You are on page 1of 42

Metodyka transformacji wyników

badań naukowych do zastosowań praktycznych

Raport pod redakcją: Andrzeja H. Jasińskiego i Dominika Ludwickiego

Głównym celem niniejszego opracowa- Notabene, słowo „transformacja” jest


nia jest prezentacja metodyki transformacji tutaj użyte niezbyt szczęśliwie, bowiem
(transferu) wyników badań naukowych do kojarzy się z powszechnie używanym w Pol-
praktyki. Metodyka zawiera takie zagadnie- sce określeniem „transformacja gospodarki
nia jak: podstawy teoretyczno-metodyczne narodowej”. Dlatego należałoby mówić
wspomagania procesów transformacji wyni- raczej o przenoszeniu, przepływach, trans-
ków badań naukowych do zastosowań prak- ferze wyników badań naukowych do prak-
tycznych, stan doświadczeń (metodycznych tyki.
i praktycznych) w procesach transformacji, Głównym rezultatem takiego przepływu
czynniki sprzyjające i niesprzyjające proce- ma być wdrożenie wyników badań, czyli
som transformacji, procedury wspomagania komercjalizacja, która zazwyczaj następuje
metodycznego procesu transformacji, propo- w przedsiębiorstwie. Pierwsze praktyczne
zycje kierunków dalszych badań wdrożenie (zastosowanie) nowego rozwią-
zania naukowo-technicznego określane jest
jako innowacja. Chodzi tutaj – rzecz jasna
1. Wprowadzenie – o innowacje techniczne, które przyjmują
Celem realizacji zadania badawczego, postać nowych produktów lub nowych pro-
którego finalnym rezultatem jest niniejsza cesów technologicznych (produkcyjnych),
ekspertyza, był „rozwój metodyki trans- choć innowacją może być też nowa usługa.
formacji wyników badań naukowych do Powinny to być nie tylko rozwiązania nowe,
zastosowań gospodarczych w obszarze ale i nowoczesne.
wytwarzania i eksploatacji, w szczególności Oczywiście, nie wszystkie wyniki badań
opracowanie procedur wspomagania meto- naukowych są wdrażane w praktyce.
dycznego procesu transformacji wiedzy Również nie wszystkie przepływy wiedzy
oraz zidentyfikowanie możliwości wzmoc- naukowo-technicznej kończą się sukcesem
nienia czynników sprzyjających i ogranicze- w postaci innowacji, która potem pojawia
nia barier procesu transformacji”. Było to się na rynku w postaci nowego wyrobu
zadanie nr 2 w ramach Projektu Badaw- czy w przedsiębiorstwie w postaci nowej
czego Zamawianego: „Rozwój metod trans- technologii produkcji. Różne bariery
formacji wiedzy i transferu technologii”, stoją bowiem na drodze tych przepływów.
koordynowanego przez Instytut Technolo- „Przejście” między nauką a produkcją sta-
gii Eksploatacji w Radomiu. nowiło zawsze piętę achillesową naszego
Transformacja wyników badań nauko- systemu naukowo-technicznego.
wych do zastosowań gospodarczych odbywa Dlatego procesy te wymagają wsparcia
się w ramach przepływów wiedzy naukowo- ze strony różnych aktorów na scenie inno-
technicznej ze sfery/sektora B+R do prze- wacji. Jako podstawę metodyczną można
mysłu (w szerokim rozumieniu tego słowa)1. tutaj wykorzystać model sceny innowacji
Przepływy te określane są w literaturze mia- jako trójkąta wpisanego w okrąg, autorstwa
nem transferu techniki/technologii2. Prze- A.H. Jasińskiego. Na scenie tej występuje
noszenie wyników prac B+R do zastosowań trzech głównych aktorów, tj. nauka (sek-
praktycznych jest zatem jednym z przeja- tor B+R), przemysł (przedsiębiorstwa,
wów transferu techniki (TT). Skoro tak, zresztą nie tylko przemysłowe) oraz pań-
to procesy transformacji należy badać na stwo (rząd)3.
szerszym tle, czyli w kontekście transferu W badaniach nad procesami owej trans-
wiedzy/technologii. formacji niezbędne jest całościowe, syste-

1/2007 25
mowe podejście, które zakłada, że należy wiedzy do zastosowań praktycznych”.
badać ich mechanizmy, sposoby, czynniki Ekspertyzę przygotował zespół badaw-
(warunki) i sieci powiązań. Konieczne jest czy Wyższej Szkoły Menedżerskiej
również spojrzenie na przepływy wiedzy/ w Warszawie w składzie: prof. dr hab.
technologii z trzech punktów widzenia: Lidia Białoń (kierownik Zespołu), prof.
mikroekonomicznego (chodzi o przedsię- dr inż. Mieczysław Dworczak, dr inż.
biorstwa i placówki naukowe), mezoeko- Danuta Janczewska.
nomicznego (regiony kraju) oraz makro- 4. „Pro-innowacyjna polityka państwa
ekonomicznego (polityka państwa). Takie i regionów – dotychczasowe doświad-
właśnie założenia przyświecały naszemu czenia i perspektywy na najbliższą
zespołowi badawczemu. przyszłość”. Ekspertyzę przygotował
W związku z tym zastosowano oryginalne zespół badawczy Uniwersytetu War-
podejście metodyczne polegające na tym, że szawskiego w składzie: mgr Jan Bogu-
najpierw przygotowano 7 obszernych eks- ski, prof. dr hab. Andrzej Jasiński (kie-
pertyz szczegółowych w ujęciu poziomym rownik Zespołu), prof. dr hab. Krzysztof
(problemowym) – ich wykaz podano niżej. Kurzydłowski, Politechnika Warszawska,
Następnie dokonano niniejszej ekspertyzy mgr inż. Dominik Ludwicki, mgr Irma
zbiorczej o charakterze pionowym (prze- Pęciak (Polska Agencja Rozwoju Przed-
krojowym). Było to trudne, pracochłonne siębiorczości).
podejście, ale umożliwiło zgromadzenie 5. „Główne bariery transferu wiedzy
bardzo dużego zasobu wiedzy teoretyczno- naukowo-technicznej do przedsię-
metodycznej, pozwalającego na wypra- biorstw”. Ekspertyzę przygotował prof.
cowanie metodyki wspierania procesów dr hab. Andrzej Jasiński, Wydział
transformacji wyników badań naukowych Zarządzania UW.
do zastosowań praktycznych. Krótki okres 6. „Analiza wstępna stanu procesów trans-
realizacji zadania badawczego nie pozwo- formacji wiedzy naukowo-technicznej
lił, niestety, na przeprowadzenie głębszych do zastosowań praktycznych w sektorze
studiów literaturowych i badań empirycz- lotniczym”. Ekspertyzę przygotował ze-
nych. spół badawczy Politechniki Warszawskiej
W ramach tego zadania przygotowano w składzie: mgr Izabela Kijeńska, dr inż.
następujące szczegółowe ekspertyzy nau- Hubert Matysiak, mgr inż. Katarzyna
kowe: Samsel, prof. dr hab. Krzysztof Kurzyd-
1. „Systemy i metody transferu wiedzy łowski (konsultant).
i technologii do przedsiębiorstw – ze 7. „Networking jako sposób współpracy
szczególnym uwzględnieniem czynni- uczestników procesu transformacji wy-
ków wpływających na przebieg procesów ników badań naukowych do praktyki
transformacji wyników badań nauko- – hierarchiczne i sieciowe przekazywanie
wych do zastosowań praktycznych”. Eks- informacji i wiedzy”. Ekspertyzę przy-
pertyzę przygotował zespół badawczy gotował prof. dr hab. Jerzy Kisielnicki,
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie Wydział Zarządznia UW.
w składzie: dr Jakub Brdulak, prof. dr Na tej podstawie przygotowana została,
hab. Franciszek Krawiec, dr Stanisław pod kierunkiem Andrzeja H. Jasińskiego,
Łobesko, prof. dr hab. Alicja Sosnowska zbiorcza ekspertyza naukowa nt. „Meto-
(kierownik Zespołu). dyka transformacji wyników badań nauko-
2. „Modele przepływów wiedzy między wych do zastosowań praktycznych”, która
nauką a gospodarką – ze szczególnym stała się podstawą niniejszej publikacji.
uwzględnieniem relacji: JBRy – MŚP”.
Ekspertyzę przygotował zespół badaw-
czy Naczelnej Organizacji Technicznej 2. Podstawy teoretyczno-metodyczne
w składzie: inż. Maciej Broniarek, wspomagania procesów
mgr inż. Marek Kałkusiński, mgr inż. transformacji wyników badań
Krzysztof Łebkowski, prof. dr hab. naukowych do zastosowań
Konrad Tott (kierownik Zespołu). praktycznych4
3. „Podstawy teoretyczno-metodyczne mar- Przyjmujemy wstępnie, że (przepływ)
ketingowego wspomagania współpracy transfer techniki/technologii będziemy
jednostek strefy B+R z podmiotami traktować jako „przynoszenie techniki do
ekonomicznymi w zakresie transferu rynku” albo inaczej: „zasilanie rynku tech-

26 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


nologiami”. Transfer zachodzi, gdy technika Następnie dodano do tego obrót licencjami
pokonuje granice między organizacjami. na wynalazki patentowane, wzory użytkowe,
Współcześnie społeczno-gospodarcze know-how; to tzw. transfer nieucieleśniony,
znaczenie TT jest olbrzymie i wykracza niezmaterializowany – typu soft. Obecnie
poza firmę czy nawet dany kraj. Jednakże pojęciem TT obejmuje się również szeroko
badanie i ocena procesów TT jest wielce rozumianą informację.
skomplikowana, co wynika z kilku powo- Na przykład Allen stwierdził, że istotą
dów: współczesnego transferu techniki jest prze-
– po pierwsze, nałożenie granic na „tech- pływ informacji technicznej, a Rosenberg
nikę” nie jest łatwe, dodał, że również wiedzy o specyficznych
– po drugie, zarysowanie czy wyodręb- zastosowaniach tej informacji. Radosevic
nienie procesów TT jest praktycznie dołącza tutaj jeszcze przepływ zdolności do
niemożliwe, ponieważ jest tutaj bardzo opanowania nowej technologii. Natomiast
wiele jednoczesnych procesów, Rogers ujmuje to wielce lapidarnie: „Trans-
– po trzecie, nie ma jednej, syntetycznej, fer technologii jest zastosowaniem informa-
uniwersalnej miary TT, dlatego mierze- cji w celach użytkowych” (the application of
nie transferu technologii i jego wielo- information to use).
znacznych efektów jest bardzo trudne. Informacja pełni tu więc niezwykle
Dodajmy do tego, że transfer nowej ważną, podwójną rolę:
techniki często się nie udaje. – najpierw „rozchodzi się wieść” o nowej
W ostatnich trzech dekadach ubiegłego technice (informacja jako źródło TT),
wieku dokonała się wyraźna ewolucja a następnie
w podejściu badaczy do problemu trans- – przepływa wiedza techniczna (informa-
feru technologii. Otóż ze studiów literatury cja jako przedmiot transferu).
światowej wynika, że: W tym kontekście mówi się o trzeciej
– do końca lat 70. główny nacisk był kła- kategorii TT: obok ucieleśnionej i nieucie-
dziony na transfer między krajami, czyli leśnionej chodzi o transfer wiedzy cichej/
międzynarodowy, niemej (tacit knowledge).
– w latach 80. nacisk przeniósł się na kra- Niektórzy odróżniają transfer wiedzy
jowy TT, od transferu technologii – tak, jak odróż-
– ostatnio, od lat 90. coraz większe jest niają technikę od technologii. Dla jednych
zainteresowanie transferem wiedzy pojęciem szerszym jest technika, dla innych
naukowo-technicznej z sektora badań – technologia. Wielu zaś używa tych pojęć
i rozwoju (B+R) do szeroko rozumia- zamiennie; jeszcze inni nieco inaczej roz-
nego przemysłu, a właściwie: gospo- kładają akcenty. Np. Sahal pisze, że jeśli
darki. produkt (techniczny) jest transferowany,
Ostatnio pojawiają się nawet bardzo towarzyszy mu transfer wiedzy, na której
interesujące nowe pojęcia i koncepcje. jest oparty. Natomiast według słownika
Np. Steenhuis i de Boer rozwijają pojęcie Macmillana, TT polega na wymianie wie-
exnovation (dla odróżnienia od innovation), dzy o istnieniu i zasadach funkcjonowania
gdzie chodzi o rozwój techniczny firmy maszyn i urządzeń oraz wymianie maszyn
w kraju – odbiorcy pod wpływem transferu i urządzeń samych w sobie. Bozeman zaś
techniki z firmy w kraju-dostawcy. Jed- próbuje ich pogodzić, a mianowicie trak-
nakże w niniejszym projekcie interesuje nas tuje transfer wiedzy jako „wiedzę naukową
przede wszystkim obrót krajowy. Zamien- użytą przez naukowców do dalszych badań”,
nie będziemy używać pojęcia „transfer a transfer techniki jako „wiedzę naukową
wewnętrzny”, choć niektórzy pod tym użytą przez naukowców i innych w nowych
ostatnim pojęciem rozumieją międzynaro- zastosowaniach”. Na tle powyższych roz-
dowy przepływ wiedzy w ramach korporacji ważań powinniśmy mówić chyba o wiedzy
trans-narodowych. naukowo-technicznej.
Dokonała się również ewolucja poglą- Encyklopedia Popularna z 1982 roku
dów na temat przedmiotu transferu. Począt- definiuje technikę jako „dział cywilizacji
kowo pojęcie TT ograniczano do obrotu i kultury, obejmujący środki pracy i tech-
maszynami, urządzeniami i liniami techno- niczne umiejętności produkcji, umożli-
logicznymi dla potrzeb mechanizacji i auto- wiające człowiekowi celową działalność
matyzacji produkcji. Był to tzw. transfer gospodarczą i opanowywanie przyrody”,
ucieleśniony, zmaterializowany – typu hard. natomiast technologia to „wiedza o prze-

1/2007 27
twarzaniu w sposób celowy i ekonomiczny ria 1.) to najważniejszy kanał TT. Również
dóbr naturalnych w dobra użyteczne”. Bio- w materiałach przygotowywanych dla Komi-
rąc powyższe rozważania pod uwagę pro- sji Europejskiej podkreśla się, iż mobilność
ponujemy połączyć te definicje i używać ich kapitału ludzkiego ma kluczowe znaczenie
zamiennie. Tak więc technika/technologia w procesach transferu, zwłaszcza między
w szerokim, nowoczesnym ujęciu to wiedza nauką a przemysłem.
(zarówno zmaterializowana, jak i niezma- Możemy tam znaleźć szeroką klasyfika-
terializowana) umożliwiająca człowiekowi cję mechanizmów TT: transfer między fir-
celową działalność gospodarczą, polega- mami, transfer do firm z publicznego sek-
jącą na przetwarzaniu dóbr naturalnych tora B+R, obejmującego również szkoły
(przyrody). wyższe, transfer do firm poprzez pośred-
Z kolei dla Rogersa, technika jest to ników.
„projekt do instrumentalnego działa- Zauważmy, iż mamy tu de facto dwa
nia, które redukuje niepewność w rela- podstawowe rodzaje transferu: pierwszy
cjach przyczynowo-skutkowych, związa- – zwany w literaturze poziomym, i drugi
nych z osiąganiem pożądanego wyniku”. – zwany pionowym. Mogą one, lecz nie
Według niego, technologia prawie zawsze muszą, sobie towarzyszyć. Notabene, każdy
stanowi mieszankę dwóch komponentów, z nich może odbywać się z udziałem lub
tj. hardware’u (materiał lub fizyczny obiekt) bez udziału pośredników, czyli jednostek
oraz software’u (informacyjna baza tego infrastruktury transferu techniki (JITT).
narzędzia). Uproszczony schemat procesów krajowego
W międzyczasie zmienił się także stosu- TT pokazuje poniższy rysunek.
nek ekonomistów do techniki jako takiej. Różne są cele obu rodzajów TT. Celem
O ile początkowo najważniejsze w proce- przepływu nowej wiedzy technologicznej
sach innowacyjnych były umiejętności kre- z placówek badawczych do przemysłu jest
owania nowej techniki (innowacji), o tyle zwykle innowacja techniczna, podczas gdy
potem zaczęto przykładać wagę przede celem przepływów między firmami jest
wszystkim do zdolności jej transferowania, głównie dyfuzja innowacji. Tak więc np.
obecnie zaś kładzie się nacisk głównie na udostępnienie wynalazku przez placówkę
rozwój zdolności do absorbcji technologii badawczą przedsiębiorstwu powinno być
– czy to z punktu widzenie przedsiębior- traktowane jako przejaw transferu piono-
stwa, czy kraju. Zauważmy przy tym, że wego, zaś dyfuzja – jako przykład pozio-
technika jako wiedza ma elementy zarówno mego transferu techniki. Procesy TT zazę-
techniczne, jak i transakcyjne; może być biają się zatem z procesami innowacyjnymi.
przedmiotem kupna-sprzedaży w procesach W tej ekspertyzie interesuje nas tylko trans-
transferu. Ma to, oczywiście, istotne zna- fer pionowy.
czenie w biznesie. Studia literatury światowej pozwalają
Według UNCTAD, definicja TT, którą sformułować dwa podstawowe modele
proponujemy się dalej posługiwać brzmi: transferu technologii, które można okre-
„jest to transfer systematycznej wiedzy dla ślić jako: (a) model liniowy oraz (b) model
wytworzenia produktu, zastosowania pro- interakcyjny.
cesu lub wykonywania usług, lecz nie obej- Jeśli założymy, że przedmiotem TT są
muje transakcji ograniczających się wyłącz- wyniki badań w zakresie nauk technicznych
nie do sprzedaży czy wynajmu dóbr”. Jak w postaci projektu nowego produktu lub
widać, nacisk położony jest tutaj na wiedzę nowego procesu technologicznego, wów-
służącą produkcji dóbr i usług. czas transfer pionowy oznacza, że wiedza
W jednym z dokumentów OECD znaj- naukowo-techniczna jest transferowana
dujemy interesującą klasyfikację nośników z instytucji badawczej do przedsiębiorstwa
(kanałów) TT, a mianowicie: bezpośrednio albo poprzez jednostki nale-
1. ludzie/zasoby ludzkie – transfer ucieleś- żące do infrastruktury transferu techniki.
niony w ludziach, Nowa wiedza jest następnie wdrażana
2. dokumenty/informacja pisana – transfer w tym przedsiębiorstwie i pojawia się jako
nieucieleśniony, innowacja na rynku. Firma, która pierwsza
3. sprzęt, materiały, produkty – transfer wdroży nowe rozwiązanie naukowo-tech-
ucieleśniony w urządzeniach. niczne, określana jest mianem innowatora.
Wyraźnie stwierdza się, że przepływ Potem może nastąpić dyfuzja tej innowacji
wykwalifikowanego personelu (katego- wśród innych producentów jako transfer

28 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


Pionowy TT

Placówka
B+R

Jednostki
Infrastruktury
Transferu Techniki
(JITT)
Firma

Jednostki
Poziomy TT Infrastruktury
Firma Firma
Transferu Techniki
(JITT)

Firma

Rys. 1. Uproszczony schemat procesów krajowego transferu techniki.

poziomy. Nowa technika może przepły- logie. Długą, wyczerpującą listę źródeł
nąć do tych firm bezpośrednio lub poprzez nowej techniki sformułował np. Freeman,
JITT. Jest to, rzecz jasna, wielce uprosz- a mianowicie: 1) własne prace badawczo-
czony schemat tradycyjnego, liniowego rozwojowe, 2) doświadczenie w produkcji
transferu technologii. i sterowaniu jakością, 3) doświadczenie
Tymczasem obecnie zdarza się niejed- w marketingu i reakcja (odzew) użytkow-
nokrotnie, że pomysły nowych rozwiązań ników, 4) doświadczenie w dziedzinie pro-
naukowo-technicznych – czy to produktów, jektowania i budowy obiektów produkcyj-
czy procesów – które rodzą się w nowo- nych oraz odzew ze strony wykonawców
czesnych, innowacyjnych przedsiębior- i dostawców, 5) śledzenie światowej lite-
stwach, docierają wraz z towarzyszącą im ratury naukowo-technicznej, patentów
informacją do sektora B+R, w tym do i innych źródeł informacyjnych, 6) rekru-
szkół wyższych. Jak pisze Kirkland, „trans- tacja inżynierów i naukowców, 7) kontakty
fer technologii przestał już być traktowany z uczelniami technicznymi, 8) kontakty
jako liniowy proces od wynalazku poprzez z państwowymi organizacjami badaw-
innowacje do dyfuzji (jak w modelu (a)), czymi, 9) zamawianie usług konsultingo-
lecz jest raczej widziany jako dwukierun- wych, 10) przejęcia innych firm lub fuzje,
kowy kanał komunikacji”. W podobnym 11) joint ventures, 12) wspólne (koopera-
tonie wypowiada się Rogers, pisząc o dwu- tywne) umowy badawcze, 13) licencje na
stronnej wymianie informacji. W tym kon- nowe produkty i procesy oraz umowy trans-
tekście często ma miejsce stała, wzajemna feru know-how, 14) badania kontraktowe
współpraca między nauką a przemysłem, (umowy badawcze), 15) inne. Zauważmy,
obustronna wymiana wiedzy naukowo-tech- że niektóre z tych źródeł tkwią wewnątrz
nicznej, podczas której obie strony się uczą. firmy. Nie można ich więc zaliczyć do trans-
Zjawiska takie potwierdza również Cogan. feru.
To nowoczesne podejście określmy właśnie Formy TT różnią się w zależności od
jako interakcyjny model TT. tego, czy mamy do czynienia z transferem
W literaturze możemy spotkać zamiennie pionowym, czy poziomym. Podstawowe
używane określenia: kanały, formy, źródła, kanały przepływu wiedzy naukowo-tech-
a nawet mechanizmy czy tryby (modes) nicznej są następujące:
transferu technologii. Dalej będziemy uży- a) między nauką a przemysłem (N-P):
wać jako zamienniki „kanały” i „formy”. – badania kontraktowe, zamawiane
Są one bardzo liczne i zróżnicowane – tak, przez firmy lub oferowane przez pla-
jak zróżnicowane są współczesne techno- cówki B+R,

1/2007 29
– licencje na wynalazki, wzory użyt- 3. obiekt transferu (transfer object) – wie-
kowe, know-how, dza naukowa, urządzenie techniczne,
– doradztwo naukowo-techniczne, proces technologiczny, know-how,
– przepływ kadry technicznej, szkole- 4. odbiorca transferu (transfer recipient) –
nia, firma, agencja, organizacja, konsument,
– tzw. firmy odpryskowe (spin-off grupa nieformalna, instytucja,
firms), 5. środowisko rynkowe (demand environ-
– informacja w publikacjach naukowo- ment) – przede wszystkim cena techno-
technicznych, logii.
b) między przedsiębiorstwami przemysło- Należy dodać do tego, czy raczej wyod-
wymi (i nie tylko): rębnić, pośrednika transferu (JITT); może
– licencje na wynalazki, wzory użyt- to być firma/instytucja państwowa lub pry-
kowe, know-how, watna. Jednakże można się jej doszukać
– środki automatyzacji, linie technolo- w tym modelu wśród agentów transferu
giczne itp., (wymiar 1.).
– kooperacja przemysłowa, Punkt wyjścia do naszych rozważań sta-
– usługi techniczne, nowi założenie, że w trakcie rozwoju spo-
– wspólne projekty badawcze (w ramach łeczeństwa w sposób ciągły następowało
zgrupowania przedsiębiorstw). gromadzenie zasobów wiedzy traktowa-
Jak widać, niektóre kanały/formy mogą nych jako powszechne dobro składające
się powtarzać. się na globalną mądrość ludzkości. Współ-
Nie można przesądzić, który rodzaj TT czesna ekonomia traktuje zasoby wiedzy
– pionowy czy poziomy – ma większe zna- jako rodzaj kapitału, który może tworzyć
czenie społeczno-gospodarcze. Jednakże nowe wartości użyteczne dla społeczeń-
ostatnio coraz większy nacisk kładzie się, stwa i powiększające zyski przedsiębiorstw.
zarówno w literaturze, jaki i praktyce, na Można więc mówić o produktywności wie-
przepływy nowej wiedzy naukowo-tech- dzy i jej zdolności do tworzenia nowych
nicznej między sektorem B+R a sektorem produktów, procesów technologicznych
biznesu. W literaturze zachodniej często i usług. Produktywność wiedzy w danym
narzeka się bowiem na słabości procesów kraju staje się również czynnikiem decydu-
transferu na styku nauki i przemysłu. Jak jącym o konkurencyjnej pozycji przedsię-
pisze Fiedler, “te dwa światy muszą więc biorstw na rynku globalnym.
być połączone mostem za pomocą trans- Proces przetwarzania zasobów wiedzy
feru technologii”. w nowe wartości jest procesem złożonym,
Niektórzy, np. zespół PREST-u, ogra- wieloetapowym i rozpoczyna się od prze-
niczają wręcz pojęcie TT do przepływów kształcenia wcześniej zgromadzonego
między publiczną nauką a prywatnym zasobu wiedzy w nowe jakości, które stają
przemysłem. Podobnie robi Rogers, który się źródłem innowacji. Są one z kolei mate-
traktuje transfer techniki jako następstwo rialnym wytworem wiedzy. Innowacje, tra-
B+R. Nas interesują tutaj właśnie prze- fiając do odbiorcy, przynoszą wzrost war-
pływy wiedzy między nauką a przemysłem, tości firmy. Takie ujęcie rozszerza pojęcie
a w szczególności transfer wyników badań cyklu tworzenia nowych wartości dla społe-
naukowych. czeństwa od twórczego myślenia przez two-
Transfer technologii wywołuje róż- rzenie nowej wiedzy, następnie przekształ-
ne efekty: gospodarcze, społeczne, poli- canie jej w konkretny pomysł (wynalazek),
tyczne itp. Jego efektywność jest zatem a ten ucieleśnia się w określonym projekcie,
wieloznaczna. Dla potrzeb badań empi- który w procesie technologicznym zamie-
rycznych można skorzystać np. z modelu nia się w produkt kierowany do odbiorcy
„zależnej efektywności” (contingent effec- (klienta) jako nowa wartość.
tiveness model), który ma w sobie pięć Następuje więc transformacja wiedzy
wymiarów: w projekt, a ten z kolei w procesie transferu
1. agent transferu (transfer agent) – agencja daje produkt. Proces transformacji (trans-
rządowa, instytut naukowo-badawczy, feru) wiedzy zachodzi w wyniku współdzia-
wyższa uczelnia, firma prywatna, łania różnych podmiotów należących do
2. środek transferu (transfer medium) – sfery nauki i sfery produkcji. Podmioty te
licencja, prawa autorskie, badania kon- składają się na system transferu wiedzy i tech-
traktowe, literatura fachowa, nologii ze sfery badań do przedsiębiorstw.

