ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

1. Pojęcie ryzyka bankowego, rodzaje

2. Przyczyny wpływające na wzrost ryzyka
3. Zarządzanie ryzykiem bankowym
4. Pojęcie ryzyka stopy procentowej
5. Zarządzanie ryzykiem luki funduszowej
6. Zarządzanie ryzykiem skumulowanej luki funduszowej
7. Analiza czynników wpływających na dochód banku
8. Zarządzanie luką okresowości (CAP)
9. Analiza okresowości w banku komercyjnym
10. Operacje FRA zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
11. Operacje FUTURES zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
12. Transakcje CAP
13. Transakcje FLOOR
14. Transakcje COLLAR i CORRIOR
15. Transakcje SWAP
16. Kontrakty opcyjne zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
17. Transakcje FORWARD zabezpieczające ryzyko stopy procentowej
18. Ryzyko walutowe, definicje
19. Instytucjonalne formy zabezpieczenia ryzyka walutowego
20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczeń ryzyka walutowego

21. Klauzule waloryzacyjne

22. Walutowe prawa opcyjne
23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksperta dla importera, przedpłaty
24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe
25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD
26. Transakcje zabezpieczającego ryzyko walutowe FUTURES
27. SWAP-y walutowe
28. Opcje walutowe
29. Zarządzanie ryzykiem płynności – podstawowe pojęcia
30. Płynność i rentowność banku
31. Ryzyko płynności i jego przyczyny
32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności
33. Metoda puli zasobów finansowych
34. Metoda konwersji zasobów finansowych
35. Metoda aktywnego zarządzania pasywami
36. Metoda sekurytyzacji należności kredytowych
37. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności
38. Zewnętrzne normy płynności
39. Operatywne sterowanie płynnością
40. Kontrola i monitoring płynności
41. Mierniki oceny płynności banku
42. Ryzyko kredytowe, pojęcia, klasyfikacja
43. Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego
44. Ocena zdolności kredytowej
45. Procedury oceny zdolności kredytowej
46. Ograniczenie koncentracji kredytowej
47. Monitoring kredytowy
48. Subiektywne mierniki kredytowe
49. Obiektywne mierniki kredytowe
50. Analiza dyskryminacyjna przy ocenie zdolności kredytowej
51. Fundusze własne banku jako element ograniczenia ryzyka
52. Współczynnik wypłacalności
53. Rezerwy celowe
54. Limity koncentracji kredytów
55. Regulacje dotyczące obrotu papierami wartościowymi
56. Pozycje walutowe i ich limitowanie
57. Ryzyko, rentowność i płynność banku

1
58. Zysk i ryzyko portfela papierów wartościowych
59. Ryzyko kapitałowe w banku
60. Ryzyko defraudacji
61. Ryzyko handlowe banku komercyjnego

2
1. POJĘCIE RYZYKA BANKOWEGO, RODZAJE
Ryz
yko instytucji finansowej to zagrożenie, wynikami działań odmiennymi od zamierzonych celów. W
książce: „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej” prof. Jachowicz wskazuje jako główne źródło
ryzyka brak możliwości doskonałej antycypacji stanów przyszłych oraz wskazuje możliwość
wystąpienia stanów nieoczekiwanych..
Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej. Ryzyko w banku ma
charakter szczególny. Wynika to z:
- wyjątkowej trudności przewidywania realnych terminów wymagalności pasywów
(depozytów) i zapadalności aktywów (kredytów).
- Ryzyko podejmowane jest celowo, rozmyślnie w oczekiwaniu na wyższy zysk. Istnieje
ścisły związek między wielkością dochodów banku a ryzykiem. Wyższe ryzyko –
wyższa rentowność.
Istota ryzyka w działalności banku jest taka sama jak w typowej działalności gospodarczej mimo
pewnych istotnych różnic. We wszystkich przypadkach ryzyko definiuje się jako negatywne
odchylenie osiągniętej wielkości celowej od wielkości wcześniej zaplanowanej. Dla banku jak dla
każdego innego podmiotu gospodarczego tą wielkością jest zysk i generowane środki pieniężne.
Bank wypracowuje te wielkości dzięki specyficznej działalności, jak między innymi
przechowywanie środków pieniężnych (depozyty) i finansowanie innych podmiotów – kredyty. W
dążeniu do optymalizacji zysku i środków pieniężnych towarzyszy nieuchronna akceptacja
określonych poziomów ryzyka, które zazwyczaj towarzyszą wzrostowi skali osiąganych dochodów
(szans bank). Między tymi wartościami występuje reakcja dodatnia.

Bank w Bazylei wyróżnia ryzyko:

1. KREDYTOWE – niebezpieczeństwo niewywiązania się partnera transakcji z jego zobowiązań
2. RYNKOWE – możliwość zmiany warunków finansowych w wyniku zmian cen rynkowych. Tu
wyróżnia się:
- ryzyko stopy procentowej
- ryzyko zmian cen towarów
- ryzyko związane z inwestycją w papiery wartościowe.
3. RYZYKO PŁYNNOŚCI – składa się z:
- elementu uzależnionego od konkretnego instrumentu finansowego – instytucja nie jest
w stanie zająć odpowiedniej pozycji na rynku z powodu braku odpowiedniej
głębokości rynku
- elementu związanego z wypłacalnością instytucji emitenta – brak zdolności do
realizacji zobowiązań
4. RYZYKO OPERACYJNE - zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów w związku z
błędami w systemie informacyjnym lub pracowników, albo nieodpowiednią kontrolą
wewnętrzną banku
5. RYZYKO PRAWNE – ryzyko straty z powodu nieprzeprowadzonych transakcji ze względu na
brak przepisów prawnych lub niewystarczające dokumenty. Brak wiarygodności finansowej
partnera.

WNIOSKI:
- brak kryterium jednoznacznie identyfikującego ryzyko,
- silne powiązania pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka,
- powiązania czynników wywierających ryzyka są silne i mają charakter
dwukierunkowy,
- ryzyko jest determinowane przez czynniki egzogeniczne (zew.),
- ryzyka są ryzykami systematycznymi – są niedywersyfikowalne
- ryzyka są nieodłącznym elementem funkcjonowania rynku finansowego.

2. PRZYCZYNY WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA

Bank działa w warunkach niepewności przyszłych zdarzeń. Informacje posiadane podczas

podejmowania decyzji zazwyczaj nie są pełne i dokładne, dalszy rozwój wydarzeń też nie zawsze
można trafnie przewidzieć. Ryzyka nie można uniknąć, jest bowiem wiele różnych czynników
powodujących ryzyko:
1. czynniki zewnętrzne wobec banku:

3
 - ogólnogospodarcze, wynikające z polityki gospodarczej państwa i stanu gospodarki
(wzrost lub regres gospodarczy, zmiany poziomu inflacji, istotne zmiany w polityce
banku centralnego, deficyt budżetowy),
- polityczne, polegające na zmianie układów i orientacji działalności gospodarczej
państwa,
- społeczne (zmiana skłonności do oszczędzania, zachowania klientów banku, skala
bezrobocia)
- demograficzne (struktura ludności)
- techniczne (postęp techniczny)
3. czynniki wewnętrzne:
- struktura aktywów i pasywów (czy jest dużo aktywów o wysokim ryzyku),
- kwalifikacje kadry (stan przygotowania szefów i pracowników banku do podejmowania
decyzji),
- marketing (czy bank dobrze zna rynek),
- polityka kadrowa (czy nie jest zbyt liberalna),
- system kontroli wewnętrznej ( sprawność jego działania),
- działania przestępcze.
W ostatnim okresie wymienia się, że największy wpływ na zmianę działalności bankówi i ryzyko z
nią związane mają:
- liberalizacja i deregulacja rynków finansowych – celowe zmuszanie przez władzę ograniczeń
funkcjonowania rynku finansowego. Umożliwia to szerokie działanie banków zagranicznych w
naszym kraju.
- internacjonalizacja i globalizacja rynku finansowego – powoduje dużą zależność rynków
finansowych poszczególnych krajów i niebezpieczeństwo przenoszenia ryzyka z jednego kraju do
drugiego.
- rosnący deficyt budżetowy – szczególnie krajów rozwijających się i finansowanie tego deficytu
pieniędzmi bankowymi.
- wzrastające zadłużenie krajów rozwijających się
- sekurytyzacja – zabezpieczanie należności papierami wartościowymi, sekurytyzacja odbywa się
bez udziału banków
- zmiana zachowania i struktury klientów – wzrastające znaczenie klientów instytucjonalnych
- rozwój nowych produktów bankowych – pochodnych papierów wartościowych
- postęp techniczny – rozwój informatyki połączonej z telekomunikacją.
Przyczynami mogą być również:
- upłynnienie kursów walutowych,
- tworzenie płynnych stóp procentowych.

2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM

Pojawienie się nowych produktów i rozwiązań na rynku finansowym powoduje powstanie nowych
ryzyk i zagrożenie dla działalności banku komercyjnego. W związku z tym banki zaczynają
zarządzać ryzykiem.
Zarządzanie ryzykiem to przedsięwzięcia mające na celu planową i celową analizę oraz
sterowanie poszczególnymi rodzajami ryzyka poprzez kontrolę przedsięwzięć. Zarządzanie
ryzykiem powinno mieć charakter planowy i celowy. Działania powinny być systematyczne i
długofalowe. Zarządzanie ryzykiem obejmuje kompleksową działalność całego banku. W
zarządzaniu można wyróżnić trzy etapy:
1. identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka,
2. sterowanie ryzykiem,
3. kontrola podejmowanych przedsięwzięć.

Pierwszy etap ma charakter informacyjno-prognostyczny. Punktem wyjścia jest identyfikacja –

określenie jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożony jest w danym momencie bank.
Wymaga to przeglądu wszystkich obszarów działalności bankowej i skwantyfikowania/określenia
w jakim stopniu sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna może oddziaływać na realizację założonych
celów. Można stosować proste metody i zaawansowane modele ekonometryczne (metody
statystyczne), np. dla oceny ryzyka kredytowego mogą być stosowane METODY SKORINGOWE.
Najczęściej spotykane w tym zakresie są metody wielowymiarowe, statystyczne należące do
metod taksonomicznych. Jedną z nich jest ANALIZA DYSKRYMINACYJNA (patrz pyt. nr 50).

4
Kwantyfikacja ryzyka sprowadza się do stosowania wyszukanych modeli matematycznych.
Obejmuje rozbudowany system przechowywania informacji, na bazie których oraz na bazie
odpowiednich procedur otrzymuje się wynik na normatywnej skali.
Przy identyfikacji ryzyka celowe jest również przeanalizowanie tendencji w zakresie:
1. kształtowania się sytuacji gospodarczej kraju
2.
3. wielkości przychodów, które zostaną zrealizowane przy wystąpieniu skrajnych poziomów
ryzyka
4. ocenę możliwości zmian długoterminowych strategii w obszarze działalności banku
5. określić zakres możliwej korekty przy zmianie pozycji banku pod względem poziomu ryzyka
Na podstawie ocen bank buduje scenariusze rozwoju sytuacji na rynku zewnętrznym i
wewnętrznym i odpowiedniej strategii zachowania własnej pozycji.
Przy analizie ryzyka istotne jest odróżnienie ryzyka pojedynczej transakcji od ryzyka łącznego, bo
ono nie jest prostą sumą zagrożeń wynikających z pojedynczych transakcji i rodzajów działalności
banku. Pojedyncze ryzyka są wzajemnie skorelowane. Należy analizować kierunek korelacji ryzyk
– mogą się one nakładać lub znosić. Przy zarządzaniu bankiem najistotniejsza jest ocena
łącznego ryzyka – na jej podstawie buduje się strategię całego banku.
Wyróżniamy strategie:
1. KONSERWATYWNĄ – związana z tym, że bank udziela tylko kredytów podmiotom, które
mają dobrą sytuację finansową – wysoki stopień gwarancji, że zostaną spłacone kredyty.
Bank taki postrzegany jest jako stabilny, należący do grupy banków pierwszorzędnych.
2. STAŁEGO KONTROLOWANEGO WROSTU – bank wykorzystuje cykl koniunkturalny. Gdy
jest dobra sytuacja na rynku udziela jak najwięcej kredytów. Uzyskane wpływy muszą pokryć
starty poniesione podczas dekoniunktury. Wpływy muszą być tak wysokie aby dać stabilny
poziom kursów akcji danego banku. Finansowanie bardziej ryzykownych przedsięwzięć. Taki
bank jest słabą instytucją rynku finansowego.
3. PROGRESYWNĄ – naśladownictwo innych uczestników rynku finansowego. Udzielanie
kredytów bez należytej oceny zdolności kredytowej, jedynie w części na podstawie prawnych
form zabezpieczenia. Bank, który wchodzi na rynek. Instytucja wysokiego ryzyka.
Strategię banku obiera na wniosek zarządu walne zgromadzenie. Później przygotowuje się
wytyczne dla realizacji działalności kredytowej banku, jakie, do kogo skierowane kredyty,
określenie minimalnej i maksymalnej kwoty kredytu i kryteriów jakie należy spełnić, aby go
otrzymać plus strategia marketingowa, regulaminy dla produktów. A następnie przypisuje się
odpowiedzialność za poszczególne produkty do osób.

Drugi etap: STEROWANIE RYZYKIEM – podejmowanie przedsięwzięć mających na celu

ograniczenie ryzyka do określonych, dopuszczalnych rozmiarów.
Przy analizie ryzyka zwraca się uwagę na związek między ograniczeniem ryzyka a celami banku.
Między dążeniem do osiągnięcia celów: płynność, ryzyko, rentowność występuje sprzeczność.
Chęć poprawy rentowności jest sprzeczna z ograniczeniem ryzyka i zapewnieniem płynności.
Podejmowanie ryzyka jest konieczne do osiągnięcia zysku. Ryzykowne transakcje wiążą się z
dużymi dochodami. Obniżenie ryzyka oznacz zmniejszenie potencjalnych szans uzyskania
dochodów. Powyżej pewnej granicy ryzyko może być tak duże, że może zagrozić osiągnięciu
zysku. Podobnie sprawa rentowności pozostaje w sprzeczności z utrzymaniem płynności – bank
zarabia na kupionych pieniądzach (depozytach). Jeżeli będzie zwiększał ilość depozytów w
postaci rezerwy kasowej to obniża poziom kapitału pracującego na rzecz banku i zmniejsza
wpływy.
Zapobieganie ryzyku wiąże się z utratą niektórych szans i dodatkowymi kosztami, głównie
ubezpieczenie kontrola wewnętrzna i ocena ryzyka. Zarządzanie ryzykiem jest umiejętnością
znalezienia kompromisu między odpowiednim poziomem zysku a utrzymaniem poziomu płynności
i ryzyka.
Rozmiary dopuszczalnego ryzyka powinny być uzależnione od:
- pozycji pod względem ryzyka zarówno całego banku jak i jego segmentów ( z punktu widzenia
struktury organizacyjnej)
- krótko i średniookresowych prognoz kształtowania się sytuacji gospodarczej w kraju oraz
kształtowania się stóp procentowych i kursu walutowego.
- relacji potencjału ryzyka w poszczególnych segmentach do uzyskiwanych przychodów
- wielkości posiadanego przez Bank kapitału własnego i rezerw, z których w przypadku
poniesionych strat będą one pokryte
- ograniczenia wynikające z obowiązującego prawa bankowego

5
 Ogólne normy zarządzania ryzykiem określa system norm prawnych regulujących działalność
bankową – norm płynności, rentowności, tworzenia rezerw i również norm wewnętrznych banku
określonych przez właścicieli i zarząd banku. Przestrzeganie norm daje możliwość uzyskania
zysku utrzymania odpowiedniego poziomu ryzyka.

Trzeci etap to KONTROLAPODEJMOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ. Ma ona na celu zbadanie

efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczenia ryzyka. Kontrola obejmuje:
1. ocenę metod analizy z punktu widzenia ich dokładności i aktualności
2. ocenę zastosowanych instrumentów z punktu widzenia poniesionych kosztów i osiągniętych
korzyści
3. ocenę organizacyjnego wprowadzenia przedsięwzięć, a także stopnia centralizacji i
decentralizacji w zakresie podejmowanych decyzji
4. ocenę stopnia integracji segmentu pomiaru ryzyka i systemu rachunkowości i informatycznym
5. ocenę przejrzystości systemu dla osób podejmujących decyzję. Jakie informacje i jakim czasie
są dostępne.

Efektywny system zarządzania ryzykiem powinien składać się z następujących elementów:

1. założeń systemowych i procedur
2. opracowanego systemu organizacji zarządzania ryzykiem
3. metod pomiaru ryzyka
4. struktury raportowania do zarządu
5. struktury limitów

Przez kontrolę bankową należy rozumieć cały system kontrolingu: kierowanie, sterowanie, regulację
procesów, planowanie, zarządzanie, kontrolę.
W początkowym okresie kontrolę utożsamiano z zarządzaniem dochodami banku. Od połowy lat 80
zaczęto stosować zarządzanie ryzykiem. Druga połowa lat 90 to rynek pochodnych instrumentów
finansowych zabezpieczających przed ryzykiem.

W ramach sterowania i kontroli ryzyka można podejmować działania:

1. oddziaływać na przyczyny występowania ryzyka, ma to na celu ograniczenie wielkości ryzyka. Jest

to AKTYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. W jej ramach podejmuje się:
- unikanie ryzyka przez nieangażowanie się w transakcje, przy których ryzyko wydaje się wyjątkowo
wysokie, np. możliwość zaangażowania się jednego kredytobiorcy
- zmniejszanie wielkości ryzyka poprzez analizę wiarygodności kredytowej i bieżącą kontrolę nad
spłatą kredytu i zabezpieczeniem kredytu
- przenoszenie ryzyka na inne podmioty, głównie przez jego ubezpieczenie lub dokonywanie transakcji
terminowych walutowych i złotowych
- dywersyfikację ryzyka poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa poniesienia strat poprzez
angażowanie się w inne obszary, czy wprowadzenie nowych produktów
- tworzenie haggingu – pozycji wpływających na tworzeniu przeciwstawnej pozycji do już otwartej,
głównie przez zakup pochodnych instrumentów finansowych

3. oddziałujące na skutki – zmniejszające negatywny wpływ niespodziewanych stratna pozycję

banku, polegające na zwiększeniu kapitału, tworzeniu rezerw, a także korzystania z ubezpieczeń.
Jest to PASYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. Sprowadza się ona do traktowania
kapitału własnego i rezerw jako bufora, zabezpieczenia wykorzystywanego w przypadku
wystąpienia ryzyk nierozpoznanych lub źle ocenionych. Można świadomie rezygnować z części
zabezpieczeń miarę polepszania się sytuacji na rynku, zmniejszania się ryzyka.

