Professional Documents
Culture Documents
1/2007 25
mowe podejście, które zakłada, że należy wiedzy do zastosowań praktycznych”.
badać ich mechanizmy, sposoby, czynniki Ekspertyzę przygotował zespół badaw-
(warunki) i sieci powiązań. Konieczne jest czy Wyższej Szkoły Menedżerskiej
również spojrzenie na przepływy wiedzy/ w Warszawie w składzie: prof. dr hab.
technologii z trzech punktów widzenia: Lidia Białoń (kierownik Zespołu), prof.
mikroekonomicznego (chodzi o przedsię- dr inż. Mieczysław Dworczak, dr inż.
biorstwa i placówki naukowe), mezoeko- Danuta Janczewska.
nomicznego (regiony kraju) oraz makro- 4. „Pro-innowacyjna polityka państwa
ekonomicznego (polityka państwa). Takie i regionów – dotychczasowe doświad-
właśnie założenia przyświecały naszemu czenia i perspektywy na najbliższą
zespołowi badawczemu. przyszłość”. Ekspertyzę przygotował
W związku z tym zastosowano oryginalne zespół badawczy Uniwersytetu War-
podejście metodyczne polegające na tym, że szawskiego w składzie: mgr Jan Bogu-
najpierw przygotowano 7 obszernych eks- ski, prof. dr hab. Andrzej Jasiński (kie-
pertyz szczegółowych w ujęciu poziomym rownik Zespołu), prof. dr hab. Krzysztof
(problemowym) – ich wykaz podano niżej. Kurzydłowski, Politechnika Warszawska,
Następnie dokonano niniejszej ekspertyzy mgr inż. Dominik Ludwicki, mgr Irma
zbiorczej o charakterze pionowym (prze- Pęciak (Polska Agencja Rozwoju Przed-
krojowym). Było to trudne, pracochłonne siębiorczości).
podejście, ale umożliwiło zgromadzenie 5. „Główne bariery transferu wiedzy
bardzo dużego zasobu wiedzy teoretyczno- naukowo-technicznej do przedsię-
metodycznej, pozwalającego na wypra- biorstw”. Ekspertyzę przygotował prof.
cowanie metodyki wspierania procesów dr hab. Andrzej Jasiński, Wydział
transformacji wyników badań naukowych Zarządzania UW.
do zastosowań praktycznych. Krótki okres 6. „Analiza wstępna stanu procesów trans-
realizacji zadania badawczego nie pozwo- formacji wiedzy naukowo-technicznej
lił, niestety, na przeprowadzenie głębszych do zastosowań praktycznych w sektorze
studiów literaturowych i badań empirycz- lotniczym”. Ekspertyzę przygotował ze-
nych. spół badawczy Politechniki Warszawskiej
W ramach tego zadania przygotowano w składzie: mgr Izabela Kijeńska, dr inż.
następujące szczegółowe ekspertyzy nau- Hubert Matysiak, mgr inż. Katarzyna
kowe: Samsel, prof. dr hab. Krzysztof Kurzyd-
1. „Systemy i metody transferu wiedzy łowski (konsultant).
i technologii do przedsiębiorstw – ze 7. „Networking jako sposób współpracy
szczególnym uwzględnieniem czynni- uczestników procesu transformacji wy-
ków wpływających na przebieg procesów ników badań naukowych do praktyki
transformacji wyników badań nauko- – hierarchiczne i sieciowe przekazywanie
wych do zastosowań praktycznych”. Eks- informacji i wiedzy”. Ekspertyzę przy-
pertyzę przygotował zespół badawczy gotował prof. dr hab. Jerzy Kisielnicki,
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie Wydział Zarządznia UW.
w składzie: dr Jakub Brdulak, prof. dr Na tej podstawie przygotowana została,
hab. Franciszek Krawiec, dr Stanisław pod kierunkiem Andrzeja H. Jasińskiego,
Łobesko, prof. dr hab. Alicja Sosnowska zbiorcza ekspertyza naukowa nt. „Meto-
(kierownik Zespołu). dyka transformacji wyników badań nauko-
2. „Modele przepływów wiedzy między wych do zastosowań praktycznych”, która
nauką a gospodarką – ze szczególnym stała się podstawą niniejszej publikacji.
uwzględnieniem relacji: JBRy – MŚP”.
Ekspertyzę przygotował zespół badaw-
czy Naczelnej Organizacji Technicznej 2. Podstawy teoretyczno-metodyczne
w składzie: inż. Maciej Broniarek, wspomagania procesów
mgr inż. Marek Kałkusiński, mgr inż. transformacji wyników badań
Krzysztof Łebkowski, prof. dr hab. naukowych do zastosowań
Konrad Tott (kierownik Zespołu). praktycznych4
3. „Podstawy teoretyczno-metodyczne mar- Przyjmujemy wstępnie, że (przepływ)
ketingowego wspomagania współpracy transfer techniki/technologii będziemy
jednostek strefy B+R z podmiotami traktować jako „przynoszenie techniki do
ekonomicznymi w zakresie transferu rynku” albo inaczej: „zasilanie rynku tech-
1/2007 27
twarzaniu w sposób celowy i ekonomiczny ria 1.) to najważniejszy kanał TT. Również
dóbr naturalnych w dobra użyteczne”. Bio- w materiałach przygotowywanych dla Komi-
rąc powyższe rozważania pod uwagę pro- sji Europejskiej podkreśla się, iż mobilność
ponujemy połączyć te definicje i używać ich kapitału ludzkiego ma kluczowe znaczenie
zamiennie. Tak więc technika/technologia w procesach transferu, zwłaszcza między
w szerokim, nowoczesnym ujęciu to wiedza nauką a przemysłem.
(zarówno zmaterializowana, jak i niezma- Możemy tam znaleźć szeroką klasyfika-
terializowana) umożliwiająca człowiekowi cję mechanizmów TT: transfer między fir-
celową działalność gospodarczą, polega- mami, transfer do firm z publicznego sek-
jącą na przetwarzaniu dóbr naturalnych tora B+R, obejmującego również szkoły
(przyrody). wyższe, transfer do firm poprzez pośred-
Z kolei dla Rogersa, technika jest to ników.
„projekt do instrumentalnego działa- Zauważmy, iż mamy tu de facto dwa
nia, które redukuje niepewność w rela- podstawowe rodzaje transferu: pierwszy
cjach przyczynowo-skutkowych, związa- – zwany w literaturze poziomym, i drugi
nych z osiąganiem pożądanego wyniku”. – zwany pionowym. Mogą one, lecz nie
Według niego, technologia prawie zawsze muszą, sobie towarzyszyć. Notabene, każdy
stanowi mieszankę dwóch komponentów, z nich może odbywać się z udziałem lub
tj. hardware’u (materiał lub fizyczny obiekt) bez udziału pośredników, czyli jednostek
oraz software’u (informacyjna baza tego infrastruktury transferu techniki (JITT).
narzędzia). Uproszczony schemat procesów krajowego
W międzyczasie zmienił się także stosu- TT pokazuje poniższy rysunek.
nek ekonomistów do techniki jako takiej. Różne są cele obu rodzajów TT. Celem
O ile początkowo najważniejsze w proce- przepływu nowej wiedzy technologicznej
sach innowacyjnych były umiejętności kre- z placówek badawczych do przemysłu jest
owania nowej techniki (innowacji), o tyle zwykle innowacja techniczna, podczas gdy
potem zaczęto przykładać wagę przede celem przepływów między firmami jest
wszystkim do zdolności jej transferowania, głównie dyfuzja innowacji. Tak więc np.
obecnie zaś kładzie się nacisk głównie na udostępnienie wynalazku przez placówkę
rozwój zdolności do absorbcji technologii badawczą przedsiębiorstwu powinno być
– czy to z punktu widzenie przedsiębior- traktowane jako przejaw transferu piono-
stwa, czy kraju. Zauważmy przy tym, że wego, zaś dyfuzja – jako przykład pozio-
technika jako wiedza ma elementy zarówno mego transferu techniki. Procesy TT zazę-
techniczne, jak i transakcyjne; może być biają się zatem z procesami innowacyjnymi.
przedmiotem kupna-sprzedaży w procesach W tej ekspertyzie interesuje nas tylko trans-
transferu. Ma to, oczywiście, istotne zna- fer pionowy.
czenie w biznesie. Studia literatury światowej pozwalają
Według UNCTAD, definicja TT, którą sformułować dwa podstawowe modele
proponujemy się dalej posługiwać brzmi: transferu technologii, które można okre-
„jest to transfer systematycznej wiedzy dla ślić jako: (a) model liniowy oraz (b) model
wytworzenia produktu, zastosowania pro- interakcyjny.
cesu lub wykonywania usług, lecz nie obej- Jeśli założymy, że przedmiotem TT są
muje transakcji ograniczających się wyłącz- wyniki badań w zakresie nauk technicznych
nie do sprzedaży czy wynajmu dóbr”. Jak w postaci projektu nowego produktu lub
widać, nacisk położony jest tutaj na wiedzę nowego procesu technologicznego, wów-
służącą produkcji dóbr i usług. czas transfer pionowy oznacza, że wiedza
W jednym z dokumentów OECD znaj- naukowo-techniczna jest transferowana
dujemy interesującą klasyfikację nośników z instytucji badawczej do przedsiębiorstwa
(kanałów) TT, a mianowicie: bezpośrednio albo poprzez jednostki nale-
1. ludzie/zasoby ludzkie – transfer ucieleś- żące do infrastruktury transferu techniki.
niony w ludziach, Nowa wiedza jest następnie wdrażana
2. dokumenty/informacja pisana – transfer w tym przedsiębiorstwie i pojawia się jako
nieucieleśniony, innowacja na rynku. Firma, która pierwsza
3. sprzęt, materiały, produkty – transfer wdroży nowe rozwiązanie naukowo-tech-
ucieleśniony w urządzeniach. niczne, określana jest mianem innowatora.
Wyraźnie stwierdza się, że przepływ Potem może nastąpić dyfuzja tej innowacji
wykwalifikowanego personelu (katego- wśród innych producentów jako transfer
Placówka
B+R
Jednostki
Infrastruktury
Transferu Techniki
(JITT)
Firma
Jednostki
Poziomy TT Infrastruktury
Firma Firma
Transferu Techniki
(JITT)
Firma
poziomy. Nowa technika może przepły- logie. Długą, wyczerpującą listę źródeł
nąć do tych firm bezpośrednio lub poprzez nowej techniki sformułował np. Freeman,
JITT. Jest to, rzecz jasna, wielce uprosz- a mianowicie: 1) własne prace badawczo-
czony schemat tradycyjnego, liniowego rozwojowe, 2) doświadczenie w produkcji
transferu technologii. i sterowaniu jakością, 3) doświadczenie
Tymczasem obecnie zdarza się niejed- w marketingu i reakcja (odzew) użytkow-
nokrotnie, że pomysły nowych rozwiązań ników, 4) doświadczenie w dziedzinie pro-
naukowo-technicznych – czy to produktów, jektowania i budowy obiektów produkcyj-
czy procesów – które rodzą się w nowo- nych oraz odzew ze strony wykonawców
czesnych, innowacyjnych przedsiębior- i dostawców, 5) śledzenie światowej lite-
stwach, docierają wraz z towarzyszącą im ratury naukowo-technicznej, patentów
informacją do sektora B+R, w tym do i innych źródeł informacyjnych, 6) rekru-
szkół wyższych. Jak pisze Kirkland, „trans- tacja inżynierów i naukowców, 7) kontakty
fer technologii przestał już być traktowany z uczelniami technicznymi, 8) kontakty
jako liniowy proces od wynalazku poprzez z państwowymi organizacjami badaw-
innowacje do dyfuzji (jak w modelu (a)), czymi, 9) zamawianie usług konsultingo-
lecz jest raczej widziany jako dwukierun- wych, 10) przejęcia innych firm lub fuzje,
kowy kanał komunikacji”. W podobnym 11) joint ventures, 12) wspólne (koopera-
tonie wypowiada się Rogers, pisząc o dwu- tywne) umowy badawcze, 13) licencje na
stronnej wymianie informacji. W tym kon- nowe produkty i procesy oraz umowy trans-
tekście często ma miejsce stała, wzajemna feru know-how, 14) badania kontraktowe
współpraca między nauką a przemysłem, (umowy badawcze), 15) inne. Zauważmy,
obustronna wymiana wiedzy naukowo-tech- że niektóre z tych źródeł tkwią wewnątrz
nicznej, podczas której obie strony się uczą. firmy. Nie można ich więc zaliczyć do trans-
Zjawiska takie potwierdza również Cogan. feru.