30 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


W gospodarce współczesnej, która kierunków badań i prac rozwojowych staje
aspiruje do miana „gospodarki opartej się coraz bardziej znaczący.
na wiedzy”, system powiązań podmiotów Powiązania w systemie transferu inno-
tworzących wiedzę, przetwarzających wie- wacji to przede wszystkim – jak wspo-
dzę w projekty technologiczne, a następnie mniano – przepływ informacji, ale nie
transformujących je w innowacje (nowe tylko. Informacjom towarzyszy przepływ
produkty i technologie) kierowane do dokumentacji, wyposażenia oraz środków
klientów nazywany jest narodowym syste- finansowych niezbędnych dla uruchomie-
mem innowacji (NSI). nia realnej sfery systemu. Zatem część
System transferu wiedzy/technologii ze systemu mogą stanowić organizacje i firmy
sfery nauki do sfery przedsiębiorstw sta- wirtualne, a pozostałe podmioty należące
nowi istotny podsystem w NSI. W ramach do sfery realnej.
systemu transferu wiedzy/technologii nastę- Najważniejszą składową systemu trans-
puje przepływ wytworzonej wiedzy, w szcze- feru wiedzy/technologii muszą stanowić
gólności technicznej, ze sfery B+R do sfery przedsiębiorstwa, które wykorzystują pro-
przedsiębiorstw, w której zostaje ona wyko- jekty przygotowane przez jednostki badaw-
rzystana dla wytwarzania produktów i usług cze własne (wewnętrzny transfer techno-
służących odbiorcom (klientom). Transfer logii) bądź przez podmioty zewnętrzne.
technologii jest zarówno specjalnym przy- Te mogą udostępniać projekty badawcze
padkiem transferu wiedzy, jak i oddzielną w formie licencji, udziału w oczekiwanych
kategorią, która obejmuje przekazywanie zyskach bądź nieodpłatnie, jeżeli projekt
gotowych projektów do realizacji w jed- był finansowany ze środków publicznych
nostkach produkcyjnych. (zewnętrzny transfer technologii).
W systemie transferu wiedzy/techno- We współczesnej gospodarce wysokoro-
logii do przedsiębiorstw obok jednostek, zwiniętej procesy innowacyjne podlegają
które zajmują się tworzeniem wiedzy i jej głównie regulacji rynkowej, której towa-
przetwarzaniem w rozwiązania techniczne rzyszy jednak pewna ograniczona skala
dające podstawę do tworzenia projektów interwencji państwowej. Interwencjonizm
nowych produktów i technologii (uczel- ten przyjmuje obecnie postać polityki
nie, instytuty PAN, jednostki badawczo- innowacyjnej, która jest przykładem poli-
rozwojowe), mogą znaleźć się organizacje tyki strukturalnej współczesnego państwa.
i firmy, których celem jest dostosowanie W literaturze przedmiotu często używane
projektu do wdrożenia do produkcji w fir- jest zamiennie pojęcie „polityka naukowo-
mie produkcyjnej bądź usługowej (do tych techniczna”, chociaż istnieją drobne róż-
organizacji należą parki naukowe, parki nice między nimi. Otóż polityka inno-
technologiczne, inkubatory przedsiębior- wacyjna kładzie nieco większy nacisk na
czości). Do organizacji mieszczących się innowacje/technologie, podczas gdy poli-
w systemie transferu wiedzy/technologii tyka naukowo-techniczna koncentruje się
można też zaliczyć podmioty zajmujące się trochę bardziej na nauce/badaniach nauko-
ochroną własności intelektualnej, a także wych. Niemniej wielu autorów zajmują-
podmioty zaspokajające środki finansowe cych się tą problematyką (np. R. Rothwell
niezbędne dla rozpoczęcia działalności i W. Zegveld, P. Stoneman, B. Lundvall,
produkcyjnej. M. Gibbons) używa tych pojęć w zasadzie
We współczesnej tzw. nowej gospodarce wymiennie.
opartej na szerokim wykorzystaniu tech- Rothwell i Zegveld, prekursorzy zagad-
nologii informatycznych i telekomunikacyj- nienia polityki innowacyjnej w literaturze
nych, system transferu wiedzy/technologii anglosaskiej, rozumieją ją jako „fuzję poli-
można traktować jako sieć wzajemnych tyki naukowej z przemysłową, której strate-
powiązań wszystkich podmiotów realizują- gicznym celem jest osiągnięcie i utrzymanie
cych proces transformacji wiedzy i transferu wysokiego poziomu międzynarodowej kon-
nowych technologii do produkcji, a następ- kurencyjności dóbr wytwarzanych w kraju”.
nie do odbiorcy. W sieci tej należy uwzględ- Z kolei Stoneman definiuje ją jako „zestaw
niać możliwość odbierania sygnałów pły- działań o charakterze interwencji państwa
nących od klienta, który określa potrzeby w gospodarce z intencją oddziaływania na
i kierunki badań nad rozwojem innowacji proces innowacji technicznej” i sugeruje,
technologicznych. W globalnej gospodarce aby pojęciem tym obejmować również
rynkowej udział odbiorców w kształtowaniu wcześniejszą, tj. badawczą fazę tego pro-

1/2007 31
cesu. Przed państwową polityką innowa- Zauważmy jeszcze, że polityka państwa
cyjną stawia Stoneman prozaiczny i wręcz pozwala na całościowe, systemowe podej-
ogólnikowy cel maksymalizacji (lub przy- ście do sceny innowacji.
najmniej wzrostu) dobrobytu. Jest to, czy
raczej musi to być oczywisty cel działań
każdego współczesnego państwa. 3. Stan doświadczeń (metodycznych
W czym należy szukać uzasadnienia dla i praktycznych) w procesach
konieczności prowadzenia państwowej poli- transformacji
tyki innowacyjnej we współczesnej gospo- W 1990 roku stało się oczywiste, że
darce rynkowej? Na podstawie studiów formuła, według której działał poprzed-
literatury zachodniej można by zestawić nio Urząd Postępu Naukowo Technicz-
bardzo długą listę argumentów uzasadnia- nego i Wdrożeń, była niewystarczająca dla
jących. Trafnie i w sposób niezwykle lapi- nowych wyzwań, jakie postawione zostały
darny czyni to Stoneman, formułując dwa Polsce w obliczu jej starań o wejście do
zasadnicze argumenty: Unii Europejskiej i NATO.
1. suboptymalna alokacja zasobów, wyni- Ustawą Sejmu z dnia 12 stycznia 1991
kająca z „rynkowych niedoskonałości”, roku powołany został Komitet Badań
wydaje się stwarzać racjonalność i wska- Naukowych jako naczelny organ admini-
zówkę dla rządowej polityki interwen- stracji rządowej do spraw polityki nauko-
cji; wej i naukowo-technicznej państwa. Celem
2. wyższa stopa efektywności społecznej zapewnienia ciągłości funkcjonowania
jest ważnym czynnikiem podkreślającym sfery nauki wydzielono z budżetu, jakim
argumenty na rzecz interwencji rządo- dysponował KBN środki pozwalające na:
wej w proces postępu technicznego; prowadzenie działalności statutowej pla-
mały wzrost zasobów przeznaczonych cówek naukowo badawczych, realizację
na innowację może bowiem przynieść projektów własnych, czyli grantów, działal-
wysoką stopę zwrotu. ność inwestycyjną (budowlaną), współpracę
Wydaje się, że można dodać jeszcze z zagranicą.
jeden oczywisty argument na rzecz pań- Szczególne znaczenie miały środki na
stwowej polityki innowacyjnej: działalność statutową i granty. Te pierw-
3. zbyt dużą rolę w gospodarce odgrywa sze pozwalały na istnienie sfery badawczej
dzisiaj postęp techniczny i zbyt ważący w skali kraju, natomiast te drugie stały
– w sensie kosztów – jest to element roz- się impulsem wyzwalającym aktywność
woju gospodarczego, aby rząd nie intere- uczonych na polu pozyskiwania środków
sował się tym zjawiskiem i nie próbował na swoje najlepsze pomysły i projekty. Na
go wykorzystać do zwiększenia stopy szczególną uwagę zasługuje formuła gran-
życiowej społeczeństwa. tów. Uruchomiły one bowiem znaczącą ini-
Przechodząc na nasz grunt, co najmniej cjatywę szczególnie młodych pracowników
trzy argumenty można sformułować na nauki.
rzecz umiejętnej polityki innowacyjnej Po opanowaniu systemu oceny placó-
w Polsce w okresie trwającej transformacji: wek n-b i oceny grantów KBN rozszerzał
1. skoro innowacja techniczna jest zja- sukcesywnie swoją propozycję o: projekty
wiskiem, które we współczesnej, wyso- celowe, programy badawcze zamawiane,
ko rozwiniętej gospodarce otrzymuje programy rządowe strategiczne. Projekty
(w różnych formach) wsparcie rządowe, celowe stanowiły pierwszą próbę KBN
to również i u nas takie wsparcie powinna wykorzystania osiągnięć naukowych w prze-
otrzymywać, myśle. Założeniem twórców tego sposobu
2. zdecydowana większość placówek badaw- wspierania nauki, a ściślej rzecz nazywając
czych to nadal jednostki państwowe, jak prac badawczo-rozwojowych, było zgłosze-
i część przedsiębiorstw, nie przez przedsiębiorstwa przemysłowe
3. bez aktywnej postawy państwa wobec zapotrzebowania do placówek badawczych
sfery nauki i techniki nie jest możliwa na nowe rozwiązania, pozwalające na
pełna transformacja polskiej gospo- otwartą konkurencję wyrobów na rynku.
darki i szybkie zintegrowanie się z Unią W skali całego kraju idea projektów celo-
Europejską. Siły rynkowe bowiem są wych wprawdzie nie rozwiązała problemu
u nas nadal zbyt słabe i powolnie działa- wykorzystania rezultatów prac badawczych
jące. w przemyśle, ale przynajmniej tym najak-

32 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


tywniejszym jednostkom pozwala do dzisiaj jącego problemu. W ramach skromnych
na rozwiązywanie niektórych problemów środków ATT uruchomiono:
związanych z unowocześnieniem wyrobów – system pożyczek na preferencyjnych
lub technologii. warunkach (50% stopy oprocentowania
Innym narzędziem wspierającym kra- dla pożyczek lombardowych NBP)
jową naukę były i są projekty badawcze – bazę danych pomyślaną tak, aby można
zamawiane. Podstawowym ich celem było było wspierać przedsiębiorców zaintere-
rozwiązanie zadanych problemów w skali sowanych nowościami technologicznymi
branży, regionu, województwa lub całego i kojarzyć ich między sobą oraz aby
kraju. Dlatego zgłaszać je mogli ministrowie, można ich było kontaktować z ewentu-
wojewodowie, Polska Akademia Nauk, Sto- alnymi udziałowcami finansowymi,
warzyszenia Techniczne (np. FSNT NOT) – konkurs „Polski Produkt Przyszłości”,
itp. Projekty te nie miały narzuconego obli- którego celem było nagłośnienie osiąg-
gatoryjnego warunku wdrożenia ich rezul- nięć przedsiębiorstw lub placówek
tatów do produkcji, ale winny rozwiązywać naukowo badawczych mających w wyniku
istotne problemy z postawionego zakresu postępowania kwalifikacyjnego możli-
badań z jednoczesną możliwością ewentu- wość wprowadzenia na rynek nowych
alnego wykorzystania ich w praktyce (np. wyrobów lub technologii przynajmniej
w ochronie zdrowia, środowiska, oszczęd- w skali kraju; konkurs odbywał się pod
nościach zużycia energii a również – jeśli to patronatem Prezesa Rady Ministrów.
tylko było możliwe – w przemyśle). Pożyczki były udzielane tym podmio-
Ostatnim narzędziem wspierania roz- tom gospodarczym, które zgłaszały chęć
woju nauki były rządowe programy strate- skorzystania z tej formy pomocy, składa-
giczne, funkcjonujące do końca 2000 roku. jąc stosowne wnioski wraz z dokumentacją
Cel, jaki stawiano w tych programach, to uzupełniającą. Warunkiem koniecznym do
rozwiązywanie problemów o szczególnym uzyskania pożyczki było złożenie prawid-
znaczeniu dla gospodarki krajowej. łowo przygotowanego biznes planu.
Wraz z przystąpieniem do Unii Europej- W pierwszym kwartale 2002 roku mocą
skiej l maja 2004 roku Polska stała się bene- uchwały Sejmu ATT przestała istnieć, a jej
ficjentem funduszy strukturalnych. Polsce obowiązki przejęła Polska Agencja Roz-
udostępniono środki z sześciu programów woju Przedsiębiorczości (PARP).
operacyjnych: Większość dotacji udzielanych przez
– Zintegrowany Program Operacyjny Roz- PARP to pomoc dla sektora MŚP przezna-
woju Regionalnego (ZPORR), czona na dofinansowanie usług szkolenio-
– Sektorowy Program Operacyjny Wzrost wych, doradczych i informacyjnych, a także
Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO inwestycji. Dodatkowe środki mogą rów-
WKP), nież być przeznaczane dla instytucji realizu-
– Sektorowy Program Operacyjny Rozwój jących inicjatywy wspierające rozwój przed-
Zasobów Ludzkich (SPORZL), siębiorczości na zasadach non-profit. PARP
– Sektorowy Program Operacyjny Restruk- dysponuje też funduszami pożyczkowymi
turyzacja i Modernizacja Sektora Żyw- i poręczeniowymi. Jednym z ważniejszych
nościowego oraz Rozwój Obszarów Wiej- zadań spoczywających na Polskiej Agencji
skich, Rozwoju Przedsiębiorczości jest realiza-
– Sektorowy program Operacyjny Rybo- cja założeń polityki państwa w dziedzinie
łówstwo i Przetwórstwo Ryb, wspierania innowacyjności gospodarki oraz
– Sektorowy Program Operacyjny Trans- transferu technologii.
port. Terytorialnym partnerem Polskiej
Pogłębiający się i zauważalny brak kon- Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości są
kurencyjności polskich wyrobów na rynku Regionalne Instytucje Finansujące (RIF)
europejskim spowodowany został faktycz- współpracujące przy wdrażaniu polityki
nym rozerwaniem związków sektora nauki „sektorowej” adresowanej do MŚP w regio-
z przemysłem. Projekty celowe wspierane nie. Pełnią one jednocześnie analogiczną
w KBN nie były w stanie wypełnić istnieją- rolę wobec samorządowych władz regio-
cej luki w sposób skuteczny. nalnych wdrażających strategie rozwoju
W roku 1996 powołana została do życia regionu w obszarze dotyczącym MŚP. Są
Agencja Techniki i Technologii, przed którą łącznikiem, który winien w sposób spójny
postawiono zadanie złagodzenia występu- stosować odpowiednie i skoordynowane

1/2007 33
instrumenty na poziomach regionalnym MŚP – trzeba tu dodać – sfery ciągle roz-
i krajowym. W procesie wspomagania roz- wijającej się ilościowo i jakościowo, i stop-
woju przemysłu w Polsce aktywnie uczest- niowo stającej się jednym z filarów polskiej
niczył i uczestniczy Bank Gospodarstwa gospodarki.
Krajowego. Przedmiotem dofinansowania projektów
W zestawieniu systemowych rozwiązań celowych MŚP mogą być badania prze-
ułatwiających przepływ wiedzy do gospo- mysłowe i badania przedkonkurencyjne.
darki nie można pominąć 6 Programu Badania przemysłowe są utożsamiane
Ramowego UE 2002-2006 r. Program ten z pozyskiwaniem nowej wiedzy przydatnej
był instrumentem Unii Europejskiej słu- do opracowania nowych (udoskonalonych)
żącym finansowaniu badań. W ramach produktów, procesów lub usług. Natomiast
w/w programu finansowane były pro- badania przedkonkurencyjne są utożsa-
jekty badawcze realizowane przez mię- miane z przekształceniami wyników badań
dzynarodowe konsorcja. W kraju mamy przemysłowych w projekty nowych, zmody-
wyraźną już lukę intelektualną pomiędzy fikowanych (udoskonalonych) produktów
naukowcami a tymi właścicielami przed- lub procesów, włączając w to wykonanie
siębiorstw przemysłowych, którzy posia- prototypów niebędących przedmiotami
dają jakąś powierzchnię pod produkcję komercyjnej sprzedaży.
lub też skromne środki na częściowy wkład W wyniku podpisanej 27 sierpnia
potrzebny do jej rozpoczęcia, ale którzy nie 2001 r. umowy pomiędzy Komitetem Badań
wywodzą się z kręgów zbliżonych do nauki. Naukowych a Federacją Stowarzyszeń
Trudności, jakie piętrzą się w wyobraźni Naukowo-Technicznych – Naczelną Orga-
takiego przyszłego przedsiębiorcy, czę- nizacją Techniczną, Federacji NOT powie-
sto skutecznie zniechęcają go do podjęcia rzone zostało zadanie organizacji konkur-
działań na polu innowacyjnym. Bezwzględ- sów dla MŚP o dofinansowanie projektów
nie potrzeba tu ekspertów odpowiednio celowych oraz kwalifikacja zgłoszonych
przygotowanych, a ściślej rzecz ujmując, projektów, zawieranie i kontrola realiza-
dobrze przeszkolonych, którzy będą w sta- cji umów, których efektem jest praktyczne
nie udźwignąć obowiązki negocjacyjne od wdrożenie nowego wyrobu lub uruchomie-
startu do finału i to finału zakończonego nie nowoczesnej technologii.
produkcją w wykazującym ambicje nowa- Program FSNT NOT projektów celo-
torskie przedsiębiorstwie. Tacy eksperci, wych dla małych i średnich przedsiębiorstw
zatrudnieni w instytucjach pozarządowych, dofinansowywany ze środków budżetowych
od wielu lat wspomagają ambicje drobnego spotyka się z dużym zainteresowaniem
przemysłu i usług w Niemczech, Włoszech, zarówno wśród przedsiębiorców, jak i jed-
Francji, Wielkiej Brytanii, Finlandii i innych nostek zaplecza badawczo-rozwojowego.
krajach. Identyfikowane trudności przygotowy-
System i zasady dofinansowywania wania wniosków przez MŚP oraz pogarsza-
innowacyjnych projektów MŚP – według jąca się sytuacja ekonomiczna w sferze JBR
koncepcji KBN, następnie udoskonalony zrodziły początki nowego i bardzo korzyst-
przez MNiI – mogą być uznane za jedne nego zjawiska. Otóż szereg JBR dostrzegło
z najskuteczniejszych stymulatorów prze- szansę poprawy swojej sytuacji ekonomicz-
pływów wiedzy pomiędzy nauką i gospo- nej poprzez uruchomienie nowych inicjatyw
darką, wzmacnianych dotacjami budże- we współpracy ze sferą MŚP. Przejawiać
towymi. Godna podkreślenia jest decyzja się to zaczęło w wyszukiwaniu potencjal-
wyjścia z systemem poza opłotki Minister- nie innowacyjnych MŚP, namawianiu ich
stwa Nauki i Informatyzacji, polegająca na przygotowania do przyszłych projektów
na poszukiwaniu partnerów systemowych celowych i przyjmowaniu trudu opraco-
wśród tych, którzy dysponują skutecznymi wywania dokumentacji stosownych wnio-
sieciami oddziaływań zarówno w obszarze sków.
MŚP jak i w sferze nauki. Wprowadzenie każdej innowacji wiąże
Szczególnie skutecznymi okazały się się z poniesieniem pewnych nakładów inte-
pobudzane inicjatywy w sieci Federacji lektualnych, organizacyjnych, rzeczowych,
Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT które w sumie można wyrazić w postaci
i sieci JBR. Zarówno terenowe i branżowe nakładów finansowych. Jeśli wartość tych
organizacje NOT, jak i resortowe jednostki nakładów finansowych przekracza możli-
badawczo-rozwojowe są najbliżej sfery wości podejmującego działania pro-inno-