Kontrolą banku zajmuje się głównie departament ryzyka, do którego zadań należy:
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka płynności
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rynkowego (stopy procentowe, kursy)
- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rozliczeniowego
- prowadzenie procesu oceny adekwatności cenowej
- modelowanie wyceny i weryfikacja metod wyceny produktów bankowych – papiery wartościowe i
pochodne
- monitoring wykorzystania limitów

6
- prowadzenie analizy historycznej
- prowadzenie analizy wariantowej elastyczności cenowej produktów
- monitoring wykorzystania ryzyka w stosunku do ryzyka związanego z posiadanymi kapitałami i
związanego z nabywanymi, z dochodami
- analiza czynników kształtujących poszczególne rodzaje ryzyka

4. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Ryzyko stopy procentowej można określić jako zagrożenie wynikające z niekorzystnego wpływu
zmiany rynkowych stóp procentowych przy posiadanej przez Bank strukturze aktywów i pasywów.
Ryzyko związane ze zmienną stopą procentową definiuje się jako niebezpieczeństwo, że różnica
między kwotą otrzymanych (z tytułu kredytów) a płaconych odsetek (z tytułu depozytów), przy
zmianach rynkowej stopy procentowej, ulegnie zmniejszeniu na skutek różnej elastyczności
dopasowania się do nowych stawek oprocentowania różnych pozycji bilansowych, tzn. ,że różne
pozycje bilansowe reagują w różnym stopniu i w różnym czasie na zmianę rynkowej stopy
procentowej. Np. elastyczność reagowania oprocentowania środków na rachunkach a’vista jest
mniejsza niż na lokatach terminowych. W najszerszym rozumieniu ryzyka stopy procentowej
rozróżnia się ryzyko związane z aktywami i pasywami o zmiennej i stałej stopie procentowej.
Ryzyko przypisane zmiennej stopie procentowej rozumiane jest jako przybliżanie się do 0 różnicy
między kwotą otrzymanych a płaconych odsetek przy zmianach rynkowej stopy procentowej na
skutek różnego stopnia elastyczności w procesie dopasowywania się różnych pozycji bilansowych
do nowych stawek oprocentowania. Drugi rodzaj ryzyka stopy procentowej jest związany z
gospodarką aktywami i pasywami o stałej stopie procentowej. W praktyce określa się je jako
ryzyko inwestycji. Może ono wystąpić gdy bank będzie musiał odpisać w ciężar strat część
wartości papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu.
Ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku kiedy równocześnie została zawarta umowa
kredytowa o stałym oprocentowaniu, może doprowadzić do trudności finansowych, jeśli
równocześnie operacje pasywne będą powiązane z oprocentowaniem zmiennym (dotyczy to
zwłaszcza wkładów oszczędnościowych).
Stopień ryzyka stóp procentowych, jakiemu poddawany jest bank, może być w pewnym stopniu
kontrolowany:
- można dopasowywać aktywa z pasywami – angażować zasoby wrażliwe na stopy
procentowe w takie aktywa , które także są wrażliwe na stopy procentowe.
- korzystać z układających się w cykl zmian stóp procentowych, kojarząc portfele w
odpowiedni sposób.
Stopień ryzyka to iloraz wrażliwych na stopy procentowe aktywów i wrażliwych na stopy
procentowe pasywów.
Przyczyną występowania tego ryzyka jest nierównomierna elastyczność dostosowywania się do
zmian rynkowej stopy procentowej po stronie aktywów i pasywów. Zmiany stopy procentowej
mogą bowiem dotyczyć zarówno udzielonych kredytów jak i oprocentowania przyjmowanych
depozytów, RYZYKIEM ich niekorzystne ukształtowanie się zmniejsza zyski banku.
Można wyróżnić dwa podstawowe podtypy ryzyka stopy procentowej:
- ryzyko dochodu – odnoszące się do dochodu odsetkowego netto,
- ryzyko wartości – będące zagrożeniem dla rynkowej wartości kapitału banku.

5.ZARZĄDZANIE RYZYKIEM LUKI FUNDUSZOWEJ

W znaczeniu podstawowym, zarządzanie luką obejmuje koordynowanie wszystkich kategorii

bilansowych w taki sposób, by maksymalnie zwiększyć wartość majątku akcjonariuszy. W
praktyce jednak zarządzanie luką koncentruje się przede wszystkim na zależności między
aktywami o zmiennych stopach procentowych a zobowiązaniami o zmiennych stopach
procentowych. Zarządzanie aktywami i pasywami, szczególnie w warunkach chwiejności stóp
procentowych wymaga posiadania odpowiednich systemów do monitorowania i zarządzania
wrażliwością banku na zmiany stóp procentowych.
Efektywne zarządzanie luką wymaga przestrzegania co najmniej 2 zasad:
- niekredytowa część portfela aktywów dochodowych powinna być złożona z łatwo zbywalnych
papierów wartościowych zróżnicowanych pod względem terminu płatności i charakteru stopy
procentowej

7
 - bank powinien dysponować gotowym planem działania wskazującym, jak należy postępować z
konkretnymi kategoriami aktywów i pasywów, w miarę jak zmianie będą ulegać rynkowe stopy
procentowe.
Bank, który chce aktywnie zarządzać luką ma do dyspozycji 3 opcje dla dostosowania aktywów
wrażliwych na stopy procentowe do zobowiązań o wrażliwym oprocentowaniu:

1. pozycja luki zerowej

Aktywa o Zobowiązania o
zmiennych zmiennych
stopach stopach
procentowych procentowych

Aktywa o stałych Zobowiązania o

stopach stałych stopach
procentowych procentowych

2. pozycja luki dodatniej

Aktywa o Zobowiązania o
zmiennych zmiennych
stopach stopach
procentowych procentowych

Aktywa o stałych Zobowiązania o

stopach stałych stopach
procentowych procentowych

3. pozycja luki ujemnej

Aktywa o Zobowiązania o
zmiennych zmiennych
stopach stopach
procentowych procentowych
Aktywa o stałych
stopach
procentowych Zobowiązania o
stałych stopach
procentowych

Każda z tych opcji przedstawiona jest jako luka w zasobach w wymiarze pieniężnym, definiowana
jako różnica między aktywami o zmiennych stopach procentowych ,a zobowiązaniami o
zmiennych stopach procentowych. Luka w zasobach mierzy wrażliwość zysków odsetkowych
netto banku na zmiany rynkowych stóp procentowych.

Pozycja luki zerowej (1) jest podejściem zrównoważonym, w którym aktywa wrażliwe na stopy
procentowe , tj. RSA (rate-sensitive assets) równe są zobowiązaniom wrażliwym na stopy
procentowe, tj. RSL (rate-sensitive liabilities), co zostaje wyrażone wskaźnikiem RSA/RSL=1.
Opcja ta owocuje najniższą zmiennością zysków w okresie planowania. Teoretycznie taka pozycje
eliminuje jakikolwiek wpływ zmieniających się stóp procentowych na zyski netto. W praktyce
jednak trudno jest osiągnąć całkowicie zabezpieczoną pozycję nawet przy luce zerowej, ponieważ
stopy procentowe, po których środki są pozyskiwane, nie zmieniają się w identycznym stopniu jak
stopy, po których udzielane są kredyty . Generalnie zyski odsetkowe netto banku stosującego
pozycję luki zerowej powinny być na stałym poziomie.

Bank utrzymuje pozycję luki dodatniej, gdy kwota aktywów o zmiennych stopach procentowych
przewyższa rozmiar zobowiązań o zmiennych stopach procentowych (RSA/RSL>1), co oznacza,
że te pierwsze w części finansowane są zobowiązaniami o stałych stopach procentowych. Jeśli

8
więc stopy rynkowe pójdą w górę, wówczas przeszacowanie stóp procentowych powoduje
podniesienie rentowności. Obniżka stóp ma dokładnie odwrotny wpływ na zyski odsetkowe netto.

Trzecia opcja to sytuacja, w której RSA/RSL<1, co wskazuje, że zobowiązania wrażliwe na stopy

procentowe przewyższają wrażliwe aktywa. Strategia ta również przynosi większe zyski niż
strategia luki zerowej, jednak kosztem podwyższonego ryzyka. W tym przypadku zmiana poziomu
zysków odsetkowych netto jest odwrotnie proporcjonalna do zmian rynkowych stóp procentowych.
Opcja ta więc może być preferowana gdy stopy spadają. Występuje tu następująca zależność:
jeśli stopy procentowe będą spadać na zobowiązaniach (obniżać się będzie koszt odsetkowy
finansowania aktywów), dochody z aktywów generujących odsetki pozostawać będą na
niezmienionym poziomie.

W różnych fazach cyklu stóp procentowych bank przyjmują odmienne strategie działania:
Faza niskiej stopy:
Zweryfikować linie kredytowe
Wydłużyć terminy płatności zasobów finansowych
Skrócić terminy płatności inwestycji
Zwiększyć zadłużenie długoterminowe
Ograniczyć kredyty o stałej stopie procentowej
Zweryfikować politykę kalkulacji cen kredytów
Sprzedać inwestycje

Faza przejściowa – rosnąca:

Skracać terminy płatności zasobów finansujących
Wydłużać terminy płatności inwestycji
Rozszerzać kredyty o stałych stopach procentowych
Pozyskiwać inwestycje

Faza wysokiej stopy:

Uzupełnić linie kredytowe
Skrócić terminy płatności zasobów finansowych
Wydłużyć terminy płatności inwestycji
Podwyższyć jakość inwestycji
Rozszerzyć kredyty o stałej stopie procentowej
Zaplanować sprzedaż inwestycji
Pozyskać inwestycje

Faza przejściowa – spadająca:

Wydłużać terminy płatności zasobów finansowych
Skracać terminy płatności inwestycji
Ograniczać kredyty o stałych stopach procentowych
Sprzedawać inwestycje

8. ZARZĄDZANIE LUKĄ OKRESOWOŚCI

Duration czyli okresowość to suma ważonych względem czasu indywidualnych zdyskontowanych

przepływów pieniężnych z inwestycji w stosunku do bieżących wartości tych inwestycji. Jest to
średni czas życia inwestycji rozumiany jako okres, po którego upływie inwestor otrzyma zwrot
kapitału z oczekiwanymi dochodami. Okres ten zwykle nie pokrywa się z terminem inwestycji,
gdyż w trakcie trwania inwestycji inwestor otrzymuje płatności periodyczne.

Nierzadko banki nie tylko nie starają się zabezpieczać przed luką lecz wręcz przeciwnie:
odpowiednio ją kreują i zwiększając ryzyko stóp procentowych liczą na wzrost zysków.
Granie na stopach procentowych oznacza kreowanie ujemnej luki okresu gdy spodziewany jest
wzrost stóp procentowych, oraz dodatniej luki gdy stopy mają spaść. Jeśli stopy rosną kapitał
akcyjny zyskuje na strategii luki ujemnej dzięki temu, że bieżąca wartość zobowiązań obniża się o
większy procent niż bieżąca wartość aktywów. W warunkach stóp malejących, z kolei kapitał
rośnie dzięki stosowaniu strategii luki dodatniej, ponieważ bieżąca wartość aktywów wzrasta o
większy procent niż bieżąca wartość zobowiązań.

9
 Pomiar i zarządzanie okresem aktywów i zobowiązań banku wymaga posiadania stosownych
informacji o terminach płatności, stopach procentowych, płatnościach wcześniejszych,
możliwościach wcześniejszych wypłat oraz możliwościach opóźnień w spłacie kredytów. Dla wielu
typów kont (szczególnie instrumentów o stałym oprocentowaniu) tego rodzaju informacje są łatwo
dostępne. Określenie przepływów gotówkowych dla instrumentów o zmiennych stopach wymaga
pewnych prognoz odnośnie ruchów stóp procentowych oraz stopnia realnego
prawdopodobieństwa zaistnienia tych ruchów. Ustalenie okresu aktywów o stałym oprocentowaniu
może również sprawiać pewne kłopoty, np. w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu
hipotecznego wystąpi realna zmiana w przepływie gotówkowym. Po stronie zobowiązań problem
wynika z faktu, że wiele depozytów nie ma kontraktowego terminu wymagalności, a nawet te,
które mają również mogą podlegać wcześniejszym wypłatom. Tu konieczne byłoby ustalenie
prawdopodobnych dat wpływu środków.
Stosowanie luki okresu pociąga za sobą konieczność czasowo, pewnego równoważenia struktury
aktywów i pasywów. Skoro zmiany rynkowych stóp procentowych zmieniają okresy aktywów i
pasywów i jest mało prawdopodobne by okresy aktywów i zobowiązań zmieniły się w identycznym
stopniu, to pewna restrukturyzacja portfeli okaże się konieczna po zaistnieniu zmiany rynkowych
stóp procentowych.

9. ANALIZA OKRESOWOŚCI W BANKU KOMERCYJNYM

W analizie okresowej podstawowe znaczenie ma pojęcie okresu (czasu trwania), definiowanego

jako ważony średni ( przeciętny) termin płatności aktywu (zobowiązania), gdy wagami są
relatywne bieżące (teraźniejsze) wartości strumieni pieniężnych. Okresem jest tu średnia długość
czasu, jaka dzieli płatność od teraźniejszości. Okres jest więc miernikiem efektywnego terminu
płatności w tym znaczeniu, że uwzględnia rozłożenie w czasie poszczególnych dochodów
(płatności) wewnątrz terminu płatności określonego w kontrakcie dla danych aktywów lub
zobowiązań. Obliczanie okresu aktywów (zobowiązań) odbywa się według wzoru:

n n
1 1
D = ∑ tC t ÷ ∑ Ct , gdzie:
t =1 (1 + r ) t
t =1 (1 + r ) t
Ct – strumień pieniężny dla każdego okresu
r – bieżące rynkowe oprocentowanie
1
- współczynnik wartości bieżącej dla każdego okresu
(1 + r) t

10.OPERACJE FRA ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Operacja forward rate agreement (FRA) polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami stałej
stopy procentowej (agreed forwrd rate) od określonej wartości (np. depozytu). Oczekiwania
partnerów co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie
następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną stopą relatywną
(bazową), np. LIBOR. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA, kupiec
FRA musi wyrównać swojemu partnerowi różnicę między obiema stopami procentowymi. I
odwrotnie – jeżeli libor jest niższy od stopy procentowej ustalonej w FRA, to sprzedawca będzie
zobowiązany do wyrównania różnicy.
Umowy FRA zawierane są na ogół na okres jednego roku i umożliwiają z jednej strony
zabezpieczenie się przed wzrastającą stopą procentową, z drugiej zaś – zabezpieczają wkłady
przed spadkiem stopy procentowej.
Przy stosowaniu FRA korzystający z tej umowy nie ponosi żadnych kosztów. Zobowiązuje się on
do utrzymywania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic.

11. OPERACJE FUTURES ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

FUTURES – zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym terminie

towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości według aktualnej ceny giełdowej.
Wystawiający kontrakt futures przyjmuje krótką pozycję (short position) i zobowiązuje się do
dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie. Nabywca kontraktu przyjmuje długą
pozycję (long position) i zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu
kontraktu. Wynika z tego,że obie strony kontraktu przyjmują na siebie zobowiązanie.

10
Z kontraktem futures wiążą się trzy różne ceny:
1) Cena kontraktu futures w dniu zawarcia kontraktu – jest ona ustalona tzn. po wystawieniu
kontraktu obowiązuje obie strony i po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości
2) Cena kontraktu futures na rynku – ceny te zmieniają się, co oznacza, że taki sam kontrakt
zawarty dzień później ma prawdopodobnie inną cenę, która obowiązuje obie strony
3) Cena bieżąca przedmiotu kontraktu na rynku.
Różnica między ceną bieżącą a ceną kontraktu futures nazywa się bazą. W miarę zbliżania się
terminu dostawy wartość bazy powinna się zbliżać do zera.
Dochód nabywcy kontraktu futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu
dostawcy) jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie futures, to inwestor uzyskuje dochód równy
różnicy między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny po cenie ustalonej w
kontrakcie (jest to zobowiązanie) i natychmiast sprzedać ten instrument na rynku. Gdy zaś cena
bieżąca instrumentu pierwotnego jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi
stratę.
Dochód sprzedającego kontrakt futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu
dostawy) jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, to inwestor uzyskuje dochód równy różnicy
między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny na rynku i natychmiast go
sprzedać po cenie ustalonej w kontrakcie (jest to zobowiązanie). Gdy zaś cena bieżąca
instrumentu pierwotnego jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi stratę.
Kontrakty futures mogą być wystawione na różne instrumenty finansowe. Najczęściej spotykane
są:
- walutowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest waluta innego kraju, tzn. ceną
kontraktu jest kurs walutowy
- procentowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest oprocentowany papier
wartościowy np. obligacja. Procentowe kontrakty są to kontrakty wystawiane na aktywa, których
cena zależy wyłącznie od poziomu stóp procentowych. W tej grupie najcześciej wystawiane są
kontrakty terminowe, w których aktywami podstawowymi są bony skarbowe i obligacje. Dla takich
kontraktów konieczna jest dobra znajomość struktury czasowej stóp procentowych (termin na jaki
zawierana jest transakcja oraz okres, którego dotyczy stopa procentowa). W przypadku każdego
procentowego kontraktu futures jest określony termin wykupu waloru, który jest przedmiotem
dostawy. Na przykład w warunkach kontraktu futures na dostawę bonów skarbowych musi być
podany termin wykupu.
- indeksowe kontrakty futures – instrumentem pierwotnym jest indeks rynku.
Kontrakty futures występują także na rynkach towarów, w szczególności na giełdach towarowych.
Są to tzw. Towarowe kontrakty futures (zasada funkcjonowania jest taka sama jak w odniesieniu
do futures wystawionych na instrumenty finansowe).
Kontraktu futures:
- występują z reguły na giełdzie,
- jest kontraktem standaryzowanym, dla którego ściśle określone są ilość przedmiotu kontraktu i
termin dostawy; cena kontraktu negocjowana jest na rynku,
- dostawa przedmiotu kontraktu nie występuje, gdyż pozycja przyjęta w kontrakcie przez inwestora
jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie odwrotnej pozycji,
- przez obie strony wnoszony jest depozyt, stanowiący pewien procent ceny kontraktu,
- kontrakt rozliczany jest codziennie.

