Psychologia architektury

Wykład 1
Wprowadzenie do problematyki.
Podstawowe pojęcia i definicje.
Podstawowe pojęcia:
Psychologia architektury (lub środowiska zbudowanego – Built Environment)
jest częścią psychologii środowiskowej, będącej jedną z pod-dyscyplin
psychologii stosowanej. Z kolei psychologia środowiskowa wchodzi w skład
obszernego pola badań relacji między szeroko rozumianym środowiskiem
a ludzkimi zachowaniami. Jest to nowy obszar interdyscyplinarnych badań
intensywnie rozwijany w ostatnich latach (Environment Behaviors Studies –
EBS)
• Pojęcie środowiska jest bardzo szerokie, stąd trudności z jego
jednoznacznym zdefiniowaniem. Najogólniej środowisko to coś, co nas
otacza, w czego „środku” jesteśmy niejako „zanurzeni”. Synonimem
mógłby być zatem termin „otoczenie”.
• Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje środowisk:
• Naturalne (przyrodnicze)
• Sztuczne ( antropogeniczne)
• Środowisko naturalne (czyli przyrodnicze) obejmuje świat przyrody
zarówno ożywionej (biocenoza roślinna, zwierzęca) jak nieożywionej (np.
środowisko geograficzne, geologiczne, itp.)
• Środowisko sztuczne (czyli antropogeniczne) obejmuje wszystkie wytwory
człowieka (czyli tzw. Artefakty) tworzące łącznie świat kultury i cywilizacji.
Szczególnie miejsca zajmują w nim budynki, budowle i ich zespoły,
łącznie określone jako środowisko zbudowane.
• Związki między środowiskiem rozumianym szeroko (a więc zarówno
naturalnym jak i sztucznym) a człowiekiem są dwukierunkowe – człowiek
wpływa na środowisko, a ono wpływa na człowieka. Jednak poglądy na ten
drugi rodzaj relacji nie są jednoznaczne. Wyróżnia się w tym zakresie
cztery stanowiska.
• Indeterminizm
• Determinizm
• Posybilizm
• Probabilizm
• Indeterminizm zakłada, że środowisko nie wpływa w znaczący sposób na
człowieka, który kierując się wolną wolą, jest w stanie całkowicie się od
niego uniezależnić i dowolnie nim manipulować.
• Determinizm – przeciwnie – przyjmuje, że człowiek jest całkowicie
uzależniony od środowiska, które ściśle określa jego możliwości i
zachowania.
• Posybilizm (ang. Possibility – możliwość) zakłada, że środowisko stwarza
człowiekowi określone możliwości, jak również nakłada pewne
ograniczenia.
• Probabilizm (ang. Probabilisty – prawdopodobieństwo), będący
stanowiskiem pośrednim między determinizmem a posybilizmem, zakłada
że możemy jedynie określić prawdopodobieństwo ludzkich zachowań w
danym środowisku na podstawie naszej wiedzy o ludzkich zachowaniach i
ich związkach z określonymi rodzajami środowisk.
• Zarówno szeroka dziedzina badań relacji między środowiskiem a
zachowaniem (EBS), jak i jej część – psychologia środowiska – opierająca
się na założeniach przyjętych przez posybilizm i probabilizm. Uznają zatem
wzajemność oddziaływania w układzie : środowisko – człowiek.
Stanowisko to można scharakteryzować następująco*
1) Ludzie reagują na środowisko, w którym się znajdują, a w szczególności na
to, jak je spostrzegają (ocena)
2) Jeżeli środowisko wpływa na ludzi w sposób, którego nie akceptują, próbują
temu przeciwdziałać
3) Ludzie manipulują środowiskiem wznosząc budynki i budowle i ich zespoły
*
Wg Bell, Baum, Fisher Greens „Psychologia środowiska
4) Wznosząc budynki i budowle ludzie modyfikują sposoby przeprowadzania
codziennych czynności, a także uzyskują długotrwały wpływ na środowisko
• Podstawowe pytania psychologii środowiskowej:
1) Jak należy postępować, aby osiągnąć harmonię między naszymi
działaniami a środowiskiem?
2) Jak należy postępować, aby zapewnić, że nasz długotrwały wpływ na
środowisko będzie korzystny, lub co najmniej nie szkodliwy?
3) Wznosząc budynki i budowle ludzie modyfikują sposoby
przeprowadzania codziennych czynności, a także uzyskują długotrwały
wpływ na środowisko
Problemy będące przedmiotem badań psychologii środowiskowej
1. Metodologia badań – sposoby uzyskiwania wiedzy o związkach między
środowiskiem a ludzkim zachowaniem
2. Wrodzone (biologiczne) lub wyuczone (kulturowe) uwarunkowanie ludzkich
sposobów podejścia do środowiska, zarówno naturalnego jak i sztucznego
3. Spostrzeganie (percepcja) środowiska i jego poznawanie
4. Główne teorie stosowane w obrębie psychologii środowiska, jak np. teoria
pobudzenia, teoria poziomu adaptacji, teoria przeciążenia, teoria stresu
środowiskowego, psychologii ekologicznej i in,
5. Zakłócenia środowiska – jak np. hałas, zanieczyszczenia, katastrofy
naturalne czy techniczne
6. Badanie dystansów przestrzennych między ludźmi w różnych sytuacjach
(proksmika) – prywatność, przestrzeń osobista, personalizacja przestrzeni,
terytorialność, zatłoczenie a także orientacja w przestrzeni (znajdywanie
drogi do celu ang. Wayfinding)
Psychologia środowiska zajmuje się środowiskiem na dwóch różnych „poziomach”
1. Traktuje je jako kontekst ludzkich zachowań. Zachowania ludzi w
określonym środowisku stają się zrozumiałe tylko wtedy, gdy uwzględnimy
jego specyficzny kontekst(np. szkoła, supermarket, dyskoteka, szpital,
kościół – w każdym z tych kontekstów zachowania będą całkowicie
odmienne)
2. Rozpatruje środowisko jako zbiór specyficznych możliwości i jakie ono
ludziom oferuje (tzw. afordancji) a także ograniczeń, które determinują
nasze zachowania. Cechy fizyczne środowiska sprawiają , że pewne
działania o czynności są możliwe, inne – utrudnione, a jeszcze inne –
niemożliwe (przykłady: ściana, drzwi, schody itp.)
• Definicja psychologii środowiskowej
Złożony charakter tej dyscypliny powoduje, że najlepiej ją definiować w
sposób operacyjny, czyli biorąc pod uwagę przede wszystkim to, czym się
zajmują psychologowie środowiska i w jaki sposób prowadza swoje
czynności i działania.
Celowe jest jednak przyjęcie definicji roboczej, którą można sformułować
następująco:

Psychologia środowiskowa jest dyscypliną naukową, będącą całość

relacji zachodzących między zachowaniem i doświadczeniem
ludzkim a sztucznymi i naturalnymi środowiskami.
• W porównaniu z innymi działami psychologii stosowanej, psychologia
środowiskowa różni się pod dwoma względami:
1. Perspektywy jaką się przyjmuje w badaniach
2. Rodzaju problemów wybieranych jako przedmiot badań
• Perspektywa badawcza psychologii środowiskowej sprowadza się do
zasady badania ludzkich zachowań w miarę możliwości w rzeczywistych, a
nie laboratoryjnych (czyli sztucznie wytworzonych) środowiskach, zarówno
naturalnych jak i zbudowanych
• Problemy badawcze powinny dotyczyć najesz adaptacji, czyli dostosowania
się do środowisk normalnych, lub zakłóconych
Cechy psychologii środowiskowej jako dyscypliny:
1. Nacisk ba badanie związków miedzy środowiskiem a zachowaniem jako
pewnych całości, bez rozkładania ich na wyodrębnione, samowystarczalne
elementy – czyli poszczególne bodźce oraz ich spostrzeżenie lub relacje.
Przykład: percepcja krajobrazu miejskiego
Związek: bodziec – reakcja między mieszkańcem a krajobrazem zależy nie
tylko od pojedynczych bodźców ale także od:
o Ich całościowej struktury
o Złożoności
o Nowości
o Ruchu zawartości środowiska
o Przeszłego doświadczenia obserwatora
o Umiejętności narzucania struktury na krajobraz
o Węchowych i słuchowych skojarzeń
o Cech osobowości obserwatora
• W ujęciu psychologii środowiskowej wszystkie te elementy stanowią jedną
całościową jednostkę zachowania spostrzeżeniowo – środowiskowego
• Środowisko nie może być badane oddzielnie od zachowania, a zachowanie
nie może być badane oddzielnie od środowiska bez utraty wartościowej
informacji
2. Psychologia środowiskowa kładzie nacisk na dwukierunkowość związków
między środowiskiem a zachowaniem ludzi. Środowisko wpływa na
zachowanie ludzkie, często je wymusza, z drugiej strony ludzkie
zachowania prowadzą do zmian w środowisku.
3. Znacznie mniej ostre niż w innych dyscyplinach naukowych zarysowanie
granicy między badaniami podstawowymi a stosowanymi. Głównym celem
tych pierwszych jest uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach i procesach,
wyjaśnienie zjawisk przez odkrywanie związków przyczynowo –
skutkowych, budowanie teorii oraz uogólnianie. Rozwiązanie praktycznego
problemu nie musi być koniecznym celem tych badań, choć może się także
pojawić
W badaniach stosowanych sytuacja jest odwrotna. Celem jest rozwiązanie
konkretnego problemu praktycznego. Może z tego wyniknąć także wiedza
teoretyczna, uogólniona, Alenie jest to podstawowym celem badań
stosowanych. W psychologii środowiskowej większość badań jest
uogólniona i tworzy teorie wyjaśniające zjawiska i procesy.
4. Psychologia środowiskowa jest częścią interdyscyplinarnego pola badań
środowiska i zachowań (EBS), w ramach którego rozwija się od niedawna
szereg nowych dyscyplin takich, jak np. socjologia miasta, antropologia
miasta, geografia społeczna, i in. Praktyczne zastosowanie psychologii
wielu dziedzin, takich jak architektura krajobrazu, urbanistyka, oraz
 projektowanie specyficznych środowisk (mieszkania, biura, szpitale, szkoły,
muzea, i in.)
Podsumowanie – psychologia środowiska charakteryzuje się
1. Badaniem związków „środowisko – zachowanie” jako całości (podejście
holistyczne)
2. Badanie relacji „środowisko – zachowanie” jako związków wzajemnych
3. Względnym brakiem rozróżnienia między badaniami podstawowymi i
stosowanym
4. Interdyscyplinarności
5. Eklektyczną metodologią.