To nowoczesne podejście określmy właśnie Formy TT różnią się w zależności od
jako interakcyjny model TT. tego, czy mamy do czynienia z transferem
W literaturze możemy spotkać zamiennie pionowym, czy poziomym. Podstawowe
używane określenia: kanały, formy, źródła, kanały przepływu wiedzy naukowo-tech-
a nawet mechanizmy czy tryby (modes) nicznej są następujące:
transferu technologii. Dalej będziemy uży- a) między nauką a przemysłem (N-P):
wać jako zamienniki „kanały” i „formy”. – badania kontraktowe, zamawiane
Są one bardzo liczne i zróżnicowane – tak, przez firmy lub oferowane przez pla-
jak zróżnicowane są współczesne techno- cówki B+R,
1/2007 29
– licencje na wynalazki, wzory użyt- 3. obiekt transferu (transfer object) – wie-
kowe, know-how, dza naukowa, urządzenie techniczne,
– doradztwo naukowo-techniczne, proces technologiczny, know-how,
– przepływ kadry technicznej, szkole- 4. odbiorca transferu (transfer recipient) –
nia, firma, agencja, organizacja, konsument,
– tzw. firmy odpryskowe (spin-off grupa nieformalna, instytucja,
firms), 5. środowisko rynkowe (demand environ-
– informacja w publikacjach naukowo- ment) – przede wszystkim cena techno-
technicznych, logii.
b) między przedsiębiorstwami przemysło- Należy dodać do tego, czy raczej wyod-
wymi (i nie tylko): rębnić, pośrednika transferu (JITT); może
– licencje na wynalazki, wzory użyt- to być firma/instytucja państwowa lub pry-
kowe, know-how, watna. Jednakże można się jej doszukać
– środki automatyzacji, linie technolo- w tym modelu wśród agentów transferu
giczne itp., (wymiar 1.).
– kooperacja przemysłowa, Punkt wyjścia do naszych rozważań sta-
– usługi techniczne, nowi założenie, że w trakcie rozwoju spo-
– wspólne projekty badawcze (w ramach łeczeństwa w sposób ciągły następowało
zgrupowania przedsiębiorstw). gromadzenie zasobów wiedzy traktowa-
Jak widać, niektóre kanały/formy mogą nych jako powszechne dobro składające
się powtarzać. się na globalną mądrość ludzkości. Współ-
Nie można przesądzić, który rodzaj TT czesna ekonomia traktuje zasoby wiedzy
– pionowy czy poziomy – ma większe zna- jako rodzaj kapitału, który może tworzyć
czenie społeczno-gospodarcze. Jednakże nowe wartości użyteczne dla społeczeń-
ostatnio coraz większy nacisk kładzie się, stwa i powiększające zyski przedsiębiorstw.
zarówno w literaturze, jaki i praktyce, na Można więc mówić o produktywności wie-
przepływy nowej wiedzy naukowo-tech- dzy i jej zdolności do tworzenia nowych
nicznej między sektorem B+R a sektorem produktów, procesów technologicznych
biznesu. W literaturze zachodniej często i usług. Produktywność wiedzy w danym
narzeka się bowiem na słabości procesów kraju staje się również czynnikiem decydu-
transferu na styku nauki i przemysłu. Jak jącym o konkurencyjnej pozycji przedsię-
pisze Fiedler, “te dwa światy muszą więc biorstw na rynku globalnym.
być połączone mostem za pomocą trans- Proces przetwarzania zasobów wiedzy
feru technologii”. w nowe wartości jest procesem złożonym,
Niektórzy, np. zespół PREST-u, ogra- wieloetapowym i rozpoczyna się od prze-
niczają wręcz pojęcie TT do przepływów kształcenia wcześniej zgromadzonego
między publiczną nauką a prywatnym zasobu wiedzy w nowe jakości, które stają
przemysłem. Podobnie robi Rogers, który się źródłem innowacji. Są one z kolei mate-
traktuje transfer techniki jako następstwo rialnym wytworem wiedzy. Innowacje, tra-
B+R. Nas interesują tutaj właśnie prze- fiając do odbiorcy, przynoszą wzrost war-
pływy wiedzy między nauką a przemysłem, tości firmy. Takie ujęcie rozszerza pojęcie
a w szczególności transfer wyników badań cyklu tworzenia nowych wartości dla społe-
naukowych. czeństwa od twórczego myślenia przez two-
Transfer technologii wywołuje róż- rzenie nowej wiedzy, następnie przekształ-
ne efekty: gospodarcze, społeczne, poli- canie jej w konkretny pomysł (wynalazek),
tyczne itp. Jego efektywność jest zatem a ten ucieleśnia się w określonym projekcie,
wieloznaczna. Dla potrzeb badań empi- który w procesie technologicznym zamie-
rycznych można skorzystać np. z modelu nia się w produkt kierowany do odbiorcy
„zależnej efektywności” (contingent effec- (klienta) jako nowa wartość.
tiveness model), który ma w sobie pięć Następuje więc transformacja wiedzy
wymiarów: w projekt, a ten z kolei w procesie transferu
1. agent transferu (transfer agent) – agencja daje produkt. Proces transformacji (trans-
rządowa, instytut naukowo-badawczy, feru) wiedzy zachodzi w wyniku współdzia-
wyższa uczelnia, firma prywatna, łania różnych podmiotów należących do
2. środek transferu (transfer medium) – sfery nauki i sfery produkcji. Podmioty te
licencja, prawa autorskie, badania kon- składają się na system transferu wiedzy i tech-
traktowe, literatura fachowa, nologii ze sfery badań do przedsiębiorstw.
1/2007 31
cesu. Przed państwową polityką innowa- Zauważmy jeszcze, że polityka państwa
cyjną stawia Stoneman prozaiczny i wręcz pozwala na całościowe, systemowe podej-
ogólnikowy cel maksymalizacji (lub przy- ście do sceny innowacji.
najmniej wzrostu) dobrobytu. Jest to, czy
raczej musi to być oczywisty cel działań
każdego współczesnego państwa. 3. Stan doświadczeń (metodycznych
W czym należy szukać uzasadnienia dla i praktycznych) w procesach
konieczności prowadzenia państwowej poli- transformacji
tyki innowacyjnej we współczesnej gospo- W 1990 roku stało się oczywiste, że
darce rynkowej? Na podstawie studiów formuła, według której działał poprzed-
literatury zachodniej można by zestawić nio Urząd Postępu Naukowo Technicz-
bardzo długą listę argumentów uzasadnia- nego i Wdrożeń, była niewystarczająca dla
jących. Trafnie i w sposób niezwykle lapi- nowych wyzwań, jakie postawione zostały
darny czyni to Stoneman, formułując dwa Polsce w obliczu jej starań o wejście do
zasadnicze argumenty: Unii Europejskiej i NATO.
1. suboptymalna alokacja zasobów, wyni- Ustawą Sejmu z dnia 12 stycznia 1991
kająca z „rynkowych niedoskonałości”, roku powołany został Komitet Badań
wydaje się stwarzać racjonalność i wska- Naukowych jako naczelny organ admini-
zówkę dla rządowej polityki interwen- stracji rządowej do spraw polityki nauko-
cji; wej i naukowo-technicznej państwa. Celem
2. wyższa stopa efektywności społecznej zapewnienia ciągłości funkcjonowania
jest ważnym czynnikiem podkreślającym sfery nauki wydzielono z budżetu, jakim
argumenty na rzecz interwencji rządo- dysponował KBN środki pozwalające na:
wej w proces postępu technicznego; prowadzenie działalności statutowej pla-
mały wzrost zasobów przeznaczonych cówek naukowo badawczych, realizację
na innowację może bowiem przynieść projektów własnych, czyli grantów, działal-
wysoką stopę zwrotu. ność inwestycyjną (budowlaną), współpracę
Wydaje się, że można dodać jeszcze z zagranicą.
jeden oczywisty argument na rzecz pań- Szczególne znaczenie miały środki na
stwowej polityki innowacyjnej: działalność statutową i granty. Te pierw-
3. zbyt dużą rolę w gospodarce odgrywa sze pozwalały na istnienie sfery badawczej
dzisiaj postęp techniczny i zbyt ważący w skali kraju, natomiast te drugie stały
– w sensie kosztów – jest to element roz- się impulsem wyzwalającym aktywność
woju gospodarczego, aby rząd nie intere- uczonych na polu pozyskiwania środków
sował się tym zjawiskiem i nie próbował na swoje najlepsze pomysły i projekty. Na
go wykorzystać do zwiększenia stopy szczególną uwagę zasługuje formuła gran-
życiowej społeczeństwa. tów. Uruchomiły one bowiem znaczącą ini-
Przechodząc na nasz grunt, co najmniej cjatywę szczególnie młodych pracowników
trzy argumenty można sformułować na nauki.
rzecz umiejętnej polityki innowacyjnej Po opanowaniu systemu oceny placó-
w Polsce w okresie trwającej transformacji: wek n-b i oceny grantów KBN rozszerzał
1. skoro innowacja techniczna jest zja- sukcesywnie swoją propozycję o: projekty
wiskiem, które we współczesnej, wyso- celowe, programy badawcze zamawiane,
ko rozwiniętej gospodarce otrzymuje programy rządowe strategiczne. Projekty
(w różnych formach) wsparcie rządowe, celowe stanowiły pierwszą próbę KBN
to również i u nas takie wsparcie powinna wykorzystania osiągnięć naukowych w prze-
otrzymywać, myśle. Założeniem twórców tego sposobu
2. zdecydowana większość placówek badaw- wspierania nauki, a ściślej rzecz nazywając
czych to nadal jednostki państwowe, jak prac badawczo-rozwojowych, było zgłosze-
i część przedsiębiorstw, nie przez przedsiębiorstwa przemysłowe
3. bez aktywnej postawy państwa wobec zapotrzebowania do placówek badawczych
sfery nauki i techniki nie jest możliwa na nowe rozwiązania, pozwalające na
pełna transformacja polskiej gospo- otwartą konkurencję wyrobów na rynku.
darki i szybkie zintegrowanie się z Unią W skali całego kraju idea projektów celo-
Europejską. Siły rynkowe bowiem są wych wprawdzie nie rozwiązała problemu
u nas nadal zbyt słabe i powolnie działa- wykorzystania rezultatów prac badawczych
jące. w przemyśle, ale przynajmniej tym najak-
1/2007 33
instrumenty na poziomach regionalnym MŚP – trzeba tu dodać – sfery ciągle roz-
i krajowym. W procesie wspomagania roz- wijającej się ilościowo i jakościowo, i stop-
woju przemysłu w Polsce aktywnie uczest- niowo stającej się jednym z filarów polskiej
niczył i uczestniczy Bank Gospodarstwa gospodarki.
Krajowego. Przedmiotem dofinansowania projektów
W zestawieniu systemowych rozwiązań celowych MŚP mogą być badania prze-
ułatwiających przepływ wiedzy do gospo- mysłowe i badania przedkonkurencyjne.
darki nie można pominąć 6 Programu Badania przemysłowe są utożsamiane
Ramowego UE 2002-2006 r. Program ten z pozyskiwaniem nowej wiedzy przydatnej
był instrumentem Unii Europejskiej słu- do opracowania nowych (udoskonalonych)
żącym finansowaniu badań. W ramach produktów, procesów lub usług. Natomiast
w/w programu finansowane były pro- badania przedkonkurencyjne są utożsa-
jekty badawcze realizowane przez mię- miane z przekształceniami wyników badań
dzynarodowe konsorcja. W kraju mamy przemysłowych w projekty nowych, zmody-
wyraźną już lukę intelektualną pomiędzy fikowanych (udoskonalonych) produktów
naukowcami a tymi właścicielami przed- lub procesów, włączając w to wykonanie
siębiorstw przemysłowych, którzy posia- prototypów niebędących przedmiotami
dają jakąś powierzchnię pod produkcję komercyjnej sprzedaży.
lub też skromne środki na częściowy wkład W wyniku podpisanej 27 sierpnia
potrzebny do jej rozpoczęcia, ale którzy nie 2001 r. umowy pomiędzy Komitetem Badań
wywodzą się z kręgów zbliżonych do nauki. Naukowych a Federacją Stowarzyszeń
Trudności, jakie piętrzą się w wyobraźni Naukowo-Technicznych – Naczelną Orga-
takiego przyszłego przedsiębiorcy, czę- nizacją Techniczną, Federacji NOT powie-
sto skutecznie zniechęcają go do podjęcia rzone zostało zadanie organizacji konkur-
działań na polu innowacyjnym. Bezwzględ- sów dla MŚP o dofinansowanie projektów
nie potrzeba tu ekspertów odpowiednio celowych oraz kwalifikacja zgłoszonych
przygotowanych, a ściślej rzecz ujmując, projektów, zawieranie i kontrola realiza-
dobrze przeszkolonych, którzy będą w sta- cji umów, których efektem jest praktyczne
nie udźwignąć obowiązki negocjacyjne od wdrożenie nowego wyrobu lub uruchomie-
startu do finału i to finału zakończonego nie nowoczesnej technologii.
produkcją w wykazującym ambicje nowa- Program FSNT NOT projektów celo-
torskie przedsiębiorstwie. Tacy eksperci, wych dla małych i średnich przedsiębiorstw
zatrudnieni w instytucjach pozarządowych, dofinansowywany ze środków budżetowych
od wielu lat wspomagają ambicje drobnego spotyka się z dużym zainteresowaniem
przemysłu i usług w Niemczech, Włoszech, zarówno wśród przedsiębiorców, jak i jed-
Francji, Wielkiej Brytanii, Finlandii i innych nostek zaplecza badawczo-rozwojowego.
krajach. Identyfikowane trudności przygotowy-
System i zasady dofinansowywania wania wniosków przez MŚP oraz pogarsza-
innowacyjnych projektów MŚP – według jąca się sytuacja ekonomiczna w sferze JBR
koncepcji KBN, następnie udoskonalony zrodziły początki nowego i bardzo korzyst-
przez MNiI – mogą być uznane za jedne nego zjawiska. Otóż szereg JBR dostrzegło
z najskuteczniejszych stymulatorów prze- szansę poprawy swojej sytuacji ekonomicz-
pływów wiedzy pomiędzy nauką i gospo- nej poprzez uruchomienie nowych inicjatyw
darką, wzmacnianych dotacjami budże- we współpracy ze sferą MŚP. Przejawiać
towymi. Godna podkreślenia jest decyzja się to zaczęło w wyszukiwaniu potencjal-
wyjścia z systemem poza opłotki Minister- nie innowacyjnych MŚP, namawianiu ich
stwa Nauki i Informatyzacji, polegająca na przygotowania do przyszłych projektów
na poszukiwaniu partnerów systemowych celowych i przyjmowaniu trudu opraco-
wśród tych, którzy dysponują skutecznymi wywania dokumentacji stosownych wnio-
sieciami oddziaływań zarówno w obszarze sków.
