Pytanie I

Pomimo tego, że na świecie wciąż dominują rodziny tradycyjne, których podstawę

stanowią związki małżeńskie kobiety i mężczyzny, notuje się coraz większą liczbę nowych
form rodziny. Poniżej przedstawię cechy charakterystyczne rodziny tradycyjnej oraz bardzo
popularnej aktualnie rodziny jednego rodzica, a także wskażę w jaki sposób rozwój tych
drugich jest wspomagany.
Rodzina tradycyjna opiera się na nierówności kobiety i mężczyzny. Kobiety w
rodzinach tradycyjnych są traktowane gorzej niż, mężczyźni. Ich podstawowym zadaniem w
tego typu związkach jest rodzenie dzieci, opieka nad nimi, nieustanne dbanie o gospodarstwo
domowe, a także, a może przede wszystkim usługiwanie mężowi (Plantin, Mansson, Kearney,
2003). Rodziny tradycyjne różnią się między sobą w zależności od kraju w realiach, którego
funkcjonują. Należy jednak podkreślić, że podstawą każdej rodziny tradycyjnej jest związek
małżeński kobiety i mężczyzny, który dla kobiety jest podstawą wyżej wymienionych
zobowiązań. W krajach Azji czy Afryki do małżeństwa dochodzi na ogół poprzez zawarcie
porozumienia pomiędzy rodziną kobiety, a mężczyzną chcącym ją poślubić. Jej opinia w
kontekście małżeństwa nie ma najmniejszego znaczenia. Od urodzenia będąc własnością ojca,
po ślubie przechodzi w posiadanie męża. Życie kobiety w takim związku naznaczone jest
cierpieniem i zobowiązaniami, przyjemności pozostają niespełnionymi marzeniami. Kobieta
będąc w takim związku nierzadko nie może jeść wspólnie z mężczyzną, mówić do niego, czy
wypowiadać jego imienia. Rodziny tradycyjne istnieją również w łagodniejszej formie w
krajach bardziej rozwiniętych. Jednak i tu kobieta pełni rolę drugorzędną. Związek małżeński
pomimo, że zawierany dobrowolnie jest pasmem ciągłych zobowiązań. Kobieta ma rodzić
dzieci, wychowywać je, dbać o dom i być zadowoloną ze swojego męża. Kobiety w takich
związkach są nieustannie poddawane wszelkiego rodzaju represjom i uciskom, zarówno
fizycznym jak i psychicznym (Therborn, Göran, 2004).
Jedną z nowych form rodziny rozwijających się współcześnie jest rodzina jednego
rodzica, która to na ogół jest rodziną kobiety i wychowywanego przez nią dziecka. Ten typ
rodziny jest rozsądną alternatywą dla kobiet chcących realizować się na każdej płaszczyźnie
swojego życia. Jak pokazują badania empiryczne, znaczna część kobiet decydujących się
samotnie wychowywać dzieci robi to z własnego wyboru. Przyczyną takiej decyzji jest na
ogół dostrzeżenie wynikających z płci różnic pomiędzy kobietą, a mężczyzną znacznie
utrudniających wychowanie dziecka, a także wspólne życie. Ponadto kobiety te na ogół czuły
się w związkach przytłoczone, niedowartościowane, obarczone obowiązkami i nie mogące
czerpać przyjemności z życia. Nie były sobą. W rodzinie jednego rodzica kobiety na ogół
deklarują dużo wyższy poziom zadowolenia z własnego życia niż to miało miejsce w trakcie
bycia w związku z mężczyzną. Podkreślają one niezależność w podejmowaniu decyzji co do
własnego ale i dziecka życia, a także wysoko cenią autonomię. Znamienne jest również to, że
znacznie lepsze są relacje matki z dzieckiem w rodzinie jednego rodzica niż w rodzinie
tradycyjnej (Bak, Maren, 2004; Bäk – Wiklund, 2002).
Bardzo ważne dla poprawy warunków życia kobiet, a co za tym idzie dla
propagowania rodziny jednego rodzica są zmiany polityczne, ekonomiczne i socjalne. Jak
dowodzą badania, rodziny jednego rodzica najlepsze warunki do rozwoju mają w krajach
socjaldemokratycznych, ze szczególnym uwzględnieniem krajów skandynawskich. Ustrój ten
charakteryzuje dbałość o równość wszystkich obywateli, przestrzeganie uniwersalistycznych
zasad, a także bardzo dobrze rozwinięty system zabezpieczeń społecznych. W ramach tych
systemów oferowany jest równy dla kobiet i mężczyzn dostęp do rynku pracy, państwo
umożliwia pogodzenie aktywności zawodowej z wychowywaniem dzieci poprzez
zapewnienie im instytucjonalnej opieki, gwarantowane są także ubezpieczenia rodzinne i
urlopy wychowawcze również dla przedstawicieli nowych form rodziny. Poprzez te działania
jednocześnie wspierana jest niezależność jednostki jak i dobro dziecka i rodziny każdej jej
formie (Bäk – Wiklund, 2002).