34 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


wacyjne, co ma zazwyczaj miejsce w nowo- Sprostanie powyżej zarysowanym prze-
powstających firmach, które często są słankom opiera się na Wspólnych Inicjaty-
nośnikiem nowych pomysłów, powstaje wach Technologicznych (ang. Joint Techno-
problem zasilenia przedsięwzięcia ze źró- logy Initiatives) rozwijanych i wdrażanych
deł zewnętrznych. Może to się odbyć na przez europejskie i narodowe platformy
zasadach preferencyjnych (gdy funkcjonuje technologiczne.
krajowa, regionalna polityka i instrumenty Europejskie platformy technologiczne
zachęt pro-innowacyjnych) lub na zasadach definiuje się jako samoorganizujące się
komercyjnych. Ich jakość, skuteczność, sieciowe struktury publiczno-prywatne,
dostępność stwarza mniej lub bardziej powstające z inicjatywy Komisji Europej-
sprzyjające warunki dla rozwoju ogólnie, skiej oraz przemysłu, zdolne do wypra-
a dla przedsiębiorców w szczególności. cowywania długofalowych programów
Ma to z kolei przełożenie na efektywność naukowo-technologicznych na rzecz wzmac-
gospodarki i poziom życia społeczeństwa. niania przewagi konkurencyjnej przemysłu,
Tymczasem, jak wskazują dostępne zapewniające komplementarność działań
źródła analityczne oraz obserwacje własne, na poziomie narodowym, ponadnarodo-
sytuacja w tym zakresie nie jest sprzyja- wym oraz europejskim, zdolne do łącze-
jąca. Ma nawet miejsce poczucie dysonansu nia wizji, przywództwa, krytycznej masy
pomiędzy deklarowanym publicznie zakre- zasobów publiczno-prywatnych i działań
sem pomocy, jaki jest oferowany tworzącej na rzecz rozwoju i wdrażania Wspólnych
się przedsiębiorczości i „biznesowi techno- Inicjatyw Technologicznych przez struktury
logicznemu” od władz publicznych, a jego obejmujące sektor B+R, przemysłowy,
faktyczną osiągalnością. Również skonfron- finansowy oraz instytucje odpowiedzialne
towanie tego stanu z polityką wsparcia dla za politykę naukową, naukowo-techni-
tego sektora w krajach wysoko rozwinię- czą i innowacyjną. Zadaniem przemysłu
tych, w tym Unii Europejskiej, wypada na i państw członkowskich jest dowiedzenie,
niekorzyść Polski. że opracowane przez platformy programy
Aktualnie w kraju dostępna jest dość strategiczne spełniają kryteria Wspólnych
szeroka oferta instrumentów finansowych Inicjatyw Technologicznych, a ich realizacja
przewidzianych do użycia w procesach istotnie wpłynie na wzrost konkurencyjno-
gospodarczych, w tym proinnowacyjnych. ści przemysłu UE.
Niektóre z nich różnią się w zależności od Obecnie (stan na XI.2005) lista europej-
fazy rozwojowej przedsiębiorstwa. ska obejmuje 27 przedsięwzięć, z których
Głównym celem polityki UE jest rozwój przeważająca większość uzyskała status
technologicznie innowacyjnej gospodarki platformy technologicznej. Natomiast aktu-
poprzez kreowanie sprzyjających warunków alna struktura Polskich Platform Techno-
dla badań, edukacji oraz wszelkich form logicznych obejmuje: PP Materiałowa, PP
innowacyjności, polegającej na przekształ- Medycyny Innowacyjnej, PPT Bezpieczeń-
caniu wiedzy i technologii w wartość dodaną stwa Wewnętrznego, PPT Bezpieczeństwo
służącą społeczeństwu w postaci nowych Pracy w Przemyśle, PPT Biotechnologii,
produktów i usług. Wśród kluczowych czyn- PPT Budownictwa, PPT Lotnictwa, PPT
ników sukcesu wyróżnia się tam: (1) rozwój Metali, PPT Ochrony Środowiska, PPT
technologii info, bio i nano stanowiących Opto i Nenoelektroniki, PPT Procesów
koła zamachowe rozwoju indywidualnego, Produkcji, PPT Przemysłu Tekstylnego, PPT
społecznego, gospodarczego oraz pożytków Sektora Leśno Drzewnego, PPT Systemów
środowiskowych, (2) dobre przywództwo Bezpieczeństwa, PPT Technologii Mobil-
inicjatyw technologicznych, (3) wsparcie ze nych i Komunikacji Bezprzewodowej, PPT
strony przemysłu i jego gotowość do pod- Transportu Drogowego, PPT Transportu
noszenia potencjału i specjalizacji techno- Szynowego, PPT Transportu Wodnego,
logicznej na wyższy poziom, (4) stosowanie PPT Wodoru i Ogniw Paliwowych, PPT
zasad otwartego dostępu dla wszystkich Zrównoważonej Chemii, PPT Zrównowa-
zainteresowanych, (5) sprawność organi- żonych Systemów Energetycznych i Czystej
zacyjną, (6) koncentrację na skuteczności Karboenergii, PPT Żywności.
i efektywności, (7) właściwą skalę oraz sta- Uczestnikami platform są przedsiębior-
bilne źródła finansowania, włączając fun- stwa przemysłowe, izby i agencje gospo-
dusze strukturalne oraz instrumenty typu darcze, instytuty naukowe oraz uczelnie.
collaborative research. Krajowy Punkt Kontaktowy jest partne-

1/2007 35
Fazy rozwoju przedsiębiorstwa: Potencjalne źródła finansowania:
1. Zalążkowa: pomysł, – finansowanie własne,
koncepcja, utworzenie – fundusze pożyczkowe,
przedsiębiorstwa – dotacje, np. z Programów Operacyjnych WKP 2.2, ZPORR
3.4. Projektów Celowych,
– business angels,
– kredyt inwestycyjny na preferencyjnych warunkach
oprocentowania i spłat
2. Inkubacji: przetworzenie – finansowanie własne,
pomysłu w prototyp, serię – fundusze pożyczkowe,
informacyjną, początki – dotacje, np. z Programów Operacyjnych WKP 1.4.1, 2.1, 2.2
wchodzenia na rynek ZPORR 3.4. Projektów Celowych MNiL, NOT,
– business angels, venture capital,
– kredyt inwestycyjny na preferencyjnych warunkach
oprocentowania i spłat
3. Faza wzrostu oraz faza – kredyt obrotowy,
ekspansji – kredyt inwestycyjny,
– program Operacyjny WKP 2.3,
– leasing,
– venture capital,
– oferta publiczna
4. Faza dojrzałości (działalność – finansowanie własne przedsiębiorstwa,
na poziomie rentowności i – kredyty krótkoterminowe,
stabilnej pozycji) – leasing
– Programy Operacyjny WKP 2.3
5. Modernizacja, odtworzenie, – kredyty celowe, inwestycyjne
ratowanie przed upadkiem, – leasing
restrukturyzacja – inwestor strategiczny (=finansowanie „własne”)
Tab. 1. Przykładowe źródła finansowania w różnych fazach rozwoju MŚP.
Uwaga: podane przykłady pokazują najczęściej występujące przypadki zastosowania określonych
źródeł finansowania- ostateczny wybór zależy od wielu czynników.

rem we wszystkich platformach. W dniu – polskie firmy są zorientowane raczej na


15 marca 2005 r. został powołany Komitet zakup niż na sprzedaż nowej myśli tech-
Koordynacyjny PPT składający się Koor- nicznej,
dynatorów PPT oraz przedstawicieli Kra- – zdecydowanie zbyt mała jest skala trans-
jowego Punktu Kontaktowego Programów feru osiągnięć nauk technicznych (prac
Badawczych UE. B+R) – zarówno w obrocie krajowym,
Jeśli chodzi o stan przepływów wiedzy jak i zagranicznym,
naukowo-technicznej w Polsce, generalnie – udział transferu techniki ucieleśnionej
rzecz biorąc, można powiedzieć, że: w środkach automatyzacji wydaje się za
– polskie przedsiębiorstwa wykazują małe duży; dotyczy to w równym stopniu obro-
zainteresowanie transferem techniki, tu wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
w szczególności tzw. nieucieleśnionym, Tak więc ogólny stan procesów transfe-
– stanowczo za mała jest rola zewnętrz- ru technologii w Polsce jest nadal niezado-
nego TT, niepokojący jest zwłaszcza walający i nie widać tu zasadniczej poprawy.
minimalny udział licencji kupowanych Słabe przepływy nowej techniki są rezul-
za granicą, tatem słabych powiązań nauki z przemy-
– skromny jest udział Polski w międzyna- słem, co było trwałą cechą poprzedniego
rodowym TT, systemu.

36 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


Niezadowalający stan procesów TT nie ławku, które dokonały pierwszego wdroże-
oznacza, że nie ma tutaj przejawów pozy- nia.
tywnych. Poniżej przedstawiony będzie Rok 1993: licencję kupił i wdrożył Zakład
interesujący, godny naśladowania przykład Odzieżowy „Branta” też we Włocławku.
transferu nowej techniki z sektora B+R do Rok 1994: licencję kupiło i wdrożyło Przed-
przedsiębiorstwa wdrażającego, a następnie siębiorstwo Rolno-Przemysłowe „Buspol”
jej dyfuzji wśród kolejnych firm na rynku w Staszowie.
dóbr zaopatrzeniowo-inwestycyjnych. Rok 1995: licencję zakupiło i wdrożyło
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe
Jest to przypadek ubrań dla drwali, „Appa” w Ustce.
a jego historia jest następująca: Rok 1995: licencję kupiły i wdrożyły Zakła-
Rok 1973: Instytut Wzornictwa Przemysło- dy Odzieżowe „Drwal” we Włocławku.
wego (IWP), we współpracy z Instytutem Rok 1995: licencję kupił i wdrożył Zakład
Badawczym Leśnictwa (IBL), opracował Odzieżowy „Elmast” w Toruniu.
konstrukcję i formę nowego ubrania dla
drwali operatorów pilarek spalinowych. Jak widać, w ciągu trzech lat, a więc
Rok 1974: wdrożenie miało miejsce w Zakła- stosunkowo szybko, produkcja tego uno-
dach Przemysłu Odzieżowego „Modar” wocześnionego wyrobu (ubranie ochronne
w Ostrowcu Świętokrzyskim. dla drwali z wkładką ochronną na nogi)
Lata 1975–1990: nic szczególnego w tej rozpowszechniła się aż wśród sześciu
kwestii się nie działo. wytwórców. Głównym powodem sukcesu
Rok 1991: w ramach doskonalenia rozwią- była niższa cena krajowych ubrań dla drwali
zań konstrukcyjnych i materiałowych ubrań w porównaniu z ofertą zagraniczną, przy
ochronnych dla drwali, opracowana zosta- jednoczesnym uwzględnieniu wymagań
ła wkładka ochronna do spodni. Wkładkę wynikających z norm i dyrektyw w zakresie
opracowali – w ramach wspólnych badań bezpieczeństwa drwala – operatora pilarki
– pracownicy IWP, IBL, Instytutu Włókien- łańcuchowej. Opisany przypadek stanowi
nictwa oraz Zakładów Wyrobów Obicio- dobry przykład liniowego mechanizmu
wych „Vera”. transferu technologii.
Rok 1993: wkładka uzyskała Świadectwo Na podstawie przeprowadzonych badań
Ochrony Patentowej nr W 89708/1993. można naszkicować ogólny obraz procesów
Rok 1993: dokonano sprzedaży licencji transferu techniki wśród polskich przedsię-
Zakładom Odzieżowym „Anser” we Włoc- biorstw. Widzimy na nim zarówno jasne,

Pozytywne zjawiska Negatywne zjawiska


Dominacja transferu techniki nie- Zdecydowanie za mały jest udział zakupów licencji, wyni-
ucieleśnionego (zdobywanie infor- ków prac B+R i doradztwa
macji technicznej) oraz ucieleśnione- Wiele MŚP nie współpracuje z placówkami naukowymi
go w ludziach (rekrutacja i szkolenie
personelu) Duża część współpracujących MŚP nie jest zadowolona
Większość DWP współpracuje z pla- Duży odsetek MŚP nie współpracuje z instytucjami otocze-
cówkami naukowymi nia biznesu w zakresie postępu technicznego
Te firmy, które współpracują z pla- Śladowa jest współpraca firm z jednostkami infrastruktury
cówkami naukowymi i instytucjami transferu techniki oraz funduszami Venture Capital
otoczenia biznesu, są z tego zadowo- Bardzo słaba jest współpraca firm, zwłaszcza MŚP, z samo-
lone rządem terytorialnym w zakresie postępu technicznego
Dobrze przebiega uczestnictwo MŚP Bardzo dużo MŚP nie prowadzi żadnej współpracy z zagra-
w Programie Projektów Celowych nicą w zakresie postępu technicznego
NOT Firmy widzą i przeszkody i „lekarstwa” na zewnątrz, a nie
Zdecydowana większość DWP współ- wewnątrz przedsiębiorstwa
pracuje z zagranicą w zakresie postę- Powszechne jest narzekanie firm na brak środków finan-
pu technicznego sowych
Tab. 2. Pozytywne i negatywne zjawiska w zakresie procesów transferu techniki.

1/2007 37
jak i ciemne plamy. Wykaz pozytywnych – parki naukowo-technologiczne, inkuba-
i negatywnych zjawisk zawiera poniższa tory innowacji, centra technologiczne,
tablica. Wynika z niej wyraźnie, że –nie- – instytucje pomostowe, inaczej brokerzy
stety – negatywne zjawiska dominują, nad transferu techniki,
pozytywnymi. – tzw. firmy odpryskowe (z ang. spin-off
Kluczową rolę w procesach transferu firms).
techniki odgrywają powiązania między Razem z instytucjami, które w proce-
nauką a przemysłem (N-P). Stanowią one sach dyfuzji innowacji pośredniczą między
istotę pionowego TT, którego rezultatem przedsiębiorstwami (poziomy TT), tworzą
– jak pamiętamy – są przede wszystkim one infrastrukturę transferu techniki.
innowacje techniczne. Tak duże znaczenie W krajach o rozwiniętej gospodarce rynko-
tych powiązań wynika głównie z faktu, że wej istnieje szeroka i wielce zróżnicowana
innowacja „stoi na dwóch nogach”: jedna gama jednostek infrastruktury transferu
noga tkwi jeszcze w sferze B+R, podczas techniki, które odgrywają tam ważną rolę
gdy druga tkwi już w sferze produkcji. Stąd – jako aktorzy drugoplanowi – na scenie
tak ważne jest właściwe „przejście” między innowacji. Jest to jedno ze źródeł wyso-
obu sferami. kiego poziomu innowacyjności gospodarek
Liczne, ścisłe powiązania N-P zapewniają zachodnich.
drożność kanałów transferu pionowego, co Sprawdźmy teraz, trzymając się poda-
tym samym przyspiesza przepływy nowej nej wyżej klasyfikacji, jak wygląda aktualna
wiedzy technicznej z placówek naukowych panorama jednostek infrastruktury trans-
do przedsiębiorstw, a to z kolei owocuje feru techniki w Polsce.
licznymi innowacjami. Takie zjawiska W końcu 2004 roku istniało w kraju 12
obserwuje się w krajach wysoko uprzemy- parków naukowo-technologicznych. Powsta-
słowionych. wały stopniowo: sześć z tych inicjatyw poja-
Kwestia powiązań N-P ma obecnie wiło się w II połowie lat 90. (w Poznaniu,
zasadnicze znaczenie w procesach innowa- Krakowie, Wrocławiu, Koszalinie, Szczeci-
cji i transferu techniki w polskiej gospo- nie i Gdyni), pozostałych sześć (w Bełcha-
darce. Jak wiemy, przez wiele dziesiątków towie, Lublinie, Toruniu, Suwałkach, Gli-
lat po II wojnie światowej nauka i produkcja wicach i Płocku) w ostatnich dwóch latach.
w Polsce były względnie odosobnione, przy Dziesięć spośród nich jest już wypełniona
czym większość potencjału B+R tkwiło przedsiębiorstwami, a trzy są gotowe do
i nadal tkwi poza przedsiębiorstwami. przyjęcia pierwszych firm-rezydentów. Jed-
A ponadto nieliczne ogniwa pośredniczące nakże większość polskich parków jest nadal
występowały na styku nauka – przemysł albo w stadium organizacji, albo w fazie
(swego rodzaju puste pole). Były to główne zalążkowej.
przyczyny niskiej innowacyjności polskiej Aktualnie trwają zaawansowane prace
gospodarki. koncepcyjne nad utworzeniem kolejnych
parków, m.in. w Warszawie, Łodzi, Czę-
Istnieją dwie podstawowe formy owych stochowie, Tychach i Bielsku-Białej. Jeśli
powiązań: chodzi o Warszawę, myślano początkowo
1. zinstytucjonalizowane, tj. struktury insty- o lokalizacji na Bemowie, nieopodal Woj-
tucjonalne (nazwijmy je typu hard) oraz skowej Akademii Technicznej. Ostatecznie
2. niezinstytucjonalizowane, np. umowy-zle- władze miejskie zdecydowały w 2005 roku
cenia itp. sposoby współpracy (nazwijmy o tworzeniu „samorządowo-rządowego”
je typu soft). Warszawskiego Parku Technologicznego na
Obie formy są ważne z punktu widzenia podmokłym i bagnistym terenie niedaleko
procesów TT, zwłaszcza transferu wiedzy tzw. Trasy Siekierkowskiej.
nieucieleśnionej. Z uwagi jednak na to, że W końcu 2004 roku były w Polsce 53
powiązania typu soft były w Polsce znacz- inkubatory przedsiębiorczości, w których
nie lepiej rozwinięte niż więzi typu hard, działało ok. 1200 podmiotów tworzących
dalej zajmiemy się tylko tą drugą formą ponad 4800 miejsc pracy. Wśród nich były
powiązań. inkubatory innowacji działające w ramach
Obecnie w krajach wysoko uprzemysło- parków naukowo-technologicznych (Wroc-
wionych dominują trzy zasadnicze rodzaje ław i Gdynia), prócz tego zaawansowane
struktur instytucjonalnych działających na są koncepcje inkubatorów akademickich
styku nauki z przemysłem. Są to: przy 11 uczelniach. Mimo wszystko liczba

38 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


tego typu inkubatorów nie jest imponu- nie wymiany informacji oraz nawiązywanie
jąca. i zacieśnianie współpracy między przed-
Do trzeciej podgrupy można zaliczyć tzw. siębiorcami, zwłaszcza małymi i średnimi,
centra zaawansowanych technologii (CZT), a przedstawicielami bazy badawczo-rozwo-
które w ostatnim czasie zaczęły powstawać jowej. Określilibyśmy go jako swoiste biuro
w Polsce jako nowy typ rozwiązania orga- matrymonialne działające w sferze trans-
nizacyjnego. Na koniec 2004 roku było 26 feru technologii.
konsorcjów naukowych, które uzyskały sta- Najnowszą inicjatywą w tej dziedzinie
tus CZT oraz dofinansowanie Ministerstwa jest utworzenie we wrześniu 2005 roku sieci
Nauki i Informatyzacji (MNiI). 35 Ośrodków Innowacji NOT, bazujących
Wprawdzie u podstaw CZT legł zamysł na terenowych jednostkach organizacyj-
raczej tworzenia nowych rozwiązań nych NOT rozmieszczonych na obszarze
naukowo-technicznych niż pośredniczenia całego kraju – co najmniej po 1-2 w każdym
w procesach TT, jednakże takie rozwiązanie województwie.
organizacyjne może sprzyjać generowaniu To wielce interesujący i potrzebny pro-
i rozprzestrzenianiu się innowacji technicz- jekt. Poczekajmy, aż zaczną pojawiać się
nych. Centra te bowiem mogą i z pewnością jego pierwsze efekty. Niemniej inicjatywa ta
będą się ubiegać o projekty celowe MNiI, jest kolejnym dowodem na to, że Naczelna
w których z założenia powinny następować Organizacja Techniczna pełni już nie tylko
wdrożenia wyników prac B+R. Dopiero funkcję stowarzyszenia inżynierów w Pol-
przyszłość pokaże, jaką rolę odegrają cen- sce, ale staje się, w warunkach gospodarki
tra zaawansowanych technologii na polskiej rynkowej, promotorem postępu technicz-
scenie innowacji. nego, zwłaszcza wśród małych i średnich
Druga grupa JITT (instytucje pomo- przedsiębiorstw.
stowe) jest już dość zróżnicowana. Na ko- Trzecią, ostatnią grupę jednostek infra-
niec 2004 roku zidentyfikowano w Polsce 29 struktury transferu techniki tworzą firmy
ośrodków oferujących pomoc w transferze odpryskowe. Firma taka powstaje zwykle
techniki i dostępie do informacji o nowych poprzez odłączenie się od macierzystej
technologiach, programach pomocowych uczelni albo innej placówki naukowo-
i możliwościach współpracy naukowo-tech- badawczej, jedno- lub kilkuosobowego
nicznej. Należą tutaj przede wszystkim cen- zespołu badaczy, którzy zakładają własne
tra transferu technologii oraz podobnego przedsiębiorstwo. Jego pierwotnym celem
typu ośrodki, których podstawowym zada- jest zazwyczaj urynkowienie nowego roz-
niem jest pośredniczenie w przepływach wiązania naukowo-technicznego opraco-
wiedzy naukowo-technicznej między nauką wanego przez ten zespół w tejże uczelni/
a przemysłem. Niektóre z nich działają placówce. Często jest to firma oparta na
również jak centra technologiczne tworzące wysokiej technice typu FONT. W firmie
omówioną wyżej trzecią podgrupę, np. CTT spin-off ładunek prac B+R pozostaje
w Gdańsku zajmuje się biotechnologiami. potem duży. Notabene, wiele takich przed-
Trzy spośród centrów transferu techno- siębiorstw znajduje schronienie w parkach
logii (w Krakowie, Poznaniu i Warszawie) naukowo-technologicznych. W literaturze
mają jednocześnie status Ośrodka Przekazu polskiej nie ma, niestety, publikacji relacjo-
Innowacji (z ang. Innovation Relay Centre nującej wyniki głębszych badań naukowych
– IRC), czwartym tego typu ośrodkiem nad zjawiskiem firm odpryskowych.
w Polsce jest IRC działający przy Ośrodku Z dokonanej wyżej analizy stanu infra-
Przetwarzania Informacji w Warszawie5. struktury transferu techniki wynikają nastę-
Swoim działaniem pokrywają teren całego pujące wnioski:
kraju. Polskie IRC wchodzą w skład sieci 1. W Polsce mamy już dość szeroką i zróż-
obejmującej 68 takich ośrodków w 30 kra- nicowaną gamę jednostek infrastruk-
jach europejskich. Ich głównym zadaniem tury TT,
jest pośredniczenie w międzynarodowym 2. Są one jednak zorientowane raczej na
transferze techniki. wspieranie procesów innowacyjnych
Do instytucji pomostowych można zali- (w ramach transferu pionowego mię-
czyć również, utworzony dwa lata temu, dzy jednostkami sfery B+R a firmami)
Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw przy niż na wspomaganie procesów dyfuzji
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczo- (w ramach transferu poziomego między
ści. Celem działalności Klubu jest ułatwia- przedsiębiorstwami),

1/2007 39
3. Niektóre jednostki nie wytrzymują próby które nadawałyby się do szybkiego wdro-
czasu i znikają z rynku, ale pojawiają się żenia, np. poprzez zakładanie firm typu
coraz to nowe inicjatywy, start-up (głównie przez doktorantów)
4. Niezbędne są szersze badania nad czy spin-off (głównie przez pracowników
powstawaniem, funkcjonowaniem i roz- naukowych). Teza ta wymaga jednak
wojem JITT w Polsce oraz ich roli w pro- potwierdzenia w toku dalszych badań.
cesach transformacji wyników badań do Po drugie, nikt z tej grupy responden-
praktyki. tów nie wymienił – wśród zadań swojej
Dla oceny obecnej roli tych jednostek jednostki – problematyki ochrony praw
przeprowadzono ankietę internetową własności intelektualnej (PWI). Chodzi
wśród 15 takich instytucji w Polsce; wszyst- o PWI w szerokim ujęciu, tj. obejmujące
kie odpowiedziały. Z analizy udzielonych zarówno prawo autorskie, jak i prawo
odpowiedzi wynikają następujące wnioski własności przemysłowej dotyczące
ogólne: przede wszystkim wynalazków, wzorów
1. Jeśli chodzi o charakter działalności, użytkowych, znaków towarowych itp.
większość z nich zajmuje się przede Ranga PWI jest nadal wyraźnie niedo-
wszystkim działalnością badawczo-szko- ceniana nie tylko przez te instytucje,
leniową/dydaktyczną (dotyczy to nie ale – jak wiadomo – przez bardzo wielu
tylko jednostek przyuczelnianych), pracowników naukowych w Polsce. Tę
a także działaniami, które mają wspierać niechęć trzeba przełamywać.
przedsiębiorczość, głównie wśród małych Natomiast w krajach wysoko rozwinię-
i średnich przedsiębiorstw. tych przywiązuje się olbrzymią wagę do
2. Ułatwianie przepływów wiedzy naukowo- ochrony PWI, traktując je jako poważne
technicznej jest tylko jednym z celów źródło dochodów dla pracowników
tych jednostek, często nie najważniej- nauki, lecz również dla innych stron
szym. zaangażowanych w transfer techniki.
3. W obszarze transferu techniki zajmują Tym zajmują się tam nie tylko uczelniane
się one głównie: doradztwem organiza- biura transferu, ale także inne instytucje
cyjno-technicznym, audytami techno- pomostowe.
logicznymi dla MŚP, organizacją spot- 5. Tymczasem pozostałe ankietowane jed-
kań partnerskich (kojarzeniem firm), nostki też nie wspominają o prawach
pomocą dla MŚP w przygotowywaniu własności intelektualnej wśród swoich
wniosków na projekty dofinansowane ze zadań. A zajmują się w dużym stopniu
środków budżetowych/unijnych. Wielu świadczeniem różnych usług szkolenio-
respondentów deklaruje również, że wych, zwłaszcza dla MŚP, oraz działal-
oferuje pomoc przy wdrażaniu nowych nością informacyjną, która ma pomóc
rozwiązań naukowo-technicznych, ale w zdobywaniu środków finansowych na
deklaracje te są dość enigmatyczne, ich rozwój. Niewiele z tych JITT zaj-
mało konkretne. muje się zawodowo pośrednictwem na
4. Te jednostki, które działają w ramach styku nauka – przemysł tak, jak robią to
uczelni, można by określić mianem „biur instytucje pomostowe w krajach wysoko
transferu”. Jednakże nie pełnią one rozwiniętych.
takich funkcji, jak typowe biura transfe- Reasumując, wiele spośród badanych
rowe czy łącznikowe (z ang. liaison offi- jednostek infrastruktury transferu tech-
ces) na Zachodzie. nologii odgrywa bardzo pożyteczną rolę
Po pierwsze, ankietowane jednostki w procesach TT. Ich działalność na scenie
przyuczelniane zajmują się głównie innowacji pozostawia jednak dużo do życze-
usługami badawczo-dydaktycznymi, co nia. Powinny one odgrywać istotną rolę
nie dziwi, lecz nie akcentują – w opisach w łagodzeniu barier transferu techniki.
swej działalności – wdrażania wyników Ponadto funkcjonowanie szeregu ana-
prac B+R, które powstały w macierzy- lizowanych jednostek opiera się przede
stych uczelniach, mimo dużego zaanga- wszystkim na środkach publicznych, a jak
żowania finansowego „własnych” uczelni wiemy, wiele tego typu podmiotów w Pol-
w ich funkcjonowanie. Jedną z przyczyn sce znikło, gdy skończyły się środki budże-
nie zajmowania się komercjalizacją jest towe. Dużym wyzwaniem dla tych instytu-
z pewnością niezbyt obfita podaż dojrza- cji jest, naszym zdaniem, to, jak połączyć
łych rozwiązań naukowo-technicznych, misję, którą powinny pełnić (ułatwianie