12.TRANSAKCJE CAP

Jest to instrument finansowy mający charakter kontraktu. CAP jest kontraktem, w którym, dealer
płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą odniesienia (reference rate) np.
stopą LIBOR, a stopą ustaloną w kontrakcie (contract rate), jeżeli ta różnica jest dodatnia.
Oznacza to, że kredytobiorca płacący zmienne oprocentowanie kredytu zabezpiecza się przed
wzrostem stóp procentowych, które są w tym kontrakcie instrumentem pierwotnym. CAP określa
się przez 2 stopami, kapitałem, od którego jest liczone oprocentowanie oraz datą rozliczenia,
okresem ważności i ceną kontraktu (cap premium). W momencie określonym do rozliczenia
wystawca capu płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {rr-rc;0} x K x T

Gdzie:

11
X - suma płacona nabywcy w dniu rozliczenia,
rr - stopa odniesienia (LIBOR),
rc – stopa kontraktu,
K – wielkość kapitału,
T – długość okresu od ostatniego rozliczenia w skali roku.

Górny limit jest korzystny dla strony płacącej odsetki o zmiennym oprocentowaniu i wystawia
drugą stronę swapu na ryzyko przekroczenia przez rynkowe stopy procentowe tego limitu.
Pierwsza strona płaci za to tak jak się płaci premię opcyjną za dowolne zabezpieczenie, którym w
tym kontrakcie jest właśnie cap.

13. TRANSAKCJE FLOOR

Kontrakt FLOOR jest odwrotny do kontraktu CAP. Wystawiający kontrakt floor płaci nabywcy
sumę proporcjonalną do różnicy między stopą określoną w kontrakcie, a stopą odniesienia, jeżeli
różnica ta jest dodatnia. Dzięki temu kredytodawca otrzymujący odsetki według zmiennego
oprocentowania zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych. Pozostałe warunki tego
kontraktu są takie same jak dla kontraktu cap. Oznacza to, że w momencie określonym do
rozliczenia wystawca kontraktu floor płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {rc – rr;0} x K x T

Z definicji kontraktu floor wynika, że zobowiązuje on stronę do płacenia odsetek po minimalnej

stawce floor, gdyby wyliczona zmienna stopa procentowa była niższa. Strona akceptująca ten
warunek dostaje za to zapłatę, tak jak by otzrymała premię opcyjną od strony przeciwnej, która
wykorzystuje kontrakt floor jako swoje zabezpieczenie.

14. TRANSAKCJE COLLAR

Jest to kombinacja kontraktów cap i floor. Kontrakt taki polega na jednoczesnym zakupie
kontraktu cap i wystawieniu kontraktu floor. Ma on zastosowanie gdy kredytobiorca chce się
zabezpieczyć przed wzrostem stóp procentowych, a jednocześnie nie dysponuje środkami na
zakup kontraktu cap. Środki te uzyskuje ona jako floor premium wystawiając kontrakt floor.
Kontrakt collar ustanawia zarówno dolny jak i górny limit stopy procentowej.

15. TRANSAKCJE SWAP

SWAP (zamiana) jest to umowa, na podstawie której dwie strony kupują i sprzedają wzajemnie
serię strumieni finansowych, które charakteryzują się stałym lub zmiennym oprocentowaniem, w
tej samej lub różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w
momencie zawarcia umowy. Pośredniczy w tym inna instytucja finansowa (dealer swapu). Dealer
SWAPu może zawrzeć kontrakt z jedną stroną i dopiero wtedy poszukiwać drugiej strony, tak aby
SWAP miał sens. Zamiana płatności jest tak pomyślana, że zyskują na niej obie strony oraz
pośrednicząca instytucja finansowa.
SWAP to operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych
wartości na rynku dnia transakcji oraz ich kupna lub sprzedaży na rynku terminowym. Początkowo
takie operacje prowadził Bank Centralny w przypadku napięć na rynku pieniężnym. Obecnie są
one stosowane przez banki komercyjne w 2 podstawowych formach:
- Currency swap (swap walutowy) – operacja, w której kontrahenci wymieniają
należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją
procentową.
- Interest rate swap (swap procentowy) – umowa ta ma na celu zmianę zobowiązań o
oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominale na określony
czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości
różnicy między stałą i zmienną stopą procentową.

12
Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. Wielkość kapitału, który nie podlega wzajemnemu
transferowi jest ustalana w umowie tylko w celach kalkulacyjnych , aby ustalić kwotę, od której
będą naliczane odsetki.
W zależności od przedmiotu wymiany w kontraktach swapu procentowego wyróżnia się 2 ich
rodzaje:
- swap kuponowy – wymiana stałej stopy procentowej na zmienną,
- swap bazowy – wymiana jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę
procentową.
Dzięki operacjom typu swap można na dogodnych warunkach ustalić zobowiązania i należności
na innej bazie procentowej i walutowej. Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem
procentowym. Przedsiębiorstwo, które liczy się ze wzrostem stopy procentowej, dzięki operacji
swap może ustalić określoną wysokość swoich zobowiązań z tytułu oprocentowania
długoterminowego kredytu i odwrotnie. – przedsiębiorstwo, które liczy się ze spadkiem stóp
procentowych może być zwolnione z określonego stałego oprocentowania.
Banki wykorzystują operacje swap nie tylko w celu zarządzania pasywami i aktywami, ale także
przejmują rolę inicjatora na rynku tych operacji. Inne rodzaje swapów:
- swap towarowy – następuje zamiana płatności na towar. Celem zawarcie tego swapu przez dwie
strony jest gwarancja stałej ceny.
- swap akcyjny – polega na zamianie płatności, z których jedna jest o stałym oprocentowaniu, a
druga zależy od stopy zwrotu indeksu rynku. Strona wchodząca w swap akcyjny mam w ten
sposób zagwarantowaną stopę zwrotu przekraczającą o stały procent stopę zwrotu indeksu rynku.

16. KONTRAKTY OPCYJNE ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Opcja jest to umowa między nabywcą (posiadaczem) a sprzedawcą (wystawcą) dająca nabywcy
prawo do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego przed lub
w ustalonym dniu w przyszłości po określonej cenie w zamian za opłatę. Pod koniec okresu na
jaki wystawiono opcję prawo związane z opcją kończy się w terminie wygaśnięcia . Opcja jest
kontraktem terminowym.
Posiadacz opcji nabywa prawo kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego. Wystawca opcji jest
przeciwną stroną transakcji, czyli jest to sprzedający praw. W handlu opcjami wystawca ma
obowiązek kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego, jeżeli nabywca opcji tego zażąda. Z kolei
posiadacz ma prawo, a nie obowiązek, kupna lub sprzedaży. Czyli posiadacz opcji może dowolnie
decydować co zrobić z opcją.
Instrumentem bazowym (instrument pierwotny) są najczęściej: papiery wartościowe, indeksy
giełdowe, stopy procentowe i waluta.
Termin wygaśnięcia to termin, w którym opcja musi zostać wykonana – najdłuższy okres to 9
miesięcy.
Cena wykonania opcji nazywana też ceną bazową to cena realizacji umowy, na którą opiewa
opcja, która jest ustalana w momencie wystawienia opcji i nie zmienia się przez cały okres jej
ważności. Cena minimalna jaka jest wymagana na opcję jest jej wartością wewnętrzną i określa
ona różnicę między wartością opcji i ceną bieżącą instrumentu bazowego. Cena rynkowa (premia
opcyjna) to cena jaką należy zapłacić za nabycia opcji. Natomiast cena instrumentu bazowego to
wartość rynkowa instrumentu finansowego, na który została wystawiona opcja.
Opcja kupna daje jej posiadaczowi prawo kupna instrumentu bazowego pod warunkiem
wykonania opcji , czyli po określonej cenie i w ustalonym okresie.
Opcja sprzedaży daje jej posiadaczowi prawo sprzedaży…
Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą
lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

17. TRANSAKCJE FORWARD

Kontrakt forward to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w

przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie. W kontrakcie forward inwestor
zobowiązuje się do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w ustalonym
momencie w przyszłości po określonej cenie. Przy wystawianiu kontraktu forward cena jest
ustalana w taki sposób, aby bieżąca wartość kontraktu była równa zero. W czasie trwania
kontraktu wartość ta może się oczywiście zmieniać. Jeżeli zajdzie sytuacja, w której ceny dobra są
wyższe niż w przypadku kontraktu zawartego wcześniej wówczas nowe kontrakty forward

13
zawierane są dla wyższej ceny niż poprzednio. Kontrakt kupna po niższej cenie forward ma wtedy
dodatnią wartość rynkową. Oznacza to, że kontrakty te są tak opracowane, że zawsze w
momencie wystawienia mają wartość zerową, ale wraz ze zmianą ceny dobra, na które są
wystawione ulega zmianie ich wartość rynkowa.

Kontrakty futures Kontrakty forward

1. występują z reguły na giełdzie, 1. występują w obrocie pozagiełdowym,
2. są kontraktami niestandaryzowanymi
2. są kontraktami standaryzowanymi zawieranymi na zamówienie (obie
( ściśle określa się ilość przedmiotu strony kontraktu ustalają ilość
kontraktu i terminu dostawy), przedmiotu kontraktu i termin dostawy),
3. termin dostawy określany jest jako
konkretny dzień,
3. termin dostawy określony jest jako cały 4. prawie zawsze dochodzi do dostawy
miesiąc, przedmiotu kontraktu,
4. bardzo często dostawa przedmiotu
kontraktu nie występuje, ponieważ
pozycja przyjęta przez posiadacza
kontraktu jest likwidowana przed
terminem dostawy przez przyjęcie 5. zawarcie kontraktu nie wymaga
odwrotnej pozycji do kontraktu, wniesienia depozytu,
5. obie strony transakcji wnoszą depozyt,
który stanowi określony procent ceny 6. płatność następuje po dostawie,
kontraktu, 7. ryzyko w kontrakcie ponoszą obie
6. kontrakty są rozliczane codziennie, strony kontraktu.
7. ryzyko w kontrakcie w większości
przejmuje giełda.

18. RYZYKO WALUTOWE

Ryzyko walutowe bywa nazywane mianem ryzyka dewizowego, ryzyka kursowego bądź ryzyka
kursowego w obrocie zagranicznym i występuje w związku z transakcjami dokonywanymi w
walutach obcych. Należności i zobowiązania banku wyrażone w walutach obcych są przeliczane
na walutę krajową według kursu właściwej waluty obowiązującego w danym dniu. Kursy te
zmieniają się, zmienia się więc także równowartość istniejących należności i zobowiązań
walutowych wyrażona w walucie krajowej. Wzrost kursu walutowego jest korzystny w odniesieniu
do należności banku, bo zwiększa się ich kwota wyrażona w walucie krajowej. Jednocześnie jest
niekorzystny w odniesieniu do zobowiązań banku wobec innych podmiotów, bo zwiększa się ich
równowartość w złotych. Spadek powoduje zjawiska odwrotne.
Istotą ryzyka kursowego jest brak możliwości trafnego przewidywania kierunku zmian kursów
walutowych. Zmiany następują często i w różnych kierunkach, więc duże znaczenie finansowe
może mieć data zawarcia transakcji, późniejsza, albo wcześniejsza nawet o jeden dzień.
Konsekwencje zmiany kursu zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a
wpływami w tej walucie. Gdy należności i zobowiązania banku w określonej walucie są sobie
równe, to suma różnic kursowych dodatnich i ujemnych jest zerem, niezależnie od kierunku i skali
zmiany kursu – jest to podstawą ograniczania ryzyka kursowego.
Neutralizacja ryzyka walutowego polega na równoważeniu pozycji walutowych banku. Przez
pozycję walutową banku rozumie się relację określonych jego należności i zobowiązań względem
innych.
Rozróżnia się pozycje:
- p. walutowa otwarta (netto) – saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów
wykazywanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych.
- p. walutowa długa – wartość aktywów w danej walucie przewyższa wartość pasywów
w tej walucie, z uwzględnieniem poprzednio określonych pozycji pozabilansowych
mających wpływ na pozycję walutową
- p. walutowa krótka – gdy saldo wielkości wskazanych w punkcie poprzednim ma
przeciwny znak
- p. walutowa globalna – różnica między sumą wartości wszystkich pozycji długich i
krótkich w walutach obcych

14
 - p. walutowa maksymalna – suma wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i
krótkich w walutach obcych.

19. INSTYTUCJONALNE FORMY ZABEZPIECZENIA RYZYKA WALUTOWEGO

Podstawowym elementem określającym rozmiary ryzyka walutowego, oprócz wahań kursu, jest
wielkość nadwyżki w obcej walucie po stronie aktywów lub pasywów, z uwzględnieniem pozycji
pozabilansowych (określana jest także jako otwarta pozycja walutowa lub pozycja walutowa
netto).
Pozycja walutowa otwarta względem pojedynczej obcej waluty to saldo wartości wszystkich
aktywów i pasywów wykazanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych
obejmujących operacje kupna i sprzedaży tej waluty po określonym z góry kursie. Wyróżniamy
pozycję walutową długą i krótką.
Pozycja walutowa długa – nadwyżka należności nad zobowiązaniami banku na daną walutę.
Pozycja walutowa krótka – nadwyżka zobowiązań nad należnościami banku.
Ustalone przez nadzór bankowy normy dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności
banków odnoszą się do poszczególnych pozycji walutowych – patrz pytanie 18. Ustalone normy
są wyrażone wskaźnikiem procentowym ich wysokości zrelacjonowanej do funduszy własnych
(kapitałów) banku w następujących wysokościach:
- 15% dla pozycji netto długiej lub krótkiej
- 30% dla pozycji globalnej
- 40% dla pozycji maksymalnej.
Zarządzenie Nr 4/93 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 19 marca 1993 r.
Do przedsięwzięć ograniczających ryzyko walutowe należą:
- wyznaczenie odpowiednich limitów wewnętrznych banku
- zawieranie tradycyjnych transakcji dewizowych kasowych i terminowych
- zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą nowych instrumentów
finansowych
- zawieranie transakcji tylko w walucie krajowej
- klauzule kursowe
- uzyskanie gwarancji kursowych od agend rządowych
- wykupienie odpowiedniej polisy w towarzystwie ubezpieczeniowym.
W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym możliwy jest wybór strategii, polegającej
na:
1. dążeniu do całkowitego zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym poprzez zamknięcie
otwartych pozycji walutowych – strategia ta może mieć zastosowanie przy sporadycznie
przeprowadzanych transakcjach walutowych
2. rezygnacja z ubezpieczenia – w strategii tej wychodzi się z założenia, że różnica pomiędzy
stratami i zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczenia się przed ryzykiem
walutowym
3. kombinacja poprzednich strategii czyli dążenie do częściowego zabezpieczenia, które może
dotyczyć pojedynczych transakcji, określonych walut lub terminów.

20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczenia ryzyka walutowego

Wybór waluty kontraktu jest najważniejszym sposobem uniknięcia ryzyka walutowego przy czym
jest on trudny do realizacji. Zależy on od wpływu na wybór transakcji, zależy on od siły
przetargowej banku i oceny przyszłych zmian kursu walutowego. Jeśli przyjmujemy depozyt to w
słabej walucie a jeśli lokujemy to w walucie mocnej. Jeśli banki dokonujące transakcji walutowych
nie godzą się na jedną z tych walut narodowych wtedy pozostaje waluta trzecia i każdy z
kontrahentów ponosi część ryzyka.

21. Klauzule waloryzacyjne

Klauzule waloryzacyjne – przewidują zmianę ceny waluty w trakcie trwania kontraktu.

22. Walutowe prawa opcyjne

15
Dają możliwość żądania od dłużnika dokonania zapłaty nie tylko w pierwotnej walucie ale co większej
ilości walut nazywamy obcymi. Ich ilość, rodzaje oraz kursy ustala się w momencie podpisania
kontraktu. Można przyjąć, że waluta narodowa nigdy nie będzie walutą opcyjną. W terminie
wygasłości bank wierzyciel może żądać zapłaty w takiej walucie, która najmniej lub najbardziej
obniżyła swoją wartość w stosunku do innych walut opcyjnych. Wierzyciel nie w każdej sytuacji ma
zapewnioną ochronę, ale jego strata jest ograniczona stratą operacji waluty narodowej w stosunku do
najsilniejszej waluty opcyjnej. Z drugiej strony strata kursowa nie wystąpi, jeżeli istnieje choć jedna
waluta, która nie obniżyła swojej wartości co do waluty krajowej. Dłużnik ponosi ryzyko niekorzystnego
rozwoju sytuacji na rynkach walutowych i nie ma szans na osiągnięcie zysków z kursów walutowych.

23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksportera dla importera, przedpłaty

Przyspieszone płynności – kredyty banku eksportera dla importera będą polegały na przyznaniu przez
bank eksportera zagranicznemu importerowi kredytu w walucie narodowej eksportera. Wypłata
następuje bezpośrednio na rzecz eksportera i w czasie dokładnie określonym po wykonaniu dostawy.
Najczęściej jest to tylko część uzgodnionej ceny. Reszta jest płatna w walucie importera w terminie
późniejszym. Z kolei kredyt jest spłacany w walucie eksportera. Bank importera najczęściej udziela
tylko gwarancji, inwestor rozlicza daną transakcję. Przedpłata następuje w uzgodnionej walucie.

