Fundamentalne zasady

Zasady funkcjonowania islamskich instytucji finansowych wynikają ze Świętego Koranu,

będącego drogowskazem każdego wyznawcy Islamu. Najważniejszą cechą islamskiej bankowości jest
brak oprocentowania, tzw. Rhiba, co oznacza, że bankowość ta nazywana jest bankowością
bezodsetkową. Islam zabrania pobierania i udzielania kwot obciążonych odsetkami, bez względu na
sumę, w której dana pożyczka została udzielona, jak i bez względu na wysokość naliczanych odsetek.
Islam nie zaprzecza faktu, iż kapitał jako czynnik produkcji musi przynosić zysk. W związku z
tym właściciele kapitału mogą brać udział w podziale ewentualnie powstałej nadwyżki. Inaczej
mówiąc, prawo islamskie nie zezwala na domaganie się z góry określonej kwoty zwrotu. Jeśli ktoś nie
bierze udziału w podziale ryzyka to nie ma prawa do jakiejkolwiek dodatkowej kwoty od wyłożonego
kapitału. Zasady są następujące:
a) Zapłata jakiejkolwiek z góry ustalonej kwoty ponad rzeczywistą sumę główną jest
zabroniona – islam przewiduje tylko pożyczki Qard-el-hassan zgodnie z którą osoba
pożyczająca nie nalicza sobie żadnych odsetek
b) Pożyczkodawca ma obowiązek uczestniczenia w podziale zysku lub strat powstałych w
wyniku przedsięwzięcia, na które pożyczał pieniądze – islam zachęca muzułmanów do
stawania się wspólnikami w celu podziału zarówno zysków jak i ryzyka. Shariah określa, że
islamski system finansowy opiera się na tym, że ryzyka wynikające z podejmowanych
przedsięwzięć powinny być dzielone równo pomiędzy pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę.
c) Brak zasady, że pieniądz sam rodzi pieniądz – pieniądz występuje tylko jako środek
wymiany, określa wartość danej rzeczy, ale nie posiada wartości sam w sobie. Większe
znaczenie ma wysiłek ludzki skierowany na podejmowanie przedsięwzięć produkcyjnych niż
pieniądze przeznaczone na jego finansowania. Muzułmanie zachęcani są do robienia
zakupów i odradza się im odkładanie pieniędzy.
d) Zakaz stosowania Ghahar – ryzyko, spekulacja, niepewność – wszelkie transakcje jakie
mogą zostać podjęte powinny być wolne od niepewności, ryzyka i spekulacji. Przy
podpisywaniu umowy obie strony powinny poinformować się o możliwych ujemnych
skutkach transakcji. Strony nie mogą również z góry ustalać wartości gwarantowanych
zysków. Uzasadnieniem takiego postępowania jest chęć ochrony najsłabszych przed
wyzyskiem. Gwarancje zakupu w terminie późniejszym są traktowane jako nie islamskie, tak
samo uzależnienie zobowiązań od inflacji jest nieakceptowane.
e) Wspieranie przedsięwzięć niezabronionych przez islam – w grę nie wchodzi finansowanie
handlu alkoholem, czy budowanie nieruchomości takich jak kasyna gdzie sprzedaje się
alkohol.
Historia i rozwój koncepcji bankowości islamskiej