MŚP jak i w sferze nauki. Wprowadzenie każdej innowacji wiąże
Szczególnie skutecznymi okazały się się z poniesieniem pewnych nakładów inte-
pobudzane inicjatywy w sieci Federacji lektualnych, organizacyjnych, rzeczowych,
Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT które w sumie można wyrazić w postaci
i sieci JBR. Zarówno terenowe i branżowe nakładów finansowych. Jeśli wartość tych
organizacje NOT, jak i resortowe jednostki nakładów finansowych przekracza możli-
badawczo-rozwojowe są najbliżej sfery wości podejmującego działania pro-inno-
1/2007 35
Fazy rozwoju przedsiębiorstwa: Potencjalne źródła finansowania:
1. Zalążkowa: pomysł, – finansowanie własne,
koncepcja, utworzenie – fundusze pożyczkowe,
przedsiębiorstwa – dotacje, np. z Programów Operacyjnych WKP 2.2, ZPORR
3.4. Projektów Celowych,
– business angels,
– kredyt inwestycyjny na preferencyjnych warunkach
oprocentowania i spłat
2. Inkubacji: przetworzenie – finansowanie własne,
pomysłu w prototyp, serię – fundusze pożyczkowe,
informacyjną, początki – dotacje, np. z Programów Operacyjnych WKP 1.4.1, 2.1, 2.2
wchodzenia na rynek ZPORR 3.4. Projektów Celowych MNiL, NOT,
– business angels, venture capital,
– kredyt inwestycyjny na preferencyjnych warunkach
oprocentowania i spłat
3. Faza wzrostu oraz faza – kredyt obrotowy,
ekspansji – kredyt inwestycyjny,
– program Operacyjny WKP 2.3,
– leasing,
– venture capital,
– oferta publiczna
4. Faza dojrzałości (działalność – finansowanie własne przedsiębiorstwa,
na poziomie rentowności i – kredyty krótkoterminowe,
stabilnej pozycji) – leasing
– Programy Operacyjny WKP 2.3
5. Modernizacja, odtworzenie, – kredyty celowe, inwestycyjne
ratowanie przed upadkiem, – leasing
restrukturyzacja – inwestor strategiczny (=finansowanie „własne”)
Tab. 1. Przykładowe źródła finansowania w różnych fazach rozwoju MŚP.
Uwaga: podane przykłady pokazują najczęściej występujące przypadki zastosowania określonych
źródeł finansowania- ostateczny wybór zależy od wielu czynników.
1/2007 37
jak i ciemne plamy. Wykaz pozytywnych – parki naukowo-technologiczne, inkuba-
i negatywnych zjawisk zawiera poniższa tory innowacji, centra technologiczne,
tablica. Wynika z niej wyraźnie, że –nie- – instytucje pomostowe, inaczej brokerzy
stety – negatywne zjawiska dominują, nad transferu techniki,
pozytywnymi. – tzw. firmy odpryskowe (z ang. spin-off
Kluczową rolę w procesach transferu firms).
techniki odgrywają powiązania między Razem z instytucjami, które w proce-
nauką a przemysłem (N-P). Stanowią one sach dyfuzji innowacji pośredniczą między
istotę pionowego TT, którego rezultatem przedsiębiorstwami (poziomy TT), tworzą
– jak pamiętamy – są przede wszystkim one infrastrukturę transferu techniki.
innowacje techniczne. Tak duże znaczenie W krajach o rozwiniętej gospodarce rynko-
tych powiązań wynika głównie z faktu, że wej istnieje szeroka i wielce zróżnicowana
innowacja „stoi na dwóch nogach”: jedna gama jednostek infrastruktury transferu
noga tkwi jeszcze w sferze B+R, podczas techniki, które odgrywają tam ważną rolę
gdy druga tkwi już w sferze produkcji. Stąd – jako aktorzy drugoplanowi – na scenie
tak ważne jest właściwe „przejście” między innowacji. Jest to jedno ze źródeł wyso-
obu sferami. kiego poziomu innowacyjności gospodarek
Liczne, ścisłe powiązania N-P zapewniają zachodnich.
drożność kanałów transferu pionowego, co Sprawdźmy teraz, trzymając się poda-
tym samym przyspiesza przepływy nowej nej wyżej klasyfikacji, jak wygląda aktualna
wiedzy technicznej z placówek naukowych panorama jednostek infrastruktury trans-
do przedsiębiorstw, a to z kolei owocuje feru techniki w Polsce.
licznymi innowacjami. Takie zjawiska W końcu 2004 roku istniało w kraju 12
obserwuje się w krajach wysoko uprzemy- parków naukowo-technologicznych. Powsta-
słowionych. wały stopniowo: sześć z tych inicjatyw poja-
Kwestia powiązań N-P ma obecnie wiło się w II połowie lat 90. (w Poznaniu,
zasadnicze znaczenie w procesach innowa- Krakowie, Wrocławiu, Koszalinie, Szczeci-
cji i transferu techniki w polskiej gospo- nie i Gdyni), pozostałych sześć (w Bełcha-
darce. Jak wiemy, przez wiele dziesiątków towie, Lublinie, Toruniu, Suwałkach, Gli-
lat po II wojnie światowej nauka i produkcja wicach i Płocku) w ostatnich dwóch latach.
w Polsce były względnie odosobnione, przy Dziesięć spośród nich jest już wypełniona
czym większość potencjału B+R tkwiło przedsiębiorstwami, a trzy są gotowe do
i nadal tkwi poza przedsiębiorstwami. przyjęcia pierwszych firm-rezydentów. Jed-
A ponadto nieliczne ogniwa pośredniczące nakże większość polskich parków jest nadal
występowały na styku nauka – przemysł albo w stadium organizacji, albo w fazie
(swego rodzaju puste pole). Były to główne zalążkowej.
przyczyny niskiej innowacyjności polskiej Aktualnie trwają zaawansowane prace
gospodarki. koncepcyjne nad utworzeniem kolejnych
parków, m.in. w Warszawie, Łodzi, Czę-
Istnieją dwie podstawowe formy owych stochowie, Tychach i Bielsku-Białej. Jeśli
powiązań: chodzi o Warszawę, myślano początkowo
1. zinstytucjonalizowane, tj. struktury insty- o lokalizacji na Bemowie, nieopodal Woj-
tucjonalne (nazwijmy je typu hard) oraz skowej Akademii Technicznej. Ostatecznie
2. niezinstytucjonalizowane, np. umowy-zle- władze miejskie zdecydowały w 2005 roku
cenia itp. sposoby współpracy (nazwijmy o tworzeniu „samorządowo-rządowego”
je typu soft). Warszawskiego Parku Technologicznego na
Obie formy są ważne z punktu widzenia podmokłym i bagnistym terenie niedaleko
procesów TT, zwłaszcza transferu wiedzy tzw. Trasy Siekierkowskiej.
nieucieleśnionej. Z uwagi jednak na to, że W końcu 2004 roku były w Polsce 53
powiązania typu soft były w Polsce znacz- inkubatory przedsiębiorczości, w których
nie lepiej rozwinięte niż więzi typu hard, działało ok. 1200 podmiotów tworzących
dalej zajmiemy się tylko tą drugą formą ponad 4800 miejsc pracy. Wśród nich były
powiązań. inkubatory innowacji działające w ramach
Obecnie w krajach wysoko uprzemysło- parków naukowo-technologicznych (Wroc-
wionych dominują trzy zasadnicze rodzaje ław i Gdynia), prócz tego zaawansowane
struktur instytucjonalnych działających na są koncepcje inkubatorów akademickich
styku nauki z przemysłem. Są to: przy 11 uczelniach. Mimo wszystko liczba
1/2007 39
3. Niektóre jednostki nie wytrzymują próby które nadawałyby się do szybkiego wdro-
czasu i znikają z rynku, ale pojawiają się żenia, np. poprzez zakładanie firm typu
coraz to nowe inicjatywy, start-up (głównie przez doktorantów)
4. Niezbędne są szersze badania nad czy spin-off (głównie przez pracowników
powstawaniem, funkcjonowaniem i roz- naukowych). Teza ta wymaga jednak
wojem JITT w Polsce oraz ich roli w pro- potwierdzenia w toku dalszych badań.
cesach transformacji wyników badań do Po drugie, nikt z tej grupy responden-
praktyki. tów nie wymienił – wśród zadań swojej
Dla oceny obecnej roli tych jednostek jednostki – problematyki ochrony praw
przeprowadzono ankietę internetową własności intelektualnej (PWI). Chodzi
wśród 15 takich instytucji w Polsce; wszyst- o PWI w szerokim ujęciu, tj. obejmujące
kie odpowiedziały. Z analizy udzielonych zarówno prawo autorskie, jak i prawo
odpowiedzi wynikają następujące wnioski własności przemysłowej dotyczące
ogólne: przede wszystkim wynalazków, wzorów
1. Jeśli chodzi o charakter działalności, użytkowych, znaków towarowych itp.
większość z nich zajmuje się przede Ranga PWI jest nadal wyraźnie niedo-
wszystkim działalnością badawczo-szko- ceniana nie tylko przez te instytucje,
leniową/dydaktyczną (dotyczy to nie ale – jak wiadomo – przez bardzo wielu
tylko jednostek przyuczelnianych), pracowników naukowych w Polsce. Tę
a także działaniami, które mają wspierać niechęć trzeba przełamywać.
przedsiębiorczość, głównie wśród małych Natomiast w krajach wysoko rozwinię-
i średnich przedsiębiorstw. tych przywiązuje się olbrzymią wagę do
2. Ułatwianie przepływów wiedzy naukowo- ochrony PWI, traktując je jako poważne
technicznej jest tylko jednym z celów źródło dochodów dla pracowników
tych jednostek, często nie najważniej- nauki, lecz również dla innych stron
szym. zaangażowanych w transfer techniki.