24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe

1. Przyspieszające i opóźniające płatności.

Mają na celu korygowanie terminów wpływów i płatności. Przyspieszenie i opóźnienie płatności można
wykorzystać w wewnętrznych transakcjach przedsiębiorstw, a nie w obrocie z innymi partnerami.
Umożliwiają one zarządzanie pozycją gotówkową i ekspozycjami walutowymi tak aby odnosić korzyści
z równoważących się pozycji w obrębie danej grupy. Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem
walutowym przyspieszenie i opóźnienie płatności umożliwia korygowanie przepływów walutowych w
celu eliminacji niepotrzebnego obrotu lub w celu wykorzystania oczekiwanych kursów walut.
2. Technika cash pooling.
Polega na centralnym wyrównywaniu płynnych środków przedsiębiorstwa. Firmy, które należą do
danego poolu przekazują swoje nadwyżki płynne do jednego funduszu, który służy do pokrywania
niedoborów innych członków tego zrzeszenia. Możliwości w tej dziedzinie będą zależały od:
- liczby zaangażowanych banków prowadzących wspólne konta,
- liczby samych kont,
- geograficznego rozproszenia tych kont,
- oferowanych przez banki usług,
- regulacji prawnych.
3. Kompensata – rozliczenie clearingowe.
Polega na likwidowaniu długiej pozycji walutowej przez import z tego samego obszaru walutowego z
dopasowaniem terminów rozliczenia waluty.
1. bilateralny – porozumienia pomiędzy dwoma podmiotami w różnych państwach.
2. multilateralny – uczestników wzajemnej wymiany jest więcej.

25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD

Kontrakt walutowy jest umową wiążącą między dwoma stronami dotyczącą wymiany określonej ilości
jednej waluty na określoną ilość innej waluty w wyznaczonym dniu i czasie. W każdym kontrakcie
walutowym ilość waluty, która ma być kupiona lub sprzedana jest znana przed zawarciem transakcji.
Kontrakty spotowe (transakcja kasowa). Kontrakt wygasa w ciągu 2 dni roboczych banku od zawarcia
transakcji. Dwu dniowy odstęp umożliwia wymianę instrukcji i ich wprowadzenie w życie. Dni wolne od
pracy przedłużają wykonanie tego kontraktu.
Kontrakty typu forward (naprzód)

16
- outride (w jedną stronę)
- transakcje SWAPowe
Tradycyjna transakcja forward obejmuje handel walutami dostępnymi w późniejszym terminie.
Ustalenie kursu następuje w momencie zawarcia transakcji. Transakcje na rynku terminowym
dokonywane są wg innego kursu niż na rynku natychmiastowym (spotowym). Na wartość kursu na
przyszłość w dużym stopniu wpływa oprocentowanie depozytów na poszczególnych rynkach. Różnica
między kursem terminowym a kasowym określana jest jako marża terminowa.

26. Transakcje zabezpieczające ryzyko walutowe FUTURES

Zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą FUTURES może przybierać dwojaką
formę:

- long - hedge – polega na zakupie futures w sytuacji gdy przewiduje się wzrost kursu waluty np.
DM wobec USD, zysk uzyskany ze sprzedaży FUTURES w terminie późniejszym pozwala na
zrekompensowanie strat wynikających ze wzrostu kursu.

- Short – hedge – polega na sprzedaży FUTURES w sytuacji, gdy przewiduje się spadek kursu
waluty; zysk osiągnięty z ponownego odkupienia FUTURES w terminie późniejszym pozwala na
zrekompensowanie strat wynikających ze spadku kursu.

27. SWAP-y walutowe (currency swaps)

Istota swapu walutowego polega na tym, iż strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w
momencie zawarcia kontraktu, określone sumy pieniężne wyrażone w dwóch różnych walutach i
zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego planu regulującego zasady i
terminy płatności odsetek i amortyzacji kapitału. Kalkulacja przepływów pieniężnych między stronami
kontraktu dokonuje się na podstawie zarówno stałej, jak i zmiennej stopy procentowej. Walutowe
operacje swapowe nie są rejestrowane w bilansie, lecz są traktowane jako pozabilansowe płatności
terminowe. Zaletą swapu walutowego jest możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym.
Swap walutowy polega na tym, iż jedna strona posiada określoną walutę potrzebuję natomiast innej.
Kontrakt swap zostaje zawarty, jeżeli jedna strona oferuje drugiej określoną kwotę nominalną w jednej
walucie w zamian za jej równowartość w innej walucie, np. strona A posiada marki i chce je wymienić
na dolary, a strona B posiada dolary i chce je wymienić na marki; dla tej sytuacji będzie właśnie
właściwy walutowy kontrakt swap.
Walutowy kontrakt swap składa się z 3 etapów:
- początkowa wymiana kapitału, polega na wzajemnym dostarczeniu sobie przez strony umowy
odpowiedniej sumy dewiz według uzgodnionego kursu wymiany, jest to zatem rzeczywista
wymiana gotówki między stronami kontraktu.
- okresowa wymiana płatności odsetek, tu przedmiotem wymiany są płatności odsetek w wysokości
ściśle uzgodnionej między stronami.
- końcowa wymiana zwrotna kapitału, polega na przeprowadzeniu transferu dewiz w odwrotnym
kierunku niż miało to miejsce w etapie pierwszym.
W praktyce najczęściej walutowe kontrakty nie odbywają się bezpośrednio między
przedsiębiorstwami, między nimi pojawia się bank (instytucja finansowa), który aranżuje transakcję
swapową, obsługuje płatności drugiego etapu i otrzymuje w zamian jakąś prowizję.

28. Opcje walutowe

OPCJA jest to instrument finansowy dający jego nabywcy prawo (ale nie nakładający na niego
obowiązku) do sprzedaży lub zakupu jednej waluty za inną w określonym momencie w przyszłości po
z góry określonym kursie.
Posiadacz opcji nabywa prawo (nie zaś zobowiązanie), a wystawca opcji przyjmuje na siebie
zobowiązanie do zrealizowania transakcji. Za nabyte prawo posiadacz płaci wystawcy opcji premię
(cena opcji).

17
Jeśli w dniu realizacji transakcji kurs terminowy ustalony w kontrakcie opcyjnym jest mniej korzystny
dla kupującego niż bieżący kurs na rynku klient może nie realizować swojego prawa. Jedynym
kosztem dla klienta jest wtedy premia płacona bankowi przy zawieraniu kontraktu.
Korzyści dla klienta:
 możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym,

 możliwość rezygnacji z realizacji opcji w przypadku korzystniejszego kursu na rynku transakcji

SPOT,
 możliwość zawierania transakcji także w celach czysto spekulacyjnych,
 wielkość straty ograniczona jest do wysokości zapłaconej bankowi premii,

 możliwość zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami kursów walutowych, przy

zachowaniu prawa do nieograniczonych zysków w przypadku korzystnej zmiany kursów
walutowych,
 prawo do wycofania się z kontraktu poprzez odsprzedanie bankowi wystawionej przez klienta
opcji przed upływem terminu jej ważności po aktualnej cenie,
 możliwość wykorzystania opcji w celach maksymalizacji wyniku finansowego. Przy trafnym
przewidywaniu ruchu kursów walut, opcje walutowe dają możliwość zysku przy z góry
określonym poziomie ryzyka. Maksymalna strata w przypadku opcji, zwana premią, którą
klient musi zapłacić. Klient poznaje tą cenę już w momencie zawierania transakcji opcyjnej.
Jednym z bardziej efektywnych narzędzi, możliwych do wykorzystania na rynku dewizowym, jest
dewizowa transakcja opcyjna (foreign exchange option, w skrócie FX option), zwana też opcją
walutową. FX option jest prawem do zakupu waluty (call option) lub sprzedaży waluty (put option) po
konkretnej cenie wykonania opcji (strike price) w ustalonym terminie (dacie) lub przed jego upływem
(expiration date). Ogólnie rzecz biorąc, opcja walutowa (za odpowiednią opłatą) z jednej strony
zabezpiecza przed niekorzystnymi ruchami walutowymi, z drugiej zaś umożliwia osiąganie zysku, gdy
zmiany na rynku walutowym są dla danego podmiotu korzystne. Opcja walutowa jest wyżej oceniana
niż transakcja forward, ponieważ stwarza możliwość czerpania zysków z korzystnych ruchów
walutowych przy jednoczesnym ograniczeniu ewentualnych strat do kosztu opłaty za opcję. Np. firma
X chce pozyskać walutę obcą, przewidując jednocześnie, że jej kurs będzie wzrastać – firma dokonuje
zakupu call opcji. Jeśli kurs dewizowy rzeczywiście wzrośnie, w szczególności wzrośnie powyżej strike
price, to firma skorzysta z prawa opcji i dokona zakupu po strike price, osiągając tym samym zysk w
wysokości różnicy między ceną rynkową a ceną wykonania opcji, pomniejszonej o tzw.premię.
Bankowy rynek na opcje dewizowe składa się z wystawianych przez duże banki komercyjne opcji dla
swych klientów, będących na ogół dużymi korporacjami.
W przeciwieństwie do opcji na giełdach, banki wystawiają opcje walutowe indywidualnie,
dostosowując kontrakty do konkretnych potrzeb poszczególnych klientów w zakresie waluty i jej ilości
oraz terminu płatności. Aby obniżyć ryzyko banki kupują niekiedy opcje na giełdach.

29. Zarządzanie ryzykiem płynności – podstawowe pojęcia

Ryzyko płynności jest to ryzyko występujące w obszarze finansowym. Oznacza zagrożenie
przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Ryzyko utraty płynności występuje podobnie
jak w przedsiębiorstwie, gdy zagrożona jest zdolność banku do spłacenia zobowiązań.
Przyczyny wystąpienia braku płynności:
1. nie wypłacenie w ustalonym terminie rat kredytu
2. gwałtowne wycofanie lokat.
Sytuacje te są w dużej mierze uzależnione od kapitału własnego banku i zgromadzonych rezerw. W
przypadku instytucji para-bankowych, czyli nie bankowych, utrata płynności może doprowadzić do
upadku tej instytucji. Bank natomiast ma możliwość skorzystania z pomocy finansowe innych banków,
a w ostateczności uzyskanie pomocy od BC kredytem lombardowym lub redyskontowym, ale
najczęściej poprzez operacje otwartego rynku.

18
Płynność finansowa banków jest wypadkową wielkości aktywów i pasywów bilansu. Wielkości te
oceniane pod kątem okresu ich utrzymywania, powinny ze sobą wzajemnie korespondować. Oznacza
to, że pasywa o najkrótszym terminie wymagalności powinny znaleźć pokrycie w aktywach o
najwyższym stopniu płynności. Analogicznie reakcje powinny zachodzić między pasywami stabilnymi i
aktywnymi niepłynnymi. Z płynnością związany jest wynik finansowy banku. Utrzymanie niskiej jaki i
wysokiej płynności odbija się niekorzystnie na wyniku finansowym. Niska płynność powoduje, iż bank
korzystając z kredytów refinansowych pozyskuje pieniądz droższy od wcześniej posiadanego. Zatem
płynność w banku polega na równomiernym przepływie strumieni aktywów zapadalnych i pasywów
wymagalnych.

30. Płynność a rentowność banku

Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może

doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej
rentowności. Utrzymanie płynności finansowej jest uzależnione od racjonalności i
skuteczności zarządzania bilansem banku. W bilansie banku znajdują wyraz operacje
dokonane w celu pozyskiwania kapitału z zewnątrz i jego inwestowania. Sztuka racjonalnego
zarządzania bilansem polega na odpowiednim kształtowaniu portfeli aktywów i pasywów.

Istnieją sprzeczności między utrzymaniem płynności i rentowności:

1. Występują rozbieżności między terminami wymagalności pasywów i zapadalności aktywów,
ujawniają one brak środków do pokrycia zobowiązań. Stanowi to zagrożenie dla płynności banku.
2. Sprzeczność między dochodem a płynnością.
-transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zagraża płynności.
- płynność kosztuje, tzn. gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania
aktywów niedochodowych, wówczas kosztem jest kwota obniżonego dochodu.
3. Trudne jest dokładne wyszacowanie strumieni dopływu i odpływu środków pieniężnych.
Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów
z punktu widzenia terminów płatności oraz realnego prognozowania strumieni pieniężnych.

31. Ryzyko płynności i jego przyczyny

Przez ryzyko płynności należy rozumieć zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z
bieżących obowiązków płatniczych. Utrata płynności wywiera negatywny wpływ na wyniki finansowe
banku i odwrotnie – skutki utraty kapitału, niekorzystne zmiany procentu lub kursów walutowych mogą
stać się przyczyną braku płynności banku.
Ryzyko płynności dzieli się na:
1. Ryzyko pierwotne wynika z gospodarowania aktywami i pasywami bilansu, a w konsekwencji
stanowi źródło zagrożenia wyniku finansowego.
2. Ryzyko wtórne wynika z poniesionych strat z powodu niekorzystnych zmian „cen” i utraty kapitału.

Przyczyny zagrożeń płynności:

1. Aktywne ryzyko płynności – niebezpieczeństwo opóźnienia dopływu strumieni pieniężnych w
stosunku do terminów umownych. Są to opóźnienia spłat rat kapitału i odsetek. Przy pierwotnym
zrównoważeniu strumieni przepływów kapitału w danym przedziale czasowym powstaje luka,
która stanowi zagrożenie dla terminowego wywiązywania się banku z wymagalnych zobowiązań.
Tzw. Ryzyko terminu – nieplanowane wydłużenie zaangażowania kapitału w aktywnych
operacjach banku.
2. Pasywne ryzyko uzupełniające refinansowanie (transformacja terminu kapitałów pozyskanych i
inwestowanych) – zagrożenie występuje wtedy, gdy w sytuacji świadomie zamierzonego
niedopasowania pozycji bilansu w określonych terminach zapadalności i wymagalności nie można
uruchomić źródeł zastępczego refinansowania,
3. Ryzyko zawartych umów – tu szczególnym zagrożeniem jest masowe wycofywanie depozytów
przed terminem. Ryzyko to może być aktywne – pojawienie się nieoczekiwanych roszczeń

19
 beneficjentów do realizacji kredytów, lub pasywne – niebezpieczeństwo nieoczekiwanego
wycofania funduszy.

32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności

Złota reguła bankowa
Zakłada, że terminowi płatności pasywów winny odpowiadać płatności aktywów. Jest ona regułą
konserwatywną. Nie jest ona w stanie dać bankowi pewności utrzymania płynności. Reguła ta
wyklucza transformację terminów w działalności kredytowej banku.

Aktywa Pasywa
Gotówka = wkłady a’vista
Kredyt na 1 miesiąc = wkłady na 1 miesiąc
Długoterminowe inwestycje = kapitał własny

Reguła osadu we wkładach

Stanowi modyfikację złotej reguły bankowej w taki sposób, że wymogi dotyczące płynności są
rozluźnione, natomiast zwiększają się możliwości prolongatywu wkładów na rachunkach ponad
deklarowane terminy. Uwzględnia ona małe wkłady dotychczasowe. W tej regule założono istnienie
tzw. osadu we wkładach, tzn. zakłada się, że istnieje pewien stabilny poziom wkładów, który się nie
zmniejszy. Bezpieczeństwo tej reguły wymaga stałej obserwacji zmian w strukturze posiadanych
środków pieniężnych.

Aktywa
Gotówka
Kredyt krótkoterminowy
Kredyt do 1 miesiąca
Kredyt krótkoterm poniżej 1 m-ca
Pasywa
= wkłady poniżej osadu typu a’vista
= osady – (wkłady stałe typu a’vista)
= wkłady poniżej osadu na 1 miesiąc
= osady – (wkłady stałe na 1 miesiąc)

Reguła przesunięć w aktywach bilansu

Zakłada odpowiednie struktury aktywów. Powinny wśród nich znajdować się takie, które bez strat
mogłyby zostać zlikwidowane w razie wystąpienia trudności z płynnością przed ich terminem
zapadalności.

Reguła maksymalnego obciążenia

Stanowi rozwinięcie reguły przesunięć. Określa relacje, jakie powinny być zachowane pomiędzy
wysokością strat poniesionych przy likwidacji aktywów przed terminem ich zapadalności, a kapitałem
własnym banku. Według tej reguły terminowe wywiązanie się banku z zobowiązań płatniczych
wymaga spełnienia dwóch warunków:
- wartość podlegających likwidacji aktywów musi być przynajmniej równa kwocie wymagalnych
zobowiązań,
- strata wynikająca z odstąpienia aktywów przed terminem ich zapadalności nie może być większa
od kapitału własnego banku.
Reguła ta, tak jak reguła przesunięć, wyraża konieczność właściwej polityki inwestowania kapitału –
wysoka jakość aktywów i odpowiedni dla utrzymania płynności udział w portfelu należności
krótkoterminowych.

33. Metoda puli zasobów finansowych

Wyraźnie przedkłada bezpieczeństwo nad rentownością. Pasywa traktuje się tu w sposób

zagregowany (łącznie). Wstępnym działaniem w ramach tej metody jest ustalenie pewnego standardu
płynności, dotyczącego wielkości i uporządkowania w czasie potrzeb gotówkowych. Wykorzystanie
puli zasobów finansowych ustala się poprzez wyodrębnienie środków w następującej kolejności na:
1. Rezerwy podstawowe – Ta kategoria aktywów obejmuje gotówkę w kasie, depozyty w BC, salda
na rachunkach w innych instytucjach depozytowych, gotówkę w drodze.

20
2. Rezerwy drugiej linii (dodatkowe) – Składa się z krótkoterminowych papierów wartościowych
rynku otwartego, takich jak bony skarbowe, obligacje skarbu państwa, akcepty bankowe itp. W
przeciwieństwie do rezerw podstawowych, rezerwy drugiej linii przynoszą dochód, poprawiając
tym samym poziom rentowności banku. Ponadto, iż są to papiery krótkoterminowe, posiadają one
bardzo niski poziom ryzyka niewykonania zobowiązania, zaś ich wartość rynkowa obciążona jest
ograniczonym ryzykiem stóp procentowych.
3. Kredyty – Metoda ta nie daje żadnych konkretnych wskazówek dotyczących struktury portfela
kredytowego. Dystrybucja kredytów zależy głównie od potrzeb obsługiwanego przez bank rynku i
preferencji zarządu i właścicieli banku odnośnie do ryzyka. W metodzie tej portfel kredytowy nie
jest traktowany jako źródło płynności.
4. Inwestycje w długoterminowe papiery wartościowe (z reguły długoterminowe rządowe papiery
rynku otwartego, np. obligacje skarbu państwa). Celem posiadania portfela inwestycyjnego jest
generowanie zysków z jednej strony, z drugiej zaś uzupełnienie rezerw drugiej linii.