Pytanie II
Szwecja jako jeden z krajów skandynawskich ma instytucjonalny system opieki.
Został on skonstruowany na przestrzeni lat poprzez obowiązujący w tym kraju system
polityczny. Na bazie ogólnego szwedzkiego systemu opieki ukształtował się system wsparcia
rodzin.
Punktem wyjścia dla skonstruowania szwedzkiego modelu polityki rodzinnej jest
założenie równości. Równość płci jako podstawa, w konsekwencji zaowocowała koncepcją
równego dostępu dla wszystkich dzieci do edukacji jak i równego dostępu rodziców do rynku
pracy. Aby umożliwić realizacje powyższych założeń skonstruowano dostępny dla każdego
dziecka instytucjonalny system opieki. Państwo w tym systemie już od najmłodszych lat
umożliwia dzieciom uczęszczanie do różnego rodzaju placówek dziennego pobytu w ramach,
których mogą zdobywać wiedzę i realizować swoje pasje. Umożliwia to jednocześnie
rodzicom podjęcie pracy w satysfakcjonującym dla nich wymiarze godzinowym, a co za tym
idzie pogodzenie obowiązków zawodowych z tymi związanymi z wychowaniem dzieci.
Szwedzki system opieki gwarantując równość płci odnosi to kryterium również do życia
rodzinnego. Egzemplifikacją tego faktu jest likwidacja urlopu macierzyńskiego na rzecz
urlopu możliwego do wykorzystania zarówno przez matkę jak i ojca, urlopu niejako
wspólnego. Nowością jest jednak wprowadzenie 90-cio dniowego urlopu ojcowskiego, który
to musi być wykorzystany przez ojca. W innym przypadku przepada. Wszystkie te regulacje
zmierzają do zwiększenia partycypacji ojców w wychowaniu dzieci, a także w wypełnianiu
przez nich obowiązków domowych, a co za tym idzie do zmiany jakże niekorzystnego dla
kobiet tradycyjnego modelu rodziny. Szwedzki system wsparcia rodzin swoimi działaniami
wspiera indywidualność każdego z jej członków. Już nie tylko mężczyzna może realizować
się na płaszczyźnie zawodowej, spędzać czas na przyjemnościach i odpoczynku. Przywilej
decydowania o samej sobie, kierowania własnym życiem posiada także kobieta. Jednak
założenie rozwoju indywidualnego dotyczy także dziecka. W szwedzkim modelu bardzo
ważna jest koncepcja dziecka kompetentnego. W tym rozumieniu nie jest ono kimś kto
dopiero stanie się pełnoprawnym członkiem rodziny i społeczeństwa jak dorośnie. Już od
najmłodszych lat dziecko jest równe w swoim człowieczeństwie rodzicom. Już kilkuletnie
dziecko wie czego chce, potrafi opisać swoje potrzeby i poglądy, które muszą być
respektowane. W szwedzkim modelu wychowanie dziecka odbywa się przede wszystkim w
stworzonych do realizacji tego celu placówkach, instytucjach. Podstawą tych działań jest
świadomość, że dziecko najlepiej rozwija się w relacjach z innymi ludźmi, w relacjach
społecznych. To właśnie poprzez uczestnictwo w życiu grupy dziecko samo odnajduje
najbardziej satysfakcjonującą dla siebie rolę, uświadamia sobie w jakiej pozycji w tej grupie
najlepiej funkcjonuje i odnajduje drogę na jakiej chce się realizować, odnajduje własną
tożsamość. Więzi z rodziną są również ważne, ale w samej rodzinie dziecko nie odnajdzie
własnej drogi życiowej, do tego niezbędna jest partycypacja w grupie społecznej, którą
szwedzki system zapewnia już od najmłodszych lat.