3. W obszarze transferu techniki zajmują Tym zajmują się tam nie tylko uczelniane
się one głównie: doradztwem organiza- biura transferu, ale także inne instytucje
cyjno-technicznym, audytami techno- pomostowe.
logicznymi dla MŚP, organizacją spot- 5. Tymczasem pozostałe ankietowane jed-
kań partnerskich (kojarzeniem firm), nostki też nie wspominają o prawach
pomocą dla MŚP w przygotowywaniu własności intelektualnej wśród swoich
wniosków na projekty dofinansowane ze zadań. A zajmują się w dużym stopniu
środków budżetowych/unijnych. Wielu świadczeniem różnych usług szkolenio-
respondentów deklaruje również, że wych, zwłaszcza dla MŚP, oraz działal-
oferuje pomoc przy wdrażaniu nowych nością informacyjną, która ma pomóc
rozwiązań naukowo-technicznych, ale w zdobywaniu środków finansowych na
deklaracje te są dość enigmatyczne, ich rozwój. Niewiele z tych JITT zaj-
mało konkretne. muje się zawodowo pośrednictwem na
4. Te jednostki, które działają w ramach styku nauka – przemysł tak, jak robią to
uczelni, można by określić mianem „biur instytucje pomostowe w krajach wysoko
transferu”. Jednakże nie pełnią one rozwiniętych.
takich funkcji, jak typowe biura transfe- Reasumując, wiele spośród badanych
rowe czy łącznikowe (z ang. liaison offi- jednostek infrastruktury transferu tech-
ces) na Zachodzie. nologii odgrywa bardzo pożyteczną rolę
Po pierwsze, ankietowane jednostki w procesach TT. Ich działalność na scenie
przyuczelniane zajmują się głównie innowacji pozostawia jednak dużo do życze-
usługami badawczo-dydaktycznymi, co nia. Powinny one odgrywać istotną rolę
nie dziwi, lecz nie akcentują – w opisach w łagodzeniu barier transferu techniki.
swej działalności – wdrażania wyników Ponadto funkcjonowanie szeregu ana-
prac B+R, które powstały w macierzy- lizowanych jednostek opiera się przede
stych uczelniach, mimo dużego zaanga- wszystkim na środkach publicznych, a jak
żowania finansowego „własnych” uczelni wiemy, wiele tego typu podmiotów w Pol-
w ich funkcjonowanie. Jedną z przyczyn sce znikło, gdy skończyły się środki budże-
nie zajmowania się komercjalizacją jest towe. Dużym wyzwaniem dla tych instytu-
z pewnością niezbyt obfita podaż dojrza- cji jest, naszym zdaniem, to, jak połączyć
łych rozwiązań naukowo-technicznych, misję, którą powinny pełnić (ułatwianie
1/2007 41
zespołów, które transformują wyniki badań szenie sukcesów. Słowa te można odnieść
naukowych, aby: do badań zespołów projektowych zajmu-
– zminimalizować negatywne skutki współ- jących się – przy pomocy networkingu –
pracy w analizowanych układach, transformacją wyników badań naukowych
– stworzyć warunki dla wzmocnienia pozy- do praktyki.
tywów tej wspólnej pracy. Systemy komunikacyjne składają się
Networking można rozpatrywać z róż- z określonych „cegiełek”. Sprawność całego
nych punktów widzenia (zarówno makro, systemu zależy właśnie od funkcjonowania
jak i mikro). My pragniemy zająć się prob- tych cegiełek. Przekazywanie informa-
lematyką związaną z oboma podejściami cji między poszczególnymi elementami
i odpowiedzieć, jak powinny być wykorzy- systemu, i to niezależnie od stosowanych
stane możliwości, które daje networking, rozwiązań technicznych, ulega deformacji
w efektywnej transformacji wyników badań związanej z działaniem różnego typu szu-
naukowych, czyli kreowaniem i przekazy- mami. Deformacja ta jest wywołana czyn-
waniem wiedzy i informacji. Można jed- nikami:
nak powiedzieć, że punkt ciężkości doty- – technicznymi, czyli istniejące środki
czy problematyki mikro, czyli organizacji hardware’owo – software’owe nie umieją
zespołów mających za zadanie transfor- w pełni poradzić z formą, jak i treścią
mację wyników badań naukowych. Na tym wyników badań naukowych,
etapie abstrahujemy w zasadzie od proble- – semantycznymi, wtedy, kiedy nasz
matyki technicznej, czyli systemu środków odbiorca nie umie odczytać lub zinter-
technicznych współpracy. Zwracamy tylko pretować przesłanych wyników badań
uwagę na ogromny dokonujący się w tym naukowych,
zakresie postęp techniczny, a zwłaszcza roz- – pragmatycznymi, kiedy otrzymana infor-
wój technologii bezprzewodowej, oraz na macja dotycząca wyników badań nauko-
istniejące w tym zakresie bariery. wych nie wnosi nic nowego do posiada-
Chociaż może wydawać się, że przed- nej przez niego wiedzy, a odbiorca tylko
stawiona hipoteza jest oczywista, to jej stracił czas na jej pozyskanie.
szczegółowa analiza nie prowadzi do tak Analiza badanych systemów transfor-
jednoznacznych wniosków. W realizacji macji wyników badań naukowych wykaza-
zadań możemy stosować odmienne komu- ła, że:
nikacyjne systemy przekazywania wyników – na stosowanych 14 networkingowych
badań naukowych i oceny ich realizacji. (sieciowych) systemów komunikacji suk-
Ich użyteczność w kontekście rezultatów cesem zakończyło się 11 projektów, czyli
pracy zespołu jest bardzo różna. Dlatego około 80%;
też właściwa hipoteza, którą pragniemy – na stosowanych 8 tradycyjnych syste-
udowodnić, ma następujące brzmienie: dla mów komunikacji networkingu suk-
przekazywania wiedzy i informacji, jakimi cesem zakończyły się tylko 4 projekty,
są badania naukowe, najbardziej efektywną czyli 50%. Te cztery zakończone suk-
metodą jest sieciowy system komunikacji, cesem projekty polegały na wdrożenie
czyli networking. transformacji wyników badań nauko-
Przez sieciowy system komunikacji rozu- wych już sprawdzonych wielokrotnie
miemy taki system, w którym powiązania produktów opracowanych w firmach
między uczestnikami różnego typu zespo- software’owych.
łów (tu generującego i absorbującego wie- Również ilość i ciężar gatunkowy kon-
dzę) są bezpośrednie i różnorodne. W takim fliktów był o wiele niższy w zespołach pra-
systemie występuje szczególna rola lidera cujących w sieciowym systemie networkin-
lub administratora systemu transformacji, gowym niż w systemach hierarchicznych.
która polega na budowie sytemu przeka- Wyniki uzyskane z badań nad szybko-
zywania informacji i wiedzy, jak i budo- ścią przekazywania informacji dotyczących
wie systemu wzajemnego zaufania między rezultatów badań naukowych dowiodły,
poszczególnymi zespołami. że w systemie networkingu czas przesyła-
Transakcyjny charakter systemu networ- nia danych jest o około 30% krótszy niż
kingu ma pozytywny wpływ na uczenie się w systemach hierarchicznych.
zespołu, przekazywanie wiedzy, zwiększenie W praktyce sprawdziły się zasady pro-
szybkości wdrożeń rozwiązań i szybszego jektowania systemów zarządzania przed-
jego pojawienia się na rynku jak też odno- stawione przez M. Hammera w metodzie
1/2007 43
byłaby dostosowana do warunków współ- ścisłej współpracy sektora małych i średnich
czesnej gospodarki rynkowej. Ta polityka przedsiębiorstw z instytutami naukowo-
nadal ewoluuje. badawczymi i uczelniami wyższymi.
Jeśli chodzi o działania władz regio- Na podstawie analizy wdrażanych
nalnych i lokalnych na rzecz innowacji w Polsce Regionalnych Strategii Innowa-
i przepływów wiedzy naukowo-technicznej, cji trudno jest jednoznacznie stwierdzić,
to z badań wynika, że większość zawartych które władze administracyjne i samorzą-
w Regionalnych Strategiach Innowacji ini- dowe są najbardziej efektywne, gdyż tylko
cjatyw oczekuje na realizację. Taka sytuacja część planowanych projektów jest obecnie
występuje dlatego, iż wdrażane w naszym w fazie realizacji i do końca nie wiadomo,
kraju strategie zostały niedawno przyjęte czy zostaną zrealizowane. Projekty Regio-
przez samorządy wojewódzkie. Dla przy- nalnych Strategii Innowacji charakteryzują
kładu RIS dla województwa warmińsko- się podejściem długofalowym do podejmo-
mazurskiego i podkarpackiego został zaak- wanych działań. Okres ich realizacji jest
ceptowany dopiero w 2004 roku, zaś dla wydłużony w czasie. Efekty ich wdrażania
podlaskiego w 2005 roku. Jedynie projekt spodziewane są dopiero po latach.
RIS dla województwa kujawsko-pomor- Z analizy Regionalnych Strategii Inno-
skiego został przyjęty już w 2001 roku. wacji wynika również, iż brakuje inicjatyw
Zawarte w projektach Regionalnych na rzecz tworzenia w niektórych woje-
Strategii Innowacji instytucje wspierające wództwach parków naukowych. Może to
transfer wiedzy/technologii z ośrodków mieć negatywny wpływ na proces wspiera-
naukowo-badawczych do biznesu mają nia przepływu wiedzy naukowo-technicz-
różną orientację. Występują parki prze- nej z uczelni do biznesu. Szkoda, że nie
mysłowe, naukowo-technologiczne, tech- zostały one uwzględnione w strategiach
nologiczne, przemysłowo-technologiczne, dla województwa śląskiego oraz małopol-
centra zaawansowanych technologii, centra skiego. Regiony te posiadają silne zaplecze
doskonałości, centra transferu technologii, naukowe oraz przemysłowe. Za słabość
centra transferu innowacji, centra techno- wielu strategii należy uznać także brak
logiczne czy innowacyjne. W projektach projektów budowy parków agro-przemy-
Regionalnych Strategii Innowacji zawarto słowych oraz centrów transferu technologii
także propozycje tworzenia inkubatorów na terenach wybitnie rolniczych. Dotyczy to
przedsiębiorczości, inkubatorów technolo- szczególnie Lubelszczyzny, Podlasia, War-
gicznych, czy innowacyjnych inkubatorów mii i Mazur oraz Wielkopolski.
zaawansowanych technologii oraz innych Pierwszych rezultatów wdrażanych ini-
ośrodków wspierania przedsiębiorczości. cjatyw dotyczących budowy instytucji pub-
Nie wszystkim projektom, dotyczącym licznych wspierających przepływ wiedzy
tworzenia instytucji wspierających przepływ naukowo-technicznej i technologii między
wiedzy naukowo-technicznej i technologii sferą B+R a sektorem MŚP należy się
z B+R do MŚP, przypisano konkretne spodziewać w ciągu najbliższych lat. Czas
lokalizacje. Wiele inicjatyw jest sformuło- pokaże, czy podjęte działania na trwałe
wanych w sposób ogólnikowy. Wielokrot- wpiszą się w krajobraz miasta lub gminy
nie spotkać można propozycje budowy oraz i doprowadzą do zacieśnienia współpracy
rozbudowy parków przemysłowych, tech- między sferą B+R a MŚP, czy też nie
nologicznych, inkubatorów przedsiębior- wytrzymają próby czasu i zostaną zlikwi-
czości i centrów transferu technologii bez dowane.
podania konkretnej liczby i miejsca. Wobec
braku ich wyszczególnienia trudno ustalić
dokładną ich liczbę. 4. Czynniki sprzyjające
Przepływom wyników badań ze sfery i niesprzyjające procesom
nauki do praktyki gospodarczej najbar- transformacji
dziej sprzyjają parki naukowo-technolo- Bariery transformacji wyników badań
giczne oraz centra transferu technologii, naukowych do praktyki występują w róż-
centra zaawansowanych technologii i cen- nych krajach – zarówno słabiej rozwinię-
tra doskonałości. Doświadczenia funkcjo- tych, jak i w krajach wysoko rozwiniętych
nowania wielu z nich w świecie dowodzą, iż (KWR). W oparciu o przegląd literatury
stały się one motorami rozwoju gospodarek z KWR, podano poniżej bariery krajowego
regionalnych. Na ich terenie dochodzi do transferu technologii.
1/2007 45
grupy przeszkód lub „obszary wyzwań” zbudowanie. Tak przedsiębiorstwa prze-
wobec MŚP: mysłowe, jak i placówki naukowe nie są
– cierpią one na brak odpowiedniej infor- dostatecznie przygotowane do wzajem-
macji; nie umieją jej zdobyć lub zbyt nej współpracy.
drogo to kosztuje, 5. Nie ma należytej komunikacji mię-
– często nie są w stanie same dokonać dzy sektorem B+R a przemysłem
analizy i oceny przydatności, zysków, (w szerokim rozumieniu tego słowa),
kosztów i ryzyka towarzyszącego danej co leży – naszym zdaniem – u pod-
technologii, staw naszych trudności w procesach
– zwykle brak im umiejętności efektyw- TT. Odpowiedzialność za to ponoszą
nego zarządzania wdrażaniem nowej zarówno firmy, jak i placówki.
techniki, 6. Olbrzymie są oczekiwania uczestników
– mają ograniczone możliwości zdobycia transferu technologii pod adresem pań-
wsparcia zewnętrznego i współpracy stwa, które też jest współwinne za ten
(partnerów), dlatego cierpią na brak stan rzeczy.
zasobów finansowych. 7. W szczególności małe i średnie przed-
Reasumując, liczne bariery transferu siębiorstwa czują się niedofinansowane,
technologii występują także w krajach, niedoinformowane, osamotnione.
które osiągnęły wysoki stopień rozwoju Stwierdzony stan procesów TT jest
gospodarki. Główne przeszkody można rezultatem występowania licznych prze-
ująć w trzech słowach: ludzie, prawo i pie- szkód, które wymagają pilnego podjęcia
niądze. działań dla ich usunięcia. Jakie są zatem te
Powszechnie akcentowana jest bariera największe bariery?
związana z czynnikiem ludzkim. Chodzi 1. Najważniejszą przeszkodą są słabości
o wiedzę, umiejętności, kwalifikacje, po- nauki i jej oferty. Gdyby zatem firmy
glądy i postawy, a także mobilność ludzi miały lepszą ofertę ze strony placówek
zaangażowanych w procesach TT. Ludzie, naukowo-badawczych, tzn. bardziej
jako poszczególne osoby i grupy osób two- obfitą, podaż nowych, nowoczesnych
rzące organizację, stanowią zarówno klucz rozwiązań naukowo-technicznych, z pew-
do sukcesu, jak i największą przeszkodę nością byłyby bardziej aktywne z pro-
w przepływach nowej techniki. cesach TT. Nie można więc winić tylko
Bardzo często można spotkać się ze przedsiębiorstw za ich pasywną postawę
stwierdzeniem, że u podstaw trudności na tym polu. Wyniki tego badania wska-
w procesach transferu technologii leżą zują, że to mit.
przepisy prawa. Chodzi przede wszystkim 2. Wysokie koszty jako bariera TT mogą
o ograniczenia związane z prawem włas- wynikać zarówno z wysokich nakładów
ności intelektualnej, mimo iż kraje wysoko inwestycyjnych potrzebnych na wdroże-
rozwinięte mają w tym względzie długie nia, jak również z wysokiej ceny zakupu
i bogate doświadczenia. nowej wiedzy naukowo-technicznej.