40 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


przepływów wiedzy naukowo-technicznej), nymi i zewnętrznymi systemami komuni-
z celem komercyjnym (zapewnienie docho- kacyjnymi. W monografiach dotyczących
dów/zysków), którego realizacja pozwoli im project management problematyce przesy-
samym dłużej przetrwać na rynku. łania informacji poświęca się dużo miejsca.
Jednostki te, zwłaszcza przyuczelniane, Prezentowane w nich systemy współpracy
powinny dobrze pełnić m.in. następują- mają w większości tradycyjną, hierarchiczną
ce funkcje w procesach transferu techno- strukturę.
logii: Większość przedstawianych w literaturze
– pomoc pracownikom naukowym, dok- badań dotyczy analizy systemu komunika-
torantom i studentom przy zakładaniu cji zewnętrznej, a więc: zespoły badawcze
własnych firm typu start-up czy spin-off, – praktyka; natomiast nie zawsze jest doce-
– ochrona praw własności intelektualnej, niana komunikacja wewnątrz zespołów rea-
– przełamywanie niechęci naukowców do lizujących badania, jak i zespołów, które
patentowania swoich osiągnięć, te badania absorbują. Z analizy publika-
– przeciwdziałanie występującym często cji z zakresu budowy efektywnych syste-
zjawiskom zazdrości i ostracyzmu wobec mów projektowych na szczególną uwagę
pracowników naukowych blisko współ- zasługują badania L. Mullins. Dotyczyły
pracującym z przemysłem. one badania podstawowych sprzeczności
Z drugiej strony, JITT powinny ofe- występujących w zespołach projektowych.
rować zróżnicowaną w formach, szeroką Mullins zwraca uwagę na to, że liderzy grup
pomoc przedsiębiorcom, zwłaszcza małym projektowych wymagają od pracowników
i średnim, przy wdrażaniu/komercjalizacji zarówno gotowości do kompromisu i pod-
wyników własnych prac B+R, a w szczegól- porządkowania, jak i wysokiego poziomu
ności nowej wiedzy naukowo-technicznej indywidualizmu, kreatywności.
powstałej na zewnątrz firm. Z kolei J. Chaffe pisze, że większość
Jednak aby JITT stały się katalizato- ludzi w trakcie pracy zawodowej traci swoją
rem przepływów nowej techniki, powinny kreatywność i indywidualizm na rzecz kon-
zdecydowanie poprawić sprawność swego formizmu i standardowości. Dlatego można
działania. Muszą same starać się umiejęt- zauważyć tendencje, że niektórzy liderzy
nie godzić swoją misję społeczną z własnym wolą tworzyć zespoły z młodych pracow-
celem komercyjnym. Sieć tych jednostek ników, zdając sobie sprawę z braku ich
musi się nadal rozrastać; zresztą, są na to doświadczenia zawodowego. Postępując
środki w ramach jednego z funduszy struk- w ten sposób, muszą się liczyć z faktem, że
turalnych Unii Europejskiej. w ten sposób mogą też zwiększać prawdo-
Sukcesy i porażki realizacji wielu dzia- podobieństwo nie osiągnięcia założonych
łań innowacyjnych zależą od różnorodnych celów projektu. Dlatego też postępowanie
czynników. Jednymi z nich są problemy liderów powinno godzić te sprzeczne ten-
współpracy uczestników procesu transfor- dencje i dobierać do realizacji projektu jak
macji wyników badań naukowych do prak- najbardziej kompetentnych pracowników,
tyki. Na podstawie analizy literaturowej, jak aby maksymalizować prawdopodobieństwo
i własnych badań można postawić hipotezę osiągnięcia sukcesu.
roboczą o bardzo dużym wpływie systemu Na tę problematykę zwraca uwagę
współpracy, czyli de facto systemu komuni- J. Adair. Wskazuje on na trzy kryteria,
kacji na końcowe efekty działania zespołu które powinny być brane pod uwagę przy
i to w układzie: doborze członka zespołu realizującego
– zespół realizujący badania naukowe zadania: kompetencje, motywacja do pracy,
i projekty wdrażania nowoczesnych atrybuty osobiste.
rozwiązań a otoczenie, czyli podmioty Przedmiotem prezentowanej w tym
gospodarcze, które absorbują wyniki opracowaniu analizy jest uzasadnienie hipo-
badań naukowych, jak też wdrażają nowe tezy o wpływie networkingu, czyli systemu
rozwiązania, a więc praktyka (użytkow- komunikacji na efekt działania zespołu pro-
nicy, inne zespoły projektowe itd.), jektującego transformację wyników badań
– zespół realizujący badania naukowe naukowych do podmiotów gospodarczych
i prace projektowe, czyli komunikacja biorących udział w analizowanym procesie
wewnątrz zespołu. transformacji (ale nie tylko). Podstawowy
Oczywiście mamy tu też do czynienia problem to odpowiedź na pytanie: jakie
z wzajemnymi relacjami między wewnętrz- należy stworzyć warunki funkcjonowania

1/2007 41
zespołów, które transformują wyniki badań szenie sukcesów. Słowa te można odnieść
naukowych, aby: do badań zespołów projektowych zajmu-
– zminimalizować negatywne skutki współ- jących się – przy pomocy networkingu –
pracy w analizowanych układach, transformacją wyników badań naukowych
– stworzyć warunki dla wzmocnienia pozy- do praktyki.
tywów tej wspólnej pracy. Systemy komunikacyjne składają się
Networking można rozpatrywać z róż- z określonych „cegiełek”. Sprawność całego
nych punktów widzenia (zarówno makro, systemu zależy właśnie od funkcjonowania
jak i mikro). My pragniemy zająć się prob- tych cegiełek. Przekazywanie informa-
lematyką związaną z oboma podejściami cji między poszczególnymi elementami
i odpowiedzieć, jak powinny być wykorzy- systemu, i to niezależnie od stosowanych
stane możliwości, które daje networking, rozwiązań technicznych, ulega deformacji
w efektywnej transformacji wyników badań związanej z działaniem różnego typu szu-
naukowych, czyli kreowaniem i przekazy- mami. Deformacja ta jest wywołana czyn-
waniem wiedzy i informacji. Można jed- nikami:
nak powiedzieć, że punkt ciężkości doty- – technicznymi, czyli istniejące środki
czy problematyki mikro, czyli organizacji hardware’owo – software’owe nie umieją
zespołów mających za zadanie transfor- w pełni poradzić z formą, jak i treścią
mację wyników badań naukowych. Na tym wyników badań naukowych,
etapie abstrahujemy w zasadzie od proble- – semantycznymi, wtedy, kiedy nasz
matyki technicznej, czyli systemu środków odbiorca nie umie odczytać lub zinter-
technicznych współpracy. Zwracamy tylko pretować przesłanych wyników badań
uwagę na ogromny dokonujący się w tym naukowych,
zakresie postęp techniczny, a zwłaszcza roz- – pragmatycznymi, kiedy otrzymana infor-
wój technologii bezprzewodowej, oraz na macja dotycząca wyników badań nauko-
istniejące w tym zakresie bariery. wych nie wnosi nic nowego do posiada-
Chociaż może wydawać się, że przed- nej przez niego wiedzy, a odbiorca tylko
stawiona hipoteza jest oczywista, to jej stracił czas na jej pozyskanie.
szczegółowa analiza nie prowadzi do tak Analiza badanych systemów transfor-
jednoznacznych wniosków. W realizacji macji wyników badań naukowych wykaza-
zadań możemy stosować odmienne komu- ła, że:
nikacyjne systemy przekazywania wyników – na stosowanych 14 networkingowych
badań naukowych i oceny ich realizacji. (sieciowych) systemów komunikacji suk-
Ich użyteczność w kontekście rezultatów cesem zakończyło się 11 projektów, czyli
pracy zespołu jest bardzo różna. Dlatego około 80%;
też właściwa hipoteza, którą pragniemy – na stosowanych 8 tradycyjnych syste-
udowodnić, ma następujące brzmienie: dla mów komunikacji networkingu suk-
przekazywania wiedzy i informacji, jakimi cesem zakończyły się tylko 4 projekty,
są badania naukowe, najbardziej efektywną czyli 50%. Te cztery zakończone suk-
metodą jest sieciowy system komunikacji, cesem projekty polegały na wdrożenie
czyli networking. transformacji wyników badań nauko-
Przez sieciowy system komunikacji rozu- wych już sprawdzonych wielokrotnie
miemy taki system, w którym powiązania produktów opracowanych w firmach
między uczestnikami różnego typu zespo- software’owych.
łów (tu generującego i absorbującego wie- Również ilość i ciężar gatunkowy kon-
dzę) są bezpośrednie i różnorodne. W takim fliktów był o wiele niższy w zespołach pra-
systemie występuje szczególna rola lidera cujących w sieciowym systemie networkin-
lub administratora systemu transformacji, gowym niż w systemach hierarchicznych.
która polega na budowie sytemu przeka- Wyniki uzyskane z badań nad szybko-
zywania informacji i wiedzy, jak i budo- ścią przekazywania informacji dotyczących
wie systemu wzajemnego zaufania między rezultatów badań naukowych dowiodły,
poszczególnymi zespołami. że w systemie networkingu czas przesyła-
Transakcyjny charakter systemu networ- nia danych jest o około 30% krótszy niż
kingu ma pozytywny wpływ na uczenie się w systemach hierarchicznych.
zespołu, przekazywanie wiedzy, zwiększenie W praktyce sprawdziły się zasady pro-
szybkości wdrożeń rozwiązań i szybszego jektowania systemów zarządzania przed-
jego pojawienia się na rynku jak też odno- stawione przez M. Hammera w metodzie

42 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


reengineeringu. Wg tych zasad. dla zwięk- następuje sprawdzenie wykonania poszcze-
szenia efektywności funkcjonowania sy- gólnych punktów procedury. Natomiast
stemu komunikacji należy maksymalnie w drugiej sytuacji już pojawia się przewaga
eliminować ogniwa pośrednie. Zasady te systemu tradycyjnego.
są również słuszne dla transformacji wyni- Jeśli chodzi o instrumenty prowadzonej
ków badań naukowych. Rekomendacja dotąd polityki innowacyjnej państwa, to:
praktyczna to działania mające na celu two- – zdecydowana większość to narzędzia
rzenie zespołów mieszanych składających finansowe; pozostałe rodzaje możliwych
się zarówno z przedstawicieli podmiotów, przedsięwzięć wydają się niedoceniane,
w których wdrażane będą wyniki badań, jak – wyraźnie dominują instrumenty strony
i ich twórców. podażowej nad popytową,
Z przeprowadzonych obserwacji prak- – większość z nich jest adresowana do
tycznych można stwierdzić, że inna jest przedsiębiorstw/przemysłu jako całości,
sytuacja wtedy, gdy pracownicy współ- – brak jest narzędzi adresowanych do
pracują z sobą a ich ocena jest związana branż wysokiej techniki,
z oceną wspólnie wykonanego zadania. – zbyt duży nacisk jest położony na wspar-
Współpraca w procesie transformacji wyni- cie tworzenia nowych osiągnięć nauko-
ków badań naukowych w takich warunkach wych zamiast na ich wdrażanie,
staje się koniecznością. Między pracowni- – instrumenty wspierania innowacji są
kami następuje znaczący transfer wiedzy. zorientowane raczej na generowanie
Oddziaływanie lidera na podległy zespół innowacji niż na ich dyfuzję; trudno
powinno być takie, że powinien on utrwalać wśród nich znaleźć takie narzędzia,
następującą postawę: dzielenie się wiedzą które byłyby „wycelowane” wyłącznie
z innymi pracownikami jest traktowane w transfer techniki.
jako ich obowiązek. Można zidentyfikować kilka zasadni-
Projekty dotyczące transformacji wyni- czych cech tej polityki w latach 1990–2004:
ków badań naukowych do zastosowań – brak długookresowej strategii rozwoju
praktycznych możemy podzielić na dwie nauki i techniki,
kategorie: – falowanie bieżącej polityki,
1. Projekty polegające na upowszechnie- – niedostateczna koordynacja działań mię-
niu ogólnie dostępnych wyników badań dzy agendami rządowymi,
naukowych, gdzie kreatywność zespołu – relatywny spadek nakładów budżeto-
transformacji wyników badań nauko- wych na B+R,
wych jest istotna, ale nie jest elemen- – dość silna centralizacja polityki, zwłasz-
tem najbardziej pierwszoplanowym. cza finansowania badań naukowych oraz
Najbardziej istotne jest ścisłe realizowa- brak regionalnego podejścia,
nie opracowanych procedur przekazy- – zbyt małe wsparcie dla badań stosowa-
wania wyników badań naukowych, np. nych w ramach decyzji finansowych,
w ramach sytemu SYNABA. Należy – za duży nacisk położony na wsparcie
jednak zaznaczyć, że to stanowisko jest nauki jako takiej zamiast na innowacje
krytykowane, ponieważ – jak wykazuje per se,
praktyka – istnieje dzisiaj zmienność – brak polityki na rzecz transferu techniki/
procesów. Bardzo często modyfikuje się dyfuzji innowacji.
te aplikacje lub istniejące procesy, tak Była to raczej polityka naukowa niż
aby odpowiadały rzeczywistości, i jest to techniczna. Obecna sytuacja to swoista mie-
pewna forma kreatywnej działalności. szanka: z jednej strony nadal funkcjonuje
2. Projekty polegające na potrzebie korzy- model typu science-push (z dość szeroką
stania z unikalnych wyników badań interwencją państwa), ale staje się coraz
naukowych, gdzie praktycy nie mają słabszy, z drugiej strony zaś zaczął funk-
świadomości, że ich działalność może cjonować model typu market-pull, choć jest
być wspomagana przez odpowiednie jeszcze słaby. Nie była i nadal nie jest to ani
badania naukowe. Tu wymaga się dużej polityka zorientowana na misję (mission-
kreatywności zespołu transformacji oriented policy), ani na dyfuzję (diffusion-
wyników badań naukowych. oriented policy). Należy jednak podkreślić,
Dlatego pamiętając o wymienionym że duży wysiłek został poniesiony przez
ograniczeniu, system networkingu jest kolejne rządy, aby wypracować prawdziwą,
skuteczny w pierwszej sytuacji, czyli kiedy nowoczesną politykę innowacyjną, która

1/2007 43
byłaby dostosowana do warunków współ- ścisłej współpracy sektora małych i średnich
czesnej gospodarki rynkowej. Ta polityka przedsiębiorstw z instytutami naukowo-
nadal ewoluuje. badawczymi i uczelniami wyższymi.
Jeśli chodzi o działania władz regio- Na podstawie analizy wdrażanych
nalnych i lokalnych na rzecz innowacji w Polsce Regionalnych Strategii Innowa-
i przepływów wiedzy naukowo-technicznej, cji trudno jest jednoznacznie stwierdzić,
to z badań wynika, że większość zawartych które władze administracyjne i samorzą-
w Regionalnych Strategiach Innowacji ini- dowe są najbardziej efektywne, gdyż tylko
cjatyw oczekuje na realizację. Taka sytuacja część planowanych projektów jest obecnie
występuje dlatego, iż wdrażane w naszym w fazie realizacji i do końca nie wiadomo,
kraju strategie zostały niedawno przyjęte czy zostaną zrealizowane. Projekty Regio-
przez samorządy wojewódzkie. Dla przy- nalnych Strategii Innowacji charakteryzują
kładu RIS dla województwa warmińsko- się podejściem długofalowym do podejmo-
mazurskiego i podkarpackiego został zaak- wanych działań. Okres ich realizacji jest
ceptowany dopiero w 2004 roku, zaś dla wydłużony w czasie. Efekty ich wdrażania
podlaskiego w 2005 roku. Jedynie projekt spodziewane są dopiero po latach.
RIS dla województwa kujawsko-pomor- Z analizy Regionalnych Strategii Inno-
skiego został przyjęty już w 2001 roku. wacji wynika również, iż brakuje inicjatyw
Zawarte w projektach Regionalnych na rzecz tworzenia w niektórych woje-
Strategii Innowacji instytucje wspierające wództwach parków naukowych. Może to
transfer wiedzy/technologii z ośrodków mieć negatywny wpływ na proces wspiera-
naukowo-badawczych do biznesu mają nia przepływu wiedzy naukowo-technicz-
różną orientację. Występują parki prze- nej z uczelni do biznesu. Szkoda, że nie
mysłowe, naukowo-technologiczne, tech- zostały one uwzględnione w strategiach
nologiczne, przemysłowo-technologiczne, dla województwa śląskiego oraz małopol-
centra zaawansowanych technologii, centra skiego. Regiony te posiadają silne zaplecze
doskonałości, centra transferu technologii, naukowe oraz przemysłowe. Za słabość
centra transferu innowacji, centra techno- wielu strategii należy uznać także brak
logiczne czy innowacyjne. W projektach projektów budowy parków agro-przemy-
Regionalnych Strategii Innowacji zawarto słowych oraz centrów transferu technologii
także propozycje tworzenia inkubatorów na terenach wybitnie rolniczych. Dotyczy to
przedsiębiorczości, inkubatorów technolo- szczególnie Lubelszczyzny, Podlasia, War-
gicznych, czy innowacyjnych inkubatorów mii i Mazur oraz Wielkopolski.
zaawansowanych technologii oraz innych Pierwszych rezultatów wdrażanych ini-
ośrodków wspierania przedsiębiorczości. cjatyw dotyczących budowy instytucji pub-
Nie wszystkim projektom, dotyczącym licznych wspierających przepływ wiedzy
tworzenia instytucji wspierających przepływ naukowo-technicznej i technologii między
wiedzy naukowo-technicznej i technologii sferą B+R a sektorem MŚP należy się
z B+R do MŚP, przypisano konkretne spodziewać w ciągu najbliższych lat. Czas
lokalizacje. Wiele inicjatyw jest sformuło- pokaże, czy podjęte działania na trwałe
wanych w sposób ogólnikowy. Wielokrot- wpiszą się w krajobraz miasta lub gminy
nie spotkać można propozycje budowy oraz i doprowadzą do zacieśnienia współpracy
rozbudowy parków przemysłowych, tech- między sferą B+R a MŚP, czy też nie
nologicznych, inkubatorów przedsiębior- wytrzymają próby czasu i zostaną zlikwi-
czości i centrów transferu technologii bez dowane.
podania konkretnej liczby i miejsca. Wobec
braku ich wyszczególnienia trudno ustalić
dokładną ich liczbę. 4. Czynniki sprzyjające
Przepływom wyników badań ze sfery i niesprzyjające procesom
nauki do praktyki gospodarczej najbar- transformacji
dziej sprzyjają parki naukowo-technolo- Bariery transformacji wyników badań
giczne oraz centra transferu technologii, naukowych do praktyki występują w róż-
centra zaawansowanych technologii i cen- nych krajach – zarówno słabiej rozwinię-
tra doskonałości. Doświadczenia funkcjo- tych, jak i w krajach wysoko rozwiniętych
nowania wielu z nich w świecie dowodzą, iż (KWR). W oparciu o przegląd literatury
stały się one motorami rozwoju gospodarek z KWR, podano poniżej bariery krajowego
regionalnych. Na ich terenie dochodzi do transferu technologii.

44 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


Główny nacisk kładzie się w literaturze Natomiast Poole i Moore zajmują się
światowej na przeszkody w przepływach barierami komercjalizacji, którą definiują
wiedzy naukowo-technicznej między nauką – notabene dość wąsko – jako „akt lub
(B+R) a przemysłem (produkcją). Uważa proces, poprzez który własność intelek-
się, że istnieją wręcz naturalne bariery na tualna generowana w instytutach badaw-
styku: N-P. Na przykład Parker pisze, iż te czych sektora publicznego i instytucjach
niejako oczywiste przeszkody to, z jednej szkolnictwa wyższego jest brana do rynku
strony, akademickie tradycje i wartości, tj. lub eksploatowana w otoczeniu komercyj-
dydaktyka, długi horyzont czasowy badań nym”. Piszą oni, że proces ten może się
naukowych, publikacje na bardzo wysokim nie udać z powodu czterech typów barier:
miejscu oceny, natomiast wdrożenia na (1) niedoskonała informacja, (2) niepew-
dalekim; z drugiej strony są to przemysłowe ność i koszty poszukiwania, (3) wysokie
priorytety i kultura: zysk, krótki horyzont koszty transakcyjne oraz (4) nieadekwatny
działań, podejmowanie ryzyka. Te naturalne popyt na wyniki prac B+R i ich nieade-
odmienności są – według nas – praprzy- kwatna podaż.
czyną wszelkich trudności we współpracy Z punktu widzenia przedsiębiorstwa,
sektora B+R z sektorem biznesu. kluczową sprawą w procesie TT jest dobór
Cogan, bazując na doświadczeniach odpowiedniej technologii. Jednakże firmy
krajów OECD, pisze o luce miedzy nauką napotykają tutaj na szereg przeszkód. Pod-
a przemysłem i formułuje następujące stawowe utrudnienia, na jakie może natknąć
jej przyczyny: oba światy mówią innym się przedsiębiorstwo, to: brak właściwych
językiem, różnią się one pod względem cen, niekonkurencyjny sektor przemysłowy
warunków pracy, statusu i poziomów płac, chroniony przez taryfy/cła, wysokie koszty
brakuje zachęt do współpracy po stronie informacji, skłonność do postrzegania ist-
publicznego sektora B+R, niedostateczny niejących słabości firmy jako przeszkód nie
jest popyt na badania naukowe ze strony do pokonania.
przemysłu. Interesujące spojrzenie na problem
Kirkland z kolei – opierając się głów- TT mają Steenhuis i de Boer, prezentu-
nie na doświadczeniach Wielkiej Brytanii, jąc wyniki badań w Holandii. Mianowicie
a także innych krajów europejskich – opi- zajmują się oni transferem wewnętrznym,
suje pięć grup barier: w ramach przedsiębiorstwa, z pionu badaw-
1. bariery prawne, związane przede wszyst- czo-rozwojowego do produkcyjnego i iden-
kim z prawami własności intelektualnej, tyfikują pięć barier tego transferu:
2. bariery finansowe, głównie brak środków 1. nieodpowiedni personel pionu pro-
finansowych, dukcji,
3. ograniczenia ze strony siły roboczej 2. dana technologia postrzegana jako zbyt
(umiejętności), wątła/delikatna,
4. bariery w komunikacji między uczel- 3. technologia postrzegana jako zbyt zło-
niami a przemysłem, żona/trudna,
5. trudności o charakterze technicznym. 4. kierownictwo produkcji obawiające się
Niektórzy autorzy analizują bariery zakłócenia planów wytwórczych,
z punktu widzenia uniwersytetów i innych 5. kierownictwo produkcji zaabsorbowane
uczelni: np. charakter pracy (status) nauczy- innymi problemami.
cieli akademickich, ograniczenia finansowe Bariery te można odnieść również do
(pieniądze przede wszystkim na dydaktykę), przypadku, gdy jednostka B+R i jednostka
ograniczenia prawne dotyczące głównie produkcyjna są odrębnymi podmiotami
własności intelektualnej: długie czekanie ekonomicznymi.
na patent, określone zakazy i nakazy. Z badań w krajach wysoko rozwiniętych
O barierach TT pisze np. Krucken, który wynika, że szczególnie dokuczliwe są bariery
zajmuje się przepływami wiedzy z uniwer- dopływu nowej techniki dla małych i śred-
sytetów do przemysłu w Niemczech. For- nich firm. Interesujące, najnowsze wyniki
mułuje pięć grup czynników, które traktuje badań empirycznych prezentują np. Jones
jako przeszkody w pracy tzw. biur trans- i Jain. Bazując na ankiecie przeprowadzo-
feru przy uczelniach niemieckich. Chodzi nej wśród menedżerów 24 amerykańskich
o czynniki prawne, polityczne, instytucjo- małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
nalne, psychologiczne oraz o przeszkodę, choć próba była niezbyt duża, zidentyfiko-
którą jest brak profesjonalizmu tych biur. wali i przeanalizowali cztery podstawowe