W świetle powyższych rozważań uwidaczniają się filary szwedzkiego systemu
pomocy rodzinie. Są to: defamilializacja, równość płci z której jest wyprowadzana zarówno
równość partnerów w ich związku jak i równość dziecka względem dorosłego, system
ubezpieczeń społecznych, a także prawo do pracy w satysfakcjonującym daną osobę
wymiarze godzinowym, co umożliwiają bardzo dobrze rozwinięte instytucje wychowawcze
dla dzieci.
Przeciwnym do opisanego powyżej modelu szwedzkiego jest obowiązujący w
Niemczech model liberalny. W założeniu miał on dawać możliwość realizacji własnych
potrzeb każdej jednostce. Jednak jak pokazuje praktyka pogłębia on różnice pomiędzy
płciami. Różnice te powstają w wyniku oddziaływań kościoła, tradycyjnego modelu rodziny,
a także systemu ubezpieczeń promujących model kobiety jako matki spędzającej czas na
opiece nad dziećmi, pracach domowych i usługiwaniu mężowi. W systemie niemieckim
istnieją instytucje mające przynajmniej w teorii pomagać kobietom w podjęciu pracy, jednak
faktycznie wygląda to odwrotnie. Mężczyźni są wciąż na uprzywilejowanej pozycji, a dzieci
pozostają pod długotrwałym wpływem rodziców, mając niewielkie możliwości rozwoju
społecznego. Kobiety w Niemieckich realiach na ogół nie pracują, a jeśli już podejmują pracę
to zarabiają znacznie mniej niż mężczyźni.
Pytanie III
Pomimo tego, że coraz więcej kobiet uczestniczy w rynku pracy, nadal muszą one
spełniać obowiązki opiekuńcze względem rodziny. To właśnie konieczność opieki nad
dziećmi czy nad osobami starszymi uniemożliwia kobietom realizację swoich planów i
marzeń. Wydaje się, iż jedyną rozsądną drogą ku zrównaniu kobiet i mężczyzn w odniesieniu
do obowiązków opieki jest ta, którą podąża Szwecja.
W dzisiejszych czasach coraz więcej rodzin spotyka się z problemem „efektu
kanapki”. Wydłużenie się średniej długości życia, w połączeniu z coraz późniejszymi
decyzjami związanymi z posiadaniem dzieci powodują, że rodziny stają przed problemem
jednoczesnej opieki nad dwoma pokoleniami – swoimi dziećmi i rodzicami. Problem ten na
ogół dotyczy kobiet. Uczestnictwo mężczyzn w pracach opiekuńczych jest wciąż
niewystarczające. Pierwszym krokiem ku polepszeniu sytuacji kobiet w tej sferze jest
umożliwienie im uczestnictwa w życiu politycznym. Aktualnie decyzje podejmowane są
przez męskie elity polityczne, co powoduje, że są one dla nich korzystne i nierzadko
promujące nierówność płci. Ponadto należy propagować rozwój instytucji opiekuńczych
zarówno dla dzieci jak i osób starszych. Ciężar opieki nad nimi w jak największym stopniu
spoczywać powinien na wykwalifikowanych, profesjonalnych opiekunach, tak aby
członkowie rodziny mogli się cieszyć pozytywnymi relacjami, a nie tylko relacjami opartymi
na obowiązku opieki. Należy również w każdej profesji zrównać zarobki kobiet i mężczyzn,
co spowoduje, że w sytuacji gdy jedno z partnerów będzie musiało zrezygnować czasowo z
pracy, decyzja o rezygnacji nie będzie podejmowana ze względu na zarobki, lecz na jakość
obowiązku koniecznego do wykonania lub w oparciu o negocjacje partnerów. Wartościowym
jest również proponowanie nowych form rodziny. W rodzinie jednoosobowej nie istnieją
konflikty związane z nierównością i podziałem obowiązków, decyzje podejmowane są
suwerennie przez jedną osobę. W rodzinach homoseksualnych problem nierówności ze
względu na płeć również nie istnieje. Łatwiejsze w takich rodzinach są negocjacje i
zawieranie umów co do podziału obowiązków. Rozsądnym rozwiązaniem jest zatem
przyjęcie regulacji prawnych wspierających te rodzaje rodzin, a znoszących dominację
rodziny tradycyjnej. Ważnym zadaniem stojącym przed współczesnymi społeczeństwami jest
również promocja kontroli urodzeń. Kontrola urodzeń zapewnia kobietom kontrolę nad
własnym ciałem, a co za tym idzie możliwość decydowania o samej o sobie, o własnym
życiu. W krajach, w których kobieta nie ma takiej możliwości, szybko zachodzi w ciążę,
poprzez co utrudniona jest jej edukacja, a co za tym idzie pełne i wartościowe uczestnictwo w
rynku pracy. Brak kontroli nad własnym ciałem zatem powoduje konieczność wczesnego
podjęcia działań opiekuńczych, co z kolei ponownie prowadzi do pogłębienia różnic
pomiędzy kobietami i mężczyznami na korzyść tych drugich.
