HEROSI, SŁABEUSZE, TYRANI – RÓŻNE KREACJE MĘŻCZYZN W LITERATURZE.

W mojej pracy dokonam porównania bohaterów literackich. Pod uwagę wziąłem zgodnie z
tytułem postacie o charakterystyce herosów, słabeuszy i tyranów.
Na początku chciałbym zaprezentować literackich herosów. Słowo heros pochodzi z języka
greckiego i oznacza półboga lub bohatera. Obecnie pojęcia tego używa się w szerszym
znaczeniu przenośnym. Przykładem herosa może być hrabia Roland z „Pieśni o Rolandzie”.
Roland jest francuskim hrabią i siostrzeńcem Karola Wielkiego. Arystokrata ten był dowódcą
tylnego oddziału armii króla Francji. Walczył u boku Karola Wielkiego w podbiciu Hiszpanii,
zajętej wówczas przez muzułmańskich Arabów, a także w bitwie z Baskami, którzy
zaatakowali wojska francuskie w drodze powrotnej z Półwyspu Iberyjskiego. Roland był
świetnym rycerzem, cechowała go odwaga, honor i patriotyzm. Wiernie służył ojczyźnie i
królowi. Bohaterskimi czynami rozsławiał imię swoje, władcy oraz Francji. Jego mottem były
słowa „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Roland to prawdziwy heros, który walczy do końca na polu
bitwy. Jest w stanie zginąć za wiarę i kraj. Rycerz ten słynnie z porywczości, dumy i
ogromnej siły fizycznej. Jak wspomniałem heros to inaczej bohater. Niewątpliwe Roland był
bohaterem, który wiedząc, że zginie w walce z liczniejszym wrogiem, nie poddał się i walczył
do ostatniej kropli krwi.
Innym przykładem postaci o cechach herosa jest Konrad Wallenrod. Tytułowy bohater
utworu to mężczyzna o podwójnej biografii. Prawdziwe imię i nazwisko Wallenroda brzmi:
Walter Alf. Jako dziecko Walter został porwany przez Krzyżaków z rodzinnej Litwy. Jednak
główny bohater nigdy nie stracił narodowej tożsamości. Jako młody mężczyzna, przepełniony
nienawiścią do Krzyżaków uciekł na Litwę. Poślubił córkę księcia Kiejstuta – Aldonę. Jednak
chęć zemsty była silniejsza od miłości. Dlatego Walter porzucił Aldonę, przybrał fałszywe
nazwisko Konrad Wallenrod i wstąpił do Zakonu Krzyżackiego. Jako Wielki Mistrz Zakonu,
Konrad doprowadził do klęski wojsk krzyżackich w wojnie z Litwą. Walter Alf jest postacią
bardzo złożoną i skomplikowaną. Często musi mierzyć się z problemami natury etycznej.
Tytułowego bohatera cechuje: honor, wielki patriotyzm, poświęcenie i walka za swoją
ojczyznę. Te pojęcia charakteryzują każdego herosa. Należy pamiętać o wspomnianym
poświęceniu bohatera, czyli podstępie i ryzykowaniu własnego życia oraz o zniszczonym
małżeństwie.
Teraz chciałbym przejść do postaci tyranów występujących w literaturze. Pojęcie tyran
wywodzi się z języka greckiego i oznacza człowieka okrutnego, bezwzględnego,
narzucającego swoją wolę innym. Stosuje się także określenia: władca okrutny, stosujący
samowolę, gwałt i przemoc, despota. W starożytnej Grecji i Rzymie tyran oznaczał
panującego, który przemocą uzurpował sobie władzę. Ze słowem tyran związane są pojęcia:
tyrania oraz tyranizować. Wybitnym przykładem literackiego tyrana jest Nikołaj Nowosilcow
z III części „Dziadów”. Ten rosyjski hrabia, polityk, wróg polskich ruchów wolnościowych,
odegrał dominującą rolę w niszczeniu naszej kultury i tradycji. Adam Mickiewicz opisuje
Nikołaja jako biednego i zapomnianego człowieka, który wpada na szaleńczy pomysł.