Pierwsze wzmianki o potrzebach zmian w sektorze bankowym dotyczących koncepcji

podziału zysku i strat zamiast płatności odsetkowych pochodzą z lat 40 XX wieku (Quereshi, Siddiqi).
Rozpoznano potrzebę istnienia banków komercyjnych przy jednoczesnym dostrzeżeniu zła systemu
odsetkowego stanowiącego fundament ich działalności. Wprowadzono koncepcję systemu
bankowego opartego na Mudarabha, czyli podziału strat i zysków.
Do lat 70 zajmowano się tylko teoretycznymi opracowaniami. Dopiero na początku lat 70
rozwojem koncepcji bankowości bezodsetkowej zainteresowały się organy instytucjonalne.
Rezultatami tego zaangażowania były:
a) Konferencja Ministrów Finansów Krajów Islamskich w Karaczi w 1970 r.
b) Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Ekonomistów Islamskich w Mekce w 1976 r.
c) Międzynarodowa Konferencja Ekonomiczna w Londynie w 1977 r.
Zaangażowanie międzynarodowych instytucji doprowadziło do wprowadzenia teorii w praktykę i
spowodowało powołanie pierwszych bezodsetkowych banków – w 1975 r. powstał Islamski Bank
Rozwoju.
W tym samy roku grupa muzułmańskich biznesmenów założyła pierwszy prywatny bank
bezodsetkowy – Dubai Islamic Bank. W zaledwie 10 lat od powstania tego banku na rynku
funkcjonowało już 50 bezodsetkowych instytucji finansowych, ale nie wszystkie miały siedziby w
krajach Bliskiego Wschodu. Pewną część banków islamskich powołano w krajach Europy Zachodniej,
m.in. w Dani, Luxemburgu, Szwajcarii czy Wlk. Brytanii.
Początkowo prywatne inicjatywy wprowadzające bezodsetkowe banki przerodziły się w
inicjatywy rządowe. Rządy państw arabskich zaczęły wprowadzać zmiany co w konsekwencji
spowodowało, że obecnie wszystkie banki muzułmańskie respektują zasady finansów islamskich.
Jednakże poszczególne instytucje różnią sposobem stosowania norm. Wynika to z odmiennych
uwarunkowań prawnych obowiązujących w poszczególnych krajach czy doświadczenia rynkowe.
Z teoretycznego pomysłu zrodził się system islamski, który swoimi zasadami objął ponad 120
banków działających w 75 państwach z wielomiliardowymi wkładami depozytowymi na całym
świecie. Świadczy to o tym, że bankowość islamska nie należy do mało istotnych i krótkotrwałych
zjawisk. Zaletą banków islamskich jest to, że zajmują się finansowaniem przedsięwzięć odrzucanych
przez banki tradycyjne ze względu na brak wystarczających zabezpieczeń przez co odgrywają rolę
stymulującą, przyspieszając rozwój gospodarczy.
Poza tym, banki islamskie bardziej niż banki tradycyjne angażują się w przedsięwzięcia
przemysłowe. Jednak nacisk kładziony jest na mniejsze ryzyko co wiąże się z finansowaniem
przedsięwzięć krótkoterminowych.
Koncepcja islamskich funduszy

Islamskie fundusze inwestycyjne są oparte na fundamentalnych zasadach określających

funkcjonowanie całego islamskiego sektora finansowego. Współudział inwestora w islamskim
funduszu inwestycyjnym polega na przekazaniu nadwyżek finansowych instytucji, która nimi
zarządza. Celem tego jest osiągnięcie zysku zgodnie z prawem islamskim:
a) Wynagrodzenie uczestnika funduszu jest zależne od wyników osiągniętych przez instytucję
zarządzającą funduszem, co oznacza, że wartość przekazanych środków finansowych może
wzrosnąć lub zmaleć zgodnie z zasadą udziały w zyskach i stratach
b) Środki finansowe zainwestowane przez instytucję zarządzającą funduszem muszą być
inwestowane w spółki, których działalność jest określona w Shariah. Niedozwolone jest np.
nabywanie akcji spółek, których działalność związana jest ze świadczeniem usług
finansowych bazujących na stopie procentowej (banki), producenci alkoholu, tytoniu,
wieprzowiny, broni, wysokie ryzyko (kasyna), rozrywka (dyskoteki, kina)
c) Niedozwolone jest nabywanie spółek, których działalność podstawowa jest dopuszczalna –
Halal, jednakże część wypracowanego zysku pochodzi z lokowania środków pieniężnych na
oprocentowanym rachunku, bądź udzielają one pożyczek, za które otrzymują
wynagrodzenie. Jeżeli w portfelu znajdują się akcje spółek, które część swojego zysku
wypracowały w wyżej wymieniony sposób należy przeciwstawić się takiemu działaniu na
Zgromadzeniu Akcjonariuszy, a proporcjonalną część dywidendy przekazać na cele
charytatywne
d) Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których działalność finansowa jest w ponad 33%
kapitałem obcym, a jego koszt bazuje na stopie procentowej – Haram
e) Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których wizerunek został naruszomny poprzez
nieetyczne działanie.