Wreszcie jako dość oczywistą prze- 3. Brak kultury innowacyjnej oraz kadr i ich
szkodę uznaje się brak środków finanso- kwalifikacji to ograniczenia po stronie
wych, zwłaszcza w przypadku MŚP. Jako czynnika ludzkiego w procesach trans-
barierę finansową należy traktować wysokie feru techniki. Jak wskazują doświadcze-
nakłady, jakich wymaga transfer techniki. nia krajów wysoko rozwiniętych, ludzie
Z przeprowadzonych przez nas badań to klucz do rozwiązania istniejących
w Polsce wynikają następujące wnioski trudności w tych procesach.
generalne: 4. W Polsce bariery prawne też, tak jak
1. Skala procesów krajowego transferu w krajach wysoko rozwiniętych, odgry-
techniki jest stanowczo zbyt mała w sto- wają zasadnicze znaczenie, tyle że tam
sunku do potrzeb modernizującej się akcentuje się głównie ochronę praw
gospodarki. własności intelektualnej, natomiast u nas
2. Zdecydowanie górują tutaj zjawiska przede wszystkim biurokrację i brak
negatywne nad pozytywnymi. odpowiednich uregulowań prawno-
3. Zdarzają się przypadki nieudanych prób finansowych. Dużą winę ponosi tu zatem
transferu. państwo.
4. Most łączący świat nauki ze światem 5. Na wysokim miejscu wśród przeszkód
produkcji za pomocą TT nadal czeka na jest mała pomoc ze strony państwa,
1/2007 47
Z kolei bariery utrudniające zastosowa- spójny i efektywny system transferu wie-
nie networkingu są różnej natury. W opra- dzy/technologii do przedsiębiorstw. System
cowaniu skupiono się na barierze tech- ten zaczyna się dopiero tworzyć, co wynika
nicznej i w pewnym sensie ekonomicznej. z takich uwarunkowań, jak:
Bariery dotyczące organizacji i psychologii – potrzeba wzrostu innowacyjności przed-
działań zostały zaprezentowane odrębnie. siębiorstw wynikająca z wymagań kon-
Tworzenie przestrzeni informacyjnej, kurencyjnego rynku w skali krajowej
której elementem jest networking jako i globalnej,
system wspierający transformację wyników – pogłębianie się integracji z UE, co
badań naukowych, wymaga przeznaczenia wpływa na rozwój kooperacji podmiotów
dość znacznych środków na budowę infra- krajowych z podmiotami zagranicznymi
struktury zarządzania. Podstawowym jej i wymaga przepływu informacji,
elementem tej infrastruktury jest technolo- – realizacja międzynarodowych progra-
gia informacyjna (TI). Z zebranych danych mów badawczych i konieczność dostoso-
wynika, że mimo iż dynamika wydatków na wania się do pracy w sieci europejskiej,
technologię informacyjną w Polsce i krajach – potrzeby wzrostu poziomu edukacji aka-
byłego bloku RWPG ( kraje Europy Środ- demickiej, który nie jest możliwy bez
kowo – Wschodniej) jest wysoka, to jednak jednoczesnego rozwoju sfery B+R.
bezwzględna ich wysokość jest o wiele niż- Aby system transferu wiedzy/innowa-
sza niż w rozwiniętych krajach Europy. I tak cji w Polsce spełnił warunki spójności,
pomimo tego, że w Polsce w ciągu ostatnich efektywności oraz sprawności i szybkości
7 lat wydatkowano znaczne środki na TI, to w przekazywaniu wiedzy i informacji tech-
jednak jest to wiele mniej niż w większości nologicznej do przedsiębiorstw, musi dojść
krajów Unii Europejskiej. Jednak należy do istotnych zmian:
zaznaczyć, iż Polska wydaje na TI więcej 1. przedsiębiorstwa muszą rozpocząć gene-
w liczbach bezwzględnych niż inne nowe rowanie popytu na wiedzę i nowe tech-
kraje Unii Europejskiej, jak też Grecja, nologie,
Irlandia i Portugalia. Są to jednak kraje 2. sfera B+R musi zwiększyć gotowość
dużo mniejsze niż Polska. prowadzenia badań ukierunkowanych
Na podstawie analizy danych statystycz- na tworzenie technologii, które mogą
nych zamieszczonych w różnych rapor- być wykorzystane przez przedsiębiorstwa
tach można przyjąć szacunkowo, że jeżeli w produkcji konkurencyjnych wyrobów
wydatki ponoszone na informacyjną tech- i usług,
nologię w przeliczeniu na jednego miesz- 3. powinna zostać wzmocniona sieć organi-
kańca wynoszą w USA jedność, to w rozwi- zacji pomostowych ukierunkowanych na
niętych krajach Europy, takich jak Niemcy, ułatwienie transformacji projektów inno-
Anglia, Holandia, Belgia około 0,5, nato- wacji do praktyki, co wymaga zaanga-
miast w Polsce około 0,05. żowania władz politycznych i gospodar-
Oceniając dynamikę wzrostu wydatków czych oraz organizacji przedsiębiorców
na technologię informacyjną, należy jed- na szczeblu krajowym i regionalnym,
nak pamiętać o tym, że kraje należące do 4. należy zwiększyć możliwości szybkiej
byłego RWPG startowały ze stosunkowo transmisji informacji i tworzenia powią-
niskiego poziomu. zań sieciowych w układzie przedsiębior-
Miejsce Polski pod względem udziału TI stwa – ośrodki tworzenia innowacji,
w PKB jest w trzeciej grupie badanych kra- 5. trzeba rozszerzyć zakres międzynarodo-
jów. Wyprzedzamy w tym względzie tylko wej współpracy w dziedzinie innowacji.
trzy badane kraje. Niskie nakłady na techno- Doświadczenia metodyczne, które
logię informacyjną stanowią więc poważną zostały już wprowadzone w zakresie tworze-
barierę dla stosowania networkingu. nia systemu transferu wiedzy/technologii,
trudno ocenić jednoznacznie ze względu na
brak pogłębionych badań. Jak się wydaje,
5. Procedury wspomagania nie ma na razie możliwości uzyskania
metodycznego procesu wystarczających środków na badania, które
transformacji prowadzą do projektów o dużym znacze-
Na podstawie przeprowadzonych badań niu dla przedsiębiorstw z kilku względów:
można stwierdzić, że mimo podejmowa- środki publiczne są zbyt skromne, małe
nych prób w Polsce nie ukształtował się środki własne JBR uniemożliwiają prowa-
1/2007 49
podmiotów gospodarczych w zakresie Wymienione trzy podstawowe segmenty
unowocześniania ich działalności, biorąc klientów reprezentują różne potrzeby, które
pod uwagę ich potencjalne potrzeby oraz mogą być zaspokojone przez jednostki sfery
swoje potencjały badawczo-rozwojowe, nauki. Pierwsza grupa klientów, czyli JBR
– działalność marketingowa jednostek będą głównie zgłaszały potrzeby na wyniki
nauki powinna doprowadzić do świado- badań podstawowych i ewentualnie stoso-
mości podmiotom gospodarczym skutki wanych. Natomiast podmioty gospodarcze
wdrażania, a także niewdrażania wyni- będą głównie zaspokajać swoje potrzeby
ków prac badawczo-rozwojowych w pod- „innowacyjne”, a więc prace rozwojowe
miotach sfery gospodarczej. (technologie kluczowe, ew. bazowe), które
W związku z powyższym w ramach dzia- zaspokoją ich potrzeby technologiczne,
łalności należy wyodrębnić następujące zaspokojenie których doprowadzi do wzro-
zakresy: (1) identyfikację klientów jedno- stu innowacyjności działalności danego
stek sfery nauki, (2) identyfikację narzę- podmiotu gospodarczego. Trzeci segment,
dzi, jakie należy względem nich stosować, którego znaczenie będzie wzrastało, to
(3) system informacji marketingowej, instytucje władz lokalnych, regionalnych
(4) sposoby i metody analizy otoczenia tych oraz naczelnych. Sądzimy, że szczegól-
jednostek, (5) określenie procesów, wyma- nie dla tej grupy klientów ważne będzie
gających wspomagania marketingowego, kreowanie potrzeb w związku z realizacją
(6) zasady budowy oraz funkcjonowania polityki lokalnej i regionalnej. Uważamy
organizacji i zarządzania zapewniającej także, że JBR są najmniej przygotowane
realizację punktów od 1 do 4, powiązanych do współpracy naukowo-technicznej z tym
z działalnością badawczo-rozwojową okre- segmentem rynku.
ślonymi procedurami i podziałem funkcji. Narzędzia marketingowe, jakie powinny
Kluczową sprawą w działalności marke- stosować jednostki sfery nauki, to produkty,
tingowej każdego podmiotu gospodarczego zasoby i zdolności, cena i opłacalność,
jest znajomość jego klientów, bowiem każdy komunikacja marketingowa i plasowanie,
podmiot funkcjonuje dzięki swoim klien- dystrybucja, sprzedaż, kontrola procesów
tom. Zbiór potrzeb klientów, ich rozwój od kontaktu do rozliczenia z klientem,
i pragnienie zaspokojenia stwarza szanse współpraca i integracja, indywidualizacja,
rozwoju podmiotów zdolnych do zaspo- personel, dbałość o klienta, łańcuch part-
kojenia tych potrzeb. Jednakże wstępnym nerstwa. Narzędzia te są w różny sposób
warunkiem jest poznanie tychże potrzeb werbalizowane i w różnej formie prezen-
lub też wykreowanie nowych. towane. Celem stosowania tych narzędzi
Do klientów jednostek sfery nauki zali- przez jednostki sfery nauki jest jej zbliże-
czyć należy: (1) jednostki tej sfery, np. nie do sfery gospodarki, co przejawia się
klientami instytutów naukowych mogą być w ostatecznym rachunku we wspomaganiu
inne instytuty, jednostki badawczo-rozwo- transferu wyników prac badawczo-rozwojo-
jowe, (2) podmioty gospodarcze, a więc wych ze sfery nauki do sfery gospodarki.
różnorodne przedsiębiorstwa w tym MŚP, Niewątpliwie struktura narzędzi mar-
(3) instytucje władz lokalnych, regionalnych ketingowych będzie różna w zależności
oraz naczelnych. od wymienionych trzech grup segmentów,
Wymienione jednostki należy traktować a także od wewnętrznej struktury każdej
jako klientów rzeczywistych i potencjalnych. z nich i niewątpliwie od etapu i strategii
Identyfikacja tych klientów to segmentacja rozwoju poszczególnych podmiotów gospo-
rynku, stanowiąca początek działalności darczych. Nie ulega wątpliwości, że do naj-
marketingowej każdego podmiotu. Każda ważniejszych narzędzi marketingu zalicza
jednostka sfery nauki (a w tym opraco- się cenę i terminy płatności, jakość wyko-
waniu głównie przedmiotem rozważań są nanych prac i ich zdolność wdrożeniową czy
JBR), powinna przeprowadzić segmentację też pomoc we wdrożeniach. Komunikacja
swoich klientów i podjąć próbę określenia marketingowa wiąże się z każdą sytuacją
klienta strategicznego. Przy określaniu w odniesieniu do każdego segmentu i do
i doborze klientów strategicznych należy każdego pojedynczego klienta. Dotyczyć
przyjąć kryterium sektorowe (branżowe) powinna charakterystyki swojego poten-
oraz kryterium wielkości przedsiębiorstw. cjału badawczo-rozwojowego i możliwości
W grę wchodzą również klienci zagra- świadczenia usług innowacyjnych podmio-
niczni. tom gospodarczym oraz korzyści, jakie pod-
1/2007 51
nologii, której faza powstawania ma miej- „swoich” branżowych JBR i swoją innowa-
sce w badaniach stosowanych. Niezbędne cyjność realizują na podstawie własnych
wówczas staje się rozpoznanie cech tech- pomysłów. Relatywnie najszerzej firmy
nologii w poszczególnych etapach cyklu korzystają z usług technicznych instytutów
życia oraz ich znaczenie z punktu widzenia w zakresie przyznawania certyfikatów na
pozycji konkurencyjnej na rynku. Analizy innowacyjne produkty, zrealizowane na
wymagają określone elementy składowe faz podstawie swoich pomysłów.