Postanawia udać się do cara i zaproponować mu wszczęcie śledztwa. Celem Nowosilcowa
było towarzystwo Filomatów i Filaretów. Do tych organizacji należeli wybitni Polacy np.:
poeci, pisarze, czy matematycy. Dla Rosjan byli oni zagrożeniem i ograniczeniem postępu
rusyfikacji. Jednak senator nie wspomniał w rozmowie z carem, że wymienione towarzystwa
zostały już zlikwidowane, a jego członkowie aresztowani przed rokiem. Car uczynił
Nowosilcowa kierownikiem śledztwa co dało ogromne możliwości do zatrzymań niewinnych
Polaków. Od tego momentu pragnienia i marzenia dygnitarza zaczęły się spełniać.
Najlepszym przykładem marzeń i zarazem obaw Nikołaja był jego sen z szóstej księgi.
Nowosilcow zasypia i nie zdaje sobie sprawy, że jego snem kierują diabły. Najpierw senator
widzi siebie jako ważnego urzędnika, który przybywa na dwór carski. Napawa się dumą i
pychą. Ludzie go szanują, podziwiają i boja się go. W drugiej części snu, odkrywa jego
największe obawy i lęki. Wszyscy zebrani odwracają się od niego, senator jest przerażony i
zdezorientowany. Z szczytu chwały spada na sam dół. Staje się nędznym i zapomnianym
urzędnikiem. Musi pogodzić się z tym, że jest postacią anonimową w społeczeństwie. Ludzie
nie okazują mu szacunku tylko z niego drwią. Dusza Nowosilocowa przeżywa męki, jest to
największa kara dla senatora. Adam Mickiewicz poprzez sen chciał nam przedstawić
człowieka-tyrana, dla którego najważniejsze są sława, pieniądze oraz władza. Senator wśród
arystokracji posiadał bardzo dobrą opinię. Słynął z organizacji pięknych bali, nienagannych
manier oraz umiejętności doboru towarzystwa. Jednak nie było to prawdziwe oblicze
Nowosilcowa. Najlepiej przekonali się o tym nasi rodacy, dręczeni przez rosyjskiego
urzędnika. Senator posiadał wszystkie możliwe cechy tyrana: był obojętny na los ludzi,
gardził życiem innych, nie uznawał osób mających własne zdanie. Nowosilcow kochał także
pieniądze przykładem może być wizyta kupca Kanissyna, który domagał się spłaty zaległego
długu od senatora. Rosyjski urzędnik nie chciał zapłacić kupcowi, dlatego zdecydował się
wszcząć śledztwo nad niewinnym synem Kanissyna. Doskonałym przykładem tyranii
Rosjanina było jego zachowanie w stosunku do Pani Rollinson. Nowosilcow aresztował syna
wspomnianej kobiety. Pani Rollinson była schorowaną wdową, która przyszła prosić
urzędnika o wypuszczenie jej jedynego syna. Kobieta błagała senatora o litość i
wstawiennictwo. Reakcją Nowosilcowa było szyderstwo i obojętność. Kiedy do rozmowy
dołącza się Pani Kmitowa, senator fałszywie obiecuje pomoc więźniowi. Po wyjściu gości
Rosjanin nakazuje pojmać Panią Rollinson. Tyran zaczyna także obmyślać plan, dzięki,
któremu syn wdowy popełniłby samobójstwo skacząc z okna. W rozmowie z księdzem
Piotrem, Nowosilcow obraża i rzuca bezpodstawne oskarżenia wobec duchownego. Ksiądz
zostaje spoliczkowany przez Pelikana oraz doktora. Ta sytuacja jest kolejnym dowodem na
to, że dygnitarz był tyranem, pozbawionym sumienia. Kulminacją zachowań senatora jest
jego udział w balu. Dowiadujemy się, co naprawdę sądzą o nim ludzie z wyższych klas
społecznych. Chciałbym zacytować: „Patrz, patrz na starego jak się wije Jak sapie, oby skręcił
szyję”. W pewnej chwili na balu pojawia się zrozpaczona pani Rollinson, która zarzuca
senatorowi obłudę, okrucieństwo i zakłamanie. Wdowa odkrywa także metody śledztw
Nowosilcowa. Dygnitarz zaczął pogrążać się w chaosie, wiedział, że spełniają się jego sny
oraz przepowiednia księdza Piotra. Warto wspomnieć, że ksiądz przepowiadał upadek
urzędnika carskiego.