Metoda puli zasobów jest oceniana dość krytycznie, gdyż:

- nie daje żadnej podstawy do oceny standardu płynności,
- nie uwzględnia chwiejności indywidualnych rachunków depozytowych,
- ignoruje płynność dostarczaną przez portfel kredytowy, wynikającą z nieprzerwanego strumienia
środków płynących do banków w formie spłat kapitału i odsetek,
- zaciemnia fakt, że prawdziwe bezpieczeństwo banku w dłuższej perspektywie, wynika przede
wszystkim z jego zdolności do generowania wystarczających zysków,
- pomija wpływ wzajemnego oddziaływania aktywów i pasywów na zapewnienie sezonowej i
cyklicznej płynności banku.

34. Metoda konwersji zasobów finansowych

Wyróżniającą cechą tej metody jest to, że traktuje ona każde źródło pochodzenia zasobów
indywidualnie. Zasoby pozyskane za pośrednictwem np. depozytów a’vista, które maja szybki obrót i
na które bank zobowiązany jest tworzyć wysokie rezerwy, są alokowane w odmienny sposób niż np.
zasoby generowane ze sprzedaży skryptów dłużnych. Wstępnie w metodzie tej dokonuje się podziału
zbioru pasywów na stosowne podzbiory w oparciu o ich obrót i wymagania w zakresie rezerwy.
Następnie zasoby finansowe alokowane są do różnych kategorii aktywów traktując poszczególne
podzbiory tak jak gdyby były one odrębnymi ośrodkami zysku. Każda decyzja dotycząca zarówno
płynności jak i rentowności podejmowana jest oddzielnie dla każdego źródła pochodzenia zasobów.
Podstawową zaletą metody konwersji jest to, iż w zarządzaniu bilansem przenosi ona akcent z
płynności na rentowność. Metoda ta posiada również wady, są one następujące:
- Decyzje dotyczące płynności opierają się na obiegu depozytów nie zaś na ich chwiejności
(zmienności), co w konsekwencji wpływać może na obniżenie zysków w wyniku zawyżenia
potrzeb płynności.
- Portfel kredytowy traktowany jest jako całkowicie niepłynny.
- Aktywa i pasywa zarządzane są niezależnie.

35. Metoda aktywnego zarządzania pasywami

Metoda ta koncentruje się m.in. na roli pozyskiwanych zasobów finansowych w podtrzymywaniu lub
zwiększaniu bazy aktywów. Wyróżniamy dwa typy aktywnego zarządzania pasywami:
1. „Kasowy” typ zarządzania pasywami pociąga za sobą wykorzystywanie nabywanych na rynku
pieniężnym zasobów finansowych do pokrycia krótkoterminowych potrzeb w zakresie płynności.
Zarządzanie płynnością opiera się głównie na krótkoterminowych, nabytych zasobach,
uzupełniających rezerwy drugiej linii w przypadkach wzrostu wypłat depozytów. Metoda „kasowa”
umożliwia bankowi utrzymywanie wyższego wskaźnika niepłynnych aktywów dochodowych, co z
jednej strony bezpośrednio wpływa na podwyższenie dochodów, z drugiej jednak, powoduje
wzrost ryzyka.
2. „Kredytowy” typ zarządzania pasywami polega na tym, że bank wykorzystuje nabywane na rynku
zasoby do ustawicznego zwiększania rozmiaru swego bilansu. Typ ten nazywany jest także
„czystym” zarządzaniem pasywami.
Celem tej metody jest zwiększanie wolumenu aktywów dochodowych i tym samym rentowności.
Warunkiem koniecznym dla skutecznego stosowania tej metody jest dostępność środków na rynku.

21
Rynek musi być dostatecznie rozwinięty, przede wszystkim musi mieć odpowiednią liczbę uczestników
i dostateczną ilość zasobów finansowych, by działalność pojedynczych banków lub innych
uczestników nie wpływała na poziom rynkowych stóp procentowych. Kluczowe znaczenie dla tej
metody ma niski poziom ryzyka dostępności środków.

36. Metoda sekuratyzacji należności kredytowych

Jest to nowa metoda zarządzania bilansem banku, pojawia się tu nowy instrument – sekuratyzacja
zabezpieczająca bank przed ryzykiem kredytowym. Przekształcenie określonej puli udzielonych
kredytów w papiery wartościowe i ich sprzedaż stanowi formę przeniesienia ryzyka kredytowego na
inwestorów. Bank w ten sposób osiąga dodatkowe korzyści, m.in. odmraża kapitał przed umownym
terminem spłaty, zabezpiecza płynność kredytową, przyspiesza rotację kapitału oraz realizuje
dodatkowy dochód. Metoda ta stanowi odwrót w ulepszaniu technik zabezpieczania płynności banku.
Przenosi nacisk z zarządzania pasywami na zarządzanie aktywami banku poprzez przedterminowe
ich upłynnienie na rynku kapitałowym lub wtórnym rynku kredytowym. Sprzedaż aktywów dla
ratowania płynności zazwyczaj prowadzi do zmniejszenia skali działalności banku oraz pogorszenia
jakości portfela aktywów na skutek trudności w upłynnianiu należności o obniżonym standardzie.

37. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności

Skuteczne zarządzanie ryzykiem płynności wymaga jego identyfikacji. Pnieważ zagrożeniem
płynności jest niedostatek środków płynnych do pokrycia wymagalnych zobowiązań, rozpoznanie
takiej sytuacji wymaga porównania obu wielkości. Poziom płynności banku ustala się na podstawie
bilansu oraz zestawienia przepływów pieniężnych.
1. Bilans. Daje statyczny obraz płynności banku. Podlega przekształceniu na tzw. bilans płynności, w
którym zestawia się płynne aktywa i płynne pasywa. Wyróżnić można trzy zasady zachowania
płynności:
I zasada - musi być spełniony następujący warunek:
aktywa płynne ≥ pasywa płynne
II zasada:
aktywa o niskiej płynności ≤ pasywa długoterminowe
gdzie:
aktywa – majątek trwały i inwestycje finansowe banku oraz kredyty udzielone na okres co najmniej 4
lat;
pasywa – kapitał własny, długoterminowe lokaty, pożyczki obligacyjne oraz części osadu na wkładach
oszczędnościowych, terminowych i a’vista, która podlega transformacji terminu.
III zasada:
aktywa o średniej płynności ≤ pasywa średnioterminowe
gdzie:
aktywa – wszystkie należności od podmiotów niebankowych w okresie do 4 lat, giełdowe papiery
wartościowe i część należności od banków w okresie powyżej 3 miesięcy;
pasywa – średnioterminowe zasoby finansowe, wkłady i zobowiązania wobec banków poddane
transformacji terminu.
Ocena płynności na podstawie bilansu nie może stanowić podstawy do zarządzania ryzykiem.
2.Zestawienie przepływów pieniężnych.
Dla zarządzania ryzykiem konieczne jest zastosowanie takiego systemu pomiaru płynności, który
dawałby informację liczbową o łącznym zapotrzebowaniu na gotówkę, wynikającym z zawartych
kontraktów i z potencjalnych potrzeb klientów. Dlatego identyfikacja i pomiar ryzyka muszą się opierać
na analizie przepływów pieniężnych.
Zestawienia przepływów pieniężnych pokazują realne przepływy gotówki i realne wpływy.

22
a) Musimy określić przedziały czasowe i horyzont prognoz – okres prognozowania. Przedziały
czasowe powinny być możliwie nieduże. Im węższe są pasma czasowe, tym pomiar ryzyka jest
dokładniejszy;
b) Musimy dokonać analizy cyklu depozytowego – powinna ona dotyczyć depozytów a’vista i
łącznych stanów depozytów. Badanie depozytów a’vista - pasywów najbardziej płynnych – ma
istotne znaczenie dla bieżącego zarządzania, natomiast łącznych depozytów – dla prognozowania
płynności w dłuższych okresach;
c) Musimy dokonać analizy cyklu kredytowego. Roczne obserwacje codziennych zmian stanów
należności i kredytowych w wyniku spłat i wypłat kredytów dają możliwość ujawnienia
cykliczności.

38. Zewnętrzne normy płynności

Ustalane są przez krajowe organy nadzorcze. W Polsce zostały wprowadzone w 1990 roku. Określają
one stosunek płynnych aktywów do wymagalnych pasywów dla okresu 3-miesięcznego.
Wyróżniono następujące poziomy norm:
- wyższy od 0,9 – płynność dobra;
- w granicach 0,7 – 0,9 – płynność średnia;
- poniżej 0,7 – płynność zła.
Od lipca 1996 roku zewnętrzne normy płynności nie obowiązują. Stwierdzono, iż obecnie nie można
ustalić prawidłowego poziomu norm dla wszystkich krajowych i zagranicznych banków w Polsce, ze
względu na małą stabilność polskiego rynku finansowego.

39. Operatywne sterowanie płynnością

Chodzi tu o zapewnienie trwałej, dyspozycyjnej płynności. Celem operatywnego sterowania
płynnością jest zabezpieczenie w każdym czasie dostatecznej zdolności banku do punktualnego
regulowania wszelkich płatności. W celu tym wykorzystuje się krótkoterminowe zestawienia strumieni
pieniężnych przedstawiające faktyczny ruch środków płatniczych. Dla zachowania płynności banku w
każdej chwili musi być spełniony następujący warunek:

Stan początkowy środków pieniężnych + łączne wpływy środków pieniężnych > łączne wydatki
środków pieniężnych

Realizacja jego jest uzależniona od wyniku działań polegających na:

- kompensowaniu wydatków wpływami, tzn. wyrównywanie rozmiarów transakcji w czasie w ten
sposób, by ich skutki były neutralne w odniesieniu do płynności banku;
- modelowaniu wzajemnych rozliczeń między bankami;
- modyfikacji kontraktowych terminów wkładów;
- rozpoznawaniu zwyczajów klientów w obrocie płatniczym i odpowiednim dostosowaniu się do
nich.
Wyżej wymienione działania zmierzają do zabezpieczenia się przed ryzykiem utraty płynności i
powinny znaleźć odzwierciedlenie w krótkoterminowym planowaniu finansowym, którego zadaniem
jest z jednej strony uwzględnienie wszystkich reguł płynności, a z drugiej – ustalenie przewidywanych
strumieni pieniężnych z bieżących operacji. Tak sporządzony plan krótkoterminowy jest narzędziem
operatywnego zarządzania płynnością. Sygnalizuje on z wyprzedzeniem w czasie o wystąpieniu
niedoborów i nadwyżek płynności. Umożliwia to podejmowanie przedsięwzięć gwarantujących
utrzymanie płynności w okresach luk i zwiększenia dochodów banku w okresach spodziewanych
nadwyżek.
Plan operatywnego sterowania płynnością powinien być uzupełniany i aktualizowany na przyjęty w
banku okres planu bieżącego.
Finansowy plan przepływów środków płatniczych może być:
1) Czystym rachunkiem prognostycznym (weryfikacja prognoz) – odchylenie faktycznych strumieni od
planowanych

23
2) Zwykłym budżetem. Strumienie przepływów muszą być bilansowane według schematu:
- stan początkowy środków płatniczych
- wpływy
- wydatki
- stan końcowy środków płatniczych
- minimalny stan środków
- nadwyżka lub niedobór
- plan refinansowania niedoboru
- plan zagospodarowania nadwyżki.
Występowanie odchylenia stanu końcowego środków płatniczych od ich ustalonego minimum w
przypadku nadwyżki wymaga sposobu zagospodarowania, w przypadku niedoboru – zaplanowania
źródeł refinansowania. Oznacza to często konieczność uzupełnienia rezerw płynności dopływem
środków ze źródeł zewnętrznych.
40. Kontrola i monitoring płynności
Kontrola i monitoring płynności służą zapobieganiu wystąpienia ryzyka. Polegają one na stałej
obserwacji pozycji płynności banku. Głównym narzędziem jest zestawienie przewidywanych
przepływów środków pieniężnych. Sporządzanie zestawienia przebiega w dwóch fazach:
1. W pierwszej fazie bilans banku przekształca się przez wprowadzenie kontraktowych terminów
zapadalności dla każdej pozycji aktywów oraz kontraktowych terminów wymagalności dla każdej
pozycji pasywów. Dla ułatwienia analizy kontraktowe terminy umieszcza się w przedziałach
czasowych odpowiednio dostosowanych do obserwacji płynności bieżącej, krótkoterminowej i
długoterminowej.
2. W drugiej fazie następuje:
- urealnienie kontraktowych terminów przy zastosowaniu technik statystycznych oraz na podstawie
indywidualnej oceny umów o bliskich terminach płatności;
- oszacowanie ruchów w pozycjach aktywów i pasywów z punktu widzenia możliwości zamiany na
gotówkę, rzeczywistych terminów ich spieniężenia, strat poniesionych przy sprzedaży aktywów
przed terminem zapadalności.

Tak przygotowany bilans analityczny stanowi podstawę do ustalenia luki dla każdego przedziału
czasowego. Praktycznie oblicza się aktywa netto jako różnicę między sumą aktywów zapadalnych i
suma pasywów wymagalnych w danym przedziale czasowym. Stąd ustalenie płynności bieżącej,
krótkoterminowej i długoterminowej polega na przyporządkowaniu im wyników obliczeń z
odpowiednich przedziałów czasowych. Luka ujemna – brak zdolności banku do wywiązywania się z
zobowiązań, luka dodatnia – zachowanie zdolności do wywiązania się ze zobowiązań.
Dane zawarte w zestawieniach przepływów gotówkowych stanowią podstawę do kontroli płynności.
Wskaźniki obliczane dla poszczególnych pasm czasowych powinny być konfrontowane z ustalonymi
limitami. Przekroczenia limitów wskazują na potrzebę rozpoznania przyczyn i podjęcia działań
gwarantujących likwidację odchyleń.

41. Mierniki oceny płynności

Ocena płynności finansowej banku wymaga stosowania odpowiednich instrumentów pomiaru. Znane
są dwa typy instrumentów, a mianowicie:
- wskaźniki absolutne;
- wskaźniki względne.
Wskaźniki absolutne wskazują na rozmiary nadwyżki lub niedoboru płynności:
nadwyżka/ niedobór = płynne aktywa - krótkoterminowe pasywa

24
gdzie:
1) płynne aktywa:
- stany gotówki,
- stany rachunków w banku centralnym,
- krótkoterminowe papiery wartościowe,
- płynne lokaty na rynku międzybankowym pieniężnym,
- inne aktywa o okresie zapadalności do 30 dni;
2) krótkoterminowe pasywa:
- zmienna część depozytów a vista,
- krótkoterminowe kredyty z banku centralnego (np. redyskontowy lub lombardowy),
- operacje odkupu papierów wartościowych z transakcji aukcyjnych,
- inne pasywa o okresie wymagalności do 30 dni.
Wskaźnik ten ma zastosowanie przede wszystkim w monitorowaniu płynności i operatywnym
zarządzaniu. Wyznacza skalę zaangażowania rezerw dodatkowych w przypadku niedostatecznej
płynności lub zakres potrzeb angażowania środków ze źródeł zewnętrznych. W przypadku
wystąpienia nadwyżki stanowi podstawę decyzji o lokowaniu nadmiaru płynności na rynku
pieniężnym. Ta forma wskaźnika nie jest użyteczna w porównaniach między bankami, stąd szerzej są
stosowane względne formy wskaźników:

wskaźnik płynności = płynne aktywa /krótkoterminowe pasywa

Dla zachowania zdolności baku do regulowania zobowiązań płatniczych bez doraźnego sięgania do
źródeł zewnętrznych wskaźnik ten musi być przynajmniej równy 1. Przy aktywnym gospodarowaniu
pasywami i pełnej dostępności do źródeł zewnętrznych wskaźnik może być znacznie niższy od 1.
Nawiązując do konstrukcji przedstawionej wyżej bezwzględnej miary płynności formuła wskaźnika
względnego jest następująca:

wskaźnik płynności = nadwyżka /niedobór / aktywa ogółem

Wskaźnik ten służy przede wszystkim do oceny gospodarowania płynnością". Określa on udział
aktywów niedochodowych, zabezpieczających płynność banku, w globalnej wartości aktywów. W
przypadku wystąpienia niedoboru płynności stosunek ten ujawnia stopień ryzyka podjętego przez
bank.
Płynność banku można także ocenić na podstawie wskaźnika skonstruowanego w następujący
sposób:
wskaźnik płynności kasowej = rezerwy gotówkowe / krótkoterminowe pasywa
Wskaźnik ten charakteryzuje zdolność banku do regulowania zobowiązań wymagalnych w krótkim
terminie.
Można także poddać ocenie stopień przygotowania banku do zachowania płynności, uwzględniając
typowe dla banku czynniki zagrożeń, np.:
wskaźnik wahań płynności = rezerwa plynności / potencjalne roszczenia klientów
gdzie: rezerwa płynności: aktywa płynne i możliwości refinansowania z zewnątrz; potencjalne
roszczenia: realizacja przyrzeczeń udzielenia kredytów i nieoczekiwane wypowiedzenia depozytów.
Ryzyko zawartych umów jest zagrożeniem trudnym do przewidzenia. Przy ustalaniu mianownika
należy się połużyć wynikami badań statystycznych. Obserwacja tego wskaźnika daje pogląd o
możliwościach absorpcji skutków ryzyka umów.
wskaźnik poziomu refinansowania = dostępne środki refinansowania / aktywa płynne
gdzie: dostępne środki refinansowania: możliwości krótkoterminowego zadłużenia na rynku
pieniężnym i możliwości dostępu do linii kredytowych.