cyklu życia technologii stosowanej w przed- Z badań pilotowych wynika, iż działal-
siębiorstwie celem określenia występującej ność marketingowa w jednostkach sfery
luki technologicznej. nauki jest dalece niepełna, a ponadto roz-
Generalnie rzecz biorąc do najważ- proszona. Działy marketingu są niewidoczne
niejszych przeszkód we współpracy pod- i pełnią mało kreatywną rolę w transferze
miotów nauki z podmiotami sfery gospo- technologii. Na pozytywne podkreślenie
darczej należą: sposób dokumentowania zasługuje działalność promocyjna prowa-
zamówień, kłopoty finansowe, brak wizji dzona przez te działy, którą należy także
rozwoju przedsiębiorstw, brak zachęt do uznać za ważny „kanał” transferu technolo-
współpracy, brak mechanizmów kojarze- gii. Zauważyliśmy, że jednostki sfery nauki
nia zespołów merytorycznych z klientami. nie prowadzą badań otoczenia marketingo-
Natomiast do współpracy zmusza „przymus wego, a nade wszystko nie mają rozeznania
ekonomiczny” JBR – konieczność ich prze- w potrzebach innowacyjnych podmiotów
trwania. sfery gospodarczej, w tym instytucji regio-
Wspomaganie marketingowe wymienio- nalnych i lokalnych. Nie prowadzą badań
nych procesów niewątpliwie wpłynie pozy- luki technologicznej przedsiębiorstw, nie
tywnie na współpracę jednostek sfery nauki posiadają rozeznania w tym zakresie. Nie
z jednostkami sfery gospodarki i na inten- przeprowadzają także segmentacji rynku
syfikację transferu wyników prac B+R do (klientów). Wyżej ujęte problemy uznajemy
praktyki gospodarczej. Czynniki hamujące za podstawy teoretyczno-metodyczne wspo-
tę współpracę są jednocześnie czynnikami magania procesów transformacji wyników
niesprzyjającymi procesom transformacji badań naukowych do zastosowań praktycz-
wiedzy/transferu technologii. nych.
Organizacja i zarządzanie marketingo- To, jak wspomaganie wygląda w praktyce
wego wspomagania działalności jednostek życia gospodarczego i społecznego, czyli
sfery nauki powinno polegać na wydziele- w jakim stopniu przedstawione podstawy
niu w strukturze organizacji działu mar- teoretyczno-metodyczne dadzą się wdrożyć
ketingu, który skupiałby wszelkie prace do praktyki gospodarczej, zależy od rze-
związane z tą działalnością. Personel działu czywistego stanu marketingowego wspo-
marketingu musi legitymować się profesjo- magania współpracy jednostek sfery B+R
nalnym wykształceniem łączącym wiedzę z podmiotami ekonomicznymi w zakresie
marketingową z wiedzą „branżowo-tech- transferu do zastosowań praktycznych. Jawi
niczną” oraz umiejętnością prognozowania się więc konieczność prezentacji doświad-
zjawisk otaczającego nas świata. Musi także czeń metodycznych i praktycznych, jakie
posiadać umiejętność porozumiewania się miały miejsce w niektórych sektorach.
z pracownikami naukowymi, inżynierami W toku analiz zauważyliśmy brak wypra-
i ekonomistami zarówno w macierzystej cowanych narzędzi marketingowych kiero-
jednostce, jak i z reprezentantami swoich wanych do rzeczywistych i potencjalnych
klientów rzeczywistych i potencjalnych. klientów, a nade wszystko brak elementów
Przeprowadzone badania pilotowe, któ- marketingu partnerskiego.
rych celem była weryfikacja przyjętej hipo- Działy marketingu przedsiębiorstw
tezy, ujawniły, iż działy marketingu funk- wykazują bardziej aktywną działalność na
cjonują w niektórych instytutach, jednakże linii przedsiębiorstwo – klient. Nie są jed-
działalność ich jest ograniczona do promo- nak zorientowane w możliwościach inte-
wania swoich prac. Współpraca z przedsię- lektualnego wsparcia ze strony jednostek
biorstwami, ich rzeczywistymi czy potencjal- sfery nauki w zakresie intensyfikacji swojej
nymi klientami, jest skromna – instytuty nie działalności innowacyjnej. Nie starają się
mają rozeznania w ich potrzebach ani też rozpoznać swoich potrzeb innowacyjnych
nie kreują tych potrzeb. Również przedsię- z perspektywy istniejącej luki technologicz-
biorstwa nie orientują się w możliwościach nej i możliwości jej minimalizacji. Częściej
Pakiet
strategiczny
Procesy
Pomostowe NOT.ics
4-go stopnia procedury
PS.1-4
Sektor
strategiczny
Pakiet
Procesy
Pomostowe
taktyczny
3-go stopnia NOT.ics
procedury
innowacje PT.1-3
Procesy
Pomostowe
2-go stopnia Sektor Sektor
B+R PHU
BP-BS
Pakiet
Procesy BS-PR PR-WE WE-MK
operacyjny
Podstawowe
i BP BS PR WE MK NOT.ics
Pomostowe Procedury
1-go stopnia PP.1-4
Badania Badania Prace Wytwarzanie Marketing POD.1-5
Podstawowe Stosowane Rozwojowe Eksploatacja Komercjalizacja
1/2007 53
czalnej itp.; (13) badania eksploatacyjne Przeprowadzone badania nad funkcjono-
prototypu lub instalacji doświadczalnej. waniem i skutecznością organizacji procesu
Prace rozwojowe mogą obejmować bada- transformacji wyników badań naukowych,
nia przedkonkurencyjne w zakresie prze- pozwalają na wyrażenie opinii, że networ-
kształcania wyników badań przemysłowych kingowy (sieciowy) system ma przewagę
na projekty techniczne, ekonomiczne i orga- nad systemem hierarchicznym szczególnie
nizacyjne oraz wykonywanie prototypów w następujących elementach:
niekomercyjnych, w tym (1) opracowywanie 1. Monitoring realizacji transformacji
założeń technicznych; (2) opracowywanie wyników badań naukowych.
przemysłowych technologii wytwarzania; Zagrożenia w realizacji i odstępstwa
(3) opracowywanie dokumentacji konstruk- od planowanych kosztów, czasu reali-
cyjnej prototypu, instalacji doświadczalnej; zacji zadań, były wcześnie dostrzegane
(4) opracowywanie oprzyrządowania do niż w systemie hierarchicznym, tak, że
wykonania prototypu; (5) wykonywanie można było dość wcześnie podjąć decy-
prototypu wyrobu lub instalacji doświad- zje interwencyjne. Wynikało to naj-
czalnej; (6) rozruch technologiczny instala- częściej z faktu, że wszyscy pracownicy
cji doświadczalnej, prototypu; (7) wykony- zespołu działający w systemie sieciowym
wanie prób przemysłowych; (8) weryfikacja czuli się odpowiedzialni za realizację
prototypu, opracowanej technologii itp. projektu.
Procesy pomostowe mają charakter hory- 2. Współpraca i przekazywanie wiedzy
zontalny, wypełniając luki pomiędzy pro- w realizacji zadań.
cesami podstawowymi oraz neutralizując Przy stosowaniu systemu networkin-
bariery blokujące przepływy: nauka – tech- gowego pomiędzy współpracującymi
nika – gospodarka. W tym celu stosuje się występuje intensywne współdziałanie
różne typy instrumentów tak dobieranych, w realizacji zadań, jak i w przekazywa-
aby stymulować wzrost wartości dodanej niu informacji i dysponowanej wiedzy
wzdłuż cyklu życia przedsięwzięcia proinno- swoim partnerom. Nie były tworzone
wacyjnego. Funkcje procesów pomostowych sztuczne bariery typu liderzy i pracow-
są realizowane przy pomocy instrumentów nicy. W zasadzie każdy z pracowników
typu prawnego, inwestycyjnego, informa- jest, w zależności od sytuacji, liderem
cyjnego, komunikacyjnego, promocyjnego, i wykonawcą.
szkoleniowego, doradczego, eksperckiego, 3. Rozwiązywanie sytuacji problemowych.
finansowego oraz integracyjnego. Konflikty w realizacji zadań były o wiele
mniejsze niż w systemach hierarchicznych,
Rezultatem rozważań przeprowadzo- a jeżeli już powstawały, to były szybko roz-
nych w niniejszej ekspertyzie jest koncepcja wiązywane w ramach grupy zadaniowej.
modelu przepływów wiedzy między nauką System komunikacji w zespole ds. trans-
a gospodarką, oznaczonego jako „3S + 1”, formacji wyników badań naukowych stosu-
w którego strukturze wyróżnione są nastę- jący networking wymaga spełnienia szeregu
pujące składowe: warunków. Najbardziej istotny jest poziom
S1: intensyfikacja proinnowacyjnych pro- kwalifikacji poszczególnych pracowników
jektów celowych MŚP, i ich chęć do wspólnej pracy. Pracownik
S2: rozwój pozabudżetowego systemu musi bowiem być zarówno teoretykiem,
wsparcia finansowego przedsięwzięć jak i mieć wizję zastosowań praktycznych.
proinnowacyjnych, Powinien mieć dobre kwalifikacje w zakre-
S3: wdrożenie sieciowych systemów proin- sie korzystania z TI. System transformacji
nowacyjnych w tym platform techno- wyników badań naukowych jest trudny dla
logicznych, tzw. indywidualistów.
S4: zweryfikowanie skuteczności i ewentu- W rekomendowanym systemie ścieżka
alne zaakceptowanie wcześniej wdro- kariery jest bezpośrednio związana z roz-
żonych mechanizmów w systemie: wojem zawodowym. Jednak należy sobie
nauka-technika-gospodarka. zdawać sprawę z tego, że jest to system
trudny dla kierowania projektem. Lider
Niniejsza ekspertyza stwarza podstawy całości projektu ma dużą odpowiedzialność.
i uzasadnia potrzebę opracowania szczegó- Odpowiada zarówno za dobór zespołu, ich
łowego projektu „3S + 1”, co w/g zadania organizację, jak i za stworzenie odpowied-
autorów tej tezy jest w pełni możliwe. niego klimatu.
1/2007 55
innowacji, należy traktować go w tym kon- nej z obszaru nauki do biznesu. Istnieje
tekście jako kluczowy element otoczenia przypuszczenie, iż jedną z przyczyn tego
przedsiębiorcy – innowatora. Konieczne stanu rzeczy stało się nadmierne ich zbiu-
jest zatem przewartościowanie poglądów rokratyzowanie. Dlatego też wdrażając
na temat relacji między sferą B+R a prze- projekty budowy takich instytucji, samo-
mysłem. rządy powinny dołożyć wszelkich starań,
Pod adresem placówek naukowo-badaw- aby zapobiegać tego typu negatywnym pro-
czych można sformułować szereg postula- cesom.
tów. Przede wszystkim potrzebne są: W regionach uprzemysłowionych w nie-
– bardziej aktywna i otwarta postawa pla- wielkim stopniu docenia się rolę parków
cówek oraz ich większa gotowość i lepsze naukowo-technologicznych i naukowych.
przygotowanie do współpracy z przedsię- Aby zagospodarować masę upadłościową
biorstwami, po likwidowanych przedsiębiorstwach lub
– szersza, bogatsza oferta/podaż nowych, zagospodarować infrastrukturę restruk-
nowoczesnych rozwiązań naukowo-tech- turyzowanych zakładów, samorządy kon-
nicznych, centrują się bardziej na tworzeniu parków
– większe urynkowienie wyników prac przemysłowych oraz przemysłowo-tech-
B+R; powinny być one bliższe praktyki, nologicznych. Tego typu działania hamują
łatwiejsze we wdrażaniu, przepływ wiedzy naukowo-technicznej ze
– usprawnienie zarządzania, finansowania sfery nauki do biznesu, ponieważ głów-
i funkcjonowania sektora badań i roz- nym ich celem jest rozwój małej i średniej
woju; wówczas jego oferta byłaby szer- przedsiębiorczości oraz miejsc pracy. Aby
sza, bardziej nowatorska i z pewnością zapewnić firmom wiedzę naukowo-tech-
tańsza, niczną, niezbędne są parki naukowe, które
– dążenie do ustanowienia bliższych, dotąd nie zostały uwzględnione w pro-
trwałych związków między sferą B+R jektach Regionalnych Strategii Innowacji
a firmami, zwłaszcza małymi i średnimi w Polsce.