Przykładem tyrana i za razem słabeusza może być Makbet z tragedii Williama Szekspira.
Makbet jest wasalem i bliskim krewnym króla Dunkana. Dowodzi wojskiem królewskim w
wojnie szkocko-norweskiej. Był mężem Lady Makbet. Na początku główny bohater jest
bohaterem wojennym. Charakteryzuje go waleczność i wierność królowi. Kiedy dowiaduje
się od wiedźm, że zostanie władcą Szkocji, rodzą się w nim niemoralne żądze – myśli o
dokonaniu zbrodni na Dukanie. Od tego momentu Makbet zmienia się w okrutnego tyrana i
mordercę. Lady Makbet popiera męża w jego szaleństwie i nakłania go do zabójstw. Sam
bohater boi się zabić Dunkana, ma problem z podjęciem decyzji. Żona nazywa go tchórzem i
zapewnia Makbeta, że wszystko pójdzie po ich myśli. Możemy stwierdzić, iż główna postać
nie ma własnego zdania i podporządkowuje się swojej żonie. Oznacza to, że Makbet jest
jednostką słabą. Morderstwa popełnione przez tyrana powodują utratę człowieczeństwa.
Bohater nie jest zdolny do jakichkolwiek ludzkich uczuć. Makbet stawał się coraz bardziej
nerwowy, mało sypiał co wywołało u niego chorobę psychiczną. Często słyszy głosy
zmarłych. W końcu główny bohater ginie w pojedynku z Makdufem. Natomiast Lady Makbet
nie mogąc znieść samotności i utraty męża popełnia samobójstwo.
Doskonałym przykładem jednostki słabej jest Werter z utworu Johanna Wolfganga Goethego
pt. „Cierpienia młodego Wertera”. Główny bohater to najważniejsza postać literacka okresu
romantyzmu w Europie. Często mówi się o nim jako prototypie bohatera romantycznego.
Właśnie od Wertera powstało pojęcie werteryzmu. Główna postać „Cierpień młodego
Wertera” różniła się od innych nie tylko zachowaniem, ale i wyglądem zewnętrznym. Warto
tutaj wspomnieć o niecodziennym ubiorze: błękitnym fraku i żółtej kamizelce. Samego siebie
postrzegał jako osobę ponadprzeciętną, wybitną o ogromnej wrażliwości. Posiadał także wiele
talentów artystycznych np: rysował, grał na fortepianie i tłumaczył dzieła Osjana. Niebywałe
umiejętności, szlachetność i indywidualizm wywołały u Wertera alienację, czyli
wyobcowanie. Bohater zmagał się z chorobliwą wrażliwością. Przypadłością jego były ataki
płaczu nie naturalne dla mężczyzny. Możemy powiedzieć, że bohater Goethego kierował się
w życiu nie rozumem, ale sercem i emocjami. Nie był postacią optymistyczną, wręcz
przeciwnie widział świat w ciemnych barwach. Uważam, że Werter to bohater wybitnie
pesymistyczny. Należy podkreślić, iż otaczał się on kobietami i potrafił rozmawiać z nimi na
wiele tematów. Jednak wybrał samotność, oznacza to pewien bunt w stosunku do swojego
życia. Wielokrotnie zachwyca się urokami natury, zachwycony jest wsią oraz pracą chłopów.