1/2007 45
grupy przeszkód lub „obszary wyzwań” zbudowanie. Tak przedsiębiorstwa prze-
wobec MŚP: mysłowe, jak i placówki naukowe nie są
– cierpią one na brak odpowiedniej infor- dostatecznie przygotowane do wzajem-
macji; nie umieją jej zdobyć lub zbyt nej współpracy.
drogo to kosztuje, 5. Nie ma należytej komunikacji mię-
– często nie są w stanie same dokonać dzy sektorem B+R a przemysłem
analizy i oceny przydatności, zysków, (w szerokim rozumieniu tego słowa),
kosztów i ryzyka towarzyszącego danej co leży – naszym zdaniem – u pod-
technologii, staw naszych trudności w procesach
– zwykle brak im umiejętności efektyw- TT. Odpowiedzialność za to ponoszą
nego zarządzania wdrażaniem nowej zarówno firmy, jak i placówki.
techniki, 6. Olbrzymie są oczekiwania uczestników
– mają ograniczone możliwości zdobycia transferu technologii pod adresem pań-
wsparcia zewnętrznego i współpracy stwa, które też jest współwinne za ten
(partnerów), dlatego cierpią na brak stan rzeczy.
zasobów finansowych. 7. W szczególności małe i średnie przed-
Reasumując, liczne bariery transferu siębiorstwa czują się niedofinansowane,
technologii występują także w krajach, niedoinformowane, osamotnione.
które osiągnęły wysoki stopień rozwoju Stwierdzony stan procesów TT jest
gospodarki. Główne przeszkody można rezultatem występowania licznych prze-
ująć w trzech słowach: ludzie, prawo i pie- szkód, które wymagają pilnego podjęcia
niądze. działań dla ich usunięcia. Jakie są zatem te
Powszechnie akcentowana jest bariera największe bariery?
związana z czynnikiem ludzkim. Chodzi 1. Najważniejszą przeszkodą są słabości
o wiedzę, umiejętności, kwalifikacje, po- nauki i jej oferty. Gdyby zatem firmy
glądy i postawy, a także mobilność ludzi miały lepszą ofertę ze strony placówek
zaangażowanych w procesach TT. Ludzie, naukowo-badawczych, tzn. bardziej
jako poszczególne osoby i grupy osób two- obfitą, podaż nowych, nowoczesnych
rzące organizację, stanowią zarówno klucz rozwiązań naukowo-technicznych, z pew-
do sukcesu, jak i największą przeszkodę nością byłyby bardziej aktywne z pro-
w przepływach nowej techniki. cesach TT. Nie można więc winić tylko
Bardzo często można spotkać się ze przedsiębiorstw za ich pasywną postawę
stwierdzeniem, że u podstaw trudności na tym polu. Wyniki tego badania wska-
w procesach transferu technologii leżą zują, że to mit.
przepisy prawa. Chodzi przede wszystkim 2. Wysokie koszty jako bariera TT mogą
o ograniczenia związane z prawem włas- wynikać zarówno z wysokich nakładów
ności intelektualnej, mimo iż kraje wysoko inwestycyjnych potrzebnych na wdroże-
rozwinięte mają w tym względzie długie nia, jak również z wysokiej ceny zakupu
i bogate doświadczenia. nowej wiedzy naukowo-technicznej.
Wreszcie jako dość oczywistą prze- 3. Brak kultury innowacyjnej oraz kadr i ich
szkodę uznaje się brak środków finanso- kwalifikacji to ograniczenia po stronie
wych, zwłaszcza w przypadku MŚP. Jako czynnika ludzkiego w procesach trans-
barierę finansową należy traktować wysokie feru techniki. Jak wskazują doświadcze-
nakłady, jakich wymaga transfer techniki. nia krajów wysoko rozwiniętych, ludzie
Z przeprowadzonych przez nas badań to klucz do rozwiązania istniejących
w Polsce wynikają następujące wnioski trudności w tych procesach.
generalne: 4. W Polsce bariery prawne też, tak jak
1. Skala procesów krajowego transferu w krajach wysoko rozwiniętych, odgry-
techniki jest stanowczo zbyt mała w sto- wają zasadnicze znaczenie, tyle że tam
sunku do potrzeb modernizującej się akcentuje się głównie ochronę praw
gospodarki. własności intelektualnej, natomiast u nas
2. Zdecydowanie górują tutaj zjawiska przede wszystkim biurokrację i brak
negatywne nad pozytywnymi. odpowiednich uregulowań prawno-
3. Zdarzają się przypadki nieudanych prób finansowych. Dużą winę ponosi tu zatem
transferu. państwo.
4. Most łączący świat nauki ze światem 5. Na wysokim miejscu wśród przeszkód
produkcji za pomocą TT nadal czeka na jest mała pomoc ze strony państwa,

46 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


a konkretnie –- niesprawny system 3. Analiza rynku, dopasowanie do oczeki-
wspierania działalności innowacyjnej. wań otoczenia, szeroki zakres aktywno-
6. Wielce dokuczliwą barierą są braki ści, kompleksowe działanie,
w systemach informacyjnych. Stwier- 4. Szybkie osiągnięcie samofinansowania
dzone duże znaczenie informacji tech- i niezależności,
nicznej jako formy transferu techniki 5. Efektywna struktura instytucji,
przy jednoczesnych narzekaniach na 6. Liderzy i zespoły ludzkie,
braki informacyjne potwierdza tezę, że 7. Rozbudowana sieć współpracy lokalnej,
przepływ informacji odgrywa współcześ- krajowej i międzynarodowej,
nie kluczową rolę w procesach TT. 8. Autorskie programy szkoleniowe i do-
Są jednak i czynniki sprzyjające przepły- radcze,
wom wiedzy z sektora B+R do sektora biznesu. 9. Przyswojenie sobie rynkowych metod
Tutaj zidentyfikowano takie czynniki leżące działania.
po stronie instytucji działających na styku: Wprawdzie badanie dotyczyło ośrodków
nauka-przemysł. Najważniejsze z nich to: innowacji i przedsiębiorczości jako cało-
1. Lokalny klimat i zaangażowanie władz ściowej kategorii podmiotów, wydaje się
samorządowych, jednak, że zidentyfikowane czynniki suk-
2. Udział w dużym rządowym lub pomoco- cesu można odnieść również do jednostek
wym programie wsparcia rozwoju infra- infrastruktury transferu techniki (JITT).
struktury przedsiębiorczości i transferu Syntetyczne ujęcie czynników sprzyjających
technologii, i niesprzyjających zawiera poniższa tabela.

Czynniki sprzyjające Czynniki niesprzyjające


Potencjał intelektualny szkół wyższych i jednostek Słabe wyposażenie w infrastrukturę badawczą
badawczo-rozwojowych o wysokiej kreatywności z braku środków finansowych.
i kwalifikacjach może generować pomysły. Mało sprawna organizacja procesu badawczego.
Możliwość angażowania studentów i doktoran- Brak środków na prowadzenie badań stosowa-
tów w proces badawczy. nych i prac projektowych.
Nadmierne zaangażowanie kadry profesorskiej
w procesie dydaktycznym.
Oferta udziału w międzynarodowych projektach Trudności w przygotowaniu wniosków spowodo-
badawczych. wane biurokracją.
Możliwość korzystania z Internetu w pracy Nie zawsze wystarczające wyposażenie w infra-
badawczej. strukturę informatyczną.
Duża liczba małych i średnich przedsiębiorstw, Za słaby przepływ informacji pomiędzy biorcę
które potrzebują nowych projektów. i dawcę projektów innowacyjnych.
Niska chłonność przedsiębiorstw na innowacje.
Chłonny rynek krajowy i zagraniczny otwarty Silna konkurencja produktów zagranicznych.
na innowacje.
Obecność w systemie organizacji pomostowych Brak znajomości zadań tych organizacji wśród
wspierających innowacje jak PARP, FIRE, ARP, większości przedsiębiorców.
Agencje Rozwoju Regionalnego Ograniczone możliwości finansowe i organiza-
cyjne.
Powstawanie struktur wspierających małe firmy Są to struktury w stadium tworzenia. Mała
innowacyjne jak parki nauki, inkubatory przed- aktywność innowacyjna raczej szkoleniowa
siębiorczości. i konsultingowa. Brak doświadczeń.
Aktywna polityka państwa w założeniach wspie- Mało środków na realizacje tej polityki.
rająca inicjatywy innowacyjne. Nie do końca dopracowane regulacje prawne.
Ustawy o wspieraniu działalności innowacyjnej.
Tab. 3. Czynniki (sprzyjające i niesprzyjające) procesom transformacji wiedzy i transferu technologii.

1/2007 47
Z kolei bariery utrudniające zastosowa- spójny i efektywny system transferu wie-
nie networkingu są różnej natury. W opra- dzy/technologii do przedsiębiorstw. System
cowaniu skupiono się na barierze tech- ten zaczyna się dopiero tworzyć, co wynika
nicznej i w pewnym sensie ekonomicznej. z takich uwarunkowań, jak:
Bariery dotyczące organizacji i psychologii – potrzeba wzrostu innowacyjności przed-
działań zostały zaprezentowane odrębnie. siębiorstw wynikająca z wymagań kon-
Tworzenie przestrzeni informacyjnej, kurencyjnego rynku w skali krajowej
której elementem jest networking jako i globalnej,
system wspierający transformację wyników – pogłębianie się integracji z UE, co
badań naukowych, wymaga przeznaczenia wpływa na rozwój kooperacji podmiotów
dość znacznych środków na budowę infra- krajowych z podmiotami zagranicznymi
struktury zarządzania. Podstawowym jej i wymaga przepływu informacji,
elementem tej infrastruktury jest technolo- – realizacja międzynarodowych progra-
gia informacyjna (TI). Z zebranych danych mów badawczych i konieczność dostoso-
wynika, że mimo iż dynamika wydatków na wania się do pracy w sieci europejskiej,
technologię informacyjną w Polsce i krajach – potrzeby wzrostu poziomu edukacji aka-
byłego bloku RWPG ( kraje Europy Środ- demickiej, który nie jest możliwy bez
kowo – Wschodniej) jest wysoka, to jednak jednoczesnego rozwoju sfery B+R.
bezwzględna ich wysokość jest o wiele niż- Aby system transferu wiedzy/innowa-
sza niż w rozwiniętych krajach Europy. I tak cji w Polsce spełnił warunki spójności,
pomimo tego, że w Polsce w ciągu ostatnich efektywności oraz sprawności i szybkości
7 lat wydatkowano znaczne środki na TI, to w przekazywaniu wiedzy i informacji tech-
jednak jest to wiele mniej niż w większości nologicznej do przedsiębiorstw, musi dojść
krajów Unii Europejskiej. Jednak należy do istotnych zmian:
zaznaczyć, iż Polska wydaje na TI więcej 1. przedsiębiorstwa muszą rozpocząć gene-
w liczbach bezwzględnych niż inne nowe rowanie popytu na wiedzę i nowe tech-
kraje Unii Europejskiej, jak też Grecja, nologie,
Irlandia i Portugalia. Są to jednak kraje 2. sfera B+R musi zwiększyć gotowość
dużo mniejsze niż Polska. prowadzenia badań ukierunkowanych
Na podstawie analizy danych statystycz- na tworzenie technologii, które mogą
nych zamieszczonych w różnych rapor- być wykorzystane przez przedsiębiorstwa
tach można przyjąć szacunkowo, że jeżeli w produkcji konkurencyjnych wyrobów
wydatki ponoszone na informacyjną tech- i usług,
nologię w przeliczeniu na jednego miesz- 3. powinna zostać wzmocniona sieć organi-
kańca wynoszą w USA jedność, to w rozwi- zacji pomostowych ukierunkowanych na
niętych krajach Europy, takich jak Niemcy, ułatwienie transformacji projektów inno-
Anglia, Holandia, Belgia około 0,5, nato- wacji do praktyki, co wymaga zaanga-
miast w Polsce około 0,05. żowania władz politycznych i gospodar-
Oceniając dynamikę wzrostu wydatków czych oraz organizacji przedsiębiorców
na technologię informacyjną, należy jed- na szczeblu krajowym i regionalnym,
nak pamiętać o tym, że kraje należące do 4. należy zwiększyć możliwości szybkiej
byłego RWPG startowały ze stosunkowo transmisji informacji i tworzenia powią-
niskiego poziomu. zań sieciowych w układzie przedsiębior-
Miejsce Polski pod względem udziału TI stwa – ośrodki tworzenia innowacji,
w PKB jest w trzeciej grupie badanych kra- 5. trzeba rozszerzyć zakres międzynarodo-
jów. Wyprzedzamy w tym względzie tylko wej współpracy w dziedzinie innowacji.
trzy badane kraje. Niskie nakłady na techno- Doświadczenia metodyczne, które
logię informacyjną stanowią więc poważną zostały już wprowadzone w zakresie tworze-
barierę dla stosowania networkingu. nia systemu transferu wiedzy/technologii,
trudno ocenić jednoznacznie ze względu na
brak pogłębionych badań. Jak się wydaje,
5. Procedury wspomagania nie ma na razie możliwości uzyskania
metodycznego procesu wystarczających środków na badania, które
transformacji prowadzą do projektów o dużym znacze-
Na podstawie przeprowadzonych badań niu dla przedsiębiorstw z kilku względów:
można stwierdzić, że mimo podejmowa- środki publiczne są zbyt skromne, małe
nych prób w Polsce nie ukształtował się środki własne JBR uniemożliwiają prowa-

48 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


dzenie badań w tempie pozwalającym na i poszukują miejsca dla wytworzonych
wyprzedzenie konkurencji, tryb przyzna- nowoczesnych produktów w niszach glo-
wania środków jest zbyt powolny, brakuje balnego rynku. Źródłem innowacji w tych
możliwości uzyskania środków zewnętrz- firmach jest kreatywność uzdolnionych
nych na badania przez przedsiębiorstwa. jednostek, a sukcesom sprzyja właściwe
W sytuacji kiedy w Polsce większość zarządzanie zespołem wysokokwalifikowa-
przedsiębiorstw to firmy średnie i małe, nej kadry technicznej. Firmy innowacyjne
trudno o finansowanie szerszych badań ze mogą włączać się do regionalnych sieci
środków własnych przedsiębiorstw. Jeżeli innowacji, aby wzmocnić promocję swoich
sfera nauki nie generuje dostatecznie pro- wyrobów na rynkach zagranicznych.
jektów innowacji, to nie można liczyć na Studia literatury i nasze doświadczenia
sukcesy takich form jak parki nauki, inkuba- wskazują, iż działalność marketingowa
tory przedsiębiorczości itp., gdyż otrzymują zajmowała dotąd mało znaczące miejsce
one słabe zasilanie w nowoczesne technolo- w procesach innowacyjnych. W szczegól-
gie. Tym niemniej trzeba pozytywnie ocenić ności w liniowym modelu procesu innowa-
wysiłki organizacyjne, które doprowadziły cyjnego oraz modelu związanego ogniwa,
do powstania w Polsce tego typu organiza- działalność marketingowa jest słabo wyeks-
cji, które mogą z czasem dostarczyć prak- ponowana, natomiast znaczenie tej działal-
tycznych doświadczeń. W chwili obecnej ności zaczęto dostrzegać w zintegrowanym
wysiłek powinien być skierowany na zasi- modelu procesu innowacyjnego.
lanie tych organizacji w projekty i firmy Omawiając procesy innowacyjne na
innowacyjne, a nie na tworzenie nowych poziomie przedsiębiorstw wskazuje się
struktur. powszechnie, iż należy prowadzić szerokie
Trzeba doprowadzić do jasnego określe- badania rynku celem dopasowania nowego
nia statusu JBR oraz wzmocnić ich współ- produktu do potrzeb konsumentów. Jed-
pracę z przedsiębiorstwami. Są pozytywne nakże rzadziej podnosi się problem wykre-
przykłady takiej współpracy, które zaowo- owania nowych potrzeb wskutek wdrażania
cowały utworzeniem małych i średnich nowych produktów czy technologii.
przedsiębiorstw wykorzystujących techno- Literatura z zakresu marketingu w zasa-
logie pochodzące z JBR w produkcji kon- dzie nie porusza problematyki marketingu
kurencyjnych wyrobów i usług. w jednostkach sfery nauki. Natomiast w lite-
Upowszechnienia wymagają procedury raturze dotyczącej innowacji zaznacza się,
zawierania umów JBR z przedsiębiorstwami że działalność marketingowa w jednostkach
oraz system wyceny prac badawczych na sfery nauki jest nieobecna, choć potrzebna;
zlecenie przedsiębiorstw obejmujący zbyt przy czym nie wyjaśnia się, na czym mia-
wysokie narzuty kosztów ogólnych. Może łaby ta działalność polegać. Należy bardzo
prywatyzacja niektórych JBR ułatwiłaby mocno podkreślić, iż działalność marketin-
transfer wyników badań do przedsię- gowa związana jest z gospodarką rynkową,
biorstw? produkty nauki stają się towarami, a jed-
Ważnym ogniwem w procesie transferu nostki sfery nauki stają się aktorami gry
wiedzy/innowacji są informacje o projek- rynkowej.
tach innowacji. Jedną z prób organizacyj- Uważamy, że szeroko pojętą działalność
nych utworzenia bazy wiedzy o innowa- marketingową należy prowadzić w jednost-
cjach jest projekt Mazowieckiego Centrum kach sfery nauki. Powody są następujące:
Zarządzania Wiedzą, który oprócz założe- – działalność marketingowa jednostek
nia „bazy wiedzy” zakłada utworzenie grupy sfery nauki pozwoli rozpoznać ich oto-
„rzeczników innowacji”. Podobne bazy dla czenie, nade wszystko zaś ułatwi zdefi-
potrzeb MŚP próbuje tworzyć PARP. Są to niować klientów rzeczywistych i poten-
inicjatywy z szansą na rozwój, o ile zosta- cjalnych,
nie wzmocniona sfera tworzenia projektów – dzięki systematycznym badaniom jed-
innowacyjnych. nostki te powinny rozpoznać potrzeby
Za bardzo pozytywne doświadczenie podmiotów gospodarczych w zakresie
polskiej gospodarki należy uznać powsta- podnoszenia ich poziomu technicznego
wanie małych i średnich prywatnych przed- i technologicznego,
siębiorstw innowacyjnych działających – placówki naukowe, przy użyciu odpo-
w obszarach wysokiej technologii. Opierają wiednich narzędzi marketingowych,
one swój rozwój na własnych badaniach mogą (powinny) kreować nowe potrzeby

1/2007 49
podmiotów gospodarczych w zakresie Wymienione trzy podstawowe segmenty
unowocześniania ich działalności, biorąc klientów reprezentują różne potrzeby, które
pod uwagę ich potencjalne potrzeby oraz mogą być zaspokojone przez jednostki sfery
swoje potencjały badawczo-rozwojowe, nauki. Pierwsza grupa klientów, czyli JBR
– działalność marketingowa jednostek będą głównie zgłaszały potrzeby na wyniki
nauki powinna doprowadzić do świado- badań podstawowych i ewentualnie stoso-
mości podmiotom gospodarczym skutki wanych. Natomiast podmioty gospodarcze
wdrażania, a także niewdrażania wyni- będą głównie zaspokajać swoje potrzeby
ków prac badawczo-rozwojowych w pod- „innowacyjne”, a więc prace rozwojowe
miotach sfery gospodarczej. (technologie kluczowe, ew. bazowe), które
W związku z powyższym w ramach dzia- zaspokoją ich potrzeby technologiczne,
łalności należy wyodrębnić następujące zaspokojenie których doprowadzi do wzro-
zakresy: (1) identyfikację klientów jedno- stu innowacyjności działalności danego
stek sfery nauki, (2) identyfikację narzę- podmiotu gospodarczego. Trzeci segment,
dzi, jakie należy względem nich stosować, którego znaczenie będzie wzrastało, to
(3) system informacji marketingowej, instytucje władz lokalnych, regionalnych
(4) sposoby i metody analizy otoczenia tych oraz naczelnych. Sądzimy, że szczegól-
jednostek, (5) określenie procesów, wyma- nie dla tej grupy klientów ważne będzie
gających wspomagania marketingowego, kreowanie potrzeb w związku z realizacją
(6) zasady budowy oraz funkcjonowania polityki lokalnej i regionalnej. Uważamy
organizacji i zarządzania zapewniającej także, że JBR są najmniej przygotowane
realizację punktów od 1 do 4, powiązanych do współpracy naukowo-technicznej z tym
z działalnością badawczo-rozwojową okre- segmentem rynku.
ślonymi procedurami i podziałem funkcji. Narzędzia marketingowe, jakie powinny
Kluczową sprawą w działalności marke- stosować jednostki sfery nauki, to produkty,
tingowej każdego podmiotu gospodarczego zasoby i zdolności, cena i opłacalność,
jest znajomość jego klientów, bowiem każdy komunikacja marketingowa i plasowanie,
podmiot funkcjonuje dzięki swoim klien- dystrybucja, sprzedaż, kontrola procesów
tom. Zbiór potrzeb klientów, ich rozwój od kontaktu do rozliczenia z klientem,
i pragnienie zaspokojenia stwarza szanse współpraca i integracja, indywidualizacja,
rozwoju podmiotów zdolnych do zaspo- personel, dbałość o klienta, łańcuch part-
kojenia tych potrzeb. Jednakże wstępnym nerstwa. Narzędzia te są w różny sposób
warunkiem jest poznanie tychże potrzeb werbalizowane i w różnej formie prezen-
lub też wykreowanie nowych. towane. Celem stosowania tych narzędzi
Do klientów jednostek sfery nauki zali- przez jednostki sfery nauki jest jej zbliże-
czyć należy: (1) jednostki tej sfery, np. nie do sfery gospodarki, co przejawia się
klientami instytutów naukowych mogą być w ostatecznym rachunku we wspomaganiu
inne instytuty, jednostki badawczo-rozwo- transferu wyników prac badawczo-rozwojo-
jowe, (2) podmioty gospodarcze, a więc wych ze sfery nauki do sfery gospodarki.
różnorodne przedsiębiorstwa w tym MŚP, Niewątpliwie struktura narzędzi mar-
(3) instytucje władz lokalnych, regionalnych ketingowych będzie różna w zależności
oraz naczelnych. od wymienionych trzech grup segmentów,
Wymienione jednostki należy traktować a także od wewnętrznej struktury każdej
jako klientów rzeczywistych i potencjalnych. z nich i niewątpliwie od etapu i strategii
Identyfikacja tych klientów to segmentacja rozwoju poszczególnych podmiotów gospo-
rynku, stanowiąca początek działalności darczych. Nie ulega wątpliwości, że do naj-
marketingowej każdego podmiotu. Każda ważniejszych narzędzi marketingu zalicza
jednostka sfery nauki (a w tym opraco- się cenę i terminy płatności, jakość wyko-
waniu głównie przedmiotem rozważań są nanych prac i ich zdolność wdrożeniową czy
JBR), powinna przeprowadzić segmentację też pomoc we wdrożeniach. Komunikacja
swoich klientów i podjąć próbę określenia marketingowa wiąże się z każdą sytuacją
klienta strategicznego. Przy określaniu w odniesieniu do każdego segmentu i do
i doborze klientów strategicznych należy każdego pojedynczego klienta. Dotyczyć
przyjąć kryterium sektorowe (branżowe) powinna charakterystyki swojego poten-
oraz kryterium wielkości przedsiębiorstw. cjału badawczo-rozwojowego i możliwości
W grę wchodzą również klienci zagra- świadczenia usług innowacyjnych podmio-
niczni. tom gospodarczym oraz korzyści, jakie pod-