(w różnych formach), Aby usprawnić przepływ wiedzy nau-
– przybliżenie młodzieży akademickiej kowo-technicznej należy dążyć do zacieś-
do praktyki, zwłaszcza do laboratoriów nienia współpracy sektora nauki z bizne-
przemysłowych; ten postulat dotyczy sem. Obecnie w wielu województwach
głównie wyższych uczelni. współpraca występuje na niskim poziomie
Wreszcie, jednostki sektora nauki potrze- lub jej brakuje. Istnieje pilna potrzeba
bują umiejętnego marketingu dla zwiększa- podejmowania wspólnych przedsięwzięć
nia przepływu swoich osiągnięć naukowo- o charakterze badawczo-rozwojowym przez
technicznych do praktyki. Szczególnie sektor nauki i biznesu. W ramach zacieś-
przydatna może być tu np. wspomniana niania współpracy trzeba także wspierać
koncepcja marketingu partnerskiego. zatrudnianie naukowców w sektorze MŚP.
Ważną rolę ma do odegrania państwo, Z doświadczeń krajów uprzemysłowionych
które winno tutaj spełniać trzy funkcje: wynika, iż tego typu działania mogą zapew-
inspiratora, współorganizatora i promotora nić przedsiębiorstwom dostęp do nowej
współpracy, w ramach której mają nastę- wiedzy naukowo-technicznej.
pować przepływy nowej wiedzy naukowo- Aby usprawnić przepływ wiedzy nau-
technicznej ze sfery B+R do praktyki kowo-technicznej należy podjąć działania
przemysłowej. Nie powinno ono jednak na rzecz stworzenia parków naukowo-
bezpośrednio ingerować w te procesy. technologicznych z udziałem podmiotów
Z analizy Regionalnych Strategii Inno- gospodarczych i naukowych z zagranicy.
wacji wynika kilka istotnych wniosków Niemcy, Francja, Wielka Brytania, a nawet
dla władz samorządowych. Przede wszyst- Rosja dysponują nowoczesnymi zasobami
kim władze administracyjne i samorządy wiedzy naukowo-technicznej, która może
powinny skupić się na tworzeniu efektywnie być wykorzystana w polskich przedsiębior-
działających instytucji, bowiem z pocho- stwach. Barierą tego typu projektów mogą
dzących z 2004 roku danych wynika, iż być finanse. Dlatego też należy tworzyć
zdecydowana większość powstałych przed konsorcja złożone z władz samorządowych
opracowaniem strategii instytucji wspoma- (po obu stronach granicy) oraz angażować
gania innowacji okazała się mało skuteczna w projekty znane podmioty gospodarcze
w przepływie wiedzy naukowo-technicz- i naukowe.
1/2007 57
Wykorzystanie każdego z tych źródeł instytucji otoczenia biznesu, a szczegól-
wymaga określonych działań ze strony pań- nie banków.
stwa. Niemniej podstawową metodą prze- 3. Potrzebny jest odpowiedni system wspie-
ciwdziałania realnemu spadkowi nakładów rania działalności firm w zakresie inno-
na badania i rozwój w Polsce jest aktywiza- wacji i transferu techniki, przy czym
cja działalności badawczej i innowacyjnej szczególną opieką należy otoczyć małe
przedsiębiorstw. Jak bowiem pamiętamy, i średnie przedsiębiorstwa. MŚP bardziej
motorem postępu technicznego w rozwi- niż DWP oczekują od państwa wspar-
niętej gospodarce rynkowej nie jest dzi- cia informacyjnego, kadrowego i finan-
siaj naukowiec (placówka naukowa), lecz sowego. Jednostki administracji pań-
zorientowany na innowacje przedsiębiorca stwowej powinny im ułatwiać dostęp do
(przedsiębiorstwo innowacyjne). W tej dotacji z budżetu na tę działalność, do
sytuacji innowacyjnie nastawiony przed- środków z funduszy strukturalnych UE,
siębiorca czy firma powinny być głównym do przetargów publicznych. Powszechne
obiektem polityki naukowo-technicznej. jest przy tym oczekiwanie zwiększonych
Skala interwencji państwa w sferze nauki nakładów budżetowych na rozwój naro-
i techniki powinna przy tym maleć wraz z: dowego systemu innowacji.
– umacnianiem się rynkowych sił/mecha- 4. Jeśli chodzi o wsparcie finansowe przed-
nizmów w procesie transformacji, siębiorstwa, proponujemy, aby:
– rosnącą rolą sektora prywatnego – firma innowacyjna była faktycznym
w wydatkach na badania i rozwój, i nieograniczonym dysponentem
– pożądanym wzrostem udziału systemu przyznanych środków finansowych
bankowego w finansowaniu B+R i inno- na badania i rozwój, a pracownicy
wacji. naukowi, wykonujący jej zlecenia na
Polityka innowacyjna powinna mieć prace B+R, ściślej z nią związani;
bardziej regionalny charakter, tzn. być zde- – środki na badania naukowe były przy-
centralizowana i zróżnicowana regionalnie. dzielane przedsiębiorcy i on powinien
Chodzi tu przede wszystkim o aktywną, decydować, gdzie i przez kogo bada-
sprzyjającą innowacjom, rolę i politykę nia będą realizowane. Dotacja na
władz oraz samorządów na szczeblu woje- badania winna mieć formę pożyczki,
wódzkim i lokalnym. Będzie to służyć (1) której umorzenie mogłoby nastąpić
zmniejszaniu terytorialnych dysproporcji wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca
w potencjale badawczo-rozwojowym oraz osiągnąłby zamierzony cel oraz uru-
(2) umacnianiu regionalnych systemów chomił i sprzedał deklarowaną ilość
innowacji. wyrobów. W przeciwnym wypadku
Jeśli chodzi o problematykę transferu pożyczka powinna być zwrócona
technologii zadania rządu państwa w tym w całości lub w części,
względzie można sformułować w następu- – należy stosować wyższe pożyczki
jących punktach: i umorzenia w przypadku wdrożenia
1. Stymulowanie transferu techniki po- nowych technik oraz stworzyć system
winno być jednym z głównych celów finansowy zapewniający opłacalność
planów rządowych na najbliższe lata, działań w zakresie ochrony środowi-
a polityka na rzecz TT ważnym, inte- ska naturalnego.
gralnym elementem państwowej polityki Są to propozycje dość daleko idące, ale
innowacyjnej. warto je rozważyć.
2. Państwo winno podejmować działania 5. Olbrzymią, niezastąpioną rolę ma do
sprzyjające: większej mobilności/przepły- odegrania państwo, stojąc na straży
wom kapitału ludzkiego między nauką praw własności intelektualnej (PWI),
a przemysłem (w obie strony), podej- a zarazem podejmując działania na rzecz
mowaniu wspólnych projektów badaw- upowszechnienia i popularyzacji kwestii
czo-wdrożeniowych, lepszej komunika- ochrony PWI oraz ich wykorzystania dla
cji między sektorem B+R a sektorem komercjalizacji wyników prac badawczo-
biznesu, w tym zwłaszcza wymianie rozwojowych.
informacji naukowo-technicznej, inten- 6. Oczywiste jest, iż państwo musi tworzyć
syfikacji obrotu wynalazczego, w szcze- dobre prawo, dbać o jego przestrze-
gólności licencjami technicznymi i know- ganie, usuwać przepisy utrudniające
how, bardziej otwartej postawie różnych współpracę naukowo-techniczną między
1/2007 59
nowacyjnym postawom przedsiębiorstw drobnej przedsiębiorczości, a nie na pro-
i dopływom do nich wyników badań z pla- cesach TT. W celu wywiązania się z nało-
cówek naukowych: żonych obowiązków na rok 2006 w Agencji
1. Wspieranie rozbudowy potencjału zaplanowano uruchomienie dwóch sche-
badawczo-rozwojowego w przedsiębior- matów grantowych stanowiących działa-
stwach, korporacjach itp. podmiotach nia pilotażowe przed realizacją projektów
ekonomicznych, zwłaszcza w branżach zapisanych w Programach Operacyjnych
(dziedzinach) preferowanych, do Narodowego Planu Rozwoju na lata
2. Stymulowanie innowacji w istniejących 2007–2013:
małych i średnich przedsiębiorstwach, – program wsparcia powstawania spin-
w szczególności prywatnych, off’ów – jednostki zrzeszone w Krajowej
3. Promowanie powstawania nowych firm Sieci Innowacji dokonają wyboru,
opartych na wysokiej technice (FONT- a następnie przeprowadzą analizy wyko-
ów), szczególnie w regionach o wysokim nalności projektów zgłaszanych przez
bezrobociu, pracowników nauki, studentów, dok-
4. Działania na rzecz zwiększania wysiłku torantów, pomogą w powstaniu firmy
badawczo-rozwojowego zachodnich i osadzeniu jej w inkubatorze/parku
przedsiębiorstw w Polsce w ramach bez- technologicznym, a firma taka uzyska
pośrednich inwestycji zagranicznych, dotację na zakupy inwestycyjne i/lub
5. Wspieranie powstawania i rozwoju orga- pokrycie części kosztów operacyjnych
nizacji działających na styku: nauka- w pierwszych miesiącach funkcjonowa-
przemysł, które tworzą infrastrukturę nia,
transferu techniki. – program wsparcia tworzenia klastrów
Z pilotażowego projektu foresight wyni- – w drodze konkursu zostanie wyłonione
kają z kolei następujące główne zalecenia: kilka inicjatyw „klastrowych” w Polsce,
1. Radykalne zwiększenie środków finan- które otrzymają dotację na założenie
sowych na rozwój i badania naukowe, i utrzymanie biura animatora, który
sprzęt badawczy oraz opracowywanie będzie dążył do nawiązania i zacieśnie-
i wdrażanie nowych technologii, nia powiązań kooperacyjnych pomiędzy
2. Przeciwdziałanie odpływowi wykwali- przedsiębiorstwami.
fikowanej, doświadczonej oraz młodej Następnym ważnym działaniem Agencji
kadry do ośrodków zagranicznych, jest rozwijanie Krajowego Systemu Usług
3. Poprawa skuteczności działania przepi- dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw
sów dotyczących ochrony własności inte- (KSU). Ośrodki KSU w swojej codziennej
lektualnej, pracy świadczą usługi (doradcze, szkole-
4. Określenie długofalowych priorytetów niowe, informacyjne lub finansowe) dla
badawczych i rozwojowych w polityce przedsiębiorców i osób rozpoczynających
państwa oraz opracowanie listy prio- działalność gospodarczą. Tam też przed-
rytetowych i preferencyjnych tematów siębiorcy szukają pomocy w rozwiązywaniu
badawczych, również w uzgodnieniu swoich problemów związanych z prowa-
z planami UE, dzoną działalnością oraz możliwych sposo-
5. Zmniejszenie rozbudowanej biurokracji bów wdrożenia nowych pomysłów (w tym
naukowej na wszystkich szczeblach, rozwiązań innowacyjnych). Aktualnie w sieci
6. Zwiększenie zainteresowania, stworze- KSU zarejestrowanych jest 189 ośrodków,
nie systemowych rozwiązań motywują- a kolejne są w procesie rejestracji.
cych przemysł do inwestowania w bada- Ośrodki KSU jako działające w sieci
nia naukowe (działalność innowacyjną), współpracują ze sobą, i dlatego każdy klient
7. Stworzenie mechanizmów skutecznego trafiający do ośrodka z problemem, którego
transferu technologii ze sfery nauki ten nie jest w stanie rozwiązać, kieruje go
do przemysłu – system komercjaliza- do tego, kompetentnego ośrodka. W rezul-
cji i upowszechniania wyników badań tacie większość zapytań dotyczących plano-
(wdrażania projektów badawczych wanych rozwiązań innowacyjnych, wdrożeń
i patentów w przemyśle). czy komercjalizacji kierowana jest do ośrod-
Ważną rolę ma do spełnienia Polska ków posiadających rejestrację w zakresie
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, cho- usług proinnowacyjnych (aktualnie 19),
ciaż – zgodnie ze swoim statutem – kon- a jednocześnie tworzą Krajową Sieć Inno-
centruje się ona głównie na wspieraniu wacji. Jedną z podstawowych aktywności
1/2007 61
Po drugie, wobec stałego wzrostu udziału gospodarczych, których sytuacja finansowa
prywatnych przedsiębiorstw w gospodarce podlega dużym zmianom w funkcji czasu.
polskiej, jest rzeczą niezwykle pilną sfor- Udzielenie tym firmom kredytu zaufania
mułowanie jasnych zasad polityki państwa w postaci kredytu „technologicznego” jest
w zakresie: obarczone sporym ryzykiem, jednak znacz-
– odpaństwowienia tych sektorów B+R, nie mniejszym i możliwym do zaakcepto-
w obszarze kompetencji których mieści wania niż w przypadku przeżywających kło-
się działalność branż przemysłowych poty „mastodontów” gospodarczych.