Werter to bohater uparty, nietolerancyjny, nie lubił tych, którzy postrzegali rzeczywistość
racjonalnie. Podstawowym motywem książki jest jednak nieszczęśliwa miłość Wertera do
Lotty. Kiedy dowiaduje się o zaręczynach jego ukochanej z Albertem, reaguje bardzo
emocjonalnie. Nie może żyć bez Lotty. Bohater jest rozbity wewnętrznie, miłość do
dziewczyny nie wywołuje już rozkoszy, ale silny ból. Werter postrzega świat jako więzienie,
rzeczywistość wrogą człowiekowi, absurdalną i bezsensowną. Życie jego to pasmo
nieszczęść, pozbawiających sensu egzystencji. Słabość bohatera jest ogromna, jako człowiek
inteligentny, który studiował prawo i filozofię nie umiał poradzić sobie z nieodwzajemnioną
miłością kobiety. Popadał w obłęd, nie walczył z swoimi chorobliwymi atakami płaczu, nie
próbował zapomnieć o Lottcie i wrócić do normalnego życia. W obecnych czasach postawę
Wertera nazwalibyśmy depresyjną. Niewątpliwie postać Goethego miała problemy natury
psychicznej jednak nie skreślało go to jako człowieka. Przerost ambicji, fatalne kontakty
międzyludzkie, bunt także przyczyniły się do upadku tego człowieka. W ostateczności Werter
popełnia samobójstwo. Kilka sekund przed pozbawieniem się życia oskarża Lottę, oto że
przez nią musi odejść z tego świata.
W mojej prezentacji chciałbym przedstawić postać Kordiana z utworu Juliusza Słowackiego.
Tytułowy bohater to typ człowieka przechodzącego proces zmian, dojrzewającego i
dynamicznego. Kordian w pierwszym akcie został ukazany jako 15-letni chłopiec, marzyciel,
uzdolniony poeta i wrażliwiec. Przepełniony jest żalem, smutkiem spowodowanym
nieszczęśliwą miłością. Nic nie sprawia mu przyjemności, wszystko go nudzi, traci sens
życia. Od początku utworu możemy wywnioskować iż bohater ma problemy z sferą psychiki.
W moim opisie postaci wspomniałem o marzycielstwu Kordiana. Młodzieniec marzy o
bohaterskich czynach, które podbudowywałby go psychicznie i nadawały sens jego życiu.
Jednak cierpiał on na chorobę epoki romantyzmu tzw. Weltschmerz. Pojęcie to zostało
utworzone przez niemieckiego preromantyka Jeana Paula. Tłumacząc na język polski
Weltschmerz oznacza „ból świata”, czyli depresję, smutek, pesymizm, apatię lub chandrę.
Kordian jest typowym romantycznym słabeuszem, który nie potrafi poradzić sobie z swoimi
emocjami. Pod koniec aktu pierwszego dowiadujemy się, że tytułowy bohater próbuje
popełnić samobójstwo strzelając sobie w pierś. W drugim akcie Kordian jest już 20-letnim
mężczyzną, który podróżuje po Europie. Bohatera nadal cechuje wielki pesymizm, jego
poglądy polityczne i światopoglądowe ulegają weryfikacji w zderzeniu z rzeczywistością.
Jego podróż po Europie to także wielkie rozczarowanie i upadek młodzieńczych marzeń. W
Anglii bohater dowiaduje się, że w życiu liczą się pieniądze, a wspaniała poezja nie ma nic
wspólnego z rzeczywistością. Natomiast we Włoszech Kordian przeżył kolejny zawód
miłosny. Wówczas przekonał się o fałszywości i ułudzie miłości. W tym momencie
dowiadujemy się także o naiwności bohatera, która charakteryzuje jednostki słabe. Ważnym
punktem w podróży młodego mężczyzny była Stolica apostolska i audiencja u papieża.