Relacja ta wskazuje, w jakim stopniu bank może doraźnie wspomóc swoją zdolność płatniczą. Jeżeli
dostęp do środków refinansowania został oceniony realistycznie, to im większy jest poziom wskaźnika,
tym lepiej bank jest przygotowany do zachowania płynności.
Do oceny roli wkładów w refinansowaniu działalności stosowany jest następujący wskaźnik:
udział wkładów w zobowiązaniach = wkłady klientów / globalne zobowiązania
Im niższy jest udział faktycznego stanu wkładów w zobowiązaniach banku, tym większe musi być
zaangażowanie środków innych banków lub szersze refinansowanie z rynku poprzez emisję papierów

25
wartościowych. Uzależnienie płynności banku od refinansowania na rynku pieniężnym jest ryzykowne
wówczas, gdy płynność rynku jest mała.

Analiza struktury wkładów według klas wielkości pozwala z kolei na ocenę zagrożenia ich
wycofania. Dla oceny ryzyka refinansowania banku szczególne znaczenie ma:
wskaźnik udziału dużych wkładów = suma dużych wkładów / globalne zobowiązania
Ponadto wskaźnik ten sygnalizuje o poziomie zagrożenia zerwania umów depozytowych. Im
większy jest udział wkladów w globalnych zobowiązaniach, tym skutki zerwania umów są groźniejsze
dla utrzymywania płyrnvości; powodują nąjczęścicj gwaktowne jej obniżenie.
Analizę struktury wkładów można również przeprowadzić przy ich podziale według rodzaju.
Pozwala to rozpoznać stopień zagrożenia zerwania umów również w tym przekroju. Obie formy
wskaW ików, tj. uwzględniające klasy wielkości i rodzaje wkładów, służą nie tylko do identyfikacji
zagrożenia płynności i jego pomiaru, ale także do weryfikacji stosowanej polityki depozytowej banku.
Poziom ryzyka terminu można określić na podstawie następujących wskaźników:
udział kredytów przeterminowanych = wolumen kredytów z zaległą obsługą / globalny
wolumen kredytów
Wysoki poziom tego wskaźnika stanowi duże zagrożenie dla płynności banku. Oprócz działań
zmierzających do redukcji „złych" kredytów w portfelu, konieczne jest także podjęcie działań
niezbędnych dla utrzymania płynności.
Pomiar ryzyka terminu może być dokonany także w ujęciu strumieniowym, poprzez zrelacjonowanie
zaległych do należnych płatności w badanym okresie: wskaźnik zaległych płatności = kwota zaległych
rat + odsetki kwota należnych rat i odsetek
Wskaźnik ten ilustruje stopień wyhamowania procesu odmrażania zainwestowanego kapitału i
realizacji dochodów.
Do weryfikacji skuteczności zarządzania płynnością stosuje się następującą postać wskaźnika:

wskaźnik utraty płynności = rezerwy płynności / negatywne zmiany płynności

Ten wskaźnik ma szczególne znaczenie w sterowaniu płynnością. Obejmuje on nie tylko skutki
operacji zrealizowanych, ale także przewidywanych na podstawie szacunków utraty kapitału.
Planistyczne ujęcie mianownika daje podstawę do prognozowania warunków utrzymania płynności w
przyszłości.
O zdolności płatniczej banku można wnioskować na podstawie następującej relacji:
udział banku w obrocie międzybankowym = lokaty w bankach / lokaty z innych banków
Paziom wskaźnika większy od 1 świadczy o tym, że bank nie ma trudności w utrzymywaniu
płynności, natomiast mniejszy od 1 wskazuje, że na rynku międzybankowym bank w szerszym
zakresie jest biorcą niż dawcą środków pieniężnych.

42. Ryzyko kredytowe, pojęcie klasyfikacja

Ryzyko kredytowe uważane jest za największy i najbardziej charakterystyczny rodzaj ryzyka

bankowego.
Definiowane jest ono jako zagrożenie, że odsetki lub kapitał, lub jedno i drugie, kredytu lub
papieru wartościowego nie zostaną spłacone zgodnie z umową. Ryzyko kredytowe wynika
bezpośrednio z kondycji ekonomicznej kredytobiorcy, zwanej zdolnością kredytową. Nie da się go
określić również bez dogłębnego badania portfela kredytów. Do podstawowych czynników
wpływających na poziom ryzyka kredytowego należą:
- dywersyfikacja rodzajów kredytów;
- dywersyfikacja kredytów gospodarczych miedzy różne branże;
- rodzaje i wysokość zabezpieczeń;
- stosowane standardy kredytowe.
Ze względu na specyfikę działalności banku , który „handluje pieniądzem”, kupując go i
sprzedając, wyróżnia się aktywne ryzyko bankowe i pasywne ryzyko kredytowe.
Aktywne ryzyko kredytowe oznacza możliwość straty części, a nawet całości sumy płatności
kredytowych, czyli rat kapitałowych i odsetek. Straty z tego tytułu powstają tylko w sytuacji, gdy
kredytobiorca nie zwraca w całości lub części pożyczonych od banku funduszy, ale także, gdy opóźnia
się z ich terminowym zwrotem lub zwleka z wypłatą należnych odsetek, prowizji czy opłat. Mimo iż, że
banki chronią się przed opóźnionymi spłatami odsetkami karnymi ( z reguły dwukrotność kredytu

26
refinansowego, a czasami nawet 75 % p. a. ), każde przesunięcie terminu płatności może stanowić
poważne zagrożenie dla płynności banku. Szczególnie duże jest ryzyko przy udzielaniu kredytów
zagranicznych, ponieważ niespłacenie kredytu lub opóźnienia wynikać mogą nie tylko z pogorszenia
się tzw. standingu finansowego kredytobiorcy, lecz także z tzw. ryzyka kraju ( ryzyka politycznego ) ,
ponieważ na przykład rząd kraju kredytobiorcy może wydać zakaz transferu środków za granice, czy
też kredytobiorca może skutecznie unikać kroków windykacyjnych banku poprzez np. ukrycie się. Z
transakcjami zagranicznymi wiąże się także ryzyko dewizowe polegające na tym , że w dniu spłaty
kredytu kurs wymienny waluty jest niższy od przewidywanego ( przy wyższym jest źródłem
dodatkowych zysków ).
W operacjach pasywnych ryzyko kredytowe powstaje, gdy bank refinansuje się za pomocą
kredytów od innych podmiotów gospodarczych - najczęściej innych banków , włącznie z bankiem
centralnym. Wtedy też bank musi liczyć się z przedwczesnym i nieoczekiwanym
wycofaniem przez kredytodawcę zdeponowanych środków.
Istotne przy analizie ryzyka kredytowego jest odróżnienie ryzyka indywidualnego, wynikającego z
pojedynczej umowy kredytowej i ryzyka portfelowego (łącznego), które to jest zagregowanym
ryzykiem indywidualnym.
Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty ( równej maksymalnej wartości
kredytu ) i prawdopodobieństwa jej wystąpienia.
Łączne ryzyko kredytowe zależne jest od sumy pojedynczych kredytów,
prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między pojedynczymi kredytami.
Im bardziej czynniki powodujące niespłacenie jednego kredytu będą wpływały na niespłacenie innych
kredytów, tym bardziej będzie się zwiększać łączne ryzyko.
Źródła ryzyka kredytowego tkwią nie tylko w błędach polityki kredytowej banku.
Niejednokrotnie należy ich szukać poza instytucją bankową, mogą je wywołać także czynniki
zewnętrzne, jak np. ogólna sytuacja polityczno - gospodarcza kraju, czy utrata zaufania przez bank z
powodu różnych przyczyn. Skutkiem takiej sytuacji jest pogorszenie efektywności ekonomicznej, a w
skrajnych przypadkach trwała utrata płynności, gdy bank nie może uzyskać środków w banku
centralnym, ani na rynkach: pieniężnym i międzybankowym, co w prostej drodze prowadzi do
upadłości banku. Zła polityka kredytowa banku może doprowadzić do stanu, w którym zostanie
zachwiana jego płynność, co z kolei może doprowadzić do sytuacji, w której bank będzie musiał
pozyskać drogie środki z zewnątrz. Dlatego bank musi bardzo rzetelnie oceniać każdy pojedynczy
wniosek kredytowy przez pryzmat własnej polityki kredytowej (tak pod względem oceny zdolności
kredytowej klienta, jak i pod względem zabezpieczenia kredytu).

43. Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego

- Zagrożenie ryzykiem kredytowym uzależnione jest działaniem bardzo wielu czynników.

Generalnie ujmując możemy podzielić je na:
- zewnętrzne (niezależne od banku)
- ekonomiczne (stan gospodarki kraju, polityka RPP i NBP - stopy procentowe NBP,
uwarunkowania ekonomiczne w procesach kredytowania, innowacje na rynku kredytowym)
- społeczne (ubożenie społeczeństwa - utrata zdolności kredytowej podczas
korzystania z kredytu, skłonność społeczeństwa do korzystania z kredytu)
- polityczne (deregulacja i liberalizacja systemów bankowych, )
- demograficzne
- techniczne (przepływ informacji, nowoczesne techniki informatyczne)

- wewnętrzne (zależne od decyzji podejmowanych w banku)

- polityka kredytowa banku

- rachunkowość portfela kredytowego
- dywersyfikacja portfela kredytowego
- poziom wyszkolenia inspektorów kredytowych
- zbyt mało restrykcyjne kryteria w ocenie zdolności kredytowej

- kultura kredytowa

44. Ocena zdolności kredytowej

27
 Bank uzależnia przyznanie kredytu – jego wysokość, termin spłaty i oprocentowanie – od zdolności
kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z jego
oprocentowaniem w umownych terminach spłaty, przy czym kredytobiorca ma obowiązek
przedłożyć dokumenty i informacje konieczne dla dokonania oceny w tym zakresie.
Najważniejszymi dokumentami dla banku w przypadku podmiotów gospodarczych są: rachunek
zysków i strat, dane bilansowe, służące ocenie sytuacji finansowej bieżącej i przewidywanej oraz
rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) .
Metody oceny zdolności kredytowej stosowane przez banki są różnorodne. Ich opis i szczegółowe
wskazówki znajdują się w instrukcjach kredytowych banku. Najczęściej banki stosują kilka metod
jednocześnie, ich wybór zależy od:
- rodzaju kredytu (na cele bieżące czy inwestycyjne, złotowy czy dewizowy)
- osobowości prawnej( podmiot gospodarczy będący osobą prawną czy osobą fizyczną)
- innych uwarunkowań gospodarczych ( np. likwidacja, upadłość)

Ocena zdolności kredytowej polega na analizie wskaźnikowej i jakościowej.

Analiza wskaźnikowa polega na obliczaniu wskaźników w 4 podstawowych obszarach:
- płynności
- zadłużenia
- sprawności działania
- rentowności i zyskowności: (ROI, ROE)

Analiza jakościowa oparta jest na:

- ocenie dotychczasowego wywiązywania się z zobowiązań:
- informacjach uzyskanych w drodze wywiadów
- analizie Swot
- ocenie biznes planu

Podstawowym warunkiem uniknięcia przez bank ryzyka niewypłacalności

kredytobiorcy jest udzielenie kredytu przedsiębiorstwu, którego bieżąca i
przewidywana efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność
gwarantującą zwrot kredytu z należnymi odsetkami w wysokości i terminie wynikającym
z umowy kredytowej. Pierwszym i decydującym kryterium przy rozpatrywaniu jakiegokolwiek
wniosku kredytowego i przy kontroli zabezpieczenia kredytu jest zatem ocena zdolności
kredytowej przedsiębiorstwa czy tez osoby fizycznej.

Banki zostały w ten sposób upoważnione i zobowiązane do różnicowania warunków

udzielania kredytów, a nawet do uzależnienia ich wysokości oraz terminu spłaty od oceny działalności
gospodarczej kredytobiorców i od efektywności wykorzystania środków produkcji, jak też celu, jakiemu
kredyt ma służyć.

Źródła informacji możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które

obejmują dotychczasowe dane banku o kliencie(jego sytuacji finansowej, wielkości obrotów,
dyscypliny płatniczej itp.) Zewnętrzne pochodzą od osób trzecich: urzędów, sądów, innych banków,
biur konsultingowych itd. Wyniki oceny zdolności kredytowej podlegają stałej aktualizacji w okresie
wykorzystania kredytów.

Istnieje kilka podziałów oceny zdolności kredytowej. Można m.in. podzielić ją na:
a) formalno – prawną oznaczającą możliwość występowania jako strona umowy kredytowej,
b) zdolność w rozumieniu ekonomicznym, która oznacza dysponowaniem przez
przedsiębiorstwo kapitałem, pozwalająca na generowanie przepływów finansowych w
wysokości zapewniającej terminową obsługę zadłużenia.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżniamy zdolność kredytową przedsiębiorstwa:

- bieżącą- średnioterminową, dotyczy niedalekiej przyszłości (od 2 do 3 lat). Przeprowadza się ją
przed udzieleniem kredytu krótko- i średnioterminowego
- perspektywiczną-długoterminową, dotyczy bardziej odległej przyszłości przeprowadza się ją przed
udzieleniem kredytu długoterminowego.

28
 Badanie zdolności kredytowej nie jest czynnością jednorazową, lecz procesem. Bank
jest zainteresowany bowiem zarówno bieżącą rentownością i efektywnością, jak i przyszłą,
gdyż zdolność kredytową może mieć tylko przedsiębiorstwo rentowne i to takie, którego
bieżąca i przewidywana efektywność finansowa działalności gospodarczej oraz stan
majątkowy stanowią pełne zabezpieczenie wobec wszystkich wierzycieli. Badanie sprowadza
się do przeprowadzenia, na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników,
zestawienia przepływów), szeregu analiz w celu określenia stanu ekonomiczno – finansowego
przedsiębiorstwa.
W przypadku kredytowania działalności bieżącej ocenie podlega bieżąca zdolność kredytowa,
czyli efektywność finansowa i stan majątkowy, co jednocześnie oznacza, ze przedmiotem badań staje
się rentowność działalności, płynność finansowa, struktura finansowego pokrycia majątku i
gospodarka potencjałem.

45. Procedury oceny zdolności kredytowej

Bank uzależnia przyznanie kredytu – jego wysokość, termin spłaty i oprocentowanie

– od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu
wraz z jego oprocentowaniem w umownych terminach spłaty, przy czym kredytobiorca ma
obowiązek przedłożyć dokumenty i informacje konieczne dla dokonania oceny w tym zakresie.
Najważniejszymi dokumentami dla banku w przypadku podmiotów gospodarczych są: rachunek
zysków i strat, dane bilansowe, służące ocenie sytuacji finansowej bieżącej i przewidywanej oraz
rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) .
Metody oceny zdolności kredytowej stosowane przez banki są różnorodne. Ich opis i szczegółowe
wskazówki znajdują się w instrukcjach kredytowych banku. Najczęściej banki stosują kilka metod
jednocześnie, ich wybór zależy od:
- rodzaju kredytu (na cele bieżące czy inwestycyjne, złotowy czy dewizowy)
- osobowości prawnej( podmiot gospodarczy będący osobą prawną czy osobą fizyczną)
- innych uwarunkowań gospodarczych ( np. likwidacja, upadłość)

Ocena zdolności kredytowej polega na analizie wskaźnikowej i jakościowej.

Analiza wskażnikowa polega na oblioczaniu wskaźników w 4 podstawowych obszarach:
- płynności
- zadłużenia
- sprawności działania
- rentowności i zyskowności: (ROI, ROE)

Analiza jakościowa oparta jest na:

- ocenie dotychczasowego wywiązywania się z zobowiązań:
- informacjach uzyskanych w drodze wywiadów
- analizie Swot
- ocenie biznes planu

Podstawowym warunkiem uniknięcia przez bank ryzyka niewypłacalności

kredytobiorcy jest udzielenie kredytu przedsiębiorstwu, którego bieżąca i
przewidywana efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność
gwarantującą zwrot kredytu z należnymi odsetkami w wysokości i terminie wynikającym
z umowy kredytowej. Pierwszym i decydującym kryterium przy rozpatrywaniu jakiegokolwiek
wniosku kredytowego i przy kontroli zabezpieczenia kredytu jest zatem ocena zdolności
kredytowej przedsiębiorstwa czy tez osoby fizycznej.

Banki zostały w ten sposób upoważnione i zobowiązane do różnicowania warunków

udzielania kredytów, a nawet do uzależnienia ich wysokości oraz terminu spłaty od oceny działalności
gospodarczej kredytobiorców i od efektywności wykorzystania środków produkcji, jak też celu, jakiemu
kredyt ma służyć.

29
 Źródła informacji możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które
obejmują dotychczasowe dane banku o kliencie(jego sytuacji finansowej, wielkości obrotów,
dyscypliny płatniczej itp.) Zewnętrzne pochodzą od osób trzecich: urzędów, sądów, innych banków,
biur konsultingowych itd. Wyniki oceny zdolności kredytowej podlegają stałej aktualizacji w okresie
wykorzystania kredytów.

Istnieje kilka podziałów oceny zdolności kredytowej. Można m.in. podzielić ją na:
c) formalno – prawną oznaczającą możliwość występowania jako strona umowy kredytowej,
d) zdolność w rozumieniu ekonomicznym, która oznacza dysponowaniem przez
przedsiębiorstwo kapitałem, pozwalająca na generowanie przepływów finansowych w
wysokości zapewniającej terminową obsługę zadłużenia.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżniamy zdolność kredytową przedsiębiorstwa:

- bieżącą- średnioterminową, dotyczy niedalekiej przyszłości (od 2 do 3 lat). Przeprowadza się ją
przed udzieleniem kredytu krótko- i średnioterminowego
- perspektywiczną-długoterminową, dotyczy bardziej odległej przyszłości przeprowadza się ją przed
udzieleniem kredytu długoterminowego.

Badanie zdolności kredytowej nie jest czynnością jednorazową, lecz procesem. Bank
jest zainteresowany bowiem zarówno bieżącą rentownością i efektywnością, jak i przyszłą,
gdyż zdolność kredytową może mieć tylko przedsiębiorstwo rentowne i to takie, którego
bieżąca i przewidywana efektywność finansowa działalności gospodarczej oraz stan
majątkowy stanowią pełne zabezpieczenie wobec wszystkich wierzycieli. Badanie sprowadza
się do przeprowadzenia, na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników,
zestawienia przepływów), szeregu analiz w celu określenia stanu ekonomiczno – finansowego
przedsiębiorstwa.
W przypadku kredytowania działalności bieżącej ocenie podlega bieżąca zdolność kredytowa,
czyli efektywność finansowa i stan majątkowy, co jednocześnie oznacza, ze przedmiotem badań staje
się rentowność działalności, płynność finansowa, struktura finansowego pokrycia majątku i
gospodarka potencjałem.