o dużym udziale kapitału prywatnego, Wspomniana potrzeba koncentracji
– uregulowania prawnych oraz procedu- środków na najlepiej rokujących przedsię-
ralnych zasad współpracy prywatnych wzięciach, wymaga także zintegrowanego
przedsiębiorstw z państwowymi (pub- (integralnego) wykorzystania środków
licznymi) jednostkami naukowo-badaw- i mechanizmów finansowania dostępnych
czymi. z różnych funduszy, w tym funduszy Komi-
Po trzecie, w odniesieniu do przedsię- sji Europejskich.
biorstw, które mają pozostać w dłuższej Ostatnia uwaga odnosi się do roli
perspektywie własnością Skarbu Państwa, w kształtowaniu naukowej polityki państwa
niezbędne jest włączenie w zakres nadzoru środowisk gospodarczych. Doświadczenia
właścicielskiego zagadnień związanych ostatnich dziesięcioleci niezbicie dowodzą,
z rozwojem ich zaplecza B+R. że polityka tworzona na poziomie rządu
Po czwarte, ważną rzeczą na obec- bez właściwej konsultacji ze środowiskami
nym etapie rozwoju polskiej gospodarki doświadczającymi jej skutków jest ryzy-
jest możliwie szerokie uelastycznienie kowna i często przynosi efekty daleko obie-
i zróżnicowanie dostępnych form wsparcia gające od zamierzonych. Z tego powodu
naukowo-badawczego podmiotów gospo- ważną rzeczą jest, aby tworzyć w kraju
darczych, realizujących innowacyjną drogę klimat przyjazny dla inicjatyw oddolnych.
rozwoju. W tym kontekście duże oczeki- W szczególności wspierać należy wspólne
wania można wiązać z wprowadzanym przedsięwzięcia naukowców i środowisk
właśnie systemem projektów rozwojowych, gospodarczych, których przykładem są
które mogą stać się dobrym punktem startu wspomniane platformy technologiczne.
do bliższej współpracy między partnerami
uczelnianymi i przemysłowymi. Projekty te
pozwalają na znaczne uproszczenie formal- 6. Propozycje kierunków dalszych
ności oraz nie wymagają wkładu finanso- badań
wego zainteresowanych firm, co może się Siłę polskiego systemu innowacji po-
okazać szczególnie istotne w przypadku winny wyznaczać:
firm małej i średniej wielkości. – dynamiczna interaktywna sieć łącząca
Kolejną rekomendacją uzasadnioną wszystkie ogniwa transferu wiedzy/tech-
przeprowadzoną analizą transferu techno- nologii,
logii w branży lotniczej – mającą jednak – wiodąca rola szkół wyższych i jednostek
także szersze podstawy – jest koncentro- badawczo-rozwojowych w prowadzeniu
wanie środków z budżetu państwa na naj- badań i tworzeniu projektów innowacji,
bardziej efektywnych przedsięwzięciach – dostosowanie kierunków prowadzonych
z zakresu B+R. Doświadczenia branży badań do potrzeb przedsiębiorstw i ocze-
lotniczej w ostatnich 15 latach pokazują, kiwań klientów,
że kluczem do sukcesu jest w tym aspek- – rozwój organizacji pośredniczących mię-
cie właściwa kondycja finansowa podmiotu dzy badaczami a przedsiębiorcami.
realizującego proces wdrożeniowy. Ponie- Osiągnięcie tych celów winno przyświe-
waż wdrożenie nowych rozwiązań technicz- cać zadaniom badawczym podejmowanym
nych zawsze pociąga za sobą koszty, próby w dalszych etapach realizacji programu
transferu technologii do firm przeżywają- badawczego.
cych kłopoty finansowe muszą zakończyć W pracach nad doskonaleniem systemu
się fiaskiem. W szczególności stwierdze- transferu wiedzy i innowacji do przedsię-
nie to dotyczy firm dużych oraz mających biorstw należy:
dłuższą historię działalności komercyjnej. 1. Zbadać u źródła, czyli przeanalizować,
Nie dotyczy ono natomiast małych przed- jakie są skuteczne mechanizmy transferu
siębiorstw i nowo utworzonych podmiotów technologii w firmach innowacyjnych
1/2007 63
gospodarki, głównie przedsiębiorstw praktycznych zależy przede wszystkim od
innowacyjnych oraz dla organizacji postawy dwóch głównych aktorów na scenie
działających w ramach Regionalnych innowacji, tj. nauki i przemysłu (w szerokim
Systemów Innowacyjnych na temat roli rozumieniu tego słowa). Po stronie placó-
i zadań służb marketingowych, a sze- wek naukowych ma miejsce przekazywanie
rzej działalności marketingowej, której nowej wiedzy (osiągnięć, wyników), nato-
głównym celem powinno być wspoma- miast po stronie przedsiębiorstw występuje
ganie transferu wiedzy do zastosowań absorpcja tej wiedzy. Obie strony muszą
praktycznych byłoby cennym efektem tworzyć warunki sprzyjające dla przepływu
naszych badań. (transferu) wiedzy naukowo-technicznej;
Ponadto należy dopracować model 3S+1 zarówno podczas badania, jak i wspierania
oraz rozpracować koncepcję networkingu tych przepływów, obu należy poświęcać tyle
z punktu widzenia procesów transferu tech- samo uwagi.
nologii. Metody (kanały, formy) przepływów
Wreszcie, zarysowane zostaną tutaj pro- wiedzy/technologii są wielce zróżnicowane.
ponowane kierunki badań nad polityką Transformacja (przenoszenie) wyników
państwa, która ma sprzyjać transformacji badań naukowych do praktyki to tylko
(przenoszeniu) wyników badań naukowych jedna z metod, trzeba zatem widzieć ją
do zastosowań praktycznych. w szerszym kontekście – na tle procesów
Otóż, przedmiotem dalszych badań transferu techniki/technologii.
powinny być: System transferu wiedzy/technologii
1. Polityka naukowo-techniczna w regio- można traktować jako sieć wzajemnych
nach, decentralizacja polityki władz powiązań wszystkich podmiotów tworzą-
centralnych, proinnowacyjne postawy cych Narodowy System Innowacji (NSI);
samorządów, stanowi on podsystem NSI. Najważniejszą
2. Instrumenty polityki państwa na rzecz składową NSI są jednak przedsiębiorstwa.
transformacji wyników badań nauko- Tak więc od nich należy zaczynać myślenie
wych do firm, zwłaszcza małych i śred- o procesach transformacji wyników badań
nich przedsiębiorstw, ocena skutków naukowych do zastosowań praktycznych.
działania ustawy o niektórych formach Przepływy te trzeba traktować raczej jako
wspierania innowacji, dopływy do firm niż odpływy z placówek
3. Wspieranie rozbudowy potencjału badaw- naukowych. Dlatego tak duży nacisk został
czo-rozwojowego w przedsiębiorstwach tutaj położony na punkt widzenia przed-
i innych podmiotach gospodarczych, siębiorstwa.
4. Mobilność/przepływy kapitału ludzkiego Rzecz jasna, bez prac B+R prowadzo-
między nauką a przemysłem (w obie nych w tychże placówkach nie będzie przed-
strony), miotu transformacji (transferu). Podob-
5. System komunikacji miedzy sektorem nie bez aktywnej roli państwa nie będzie
B+R a sektorem biznesu, postępu technicznego w gospodarce i cywi-
6. Intensyfikacja krajowego obrotu wyna- lizacyjnego w społeczeństwie. Tak więc, gdy
lazczego, zwłaszcza miedzy placówkami bada się przepływy wiedzy/technologii, nie
naukowymi a przedsiębiorstwami, wolno pomijać tego trzeciego z głównych
7. Stymulowanie transferu wiedzy aktorów na scenie innowacji.
naukowo-technicznej poprzez ochronę Podstawą owych przepływów jest roz-
praw własności intelektualnej, przestrzenianie się informacji naukowo-
8. Sposoby przyciągania bezpośrednich technicznej. Jest ona jednocześnie źród-
inwestycji zagranicznych do polskiego łem i przedmiotem transferu. Świadczy to
sektora B+R, o randze kwestii usprawniania systemów
9. Co robić, aby banki stały się przyjazne informacji naukowo-technicznej.
działalności innowacyjnej małych i śred- Potrzeba nam ekspertów odpowiednio
nich przedsiębiorstw? przygotowanych (przeszkolonych), którzy
będą doradzać przedsiębiorstwom w spra-
wach ich rozwoju technicznego. Natomiast
7. Podsumowanie – wnioski końcowe zróżnicowane instrumenty finansowe,
Przeprowadzone badania potwierdziły, wspomagające proces innowacyjny, mogą
że usprawnianie procesów transformacji być wykorzystywane przez przedsiębiorstwa
wyników badań naukowych do zastosowań w zależności od fazy ich rozwoju.
1/2007 65
informacji marketingowej i doprowadzić do Bibliografia
wyodrębnienia działu marketingu w swej
strukturze organizacyjnej. Allen, T. 1984. Managing the flow of technology,
Dla usprawnienia procesów transforma- Cambridge: MIT Press.
cji wyników badań naukowych do zasto- Bozeman, B. 2000. Technology transfer and public
sowań gospodarczych można wykorzystać policy: A review of research and theory. Research
opracowany przez nas tzw. system NOT.ics, Policy, nr 29.
oparty na koncepcji 3S+1.
Cogan, J. 2001. Industry-science relationships,
Niezwykle ważną rolę ma tutaj do ode- Background paper, Innovation Trend Chart
grania państwo/rząd. To właśnie państwowa Workshop, Bruksela.
polityka na rzecz innowacji i transferu tech-
niki powinna kreować ogólne warunki sprzy- Fiedler, H. 2001. Technology transfer: A tool to
promote innovation and cooperation between sci-
jające dla przepływów wiedzy naukowo-tech-
ence and industry. w: Bulumac, E., Bendis, R.A.
nicznej. Lista sformułowanych postulatów (red.) Utilizing technology transfer to develop small
metodycznych pod adresem państwa jest też and medium enterprises, Amsterdam: IOS Press.
bardzo długa (por. p. 4).
Freemen, Ch. 1992. Formal scientific and technical
Najważniejszą agencją rządową działa-
institutions in the NSI. w: Lundvall, B.A. (red.)
jącą na scenie innowacji w Polsce jest obec-
National systems of innovation, Londyn: Pinter.
nie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębior-
czości (PARP). Oczekujemy, że odegra ona Gibbons, M. et al. 1994. The new production of
kluczową rolę we wspomaganiu przepływów knowledge, Londyn: SAGE.
wiedzy naukowo-technicznej z placówek do Jasiński, A.H. 2006. Innowacje i transfer techniki
przedsiębiorstw. w procesie transformacji, Warszawa: Difin.
Kirkland, J. 1999. Introduction. w: Kirkland J,
(red.) Barriers to international technology transfer,
Informacje o redaktorach Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Dr hab. Andrzej H. Jasiński prof. UW – Zakład Lundvall, B.A. (red.) 1992. National systems of
Innowacji Rynkowych i Logistyki, Wydział innovation, Londyn: Pinter.
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
E-mail: AJasinski@mail.wz.uw.edu.pl. OECD. 1997. Technology and industrial perfor-
mance, Paryż.
Dr Dominik Ludwicki – Zakład Innowacji Radosevic, S. 1999. International technology trans-
Rynkowych i Logistyki, Wydział Zarządzania fer and catch-up in economic development, Londyn:
Uniwersytetu Warszawskiego. Edward Elgar.
E-mail: ludwicki@mail.wz.uw.edu.pl. Rogers, E.M. 2003. Diffusion of innovations,, Nowy
Jork: FREE PRESS.
Przypisy Rosenberg, N. 1982. Perspectives on Technology,,
Nowy Jork: Putmans.
1 Określenia „przemysł” i „sektor biznesu” będą
tutaj używane zamiennie. Rothwell, R., Zegveld, W. 1981. Industrial innova-
2 Angielski zwrot technology transfer można tłu- tion and public policy, London: Pinter.
maczyć zarówno jako transfer techniki, a także Sahal, D. 1982. Chance and opportunity in techno-
jako transfer technologii. logical innovation, Oxford: Basil Blackwell.
3 Dalej będziemy używać obu pojęć zamiennie Steenhuis, H. J., de Boer, S. J. 2002. Differentiating
w rozumieniu słowa government. between types of technology transfer: The technol-
4 Autorów cytowanych w tym podrozdziale oraz ogy building. International Journal of Technology
ich publikacje można znaleźć w bibliogra- Transfer and Commercialisation, nr 1-2.
fii zamieszczonej w pracy A.H. Jasińskiego:
Innowacje i transfer techniki w procesie transfor- Stoneman, P. 1987. The economic analysis of tech-
macji, Difin, Warszawa 2006. nology policy, Oxford: Oxford University Press.
5 Ośrodek Przetwarzania Informacji to jednostka UNCTAD. 2001. Compendium of international
badawczo-rozwojowa podległa b. Ministrowi arrangements on transfer of technology, Nowy Jork:
Nauki i Informatyzacji. United Nations.