Jednak w Watykanie Kordian dowiedział się bierności papieża w sprawie poparcia Polski w
jej dążeniach niepodległościowych. Stolica Apostolska nakazała naszej ojczyźnie
podporządkowanie się carowi. Wspomniane wydarzenia miały ogromny wpływ na bohatera i
doprowadziły do jego wewnętrznych zmian. Przełom nastąpił na szczycie Mont Blanc, gdzie
interpretowana przeze mnie postać znalazła sens życia i cel jakim była walka o wolność
Polski. Na szczycie pada słynne hasło: „Polska Winkelriedem narodów”. Warto wspomnieć,
że Arnold Winkelried to narodowy bohater Szwajcarii, który poświęcił swoje życie i
umożliwił rodakom zwycięstwo w bitwie pod Sempach w 1386 roku). Kordian postanowił
dokonać zamachu na życie cara i tym samym wyswobodzić Polskę od władzy zaborcy. W
trzecim rozdziale bohater przeżył kolejne rozczarowanie. Ponieważ nikt nie chciał wesprzeć
jego planów zamachu na cara. Tytułowy bohater zdecydował się działać w pojedynkę.
Jednak, gdy miał doskonałą okazję zgładzić władcę Rosji nie zrobił tego. Nie pozwoliły mu
na to jego własne ograniczenia. Okazał się zbyt słaby psychicznie i zbyt silny moralnie, by
zabić drugiego człowieka. Schwytany i osadzony zakładzie psychiatrycznym doczekał się tam
wyroku śmierci. Przemiana bohatera okazała się tylko pozorem. Czytelnik uważał, że Kordian
stał się silnym człowiekiem, który doprowadzi do gwałtownych zmian politycznych.
Cechowała go zbyt duża naiwność, ambicja i marzycielstwo. Przykładem może być fatalnie
zorganizowana próba zamachu na Aleksandra I.
Podsumowując – w literaturze występuje wiele postaci, które uznalibyśmy za pozytywne lub
negatywne. Do tych pierwszych zaliczylibyśmy herosów. Właśnie oni związani są z takimi
pojęciami jak honor, duma, odwaga i poświęcenie. Herosi to także wielcy patrioci, o których
pamięta społeczeństwo. Uważam, że ta postawa jest godna naśladowania nie tylko w sensie
egzystencjalnym, ale i patriotycznym. Przykładem mogą być powstańcy warszawscy z 1944
roku. Na pewno postawy o charakterze tyranii i słabości należą do negatywnych. Tyrania
często kojarzona jest z przywódcami państw oraz systemami politycznymi. Pamiętamy o
największych tyranach np: Józef Stalin, ale takie zachowanie nie dotyczy tylko osób ważnych
i znanych. Przykładem może być carski urzędnik Nowosilcow. Dygnitarz ten należał do
tysięcy urzędników w państwie rosyjskim jednak był on złym człowiekiem. Literaccy
słabeusze jak sama nazwa wskazuje to jednostki słabe. Taki typ charakteru związany jest z
ludźmi wywodzącymi się z różnych środowisk i pełniącymi różne role w społeczeństwie.
Wspomniana postawa dotyczy także procesów chorobowych. Depresja, załamanie, smutek,
apatia charakteryzowały np: Wertera lub Kordiana. Nie powinniśmy naśladować takich
bohaterów, zwłaszcza ich zachowania. Pojęcie depresji nie jest nam obce, ludzie chorujący na
tę przypadłość występują na całym świecie. Dlatego uważam, że należy takim osobom
pomagać niż je potępiać. Słabeusze w literaturze mają także problemy z miłością i kobietami.
Warto tutaj wspomnieć o nieodwzajemnionej miłości lub chorobliwej zazdrości. Depresja
niestety wiąże się także z samobójstwem. Przykładem mogą być nie udane próby samobójcze
Wertera i Kordiana. Słabe jednostki nie mają własnego zdania, nie potrafią same podjąć
decyzji. Za takiego bohatera uznaję Makbeta Williama Szekspira. Szkocki władca za namową
żony Lady Makbet dokonuje licznych zbrodni. Zaprezentowane przeze mnie różne kreacje
mężczyzn w literaturze są wiernym odzwierciedleniem życiowych postaw ludzi
pochodzących z danych epok historycznych.