sobą. Proces poszukiwań – spirytualna

London: Darton, Longman and Todd 2002.

2
droga do oswobodzenia wewnętrznego Ja, staje się często najważniejsza. Ze względu na te
ciągłe poszukiwania, ruch ten jest bardzo niejednorodny i wielopostaciowy. Dodatkowo, we
współczesnym, konsumpcyjnym świecie, wybór możliwości, kultur i tradycji jest bardzo
szeroki i wciąż się rozszerza. Robert Wuthnow określa New Age terminem patchwork
religion, co doskonale oddaje jego charakter. Nowa Era – era Wodnika, gwarantować ma
szczęście „z różnych kawałków”4. Ważną rolę przypisuje się też energii, która łączy
wszystkich ludzi z Ziemią, z samymi sobą i z całym Uniwersum. Wszystko jest jednią.
Człowiek musi pracować z energią i z własnym Ja, dążąc do samorealizacji i tworząc swój
subiektywny świat. W całym Uniwersum panuje ogólna miłość kosmiczna, jednak człowiek
ma się koncentrować na swoim życiu. Zmiany: duchowa, indywidualnej i kolektywnej
świadomości, oraz te związane z przejściem ze starego wieku Ryby do nowej ery Wodnika, są
istotnymi elementami New Age. Ruch ten odgrywa dużą rolę we współczesnym świecie, w
którym dążenie do indywidualizacji jest niezwykle silne. Potrzeba spirytualnych praktyk jest
wciąż obecna, lecz konieczne jest dostosowanie ich do współczesnego świata. Dziś człowiek
jest indywidualistą, który chce mieć wybór. Prywatyzacja przejawia się tym samym w wielu
aspektach życia, także w praktykach religijnych.

NOWY SPIRYTUALIZM W REPUBLICE CZESKIEJ PO 1989 ROKU

Formy nabożeństwa, po upadku komunizmu w Republice Czeskiej, możemy podzielić
na 3 fazy. W etapie pierwszym, możemy mówić o wzmocnieniu instytucjonalnych form
nabożeństwa. Kościół – głównie katolicki, postrzegany był, jako forma sprzeciwu wobec
poprzedniego reżimu. Okres ten, w przybliżeniu trwający od 1990 do 1993 roku, nazwać
możemy „období hledání a otevřenosti". Kolejna faza - od 1993 do drugiej połowy lat 90.
-charakteryzuje się spadkiem popularności kościoła. Następuje zmiana wartości, ludzie coraz
bardziej koncentrują się na sprawach związanych z polityką i ekonomią. Wiara traci swoje
poprzednie znaczenie, a kościół, chcąc odzyskać swoje utracone majątki, postrzegany jest
negatywnie. Trzeci etap, który trwa do dziś, odznacza się subiektywizacją i prywatyzacją
nabożeństwa. Rośnie zainteresowanie nieinstytucjonalnymi formami wiary i ruchem New
Age5, który w Czechach jest niezwykle popularny.
Postmodernistyczne tendencje nadają nowe znaczenie istniejącym symbolom i
obrzędom, a społeczne zmiany wpływają na kształt religijnych praktyk. Współczesny,

4
P. L. Berger, "Observations from America", [w:] Michalski, K. (ed.), Religion in the New Europe.
Budapest: CEU Press 2006, s.85-93.
5
D. Lužny, Náboženská situace v České republice po roce 1989,[w:] Religio 6/2 1998, s. 213 - 227.

3
spirytualny człowiek chce być kosmopolitą w zglobalizowanym świecie. Na to
zapotrzebowanie odpowiada rynek, oferujący coraz więcej możliwość – spirytualna turystyka,
ośrodki umożliwiające zdobywanie wiedzy w miejscu zamieszkania (na gruncie czeskim
warto wspomnieć o instytucjach takich jak: Česká univerzita Nové doby Milana Calábka,
Duchovní škola Nového věku, Studijní skupina Shambhala,Kruh přátel Vodnářského věku,
Esoterická univerzita, Mintaka, Universum, Esotera, škola věšeckých umění, Věštírna Emma,
Centrum duchovního rozvoje itp.) oraz wiele sklepów, w których możemy nabyć potrzebne
do praktyk przedmioty czy bio-żywność (w New Age zdrowy duch wiąże się ze zdrowym
ciałem).

Kolejka przed praską astrologiczną apteką.

Foto: Luká Halfar, źródło: www.dingir.cz
Rozwój nowoczesnych technik umożliwia nam nawet aktywne praktykowanie, bez
opuszczania domu. Dzięki internetowym programom, takim jak Second life6, zalogowani
użytkownicy mogą wspólnie uczestniczyć w obrzędach i innych rytuałach, w wirtualnych,
trójwymiarowych budowach i świątyniach. Istnieją też usługi dostępne przez telefon czy
telewizje. Forma członkowstwa różni się bardzo od tej znanej nam z instytucjonalnych
wierzeń czy korporacji, a strategia działania przypomina nam marketingowe oferujące wizje
lepszego życia. Oczywiście to, że ktoś chodzi na zajęcia jogi, nie znaczy od razu, że
praktykuje jakoś formę subiektywnej religii. Nie wszystkie praktyki New Age są postrzegane,
jako forma nabożeństwa czy spirytualizmu. W wielu przypadkach, możemy mówić o modzie
na tego typu orientalne praktyki.