50 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


mioty te osiągnęły, wdrażając opracowane przedsiębiorstw będzie wyznaczała skala
przez JBR prace badawczo-rozwojowe. zastosowań praktycznych tych wyników
System informacji marketingowej jed- prac badawczo-rozwojowych, które będą
nostek sfery nauki jest niezwykle ważny. uwzględniały zidentyfikowane trendy
Informacje pochodzą z badań rynkowych, w makroskali.
z badań otoczenia technologicznego, ze Procesy wymagające wspomagania mar-
strategii rozwoju społeczno-gospodar- ketingowego są w jednostkach sfery nauki
czego państwa i regionu, ze strategii roz- różnorodne. Można do nich zaliczyć:
woju nauki i techniki, a także z ramowych – procesy badawcze badań podstawowych,
programów realizowanych w europejskiej stosowanych i prac rozwojowych – pro-
przestrzeni badawczej. cesy te powinny być podmiotem dyskusji
Z punktu widzenia jednostek sfery nauki, pomiędzy zleceniodawcami a zlecenio-
badania rynkowe są bardzo specyficzne. biorcami głównie z punktu widzenia
Polegają one mianowicie na analizowaniu potrzeb wdrożeniowych zespołów reali-
stanu i potrzeb technologicznych podmio- zujących określoną pracę,
tów sfery gospodarczej i po konfrontacji – procesy od kontaktu z klientem aż do
tegoż stanu ze światowym poziomem tech- rozliczenia z nim; chodzi o możliwie pre-
nologii oraz możliwościami jednostek sfery cyzyjne wzajemne ustalenia etapów prac,
nauki, mogą one zaproponować pewne ich zakresu merytorycznego oraz sposo-
rozwiązania, które mogłyby spowodować bów rozliczeń w ramach tych etapów i za
wzrost innowacyjności i konkurencyjno- całość wykonanej pracy,
ści przedsiębiorstw. Rozpoznanie potrzeb – procesy związane z wdrożeniami wyni-
przedsiębiorstw i ich konfrontacja z moż- ków badań w konkretnych przedsię-
liwością ich zaspokojenia oraz otoczeniem biorstwach (czyli u klienta) – w ramach
technologicznym stwarza realne szanse tych procesów szczególną uwagę należy
intensyfikacji transferu wyników prac zwrócić na testowanie wdrażanej pracy
badawczo-rozwojowych ze sfery nauki do badawczo-rozwojowej, przy czym warto
sfery gospodarki. tu zastosować wiele testów marketingo-
Szeroko pojętymi badaniami rynkowymi wych,
oraz kompletowaniem informacji marke- – procesy, w których zastosowanie ma
tingowej zajmować się powinna jednostka marketing personalny.
sfery nauki (jej dział marketingu) lub też Celem marketingowego wspomagania
jednostka ta powinna je zlecać innym przykładowo wymienionych procesów jest
organizacjom. Każda jednostka sfery nauki zacieśnienie współpracy JBR z podmiotami
powinna posiadać swoją bazę informacyjną gospodarczymi, głównie w zakresie wdro-
dotyczącą z jednej strony prac badawczych żenia nowych produktów czy technologii.
i rozwojowych prowadzonych i zakończo- Wszystkie przemysłowo przetworzone pro-
nych w innych jednostkach sfery nauki, dukty na początku mają charakter inno-
z drugiej zaś poziomów technicznych pod- wacyjny w skali przedsiębiorstwa. Wyroby
miotów gospodarczych będących ich poten- powinny być rozpatrywane jednocześnie
cjalnymi klientami. z punktu widzenia finalnego użytkownika
Dla jednostek sfery nauki niezwykle i mieć pożądane cechy z punktu widzenia
ważną informacją dla formułowania prob- przygotowania produkcji, wytwarzania,
lematyki badawczej i kreowania nowych zbytu, użytkowania i służb odpowiedzial-
potrzeb dla swoich potencjalnych i rzeczy- nych za te fazy.
wistych klientów jest wiedza o makrooto- Podstawą długoterminowej współpracy
czeniu. organizacji naukowo-badawczej z przedsię-
Sposoby i metody analizy otoczenia mar- biorstwami powinno być realizowane przez
ketingowego jednostek sfery nauki pole- nie zadań objętych nieliniowym a zintegro-
gają głównie na badaniu trendów rozwoju wanym procesem przemysłowej realizacji
współczesnego świata w wymiarze demo- innowacji, jej dostawców i użytkowników,
graficznym, technologicznym, ekonomicz- rozpatrywanym z punktu widzenia powią-
nym, kulturowym, ekologicznym i społecz- zań funkcji logicznych i czasowych kształ-
nym. Wymienione obszary występowania towania cykli.
różnorodnych trendów wyznaczają bowiem Na poziomie jednostek badawczo-roz-
kierunki badań naukowych i ich zastoso- wojowych i przedsiębiorstw podstawę
wań w praktyce. Przewagę konkurencyjną współpracy może stanowić cykl życia tech-

1/2007 51
nologii, której faza powstawania ma miej- „swoich” branżowych JBR i swoją innowa-
sce w badaniach stosowanych. Niezbędne cyjność realizują na podstawie własnych
wówczas staje się rozpoznanie cech tech- pomysłów. Relatywnie najszerzej firmy
nologii w poszczególnych etapach cyklu korzystają z usług technicznych instytutów
życia oraz ich znaczenie z punktu widzenia w zakresie przyznawania certyfikatów na
pozycji konkurencyjnej na rynku. Analizy innowacyjne produkty, zrealizowane na
wymagają określone elementy składowe faz podstawie swoich pomysłów.
cyklu życia technologii stosowanej w przed- Z badań pilotowych wynika, iż działal-
siębiorstwie celem określenia występującej ność marketingowa w jednostkach sfery
luki technologicznej. nauki jest dalece niepełna, a ponadto roz-
Generalnie rzecz biorąc do najważ- proszona. Działy marketingu są niewidoczne
niejszych przeszkód we współpracy pod- i pełnią mało kreatywną rolę w transferze
miotów nauki z podmiotami sfery gospo- technologii. Na pozytywne podkreślenie
darczej należą: sposób dokumentowania zasługuje działalność promocyjna prowa-
zamówień, kłopoty finansowe, brak wizji dzona przez te działy, którą należy także
rozwoju przedsiębiorstw, brak zachęt do uznać za ważny „kanał” transferu technolo-
współpracy, brak mechanizmów kojarze- gii. Zauważyliśmy, że jednostki sfery nauki
nia zespołów merytorycznych z klientami. nie prowadzą badań otoczenia marketingo-
Natomiast do współpracy zmusza „przymus wego, a nade wszystko nie mają rozeznania
ekonomiczny” JBR – konieczność ich prze- w potrzebach innowacyjnych podmiotów
trwania. sfery gospodarczej, w tym instytucji regio-
Wspomaganie marketingowe wymienio- nalnych i lokalnych. Nie prowadzą badań
nych procesów niewątpliwie wpłynie pozy- luki technologicznej przedsiębiorstw, nie
tywnie na współpracę jednostek sfery nauki posiadają rozeznania w tym zakresie. Nie
z jednostkami sfery gospodarki i na inten- przeprowadzają także segmentacji rynku
syfikację transferu wyników prac B+R do (klientów). Wyżej ujęte problemy uznajemy
praktyki gospodarczej. Czynniki hamujące za podstawy teoretyczno-metodyczne wspo-
tę współpracę są jednocześnie czynnikami magania procesów transformacji wyników
niesprzyjającymi procesom transformacji badań naukowych do zastosowań praktycz-
wiedzy/transferu technologii. nych.
Organizacja i zarządzanie marketingo- To, jak wspomaganie wygląda w praktyce
wego wspomagania działalności jednostek życia gospodarczego i społecznego, czyli
sfery nauki powinno polegać na wydziele- w jakim stopniu przedstawione podstawy
niu w strukturze organizacji działu mar- teoretyczno-metodyczne dadzą się wdrożyć
ketingu, który skupiałby wszelkie prace do praktyki gospodarczej, zależy od rze-
związane z tą działalnością. Personel działu czywistego stanu marketingowego wspo-
marketingu musi legitymować się profesjo- magania współpracy jednostek sfery B+R
nalnym wykształceniem łączącym wiedzę z podmiotami ekonomicznymi w zakresie
marketingową z wiedzą „branżowo-tech- transferu do zastosowań praktycznych. Jawi
niczną” oraz umiejętnością prognozowania się więc konieczność prezentacji doświad-
zjawisk otaczającego nas świata. Musi także czeń metodycznych i praktycznych, jakie
posiadać umiejętność porozumiewania się miały miejsce w niektórych sektorach.
z pracownikami naukowymi, inżynierami W toku analiz zauważyliśmy brak wypra-
i ekonomistami zarówno w macierzystej cowanych narzędzi marketingowych kiero-
jednostce, jak i z reprezentantami swoich wanych do rzeczywistych i potencjalnych
klientów rzeczywistych i potencjalnych. klientów, a nade wszystko brak elementów
Przeprowadzone badania pilotowe, któ- marketingu partnerskiego.
rych celem była weryfikacja przyjętej hipo- Działy marketingu przedsiębiorstw
tezy, ujawniły, iż działy marketingu funk- wykazują bardziej aktywną działalność na
cjonują w niektórych instytutach, jednakże linii przedsiębiorstwo – klient. Nie są jed-
działalność ich jest ograniczona do promo- nak zorientowane w możliwościach inte-
wania swoich prac. Współpraca z przedsię- lektualnego wsparcia ze strony jednostek
biorstwami, ich rzeczywistymi czy potencjal- sfery nauki w zakresie intensyfikacji swojej
nymi klientami, jest skromna – instytuty nie działalności innowacyjnej. Nie starają się
mają rozeznania w ich potrzebach ani też rozpoznać swoich potrzeb innowacyjnych
nie kreują tych potrzeb. Również przedsię- z perspektywy istniejącej luki technologicz-
biorstwa nie orientują się w możliwościach nej i możliwości jej minimalizacji. Częściej

52 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


działalność innowacyjna postrzegana jest Badania podstawowe obejmują dzia-
z perspektywy ponoszonych kosztów aniżeli łalność badawczą – eksperymentalną lub
z perspektywy przewag konkurencyjnych teoretyczną – podejmowaną w celu zdo-
i źródeł zysków. Formułujemy ostrożnie bycia nowej wiedzy o zjawiskach i faktach,
wniosek, iż barierą intensyfikacji trans- nieukierunkowaną na bezpośrednie zasto-
feru wyników badań ze sfery nauki do sowanie w praktyce.
sfery gospodarki jest słaba świadomość Badania stosowane obejmują działalność
konieczności ścisłej współpracy pomiędzy badawczą podejmowaną w celu zdobycia
jednostkami tych sfer. Barierę tę można nowej wiedzy, ukierunkowaną na zastoso-
wydatnie zmniejszyć intensyfikując dzia- wanie w praktyce; mogą obejmować bada-
łalność marketingową. nia przemysłowe w zakresie pozyskiwania
W przyszłych latach będzie dokony- nowej wiedzy przydatnej do opracowywania
wała się zmiana w systemie NTG (nauka nowych lub udoskonalonych produktów,
– technika – gospodarka), polegająca na procesów, usług, w tym: (1) opracowywa-
zmniejszeniu skuteczności i efektywności nie kryteriów, parametrów technicznych
hierarchicznych systemów wynalazczo- lub warunków brzegowych przedsięwzię-
racjonalizatorskich i wzroście znaczenia cia; (2) dobieranie materiałów, kompo-
sieciowych systemów proinnowacyjnych. nentów, metod badawczych, wytwórczych
Biorąc pod uwagę siedem składowych itp.; (3) opracowywanie stanowisk badaw-
systemu hierarchicznego NTG i systemu czych; (4) opracowywanie i wykonywanie
sieciowego NTG – takich jak: cykle życia doświadczalnych materiałów, wyrobów itp.;
przedsięwzięć i produktów, sukces i rozwój, (5) badania laboratoryjne doświadczalnie
podstawowe aktywa biznesu, koncentracja wykonanych materiałów, wyrobów itp.; (6)
uwagi menadżerów, dominująca formuła opracowywanie technologii doświadczalnej;
organizatorska, uzupełniające formy orga- (7) opracowywanie i wykonywanie modelu
nizatorskie, kanały i procedury przepływu doświadczalnego wyrobu; (8) opracowywa-
informacji, wiedzy i decyzji, dokonano ich nie warunków prób doświadczalnych; (9)
porównania w obydwu omawianych syste- badanie modelu doświadczalnego wyrobu,
mach, wykazując przewagę sieciowych próby, badania doświadczalnych technolo-
systemów proinnowacyjnych. gii w warunkach laboratoryjnych i półtech-
W rezultacie przeprowadzonych analiz nicznych; (10) analizy, oceny metrologiczne
zaproponowany został, przedstawiony niżej, otrzymanych wyników badań; (11) weryfi-
model NOT.ics, który będzie weryfikowany kowanie zastosowanych doświadczalnych
i udoskonalany. Poniższy schemat częś- technologii, wyrobów; (12) badania użyt-
ciowo ilustruje architekturę tego systemu. kowe prototypu wyrobu, instalacji doświad-

Pakiet
strategiczny
Procesy
Pomostowe NOT.ics
4-go stopnia procedury
PS.1-4
Sektor
strategiczny
Pakiet
Procesy
Pomostowe
taktyczny
3-go stopnia NOT.ics
procedury
innowacje PT.1-3
Procesy
Pomostowe
2-go stopnia Sektor Sektor
B+R PHU

BP-BS
Pakiet
Procesy BS-PR PR-WE WE-MK
operacyjny
Podstawowe
i BP BS PR WE MK NOT.ics
Pomostowe Procedury
1-go stopnia PP.1-4
Badania Badania Prace Wytwarzanie Marketing POD.1-5
Podstawowe Stosowane Rozwojowe Eksploatacja Komercjalizacja

Rys. 2. Schemat graficzny procesów i struktury systemu NOT.ics.

1/2007 53
czalnej itp.; (13) badania eksploatacyjne Przeprowadzone badania nad funkcjono-
prototypu lub instalacji doświadczalnej. waniem i skutecznością organizacji procesu
Prace rozwojowe mogą obejmować bada- transformacji wyników badań naukowych,
nia przedkonkurencyjne w zakresie prze- pozwalają na wyrażenie opinii, że networ-
kształcania wyników badań przemysłowych kingowy (sieciowy) system ma przewagę
na projekty techniczne, ekonomiczne i orga- nad systemem hierarchicznym szczególnie
nizacyjne oraz wykonywanie prototypów w następujących elementach:
niekomercyjnych, w tym (1) opracowywanie 1. Monitoring realizacji transformacji
założeń technicznych; (2) opracowywanie wyników badań naukowych.
przemysłowych technologii wytwarzania; Zagrożenia w realizacji i odstępstwa
(3) opracowywanie dokumentacji konstruk- od planowanych kosztów, czasu reali-
cyjnej prototypu, instalacji doświadczalnej; zacji zadań, były wcześnie dostrzegane
(4) opracowywanie oprzyrządowania do niż w systemie hierarchicznym, tak, że
wykonania prototypu; (5) wykonywanie można było dość wcześnie podjąć decy-
prototypu wyrobu lub instalacji doświad- zje interwencyjne. Wynikało to naj-
czalnej; (6) rozruch technologiczny instala- częściej z faktu, że wszyscy pracownicy
cji doświadczalnej, prototypu; (7) wykony- zespołu działający w systemie sieciowym
wanie prób przemysłowych; (8) weryfikacja czuli się odpowiedzialni za realizację
prototypu, opracowanej technologii itp. projektu.
Procesy pomostowe mają charakter hory- 2. Współpraca i przekazywanie wiedzy
zontalny, wypełniając luki pomiędzy pro- w realizacji zadań.
cesami podstawowymi oraz neutralizując Przy stosowaniu systemu networkin-
bariery blokujące przepływy: nauka – tech- gowego pomiędzy współpracującymi
nika – gospodarka. W tym celu stosuje się występuje intensywne współdziałanie
różne typy instrumentów tak dobieranych, w realizacji zadań, jak i w przekazywa-
aby stymulować wzrost wartości dodanej niu informacji i dysponowanej wiedzy
wzdłuż cyklu życia przedsięwzięcia proinno- swoim partnerom. Nie były tworzone
wacyjnego. Funkcje procesów pomostowych sztuczne bariery typu liderzy i pracow-
są realizowane przy pomocy instrumentów nicy. W zasadzie każdy z pracowników
typu prawnego, inwestycyjnego, informa- jest, w zależności od sytuacji, liderem
cyjnego, komunikacyjnego, promocyjnego, i wykonawcą.
szkoleniowego, doradczego, eksperckiego, 3. Rozwiązywanie sytuacji problemowych.
finansowego oraz integracyjnego. Konflikty w realizacji zadań były o wiele
mniejsze niż w systemach hierarchicznych,
Rezultatem rozważań przeprowadzo- a jeżeli już powstawały, to były szybko roz-
nych w niniejszej ekspertyzie jest koncepcja wiązywane w ramach grupy zadaniowej.
modelu przepływów wiedzy między nauką System komunikacji w zespole ds. trans-
a gospodarką, oznaczonego jako „3S + 1”, formacji wyników badań naukowych stosu-
w którego strukturze wyróżnione są nastę- jący networking wymaga spełnienia szeregu
pujące składowe: warunków. Najbardziej istotny jest poziom
S1: intensyfikacja proinnowacyjnych pro- kwalifikacji poszczególnych pracowników
jektów celowych MŚP, i ich chęć do wspólnej pracy. Pracownik
S2: rozwój pozabudżetowego systemu musi bowiem być zarówno teoretykiem,
wsparcia finansowego przedsięwzięć jak i mieć wizję zastosowań praktycznych.
proinnowacyjnych, Powinien mieć dobre kwalifikacje w zakre-
S3: wdrożenie sieciowych systemów proin- sie korzystania z TI. System transformacji
nowacyjnych w tym platform techno- wyników badań naukowych jest trudny dla
logicznych, tzw. indywidualistów.
S4: zweryfikowanie skuteczności i ewentu- W rekomendowanym systemie ścieżka
alne zaakceptowanie wcześniej wdro- kariery jest bezpośrednio związana z roz-
żonych mechanizmów w systemie: wojem zawodowym. Jednak należy sobie
nauka-technika-gospodarka. zdawać sprawę z tego, że jest to system
trudny dla kierowania projektem. Lider
Niniejsza ekspertyza stwarza podstawy całości projektu ma dużą odpowiedzialność.
i uzasadnia potrzebę opracowania szczegó- Odpowiada zarówno za dobór zespołu, ich
łowego projektu „3S + 1”, co w/g zadania organizację, jak i za stworzenie odpowied-
autorów tej tezy jest w pełni możliwe. niego klimatu.

54 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


W stosunku do systemu hierarchicz- – utrzymywać stałą współpracę z placów-
nego, lider projektu powinien zrezygnować kami naukowymi w kraju, a także za gra-
z wielu swoich uprawnień kierowniczych nicą; nic lepiej nie integruje jak wspólny
i przekazać je do zespołów realizujących. projekt badawczy,
Natomiast jego odpowiedzialność za rea- – prowadzić szerszą niż dotąd współpracę
lizację projektu innowacyjnego nie ulega naukowo-techniczną z innymi przed-
zmianie. Dlatego też wielu liderów pro- siębiorstwami, nawet konkurentami,
jektów, zdając sobie nawet sprawę z ogra- zarówno krajowymi, jak i zagranicz-
niczeń systemu hierarchicznego, preferuje nymi,
ten system jako system łatwiejszy do spra- – przeznaczać więcej środków na zakup
wowania kontroli nad działalnością pod- licencji technicznych, wyników prac
ległych pracowników i wzmacniających B+R i usług doradczych,
autorytet formalny. – bardziej angażować się w obrót wyna-
Skuteczność i efektywność sieciowego lazczy między firmami oraz między nimi
systemu komunikacji zależy od wielu czyn- a jednostkami sektora B+R,
ników. I dlatego należy zwrócić uwagę na – ściśle współpracować zarówno z dostaw-
fakt, że nie tylko system komunikacji decy- cami dóbr zaopatrzeniowo-inwestycyj-
duje o efektywności pracy zespołu projek- nych, które mogą być nośnikami nowej
tującego. Bardzo istotny jest też dobór pra- techniki, jak również z odbiorcami, któ-
cownika do zespołu projektującego, a także rzy mogą być inspiratorami nowych roz-
stosowany system motywacji realizatorów wiązań naukowo-technicznych,
projektu. Ten pierwszy problem był już – nawiązywać i utrzymywać współ-
wcześniej zasygnalizowany, natomiast gene- pracę z instytucjami otoczenia biznesu
ralną zasadą powinno być wsparcie sytemu w zakresie postępu technicznego, w tym
komunikacyjnego przez odpowiedni system zwłaszcza z jednostkami infrastruktury
motywacji. Budowa systemu motywacji to transferu techniki,
odrębny problem, zależny bardzo od kul- – rozszerzać kontakty z jednostkami samo-
tury organizacji i uwarunkowań związanych rządu terytorialnego,
z sytuacją na rynku pracy. Inny będzie to – wypracować i działać zgodnie z odpo-
system stosowany w Indiach, Anglii, Polsce wiednią strategią rozwoju technicznego
czy też w Stanach Zjednoczonych. Jednak przedsiębiorstwa,
networking jest tym elementem, który ma – wypracowywać własną kulturę innowa-
znaczący wpływ na efektywność funkcjo- cyjną, nie tylko wśród kadry menedżer-
nowania zespołu transformacji wyników skiej, ale całej załogi,
badań naukowych do praktyki niezależnie – zwiększać zatrudnienie wysoko kwa-
od metody doboru pracownika i metody lifikowanych pracowników naukowo-
motywacji. technicznych i zapewnić szerszy zakresu
Jak zatem usuwać istniejące bariery szkoleń,
transformacji wyników prac B+R do prak- – zadbać o większy ich udział w targach
tyki? Najpierw należy uświadomić sobie krajowych i zagranicznych,
istotę transferu techniki. Otóż, o ile pyta- – tworzyć własne systemy informacji
nie o innowacje dotyczy w istocie wdroże- naukowo-technicznej,
nia (chodzi o wdrażanie nowych rozwią- – bardziej aktywnie poszukiwać środ-
zań naukowo-technicznych), o tyle pytanie ków finansowych na badania i rozwój,
o transfer dotyczy kwestii współpracy. Cho- zarówno ze źródeł publicznych, jak i pry-
dzi tu o współpracę naukowo-techniczną watnych.
między przedsiębiorstwami a placówkami Generalnie rzecz biorąc, przedsiębior-
B+R (więzi pionowe) oraz między samymi stwa powinny nauczyć się umiejętnie zarzą-
firmami (więzi poziome). Tak więc owe dzać transferem technologii. Zauważmy
działania powinny być skierowane na pro- przy tym, że problematyka ta zazębia się
mowanie tej współpracy, zarówno o charak- z jednej strony z zarządzaniem tzw. wartoś-
terze pionowym, jak i poziomym. ciami niematerialnymi i prawnymi, a z dru-
Najważniejszą rolę ma tutaj do odegra- giej z ochroną praw własności intelektu-
nia przemysł (sektor biznesu). Pod adresem alnej.
przedsiębiorstw można sformułować długą W interesie sektora B+R leży większe
listę postulatów. Chodzi o to, że firmy, jego zaangażowanie w procesy transferu
zwłaszcza MŚP, powinny: techniki. Patrząc na jego rolę na scenie

1/2007 55
innowacji, należy traktować go w tym kon- nej z obszaru nauki do biznesu. Istnieje
tekście jako kluczowy element otoczenia przypuszczenie, iż jedną z przyczyn tego
przedsiębiorcy – innowatora. Konieczne stanu rzeczy stało się nadmierne ich zbiu-
jest zatem przewartościowanie poglądów rokratyzowanie. Dlatego też wdrażając
na temat relacji między sferą B+R a prze- projekty budowy takich instytucji, samo-
mysłem. rządy powinny dołożyć wszelkich starań,
Pod adresem placówek naukowo-badaw- aby zapobiegać tego typu negatywnym pro-
czych można sformułować szereg postula- cesom.
tów. Przede wszystkim potrzebne są: W regionach uprzemysłowionych w nie-
– bardziej aktywna i otwarta postawa pla- wielkim stopniu docenia się rolę parków
cówek oraz ich większa gotowość i lepsze naukowo-technologicznych i naukowych.
przygotowanie do współpracy z przedsię- Aby zagospodarować masę upadłościową
biorstwami, po likwidowanych przedsiębiorstwach lub
– szersza, bogatsza oferta/podaż nowych, zagospodarować infrastrukturę restruk-
nowoczesnych rozwiązań naukowo-tech- turyzowanych zakładów, samorządy kon-
nicznych, centrują się bardziej na tworzeniu parków
– większe urynkowienie wyników prac przemysłowych oraz przemysłowo-tech-
B+R; powinny być one bliższe praktyki, nologicznych. Tego typu działania hamują
łatwiejsze we wdrażaniu, przepływ wiedzy naukowo-technicznej ze
– usprawnienie zarządzania, finansowania sfery nauki do biznesu, ponieważ głów-
i funkcjonowania sektora badań i roz- nym ich celem jest rozwój małej i średniej
woju; wówczas jego oferta byłaby szer- przedsiębiorczości oraz miejsc pracy. Aby
sza, bardziej nowatorska i z pewnością zapewnić firmom wiedzę naukowo-tech-
tańsza, niczną, niezbędne są parki naukowe, które
– dążenie do ustanowienia bliższych, dotąd nie zostały uwzględnione w pro-
trwałych związków między sferą B+R jektach Regionalnych Strategii Innowacji
a firmami, zwłaszcza małymi i średnimi w Polsce.
(w różnych formach), Aby usprawnić przepływ wiedzy nau-
– przybliżenie młodzieży akademickiej kowo-technicznej należy dążyć do zacieś-
do praktyki, zwłaszcza do laboratoriów nienia współpracy sektora nauki z bizne-
przemysłowych; ten postulat dotyczy sem. Obecnie w wielu województwach
głównie wyższych uczelni. współpraca występuje na niskim poziomie
Wreszcie, jednostki sektora nauki potrze- lub jej brakuje. Istnieje pilna potrzeba
bują umiejętnego marketingu dla zwiększa- podejmowania wspólnych przedsięwzięć
nia przepływu swoich osiągnięć naukowo- o charakterze badawczo-rozwojowym przez
technicznych do praktyki. Szczególnie sektor nauki i biznesu. W ramach zacieś-
przydatna może być tu np. wspomniana niania współpracy trzeba także wspierać
koncepcja marketingu partnerskiego. zatrudnianie naukowców w sektorze MŚP.
Ważną rolę ma do odegrania państwo, Z doświadczeń krajów uprzemysłowionych
które winno tutaj spełniać trzy funkcje: wynika, iż tego typu działania mogą zapew-
inspiratora, współorganizatora i promotora nić przedsiębiorstwom dostęp do nowej
współpracy, w ramach której mają nastę- wiedzy naukowo-technicznej.
pować przepływy nowej wiedzy naukowo- Aby usprawnić przepływ wiedzy nau-
technicznej ze sfery B+R do praktyki kowo-technicznej należy podjąć działania
przemysłowej. Nie powinno ono jednak na rzecz stworzenia parków naukowo-
bezpośrednio ingerować w te procesy. technologicznych z udziałem podmiotów
Z analizy Regionalnych Strategii Inno- gospodarczych i naukowych z zagranicy.
wacji wynika kilka istotnych wniosków Niemcy, Francja, Wielka Brytania, a nawet
dla władz samorządowych. Przede wszyst- Rosja dysponują nowoczesnymi zasobami
kim władze administracyjne i samorządy wiedzy naukowo-technicznej, która może
powinny skupić się na tworzeniu efektywnie być wykorzystana w polskich przedsiębior-
działających instytucji, bowiem z pocho- stwach. Barierą tego typu projektów mogą
dzących z 2004 roku danych wynika, iż być finanse. Dlatego też należy tworzyć
zdecydowana większość powstałych przed konsorcja złożone z władz samorządowych
opracowaniem strategii instytucji wspoma- (po obu stronach granicy) oraz angażować
gania innowacji okazała się mało skuteczna w projekty znane podmioty gospodarcze
w przepływie wiedzy naukowo-technicz- i naukowe.