46. Ograniczenie koncentracji kredytowej

Uregulowania normatywne dotyczą m.in. stopnia koncentracji zaangażowania kredytowego

banków. Suma wierzytelności banku u jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych ze sobą
kapitałowo i organizacyjnie, ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze, nie może przekroczyć 25 %
kapitałów banku. Chodzi o sumę udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych przez bank
obligacji i papierów wartościowych tego podmiotu innych niż akcje oraz udzielonych
poręczeń i gwarancji, czyli o sumę transakcji, które mogą być dla banku powodem strat. W
ustawie Prawo bankowe sprecyzowano rozumienie powiązania kapitałowego, organizacyjnego i
wspólnego ryzyka gospodarczego.
Intencja takiego uregulowania jest wyraźna. Gdyby nie było ustalonej granicy, to jeden podmiot
mógłby zaciągnąć tak duże zobowiązania, że nie odzyskanie przez bank swoich należności
spowodowałby upadłość banku. Inaczej mówi się, że koncentracja ryzyka byłaby zbyt duża. Wnioski
kredytowe na duże kwoty , które przekraczają tak ustalona granicę mogą być finansowane przez
konsorcjum banków, co powoduje rozproszenie ryzyka.
Suma wierzytelności banku u "dużych" klientów , rozumiana w sposób poprzednio
sformułowany, również została ograniczona. Jako dużych klientów uznano podmioty w stosunku do
których wierzytelność banku przekraczają 10 % jego kapitałów. Ustalono , że suma wierzytelności u
wszystkich takich podmiotów nie może przekroczyć 800 % kapitałów banku.
Kwota nabywanych akcji , udziałów itp. jest również ograniczona. Bank może nabywać akcje, prawa z
akcji, udziały i podobne walory, ale ich łączna wartość nie może przekroczyć 15 % funduszy własnych
banku.
W praktyce banków zachodnich spotyka się limity kredytowe, które odnoszą się do:
- kraju/regionu
- branży/rodzaju działalności
- klienta
- waluty transakcji aktywnej

30
- rodzaju zabezpieczenia kredytu
- okresu zapadalności aktywów
- rodzaju produktu bankowego
- klasy jakości kredytu.

47. Monitoring kredytowy

System bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta w toku funkcjonowania kredytu.
Monitoring dotyczy obserwacji w 4 obszarach:
- personalnej zdolności kredytowej (stosunek z bankiem, stan zdrowia czy kwalifikacje zawodowe)
- ekonomicznej zdolności kredytowej (sposób kierowania firmą, sytuacja rynkowa, system
rachunkowości, system informatyczny, marketing)
- warunków kredytowania (wysokość uruchomionego i wykorzystanego kredytu, zmiany w spłacie
kredytu
- zabezpieczeń kredytowych (wystarczalność bieżącej wartości zabezpieczeń, przewidywana
wartośćzabezpieczeń w momencie spłaty kredytu)

Zgodnie zatem z ustawą Prawo Bankowe w czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca
jest obowiązany przedstawić – na żądanie banku – informacje i dokumenty niezbędne
do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty
kredytu.
Widzimy zatem, że obok obowiązku kredytobiorcy do informowania banku o swojej aktualnej sytuacji
finansowo – gospodarczej, prawo bankowe wskazuje również na konieczność dokonywania takich
ocen przez bank. Bank musi nieustannie monitorować kredyty– nie zaprzestawać kontroli na zbadaniu
zdolności kredytowej.
Zatem obserwacja kredytu i kredytobiorcy nie jest konieczna jedynie z powodu zapisu ustawowego.
Jest ona potrzebna gdyż bieżące kontrolowanie sytuacji jest podstawowym źródłem realnych ocen
stopnia ewentualnego zagrożenia spłaty kredytu.
Należy pamiętać, że nawet najlepiej przeprowadzone analizy sytuacji finansowej kredytobiorcy,
efektywności inwestycji, marketingu oraz zarządzania przedsiębiorstwem kredytobiorcy nie są w
stanie uwzględnić wszystkich możliwych okoliczności, jakie mogą zaistnieć w przyszłości. Dlatego też,
dla usprawnienia zarządzania ryzykiem kredytowym i maksymalizacji rentowności portfela
kredytowego banki coraz częściej wykorzystują techniki „wczesnego ostrzegania”, w
szczególności monitorowanie kredytów. Podejmowanie takich działań pozwala zatem bankowi na
przedsięwzięcie stosownych czynności zmierzających do przeciwdziałania czynnikom zagrożenia lub
odzyskania udostępnionych środków.
W razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane,
lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy,
bank może:
1) wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części,
2) zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu bądź przedstawienia w
określonym terminie programu naprawczego i jego realizacji po zatwierdzeniu przez bank.
Przy czym okres wypowiedzenia wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy -7 dni,
o ile umowa kredytu nie przewiduje okresu dłuższego.
Częstotliwość z jaką należy poddawać badaniu poszczególne składniki portfeli kredytowych
zależy w głównej mierze od wielkości udzielonego kredytu. Badanie kredytów a następnie ich
klasyfikowanie i grupowanie stanowi podstawę do ustalania i bieżącego uaktualniania różnorodnych
list kredytów w szczególności z punktu widzenia zagrożenia interesów finansowych banku.
Niestabilność warunków gospodarczych, w jakich na ogół funkcjonują klienci banku, będzie się
zapewne jeszcze jakiś czas utrzymywać. Częste zmiany czynników wpływających na sytuacje
finansową kredytobiorcy i rzutujących na jego zdolność kredytową muszą być więc dokładnie
obserwowane i poddawane analizie. Rezultaty tych obserwacji i analiz powinny być następnie
przekazywane wszystkim osobom zaangażowanym w proces kredytowania. Sprawny obieg informacji
ma więc kluczowe znaczenie dla minimalizowania ryzyka kredytowego.

48. Subiektywne mierniki kredytowe

Zdolność kredytową możemy oceniać według 2 aspektów:

31
- pod względem formalno - prawnym
- pod względem merytorycznym.

To właśnie ocena zdolności kredytowej od strony merytorycznej opiera się na 2 grupach czynników:
personalnych i ekonomicznych.
Pierwsze z nich są niestety nie w pełni obiektywnymi - są to czynniki raczej subiektywne.

Personalna zdolność kredytowa ma charakter niewymierny i trudny do ilościowej oceny. Jej ocena
dokonywana jest na podstawie informacji o charakterze jakościowym i opisowym.
Dla przykładu wymienić możemy:
- kierownictwo:
- kwalifikacje (wykształcenie) i doświadczenie zawodowe
- wiek, stan zdrowia
- błędy menedżerskie
- zmiany w cechach osobowości
- wiarygodność; współpraca z bankiem
- szczerość, otwartość, zaufanie, skrytość
- historia funkcjonowania firmy

49. Obiektywne mierniki kredytowe

Zdolność kredytową możemy oceniać według 2 aspektów:

- pod względem formalno - prawnym
- pod względem merytorycznym.

To właśnie ocena zdolności kredytowej od strony merytorycznej opiera się na 2 grupach czynników:
personalnych i ekonomicznych.
Pierwsze z nich są niestety nie w pełni obiektywnymi - są to czynniki raczej subiektywne. Jedynie
czynniki ekonomiczne mogą zostać ocenione jako obiektywne.
Można je bowiem wyrazić liczbowo, w postaci wskaźników ekonomicznych.
Ocena standingu finansowego kredytowego na podstawie analizy wskaźnikowej przedsiębiorcy opiera
się najczęściej na zestawie wskaźników:
- wskaźniki rentowności
- rentowności sprzedaży ROS
- rentowności aktywów ROA
- rentowność kapitału ROE
- wskaźniki płynności finansowej
- płynności bieżącej
- płynności szybkiej
- wskaźniki sprawności działania
- rotacji należności w dniach
- rotacji aktywów w dniach
- produktywności aktywów
- wskaźniki zadłużenia
- zadłużenie aktywów
- pokrycie majątku trwałego kapitałem trwałym
- pokrycia obsługi długu.

Ponadto do czynników obiektywnych zaliczyć możemy:

- charakter branży (poziom rozwiązań technicznych i technologicznych, innowacyjność,
sezonowość, dynamika jej rozwoju)
- sposób kierowania firmą
- lokalizacja produkcji
- dostawcy, odbiorcy (uzależnienia)
- zbyt, sytuacja rynkowa, marketing
- system rachunkowości
- rozliczenia z urzędem skarbowym, instytucjami ubezpieczeniowymi
- stosunki płatnicze (obroty na rachunkach, debety, wykorzystanie linii kredytowych)
- system informatyczny

32
- sygnały negatywne (informacje, raporty, zawiadomienia z innych banków, wywiadowni ).

50. Analiza dyskryminacyjna przy ocenie zdolności kredytowej

Polega ona na budowie funkcji - modelu ekonometrycznego.

Metoda ta składa się z kilku etapów:
1. Etap doboru wskaźników
Właściwy dobór wskaźników decyduje o poprawności analizy. Należy tak dobierać wskaźniki by
zawierały one w sobie jak najwięcej informacji.
2. Etap doboru merytorycznego
3. Statystyczna weryfikacja wskaźników
- określenie zdolności dyskryminacyjnych i wybór tych, które niosą jak najwięcej informacji.

Praktycznie wygląda to następująco:

Budowa "bank informacji" o 2 zbiorach:
[ x D] - zbiór dobrych kredytobiorców
[ x Z] - zbiór złych kredytobiorców
x D ij
x Z ij
i - liczba kredytobiorców 1..........n
j - cechy kredytobiorców 1..........m
k - .............................. 1...........l

Zbiory D i Z muszą mieć tę samą ilość cech tj. "j"

Analiza statystyczna
Ze zbioru odrzucamy:
- zmienne stałe
- zmienne o wartościach nietypowych (odchylenie > 2 odchylenia standardowe od średniej)
- zmienne silnie skorelowane (mogą one powielać pewne informacje)

W efekcie powstaje macierz:

[ x D'] [ x Z']

i = 1.............n'
j = 1..............m' m'' ≤m

Każda ze zmiennych może być: stymulantą, destymulantą lub nominantą.

Należy dążyć aby zmienne miały ten sam charakter.

xS 1. XS = 1/ xd
xD 2. Xd = |xn - xw | xw - wartość wzorcowa

W efekcie powstają 2 macierze o takich samych rozmiarach:

[ x D''] [ x Z'']

Dla każdej zmiennej wyznaczamy dwa kwantyle: 1 i 3 dla każdej zmiennej.

Rozkład zmiennych dla dobrych i złych kredytobiorców:
Zmienne w zbiorze D mają wyższe wartości niż zmienne w zbiorze Z - taka relacja musi być
zachowana.

Rysunek z wykładu

Budujemy tablicę dyskryminacyjną

QIZ QID QIIIZ QIIID
Z D Z D
X1 qI 1 qI 1 q III 1 q III 1

33
X2 . . . .
X3 . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
Xi . . . .
Ri 1 . 2 . 3 . 4 . 5

Budujemy syntetyczną miarę:

Hi = Σ Rij

Może być ona zbudowana dla każdego klienta.

Hi to norma:
Np. 1l < Hi < 5l
Możemy wówczas przyjąć, że:
do 3l - nie udzielamy kredytu
3-4 l - udzielamy ale na złych warunkch
4-5 l - udzielamy kredytu - są to kredytobiorcy, o których powinniśmy zabiegać.

51. Fundusze własne banku jako element ograniczenia ryzyka

Fundusze własne banku są najistotniejszym elementem w procesie tworzenia regulacji

ostrożnościowych. Skala działalności prowadzonej przez Bank zależy od wielkości posiadanego
kapitału. Kapitał w odpowiedniej wysokości stanowi zatem bufor bezpieczeństwa banku, pozwala na
zachowanie wypłacalności ekspansję. Oprócz szeroko rozumianej funkcji „gwarantowania
bezpieczeństwa” kapitał własny banku jest:
- elementem koniecznym do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej,
- z reguły tanim źródłem finansowania działalności bankowej,
- czynnikiem określającym wielkośc oraz potencjał banku.

Źródłami kapitały własnego są:

1) w chwili założenia: wkłady właścicieli, akcjonariuszy lub udziały członków,
2) w trakcie działalności:
- zysk zatrzymany
- emisja i sprzedaż nowych akcji
- dopłaty akcjonariuszy w spółce akcyjnej
- dopłaty członków w banku spółdzielczym i dofinansowanie w banku
państwowym.
W każdym systemie bankowym stosowane są nieco inne sposoby liczenia funduszy własnych, często
nie całkiem porównywalne.

Kapitały własne banku stanowią zazwyczj mniej niż 10% sumy pasywów banku. Spełniają
one funkcję założytcielską, finansową, służą do przejściowego wyrównywania poniesinych strat a
także są bazą do podziału zysku.

Dodatkową bardzo istotną funkcją jaką pełnią jest funkcja regulatora działalności kredytowej.
Rozmiary akcji kredytowej sparametryzowane są kapitałem włąsnym.
Współczynnik Cook’a (współczynnik wypłacalności) określa relacje kapitału do kredytu.

W 1990 roku Prezes Narodowego Banku Polskiego określił zasady obliczania tegoż współczynnika
wypłacalności w następującej postaci:
Współczynnik wypłacalności banku określa relację funduszy własnych netto do sumy aktywów
obarczonych ryzykiem (aktywa bilansowe oraz pozycje pozabilansowe). Komisja Nadzoru Bankowego
określa sposób jego wyliczenia oraz procentowe wagi ryzyka przypisane poszczególnym kategoriom
aktywów i zobowiązań pozabilansowych( 0%, 20%, 50%, 100%).

34
Zgodnie z ustawą Prawo Bankowe bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych na
takim poziomie, aby wynosiła ona nie mniej niż 8% aktywów i zobowiązań
pozabilansowych banku ważonych ryzykiem. Bank rozpoczynający działalność operacyjną jest
obowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez
pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - na poziomie nie
niższym niż 12%1.

52. Współczynnik wypłacalności – współczynnik Cook’a

W 1990 roku Prezes Narodowego Banku Polskiego określił zasady obliczania współczynnika
wypłacalności w następującej postaci:
Współczynnik wypłacalności banku określa relację funduszy własnych netto do sumy aktywów
obarczonych ryzykiem (aktywa bilansowe oraz pozycje pozabilansowe). Komisja Nadzoru Bankowego
określa sposób jego wyliczenia oraz procentowe wagi ryzyka przypisane poszczególnym kategoriom
aktywów i zobowiązań pozabilansowych( 0%, 20%, 50%, 100%).
Zgodnie z ustawą Prawo Bankowe bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych na
takim poziomie, aby wynosiła ona nie mniej niż 8% aktywów i zobowiązań
pozabilansowych banku ważonych ryzykiem. Bank rozpoczynający działalność operacyjną jest
obowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez
pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - na poziomie nie
niższym niż 12%2.

53. Rezerwy celowe

Rezerwy celowe są tradycyjnym instrumentem zarządzania ryzykiem, mającym na celu

zminimalizowanie ewentualnych negatywnych skutków prowadzonej działalności, a przy tym
wpływającym na wysokość wyniku finansowego banku. Są one przykładem realizacji zasady
minimalizacji ryzyka bankowego, wyznaczania określonego standardu ostrożnego działania.
W Polsce przepisy w zakresie klasyfikacji należności bankowych i zasad tworzenia rezerw
cechują się wyjątkową niestabilnością. Były one najczęściej zmienianą regulacją zewnętrzną w
polskim systemie bankowym w latach dziewięćdziesiątych (Prezes Narodowego Banku Polskiego
zmieniał przepisy siedem razy, a Komisja Nadzoru Bankowego cztery razy)3.

Rezerwa obowiązkowa jest z jednej strony bezpośrednim, anachronicznym instrumentem

oddziaływania banku centralnego na wielkość pieniądza w obiegu, a z drugiej strony wpływa
ujemnie na poziom dochodów banków (m.in. obciąża aktywa banków, podnosi koszt pozyskania
depozytów). W Polsce - z uwagi fakt, iż stopa rezerw obowiązkowych jest bardzo wysoka, a środki
odprowadzane na rachunek rezerwy nie są oprocentowane - jest ona swego rodzaju podatkiem, który
płacą banki na rzecz banku centralnego. Ponieważ jest nim bank państwowy, to pośrednio jest to
dochód budżetu państwa.
Zasadnicze zmiany w polskim prawie bankowym są zatem konieczne
w zakresie rezerw obowiązkowych. Powinny być one skierowane na poprawę rentowności i
konkurencyjności polskiego systemu bankowego. Im bliżej do członkostwa Polski w Unii Europejskiej,
tym silniejsze staje się zagrożenie konkurencją banków europejskich nie obciążonych w takim stopniu
rezerwami obowiązkowymi. Europejski System Banków Centralnych zdecydował, że rezerwa
obowiązkowa odegra w jego polityce tylko rolę uzupełniającą4.

1
Art. 128 ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 939
2
Art. 128 ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 939
3
M. Zaleska- „Zasady tworzenia rezerw na ryzyko bankowe w świetle postanowień Komisji Nadzoru
Bankowego”

4
M. Zaleska, Rezerwy obowiązkowe barierą rozwoju polskich banków, Bank i Kredyt nr
5/1999

35
 Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko ogólne, służącą pokryciu ryzyk
związanych z prowadzeniem działalności bankowej. Banki tworzą i wykorzystują tę rezerwę na
podstawie dokonywanej oceny tego ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz
udzielonych zobowiązań pozabilansowych nie objętych rezerwami celowymi, utworzonymi zgodnie
z odrębnymi przepisami.
Wysokość corocznego odpisu na rezerwę na ryzyko ogólne wynosi maksymalnie 1,5 %
ustalonej na koniec poszczególnych kwartałów roku obrotowego średniej kwoty nie spłaconych
kredytów i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej o kwotę kredytów i pożyczek pieniężnych, na które
bank zgodnie z odrębnymi przepisami utworzył rezerwy celowe w wysokości 100 % tych kredytów i
pożyczek.