Konstrukcja islamskich funduszy inwestycyjnych bazuje na modułach finansowania przedstawionych

w Sharia, których typy są następujące:
a) Fundusz akcyjny (equity fund) – islamski fundusz akcyjny może zostać założony przy
wykorzystaniu spółki celu Mudaraba. Zarządzający funduszem pozyskują środki finansowe
poprzez emisję i sprzedaż certyfikatów inwestycyjnych lub jednostek Sukuk. Nagromadzony
kapitał inwestują w przedsięwzięcia inwestycyjne bazujące na Mudaraba lub Musharaka,
poprzez nabywanie ich akcji.
b) Fundusz surowcowy (commodity fund) – islamski fundusz surowcowy może zostać
utworzony przy wykorzystaniu spółki celu Murahbaha. Zarządzający funduszem pozyskują
 środki finansowe poprzez emisję i sprzedaż jednostek Sukuk. Nagromadzony kapitał
inwestują w zakup surowców, których ceny – na podstawie ich analiz – mają wzrastać. Zysk
bądź strata inwestora jest wypadkową wzrostu bądź spadku wartości surowców nabytych
przez zarządzających funduszem.
c) Fundusz leasingowy (lease fund) – islamski fundusz leasingowy może zostać utworzony przy
wykorzystaniu spółki celu Ijara. Zarządzający funduszem pozyskują środki finansowe poprzez
emisję i sprzedaż jednostek – Sukuk. Nagromadzony kapitał inwestują w zakup aktywów,
które następnie są wynajmowane. Źródłem zysku inwestora są opłaty przekazywane do
funduszu przez wynajmujących aktywa.
d) Fundusz nieruchomości (Real estate investment trust) – islamski fundusz nieruchomości
może zostać utworzony przy wykorzystaniu spółki celu Ijara. Zarządzający funduszem
pozyskują środki finansowe poprzez emisję i sprzedaż jednostek Sukuk. Nagromadzony
kapitał inwestują w zakup nieruchomości, które następnie są wynajmowane. Źródłem zysku
inwestora są opłaty przekazywane do funduszu przez wynajmujących nieruchomości.

Wzrost popularności islamskich funduszy inwestycyjnych przyczynił się do powstania organu nadzoru
Sariah Advisory Council, który obejmuje:
a) Przekazywanie wytycznych do instytucji zarządzających funduszami dotyczącymi konstrukcji
sposobu zarządzania i konstrukcji portfela inwestycyjnego w taki sposób aby był zgodny z
Shariah.
b) Monitorowanie działań zarządzających funduszem w formie audytu, którego celem jest
zbadanie czy fundusz jest zarządzany wg wytycznych
c) Monitorowanie konstrukcji portfela inwestycyjnego w celu weryfikacji, czy zarządzający
funduszem przestrzegali wytycznych dotyczących ograniczeń branżowych i struktury
finansowania przy nabywaniu akcji spółek.
d) Doradztwo zarządzającym funduszami inwestycyjnymi w przypadku wątpliwości zgodności
działania funduszu z Shariah
e) Wystawienie jednoznacznej opinii o poprawności bądź zastrzeżeniach dotyczących sposobu
zarządzania funduszem w taki sposób, aby inwestujący byli przekonani o tym, że ich środki są
inwestowane zgodnie z ich religią.