56 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


Tworząc instytucje na rzecz przepływu sumenta jako głównego użytkownika
wiedzy naukowo-technicznej z sektora innowacji,
nauki do biznesu trzeba brać pod uwagę 2. prowadzić taką politykę, która będzie
uwarunkowania danego województwa. stymulować, z jednej strony, popyt przed-
W przemysłowych ośrodkach miejskich, siębiorstw na B+R, a z drugiej podaż
na terenie których istnieją uczelnie tech- nowych rozwiązań naukowo-technicz-
niczne, należy wspierać budowę parków nych, oferowaną przez placówki B+R,
naukowo-technologicznych. W miastach 3. usilnie wspierać powstawanie i rozwój
pozbawionych uczelni technicznych trzeba jednostek infrastruktury transferu tech-
promować rozwój parków przemysłowych niki, które będą wzmacniać powiązania
oraz przemysłowo-technologicznych. Na nauki z przemysłem.
obszarach typowo rolniczych (posiadają- Jednak największym wyzwaniem w tej
cych ośrodki akademickie o profilu tech- dziedzinie w Polsce wydaje się teraz odpo-
nicznym) należy budować parki agro-prze- wiedź na pytanie, jak zdobyć więcej pienię-
mysłowe. Aby zapewnić skuteczny przepływ dzy na B+R spoza budżetu państwa (mamy
wiedzy naukowo-technicznej samorządy tu na myśli źródła krajowe). Przyjmując,
powinny zabiegać o tworzenie na ich tere- że krajowe wydatki na badania i rozwój są
nie instytutów naukowych i uczelni. Wza- dramatycznie małe, nakłady budżetowe
jemna kooperacja między nimi a sektorem powinny szybko i zdecydowanie wzrosnąć,
małych i średnich przedsiębiorstw może ale pod dwoma warunkami:
zapewnić dostęp do fachowej wiedzy przy- 1. wydatki sektora prywatnego na badania
datnej w prowadzeniu działalności produk- naukowe będą rosnąć jeszcze szybciej,
cyjnej lub usługowej. 2. przyrost netto nakładów budżetowych
Teraz zostaną zaprezentowane ważniej- będzie iść głównie na rzecz prac badaw-
sze zalecenia pod adresem polityki innowa- czo-rozwojowych w zapleczu zakłado-
cyjnej państwa. Rekomendacje te zrodziły wym podmiotów gospodarczych.
się w oparciu o ocenę polskich doświad- Jednocześnie określone usprawnienia
czeń i znajomość zagranicznych, głównie powinny mieć miejsce w sferze B+R w dwo-
zachodnich, doświadczeń w tej dziedzinie. jakim sensie: powinien wzrosnąć zarówno
To właśnie polityka państwa winna kreo- (1) udział sektora przedsiębiorstw w nakła-
wać ogólne warunki dla przepływów wiedzy dach na badania i rozwój, jak i (2) udział
naukowo-technicznej. badań stosowanych i prac rozwojowych
Zgodnie z przyjętą wcześniej definicją, w całości wydatków na B+R.
wychodzimy z założenia, że ostatecznym, Źródeł wzrostu środków na badania
strategicznym celem naszej polityki inno- można upatrywać m.in. w: (1) zwiększaniu
wacyjnej w najbliższych latach powinna być nakładów na B+R w ramach bezpośred-
poprawa poziomu konkurencyjności dóbr nich inwestycji zagranicznych (potrzebne
produkowanych w Polsce. W związku z tym są tutaj nowe regulacje prawne; znane są
potrzebny jest przede wszystkim dobry kli- różne zachęty stosowane na świecie, np.
mat dla innowacji, kreowany przez politykę na Węgrzech czy w Australii), (2) dodatko-
makroekonomiczną zorientowaną na wzrost wych inwestycjach prywatnych związanych
gospodarczy, zatrudnienie, równowagę m.in. z prywatyzacją jednostek badawczo-
i konkurencję rynkową. Taki klimat powi- rozwojowych, (3) zwiększaniu wydatków na
nien tworzyć ogólne warunki ekonomiczne B+R w przedsiębiorstwach państwowych
sprzyjające postępowi technicznemu. i spółkach Skarbu Państwa (chodzi o wyko-
Równie ważne jest wypracowanie dłu- rzystanie funkcji właścicielskich państwa,
gofalowej strategii rozwoju nauki i tech- udział w radach nadzorczych, oceny kadry
niki. Rząd powinien nałożyć realistyczne kierowniczej itd.), (4) wzroście nakładów
cele strategiczne i być odpowiedzialnym za na prace B+R w małych i średnich przed-
ich konsekwentną realizację. Bieżąca poli- siębiorstwach oraz ich dobrowolnych zgru-
tyka naukowo-techniczna musi, oczywiście, powaniach – sieciach (wydatki te powinny
wynikać z przyjętej strategii. być różnymi sposobami stymulowane przez
Nawiązując zaś do modelu sceny inno- politykę państwa), (5) szerszej komercja-
wacji, państwo powinno: lizacji wyników prac B+R; potrzebny jest
1. działać na rzecz ochrony/edukacji kon- tutaj dobry marketing badań naukowych,
sumenta wraz ze wzmacnianiem pozy- (6) szeroko rozumianym sponsoringu nauki,
cji rynkowej i siły oddziaływania kon- dotąd niedocenianym w Polsce.

1/2007 57
Wykorzystanie każdego z tych źródeł instytucji otoczenia biznesu, a szczegól-
wymaga określonych działań ze strony pań- nie banków.
stwa. Niemniej podstawową metodą prze- 3. Potrzebny jest odpowiedni system wspie-
ciwdziałania realnemu spadkowi nakładów rania działalności firm w zakresie inno-
na badania i rozwój w Polsce jest aktywiza- wacji i transferu techniki, przy czym
cja działalności badawczej i innowacyjnej szczególną opieką należy otoczyć małe
przedsiębiorstw. Jak bowiem pamiętamy, i średnie przedsiębiorstwa. MŚP bardziej
motorem postępu technicznego w rozwi- niż DWP oczekują od państwa wspar-
niętej gospodarce rynkowej nie jest dzi- cia informacyjnego, kadrowego i finan-
siaj naukowiec (placówka naukowa), lecz sowego. Jednostki administracji pań-
zorientowany na innowacje przedsiębiorca stwowej powinny im ułatwiać dostęp do
(przedsiębiorstwo innowacyjne). W tej dotacji z budżetu na tę działalność, do
sytuacji innowacyjnie nastawiony przed- środków z funduszy strukturalnych UE,
siębiorca czy firma powinny być głównym do przetargów publicznych. Powszechne
obiektem polityki naukowo-technicznej. jest przy tym oczekiwanie zwiększonych
Skala interwencji państwa w sferze nauki nakładów budżetowych na rozwój naro-
i techniki powinna przy tym maleć wraz z: dowego systemu innowacji.
– umacnianiem się rynkowych sił/mecha- 4. Jeśli chodzi o wsparcie finansowe przed-
nizmów w procesie transformacji, siębiorstwa, proponujemy, aby:
– rosnącą rolą sektora prywatnego – firma innowacyjna była faktycznym
w wydatkach na badania i rozwój, i nieograniczonym dysponentem
– pożądanym wzrostem udziału systemu przyznanych środków finansowych
bankowego w finansowaniu B+R i inno- na badania i rozwój, a pracownicy
wacji. naukowi, wykonujący jej zlecenia na
Polityka innowacyjna powinna mieć prace B+R, ściślej z nią związani;
bardziej regionalny charakter, tzn. być zde- – środki na badania naukowe były przy-
centralizowana i zróżnicowana regionalnie. dzielane przedsiębiorcy i on powinien
Chodzi tu przede wszystkim o aktywną, decydować, gdzie i przez kogo bada-
sprzyjającą innowacjom, rolę i politykę nia będą realizowane. Dotacja na
władz oraz samorządów na szczeblu woje- badania winna mieć formę pożyczki,
wódzkim i lokalnym. Będzie to służyć (1) której umorzenie mogłoby nastąpić
zmniejszaniu terytorialnych dysproporcji wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca
w potencjale badawczo-rozwojowym oraz osiągnąłby zamierzony cel oraz uru-
(2) umacnianiu regionalnych systemów chomił i sprzedał deklarowaną ilość
innowacji. wyrobów. W przeciwnym wypadku
Jeśli chodzi o problematykę transferu pożyczka powinna być zwrócona
technologii zadania rządu państwa w tym w całości lub w części,
względzie można sformułować w następu- – należy stosować wyższe pożyczki
jących punktach: i umorzenia w przypadku wdrożenia
1. Stymulowanie transferu techniki po- nowych technik oraz stworzyć system
winno być jednym z głównych celów finansowy zapewniający opłacalność
planów rządowych na najbliższe lata, działań w zakresie ochrony środowi-
a polityka na rzecz TT ważnym, inte- ska naturalnego.
gralnym elementem państwowej polityki Są to propozycje dość daleko idące, ale
innowacyjnej. warto je rozważyć.
2. Państwo winno podejmować działania 5. Olbrzymią, niezastąpioną rolę ma do
sprzyjające: większej mobilności/przepły- odegrania państwo, stojąc na straży
wom kapitału ludzkiego między nauką praw własności intelektualnej (PWI),
a przemysłem (w obie strony), podej- a zarazem podejmując działania na rzecz
mowaniu wspólnych projektów badaw- upowszechnienia i popularyzacji kwestii
czo-wdrożeniowych, lepszej komunika- ochrony PWI oraz ich wykorzystania dla
cji między sektorem B+R a sektorem komercjalizacji wyników prac badawczo-
biznesu, w tym zwłaszcza wymianie rozwojowych.
informacji naukowo-technicznej, inten- 6. Oczywiste jest, iż państwo musi tworzyć
syfikacji obrotu wynalazczego, w szcze- dobre prawo, dbać o jego przestrze-
gólności licencjami technicznymi i know- ganie, usuwać przepisy utrudniające
how, bardziej otwartej postawie różnych współpracę naukowo-techniczną między

58 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


przedsiębiorstwami oraz między nimi Mamy tu na myśli kluczowe cechy tej poli-
a placówkami naukowymi, eliminować tyki, która musi być:
biurokrację itd. W szczególności chodzi – koordynowana: polityka ta powinna być
o stworzenie takich uregulowań prawno- dobrze skoordynowana między instytu-
finansowych, które by sprzyjały przepły- cjami rządowymi odpowiedzialnymi za
wom nowej techniki w gospodarce: różne rozwój nauki i techniki, przy czym jedna
instrumenty finansowe, w tym fiskalne. z nich mogłaby odgrywać rolę wiodącą.
To wymaga jednak osobnego opracowa- Albo też można by rozważyć – wzorem
nia. niektórych krajów zachodnich – utworze-
Ostatnio duże oczekiwania wiązane są nie swego rodzaju Komitetu ds. Nauki,
z przyjętą właśnie ustawą o niektórych Innowacji i Techniki pod przewodni-
formach wspierania działalności innowa- ctwem premiera; podobne zalecenie
cyjnej. znalazło się w zakończonym niedawno
Jeśli administracja państwowa rzeczy- projekcie holenderskim ECORYS,
wiście chce wspierać procesy transferu, – konsekwentna: powinna być stabilna
u podstaw jej działań w tym zakresie w długim okresie, nie podlegać takim
powinna leżeć następująca idea: pań- wahaniom jak dotychczas,
stwo bierze na siebie część kosztów TT, – korelowana: polityka naukowa winna
tj. opłat licencyjnych, kosztów zakupu być skorelowana z polityką techniczną.
wyników prac B+R, instalowania naj- Polska nie potrzebuje dzisiaj zdecydo-
nowszej techniki ucieleśnionej w maszy- wanie więcej odkryć naukowych, ale zde-
nach i urządzeniach technicznych itd. cydowanie więcej ich wdrożeń w formie
7. Państwo winno pomagać przy tworzeniu nowych produktów czy procesów techno-
różnych programów współpracy, o któ- logicznych. Wdrożenia – jak pamiętamy
rej mowa. Szczególną rolę do odegrania – zawsze stanowiły piętę achillesową
mają tutaj władze regionalne oraz samo- naszego systemu nauki i techniki,
rząd terytorialny w ramach regionalnych – kompleksowa: ważnymi komponen-
strategii innowacji. tami polityki naukowo-technicznej jako
8. W ramach prowadzonej polityki gospo- całości powinny być polityki na rzecz:
darczej państwo winno podejmować (1) branż wysokiej techniki, (2) trans-
działania na rzecz przyciągnięcia bez- feru techniki w szerokim znaczeniu,
pośrednich inwestycji zagranicznych do tj. z uwzględnieniem JITT i BIZ oraz
sektora B+R. Znane są przy tym różne (c) B+R i innowacji w prywatnych
zachęty finansowe dla inwestorów zagra- małych i średnich przedsiębiorstwach.
nicznych w innych krajach. Instrumenty polityki winny być bardziej
Należy również pamiętać, że: niż dotąd zróżnicowane, to znaczy nie
– zasadne jest, by w tych wszystkich tylko fiskalne, ale również inne narzę-
działaniach państwo traktowało jed- dzia finansowe plus przedsięwzięcia
nostki infrastruktury transferu tech- organizatorskie, szkoleniowe itp.,
niki jako swojego sojusznika, którego – kompatybilna: polityka ta powinna być
– notabene – też trzeba wspierać, kompatybilna z/lub dostosowana do
– nie osiągnie się w dłuższym okresie polityki makroekonomicznej, a właś-
większych sukcesów w zakresie inno- ciwie polityk makroekonomicznych.
wacji i transferu techniki bez odpo- Dokumenty rządowe, dotyczące makro-
wiednich przedsięwzięć w systemie polityki i polityki innowacyjnej, powinny
edukacji narodowej. Chodzi nie tylko być – w miarę możliwości – przygotowy-
o kształcenie kadr o wysokich, odpo- wane równolegle,
wiednich kwalifikacjach, lecz również – koherentna: polska polityka naukowo-
o kształtowanie zachowań innowacyj- techniczna powinna być koherentna
nych młodzieży, z polityką Unii Europejskiej na rzecz
– w naszych inicjatywach podejmowa- badań i rozwoju technicznego (BRT).
nych na rzecz TT należy pełną garścią Owa spójność jest o szczególnym zna-
czerpać z doświadczeń zagranicznych, czeniu w procesie integrowania się pol-
zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych skiej gospodarki z UE.
(por. np. Jasiński 2005). Na tym tle można sformułować wiodące
Wreszcie, polityka naukowo-techniczna kierunki polityki innowacyjnej państwa
powinna być zintegrowana poprzez 6K. w Polsce, które powinny sprzyjać proin-

1/2007 59
nowacyjnym postawom przedsiębiorstw drobnej przedsiębiorczości, a nie na pro-
i dopływom do nich wyników badań z pla- cesach TT. W celu wywiązania się z nało-
cówek naukowych: żonych obowiązków na rok 2006 w Agencji
1. Wspieranie rozbudowy potencjału zaplanowano uruchomienie dwóch sche-
badawczo-rozwojowego w przedsiębior- matów grantowych stanowiących działa-
stwach, korporacjach itp. podmiotach nia pilotażowe przed realizacją projektów
ekonomicznych, zwłaszcza w branżach zapisanych w Programach Operacyjnych
(dziedzinach) preferowanych, do Narodowego Planu Rozwoju na lata
2. Stymulowanie innowacji w istniejących 2007–2013:
małych i średnich przedsiębiorstwach, – program wsparcia powstawania spin-
w szczególności prywatnych, off’ów – jednostki zrzeszone w Krajowej
3. Promowanie powstawania nowych firm Sieci Innowacji dokonają wyboru,
opartych na wysokiej technice (FONT- a następnie przeprowadzą analizy wyko-
ów), szczególnie w regionach o wysokim nalności projektów zgłaszanych przez
bezrobociu, pracowników nauki, studentów, dok-
4. Działania na rzecz zwiększania wysiłku torantów, pomogą w powstaniu firmy
badawczo-rozwojowego zachodnich i osadzeniu jej w inkubatorze/parku
przedsiębiorstw w Polsce w ramach bez- technologicznym, a firma taka uzyska
pośrednich inwestycji zagranicznych, dotację na zakupy inwestycyjne i/lub
5. Wspieranie powstawania i rozwoju orga- pokrycie części kosztów operacyjnych
nizacji działających na styku: nauka- w pierwszych miesiącach funkcjonowa-
przemysł, które tworzą infrastrukturę nia,
transferu techniki. – program wsparcia tworzenia klastrów
Z pilotażowego projektu foresight wyni- – w drodze konkursu zostanie wyłonione
kają z kolei następujące główne zalecenia: kilka inicjatyw „klastrowych” w Polsce,
1. Radykalne zwiększenie środków finan- które otrzymają dotację na założenie
sowych na rozwój i badania naukowe, i utrzymanie biura animatora, który
sprzęt badawczy oraz opracowywanie będzie dążył do nawiązania i zacieśnie-
i wdrażanie nowych technologii, nia powiązań kooperacyjnych pomiędzy
2. Przeciwdziałanie odpływowi wykwali- przedsiębiorstwami.
fikowanej, doświadczonej oraz młodej Następnym ważnym działaniem Agencji
kadry do ośrodków zagranicznych, jest rozwijanie Krajowego Systemu Usług
3. Poprawa skuteczności działania przepi- dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw
sów dotyczących ochrony własności inte- (KSU). Ośrodki KSU w swojej codziennej
lektualnej, pracy świadczą usługi (doradcze, szkole-
4. Określenie długofalowych priorytetów niowe, informacyjne lub finansowe) dla
badawczych i rozwojowych w polityce przedsiębiorców i osób rozpoczynających
państwa oraz opracowanie listy prio- działalność gospodarczą. Tam też przed-
rytetowych i preferencyjnych tematów siębiorcy szukają pomocy w rozwiązywaniu
badawczych, również w uzgodnieniu swoich problemów związanych z prowa-
z planami UE, dzoną działalnością oraz możliwych sposo-
5. Zmniejszenie rozbudowanej biurokracji bów wdrożenia nowych pomysłów (w tym
naukowej na wszystkich szczeblach, rozwiązań innowacyjnych). Aktualnie w sieci
6. Zwiększenie zainteresowania, stworze- KSU zarejestrowanych jest 189 ośrodków,
nie systemowych rozwiązań motywują- a kolejne są w procesie rejestracji.
cych przemysł do inwestowania w bada- Ośrodki KSU jako działające w sieci
nia naukowe (działalność innowacyjną), współpracują ze sobą, i dlatego każdy klient
7. Stworzenie mechanizmów skutecznego trafiający do ośrodka z problemem, którego
transferu technologii ze sfery nauki ten nie jest w stanie rozwiązać, kieruje go
do przemysłu – system komercjaliza- do tego, kompetentnego ośrodka. W rezul-
cji i upowszechniania wyników badań tacie większość zapytań dotyczących plano-
(wdrażania projektów badawczych wanych rozwiązań innowacyjnych, wdrożeń
i patentów w przemyśle). czy komercjalizacji kierowana jest do ośrod-
Ważną rolę ma do spełnienia Polska ków posiadających rejestrację w zakresie
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, cho- usług proinnowacyjnych (aktualnie 19),
ciaż – zgodnie ze swoim statutem – kon- a jednocześnie tworzą Krajową Sieć Inno-
centruje się ona głównie na wspieraniu wacji. Jedną z podstawowych aktywności

60 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


KSI jest właśnie pomoc przedsiębiorcom W następnych latach Agencja będzie
w tym zakresie. podejmowała realizację działań proinno-
Z innych działań obecnie realizowanych wacyjnych zapisanych w Programach Ope-
przez PARP i przewidzianych do kontynua- racyjnych NPR, zwłaszcza tych dotyczą-
cji w latach następnych wymienić można: cych popularyzacji idei innowacyjności,
– rozbudowę, utrzymanie, aktualizację współpracy z instytucjami otoczenia przed-
treści „Portalu Innowacji” skupiającego siębiorstw, zagadnień ochrony własności
informacje dotyczące wszystkich aspek- przemysłowej, promocji innowacyjnych
tów innowacyjności w Polsce, wyrobów i firm, wzmacniania powiązań
– organizację dorocznej edycji konkursu sfery nauki z gospodarką. Docelowym mo-
„Polski Produkt Przyszłości” promującej delem wsparcia dla przedsiębiorców jest
najlepsze produkty i technologie, ustanowienie ośrodków KSU jako punktów
– zbieranie, prezentowanie oraz wspiera- pierwszego kontaktu przedsiębiorcy, który
nie komercjalizacji projektów poprzez uzyska w nich wszechstronną wiedzę nt.
prowadzenie bazy „Bank Technologii możliwości prowadzenia i rozwoju firmy.
i Wyrobów”, A jeżeli będzie potrzebował usług dorad-
– wspieranie możliwości inwestycyjnych czych w zakresie innowacyjności, zosta-
w MSP poprzez powiększenie kapitału nie przekazany do ośrodków zrzeszonych
funduszy: mikro-pożyczkowych, porę- w KSI, świadczących szerokie spektrum
czeniowych, kapitału zalążkowego, usług specjalistycznych.
– bezpłatne szkolenie przedsiębiorców Biorąc pod uwagę zadania i oczeki-
przez Internet w ramach „Akademii wania, jakim musi sprostać PARP, celem
PARP”, strategicznym Agencji będzie wykorzy-
– współpracę z przedsiębiorcami i badanie stanie wszelkich będących w dyspozycji
zapotrzebowania środowiska w ramach strumieni finansowych do bezpośrednie-
„Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw”, go i pośredniego wspierania działań inno-
– promocję najlepszych wynalazków wacyjnych, zwłaszcza w sektorze MSP.
i firm poprzez wydawanie katalogów/ W tym celu zostaną użyte środki Sekto-
płyt CD, udział w targach krajowych rowego Programu Operacyjnego: Wzrost
i zagranicznych, wystawach, publikacje Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO
w mediach, WKP) oraz Sektorowego Programu Ope-
– wspieranie imprez służących populary- racyjnego: Rozwój Zasobów Ludzkich
zacji szeroko pojętej idei innowacyjności (SPO RZL), programu Phare oraz budżetu
oraz transferu technologii – seminaria, państwa.
konferencje, giełdy kooperacyjne, Analiza przeprowadzona w ramach eks-
– wspieranie działań promujących przed- pertyzy dla sektora lotniczego, pozwala na
siębiorczość akademicką – współpraca sformułowanie kilku postulatów o charak-
ze środowiskiem, dofinansowanie pro- terze rekomendacji dla instytucji mających
gramów, wpływ na transfer wiedzy do polskiego
– współpracę z instytucjami otoczenia przemysłu.
przedsiębiorstw (parki, inkubatory, cen- Po pierwsze, działania tych instytucji
tra transferu technologii, centra badaw- powinny być dostosowane do aktualnej
czo-rozwojowe) – promocję idei, oferty, sytuacji oraz specyficznych uwarunko-
możliwości, wań w danym sektorze gospodarki. Z całą
– współpracę z Bankiem Gospodarstwa pewnością szczególne mechanizmy są
Krajowego przy realizacji kredytu tech- wymagane dla polskiej branży lotniczej ze
nologicznego, względu na jej historyczny rozwój i działanie
– współpracę międzynarodową – nawiązy- w warunkach międzynarodowej konkuren-
wanie kontaktów z agencjami innowa- cji. Z dużym prawdopodobieństwem bran-
cyjnymi z innych krajów, udział w pro- żowe podejście zasadne jest w odniesieniu
jektach międzynarodowych, promocję także do innych sektorów gospodarki, dla
polskich innowacji za granicą, przykładu przemysłu motoryzacyjnego czy
– współpracę regionalną – promowanie też rolno-spożywczego. Dopiero na pod-
oraz ewaluację Regionalnych Strategii stawie tego typu sektorowego podejścia
Innowacji, do zagadnień transferu technologii celowe
– analizy innowacyjności gospodarki, jest stworzenie ogólniejszych mechanizmów
zwłaszcza sektora MSP. wspierających transfer technologii.