Reasumując, aby zapewnić równy podział obowiązków związanych z opieką
pomiędzy kobiety i mężczyzn należy przede wszystkim promować równość. Równość ta
powinna skutkować w jednakowym dostępie do rynku pracy, równych zarobkach, równej
partycypacji w życiu politycznym, wspieraniu nowych form rodzin, a także rozwoju instytucji
opiekuńczych. Bardzo blisko ideału wydaje się być Szwecja i to ten kraj niejako wskazuje
drogę dla innych.
Pytanie IV
Jedną ze zmian, z którą musi sobie poradzić współczesna rodzina jest starzenie się.
Zmiana ta wynika z obecnej na całym świecie tendencji do starzenia się społeczeństw. We
współczesnej rodzinie szybciej przybywa ludzi starszych niż młodych. Przyczyn tego stanu
upatrywać należ również w mniejszej ilości rodzących się dzieci. W kontekście tych przemian
bardzo ważnym staje się pomoc rodzinie oferowana przez państwo.
Państwo pomagając rodzinom rozwiązać problem starzenia się powinno przede
wszystkim zapewnić regulacje prawne umożliwiające podjęcie pracy jej członkom. Poprzez
aktywność zawodową, będą oni płacić podatki, które to potem staną się podstawą do
świadczenia usług opiekuńczych i wypłaty odpowiedniej wysokości emerytur. Jednak
najważniejszym w tym kontekście staje się utworzenie odpowiedniej sieci instytucji
opiekuńczych pomagających osobom starszym, zapewniających im opiekę i godne życie.
Idealnym rozwiązaniem jest gdy instytucje te są bezpłatne. Powinny one zapewniać
wszelkiego rodzaju pomoc, zarówno dzienną jak i całodobową. W wieku starszym wiele osób
narzeka na osamotnienie, rodzina bardzo często mieszka daleko, a wielu przyjaciół umarło. W
tym kontekście omawiane instytucje powinny świadczyć pomoc w zakresie relacji społeczny.
Powinny one stwarzać ludziom starszym okazję do spotkania z innymi ludźmi, do zawarcia
nowych znajomości, ale również do utrzymywania znajomości już istniejących. Zapewni to
również zaspokojenie potrzeb kulturalnych tych osób. Ludzie w starszym wieku ze względu
na dużą ilość wolnego czasu, bardzo lubią spędzać czas aktywnie, wychodząc na zakupy czy
biorąc udział w wycieczkach. Zaspokojenie tych oczekiwań jest również jednym z wyzwań
stojących przez państwem. W kontekście instytucji opiekuńczych dla osób starszych nie
wolno zapominać o zapewnieniu odpowiedniej opieki zdrowotnej. Do zapewnienia tej opieki
nie powinny ograniczać się tylko szpitale. Również placówki pobytu dziennego powinny
zatrudniać specjalistów od zdrowia zarówno psychicznego jak i fizycznego, lekarzy i
psychologów. Ważną częścią systemu opieki nad ludźmi starszymi są również płatne serwisy
opiekuńcze. Ich funkcjonowanie jest również ważne, ponieważ osoba starsza decydując się na
pomoc takiego serwisu ma pewność indywidualnego podejścia i zaspokojenia
indywidualnych, specyficznych tylko dla niej potrzeb. Do tego jednak niezbędne jest
posiadanie odpowiedniego zaplecza finansowego, które to uzależnione jest od wysokości
emerytury, a ta z kolei od posiadanej w przeszłości pracy. W tym kontekście zatem ukazuje
się ważność aktywności zawodowej.
Obecność omawianych tu serwisów pomaga zatem osobom starszym w cieszeniu się
lepszym zdrowiem, ale też zapewnie możliwość posiadania satysfakcjonujących relacji z
rodziną. Relacji opartych na obustronnej przyjemności a nie na zobowiązaniach związanych z
opieką. Ludzie starsi przy tak zorganizowanym systemie opieki czują się zadowoleni i
potrzebni, natomiast młodzi członkowie rodziny mogą realizować swoje plany życiowe, mogą
także pracować aby zapewnić sobie odpowiedniej jakości starość.