54. Limity koncentracji kredytów

Do realizacji ograniczania ryzyka kredytowego służy uniwersalny instrument – LIMIT. Jest on

stosowany zarówno w obszarze mikro jak i makroekonomicznym. Limit stanowi pułap zaangażowania
banku lub oddziału wobec klientów.
Najważniejszą regulacją ostrożnościową dotyczącą limitów koncentracji kredytów jest art. 71
ustawy „Prawo bankowe”.
1. Suma wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych
kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze nie może przekroczyć 25%
funduszy własnych banku.
Chodzi o sumę udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych przez bank obligacji
i papierów wartościowych tego podmiotu innych niż akcje oraz udzielonych poręczeń i gwarancji, czyli
o sumę transakcji, które mogą być dla banku powodem strat. W ustawie Prawo bankowe
sprecyzowano rozumienie powiązania kapitałowego, organizacyjnego i wspólnego ryzyka
gospodarczego.
Intencja takiego uregulowania jest wyraźna. Gdyby nie było ustalonej granicy, to jeden podmiot
mógłby zaciągnąć tak duże zobowiązania, że nie odzyskanie przez bank swoich należności
spowodowałby upadłość banku. Inaczej mówi się, że koncentracja ryzyka byłaby zbyt duża. Wnioski
kredytowe na duże kwoty , które przekraczają tak ustalona granicę mogą być finansowane przez
konsorcjum banków, co powoduje rozproszenie ryzyka.
2. Suma wierzytelności banku w odniesieniu do podmiotów, o których mowa w ust. 1, w
stosunku do których wierzytelności przekraczają 10% funduszy własnych banku, nie może łącznie
przekroczyć 800% tych funduszy.
3. Zarząd banku jest obowiązany zgłaszać każdorazowo do Komisji Nadzoru Bankowego fakt
udzielenia kredytu w wysokości przekraczającej 10% funduszy własnych banku.
4. Kwota nabywanych akcji , udziałów itp. jest również ograniczona. Bank może nabywać
akcje, prawa z akcji, udziały i podobne walory, ale ich łączna wartość nie może przekroczyć 15 %
funduszy własnych banku

55. Regulacje dot. obrotem papierami wartościowymi

Normy ostrożnościowe związane z obrotem papierami wartościowymi dotyczą 2 kwestii:

1. zaangażowania kapitałowego - maksymalnej wysokość bezpośrednich i pośrednich udziałów

(akcji) lub prawa głosu, jakie bank może posiadać w danej instytucji

LIMITY INWESTYCJI KAPITAŁOWYCH

- akcje i prawa z akcji , udziały innej osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w
funduszach powierniczych nie mogą przekroczyć w stosunku do jednego podmiotu 15% funduszy
własnych banku. Środki wydatkowane na ww. zakup oraz na zakup nieruchomości i wierzytelności
zabezpieczonych hipoteką nie mogą przekroczyć 60% funduszy własnych banku.

2. kontroli przepływów kapitałowych (akcji) banków.

Ideą tej regulacji jest nie dopuszczenie do przejęcia banku lub uzyskania znaczących wpływów na
jego zarządzanie przez akcjonariuszy nie zapewniających stabilności finansowej banku. Władze
nadzoru bankowego mogą zatem nie dopuścić do przeniesienia akcji banku lub uzyskania prawa
głosu w odniesieniu do osób nie spełniających warunków wymagań od założycieli.

36
Ustawa Prawo Bankowe ujmuje te regulacje następująco:
- bank jest obowiązany zgłaszaćKNB fakt posiadania przez jednego akcjonariusza pakietu akcji
dającego prawo do ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
- Osoba nabywająca lub obejmująca akcje bądź prawa z akcji banku ma obowięzek:
- Uzyskać każorazowo za pośrednictwem banku. Którego akcje zamierza nabyć lub objąć,
zezwolenie KNB na nabycie lub objęcie tych akcji bądź praw z akcji, jeżęli będą one stanowić
wraz z akcjami lub prawami z akcji będącymi w jej dyspozycji pakiet uprawniający do
wykonywania ponad 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%, 75% głosów podczas walnego
zgromadzenia akcjonariuszy.
- O fakcie nabycia lub objęcia akcji bądź praw z akcji powiadomić bank, którego akcje
lub prawa z akcji nabyła lub objęła, jeżeli będą one wraz z akcjami będącymi w jej dyspozycji
stanowić pakiet uprawniający do wykonywania ponad 5% głosów podczas walnego
zgromadzenia akcjonariuszy.
- Osoba zamierzająca sprzedać pakiet akcji bądź praw z akcji
- Uprawniający do wykonywania ponad 10% głosów podczas walnego
zgromadzenia akcjonariuszy,
- W wyniku sprzedaży którego pozostały w jej posiadaniu pakiet akcji
bądź praw z akcji będzie upoważniał do mniej niż20%, 33% i 50% głosów
podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
obowiązana jest powiadomić o swoim zamiarze KNB.

56. Pozycje walutowe i ich limitowanie

Pozycje walutowe:
Otwarta pozycja walutowa (netto) – saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów
wykazywanych w danej walucie (tzn. nadwyżką po stronie aktywów lub pasywów.), z uwzglednieniem
pozycji pozabilansowych zw. Z kupnem i sprzedażą danej waluty po z góry określonym kursie.
W jej ramach wyróżniamy:
- Pozycję walutową długą – pozycja, dla której wartość aktywów przewyższa wartość
pasywów w danej walucie (z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych)
- Pozycję walutową krótką – wart. Pasywów przewyższa wart. Aktywów w danej walucie(z
uwzględnieniem pozycji pozabilansowych)

Ponadto można wyróżnić pozycje łączne dla wszystkich walut:

- pozycja globalna – różnica miedzy sumą wart. Wszystkich pozycji długich i krótkich
w walutach obcych.
- Pozycja maksymalna – suma wart. Bezwzględnych wszystkich pozycji długich i
krótkich w walutach obcych.

Normy równoważenia pozycji walutowych zostały ustalone przez nadzór bankowy.

Zrównoważenie pozycji walutowych powoduje, że ryzyko kursowe nie istnieje, bo suma różnic
kursowych dodatnich i ujemnych jest zerem. W praktyce nie jest jednak możliwe zapewnienie idealnej
sytuacji, ze względu na rozproszenie operacji walutowych. Celem wprowadzonych norm jest
minimalizowanie ryzyka kursowego. Normy te określają jakie odchylenia od równowagi są
dopuszczalne. Jest zrozumiałe, że powinny to być normy oparte na doświadczeniu - w praktyce
możliwe do zachowania, a jednocześnie zmniejszające ryzyko kursowe do bezpiecznego poziomu.
Zaproponowane przez Komitet Bazylejski zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym brzmią
następująco:
- Zamknięcie otwartych pozycji walutowych (zrównoważenie wierzytelności i
zobowiązań w danej walucie)
- Pominięcie kwestii zabezpieczenia (różnica między stratami a zyskami kursowymi
będzie niższa niż koszty zabezpieczenia)
- Łączenie obu strategii – częściowe zabezpieczenie
Nie ma tu konkretnych limitów, które to powinny być tworzone wewnętrznie w bankach i
jednocześnie wspierane innymi narzędziami tj. rządowe gwarancje czy polisy
ubezpieczeniowe.

W polskim prawie bankowym limity walutowe odnoszą się do funduszy własnych banku.
Ustalone zostały również limity procentowe norm.

37
 Generalnie bank powineien mieć w każdej walucie obcej zbliżony poziom aktywów i pasywów
po uwzględnieniu pozycji pozabilansowych, mających wpływ na pozycje walutową. Ta zasada
nie może mieć jednak charakteru bezwzględnego, w związku z czym ustalono następujące
limity:
- Pozycja walutowa banku otwarta (netto długa lub krótka) względem pojedynczej
waluty obcej nie może przekraczać 15% funduszy własnych banku;
- Pozycja globalna nie może przekraczać 30% funduszy własnych banku;
- Pozycja maksymalna względem wszystkich walut obcych nie może przekraczać
40% funduszy własnych banku.
Ponadto prezes NBP może ustalić bardziej rygorystyczne normy w stosunku do banków
podejmujących nadmiwerne ryzyko, może też wyłączyć spod limitów pozycje dewizowe o
charakterze długotermionowym.

Limity wyżej określone powinny być przestrzegane przez banki na koniec każdego dnia
roboczego.
Zaznaczyć należy iż banki mają również mozliwość określania wewnętrznych limitów na
otwarte pozycje walutowe. Nie mogą one jednak przektraczać limitów nadzorczych.

57. Ryzyko, rentowność i płynność banku

Istnieje ścisły związek między ryzykiem płynności a pozostałymi ryzykami na jakie narażona jest
działalność bankowa. Zatem zagrożenie utratą płynności decyduje o narażeniu banku na
występowanie pozostałych ryzyk. Zarządzanie płynnością jest procesem złożonym i wymaga
koordynacji z działaniami mającymi na celu efektywne zarządzanie rentownością. Tutaj właśnie
występuje sprzeczność i związane z tym problemy . Możliwości ich przezwyciężenia zadecydują o
tym czy działalność banku będzie obarczona dużym ryzykiem czy też nie.

Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może

doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności.
Utrzymanie płynności finansowej jest uzależnione od racjonalności i skuteczności zarządzania
bilansem banku. W bilansie banku znajdują wyraz operacje dokonane w celu pozyskiwania kapitału z
zewnątrz i jego inwestowania. Sztuka racjonalnego zarządzania bilansem polega na odpowiednim
kształtowaniu portfeli aktywów i pasywów.

Istnieją sprzeczności między utrzymaniem płynności i rentowności:

1. Występują rozbieżności między terminami wymagalności pasywów i
zapadalności aktywów, ujawniają one brak środków do pokrycia zobowiązań. Stanowi to
zagrożenie dla płynności banku.
2. Sprzeczność między dochodem a płynnością.
-transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zagraża płynności.
- płynność kosztuje, tzn. gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga
utrzymywania aktywów niedochodowych, wówczas kosztem jest kwota obniżonego dochodu.
3. Płynność kosztuje
Gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania aktywów
niedochodowych ( gotowość w kasie - kosztem będzie kwota obniżonego dochodu
4. Trudne jest dokładne wyszacowanie strumieni dopływu i odpływu środków pieniężnych.
Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów
z punktu widzenia terminów płatności oraz realnego prognozowania strumieni pieniężnych.

58. Zysk i ryzyko portfela papierów wartościowych

Inwestując w papiery wartościowe mając do wyboru papiery o różnym poziomie ryzyka i jednakowym
szacowanym dochodzie powinien wybrać papier o najniższym ryzyku. Prawdopodobieństwo
osiągnięcia zysku będzie wówczas najwyższe.

38
Gdy ma on jednak do wyboru papiery o jednakowym ryzyku to powinien wybrać on te, z których
dochód jest największy.

Jednak kierowanie się zasadą : duży dochód - małe ryzyko nie jest jednoznaczne dla wszystkich
inwestorów. Ma ono różne znaczenie dla każdego z inwestorów. Ponadto każdy inwestor musi
akceptować zasadę, iż chcąc osiągnąć większy dochód (zysk) należy akceptować większe ryzyko.

Dodatkowo zysk i ryzyko są zmienne w czasie i mają charakter stochastyczny. Inwestor ma zatem
wybór między prawie pewnym ale małym dochodem lub wysokim dochodem ale obarczonym równie
wysokim ryzykiem. Dokonując zatem wyboru w papiery o jakim poziomie inwestować powinien on
kierować się m.in.:
- wielkością kapitału przeznaczoną do inwestowania
- czas i strategie inwestowania
- wybór papierów wartościowych
- oczekiwany dochód
- akceptowane ryzyko.

Papiery wartościowe można klasyfikować ze względu na wiele kryteriów i jednym z nich jest podział
ze względu na ryzyko i zysk.
Papierami o b. małym ryzyku są:
- obligacje rządowe (zyskiem jest stopa %: stała dla obligacji krótkoterminowych, zmienna dla
długoterminowych)
- krótkoterminowe (do 3 miesięcy) uważane za papiery bez ryzyka
- długoterminowe
- bony pieniężne banku centralnego
- obligacje komunalne (większy zysk niż obligacje rządowe - większe ryzyko)
- certyfikaty depozytowe i papiery komercyjne (rentowność i ryzyko porównywalne do obligacji
komunalnych)
- akcje (zyskiem jest stopa zwrotu R)
R = P1 - P0 + D / P0
D - dywidenda w gotówce
P0 - ceny kupna akcji
P1 - ceny sprzedaży akcji
D, P0, P1, nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie
D, P1 nie są znane inwestorowi w momencie rozpoczęcia inwestycji, P0 natomiast jest znana dopiero
w chwili jej zgłoszenia.
Ponadto inwestor nie może ustalić wielkości R na dany moment w przyszłości bowiem ceny akcji
zmieniają się przypadkowo z notowania na notowanie.
Może on jedynie szacować tę wielkość.

W związku z tym iż R nie jest znana zatem cala transakcja obarczona jest ryzykiem. Inwestowanie w
akcje może zatem przynosić dużo wyższy zysk jednak inwestycja obarczona jest dużo większym
ryzykiem.

- pochodne papierów wartościowych; inne instrumenty terminowe

(bardzo ryzykowne, pole do spekulacji)

59. Ryzyko kapitałowe w banku

Przy szacowaniu ryzyka kapitałowego wykorzystywane są zazwyczaj 3 wskaźniki:

(Aktywa na koniec okresu sprawozdawczego / aktywa na początek okresu sprawozdawczego )

x 100.

Wartość wskaźnika powyżej 100% wskazuje na rozwój działalności banku.

Należy brać jednak pod uwagę skalę wzrostu wskaźnika. Wysoki wzrost bowiem może być
spowodowany zaangażowaniem kapitału w bardziej ryzykowne transakcje np. kredytowe przy
zastosowaniu mniej ostrych kryteriów selekcji wniosków. Jeśli towarzyszy temu proporcjonalny wzrost
kapitału własnego, można twierdzić iż podjęte ryzyko zostało zrównoważone, bowiem ewentualne
straty byłyby wówczas pokryte kapitałem własnym.

39
By ustalić tempo wzrostu kapitału będącego źrodłem absorbcji strat należy przyjąć kapitał własny I
kategorii:

(Kapitał własny I kategorii na koniec okresu / Kapitał własny I kategorii na początek okresu) x
100

Kapitał I kategorii stanowi podstawową część kapitału i obejmuje kapitały:

- akcyjny zwykły
- uprzywilejowany
- obligacje własne zmienne na akacje
- udziały w jednostkach objętych konsolidacją
- rezerwy celowe na straty z tytułu kredytów

Łączną kwotę tych pozycji pomniejszyć należy o wartości niematerialne i prawne.

Gdy wskaźnik dynamiki kapitału jest niższy od dynamiki aktywów, należy ustalić pozycje bilansowe,
których zmiany miały dominujący udział we wzroście aktywów, a także poznać przyczyny zmian i
skutki zwiększonego ryzyka.

RYZYKO KAPITAŁOWE

Kapitał własny I kategorii / średnie aktywa skorygowane

Jest to udział podstawowego kapitału własnego w pokryciu finansowym aktywów.

Ilustruje on maksymalny poziom ryzyka finansowego.
Jednak bardziej precyzyjnie stopień ryzyka akceptowany przez bank przedstawia współczynnik
wypłacalności. W mianowniku są tam ujęte aktywa obciążone ryzykiem przy zastosowaniu do
poszczególnych grup aktywów odpowiednich wag ryzyka.

Im wyższy poziom wskaźnika tym r. kapitałowe jest niższe; możliwości absorbcji strat są wyższe.
Wskazuje to również na funkcjonowanie banku przy relatywnie mniejszym kapitale obcym - przy
niższej dźwigni finansowej.

Obniżenie wskaźnika może być zagrożeniem ale tylko wtedy gdy zdolność banku do zarządzania
ryzykiem jest niewielka.
Korzystanie z dźwigni jest bowiem rzeczą natuaralną w bankach komercyjnych. Należy jedynie
zapewnić bezpieczeństwo kapitałowi obcemu. Jednak z powodu bezpieczeństwa spadek wartości
aktywów nie może przekroczyć wartości kapitału akcyjnego - w przeciwnym razie bank stałby się
niewypłacalny.

W krajach zachodnich do oceny ryzyka stosuje się wskaźnik wypłaty dywidendy:

(Dywidenda / wynik operacyjny netto) x 100

Określa udział właścicieli banku w zysku operacyjnym osiągniętym w roku sprawozdawczym.

60. Ryzyko defraudacji

Jest obserwowane w obszarze działalności kredytowej. Dotyczy pożyczek wewnętrznych dla

właścicieli, zarządu i kierownictwa banku. Identyfikacja i pomiar tego ryzyka na podstawie sprawozdań
finansowych jest utrudniona.

Do pomiaru zaangażowanego kapitału w pożyczki wewnętrzne stosowany jest:

Wskaźnik 1:
Pożyczki dla zarządu i właścicieli
Aktywa ogółem

Wzrost wskaźnika nie jest oceniany pozytywnie – rozszerzenie wspomagania finansowego tej grupy.
na warunkach preferencyjnych co powoduje obniżenie rentowności i wzrost ryzyka.
Jeśli duże pożyczki wewnętrzne są powiązane z wcześniej dokonaną defraudacją to zwykle dochodzi
do bankructwa banku.

40
Defraudacja jest trudna do zidentyfikowania na podstawie sprawozdań finansowych a jej skutki mogą
ujawniać się z opóźnieniem.

Do tym mierników ryzyka można też zaliczyć wskaźnik syntetyczny – rentowność kapitału własnego
jako relację:

Zysk netto
Średni kapitał własny

Wskaźnik ten pokazuje zdolność banku do maksymalizacji dochodu dla właścicieli oraz do
zarządzania ryzykiem finansowym.

41