6
www.secondlife.com [dostęp: 15.07.2010]

4
Księgarnie są zapełnione pozycjami, w których okultyzm, magia i wróżbiarstwo są treściami
przewodnimi, wystarczy wspomnieć autorów takich jak: Ursula Le Guin, J. R. R. Tolkien,
Robert Henlein czy czeskie pisma Regenerace, Regena, Dotek, Spirit, Astro, Mana, Baraka.
W programie telewizyjnym znajdziemy też wiele reportaży, bajek, filmów ( np. popularny
Harry Poter, czy Star Wars) a nawet reklam, gdzie pojawiają się tego typu wątki. Sytuacja
powtarza się, również w przypadku radia, gier komputerowych czy stron internetowych.
Ideologia New Age jest obecna niemal w każdej dziedzinie naszego życia - począwszy od
wystroju wnętrz (np. Feng Shui), ubioru (np. trampki NA), sposobu żywienia (np.
wegetarianizm), po naukę, psychologię, farmakologię, medycynę (np. aromaterapia,
bioenergetyka), sztukę, muzykę (na czeskim gruncie są to artyści tacy jak: Karl Babuljak, Jiží
Mazánka, Vlast Mark, Patrik Pelauch, Stanislav Doležal, Vlast Matuška) i inne elementy
kultury. Człowiek, we współczesnym społeczeństwie, staje się przede wszystkim
konsumentem, a religia, w odpowiedzi na to – towarem7. Subiektywny spirytualizm stał się
obecnie trendem i częścią meainstreamowej kultury. Niekiedy, zjawisko to określane jest,
jako „duchowy konsumizm” czy „religijny supermarket”, co doskonale oddaje charakter
Nowego Wieku. Idee związane z tym ruchem są coraz bardziej komercjalizowane i coraz
rzadziej wiążą się z duchowymi treściami. Etykieta „New Age” wykorzystywana jest przez
coraz większą ilość firm, które w ten sposób, chcą uatrakcyjnić produkt. Znajdziemy więc
włoskie spodnie „wodnika”, polską agencję modelek New Age czy francuskie wino o tejże
7
Patrz: Z. Bauman, Globalizacja, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2002.

5
nazwie8. Związek między ideologią Nowego Wieku a rynkiem
jest nieunikniony. Na gruncie czeskim ściśle z nim związane są
m.in. wydawnictwa takie jak: Pragma, Avatar, SANA, Votobia,
Santal, Eko-Konzult, Eugenika, Gardenia, Argo, Sagittarius,
Fontána, Aquamarin, Trigon, Horus, Onyx czy Poznání czy
firmy takie jak: Synergie, Centrum duchovního rozvoje, Esotera,
Aura studio, Noetis, Klub virgule, CVRelax, Zlatá mysl, Modrá
Alfa, Aureus, Rosa,Virco, Vultán i wiele innych. Ich działalność
prowadzi do popularyzacji ruchu New Age i jest odpowiedzią na
zapotrzebowanie społeczne, z drugiej strony zaś, upraszcza go i
profanuje, sprowadzając do modnej etykiety New Age, za którą nie kryją się filozoficzne
treści.
Z wiarą zawiązany jest ogromny potencjał integracyjny, homogenizacja wyznania
miała więc duże znaczenie z politycznych i ekonomicznych powodów. W dzisiejszym świecie
fakt ten uległ dezaktualizacji, co jest wynikiem pierwszej fali modernizacji (racjonalizacja,
urbanizacja, indywidualizacja, wysoka mobilność społeczna) oraz drugiej (globalizacja,
konsumizm, rozwój technologiczny). Granice między tym, co lokalne, a co globalne, ulegają
zatarciu. Takie same produkty dostaniemy na drugim końcu świata, dotyczy to nie tylko
fastfoodowych restauracji, sieci Ikea czy muzyki, ale i ruchu New Age. Cała społeczność,
kultura, współczesna wiara i polityka, funkcjonuje na zasadzie sieciowych relacji.
Przedstawienie holistycznej sytuacji dotyczącej jednego kraju, staje się, tym samym,
niemożliwe. New Age stał się nową, globalistyczną religią i uniwersalną ideologią. W
granicach New Age wciąż powstają nowe grupy, co jest reakcją na polityczno-społeczne
zmiany. Ruch ten jest liberalny i inkluzyjny. Transformacja społeczna oznacza transformację
w zakresie wiary, gdyż wraz ze zmianą stylu życia, zmienia się spojrzenie na świat i związane
z nim wartości. Demonopolizacja religijnego rynku, umożliwia zaspokojenie oczekiwań
większej ilości ludzi. Ten pluralizm, może powodować wzrost religijności, czego nie
potwierdzają jednak dotychczasowe badania społeczne9.

8
A. Přichystal, Kultura a trh New Age, [w:] DINGIR 2/2003 s.54., on-line: www.dingir.cz [dostęp:18.07.2010]
9
Patrz: K.Vlachová, B. Řeháková, Sociologický ústav Akademie věd České republiky, 2004.

6
BIBLIOGRAFIA:
A. Z. Bauman, Globalizacja, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2002.
B. P. L. Berger, "Observations from America", [w:] Michalski, K. (ed.), Religion in the
New Europe. Budapest: CEU Press 2006, s.85-93.
C. Lužny, Náboženská situace v České republice po roce 1989,[w:] Religio 6/2 1998.
D. Přichystal, Kultura a trh New Age, [w:] DINGIR 2/2003 s.54-56., on-line:
www.dingir.cz [dostęp:18.07.2010]
E. Václavík, Sociologie novych náboženskych hnutí, Praha: Malvern 2007.
F. K.Vlachová, B. Řeháková, Sociologický ústav Akademie věd České republiky, 2004.

FOTGRAFIE:
www.google.pl\grafika [dostęp: 20.07.2010]
www.dingir.cz [dostęp: 20.07.2010]