1/2007 61
Po drugie, wobec stałego wzrostu udziału gospodarczych, których sytuacja finansowa
prywatnych przedsiębiorstw w gospodarce podlega dużym zmianom w funkcji czasu.
polskiej, jest rzeczą niezwykle pilną sfor- Udzielenie tym firmom kredytu zaufania
mułowanie jasnych zasad polityki państwa w postaci kredytu „technologicznego” jest
w zakresie: obarczone sporym ryzykiem, jednak znacz-
– odpaństwowienia tych sektorów B+R, nie mniejszym i możliwym do zaakcepto-
w obszarze kompetencji których mieści wania niż w przypadku przeżywających kło-
się działalność branż przemysłowych poty „mastodontów” gospodarczych.
o dużym udziale kapitału prywatnego, Wspomniana potrzeba koncentracji
– uregulowania prawnych oraz procedu- środków na najlepiej rokujących przedsię-
ralnych zasad współpracy prywatnych wzięciach, wymaga także zintegrowanego
przedsiębiorstw z państwowymi (pub- (integralnego) wykorzystania środków
licznymi) jednostkami naukowo-badaw- i mechanizmów finansowania dostępnych
czymi. z różnych funduszy, w tym funduszy Komi-
Po trzecie, w odniesieniu do przedsię- sji Europejskich.
biorstw, które mają pozostać w dłuższej Ostatnia uwaga odnosi się do roli
perspektywie własnością Skarbu Państwa, w kształtowaniu naukowej polityki państwa
niezbędne jest włączenie w zakres nadzoru środowisk gospodarczych. Doświadczenia
właścicielskiego zagadnień związanych ostatnich dziesięcioleci niezbicie dowodzą,
z rozwojem ich zaplecza B+R. że polityka tworzona na poziomie rządu
Po czwarte, ważną rzeczą na obec- bez właściwej konsultacji ze środowiskami
nym etapie rozwoju polskiej gospodarki doświadczającymi jej skutków jest ryzy-
jest możliwie szerokie uelastycznienie kowna i często przynosi efekty daleko obie-
i zróżnicowanie dostępnych form wsparcia gające od zamierzonych. Z tego powodu
naukowo-badawczego podmiotów gospo- ważną rzeczą jest, aby tworzyć w kraju
darczych, realizujących innowacyjną drogę klimat przyjazny dla inicjatyw oddolnych.
rozwoju. W tym kontekście duże oczeki- W szczególności wspierać należy wspólne
wania można wiązać z wprowadzanym przedsięwzięcia naukowców i środowisk
właśnie systemem projektów rozwojowych, gospodarczych, których przykładem są
które mogą stać się dobrym punktem startu wspomniane platformy technologiczne.
do bliższej współpracy między partnerami
uczelnianymi i przemysłowymi. Projekty te
pozwalają na znaczne uproszczenie formal- 6. Propozycje kierunków dalszych
ności oraz nie wymagają wkładu finanso- badań
wego zainteresowanych firm, co może się Siłę polskiego systemu innowacji po-
okazać szczególnie istotne w przypadku winny wyznaczać:
firm małej i średniej wielkości. – dynamiczna interaktywna sieć łącząca
Kolejną rekomendacją uzasadnioną wszystkie ogniwa transferu wiedzy/tech-
przeprowadzoną analizą transferu techno- nologii,
logii w branży lotniczej – mającą jednak – wiodąca rola szkół wyższych i jednostek
także szersze podstawy – jest koncentro- badawczo-rozwojowych w prowadzeniu
wanie środków z budżetu państwa na naj- badań i tworzeniu projektów innowacji,
bardziej efektywnych przedsięwzięciach – dostosowanie kierunków prowadzonych
z zakresu B+R. Doświadczenia branży badań do potrzeb przedsiębiorstw i ocze-
lotniczej w ostatnich 15 latach pokazują, kiwań klientów,
że kluczem do sukcesu jest w tym aspek- – rozwój organizacji pośredniczących mię-
cie właściwa kondycja finansowa podmiotu dzy badaczami a przedsiębiorcami.
realizującego proces wdrożeniowy. Ponie- Osiągnięcie tych celów winno przyświe-
waż wdrożenie nowych rozwiązań technicz- cać zadaniom badawczym podejmowanym
nych zawsze pociąga za sobą koszty, próby w dalszych etapach realizacji programu
transferu technologii do firm przeżywają- badawczego.
cych kłopoty finansowe muszą zakończyć W pracach nad doskonaleniem systemu
się fiaskiem. W szczególności stwierdze- transferu wiedzy i innowacji do przedsię-
nie to dotyczy firm dużych oraz mających biorstw należy:
dłuższą historię działalności komercyjnej. 1. Zbadać u źródła, czyli przeanalizować,
Nie dotyczy ono natomiast małych przed- jakie są skuteczne mechanizmy transferu
siębiorstw i nowo utworzonych podmiotów technologii w firmach innowacyjnych

62 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


i w jednostkach badawczych. Powinny 9. Wyniki badań należy publikować.
to być szczegółowe badania ankietowe Po przeprowadzeniu badań rozpoznaw-
i wywiady na licznej reprezentacji. Na- czych, których wstępne wyniki zawarte są
leży określić przeszkody oraz środki w niniejszej ekspertyzie, można sformować
prowadzące do sprawnej realizacji pro- sugestie dla dalszych, pogłębianych badań
jektów innowacyjnych. problematyki marketingowej:
2. Na wybranych projektach innowacji 1. Przede wszystkim należy przeanali-
należy prześledzić źródła sukcesu, w tym zować możliwą współpracę jedno-
także przyczyny niepowodzeń wdraża- stek sfery nauki z jednostkami sfery
nych technologii. gospodarki i zaproponować ”wzor-
3. Po szczegółowym badaniu należy zapro- cową” współpracę, która pozwoliłaby
ponować modelowe rozwiązania struk- na intensyfikację transferu wyników
tur i procesów organizacyjnych adekwat- badań pomiędzy podmiotami tych sfer.
nych do polskich warunków dla: parków Podmiotem współpracy powinna być
naukowych i technologicznych, centrów działalność B+R jednostek sfery nauki
transferu technologii, inkubatorów oraz procesy innowacyjne poszczegól-
przedsiębiorczości, platform techno- nych przedsiębiorstw w połączeniu
logicznych, klastrów technologicznych. z procesami marketingowymi.
Badanie powinno obejmować ankietę 2. Należałoby zaproponować organiza-
oraz dokładne wywiady z kierownictwem cję i funkcjonowanie działów marke-
tych organizacji oraz kierownictwem tingu w jednostkach sfery nauki, wraz
firm wchodzących w ich skład. Należy z zakresem czynności realizowanych
dopracować się modelu działania takiej przez ten dział. Zakres prac w działach
organizacji, określić zasady finansowania marketingu JBR powinien być powią-
i rozliczania się z środków. Istotne jest zany z występującymi rozwiązaniami
określenie właściwych proporcji miedzy zarządzania działalnością innowacyjną
działalnością doradczą i szkoleniową w przedsiębiorstwach Powinien także
a działalnością innowacyjną w sferze uwzględnić instytucje szeroko pojętego
nowej techniki i technologii. makrootoczenia.
4. W działaniach zmierzających do budowy 3. W dalszych badaniach zespół badawczy
modelu Narodowego Systemu Innowacji powinien się skupić na zaproponowaniu
trzeba przeprowadzić analizę przygoto- kompozycji narzędzi marketingowych
wanych regionalnych strategii innowacji wspierających transfer wyników badań
w kontekście możliwości realizacyjnych do gospodarki. Ważną sprawą jest zbu-
i spójności z założeniami proinnowacyj- dowanie systemu informacji marketin-
nej polityki państwa. gowej w jednostkach sfery nauki, a nade
5. W pracach nad modelem NSI należy wszystko zaproponowanie zakresu metod
wykorzystać doświadczenie takich krajów badawczych otoczenia marketingowego
UE, jak Finlandia, Holandia i Wielka tych jednostek. System informacji powi-
Brytania. nien być spójny z informacjami wspo-
6. Prace nad systemem transferu wie- magającymi planowanie oraz realizację
dzy/technologii winny być skoordyno- przedsięwzięć techniczno-organizacyj-
wane z Międzynarodowym Programem nych.
Badawczym w tym Europejskim Progra- 4. Końcowym wynikiem w następnym eta-
mem Ramowym, Programem Foresight pie naszych badań powinno być opra-
i innymi programami przygotowanymi cowanie procedur marketingowego
w ramach realizacji strategii lizbońskiej. wspomagania metodycznego procesu
7. Nie należy zmieniać ogólnej koncep- transformacji wiedzy do zastosowań
cji, ale dokonać korekty po pierwszym praktycznych.
roku realizacji zachowując podstawowe 5. Uważamy, iż ważnym efektem naszych
zespoły badawcze. badań powinna być publikacja książkowa
8. Na zakończenie projektu dopracować na temat marketingowych uwarunko-
modelowe rozwiązania efektywnych wań procesów badawczo- rozwojowych
systemów transferu technologii, wyko- i transferu technologii.
rzystując np. koncepcję prof. A. Mazur- 6. Przygotowanie i przeprowadzenie
kiewicza przygotowaną dla ITE w Ra- cyklu szkoleń (seminariów) dla jed-
domiu. nostek sfery nauki, jak również sfery

1/2007 63
gospodarki, głównie przedsiębiorstw praktycznych zależy przede wszystkim od
innowacyjnych oraz dla organizacji postawy dwóch głównych aktorów na scenie
działających w ramach Regionalnych innowacji, tj. nauki i przemysłu (w szerokim
Systemów Innowacyjnych na temat roli rozumieniu tego słowa). Po stronie placó-
i zadań służb marketingowych, a sze- wek naukowych ma miejsce przekazywanie
rzej działalności marketingowej, której nowej wiedzy (osiągnięć, wyników), nato-
głównym celem powinno być wspoma- miast po stronie przedsiębiorstw występuje
ganie transferu wiedzy do zastosowań absorpcja tej wiedzy. Obie strony muszą
praktycznych byłoby cennym efektem tworzyć warunki sprzyjające dla przepływu
naszych badań. (transferu) wiedzy naukowo-technicznej;
Ponadto należy dopracować model 3S+1 zarówno podczas badania, jak i wspierania
oraz rozpracować koncepcję networkingu tych przepływów, obu należy poświęcać tyle
z punktu widzenia procesów transferu tech- samo uwagi.
nologii. Metody (kanały, formy) przepływów
Wreszcie, zarysowane zostaną tutaj pro- wiedzy/technologii są wielce zróżnicowane.
ponowane kierunki badań nad polityką Transformacja (przenoszenie) wyników
państwa, która ma sprzyjać transformacji badań naukowych do praktyki to tylko
(przenoszeniu) wyników badań naukowych jedna z metod, trzeba zatem widzieć ją
do zastosowań praktycznych. w szerszym kontekście – na tle procesów
Otóż, przedmiotem dalszych badań transferu techniki/technologii.
powinny być: System transferu wiedzy/technologii
1. Polityka naukowo-techniczna w regio- można traktować jako sieć wzajemnych
nach, decentralizacja polityki władz powiązań wszystkich podmiotów tworzą-
centralnych, proinnowacyjne postawy cych Narodowy System Innowacji (NSI);
samorządów, stanowi on podsystem NSI. Najważniejszą
2. Instrumenty polityki państwa na rzecz składową NSI są jednak przedsiębiorstwa.
transformacji wyników badań nauko- Tak więc od nich należy zaczynać myślenie
wych do firm, zwłaszcza małych i śred- o procesach transformacji wyników badań
nich przedsiębiorstw, ocena skutków naukowych do zastosowań praktycznych.
działania ustawy o niektórych formach Przepływy te trzeba traktować raczej jako
wspierania innowacji, dopływy do firm niż odpływy z placówek
3. Wspieranie rozbudowy potencjału badaw- naukowych. Dlatego tak duży nacisk został
czo-rozwojowego w przedsiębiorstwach tutaj położony na punkt widzenia przed-
i innych podmiotach gospodarczych, siębiorstwa.
4. Mobilność/przepływy kapitału ludzkiego Rzecz jasna, bez prac B+R prowadzo-
między nauką a przemysłem (w obie nych w tychże placówkach nie będzie przed-
strony), miotu transformacji (transferu). Podob-
5. System komunikacji miedzy sektorem nie bez aktywnej roli państwa nie będzie
B+R a sektorem biznesu, postępu technicznego w gospodarce i cywi-
6. Intensyfikacja krajowego obrotu wyna- lizacyjnego w społeczeństwie. Tak więc, gdy
lazczego, zwłaszcza miedzy placówkami bada się przepływy wiedzy/technologii, nie
naukowymi a przedsiębiorstwami, wolno pomijać tego trzeciego z głównych
7. Stymulowanie transferu wiedzy aktorów na scenie innowacji.
naukowo-technicznej poprzez ochronę Podstawą owych przepływów jest roz-
praw własności intelektualnej, przestrzenianie się informacji naukowo-
8. Sposoby przyciągania bezpośrednich technicznej. Jest ona jednocześnie źród-
inwestycji zagranicznych do polskiego łem i przedmiotem transferu. Świadczy to
sektora B+R, o randze kwestii usprawniania systemów
9. Co robić, aby banki stały się przyjazne informacji naukowo-technicznej.
działalności innowacyjnej małych i śred- Potrzeba nam ekspertów odpowiednio
nich przedsiębiorstw? przygotowanych (przeszkolonych), którzy
będą doradzać przedsiębiorstwom w spra-
wach ich rozwoju technicznego. Natomiast
7. Podsumowanie – wnioski końcowe zróżnicowane instrumenty finansowe,
Przeprowadzone badania potwierdziły, wspomagające proces innowacyjny, mogą
że usprawnianie procesów transformacji być wykorzystywane przez przedsiębiorstwa
wyników badań naukowych do zastosowań w zależności od fazy ich rozwoju.

64 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW


Godnym naśladowania podejściem Długa jest lista barier utrudniających
metodycznym jest NOT-owski Program transformację wyników badań naukowych
Projektów Celowych dla Małych i Śred- do zastosowań praktycznych. Są jednak
nich Firm. Wiele jednostek badawczo-roz- i czynniki sprzyjające przepływom wiedzy
wojowych (JBR) dostrzegło w nim szansę z sektora B+R do sektora biznesu (por.
poprawy swojej sytuacji na rynku innowacji p. 3).
technicznych. Usprawnienie przepływów wiedzy/tech-
Skoro słabe przepływy wiedzy naukowo- nologii może nastąpić przede wszystkim
technicznej są rezultatem słabych powiązań poprzez eliminację tych barier, a także
między placówkami naukowymi a przed- poprzez wykorzystanie czynników sprzy-
siębiorstwami, usprawnianie przepływów jających. Ekspertyza zawiera długą listę
wymaga wzmocnienia tych powiązań. proponowanych działań przedsiębiorstw
Przyłączanie się placówek i firm do plat- i placówek (por. p. 4).
form technologicznych należy traktować Istotną barierą dla wykorzystania net-
jako ważny sposób intensyfikacji procesów workingu do wspierania procesów trans-
transformacji wyników badań naukowych formacji są niskie nakłady finansowe na
do praktyki. technologie informacyjne w Polsce w po-
Ważną rolę w usprawnianiu tych prze- równaniu z innymi krajami UE. Aby system
pływów mają do odegrania tzw. jednostki sieciowy był skuteczny i efektywny, powi-
infrastruktury transferu techniki (JITT). nien być ściśle powiązany z systemem moty-
Jednostki te, zwłaszcza przyuczelniane, wacji w zespołach zajmujących ową trans-
powinny dobrze pełnić m.in. następujące formacją.
funkcje: pomoc pracownikom naukowym, Aby system transferu wiedzy/innowa-
doktorantom i studentom przy zakłada- cji w Polsce spełnił warunki spójności,
niu własnych firm typu start-up czy spin- efektywności oraz sprawności i szybkości
off, ochrona praw własności intelektualnej, w przekazywaniu wiedzy i informacji tech-
przełamywanie niechęci naukowców do nologicznej do przedsiębiorstw, musi dojść
patentowania swoich osiągnięć, przeciw- do istotnych zmian: po pierwsze – przed-
działanie występującym często zjawiskom siębiorstwa muszą rozpocząć generowanie
zazdrości i ostracyzmu wobec pracowników popytu na wiedzę i nowe technologie, po
naukowych blisko współpracujących z prze- drugie – sfera B+R musi zwiększyć goto-
mysłem. wość prowadzenia badań ukierunkowanych
Z drugiej strony JITT powinny oferować na tworzenie technologii, które mogą być
zróżnicowaną w formach, szeroką pomoc wykorzystane przez przedsiębiorstwa w pro-
przedsiębiorcom, zwłaszcza małym i śred- dukcji konkurencyjnych wyrobów i usług,
nim, przy wdrażaniu/komercjalizacji wyni- po trzecie – powinna zostać wzmocniona
ków prac B+R, a w szczególności nowej sieć organizacji pomostowych ukierunko-
wiedzy naukowo-technicznej powstałej wanych na ułatwienie transformacji pro-
w placówkach naukowych. jektów innowacji do praktyki, co wymaga
Metodą wielce sprzyjającą transforma- zaangażowania władz politycznych i gospo-
cji wyników badań do praktyki okazała się darczych oraz organizacji przedsiębiorców
koncepcja networkingu jako sieciowego na szczeblu krajowym i regionalnym, po
systemu komunikacji między uczestnikami czwarte – należy zwiększyć możliwości
tego procesu. Trzeba ją szerzej wykorzy- szybkiej transmisji informacji i tworzenia
stywać. powiązań sieciowych w układzie: przedsię-
Bardzo zróżnicowane są doświadczenia biorstwa – ośrodki tworzenia innowacji, po
władz regionalnych i lokalnych w zakresie piąte – trzeba rozszerzyć zakres między-
wspierania przepływów wiedzy/technologii narodowej współpracy w dziedzinie inno-
z sektora B+R do sektora przedsiębiorstw. wacji.
Jednakże aktywna postawa tych władz Dla usprawniania transformacji i komer-
w omawianej dziedzinie może dobrze słu- cjalizacji wyników swoich badań, placówki
żyć procesom transformacji. W ramach naukowe muszą umiejętnie prowadzić
Regionalnych Strategii Innowacji (RIS) nowoczesny marketing, przy czym wszel-
władze wojewódzkie i lokalne powinny kie działania marketingowe powinny być
szerzej współpracować z innymi regionami poprzedzone szerokimi badaniami ryn-
w kraju i za granicą; chodzi tu zwłaszcza kowymi, a zwłaszcza segmentacją rynku.
o współpracę trans-graniczną. Placówki muszą tworzyć własne systemy

1/2007 65
informacji marketingowej i doprowadzić do Bibliografia
wyodrębnienia działu marketingu w swej
strukturze organizacyjnej. Allen, T. 1984. Managing the flow of technology,
Dla usprawnienia procesów transforma- Cambridge: MIT Press.
cji wyników badań naukowych do zasto- Bozeman, B. 2000. Technology transfer and public
sowań gospodarczych można wykorzystać policy: A review of research and theory. Research
opracowany przez nas tzw. system NOT.ics, Policy, nr 29.
oparty na koncepcji 3S+1.
Cogan, J. 2001. Industry-science relationships,
Niezwykle ważną rolę ma tutaj do ode- Background paper, Innovation Trend Chart
grania państwo/rząd. To właśnie państwowa Workshop, Bruksela.
polityka na rzecz innowacji i transferu tech-
niki powinna kreować ogólne warunki sprzy- Fiedler, H. 2001. Technology transfer: A tool to
promote innovation and cooperation between sci-
jające dla przepływów wiedzy naukowo-tech-
ence and industry. w: Bulumac, E., Bendis, R.A.
nicznej. Lista sformułowanych postulatów (red.) Utilizing technology transfer to develop small
metodycznych pod adresem państwa jest też and medium enterprises, Amsterdam: IOS Press.
bardzo długa (por. p. 4).
Freemen, Ch. 1992. Formal scientific and technical
Najważniejszą agencją rządową działa-
institutions in the NSI. w: Lundvall, B.A. (red.)
jącą na scenie innowacji w Polsce jest obec-
National systems of innovation, Londyn: Pinter.
nie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębior-
czości (PARP). Oczekujemy, że odegra ona Gibbons, M. et al. 1994. The new production of
kluczową rolę we wspomaganiu przepływów knowledge, Londyn: SAGE.
wiedzy naukowo-technicznej z placówek do Jasiński, A.H. 2006. Innowacje i transfer techniki
przedsiębiorstw. w procesie transformacji, Warszawa: Difin.
Kirkland, J. 1999. Introduction. w: Kirkland J,
(red.) Barriers to international technology transfer,
Informacje o redaktorach Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Dr hab. Andrzej H. Jasiński prof. UW – Zakład Lundvall, B.A. (red.) 1992. National systems of
Innowacji Rynkowych i Logistyki, Wydział innovation, Londyn: Pinter.
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
E-mail: AJasinski@mail.wz.uw.edu.pl. OECD. 1997. Technology and industrial perfor-
mance, Paryż.
Dr Dominik Ludwicki – Zakład Innowacji Radosevic, S. 1999. International technology trans-
Rynkowych i Logistyki, Wydział Zarządzania fer and catch-up in economic development, Londyn:
Uniwersytetu Warszawskiego. Edward Elgar.
E-mail: ludwicki@mail.wz.uw.edu.pl. Rogers, E.M. 2003. Diffusion of innovations,, Nowy
Jork: FREE PRESS.
Przypisy Rosenberg, N. 1982. Perspectives on Technology,,
Nowy Jork: Putmans.
1 Określenia „przemysł” i „sektor biznesu” będą
tutaj używane zamiennie. Rothwell, R., Zegveld, W. 1981. Industrial innova-
2 Angielski zwrot technology transfer można tłu- tion and public policy, London: Pinter.
maczyć zarówno jako transfer techniki, a także Sahal, D. 1982. Chance and opportunity in techno-
jako transfer technologii. logical innovation, Oxford: Basil Blackwell.
3 Dalej będziemy używać obu pojęć zamiennie Steenhuis, H. J., de Boer, S. J. 2002. Differentiating
w rozumieniu słowa government. between types of technology transfer: The technol-
4 Autorów cytowanych w tym podrozdziale oraz ogy building. International Journal of Technology
ich publikacje można znaleźć w bibliogra- Transfer and Commercialisation, nr 1-2.
fii zamieszczonej w pracy A.H. Jasińskiego:
Innowacje i transfer techniki w procesie transfor- Stoneman, P. 1987. The economic analysis of tech-
macji, Difin, Warszawa 2006. nology policy, Oxford: Oxford University Press.
5 Ośrodek Przetwarzania Informacji to jednostka UNCTAD. 2001. Compendium of international
badawczo-rozwojowa podległa b. Ministrowi arrangements on transfer of technology, Nowy Jork:
Nauki i Informatyzacji. United Nations.

66 Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW

You might also like